Документ

Всего документов: 5844
Число пользователей: 15251

Информация о документе

Цена	9000UZS
Размер	210.3KB
Покупки	18
Дата загрузки	22 Август 2023
Расширение	docx
Категория	Экономика

Agrobiznes, uning turlari va rivojlantirish muammolari

Infratuzilma yo'malishlari 6
Infratuzilma iqtisodiy-huquqiy, savdo-vositachilik, mоliya-kredit, tashqi-
iqtisodiy va axborot xizmatlari ko'rsatishda ishtirok etib, qishloq хо'jaligi
sub'ektlarining iqtisodiyotdagi barcha sub'ektlar bilan moddiy va moliyaviy
resurslar harakatini bog'lovchi bo'g'in bo’lib xizmat qiladi.
6
Infratuzilma yo'malishlari
22Infratuzilma
yo'malishlari
Ishlab chiqarish
Infratuzilma
Ijtimoiy-maiyshiy
Insititutsional
Shaxsiy
Ekologik
Bozor
Infratuzilma

investitsiyalar moliyaviy vositachilar – tijorat banklari, investitsiya kompaniyalari
va fondlari,
sug’urta kompaniyalari orqali amalga oshiriladi. Moliyaviy vositachilar
yig’ilgan mablag’larni investor manfaatlarida samarali foydalanishni ta’minlash
uchun o’zining xohishi bo’yicha joylashtiradi. O’zining xizmatlari uchun ular
haqlarini oladilar. Investitsiyalash davri bo’yicha moliyaviy qo’yilmalar qisqa
muddatli (bir yil muddatgacha) va uzoq muddatli (bir yildan ortiq muddatga)larga
turkumlanadi. Uzoq muddatlilar asosiy kapatalga investitsiyalarni moliyalashtirish
manbai bo’lib xizmat qilishi mumkin. Risk darajasi bo’yicha moliyaviy
investitsiyalarning quyidagi turlari mavjud. Risksiz investitsiyalar – mablag’larni
moliyaviy vositalarning shunday turlariga qo’yishki, ular bo’yicha kutilayotgan
daromadni yoki kapitalni yo’qotishning real riski yo’q va foyda olish deyarli
kafolatlangan. Past riskli investitsiyalar – risk darajasi o’rtacha bozor
ko’rsatkichidan past bo’lgan moliyaviy aktivlarga kapital qo’yilishi. O’rta riskli
investitsiyalar – alaqancha riskli moliyaviy vositalarga (misol uchun, maksimal
daromad olinishi kutilayotgan yosh kompaniyalar aksiyalariga) kapital qo’yilma
qilish. O’zbekiston moliya bozoridagi investitsiya faoliyati subyektlari: emitentlar,
investorlar, nodavlat moliyaviy vositachilar va boshqalar hisoblanadi.
O'zbekistonda agrar islohotlar vа ularni chuqurlashtirishning asosiy
yo'nalishlari
Respublikamiz Birinchi Prezidenti I.Karimov so'zlagan nutqida
iqtisodiyotni rivojlantirish strategiyasining ustuvor yo'nalishlariga to'xtalib,
"Qishloq xo'jaligida olib borilayotgan islohotlarni izchil davom ettirish vа uning
barqaror rivojlanishini ta'minlash bundan buyon ham g'oyat muhim masala bo'lib
qoladi,"2 - deb ta'kidladi
vа mavjud muammolarning yechimini topishni ХХI asr boshidagi dolzarb
masala qilib qo'ydi. O'zbekistonda agrar islohotlarning negizi yerga bo'lgan
mulkchilik masalasidir. Respublika Konstitutsiyasida yer xususiy mulk qilib
sotilishi mumkin emasligi, balki uni uzoq muddatli ijaraga shartlari bilan
topshirish mumkinligi ta'qidlangan.
15

miqdori jamiyatda shakllangan o’rtacha foydadan ortiq bo’ladi. Qishloq xo’jalik
tovarlarining bozor bahosi bilan ijtimoiy ishlab chiqarish bahosi o’rtasidagi bu
tafovut absolyut renta manbayi bo’lib xizmat qiladi.
Monopol renta - alohida tabiiy iqlim sharoitiga ega bo’lgan, noyob
qishloq xo’jalik mahsulotlari yetishtiriladigan yerlardan olinadigan renta. Bunday
renta noyob mahsulotlar (choy, kofe, sitrus o’simliklar mevasi, maxsus qizil
yog’och va boshq.) yetishtirilishidan paydo bo’ladi. Noyob mahsulotlarning
taklifi oz bo’lsada, talabi katta. Ushbu mahsulotlarning taklifi o’zgaruvchan
bo’lmaydi, chunki ular narxining o’zgarishi, ularni oz yoki ko’p ishlab
chiqarishni ta'minlay olmaydi. Shu sababli kamyob mahsulotlar monopol narxda
sotiladiki, bu narx ishlab chiqarishga ketgan xarajatlardan ancha yuqori turadi,
natijada yer egalari monopol renta olishga muvaffiq bo’ladilar. Bunday renta
sharoiti noyob yerlar uchun, boshqalariga qaraganda, yuqori ijara haqi
belgilanishida ifoda etiladi.
Undirma sanoatda renta - foydali qazilma konlarining joylashishi va

ularning boyligidagi farqlar natijasida vujudga keladi. Yer osti qatlamida foydali
qazilma boyliklarning joylashganligi jihatidan ham, konning boyligi jihatidan
ham bir-biridan farq qiladi. Xuddi qishloq xo’jaligiga o’xshab, o’rta, yaxshi va
o’ta yaxshi konlarda ish yurituvchi korxonalar mavjud. Qazilma boyliklarni
yerdan ajratib bo’lmaydi, uning ustidagi boylik yer bilan birgalikda mulk
hisoblanadi. Mulk egasi undan o’zigina foydalansa qo’shimcha foyda oladi.
Konni ijaraga olgan sub'ekt mulk egasiga undan foydalanganligi uchun renta
to’laydi. Undirma sanoatdagi renta tuproq hosildorligiga emas, balki yer
qa'ridagi qazilma boyliklarning oz ko’pligi, sifati, qazib olish xarajatlariga bog’liq
bo’ladi. Renta miqdoriga ta’sir etuvchi omlillar:

Yerning unumdorligi.

Foydalanishda bo’lgan yerlarda yetishtiriladigan qishloq xo’jalik
mahsulotlarining bozor narx.

Birgalikda foydalanadigan boshqa resurslarning narxlari va
unumdaorligi.
17

 to’rtinchi soha – odamlar hayoti va faoliyatining umumiy sharoitlarini
ta’minlaydigan infrato’zilma (yo’l-transport xo’jaligi, aloqa, moddiy texnika
xizmati, mahsulotni saqlash tizimi, ombor va tara xo’jaligi)dan iborat.
Ishlab chiqarish infratuzilmasi bevosita ishlab chiqarishga xizmat qiladigan
tarmoqlarni, ijtimoiy infratuzilma odamlar turmush faoliyatining umumiy
sharoitlarini ta’minlaydigan sohalrni (uy-joy, madaniy maishiy xizmat, savdo,
umumiy ovqatlanish va boshqalarni) o’z ichiga oladi.
Masalan, qishloq xo’jaligida yerni unumdorligi bilan bog’liq bo’lgan
ishlarga 75 mlrd so’mdan ortiq mablag’ o’zlashtirildi. Bu mablag’ni ko’p qismi
kollektor-drenaj tarmoqlarini qayta tiklash va tozalash, pudratchi va suv xo’jaligi
tashkilotlarini lizing asosida zamonaviy texnika bilan ta’minlashga ishlatildi.
Prezident I. A. Karimov ta’kidlaganidek: “Qishloqni yangilash va qayta
qurish chora-tadbirlari tizimida ishlab chiqarish va ijtimoiy infratuzilmani jadal
rivojlantirish juda katta ahamiyatga ega”. Shu sababli respublikada qishloq ijtimoiy
infratuzilmasini rivojlantirish hamda qishloq aholisini ichimlik suvi va tabiiy gaz
bilan ta’minlash Dasturini amalga oshirish bo’yicha 2009 yilda bir qator ishlar
amalga oshirildi va davom ettirilmoqda. (Konstitutsiyani ng qabul qilinganligiga 17
yilligi munosabati Prezident i. A. Karimovning ma’ruzasiga qaralsin. “Xalq so’zi”
gazetasi 6 dekabr, 2009 yil)
Investitsiya — (nemischa „Investition“, lotincha „Investio“) so zidanʻ
olingan bo lib, asosan, ishlab chiqarishga uzoq muddatli qo yilmalar sarfi, ya ni
ʻ ʻ ʼ
xarajatlar yig indisi deb talqin etilgan. Investitsiya — foyda (daromad) olish yoki
ʻ
ijtimoiy samaraga erishish maqsadida, davlat, xuquqiy va jismoniy shaxslar
(investorlar) tomonidan cheklangan imkoniyatlardan samarali foydalanib,
cheklanmagan extiyojni qondirish uchun iqtisodiyotning turli soxalariga ma lum
ʼ
muddatga sarflangan barcha turdagi boyliklardir. Ko’pchilik iqtisodiyotni
tushunmaydiganlar Investitsiyani qarz deb tushunadi. Davlat qarzi hisoblab
chiqilganda Investiitsiyalar hisobga olinmaydi.Investitsiyalarning turlari
Tadbirkorlik faoliyatining obyektlariga investitsiyalar turli xil shakllarda
amalga oshirilishi
13

Foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati
1. O’zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi. T: O’zbekiston 2019
2. O’zbekiston Respublikasining “Buxgalteriya hisobi to’g’risida” gi qonuni
2019. 13 aprel
3. O’zbekiston Respublikasi Prezidintening 2019-yil 7-fevraldagi 4947-
sonli Farmoni O’zbekiston Respublikasini yanada rivojlantirish bo’yicha
Harakatlar strategiyasi “O’zbekiston Respublikasi qonun hujjatlari to’plami”,
2022-yil 13- fevral
4. D.E.Norbekov, K.M.Misirov, G’.D.Toshmanov, Moliyaviy va boshqaruv
hisobi: o’quv qo’llanma. Toshkent “iqtisod-moliya” 2018
5. A.R.Qoraboyev, B.K.G’oibnazarov, N.X.Rashitova. Milliy hisoblar
tizimi; O’quv qo’llanma, Toshkent “Iqtisod-moliya”2021
6. B.M.Jo’raboyev. Hisob siyosatining tashkiliy ta’minotini
takomillashtirishning ayrim jihatlari. Ma’ruza matni. 2022
Internet saytlari
1. www.lex.uz (O’z.R. Qonun hujjatlari ma’lumotlari milliy bazasi)
2. www.tfi.uz ( Toshkent moliya instituti sayti)
3. www.mf.uz ( O’zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi sayti)
4. www.buxgalter.uz ( Buxgalterlik rasmiy sayti )
24

Agrofirma – ma’lum turdagi qishloq xo’jalik mahsulotlarini yetishtirish va
uni pirovard mahsulot darajasigacha qayta ishlashni qo’shib olib boradigan
korxonadir. Bunday korxonalar turli mulkchilikka asoslanishi, chunonchi oilaviy
xo’jalik aosida ham tashkil topib, kichik zavodlar bilan birikishi mumkin.
Agrosanoat birlashmalari va kombinatlari agrobiznesning yangi turlaridir.
Agrosanoat birlashmalari – bir turdagi mahsulot ishlab chmqaruvchi va
unga bog’liq ishlab chiqarish faoliyati bilan shug’ullanuvchi bir nechta xo’jalik
hamda korxonalarning birlashmasidir. Masalan, bog’dorchilik va uzumchilik bilan
shug’ullanuvchi xo’jaliklar, ular mahsulotini qayta ishlovchi tsex va zavodlar,
yetkazib beruvchi savdo-sotiq korxonalari bir texnologik jarayonga birlashib
agrosanoat birlashmalarini tashkil qiladi. Birlashma ishtiroqchilari ishlab chiqarish,
xo’jalik va moliyaviy mustaqilliklarini saqlab qolishi bilan birga ularning umumiy
mulki ham tarkib topib boradi.
Agrosanoat kombinatlari qishloq xo’jalik mahsulotlarini yetishtirish, qayta
ishlash va iste’molchilarga yetkazib berishgacha barcha texnologik jarayonga
xizmat qiluvchi xo’jalik va korxonalarning ma’lum bir hududida birlashuvidir.
Qishloq xo’jaligidagi davlat korxonalari, jamoa xo’jaliklari va shirkatlari, turli xil
mulkchilik asosida tashkil qilingan qo’shma korxonalar ham agrobiznes turlari
sifatida faoliyat ko’rsatadi.
Agrobiznes turiga ko’ngilli va paychilik mablag’lari asosida tashkil
qilingan turli xil uyushma va ittifoqlarni ham kiritish mumkin.
Asosiy tayanch tushunchalar:
Agrar munosabatlar – yerga egalik qilish, o’zlashtirish, tasarruf etish,
undan foydalanish va ishlab chiqarish natijalarini o’zlashtirish bilan bog’liqlikda
vujudga keldaigan munosabatlar;
Renta munosabatlari – yerdan foydalanish natijasida vujudga kelaigan
qo’shimcha sof daromadni taqimlash va o’zlashtirish bilan bog’liqlikda vujudga
keladigan munosabatlar ;
Differentsial renta – yer uchastkalarining unumdorligidagi va joylashgan
joyidagi farqlar natijasida vujudga keladigan qo’shimcha sof daromad;
8

mumkin. Hisob, tahlil, rejalashtirish va nazorat uchun ular alohida belgilari
bo’yicha turkumlanadi.
Pul mablag’lari qo’yilmasi obyektlari bo’yicha real va moliyaviy
investitsiyalarga bo’linadi.
Real investitsiyalar (kapital qo’yilmalar) – mablag’larni moddiy va
nomoddiy aktivlarga (innovatsiyalarga) avanslashtirish. Kapital qo’yilmalar
quyidagi mezonlar bo’yicha turkumlanadi:
• tarmoq tuzilmasi bo’yicha (sanoat, qishloq xo’jaligi, transport, aloqa,
savdo va boshqalar);
• mulkchilik shakli bo’yicha (davlat, xususiy, aralash va boshqalar.);
• takror ishlab chiqarish tuzilmasi bo’yicha (yangi qurilish, kengaytirish,
tiklash, texnik
qayta qurollantirish, faoliyat ko’rsatayotgan korxonalar quvvatlarini saqlab
qolish;
• texnologik tuzilishi bo’yicha (qurilish-montaj ishlari, jihozlar sotib olish,
boshqa kapital xarajatlar);
• tayinlanishi bo’yicha (ishlab chiqarish obyektlari, uy-joy va madaniy-
maishiy qurilishlar);
• moliyalashtirish manbalari bo’yicha – ichki va tashqi (qarz va jalb
qilingan).
Nomoliyaviy aktivlarga qilinayotgan investitsiyalarning asosiy ulushini
asosiy kapitalga
qo’yilmalar tashkil etadi (kapital ta’mirlash xarajatlari bilan birga).
Moliyaviy investitsiyalar – bu mablag’larni davlat va korporativ
(aksiyadorlik jamiyatlarining aksiyalari va obligatsiyalari) qimmatli qog’ozlarga
qo’yish, maqsadli pul
omonatlari, boshqa korxonalarning ustav kapitalig qo’yilmalar. Ishtirok
etish xarakteri bo’yicha bevosita va bilvosita moliyaviy investitsiyalarga
bo’linadi. Bevosita investitsiyalar investorni pul mablag’larini qo’yish
obyektlarini tanlashda bevosita ishtirok etishini nazarda tutadi. Bilvosita
14

"Fermer хо'jaliklari qishloq хо'jaligi ishlab chiqarishini tashkil etishning
asosi sifatida faoliyat ko'rsatishlari lozim. chiqaruvchi, chorvachilik uchun omixta
уеm ishlab chiqaruvchi korxonalar, qishloq xo'jaligi ekinlari va chorva mollari
uchun dori-darmon ishlab chiqaruvchi ixtisoslashgan korxonalar va boshqalar
kiradi. Agrosanoat majmuasining birinchi sohasiga kiruvchi tarmoqlar ishlab
chiqarish jarayonini resurslar bilan ta'minlash, qishloq xo'jaligini
sanoatlashtirish va qayta ishlash sanoatida texnika taraqqiyoti uchun asos
yaratish, majmuaning barcha bo'g'inlarini samarali faoliyat ko'rsatishi uchun
shart-sharoit barpo etishga imkon yaratadi. Qishloq хо'jaligi mahsulotlari va
umuman pirovard mahsulot ishlab chiqarishning bir maromda kechishi,
uzluksizligi va ommaviyligi ushbu tarmoqlar faoliyatiga bog'liq.
• Ikkinchi sohaga bevosita qishloq хо'jaligi mahsulotlari ishlab
chiqarish bilan shug'ullanuvchi korxonalar, birinchi navbatda, shirkat, fermer va
dehqon хо'jaliklari kiradi. Bundan tashqari agrosanoat majmuasining ikkinchi
sohasiga, pillachilik, asalarichilik, qisman o'rmonchilik (tabiiy oziq-ovqat va
dorivor o'simliklar yetishtirish) hamda baliqchilik kiradi. Bu soha agrosanoat
majmuasining asosini, yadrosini tashkil etadi. Majmuaning boshqa sohasiga
kiruvchi tarmoqlar asosan shu soha mahsulotlari asosida faoliyat yuritadilar yoki
ushbu sohaga xizmat ko'rsatadilar.
• Tarmoq va korxonalar moddiy ishlab chiqarish faoliyatiga ta'sir etuvchi,
uni tashkil etishda bilvosita ishtirok etuvchi shunday muassasalar mavjudki,
ular mohiyatan infratuzilma tushunchasi va atamasi tarzida talqin etiladi
hamda ishlab chiqarish shart - sharoitlarini yaratuvchi tarmoqlar majmuidan
iborat bo'ladi. Bular yo'l-transport xo'jaligi, aloqa, moddiy-texnika xizmati,
mahsulot1arni saqlash tizimi, ombor va tara хо'jaligi va boshqalar.
Infratuzilma tarmoqlarini rivojlantirmasdan turib, agrosanoat majmuasining
barcha sohalarida samaradorlikni oshirishga erishib bo'lmaydi va uning o'ziga
xos xususiyati shundan iboratki, ularga ajratilgan kapital quyilmalar nafaqat
bevosita egasiga, balki ASMning boshqa sohalaridagi korxonalarning
daromadlarini ko'paytirishga ham imkoniyat yaratib beradi.
21

1. Agrobiznes va uning turlari.
Qishloq xo’jalik sohalaridagi tadbirkorlik faoliyati agrobiznes deyiladi.
Agrobiznes tushunchasiga bevosita qishloq xo’jaligi sohasiga kirmaydigan, biroq u
bilan bevosita bo’lgan faoliyat bilan shug’ullanuvchi biznes turlari ham kiritiladi.
Bu qishloq xo’jaligiga texnikaviy ta’mirlash xizmat kursatish, uni mahsulotlarini
qayta ishlash va iste’molchilarga yetkazib berish bilan bog’liq bo’lgan tadbirkorlik
faoliyatidir. Agrobiznes agrosanoat integratsiyasi natijasida vujudga kelgan
agrosanoat majmuasining barcha bo’g’inlarini qamrab oladi.
Agrobiznes faoliyatining maqsadi – iste’mol bozorini yetarli miqdorda
sifatli qishloq xo’jalik mahsulotlari, sanoatni esa xom ashyo bilan uzluksiz
ta’minlash orqali foyda ko’rishdan iborat.
Agrobiznesning asosiy shakli va bo’g’ini fermer va dehqon xo’jaliklaridir.
Chunki bu xo’jaliklar bevosita qishloq xo’jalik mahsulotlarini ishlab chiqaradi.
Fermer va dehqon xo’jaliklar o’z yerida yoki ijaraga olingan yerd ish yuritib, unda
mulk egasi va ishlab chiqaruvchi fermerning o’zi va oila a’zolari hisoblanib, ayrim
hollarda yollanma mehnatdan foydalanishlari ham mumkin. Fermer xo’jaligining
afzalligi shundan iboratki, unda mulk va mehnat bevosita qo’shiladi, bu esa ishlab
chiqarishni yuqori samaradorligini ta’minlaydi va ular bozor kon’yuktura
(holati)siga tez moslashaoladilar. Unda iqtisodiy manfaat va pirovard natija uchun
mas’uliyat bitta faoliyatning ikki tomonini tashkil qiladi. Qishloq xo’jaligini
fermerlashtirish agrar islohotlarning tarkibiy qismi hisoblanadi. Qishloq xo’jaligida
zarar ko’rib ishlash natijasida og’ir ahvolga tushib qolgan davlat xo’jaliklarining
tarkibi fermer xo’jaliklaridan iborat shirkatlar uyushmasiga aylntirish, mavjud
davlat va jamoa xo’jaliklari tarkibida ular resurslari hisobidan fermer xo’jaliklari
tashkil etish hamda dehqonlarning mol-mulklari negizida dehqon xo’jaliklarini
tarkib toptirish yo’li bilan hozirgi uyushgan va mulkka ega bo’lgan fermer va
dehqon xo’jaliklari rivojlantirilmoqda. Fermer xo’jaliklarining barcha tashkiliy
shakllarining umumiy tomoni shundaki, ular ijaraga olingan davlat yerida faoliyat
ko’rsatadi.
5

Fermer va dehqon xo’jaliklarini tashkil qilish, rivojlantirish va ular
faoliyatini tartibga solish O’zbekiston Respublikasining “Fermer xo’jaligi
to’g’risida”gi (1998), “Dehqon xo’jaligi to’hrisida”gi (1998), “Qishloq xo’jaligi
kooperativi (shirkat xo’jaligi) to’g’risidagi” (1998) Qonunlarga hamda qishloq
xo’jaligi islohotlarni chuqurlashtirishga qaratilagn boshqa huquqiy bitimlarga va
hukumat qarorlariga asoslanadi. Bu qonuniy hujjatlarda fermerlarga ajratilgan
yerlarni meros qilib qoldirish sharti bilan uzoq muddatli (50 yil) ijaraga olish
huquqi mustahkamlab qo’yildi.
Fermer xo’jaliklarini rivojlantirishni rag’batlantirish uchun ham huquqiy,
ham tashkiliy shart-sharoitlar yaratildi. Buning natijasida 2007 yilda respublikada
fermer xo’jaliklarini soni 185492ta bo’lgan bo’lsa, 2009 yilda 220, 1taga yetdi.
Qashqadaryo viloyatda 33447tani tashkil qildi. Fermer xo’jaliklarini qishloq
xo’jalik foydalanishidagi yerlar maydoni 4881,9 ming gektardan ko’proqni tashkil
qilib, bir xo’jalik ixtiyoridagi yer maydoni 26,3 gektarga, har bir kishiga 3,49
gektarni tashkil etadi.
O’zbekistonda xo’jalik toifalari bo’yicha yalpi qishloq xo’jalik
mahsulotlarining ishlab chiqarilishini chizmada tasvirlash mumkin .
t/r Xo’jaliklar Yillar
2013 2014 2015 2016 2017 2018
1 Qishloq xo’jalik korxonalari 2,4 2,4 2,4 2,3 2,3 2,8
2 Dehqon xo’jaliklari 65,5 67,5 66,9 68,0 68,4 71,2
3 Fermer xo’jaliklari 32,1 30,1 30,7 29,7 29,3 26,0
6

xo'jaligi texnikalari uchun ehtiyot qismlar, yoqilg'i - moylash materiallari
yetkazib beruvchi, mineral o'g'it va ximikatlar, qishloq хо'jaligi zararkunandalariga
qarshi vositalar ishlab.
Chunki iqtisodiy jihatdan erkin bo'lgan fuqaro, haqiqiy mulkdorgina o'z
mol-mulkini samarali tasarruf etishdan, o'z boyligini ko'paytirishdan
manfaatdor bo'libgina qolmay, balki butun mamlakatni, boyitishga ham qodir
bо'lаdi."3 Fermer хо'jaliklarini tashkil etish tanlov asosida, oshkoralikni
ta'minlagan holda amalga oshirilmoqda. Fermer xo'jaliklari mamlakatimiz
sharoitida ham xo'jalik yuritishning eng samarali shakli ekanligini qisqa muddat
ichida isbotlay oldi. Buni 2006 yilning boshida tugatilgan shirkat хо'jaligi negizida
tashkil etilgan 125,7 ming fermer хо'jaliklarining ilk natijalari yaqqol ko'rsatib
turibdi. Ularning soni o'tgan yilga nisbatan 21,7 mingga ko'paygan. Fermer
хо'jaliklarning qishloq хо'jaligi yalpi mahsulotidagi ulushi 18,6%dan 24,5%ga
oshdi. Yangidan tashkil etilgan fermer хо'jaliklarida birinchi yilning o'zidayoq
paxtaning hosildorligi 6,4 sentnerga, donning hosildorligi 5,3 sentnerga oshdi.
Rentabellik darajasi paxtada -12,8 foizdan 18,9 foizga, donchilikda - 1,9 foizdan
19,8 foizga
yetdi. Fermerlarda mahsulot birligiga ketadigan moddiy resurslar sarfi
sezilarli darajada kamaydi. Moddiy xarajatlar har gektariga mineral o'g'it
bo'yicha 46 kilogramm, yonilg'i-moylash materiallari bo'yicha 67
kilogrammga kam bo'ldi.
Ularda mahsulot miqdorining ko'payishi asosan ekinlar hosildorligi va
chorva mahsuldorligining oshishi evaziga yuz bermoqda.
Agrosanoat integratsiyasi .
Agrosanoat majmuasi vа uning tarkibi
19

shug’ullanuvchi xo’jaliklar, ular mahsulotini qayta ishlovchi tsex va zavodlar,
yetkazib beruvchi savdo-sotiq korxonalari bir texnologik jarayonga birlashib
agrosanoat birlashmalarini tashkil qiladi;
Agrosanoat kombinatlari – qishloq xo’jalik mahsulotlarini yetishtirish,
qayta ishlash va iste’molchilarga yetkazib berishgacha barcha texnologik
jarayonga xizmat qiluvchi xo’jalik va korxonalarning ma’lum bir hududida
birlashuvidir;
Agrobiznes - qishloq xo’jalik sohalaridagi tadbirkorlik faoliyati.
Agrobiznesning asosiy shakli va birlamchi bo’g’ini fermer va dehqon
xo’jaliklaridir.
2. Agrar munosabatlarning iqtisodiy mazmuni.
Qishloq xo’jalik ishlab chiqarishning xususiyatlari
Ma’lumki, agrar sohadagi ishlab chiqarish ko’pincha yer bilan bog’liq
bo’ladi. Yerga egalik qilish, tasarruf etish va undan foydalanish hamda
o’zlashtirish bilan bog’liq bo’lgan munosabatlar agrar munosabatlar deyiladi.
Qishloq xo’jaligidagi ishlab chiqarishining o’ziga xos xususiyatlari
shundan iboratki, bu yerda iqtisodiy qonunlar bilan tabiiy qonunlar bevosita
bog’lanib ketadi, chunki agrar sohadagi ishlab chiqarish tirik mavjudotlar – yer,
o’simlik, chorva mollari bilan bevosita bog’liqdir. Bu yerda yer - mehnat ashyosi
(predmeti) va asosiy ishlab chiqarish vositasi, xo’jalik yuritish ob’ekti bo’lib, u
eskirmaydi, yeyilmaydi, unga munosabat yaxshi bo’lsa, uning unumdorligi yaxshi
bo’ladi.
Uzoq yillar davomida tabiiy o’zgarishlar natijasida yerning ustki qatlamida
o’simlik “oziqlanishi” mumkin bo’lgan turli moddalarning vujudga kelishi yerning
tabiiy unumdorligi deyiladi.
Agrar tuproq unumdorligi kishilarning tabiatga ta’siri natijasida, ya’ni
tuproq tarkibi va dehqonchilik usullarini yaxshilash sun’iy yo’l bilan (masalan,
yerni organik va kimyoviy o’g’itlash, ishlab chiqarishni mexanizatsiyalash, ilmiy
10

Agrosanoat majmuasi qishloq хо'jaligi mahsulotlarini ishlab chiqarish,
ulami tayyorlash, qayta ishlash, saqlash va tayyor mahsulotni iste'molchilarga
yetkazib berish bilan bog'liq tarmoqlar yig'indisidir. Agrosanoat majmuasining
asosiy vazifasi aholining oziq-ovqat mahsulotlari va xalq iste'moli tovarlariga
bo'lgan ehtiyojlarini to'laroq va samaraliroq qondirishdan iborat.
Mamlakatimiz agrosanoat majmuasi agrosanoat integratsiyasi va
kooperatsiyasining mahsuli bo’lib, o'tgan asrning 70-yillaridan boshlab yagona
tizim sifatida shakllana boshladi. Agrosanoat majmuasining pirovard mahsulotini
yaratishda ishlab chiqarish va muomala sohasining turli bosqichlarida bevosita
va bilvosita 70dan ortiq tarmoqlar ishtirok etadi. Agrosanoat majmuasi
tarkibiga texnologik va iqtisodiy jihatdan o'zaro bog'liq va qishloq xo'jaligi
mahsulotlarini ishlab chiqarishdan oxirgi iste'molchiga yetkazib berishgacha
bo'lgan jarayonda bevosita ishtirok etuvchi tarmoqlar kiradi. Ushbu jarayonda
ishtirok etayotgan tarmoqlar o'rtasidagi nisbat agrosanoat majmuasining tarmoq
tarkibini tashkil etadi.
Agrosanoat o’z ichiga to’rta sohani oladi 4
Birinchi soha sanoatning agrosanoat majmuasini ishlab chiqarish
vositalari bilan ta'minlovchi, shuningdek, qishloq xo'jaligiga ishlab chiqarish va
texnik xizmat ko'rsatuvchi tarmoqlaridan iborat. Bu sohaga agrosanoat majmuasi
uchun mashina, traktor, kombayn, stanoklar, ishchi mashinalar, qishloq
4
https://review.uz/uz/post/evroosiyo-itisodiy-ittifoining-tashkiliy-uuiy-asoslari-zbekiston-manfaatlariga-mosmi
182-soha3-sohaInfratuzilma1-soha

O’zbekistonda xo’jalik toifalari bo’yicha yalpi qishloq xo’jalik mahsulotlarining
ishlab chiqarilishi (ulushi), foiz hisobida .1 2 3 4 5 6 0
10
20
30
40
50
60
70
2.4 2.4 2.4 2.3 2.3 2.8
65.5 67.5 66.9 68.0 68.4 71.2
32.1 30.1 30.7 29.7 29.3 26.0
1 Qishloq xo’jalik korxonalari 2 Dehqon xo’jaliklari
3 Fermer xo’jaliklari
- qishloq xo’jalik korxonalari
- dehqon xo’jaliklari
- fermer xo’jaliklarini ulushi, % hisobida
Respublikada fermer xo’jaliklari samarali ishlash uchun zarur xizmat
ko’rsatuvchi infratuzilma – agrofirmalar, mashina-traktor parklari, ta’mirlash
ustaxonalari, tayyorlov punktlari, qishloq xo’jalik mahsulotlarini qayta ishlovchi
kichik korxonalar tizimi, aholiga xizmat qiluvchi ichimlik suvi va tabiiy gaz bilan
ta’minlash va boshqa maqsadida ham infratuzilmalarga e’tibor berilmoqda. Birgina
2007 yili qishloq joylarda 1,6 ming kilometrdan ortiq suv quvurlari va 710
kilometr gaz tarmoqlari foydalanishga topshirildi. Aholini ichimlik suvi bilan
ta’minlash 84 foizga. Shu jumladan qishloq joylarida 77 foizga yetdi, tabiiy gaz
bilan ta’minlanish 82 foiz, qishloqlarda 77 foizgacha ko’paydi. 1 [4]
Agrobiznes ham qishloqlardagi tarkibiy o’zgarishlardan biridir. Agrobiznes
– bu qishloqdagi agrofirmalar bilan sanoat xos resursdagi birgalikda ishlatib,
iste’molga tayyor bo’lgan mahsulot yaratadi.
1
Халқ сўзи” газетаси, 2008 йил, 9 февраль
7

O ZBEKISTON RESPUBLIKASIʻ
OLIY TA’LIM , FAN VA INNOVATSIYALAR VAZIRLIGI
TOSHKENT MOLIYA INSTITUTI
SIRTQI FAKULTET
“________________________________________________________” KAFEDRASI
“ _______________________________________________________________ ” fanidan

KURS ISHI
МАVZU: Agrobiznes, uning turlari va rivojlantirish
muammolari
Bajardi: Guruh SI 70/22 Shixnazarov Shahriyor
Qabul qildi:____________________________
RO’YXATGA OLINDI
“ ____ ” _______20 23 y.
№_________
Imzo _________ Kurs ishi himoya ga tavsiya
qilingan sana
“____” _______20 23 y.
Ilmiy rahbar __ ________
Imzo _______________
Kurs ishi himoya qilingan
sana
«____» _______202 3 y .
Baho « _____ » _________ ___________
( imzo )
_ _ _________
( imzo )
___________
( imzo ) Komissiya a’zolari :
__________________
_________________ _
_________________

Qishloq xo’jaligi ishlab chiqarishda ham to’rt omil – yer, kapital,
tadbirkorlik qobiliyati, ishchi kuchi qatnashadi. Bunda yer muhim ishlab chiqarish
vositasi sifatida ishtirok etadi. Bu omillarni barchasini harakatga keltirish ishchi
kuchi omiliga bevosita bog’liqdir. Kapital foyda yoki foiz, yer esa renta yaratadi
degan tushunchalar – xato fikr-mulohazalardir, uni barchasini jonli mehnat egasi
bo’lgan ishchi kuchi yaratadi. Aytish mumkinki, ishchi kuchi - moddiy vositalarni
harakat keltiruvchi ishlab chiqarishning ustuvor omilidiр.
3. Agrosanoat integratsiyasi va uning asosiy ko’rinishlari .
Iqtisodiy rivojlanish qishloq xo’jalik tarmoqlarida doimo sanoat, savdo,
transport va boshqa sohalar bilan bog’liq bo’ladi. Mamlakat aholisining oziq-ovqat
mahsulotlariga va qishloq xo’jalik xom ashyosidan tayyorlangan tovarlarga
bo’lgan ehtiyojlarini qondirish faqat qishloq xo’jaligining holatiga emas, balki
sanoat tarmoqlari bilan uyg’un rivojlanishiga ham bog’liq bo’ladi. Bu holat
tarmoqlarning yagona, yahlit tizimini keltirib chiqarishga asos bo’ladi.
Agrosanoat integratsiyasi – qishloq xo’jaligi bilan unga xizmat qiluvchi va
mahsulotni iste’molchilarga yetkazib beruvchi tutash tarmoqlar o’rtasida ishlab
chiqarish rivojlanishi hamda ularning uzviy birikish jarayonidir.
Agrosanoat majmuasi (ASM) – bu qishloq xo’jalik mahsulotdari
yetishtirish, uni saqlash, qayta ishlash va iste’molchilarga yetkazib borish bilan
shug’ullanuvchi iqtisodiyot tarmoqlaridir.
ASM to’rtta sohani o’z ichiga oladi:
birinchi soha – qishloq xo’jaligiga ishlab chiqarish vositalri yetkazib
beradigan sanoat tarmoqlari, shuningdek, qishloq xo’jaligi ishlab chiqarishiga
texnika xizmati ko’rsatish bilan band bo’lgan tarmoqlar;
 ikkinchi soha – qishloq xo’jaligi o’zi;
 uchinchi soha – qishloq xo’jaligi mahsulotlarini iste’molchiga yetkazib
berishni ta’minlaydigan tarmoqlar (tayyorlash, qayta ishlash, saqlash, tashish,
sotish);
12

asoslangan sug’orish, irrigatsiya va melioratsiya kabi ishlab chiqarish usullarini
joriy qilish hamda shu kabi yo’llar bilan) amalga oshirilsa, bu iqtisodiy
unumdorlikni tashkil qiladi.
Qishloq xo’jaligida foydalanadigan barcha ishlab chiqarish vositalari
xususiy, shaxsiy, jamoa mulk shaklida bo’lish mumkin. Hozirgi paytda qishloq
ho’jaligida xo’jalik yuritishning asosiy ko’rinishlari fermer va dehqon shakllarida
bo’lib, ulardan ishlab chiqarish jarayonlari turli iqlim va tuproq sharoitlaridan
foydalanish asosida olib boriladi.
Qishloq xo’jaligida mavjud bo’lgan barcha ishlab chiqarish vositalar
(traktorlar, mashinalar, transport vositalari, bino, inshootlar, ko’p yillik daraxtlar,
mahsuldor chorva hamda ish hayvonlari) kapital tarkibini tashkil qiladi. Aylanma
kapitalga quyidagilar kiradi: yosh va boquvdagi hayvonlar, yem-xashak, urug’lik
fondlari, kimyoviy o’g’itlar, hizmat muddati bir yildan kam bo’lgan turli xil ishlab
chiqarish vositalari – invertarlar, yoqilg’i va moylash materiallaridan iborat
bo’ladi. Kapital doiraviy aylanib turadi, ya’ni pul shaklidan ishlab chiqarish
shakliga, undan tovar shakliga o’tib, yana pul shakliga qaytib keladi.
Qishloq xo’jaligida ishlab chiqarish vaqti uzoq davom etadi va ish vaqti
kunlar bilan belgilanadi. Qishloq xo’jaligida ishlab chiqarish jarayoni
mavsumliyligi bilan xususiyatlidir. Masalan, kombaynlar, turli ekish asboblaridan
qisqa vaqtda foydalaniladi. Aholini nisbatan zichligi, qishloq xo’jaligiga yaroqli
yerlarning cheklanganligini hisobga olib, yerga xususiy mulkchilik joriy qilinadi,
unga davlat mulki saqlanib qoldi.
Yerga egalik jismoniy va huquqiy shaxslarning ma’lum yer uchastkasiga
tarixan tarkib topgan asoslardagi yoki qonun hujjatlarida belgilangan tartibdagi
egalik huquqini tan olinishini bildiradi. Yerga egalik kishi deganda avvalo yerga
bo’lgan mulkchilik va uni iqtisodiy jihatdan realizatsiya qilish ko’zda tutiladi.
Yerga egalikni yeri bo’lgan mulkdor yoki davlat amalga oshiradi.
Yerdan foydalanish huquqi – bu o’rnatilgan urf-odatlar yoki qonuniy
tartibda undan foydalanishni bildiradi. 3
3
https://Daryo.uz ma`lumotlariga asosan
11

Kirish
Kurs ishi mavzusining dolzarbligi. Islohotlarning ilk bosqichida
mamlakat qishloq xo’jaligi barqarorligini ta’minlash va rejali iqtisodiyotdan
bozor iqtisodiyotiga o’tishning dastlabki asoslari yaratiladi. Bunda ustuvor
yo’nalish qilib shaxsiy tomorqa xo’jaliklarini rivojlantirish belgilangan edi.
Ular ixtiyoridagi yer maydonlari 2019 – 2022 yillarda ikki barobarga
ko’paydi.
Natijada aholini oziq-ovqat mahsulotlari bilan uzluksiz ta’minlashda
va qishloq xo’jaligini rivojlantirishda barqarorlikka erishildi.
Tarmoqda mulkni davlat tasarrufidan chiqarishga va
xususiylashtirishga muhim ahamiyat berildi. Jumladan, 1066 ta davlat
xo’jaliklari (sovxozlar) tugatilib, ular negizida jamoa xo’jaliklari tashkil etildi.
Chorvachilik fermalari, bog’ va tokzorlar, kichik yer maydonlari hamda
issiqxonalar xususiylashtirildi.
Iqtisodiy o’sishni ta’minlovchi strategik tarmoqlarda bir qator davlat
dasturlari amaliyotga tatbiq etilishi natijasida mamlakatimiz iqtisodiy
taraqqiyotining yuqori ko’rsatkichlarga erishayotganligi, infratuzilmalarning
rivojlanishi, iqtisodiyotning erkinlashtirilishi, samarali va bosqichma-bosqich
amalga oshirilayotgan islohotlar tufayli yangidan-yangi imkoniyatlarni yuzaga
keltirmoqda. Bunday holat esa, O’zbekistonda iqtisodiy o’sishga ta’sir etuvchi
omillarni, shu jumladan agrobiznesni o’rganishning naqadar dolzarbligini yana bir
bor ochib beradi.
Yuqoridagi ta’kidlab o’tilgan fikrlar mazkur kurs ishi mavsuzining dolzarb
ahamiyatga ega ekanligidan dalolat beradi.
Kurs ishining maqsadi O’zbekiston iqtisodiy o’sishida agrobiznesning
ahamiyatini yoritish va undagi mavjud muammolarni bartaraf etish bo’yicha ilmiy-
amaliy tavsiya va takliflar ishlab chiqishdan iborat. Mazkur maqsadga erishish
uchun quyidagi vazifalar belgilab olindi:
- agrobiznes tushunchasining mazmun-mohiyatini ochib berish;
3

I.Karimov. Xalqimiz farovonligining barqaror o’sishini ta’minlash –
ustuvor
vazifa. “Xalq so’zi” ro’znomasi, 12 yanvar 2001 y.
IH = R + r + A
IH – ijara haqi;
R – yer rentasi;
r - yerga sarflangan kapital uchun foiz to’lovlari;
A – asosiy kapitallar amortizatsiyasi.
Islohotlarning ikkinchi bosqichida “Yer kodeksi”, “Qishloq O'zbekiston
xo’jalik kooperativi (shirkat xo’jaligi) to’g’risida”, “Fermer xo’jaligi
to’g’risida”, “Dehqon xo’jaligi to’g’risida”gi qonunlar va tegishli Hukumat
qarorlari qabul qilinib, me’yoriy hujjatlar tasdiqlandi. Bunday huquqiy bazaning
yaratilishi agrar islohotlarni chuqurlashtirishga zamin yaratdi. Qishloq xo’jaligi
ishlab chiqarishini tashkil etishning xalqaro andozalar va xalqimiz
mentalitetiga mos keladigan - shirkat, fermer va dehqon xo’jaliklaridan iborat
modeli tanlandi.
Shirkat xo’jaliklarida ishlab chiqarish oila pudrati asosida tashkil etildi,
pudratchilarning o’z mehnati natijasidan manfaatdorligini oshiradigan va
mas’uliyatini ta’minlaydigan tizim yaratildi. Qishloq xo’jaligida tovar
etishtiruvchilar faoliyatini erkinlashtirish bosqichma-bosqich olib borildi,
xalqimiz uchun strategic ahamiyatga ega bo’lgan paxta va dondan boshqa barcha
mahsulotlarga davlat buyurtmasi bekor qilindi. Yer munosabatlarida yangi
tamoyillar joriy qilindi. Shirkat xo’jaliklarida ekin maydonlarini, bog’ va
tokzorlarni oila pudratchilariga tanlov asosida uzoq muddatga ijaraga berish
amalgam oshirila boshlandi. Yerni fermer xo’jaliklariga 50 yilgacha vа dehqon
хо'jaliklariga umrbod foydalanishga berish tizimi yaratildi.
Tarixan shunday bo’lib qolganki, ko’pgina mamlakatlarda jumladan,
bizning mamlakatimizda ham qishloq xo’jaligidagi kapitalning uzviy tuzilishi
sanoatdagidan pastdir. Shuning uchun qishloq xo’jaligida yaratilgan tovarlarning
bozor qiymati ishlab chiqarishning ijtimoiy qiymatidagi qo’shimcha qiymat
16

Bozor sharoitida qishloq хо'jalik mahsulotlarini yetishtiruvchi barcha
bo'g'inlar bozor talabi doirasidagi tovarlarni iste'molchiga taklif etish orqali o'z
xarajatlarini qoplashi vа daromad ko'rishi lozim. Bunda agrosanoat
integratsiyasi hal qiluvchi ahamiyatga ega. Agrosanoat integratsiyasida qishloq
xo'jalik mahsulotlari yetishtiruvchi хо'jaliklar birlashgan bo’lib, ularning ish1ab
chiqarish faoliyati samaradorligi integratsiya doirasidagi bo'g'inlar o'rtasidagi
iqtisodiy munosabatlarga bog'liq. Qishloq xo'jaligi vа unga tutash
tarmoqlarning uzviy birikishi jarayoni agrosanoat integratsiyasida namoyon
bo'ladi. Natijada turli tarmoqlarning o'zaro hamkorligi oqibati sifatida
agrosanoat majmuasi yuzaga keladi. 5
*100 r R Pn 
Pn – yerning bahosi;
R – renta hajmi;
r – foiz stavkasi.
O'zbekiston Respublikasi yalpi qishloq хо'jalik mahsulotini ishlab
xo'jalik yuritish ayrim shakllarining salmog’i (%da)
Fermer va dehqon хо'jaliklarini tashkil qilish, rivojlantirish va ular
faoliyatini tartibga solish Q'zbekiston Respublikasining "Fermer xo'jaligi
to'g'risida"gi, "Dehqon xo'jaligi to'g'risida"gi, "Qishloq xo'jaligi kooperativi
(shirkat xo'jaligi) to'g'risida"gi Qonunlariga (yangi tahriri, 2004 yil 26 avgust)
hamda qishloq хо'jaligida islohotlarni chuqurlashtirishga qaratilgan boshqa
huquqiy bitimlarga va hukumat qarorlariga asoslanadi.
Qishloq xo'jaligida o'tkazilayotgan iqtisodiy islohotlarning yangi
bosqichida mulkchilikning ijara shakllarini, shartnomaviy munosabatlarga
asoslangan хо'jalik yuritish tizimini rivojlantirish, qishloq хо'jaligi mahsulotlari
ishlab chiqaruvchilari manfaatlari ustuvorligini ta'minlash va xizmat ko'rsatuvchi
tashkilotlar faoliyatini аnа shu maqsadga qaratish, turli tashkiliy-huquqiy
shakldagi хо'jalik yuritish sub'ektlari saqlab qolingan holda fermer
xo'jaliklarini rivojlantirish muhim yo'nalish etib belgilandi.
5
https://gov.uz O’zbekiston Respublikasi hukumat sayti ma`lumotlari
20

Agrobiznes, uning turlari va rivojlantirish
muammolari .
Reja
Kirish 3
1. Agrobiznes va uning turlari 5
2. Agrar munosabatlarning iqtisodiy mazmuni. Qishloq xo’jalik ishlab
chiqarishning xususiyatlari. 10
3. Agrosanoat integratsiyasi va uning asosiy ko’rinishlari . 12
Xulosa 23
Foydalanilgan adabiyotlar . 24
2

Xulosa
Agrosanoat majmuasining uchinchi sohasi qishloq хо'jaligi
mahsulotlarini tayyorlovchi, qayta ishlovchi va tayyor mahsulotlarni
iste'molchiga yetkazib beruvchi tarmoqlar va korxonalarni o'z ichiga qamrab
oladi. Paxta, go'sht va sut zavodlari, meva sharbatlari chiqaruvchi zavodlar,
yog'-moy kombinatlari, jun, kanop, pillani qayta ishlash korxonalari, qishloq
xo'jaligi mahsulotlarini yoki ularni qayta ishlash natijasida olingan
mahsulotlarni saqlaydigan korxonalar, ularni sotish bilan shug'ullanuvchi
korxonalar shu sohaning tarkibiy qismlari hisoblanadi.
Yuqorida ta’kidlangan xulosalardan kelib chiqqan holda quyidagi ilmiy
takliflar ishlab chiqildi:
Agrobiznes unsurlarini uning shakllanishidagi geografik belgilar (hudud va
mintaqalar darajasida), shakllanish darajalari (mikro, mezo va makro darajalar),
ishlab chiqarish jarayoni bosqichlari va turlari bo’yicha (takror ishlab chiqarish
jarayonidagi o’rni va rolidan kelib chiqqan holda) guruhlash maqsadga muvofiqdir.
Agrobiznesning kapital tarkibini ikkita, ya’ni, moddiy va nomoddiy
kapitalga ajratish maqsadga muvofiq. Moddiy kapital bevosita moddiy shaklga ega
bo’lgan, nomoddiy kapital esa, aniq bir jismoniy ko’rinish yoki shaklga ega
bo’lmagan, lekin moddiy kapitalda mujassamlashib, uning sifat va samaradorligini
oshirishga xizmat qiladigan kapitaldir.
Har qanday mamlakat agrobiznesning ko’payishi uning asosiy tarkibiy
qismlaridan biri bo’lgan er va ularni ishlab chiqarish hamda unumdorlik zahiralari
hajmining o’sishi bilan bog’liq. Ushbu ikki omilning o’sishiga erishish uchun
avvalombor mamlakatimizda ishlab chiqarish hajminig tez sur’atlarda oshirish
rivojlangan mamlakatlar bilan iqtisodiy hamkorlikni chuqurlashtirish maqsadga
muvofiq.
23

- iqtisodiy o’sishni ta’minlashda agrobiznesning ahamiyatini tadqiq etish;
- O’zbekistonda agrobiznesdan foydalanishning holatini tahlil qilish;
- agrobiznesni yaratish va undan samarali foydalanish yo’nalshlarini tadqiq
etish;
Kurs ishining obyekt i. Iqtisodiy o’sishda agrobiznes va uning ahamiyati
bo’yicha mavjud qarashlar hamda nazariyalar hisoblanadi.
Kurs ishining predmeti . Mamlakatimizda iqtisodiy o’sishni ta’minlashda
agrobiznesning ahamiyatini oshirishda amalga oshirilayotgan ishlarni o’z ichiga
oladi.
4

Differentsial renta I – yerlarning tabiiy unumdorligidagi farqlar natijasida
vujudga keladigan qo’shimcha sof daromad;
Differentsial renta II – yerlarning iqtisodiy unumdorligini oshirish
natijasida vujudga keladigan qo’shimcha sof daromad;
Absolyut renta – qishloq xo’jaligida yerga bo’lgan xususiy mulkchilik
monopoliyasi natijasida vujudga kelib, hamma turdari yaxshi, o’rtacha va yomon
yerlardan olinadigan renta;
Monopol renta – alohida tabiiy sharoitga ega bo’lib, noyob qishloq xo’jalik
mahsulotlari yetishtiriladigan yerlardan olinadigan renta;
Undirma sanoatda renta – foydali qazilma konlarining joylashishi (er
yuzasiga nisbatan) va ularning boyligi jihatdan farqlar natijasida vujudga keladi;
Agrosanoat majmuasi – qishloq xo’jalik mahsulotlarini yetishtirish, uni
saqlash, qayta ishlash va iste’molchilarga yetkazib berish bilan bog’liq xo’jalik
tarmoqlarining birligi;
Qishloq xo’jalik ishlab chiqarish infratuzilmasi – bevosita qishloq xo’jalik
ishlab chiqarishiga xizmat ko’rsatuvchi sohalar;
Ijtimoiy infratuzilma – odamlar yashash va turmush faoliyatining umumiy
sharoitlarini ta’minlaydigan sohalar;
Agrosanoat integratsiyasi – qishloq xo’jaligi bilan unga xizmat qiluvchi a
mahsulotni iste’molchiga yetkazib beruvchi tutash tarmoqlar o’rtasida ishlab
chiqarish aloqalarining rivojlanishi hamda ularning uzviy birikish jarayonidir;
Agrobiznes – tadbirkorlik faoliyatining qishloq xo’jaligi va u bilan bog’liq
sohalardagi namoyon bo’lish shakli;
Agrofirma – ma’lum turdagi qishloq xo’jalik mahsulotlarini yetishtirish va
uni pirovard mahsulot darajasigacha qayta ishlashni qo’shib olib boradigan
korxonadir; 2
Agrosanoat birlashmalari – bir turdagi mahsulot ishlab chiqaruvchi va unga
bog’liq ishlab chiqarish faoliyati bilan shug’ullanuvchi bir necha xo’jalik hamda
korxonalarning birlashmasidir. Masalan, bog’dorchilik va uzumchilik bilan
2
https://Mf.uz ma`lumotlariga ko’ra
9

Agrobiznes, uning turlari va rivojlantirish muammolari

Купить