• Всего документов: 5844
  • Число пользователей: 15251

Информация о документе

Цена 20000UZS
Размер 206.6KB
Покупки 0
Дата загрузки 27 Апрель 2024
Расширение docx
Категория Экономика

Продавец

Rustamov Orifjon

Дата регистрации 25 Апрель 2024

52 Продаж

Aholi o'rtasidagi ishsizlikni kamaytirish, odamlar va oilalarning daromadini oshirish yo'llari

1 BOB. Ishsizlikning ijtimoiy-iqtisodiy mazmuni 1.1 Ishsizlikning ijtimoiy-iqtisodiy mazmuni . Ishsizlikning ijtimoiy oqibatlari ham mamlakat iqtisodiyotiga sezilarli ta `sir o `tkazishi mumkin. Jumladan, ishsizlikni ba `zi turlarining uzoq muddatli tavsifi ishchilarning o `z malakalarini yo `qotishlari hamda daromad va ijtimoiy mavqei jihatidan aholining nisbatan past toifasiga o `tib qolishiga olib keladi. Bu esa ularda o `z turmush tarzidan qoniqmaslik, ijtimoiy faollikning yo `qolishi, atrofd-agilarga nisbatan loqaydlikning paydo bo `lishi kabi holatlarni keltirib chiqaradi. Natijada uzoq davom etgan, surunkali ishsizlik millatning ruhiy sog `lomligiga putur yetkazadi. Ishsizlik o `sishining muqarrar oqibati bo `lib mamlakatdagi jinoyatchilikning o `sish va ijtimoiy keskinlik darajasining kuchayishi hisoblanadi.Shunga ko `ra, mamlakatdagi ishchi kuchi bandligini ta `minlash va ishsizlarni ijtimoiy himoyalash davlat iqtisodiy siyosatining asosiy yo `nalishlaridan biri hisoblanadi. Bozor munosabatlariga o `tish davrida davlatning ijtimoiy siyosati faqat jamiyat azolarining manfaatlarini ishonchli ravishda himoya qilishdangina iborat bo `lmasdan, balki mavjud ishchi kuchlarining ish bilan bandligini ta `minlashni ham o `z ichiga oladi. Ayniqsa, aholining o `sishi yuqori sur `atlar bilan borayotgan va o `ziga xos,aholi tarkibiga ega bo `lgan respublikamizda ishchi kuchi-ning ish bilan bandlik masalasi eng muhim muammolardan biri hisoblanadi. Mamlakatimizdagi iqtisodiy islohotlar jarayonida ushbu masalani hal etish uchun bir qator tadbirlarni amalga oshirish rejalashtirilgan. Birinchidan , keng faoliyat turlari , shuningdek yakka tartibdagi tadbirkorlikni kengaytirish uchun sharoit yaratish. Birinchi navbatda qishloq xo `jalik xo-mashyosi qayta ishlash, xalq iste `mol mollarini , mahalliy xomashyodan qurilish materiallari tayyorlovchi xususiy kichik korxonalarni faol rivojlantirishni rag `batlantir-ish Ishsizlik muammosini o `rganishdan asosiy maqsad - aholining ish bilan bandligini oshirish orqali mamlakat ishlab chiqarishini kengaytirish va aholi turmush darajasini yanada yaxshilashga aloqador tadbirlar ishlab chiqishdan iborat. Jamiyatdagi ishsizlik darajasini pasaytirish uchun qo `shimcha ish joylarini yaratish, ularni ishga tushirish aholining tabiiy o `sishidan orqada qolmasligi kerak. Vyetnam, Amerika singari davlatlar bir so`m pulni 90 marta aylantirsa, biz ham 50-60 marta aylantirishga harakat qilishimiz zarur. Shuningdek 2022-yil 1-yanvar holatida O`zbekistondagi mehnat resurslari soni 19 mln 345 ming kishini tashkil etgan, mamlakatimizda 1 mln 441,8 ming kishi ishga muhtoj bo`lib, ishsizlik darajasi 9,6-foizga yetdi. Yoshlar orasida ishsizlik darajasi 15,1% ni, ayollar orasida esa 13.36% ni tashkil etdi. Shuningdek mehnat bozorida band bo`lganlar soni 13 mln 538,9 ming kishini tashkil etib, o`tgan yilning mos davriga nisbatan 2,3% ga oshgan. Bu ko`rsatgichlar iqtisodiyotimizning salbiy tomonlarini ko`rsatmoqda va mehnat unumdorligi sezilarli darajada pastligini ko`rsatmoqda. Lekin yuqorida aytib o`tilganidek, ishlab chiqarish korxonalari ko`paytirilsa aholi bandlike darajasi ortadi. Shuningdek har bir tovar pul bilan qoplanishi zarur ya `ni mustahkamlanishi va tadbirkorlar uchun davlat berilayotgan barcha imkoniyatlardan samarali foydalanish kerak. Yana bir asosiy muammolardan bir asosiy muammolardan biri, aholini yengil hayotga o`rganib qolishi. Buning va mikro kreditlar summasi yoki foizi kamaytirilishi zarur yoki undirish uchun choralar ko`rilishi kerak. Shuningdek yana bir narsani inobatga olish zarur avvallari o`qituvchilar, shifokorlar, talabalar va boshqa budjet xodimlari turli majburiy mehnatga jalb qilingan, hozirda esa zarur choralar ko`rilgani sababli barchasi o`z mutaxassisliklari bilan band. Ularning o`rniga esa ishsiz aholi ish bilan ta `minlandi. 3.2 O `zbekistonda mehnat bozorida ishchi va xizmatchilarning huquqlari . Mamlakatimizda so `nggi yillarda aholi bandligi masalasida, mehnat munosabatlarini tartibga solish, uning qonunchilik asoslarini takomillashtirish borasida keng ko `lamli islohotlar amalga oshirilmoqda. Shu nuqtayi nazardan aytganda, Mehnat kodeksi mehnatga oid munosabatlarni tartibga solishga xizmat qiladigan asosiy qonun hisoblanadi. Lekin qabul qilinganiga 25 yil to `lgan mazkur kodeks bugungi kun talabiga javob bermay qoldi. Unda fuqarolarni mehnat faoliyatiga jalb qilishning yangi turli xil shakllarining faol rivojlanishi kabi bir qator masalalar hisobga olinmagan. Amaldagi kodeks 294 moddadan iborat bo `lib, unda ishlamaydigan havolaki normalar ham talaygina. So `nggi yillarda mehnat bozoridagi vaziyat ham o `zgardi, qabul qilingan sohaga oid qator normativ-huquqiy hujjatlar asosida ko `pgina yangi institutlarni, yangi mexanizmlarning amaliyotga kiritilganligi kodeksni yangi tahrirda qabul qilish zaruratini tug `dirdi. Yuqoridagilarni hisobga olgan holda, Hukumatimiz tomonidan tegishli vazirlik va tashkilotlar ishtirokida "O `zbekiston Respublikasining Ishchi kuchi taklifi – bu muayyan vaqtda ish haqining tarkib topgan darajasida ishga yollanishga tayyor bo`lgan mehnatga layoqatli ishchi kuchi miqdori. Ishchi kuchi taklifi mehnat qilish yoshidagi turli kasb va mutaxassislikka ega bo`lgan kishilarning ishlashga bo`lgan layoqatini namoyon etadi. Ishchi kuchi taklifi – bu ish haqining muayyan darajasi hamda ishga yollashning muayyan shart-sharoitlarida mehnatga layoqatli ishchi kuchining o`z kasbi, mahorati va boshqa xususiyatlariga mos ravishda ishlashga ehtiyojidir. U ishchi kuchining demografik va kasb tayyorgarligi xususiyatlariga bog`liq bo`lib, ishchi kuchini takror ishlab chiqarishni ta `minlash maqsadida uni sotish (ayirboshlash) holati orqali namoyon bo`ladi. Ishchi kuchiga bo`lgan talab va taklifni muvofiqlashtirish uchun ishchi kuchi bozori infratuzilmasini rivojlantirish, o`quv muassasalari bitiruvchilarini ishga joylashtirish va mintaqalarni rivojlantirish dasturlarini ishlab chiqish masalalari bo`yicha bandlikka ko`maklashuvchi tashkilotlarning o`quv yurtlari bilan hamkorligini yanada k е ngaytirish bo`yicha tadqiqotlar olib borish mod е rnizatsiyalashning muhim yo`nalishidir. Ishchi kuchi bozorida taklif mehnatga qobiliyatli kishilarning quyidagi muayyan guruhlaridan iborat bo`ladi: 1.ishlamayotgan, lekin ish topishni istaydigan va faol ravishda ish qidirayotganlar; - ish bilan band, biroq undan to`la ravishda qoniqmay , boshqa ishqidirayotganlar; 2.ishlayotgan, lekin tez orada ishidan mahrum bo`lib qolishi mumkinligi sababli boshqa ish joyi qidirayotganlar.Ishchi kuchi bozorini tavsiflashdan oldin uning asosiy va o`ziga xos tovari bo`lgan ishchi kuchining qiymati va iste `mol qiymati (nafliligi) to`g`risida to`xtalib o`tish zarur. Ishchi kuchining qiymati nafaqat ishchining shaxsiy ehtiyojlarini qondirish , balki ishchi kuchini takror ishlab chiqarish hamda uning sifatini oshirish jarayonlarini, uning oilasini yetarli darajada ta `minlash uchun zarur bo`lgan barcha hayotiy ne `matlarning qiymatini o`z ichiga oladi. Ishchi kuchi qiymati o`zgaruvchan ko`rsatkich bo`lib, u turli omillar ta `sirida oshib yoki pasayib turishi mumkin. Ishchi kuchi qiymatini oshiruvchi omillar qatoriga quyidagilarni kiritish mumkin: ish kunining uzaytirilishi , mehnat intensivligining oshishi; turli xil tabiiy va tarixiy sharoitlar , fan-texnikaning rivojlanishi, o`qish va kasbiy bilimlar olishga sarflarning ko`payishi va h.k. Ishchi kuchi qiymatini pasaytiruvchi asosiy omil bo`lib ishlab chiqarish sohasidagi ijtimoiy mehnat unumdorligining o`sishi hisoblanadi. U ishchi va uning oilasi ehtiyojlarini qondiruvchi hayotiy vositalar qiymatining pasayishiga olib keladi. va texnologiyalarning kirib kelishiga qaramay ketgan xarajatlar va mahsulot tannarxi pasayish o`rniga aksincha, oshishi holati yuz berishi kabi noxush holatlar sodir bo`lib turibdi. Bu holatlar mamlakatimiz oldida turgan keng ko`lamli dasturiy maqsad va vazifalar – islohotlarimizni yanada chuqurlashtirish iqtisodiyotni modernizatsiyalash, diversifikatsiyalash, tarkibiy o`zgartirish, xususiy mulk, xususiy tadbirkorlikni kuchaytirish, iqtisodiy rivojlanish yo`lida g`ov bo`lib turgan barcha to`siq va cheklovlarni bartaraf etish, O`zbekiston Respublikasini yanada rivojlantirish bo`yicha qisqa va uzoq muddatga belgilangan strategik vazifalar va muammolarni hal etish uchun bor kuch va imkoniyatlarimizni safarbar etishni talab qiladi. Mamlakatimiz Prezidenti Sh.Mirziyoyev ta `kidlaganidek, hayotning o`zi va xalqning talablari bizning oldimizga amaliy echimini topish lozim bo`lgan yangi va yanada murakkab vazifalarni qo`ymoqda. “O`zbekistonni rivojlangan mamlakatga aylantirishni maqsad qilib qo`ygan ekanmiz, bunga faqat jadal islohotlar, ilm- ma `rifat va innovatsiya bilan erisha olamiz”.Hayotning o`zi oldimizga qo`ygan ushbu murakkkab muammolarni tezroq hal qilish, ularning echimini izlab topish, milliy istiqlol mafkurasining mazmunini va xususiyatlarini chuqurroq tushunish ko`p jihatdan kishilarning iqtisodiyot sirlarini, ayniqsa, bozor iqtisodiyoti munosabatlarining mazmunini, ularning talablari, ziddiyatli va chalkash xususiyatlarini, qonun-qoidalarini, amalga oshirilayotgan keng ko`lamli iqtisodiy islohotlarni yanada chuqurlashtirish, iqtisodiyotni erkinlashtirish, tarkibiy o`zgartirish, modernizatsiyalash va diversifikatsiyalashning, ilm-fanni rivojlantirib, raqamli iqtisodiyotga o`tishning maqsadi va mohiyatini chuqurroq bilishlariga bog`liqdir. “Iqtisodiyot nazariyasi” fani iqtisodiyot tushunchalarini, uning qonunqoidalarini, tejamli xo`jalik yuritish sirlarini, turli kishilar va xo`jaliklarning birbirlari bilan manfaatli iqtisodiy aloqada bo`lib, unumli mehnat qilish, yangi texnika.O`zb е kiston R е spublikasi Pr е zid е nti Shavkat Mirziyoyevning Oliy Majlisning S е nati va Qonunchilik palatasiga Murojaatnomasi (24.01.2020) Xalq so`zi gaz е tasi, 2020 yil 25 yanvar.Texnologiyalarni, innovatsion g`oyalarni qo`llab, mehnat unumdorligini oshirish yo`llarini va shakllarini o`rgatadi. “Ilm yo`q joyda qoloqlik, jaholat va albatta to`g`ri yo`ldan adashish bo`ladi”.Jamiyatda ro`y beradigan iqtisodiy qonunlarni bilish va ularning amal qilishiga ongli munosabatda bo`lishda, mamlakatni demokratlashtirish va iqtisodiyotni bozor tamoyillari asosida isloh qilish jarayonlari mohiyatini tushunib, amalga oshirish uchun zarur bo`lgan bilimlarni berishda «Iqtisodiyot nazariyasi» fanining roli beqiyosdir. Bugungi kunda yosh avlodda bunyodkorlik g`oyalarini shakllantirish, ularning ilmiy dunyoqarashini chuqurlashtirish va 10. https://erohovastitch.ru/uz/maloimuschim-semyam/raznica-mezhdu-potencialnym- i-fakticheskim-vvp-potencialnyi-valovyi.html 11. https://uz.wikipedia.org/wiki/Yalpi_talab kengaytirish, iqtisodiy bilimlarini, madaniyatini oshirish kabi muhim amaliy vazifalarni bajarish orqali mazkur fanning ahamiyati tobora oshib bormoqda. “Iqtisodiyot nazariyasi” fani mamlakatimizda yashayotgan hamma kishilarning daromadlari, ularning turmush darajasi faqat milliy iqtisodiyot taraqqiyotiga bog`liqligini, shu yurtda mehnat qilayotgan kishilarning ijodiy mehnati bilan vujudga kelgan milliy mahsulotning ko`payishi, uning to`g`ri taqsimlanishi va foydalanilishi, milliy pul barqarorligi bilan bog`liqligini ham o`rgatadi va milliy istiqlol mafkurasining odamlar ongida shakllanishiga, ularning intellektual kamolotga erishuvida muhim rol o`ynaydi. Doimiy o`zgarib turuvchi ichki va tashqi iqtisodiy muhit va uning insonlar, korxonalar, mamlakatlar va butun dunyoga kuchayib boruvchi ta `sirini kuzatib, amalga oshirilishi zarur bo`lgan xatti-harakatlar va iqtisodiy faoliyat jarayonlarini oldindan sezish va ko`ra bilish, qisqacha qilib aytganda, iqtisodiy ziyraklik – yuksak ma `naviyatli shaxs fazilatlaridan biri bo`lib, uni chuqur iqtisodiy bilim va ko`nikmalarsiz tasavvur etish mumkin emas. Shuningdek, «Iqtisodiyot nazariyasi» fani kishilarning jamiyat iqtisodiy hayotini tashkil etish, unda faol ishtirok etish va yanada rivojlantirish borasida jamiyat va davlat oldidagi javobgarliklari, ya `ni iqtisodiy mas `uliyatlarini tarbiyalashda yetakchi o`rin egallaydi. Biz qurayotgan erkin, ijtimoiy yo`naltirilgan bozor iqtisodiyotiga asoslangan demokratik fuqarolik jamiyatiga barcha jamiyat a `zolarida iqtisodiy madaniyatlilikni shakllantirish orqali erishishimiz mumkin. Bu esa amaldagi iqtisodiy qonunlar, qoidalar.O`zb е kiston R е spublikasi Pr е zid е nti Shavkat Mirziyoyevning Oliy Majlisning S е nati va Qonunchilik palatasiga Murojaatnomasi (24.01.2020) Xalq so`zi gaz е tasi, 2020 yil 25 yanvar.Iqtisodiyot to`g`risidagi bilim va ko`nikmalarga ega bo`lib, o`zlashtirilgan bilimlar asosida mehnat va ishlab chiqarish faoliyatlarini tashkil eta olish xususiyatini namoyon etib, uni faqat mazkur fan xizmatlari orqali ta `minlash mumkin. «Iqtisodiyot nazariyasi» fani faqat bilish bilan cheklanmay, balki iqtisodiy bilim va ko`nikmalarning turli darajadagi amaliy tatbiqi bilan ham shug`ullanadi. U davlatning iqtisodiy siyosatini shakllantirish, iqtisodiy islohotlarni samarali amalga oshirish uchun zarur bo`lgan nazariy qoida va amaliy tavsiyalarni ishlab chiqishda faol ishtirok etadi. «Iqtisodiyot nazariyasi» fanining bugungi kundagi ahamiyati yosh avlodda vatan va el-yurt ravnaqi yo`lida fidokorona mehnat hissini, turli mafkuraviy xurujlarga o`z fikri bilan qarshi tura olish qobiliyatini tarbiyalash kabi muhim vazifalarni bajarish orqali tobora oshib bormoqda. «Iqtisodiyot nazariyasi» fanining ahamiyati uning metodologik vazifasi orqali ham namoyon bo`lib, fanning o`zi, tahlili va tamoyillari, olingan xulosalar, tadqiq `minlanishda qanday bo `lar edi. Hech bo `lmaganda bitta mamlakat iqtisodiyoti ishlashni istagan va bajara oladigan har bir kishi uchun etarli ish o `rinlari bo `lishi mumkin bo `lgan sharoitlarni yaratishga qodir emasligi ehtimoldan yiroq emas. Bir nechta ijtimoiy jihatlar ham ishsizlik darajasiga ta `sir qiladi. To `liq bandlik - bu iqtisodiyotning holati tsiklik ishsizlik yo `q, fraksiyonel va tarkibiy ishsizlik esa ishsizlik umumiy darajasiga qo `shiladi. Potentsial YaIM hajmini hisoblash Buning uchun siz ishsizlik darajasini hisobga olishingiz kerak. Birinchi marta bu qiymat matematik jihatdan bitta tomonidan tasdiqlandi amerikalik iqtisodchi - Artur Oaken. O `zining hisob-kitoblari asosida u qonunni ishlab chiqdi, unga ko `ra, agar haqiqiy ishsizlik darajasi tabiiy darajadan 1% yuqori bo `lsa, u holda YaIM indikatoridagi kechikish 2,5% ni tashkil qiladi. Bu qonun iqtisodiyotda qabul qilingan va koeffitsient Ouken 2,5 ga teng. Ta `kidlash joizki, potentsial YaIMni hisoblashda narxlar indeksi hisobga olinmaydi, ammo ishsizlikning barcha turlari (tsiklik, ishqalanish va strukturaviy) hisobga olinadi. Iqtisodiy adabiyotlarda potentsial YaIM odatda Y harfi va undan keyin yulduzcha * yoki apostrof bilan belgilanadi `. Shunday qilib Y * \u003d Y / 1-k * (u-u *) Y - real YaIM, k - Okun koeffitsienti, u - haqiqiy ishsizlik darajasi, u * - tabiiy ishsizlik darajasi, (u-u *) - tsiklik ishsizlik darajasi. 3 BOB-Ishsizlikni kamaytirish bo `yicha chora tadbirlar. 3.1 Ishsizlikni kamaytirish bo `yicha chora tadbirlar. zarur xodimning kasbiy, malakaviy darajasi, tajribasini xodimning shu xususiyatlari bilan taqqoslaydi. Agar ish beruvchi va yollanma ishchining talablari bir-biriga to`g`ri kelsa, ishga yollash buyicha mehnat shartnomasi imzolanadi. Mehnat bozorini tartibga solish davlat siyosatining yuqori darajadagi va ko `pincha munozarali sohasidir. Ushbu qoidalar rivojlangan mamlakatlarda keng o `rganilgan bo `lsada, rivojlanayotgan mamlakatlarda ularning ta `siriga oid adabiyotlar soni ortib bormoqda. Mehnat bozorida yuzaga keladigan ijtimoiy-iqtisodiy munosabatlar tizimida aholining ish bilan bandligi va mehnat sharoitlarini belgilash, u yoki bu ijtimoiy muammolarni hal qilish, ijtimoiy-mehnat mojarolarini bartaraf etish bo`yicha ish beruvchilar bilan yollanma xodimlar o`rtasidagi munosabatlar markaziy o`rin egallaydi. Mehnat bozorida mazkur munosabatlar jamoaviy, shaxsiy va hududiy usullar asosida tartibga solinadi. Jamoaviy bitimlar tuzilayotganda O`zbekiston Respublikasining «Mehnat Kodeksi», Xalqaro Mehnat Tashkilotining Konvensiyasi va tavsiyalariga asoslaniladi. Xalqaro Mehnat Tashkilotining Konvensiyasida (54-bandida) ta`kidlanganidek, “Jamoaviy muzoqaralar, bir tomondan, tadbirlar, tadbirkorlar guruhi bilan, boshqa tomondan esa, mehnatkashlarning bitta yoki bir necha tashkiloti o`rtasida: a) mehnat sharoiti va bandlikni belgilash; b) tadbirkorlar va mehnatkashlar o`rtasidagi munosabatlarni tartibga solish; v) tadbirkorlar yoki ularning tashkilotlari va mehnatkashlarning tashkiloti yoki tashkilotlari o`rtasidagi munosabatlarni tartibga solish maqsadlarida olib boriladigan barcha muzoqaralarni bildiradi”. Xulosa. Ishsizlikning haqiqiy darajasi uning tabiiy darajasidan qanchalik yuqori bo`lsa, YaIM uzilishi shuncha ko`p bo`ladi. Masalan Ouken qonunini olsak, agar haqiqiy ishsizlik darajasi ishsizlikning tabiiy darajasidan bir foizga oshib ketsa, milliy iqtisodiyot YaIM ni 2,5% ga kamaytiradi. Ishsizlik darajasining oshishi natijasida YaIM hajmi kamayadi. Shu sababli mamlakat miqyosida ishsizlikni uning tabiiy darajasida saqlash va tartibga solish iqtisodiy jihatdan katta ahamiyatga ega. Agar ma `lum bir hudud ishlab chiqarishni ko`paytirib, aholi bandligini oshirsa, ularda pul bo`ladi va iste `mol savatchasini to`ldira oladi. Buning uchun davlat tadbirkorlara erkinliklar yaratib berishi, zarur mahsulotlarga ishlab chiqaruvchi korxonalarga soliqlarni kamaytirishi yoki soliqlarni to`lashlari uchun ya `ni foydaga kirganlariga qadar ma `lum bir muddat berishlari kerak. Ana shunda tadbirkorlar ko`payadi, ishlab chiqarish korxonlari ko`payadi, aholi bandligi ortadi, pul aylanish tezligi oshadi, inflatsiya kamayadi, iqtisodiy barqarorlikka erishiladi Foydalanilgan adabiyotlar ro`yhati 1. Sh. Shodmonov. Iqtisodiyot nazariyasi: Darslik. – T.: «______________» nashriyoti, 2020. 788 bet. 2. https://fayllar.org/reja-ishsizlikning-ijtimoiy-iqtisodiy-mazmuni-v2.html 3. https://kompy.info/1-ishsizlik-mazmuni-ishsizlik-turlari-va-kelib-chiqish- sababla.html 4.Sherqul shodmonov,Ubaydulla G `afurov “Iqtisodiyot nazariyasi” 5 Islom Karimov nomidagi Toshkent Davlat texnika universiteti Qo`qon filiali “Muxandislik” fakulteti “Kimyoviy texnologiyalari” kafedra o`qituvchisi Karimov Bekzod Qayumovich. 3-23 Iqtisodiyot I-guruhi talabasi Valijonova Mushtariy Nodirbek qizi//Muhandislik-Qo `qon,2023-№1 6. O`zbekiston Respublikasi mehnat kodeksi 7. O `zbekiston Respublikasi Bandlik va mehnat munosabatlari vazirligi to `g `risida nizom. 8. O`zbekiston Respublikasi Davlat Statistika Qo`mitasi. 9. https://advice.uz/oz/documents/1791 bildiradi . Ouken qonuni ishsizlikning turli darajalaridagi mahsulot yo qotishlari hajminiʻ aniqlash imkonini beradi. Hozirgi kunda β koeffitsiyenti deb atalgan bu koeffitsiyent miqdori 2 foizdan 3 foiz oralig ida deb hisoblanadi ʻ . Ouken qonunini formulada quyidagicha tasvirlash mumkin : OUKEN QONUNI – iqtisodiy faollik va ishsizlik o `rtasida miqdoriy bog `liqlikni aks ettiradi. Agarda aslidagi ishsizlik darajasi uning tabiiy darajasidan 1 % oshsa, unda YaMM orqada qolishi 2,5% ni tashkil etadi. Masalan, ishsizlikning tabiiy darajasi 6% sharoitida ishsizlik darajasi 9,5%. Unda 9,5 – 6,0 = 3,5%; 3,5*2,5 = 8,75%. Ishsizlikning ko `payishi natijasida YaMMning orqada qolishi 8,75% ni tashkil etadi yoki ishsizlik tabiiy darajadan past bo `lmaganda, YaMM aslidagiga nisbatan 8,75% ko `p bo `lar edi. Shu qonunga muvofiq YaMM hajmining har yili 2,7% ga ortishi ishsizlikni doimiy darajada ushlab turishga imkon beradi. YaMMning 2% ortishi ishsizlar sonini 1% ga kamaytiradi. Ishsizlik darajasi — ishsiz ishchi kuchining foizi. Bu ortda qolayotgan ko rsatkich ʻ bo lib, u odatda o zgaruvchan ʻ ʻ iqtisod iy sharoitlarni kutishdan ko ra ko tariladi yoki tushadi. ʻ ʻ Iqtisodiyot yomon ahvolda va ish o rinlari tanqis bo lsa, ishsizlik darajasi oshishi kutilishi ʻ ʻ mumkin. Iqtisodiyot sog lom sur `atlarda o sganda va ish o rinlari nisbatan ko p bo lsa, ʻ ʻ ʻ ʻ ʻ uning pasayishi kutilishi mumkin . ISHSIZLIKNING TABIIY DARAJASI – real va potensial yalpi milliy mahsulotning o`sishi bir-biriga mos keladigan iqtisodiy rivojlanish davri oraliqlariga xos bo `lgan ishsizlik darajasi. U iqtisodiy rivojlanishning haqiqiy va strukturaviy ishsizlik ko `rsatkichlari yig`indisi sifatida ham hisoblanishi mumkin. Shuningdek, NARU (natural rate of unemloyment) atamasi ishsizlikning o `smaydigan darajasi ko `rsatkichi tarzida ham qo `llaniladi. Bu ko`rsatkich ijtimoiy jihatdan nisbatan neytral bo `lib, inflyatsiyaning turg `un, barqaror darajalari hamda real va potensial yalpi milliy mahsulot (YaMM) mos tushgan holatidagi ishsizlik darajasini aks ettiradi . Potensial yalpi maxsulot . Potentsial YaIM - Bu yalpi ichki mahsulot, ammo aholining to `liq ish bilan ta `minlanishi asosida hisoblanadi. Bu erda ta `kidlash joizki, ushbu ko `rsatkichni hisoblashda iqtisodchilar quyidagilarni hisobga olishadi omil ishsizlikning tabiiy darajasi sifatida, u to `liq ish bilan ta Malaka oshirish ishlarini tashkil etish buyurtmachi talabiga asosan asosiy ishdan ajralgan holda tashkil etiladi. 1. Boshqaruv kadrlari va mutaxassislari malakasini oshirish ishdan ajralgan holda ko`pi bilan 4 hafta ( 144 soat ) etib belgilanadi. 2.Malaka oshirish muddatlari, o`quv rejasi va fan dasturlari buyurtmachi bilan kelishiladi hamda akademiya rektori tomonidan tasdiqlanadi . 3.Malaka oshirish kursidan muvaffaqiyatli o`tgan tinglovchilarga sertifikat beriladi . 2.2 Ishsizlikning tabiiy darajasi.Ouken qonuni . Barcha mavjud resurslardan to liq foydalanish yoki ishsizlikning tabiiy darajasiʻ holatida iqtisodiyotda yaratilishi mumkin bo lgan mahsulot hajmini iqtisodiyotning ishlab ʻ chiqarish potensiali deb ataladi. Mamlakatning ishlab chiqarish potensiali potensial YaIM ko rsatkichi bilan o lchanadi.Makroiqtisodiy ʻ ʻ beqarorlik tufayli , iqtisodiy pasayish davrida mamlakat o z iqtisodiy potensialini to liq ʻ ʻ ishga solmasdan , yaratilgan haqiqiy YaIM hajmi (Yh) potensial YaIM (Yp) hajmidan ortda qoladi. Ya `ni YaIMning uzilishi (YUZ) ro y ʻ beradi. Potensial YaIM deganda mamlakatdagi ishlab chiqarish resurslaridan to liq ʻ foydalanilgan sharoitda mumkin bo lgan ishlab chiqarish hajmi tushuniladi. Potensial ʻ YaIM*ni hisoblashda mamlakatda ishsizlik mutlaqo yo q ʻ deb emas , balki mavjud , biroq u tabiiy darajada , deb hisoblanadi. Ishsizlik darajasining oshishi natijasida iqtisodiyot potensial YaIM hajmini ololmaydi. Shu sababli mamlakat miqyosida ishsizlikni uning tabiiy darajasida saqlash va tartibga solish iqtisodiy jihatdan katta ahamiyatga ega. Ishsizlikning haqiqiy darajasi uning tabiiy darajasidan qanchalik yuqori bo lsa, YaIM uzilishi shuncha ʻ ko p bo ladi. Shuning uchun ham potensial hajmdagi YaIM* haqiqiy YaIM dan katta ʻ ʻ bo ladi.Ishsizlik darajasi va YaIM uzilishi o rtasidagi miqdoriy nisbatni ingliz iqtisodchisi ʻ ʻ Artur Ouken matematik holda isbotlab bergan. Shuning uchun bu qonun , Ouken qonuni deyiladi. Qonunning mohiyati shundan iboratki , agar ishsizlikning haqiqiy darajasi uning tabiiy darajasidan bir foizga oshib ketsa , ya `ni davriy ishsizlik 1 foizni tashkil etsa milliy iqtisodiyot YaIMni ikki yarim foizga kam yaratadi. YaMMning pastroq darajasi o z ʻ navbatida , ishlab chiqarishda qatnashuvchilar daromadlarining nisbatan kamroq bo lishini va ʻ iqtisodiyotning kelgusi taraqqiyotini investitsiyalash imkoniyatlari qisqarishini Kadrlar malakasi 1. Kadrlar malakasini oshirish va ularni qayta tayyorlash mutaxassislarning kasb bilimlari va ko`nikmalarini yangilash hamda chuqurlashtirishga qaratilgan. 2. Kadrlar malakasini oshirish va ularni qayta tayyorlash tartibi, davriyligi tegishli vazirlik idora tomonidan belgilanadi . Qonun hujjatlari bilan ayrim soha vakillarining malakasini oshirish va qayta tayyorlashga qo`yilgan talablar belgilanib qo`yilishi mumkin. 3. Kadrlar malakasini oshirish va ularni qayta tayyorlash ta `lim muassasalaridagi o`qish natijalariga ko`ra davlat tomonidan tasdiqlangan namunadagi guvohnoma yoki sertifikat topshiriladi. Iqtisodiyot sohasidagi mutaxassislarni qayta tayyorlash va ularning malakasini oshirish Bank, moliya, soliq tizimlari va iqtisodiyotning real sektori tarmoqlaridagi tashkilotlarning boshqaruv kadrlari va mutaxassislarini qayta tayyorlash va ularning malakasini oshirish bank-moliya akademiyasida amalga oshiriladi. Qayta tayyorlash Boshqaruv kadrlari va mutaxassislarni qayta tayyorlash buyurtmachilarning tashabbusiga ko`ra tashkil etiladi. 1. Boshqaruv kadrlari va mutaxassislarni asosiy ishidan ajralgan (kunduzgi) holda qayta tayyorlanadi . 2. Qayta tayyorlash muddati 16 haftani (2 haftalik tajriba orttirishni hisobga olgan holda, o`quv yuklamasining jami 576 soatdan kam bo`lmagan hajmda) tashkil etadi. 3. Qayta tayyorlash kursini o`zlashtirgan va yakuniy attestatsiyadan muvaffaqiyatli o`tgan tinglovchilarga diplom beriladi . 4. Qayta tayyorlash ikkinchi oliy ta `lim hisoblanmaydi . Malaka oshirish umumiy rasmiy statistika o `sha muammolarni oshkor qilmaydi, qaysi katta iqtisodiy islohotlarni hamrohlik. O `tish davri iqtisodiyotidagi muammolardan biri bu ishsizlik va aholining qashshoqligi muammosidir. MDH mamlakatlari hududida aholining aksariyati psixologik yangi iqtisodiy munosabatlar uchun tayyor emas va shuning uchun himoya qilish va qashshoqlik xavfi duchor bo `lishi ko `rindi. Ko `p odamlar o `z ishlarini yo `qotdilar va ko `plab kasblar talab qilinmadi. Shu bilan birga, ishning o `zi qashshoqlikdan kafolatlangan xavfsizlik emas. Masalan, O `zbekistonda kam ta `minlangan odamlarning aksariyati oilaning ishchi rahbari bo `lgan oilalarda yashashi aniqlangan12. Hozirgi kunda mehnat bozori xususiyatlari mamlakat uchun ishchi kuchi salohiyatini to `liq ro `yobga chiqarish va aholi daromadlarini oshirish uchun hal qilinishi kerak bo `lgan eng qiyin muammolarni aks ettiradi. O `zbekistonda, ayniqsa, ayollar orasida mehnatga layoqatli aholining ulushi ahamiyatsiz. Qisman bandlikka tutashgan ishsizlik paydo bo `ldi. Ishchi kuchining muhim qismi mamlakat ichida ham, uning chegaralari ortida ham iqtisodiyotning soya sektoriga jalb qilingan. Ko `p ishlaydigan odamlar kam ish haqi oladilar. To `lovda kechikishlar ham tez- tez uchraydi. Mehnat bozoridagi qiyinchiliklar asosan aholining muhtoj guruhlariga ta `sir ko `rsatmoqda. Mehnat bozori iqtisodiy o `sish qashshoqlik darajasiga ta `sir qiladigan kanal bo `lib xizmat qiladi. Iqtisodiy o `sish qashshoqlik darajasini pasaytirish uchun ishchi kuchiga bo `lgan talabning muhim o `sishini ta `minlash kerak. Bandlikni oshirishning asosiy vositasi bo `lgan kuchli xususiy sektorni, shu jumladan kichik va o `rta korxonalarni shakllantirish muhimdir. Iqtisodiy o `sish hayot darajasini har tomonlama oshirish bilan birga bo `lishi uchun xususiy sektorni rivojlantirish uchun sharoitlarni yaxshilash, ishchi kuchidan eng samarali foydalanishga imkon beradigan moslashuvchan mehnat bozorini ta `minlash, ishchilarni tegishli mahsuldorlik uchun mukofotlash, ularning malakasini oshirishga ko `maklashish, tenderni tugatish zarur, mehnat bozori imkoniyatlaridagi mintaqaviy va etnik tengsizlik. Afsuski, so`nggi paytlarda iqtisodiy faoliyatning past darajasi kuzatilmoqda. Bu o`qishni davom ettiradigan yoki bolalarga g `amxo `rlik qilish uchun uyda qoladigan yoki pensiya evaziga nafaqaga chiqqan shaxslarning taklif darajasining pastligini aks ettiradi. Ishlamaslik to`g`risidagi qaror odamlarning mehnat daromadining yo `qligi bilan bog `liq mumkin bo`lgan iqtisodiy yo `qotishlarga munosabatini aks ettiradi. Ko `pchilik ish topishga umid qilmagani uchun uyda qolishadi. Aholining iqtisodiy faoliyat determinantlarini tahlil qilish bunday past kasb darajasining sababini tushunishga imkon beradi. Darhaqiqat, iqtisodiy faol aholining ulushi yoshga qarab o `sib boradi, etuk yoshda eng yuqori darajaga darajasi ishchi kuchi bozori muvozanatiga erishganda, ya `ni ish izlovchilar soni bo `sh ishchi o `rinlari soniga teng kelganda vujudga keladi. Ishsizlikning tabiiy darajasi qandaydir darajada iqtisodiy jihatdan maqbul hisoblanadi. Chunki «friksion» ishsizlarga mos keluvchi ish o `rinlarini topish, «tarkibiy ishsizlarga» ham yangi kasbni o `zlashtirish yoki yangi yashash joyida ish topish uchun ma `lum vaqt kerak bo `ladi.«Ishsizlikning tabiiy darajasi» tushunchasi ma `lum bir aniqliklar kiritislini talab qiladi.Birinchidan. bu tushuncha iqtisodiyot har doim ishsizlikni tabiiy darajasida amal qilishi va shu orqali o `zining ishlab chiqarish imkoniyatini ro `yobga chiqarishini bildirmaydi. Chunki ko `pincha ishsizlik darajasi tabiiy darajadan ortiq, ayrim hollarda, masalan, ish vaqtidan ortiqcha ishlash va o `rindoshlik ishlarida band bo `lish natijasida tabiiy darajadan past ham bo `lishi mumkin.Ikkinchidan, ishsizlikning tabiiy darajasi o `z-o`zicha doimiy miqdor hisoblanishi shart emas, u tarkibiy o `zgarishlar (qonunlar va jamiyat urf-odatlaridagi o `zgarishlar) oqibatida o `zgarib turishi mumkin etadi va pensiya yoshiga yaqinlashganda kamayadi. Muhim buzilish mintaqaviy jihatdan ham kuzatilmoqda, shuning uchun ba `zi sohalarda erkaklar va ayollar o `rtasida bandlik parametrlari farq qiladi. Ta`lim, millat, yosh va boshqalar kabi omillarni hisobga olgan holda. iqtisodiy faol aholining erkaklar va ayollar o `rtasidagi eng past ko `rsatkichlari Samarqand, Qoraqalpog `iston, Surxondaryo va Qashqadaryoda qayd etilgan. Bu omil, ehtimol, ushbu sohalarda bandlik imkoniyatlarining etishmasligini aks ettiradi. Hududlarda bandlik imkoniyatlarining bunday nomuvofiqligi sabablarini mamlakat hududida quvvatlarning bir xil taqsimlanmaganligi bilan izohlash mumkin. Rasmiy ma `lumotlarga ko `ra, mamlakatda ishsizlik darajasi past (taxminan 0,4 %)2 va, ehtimol, bu ish izlovchilarning ishsiz sifatida ro `yxatdan o `tishni istamasligini aks ettiradi. Biroq, maishiy byudjet tadqiqot ma `lumotlariga ko `ra va xalqaro darajada qabul ishsiz ta `rifi 3, ishsizlik darajasi taxminan etib 6 %, bundan tashqari, erkaklar orasida ishsizlik darajasi qiladi 6,7 %, va ayollar orasida - 4,4% 4. Ishsizlarning ko `p qismi ro `yxatga olinmagan. Ishsizlik nafaqasini olish uchun faqat 8% mehnat fondida ro `yxatdan o `tgan. Ishsizlik darajasining 6% juda yuqori deb aytilmaydi. Biroq, O `zbekiston kabi daromad darajasi past odamlar ko `p bo `lgan, bandlik bilan ta `minlash dasturlari samarali bo `lmagan va soya sektori rivojlangan mamlakatlarda ochiq ishsizlik darajasi bo `yicha mavjud ma `lumotlar to `liq ma `lumot bermaydi. Bandlik juda muhim bo `lganligi sababli, ko `p odamlar soya sohasida samarasiz ish bilan shug `ullanishni va/yoki ishning to `liq yo `qligida vaqtincha yoki tasodifiy ish bilan shug `ullanishni afzal ko `rishadi. Qisman bandlikning rasmiy ta `rifi bunday mavjud emas. Bu, ehtimol, eski tizimda bunday kontseptsiyaning yo `qligi bilan bog `liq. Biroq, soya sektorini rivojlantirish bo `yicha ma `lumotlar (ta `rifga qarab 20% dan 50% gacha), vaqtinchalik bandlik davrlarini taqsimlash (barcha ishlaydigan odamlarning taxminan 19%) va qisman bandlik parametrlari (xodimlarning taxminan 10% oyiga 80 soatdan kam ishlaydi)13, O `zbekistonda ishsizlik muammosi yanada dolzarb ekanligini ishora, u rasmiy ishsizlik darajasi ma `lumotlarga ko `ra taxmin qilish mumkin ortiq. Bozor iqtisodiyoti sharoitida ishga yollash bo`yicha munosabatlar ikki tomonning to`liq erkinligida amalga oshadi. Ishga joylashmoqchibo`lgan tomon yangi ish o`rnidagi ish haqi, mehnat sharoitlari, uzining mutaxassisligi bilan yangi ish o`rnidagi ishning barkarorligi, jamoadagi psixologik muxit, yangi rahbarning muomalasi va boshka bir qator unsurlarga e`tibor beradi. Ish beruvchio`zining ehtiyojlari, imkoniyatlari, ish so`rab murojaat qilgan xodimning yoshi, jinsi mehnatlayoqatining sifati va ish o`rniga talablarini o`rgangan holda, bo`sh ish o`rni uchun yoki shunday kasblarga talab saqlanib qolgan joylarga ko `chib o `tishga majbur qilib qo `yadi. Ular yangi kasb va mutaxassislikni o `zlashtirib yoki boshqa joyga ko `chib o `tib. yangi ishga joylashgunga qadar bo `lgan ishsizlik tarkibiy ishsizlik deb ataladi. Tarkibiy ishsizlik friksion ishsizlikka qaraganda uzoqroq davom etadi hamda ko `proq ma `lum xarajatlarni taqozo etadi. Uning uzoq muddat (odatda 6 oydan ko `proq) davom etishi yangi kasb turini o `zlashtirish yoki malaka oshirish bilan, ma `lum xarajat talab qilishi esa, eski kasb turi bilan shug `ullanish istagi saqlanib qolgan holda. yashash joylarini o `zgartirish bilan bog `liq bo `ladi.Friksion va tarkibiy ishsizlik, iqtisodiyotdagi rivojlanish har qanday holatidan qat `i nazar, ma `lum darajada barcha mamlakatlarda mavjud bo `ladi. Shunga ko `ra, friksion va tarkibiy ishsizlik birgalikda ishsizlikning tabiiy darajasini tashkil qiladi. Siklik ishsizlik - iqtisodiy siklning inqiroz fazasi bilan bog `liq bo `lib, u ishlab chiqarishning pasayishi va yalpi talabning qisqarishi natijasida vujudga keladi. O `z tovar va xizmatlariga nisbatan talabning qisqarishiga duch kelgan tadbirkorlar ishlab chiqarish hajmini kamaytirish maqsadida ishchilarni ishdan bo `shata boshlaydilar. Shu tariqaiqtisodiyotda siklik ishsizlik deb nomlanuvchi ishsizlar guruhi paydo bo `ladi. Siklik ishsizlik haqiqiy darajadagi ishsizlikning tabiiy darajadan farqlanishini ko `rsatadi. Ishsizlikning bu turi majburiy ishsizlik hisoblanadi va siklning yuksalish fazasida mavjud bo `lmaydi. Institutsional ishsizlik ni ham tabiiy ishsizlik tarkibiga kiritish mumkin. Ishsizlikning bu turi ishchi kuchi bozori infratuzilmasi. ya `ni ishchi kuchini ish bilan ta `minlashga xizmat ko `rsatuvchi muassasalarning yetarli darajada rivojlanmaganligi yoki samarali faoliyat ko `rsatmasligi natijasida paydo bo `ladi. Jumladan. mehnat birjalari faoliyatining samarali tashkil etilmasligi ishchi kuchi bozoridagi talab va taklif nisbatiga salbiy ta `sir ko `rsatishi va ishsizlikning ma `lum darajada oshishiga olib kelishi mumkin. Texnologik ishsizlik ishlab chiqarish jarayoniga texnologik usullarning kirib kelishi bilan bog `liq bo `ladi. Ularning ichida asosiylari ishlab chiqarishni mexanizatsiyalash, avtomatlashtirish, robotlashtirish va informasion texnologiyani qo `llash hisoblanadi. Hududiy ishsizlik muayyan hududdagi tarixiy, demografik. madaniy, milliy va ijtimoiy-ruhiy xususiyatdagi bir qator kompleks omillar ta `siri ostida ishchi kuchi talabi va taklifi o `rtasidagi nomutanosiblik natijasi hisoblanadi. KIRISH. 1 BOB-Ishsizlikning ijtimoiy-iqtisodiy mazmuni. 1.1 ishsizlikning ijtimoiy-iqtisodiy mazmuni. 1.2 ishsizlikning sabablari va turlari. 2 BOB-Ishsizlikning asosiy mezonlari va ko `rsatkichlari . 2.1 Ishsizlikning asosiy mezonlari va ko `rsatkichlari . 2.2 Ishsizlikning tabiiy darajasi.Ouken qonuni. 3 BOB-Ishsizlikni kamaytirish bo `yicha chora tadbirlar. 3.1 Ishsizlikni kamaytirish bo `yicha chora tadbirlar. 3.2 O `zbekistonda mehnat bozorida ishchi va xizmatchilarning huquqlari . Xulosa. Foydalanilgan adabiyotlar ro `yhati KIRISH Mamlakatimizda keyingi yillarda taraqqiyotning yangi bosqichiga qadam qo`yildi. Iqtisodiyotda amalga oshirilayotgan keng ko`lamli islohotlar, modernizatsiya, tarkibiy o`zgarish va diversifikatsiya natijasida yangidan-yangi zamonaviy tarmoqlar va ishlab chiqarish quvvatlari, yangi energiya manbalari, turli xil infratuzilmalar, yo`llar, transport vositalari ishga tushirilmoqda. Milliy valyutamizni erkin konvertatsiya qilishga kirishildi. Bu o`zgarishlar va xalqimizning fidokorona mehnati natijasida yaratilayotgan mahsulot va ko`rsatilayotgan xizmat turlari hajmi ko`payib, sifati tubdan yaxshilanib borishiga, aholi daromadlari va turmush darajasining keskin o`sishi, ularning ijtimoiyiqtisodiy faolligi ertangi kunga bo`lgan ishonchining tobora oshib borishiga olib kelmoqda. Ayni paytda, mamlakatimiz Prezidenti Sh.Mirziyoyevning Oliy Majlis palatalarining qo`shma majlisida va boshqa qator majlislarda so`zlagan nutqlari va qilgan ma `ruzalaridan, qabul qilingan yangi farmonlar va qarorlardan hamda Oliy Majlisga murojaatnomasidan, O`zbekiston Respublikasini yanada rivojlantirish bo`yicha qabul qilingan strategik vazifalardan bizga shu narsa ma `lum bo`lib turibdiki, mamlakatimizda erishilgan ulkan yutuqlar bilan bir qatorda o`z echimini topmagan murakkab muammolar, hal qilinishi lozim bo`lgan o`ta dolzarb va qiyin vazifalar juda ko`p ekan. Mamlakatimiz prezidenti takidlaganidek, “oldimizda uzoq va mashaqqatli yo`l turibdi. Barchamiz jipslashib, tinimsiz o`qib-o`rgansak, ishimizni mukammal va unumli bajarsak, zamonaviy bilimlarni egallab, o`zimizni ayamasdan oldinga intilsak, albatta, hayotimiz va jamiyatimiz o`zgaradi”.Bugungi kunda dunyoning turli mintaqalarida sodir bo`layotgan qaramaqarshiliklarning kuchayib borishi, jahon bozorida vaziyatning tez o`zgarayotgani dunyoning ko`plab mamlakatlarida investitsion faollikning susayishi real iqtisodiyotda ishlab chiqarishning o`sish sur `ati susayishi ro`y berib, jahon bozorida xarid talabining kamayishi davom etmoqda, ishsizlik darajasi 1O`zb е kiston R е spublikasi Pr е zid е nti Shavkat Mirziyoyevning Oliy Majlisning S е nati va Qonunchilik palatasiga Murojaatnomasi (24.01.2020) Xalq so`zi gaz е tasi, 2020 yil 25 yanvar. 4 yuqoriligicha qolmoqda, ijtimoiy keskinlik kuchaymoqda. Bundan tashqari mamlakatimizdagi ayrim sohalar, tarmoqlar va kompaniyalarda eksport hajmi kamayib, import hajmi oshib ketishi, ko`plab kapital mablag`lar sarflanishiga qaramay ishlab chiqarish hajmi va mehnat unumdorligining sust o`sishi fantexnika taraqqiyoti yuz berib, yangi texnika 1. Ish joyini yo`qotish sababli ko`p kishilar uchun oilaviy turmush darajisining pasayishi. 2.O`qituvchilar, shifokorlar va boshqa budjet tashkiloti xodimlari majburiy tarzda obodonlashtirish, tozalash kabi ishlarga jalb qilinishi. 3.Ishlab chiqarish korxonalarining yetarli darajada ko`p emasligi 4.Pul aylanish tezligining kamligi. 5.Aholini yengil hayotga o`rganib qolishi(davlat tomonidan berilayotgan mikro va makro kreditlar, kam ta `minlangan oilalarga yaxshi o`rganilmay berilayotgan pullar…) 6.Mukammal texnologiyalardan foydalanishda ishchi kuchining savodsizligi. 7.Mavjud korxonalarda mutaxassislar yetishmasligi. 8.Ishlab chiqarishda mehnat unumdorligining pastligi. Iqtisodiyotning barqarorligi va sog `lomligini aks ettiruvchi ko `rsatkichlardan biri ishsizlik darajasi hisoblanadi. Biroq har qanday mamlakatda doimiy ravishda ma `lum darajada ishsizlik mavjud bo `ladi. Umuman olganda, mehnatga layoqatli bo`Iib, ishlashni xohlagan, lekin ish bilan ta `minlanmaganlar ishsizlar deyiladi. Namoyon bo `lish xususiyati va vujudga kelish sabablariga ko `ra, ishsizlik friksion, tarkibiy, siklik. institutsional, texnologik, regional, yashirin va turg`un ishsizlik turlariga bo `linadi. Kishilar turli sabablar (yangi yashash joylariga ko `chib o `tish, ishining mazmuni va tavsifi yoqmay qolishi, nisbatan yuqoriroq ish haqi olishga intilish va boshqalar)ga ko `ra, o `z ishlarini almashtirib turadilar. Biroq bir ishdan bo `shab. boshqa biriga joylashgunga qadar orada ma `lum vaqt o `tadi (ba `/i adabiyotlarda bu muddat I oydan 3 oygacha davom etishi ko `rsatiladi). Aynan shu vaqt oralig `idagi. ya `ni bir ishdan bo `shab yangi ishga joylashgunga qadar bo `lgan davrdagi ishsizlik firiksion (oraliq) ishsizlik deyiladi. Ma `lumki. iqtisodiyotning rivojlanishi bilan uning tarkibida turli o `zgarishlar ro `y beradi. FTT. yangi texnologiyalarning ishlab chiqarishga qo `llanishi natijasida ba `zi bir tarmoq va soha mahsulotlariga bo `lgan talab qisqarib. zamonaviy mahsulot turlariga talab o `sadi. Bu esa yalpi ishchi kuchi tarkibida ham ma `lum o `zgarishlaming ro `y berishini taqozo etadi. Natijada ba `zi bir kasb yoki mutaxassislik turlaridagi ishchilarga talabning qisqarishi yoki umuman yo `qolishi ularning o `z kasb va mutaxassisliklarini o `zgartirish Korxona – istemolchilarning talabini qondirish va foyda olish yoki boshqa ijtimoiy funksiyalarni bajarish maqsadida, mahsulotlar ishlab chiqaradigan,ayirboshlaydigan, hamda boshqa ishlarni va xizmatlarni bajaradigan, faoliyati bo`yicha qarorlar qabul qiladigan va unga javobgar, huquqiy shaxs maqomiga ega bo`lgan xo`jalik yurituvchi sub `ektdir. Ya `ni ishsizlik ortib boorish birinchi o`rinda korxonalar yetishmasligiga taqaladi. Agar tsikl shu tarzda aylansa pul aylanish tezligi ham ortadi, ishlab chiqarish korxonalari ko`paytirilsa qo`shimcha ish o`rni ko`payadi, aholi bandlik darajasi ortadi va albatta, eng so`nggi mukammal texnologik qurilmalardan foydalanish zarur va ishchi kuchini bu borada savodini oshirish zarur, tajriba qilish uchun masalan bir oy muhlat berish yoki oz bo`lsada bilimlarni chetlarda malaka oshirishini ta `minlash, va o`zimizdan chiqqan, chetda faoliyat yuritayotgan malakali xodimlarni o`zimizga qaytarish chora-tadbirlari ko`rilishi lozim. Masalan, mehnat unumdorligini oshirish uchun zamonaviy texnologiyalardan samarali foydalana bilish zarur. Oddiy lekin samarali ishlab chiqarishlar ham ishsizlikni kamaytirishda faol ro`l o`ynaydi. Masalan, kerak bo`lsa texnologiyalar ham o`zimizda ishlab chiqarilsa, aholi bandlik darajasi ortadi, iqtisodiy o`sishga erishiladi, import kamayadi, eksportni marketing orqali rivojlantirsa bo`ladi. Pul aylanish tezligi ancha ortadi, inflatsiya kamayadi. Xuddi, Xitoy, Mehnat kodeksini tasdiqlash haqida"gi qonun loyihasi ishlab chiqildi. Yangi tahrirdagi Mehnat kodeksi loyihasi 2 qism, 34 bob va 621 moddadan iborat. Qonun loyihasining asosiy jihati u to `g `ridan to `g `ri ishlaydigan xususiyatga ega bo `lib, qo `shimcha qonunosti hujjatlarni qabul qilishni talab qilmaydi. Loyihada ish beruvchi subyektlar sifatida mulkiy va idoraviy mansubligidan qat `i nazar tashkilotlar, yollash huquqiga ega bo `lgan tashkilotlarning alohida tarkibiy bo `linmalari hamda jismoniy shaxslar belgilanmoqda. Mazkur qoidaning belgilanishi ishchi o `rinlarining ko `payishiga, norasmiy sektorda faoliyat olib boruvchi shaxslarning qisqarishiga hamda ularning huquqlarini doimiy ravishda himoya qilinishiga olib keladi. O `zbekistonda olib borilayotgan tarkibiy islohotlar doirasida yirik strategik investitsiya loyihalarini amalga oshirish bilan bir qatorda shaharlar aholisi farovonligining o `sishi va barqaror rivojlanishiga yetaklovchi omil sifatida urbanizatsiya jarayoni tegishli darajada hisobga olinmagan. Natijada so `nggi yillarda urbanizatsiya darajasining pasayish tendensiyasi kuzatilmoqda, shahar aholi punktlari soni esa atigi 1065 dan 1071 gacha ko `paygan. Bugungi kunda O `zbekistonning barcha hududlarida aholining urbanizatsiya darajasi doimiy ravishda o `sib bormoqda. Qishloq aholisi sonining kamayganligi esa O `zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining «O `zbekiston Respublikasi aholi punktlarining ma `muriy-hududiy tuzilishini takomillashtirish chora- tadbirlari to `g `risida»gi 2019 yil 13 martdagi 68-sonli qaroriga ko `ra respublikada 965 ta qishloq punktiga shaharcha maqomi berilganligi bilan izohlanadi. Hukumat qaroriga muvofiq, jumladan, Qoraqalpog `iston Respublikasida - 11 ta, Fargona viloyatida - 76 ta, Buxoro viloyatida - 59 ta, Jizzax viloyatida - 33 ta, Qashqadaryo viloyatida - 117 ta, Navoiy viloyatida - 29 ta, Surxondaryo viloyatida - 106 ta, Sirdaryo viloyatida - 15ta, Toshkent viloyatida - 78 ta, Farg `ona viloyatida - 198 ta, Xorazm viloyatida - 50 ta qishloq shahar posyolkalariga aylantirildi. O `zbekistonda urbanizatsiya jarayonlarining dolzarbligi respublika Markaziy Osiyoda aholisi eng zichligi bilan izohlanadi. Keyingi 30 yil mobaynida respublikada aholi zichligi ikki barobarga ortdi. Biroq aholi mamlakatning barcha hududlari bo `yicha bir tekis joylashmagan. Bugungi kunda O `zbekiston aholisining 50,6 %i shaharlarda yashaydi. O `zbekiston Respublikasi Shaharsozlik kodeksining 9-moddasiga muvofiq, aholi punktlari eng yirik shaharlar, yirik shaharlar, o `rtacha shaharlar, kichik shaharlarga bo `linadi. MDH mamlakatlari hududida ro `y berayotgan yirik iqtisodiy o `zgarishlar iqtisodiyotni barqarorlashtirishning ijobiy tendentsiyalari bilan ajralib turadi. Yalpi ichki mahsulotning (YAIM) doimiy o `sishi bunga misol bo `la oladi. Lekin ba `zan bir iqtisodiy voqea, hodisa, jarayon va tushunchalar bir-biriga qaramaqarshi bo`lgan ikki tomon birligidan iborat deb qaralib, ikki tomonlama yondashuv va tahlil usuli kengroq qo`llanilgan, shu yo`l bilan yoritilayotgan masalaning asl mohiyatini tushunish osonlashtirilgan. Asosiy iqtisodiy tushunchalarni soddaroq qilib, oddiy tilda misollar, jadvallar, rasmlar va grafiklar asosida tushuntirishga harakat qilingan. Ushbu darslik yangi davlat standarti talablari bo`yicha tuzilgan va Respublika muvofiqlashtirish komissiyasi tomonidan tavsiya etilgan dastur asosida yozilgan. Unda dasturdagi mavzular asosan qamrab olingan, ko`pgina materiallar imkon 9-darajasida qisqartirib berilgan. Shuning uchun matnda kamchilik va munozarali jihatlar ham bo`lishi mumkin. Darslikni tayyorlashda o`qitishning yangi pedagogik va informatsion texnologiyalar talablari va xususiyatlari hisobga olinib, har bir bobdan keyin xulosalar, asosiy tayanch tushunchalar va atamalar, shuningdek, takrorlash va munozara uchun savollar ham berilgan. Mazkur darslikning asosiy mazmuni 2000 yilda O`zbekiston Respublikasi Oliy va o`rta maxsus ta `lim vazirligining muvofiqlashtirish komissiyasi tomonidan tavsiya etilib, O`zbekiston Respublikasi Oliy va o`rta maxsus ta `lim vazirligi tomonidan nashr qilingan «Iqtisodiyot nazariyasi» ma `ruzalar matni, 2002 yilda nashr qilingan «Iqtisodiyot nazariyasi» o`quv qo`llanmasi, 2005 yilda, 2010 yilda va 2017 yilda nashr qilingan «Iqtisodiyot nazariyasi» darsliklarida bayon etilgan bo`lib, ko`pchilikning muhokamasi va mulohazasidan o`tgan. Ushbu darslikda yuqoridagi kitoblarning asosiy mazmuni saqlanib qolingan holda, keyingi yillarda, ayniqsa, hozirgi davrda mamlakatimiz iqtisodiy hayotida sodir bo`layotgan o`zgarishlar, amalga oshirilayotgan tub iqtisodiy islohotlar, 2017-2021 yillarda O`zbekiston Respublikasini yanada rivojlantirishning beshta ustuvor yo`nalishlari, O`zbekiston Respublikasi Prezidenti Sh.Mirziyoyevning Oliy Majlisga Murojaatnomasida belgilangan strategik vazifalar, shuningdek, AQSh, Yevropa mamlakatlari, Rossiya va boshqa xorijiy mamlakatlar hamda mamlakatimizda chop etilgan iqtisodiy adabiyotlardagi muhim deb hisoblangan g`oyalar kiritilgan. Shuningdek, ushbu darslikni tayyorlashda “Ishlab chiqarishni modernizatsiyalash jarayonida xarajatlar miqdorini kamaytirish, tarkibini takomillashtirishning fundamental (nazariy) asoslarini ishlab chiqish” mavzusidagi OT-F1-155 – raqamli fundamental loyiha bo`yicha olib borilayotgan tadqiqot natijalaridan foydalanilgan. Ushbu darslikda iqtisodiy jarayonlar, voqea-hodisalar obyektiv tahlil qilinib, yetarli ilmiy-uslubiy asosda yoritishga harakat qilingan. Ushbu darslik talaba va o`quvchilarni nazariy va uslubiy bilim bilan qurollantirib, iqtisodiy jarayonlarni bilishga, tafakkur qilishga va mustaqil ravishda tahlil Ma `lumki, O `zbekiston dunyo hamjamiyati davlatlari o `rtasida aholisining jadal o `sib borayotganligi bilan ajralib turadi. Respublikamiz aholisi soni har yili o `rtacha 550-600 ming kishiga , mehnatga layoqatli aholi soni esa 250-300 ming kishiga ko `paymoqda. Bunday vaziyat o `z navbatida aholining ish bilan bandligini oshirish va ishsizlikni kamaytirish borasida uzluksiz tadqiqot olib borishni taqozo etmoqda. Buning uchun esa ishlab chiqarishni kengaytirish, yangi ish joylarini yaratish bo `yicha chora-tadbirlar ishlab chiqish zarur. Aks holda, ishsizlar sonining ortib borishi aholining turmush darajasining pasayishiga olib keladi. Shu nuqtai - nazardan avvalambor , ishsizlik tushunchasi va uning mazmunini chuqurroq o `rganmog `imiz lozim.Odatda, jahon mamlakatlari ishsizlik tushunchasini BMT, Xalqaro Mehnat Tashkiloti (XMT), Iqtisodiy hamkorlik va rivojlanish jamiyati talablariga ko `ra ishlab chiqishadi. Xalqaro mehnat tashkilotining 13-konvensiyasi ta `rifiga binoan «ishsiz shaxslar» deganda, - ish joylariga ega bo `lmagan, ishlashga tayyor va ish izlayotgan fuqarolar tushuniladi. Mana shu asosiy shartlarga rioya qilgan holda, turli mamlakatlarda fuqaroni ishsiz shaxs deb e `tirof etish uchun qo `shimcha shartlar talab qilinadi.Masalan, Amerika Qo `shma Shtatlarida so `nggi bir hafta mobaynida ish bilan band bo `lmagan, so `nggi to `rt hafta davomida ishga joylashishga (bevosita ish beruvchiga yoki ish bilan ta `minlash davlat xizmatiga murojat etish orqali) harakat qilgan , mehnat qilish qobiliyatiga ega bo `lgan fuqarolar ishsiz shaxs deb e `tirof etiladilar.Yaponiyada ishsiz shaxs deb so `nggi bir hafta davomida bir soat ham ishlamagan, Buyuk Britaniyada esa, so `nggi bir hafta mobaynida ishlamagan , shu davr mobaynida ish qidirgan yoki kasalligi tufayli ish qidirish imkoniyatiga ega bo `lmagan fuqarolar tushiniladi Ayrim malakatlarning qonun hujjatlariga binoan ishsiz deb,ishdan bo `shatilgan va mehnat stajiga ega bo `lganlar tushuniladi.O `zbekiston Respublikasining «Aholini ish bilan ta `minlash to `g `risida»gi Qonuniga binoan «… ishsiz shaxs deb , mehnatga qobiliyatli (o `n olti yoshdan boshlab to pensiya bilan ta `minlash huquqini olgunga qadar), ishga va ish haqiga (mehnat daromadiga) ega bo `lmagan, ish qidiruvchi shaxs sifatida mahalliy mehnat organida ro `yxatga olingan, mehnat qilishga, kasbga tayyorlash va qayta tayyorlashdan o `tishga, malakasini oshirishga tayyor mehnatga qobiliyatli shaxslar etirof etiladi». 1.2 Ishsizlikning sabablari va turlari. Ishsizlikka sabab bo`luvchi omillar etilayotgan iqtisodiy qonunlar boshqa ijtimoiy va tarmoq fanlari uchun uslubiy asos bo`lib xizmat qiladi. «Iqtisodiyot nazariyasi» fanini chuqur o`rganish, uning qoida va tushunchalarini bilish boshqa iqtisodiy fanlarni o`zlashtirish va yanada rivojlantirishning garovi hisoblanadi. Lekin hozirgi davrdagi bozor iqtisodiyotining ichki sir-asrorlarini, uning haqiqiy qiyofasini, unda sodir bo`lib turadigan nomutanosiblik, ishsizlik va inqirozlar kabi nohush voqea va hodisalarning sabablarini sinchiklab o`rganishga intilayotgan o`quvchi va talabalarimiz, iqtisodiyotning muammoli tugunlarini echishga harakat qilayotgan rahbar xodimlar, iqtisodchi mutaxassislar, bozor iqtisodiyoti bilan qiziqayotgan keng kitobxonlar ommasi talablariga javob beradigan o`zbek tilidagi adabiyotlar, qo`llanmalar, ayniqsa, oliy o`quv yurtlari talabalari uchun tayyorlangan darsliklar yetarli emas. Darsliklar va o`quv qo`llanmalari etishmasligi bo`yicha oliy o`quv yurtlari va kollejlardagi ahvol o`rganilib, mamlakatimiz prezidenti Sh.Mirziyoyevning Vazirlar Mahkamasining 2017 yil 14 yanvarda bo`lib o`tgan kengaytirilgan majlisidagi ma `ruzasida darslik, maxsus va badiiy adabiyotga bo`lgan real ehtiyojni o`rganib, turli darsliklarni yaratish, ularni boshqa tillarga tarjima qilish, o`quv yurtlari, kutubxona va axborot-resurs markazlarini ta `minlash bo`yicha qo`ygan vazifalaridan1 , O`zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2018 yil 10 oktabrdagi 816-son qaroriga asosan qabul qilingan “Oliy ta `lim muassasalarini o`quv adabiyotlari bilan ta `minlash hamda darsliklar va o`quv qo`llanmalarini yangilab borish tartibi to`g`risida Nizomi”dan kelib chiqib, “Iqtisodiyot nazariyasi” fani bo`yicha mazkur darslik qayta tayyorlandi. Albatta, bu vazifaning uddasidan chiqish oson ish emas. Qo`yilgan vazifaning murakkabligi shundan iboratki, shu davrgacha dunyodagi hech bir mamlakat iqtisodiy jarayonlarni boshqarish va harakatlarni uyg`unlashtirishning bir mexanizmidan butunlay boshqasiga birdaniga o`tgan emas. Bu uzoq davrni talab qiladigan jarayon bo`lib, alohida davrni taqozo qiladi. Uning hamma uchun bir xil bo`lgan o`lchami va nusxalari ham yo`q. Shunday ekan, bozor iqtisodiyoti davrini va mamlakatimizda hozirgi davrda amalga oshirilayotgan tub iqtisodiy islohotlarni, o`zgaruvchan xo`jalik tizimini faqat AQSh yoki Yevropa mamlakatlarida mavjud bo`lgan, ko`plari bundan 200- 300 yil oldin yozilib, eskirib ketgan, o`z mamlakatlarida ham inqirozlarning oldini olish, iqtisodiyotni tartibga solish yo`llarini ko`rsata olmagan va munozarali bo`lib, bizning real iqtisodiy hayotimizdan ancha uzoq bo`lgan nazariyalar asosida iqtisodiyotning rivojlanish yo`lini yoritib bo`lmaydi. Shuningdek, bizning iqtisodiy tafakkur tariximizda uzoq vaqt hukmron bo`lgan, iqtisodiy hodisalarni asosan sinfiy nuqtai nazaridan va sinfiy kurash jihatlaridan olib qaragan, qilishga o`rgatadi degan umiddamiz. Iqtisodiyot nazariyasi bo`yicha mazkur darslik asosan oliy o`quv yurtlari talabalari va magistrantlari uchun mo`ljallangan bo`lib, shuningdek, undan 10 akademik litsey, kasb-hunar maktablari, kollejlari va umumiy o`rta ta `lim maktab o`quvchilari, katta-ilmiy-xodim-izlanuvchilar hamda iqtisodiyot nazariyasi sohasidagi bilimlarga qiziquvchi barcha kitobxonlar ham Ifoydalanishi mumkin. Muallif darslikning tuzilishi, mazmuni, muammolarning bayon qilinish tartibi va uslubi bo`yicha bildirilgan har qanday taklif-mulohazalarni minnatdorchilik bilan qabul qiladi va keyingi o`quv qo`llanma, darsliklar tayyorlashda hisobga oladi. Yashirin ishsizlik uchun ish kuni yoki ish haftasi davomida to `liq band bo `lrnaslik xos. Iqtisodiyot rivojlanishi darajasining pasayishi korxonalardagi ishlab chiqarish hajmining qisqarishiga olib keladi. Biroq, korxona egalari o`z ishchilarmi birdaniga ishdan bo `shata olmaydilar. Buning natijasida ishchilaming ma `lum qismi rasman ish bilan band bo `lsalarda, amalda to `liq holda ishlamaydilar. Buning natijasida mehnat unumdorligi pasayib, korxona moliyaviy natijalariga ta `sir ko `rsatadi. Yashirin ishsizlik mamlakatda vujudga kelishi mumkin bo `lgan ijtimoiy keskinlikka yo `l qo `ymaslikka intilish natijasida ham paydo bo `ladi. Turg`un ishsizlik mehnatga layoqatli aholining ish joyini yo `qotgan, ishsizlik bo `yicha nafaqa olish huquqidan mahrum bo `lgan hamda faol mehnat faoliyatiga hech qanday qiziqishi Bo `lmagan qismini qamrab oladi.Ishsizlik turlarini tasniflashda ba `zi adabiyotlarda maMum noaniqliklarga ham voM qo `yilgan. Jumladan, professor M.N.Chepurin va E.A. Kiselevalar umumiy tahriri ostida tayyorlangan o `quv qoMlanmada «ixtiyoriy» va «majburiv» ishsizlik turlari ham ajratib ko `rsatiladi. Ularning fikriga ko `ra . ixtiyoriy ishsizlik — bu bo `sh ishchi o `rinlari mavjudligi sharoitida ishchini ish haqi darajasi yoki mehnatning tavsifi qoniqtirmaganligi sababli paydo boMuvchi ishsizlik hisoblanadi. Majburiy ishsizlik esa ish haqining bozor muvozanati nuqtasidan yuqori darajada o `rnatilishi oqibatida ishchi kuchiga bo `lgan talab va uning taklifi o `rtasida tafovut vujudga kelishi bilan bog `liq.6Aslida esa ixtiyoriy yoki majburiy ishsizlik turlarining ajratib ko `rsatilishi mantiqqa zid hisoblanadi. Chunki yuqorida ta `kidlanganidek, ishsizlik — bu ishlashni xohlovchi va faol ravishda ish qidiruvchi ishchi kuchining ish bilan ta `minlanmasligi ekan, ixtiyoriy ravishda ishlamaganlarni umuman ishsizlik tarkibiga kiritib boMmaydi.«To `liq bandlilik» tushunchasi iqtisodiyotda ishsizlikning mutlaq mavjud boMmasligini bildirmaydi. Iqtisodchilar friksion va tarkibiy ishsizlikning bo `lishini tabiiy deb hisoblaydi, shu sababli «to `liq bandlilik» ishchi kuchining 100 foizdan kam qismini tashkil qiluvchi miqdor sifatida aniqlanadi. Aniqroq aytganda, to `liq bandlilik sharoitida ishsizlik darajasi friksion va tarkibiy ishsizlar soniga teng boMadi. Siklik ishsizlik nolga teng boMganda to `liq bandlilik sharoitidagi ishsizlik darajasiga erishiladi. «To `liq bandlilik» sharoitidagi ishsizlik darajasi ishsizlikning tabiiy darajasi deb ham ataladi. Ishsizlikning tabiiy darajasi bilan bog `liq boMgan milliy ishlab chiqarishning real hajmi, iqtisodiyotning ishlab chiqarish salohiyatini ko `rsatadi.Ish bilan to `liq bandlilik yoki ishsizlikning tabiiy 2 BOB-Ishsizlikning asosiy mezonlari va ko `rsatkichlari . 2.1 Ishsizlikning asosiy mezonlari va ko `rsatkichlar Ishsizlik holatining demografik , ijtimoiy, iqtisodiy va boshqa jihatlari quyidagi mezonlarda o `z aksini topadi: ishchi kuchiga talab va taklif o `rtasida bozor muvozanatiga erishish ; ishchi kuchi taklifini kamaytirish; ish joylarini ko `paytirish; iqtisodiy faol aholining mehnatda ishtirokini oshirish ; kadrlar malakasi, safarbarligi va raqobatbardoshligini oshirish ; aholining mehnat daromadlarini ko `paytirish va boshqalar. Yalpi talab. Yalpi talab ( inglizcha : Aggregate demand ) — iqtisodda yakunlangan mahsulotlar va xizmatlar uchun ma lum bir paytda va narxda bo lgan umumiy talab.ʼ ʻ [1] Yalpi talab barcha mumkin bo lgan narx darajalarida sotib olinadigan mahsulotlar va xizmatlar qiytmatini ʻ belgilaydi. Yalpi talab biror bir mamlakatning Yalpi ichki maxsulotga bo lgan talabdir. ʻ Yalpi talab ( inglizcha : Aggregate demand ) — iqtisodda yakunlangan mahsulotlar va xizmatlar uchun ma lum bir paytda va narxda bo lgan umumiy talab. ʼ ʻ [1] Yalpi talab barcha mumkin bo lgan narx darajalarida sotib olinadigan mahsulotlar va xizmatlar qiytmatini ʻ belgilaydi. Yalpi talab biror bir mamlakatning Yalpi ichki maxsulotga bo lgan talabdir. ʻ Yalpi taklif. Yalpi taklif – iqtisodiyotda har qanday mumkin bo lgan narxlar darajasida ishlab ʻ chiqaruvchilar ishlab chiqarishga tayyor bolgan milliy ishlab chiqarishning real hajmi. Ishchi kuchi taklifi iqtisodiy taraqqiyotning umuminsoniy tomonlarini keyingi o`ringa surgan eski marksistik yo`nalishdagi aqida va qoidalarga asoslanib ham bozor xo`jaligi hamda hozirgi zamon iqtisodiyotida yuz berayotgan jiddiy o`zgarishlarni va boshqa bir qator voqealar, hodisalar va jarayonlarni tushuntirib bo`lmaydi. Mazkur darslikni tayyorlashda AQShda, Yevropa mamlakatlarida, Yaponiya, Xitoy, Malayziya, Singapur va boshqa qator mamlakatlarda mavjud bo`lgan adabiyotlardagi g`oyalar, shuningdek, klassik va hozirgi zamon iqtisodiy nazariyalarining asosiy g`oyalarini tanqidiy o`rganib, ularning foydali ratsional Shavkat Mirziyoy е v. Tanqidiy tahlil, qat `iy tartib-intizom va shaxsiy javobgarlik – har bir rahbar faoliyatining kundalik qoidasi bo`lishi k е rak. Mamlakatimizni 2016 yilda ijtimoiy-iqtisodiy rivojlantirishning asosiy yakunlari va 2017 yilga mo`ljallangan iqtisodiy dasturning eng muhim ustuvor yo`nalishlariga bag`ishlangan Vazirlar Mahkamasining k е ngaytirilgan majlisidagi ma `ruzasi Xalq so`zi, 2017 yil 16 yanvar. 8 mag`zini olishga harakat qilingan. Shu bilan birga, jahonga mashhur alloma, davlat arbobi sifatida tanilgan o`tmishdagi vatandoshlarimiz tomonidan ilgari surilgan iqtisodiy g`oya va fikrlar, qoidalarning asosiy mazmuni darslikka kiritilgan. Bunda u yoki bu guruhning yoki sinfning manfaati emas, birinchi navbatda, umuminsoniy, umumdavlat manfaatlari va qadriyatlar, Vatanimiz iqtisodiy rivoji manfaati asos qilib olingan va unga bir qadar ustuvorlik berilgan. Darslikda mustaqil rivojlanayotgan Vatanimizning ravnaq topishi, bozor iqtisodiyoti sharoitida yashashimiz, faoliyat ko`rsatishimiz, iqtisodiy munosabatda bo`lishimizni hisobga olib, bozor iqtisodiyoti muammolarini, uning sababoqibatlarini, qonun-qoidalarini, tushunchalarini, ularning qay darajada, qanday shaklda amal qilayotganligini batafsilroq yoritishga harakat qilingan. Unda iqtisodiy jarayonlarning faqat yuzaki, ko`rinib turgan tomonlarigagina emas, shu bilan birga, ularning ichki mohiyati, ziddiyatlari va bog`lanishlariga, iqtisodiy jarayonlarning sabab va oqibatlariga alohida e `tibor berilgan. Mazkur darslikda O`zbekistonda bozor iqtisodiyotiga o`tish davri va hozirgi davrda respublikamiz iqtisodiy taraqqiyotining muammolari, ayniqsa, qabul qilinayotgan qonunlar, farmonlar va qarorlarda, prezidentimizning ma `ruza va nutqlarida bayon etilgan iqtisodiyotni jadal rivojlantirish tamoyillari, yo`nalishlari va xususiyatlari ham qamrab olishga harakat qilingan hamda nazariyani amaliyotga yaqinlashtirish maqsadida bozor iqtisodiyotining ko`pgina umumiy qonun-qoidalari bevosita O`zbekiston hayoti misolida yoritilgan. Darslikni tayyorlashda dialektik, ilmiy asbtraksiya, tahlil va sintez, tarixiylik va mantiqiylikning birligi va boshqa qator ilmiy usullardan foydalanilgan. Bunda, ayniqsa, har

Aholi o'rtasidagi ishsizlikni kamaytirish, odamlar va oilalarning daromadini oshirish yo'llari

Купить