Aholi va hududlarni muhofaza qilish rejalari ulaning tuzilishi - Экология - Курсовые работы

Информация о документе

Цена	30000UZS
Размер	6.3MB
Покупки	0
Дата загрузки	16 Март 2025
Расширение	docx
Раздел	Курсовые работы
Предмет	Экология

Продавец

G'ayrat Ziyayev

Дата регистрации 14 Февраль 2025

96 Продаж

Aholi va hududlarni muhofaza qilish rejalari ulaning tuzilishi

Купить

SHAXSIY XIMOYA VOSITALARI,ULARDAN FOYDALANISH
MUNDARIJA
KIRISH
I. NAZARIY QISM
1.1. Yong’in xavfsizligini ta’minlash qoidalarini ishlab chiqish
1.2. Davlatimizda yong’in xavfsizligini ta’minlash bo’yicha
ishlarning hozirgi holati va istiqboli
II. TEXNIK-IQTISODIY KO`RSATKICHLAR
2.1 . Yong’indan saqlash xizmatining asosiy vazifalari.
2.2. Evakuatsiya yo‘llari.
XULOSA
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR

KIRISH
Mustaqillik yillarida mamlakatimizda izchil amalga oshirilgan kompleks
chora-tadbirlar natijasida aholi hayoti va sog’lig’i, davlat mulki, jismoniy va
yuridik shaxslar mulkining ishonchli himoyasini ta’minlaydigan yaxlit yong’in
xavfsizligi tizimi shakllantirildi.
O’zbekiston Respublikasi Prezidentining 2017 yil 10 aprelda qabul qilingan
«Ichki ishlar organlarining faoliyati samaradorligini tubdan oshirish, jamoat
tartibini, fuqarolar huquqlari, erkinliklari va qonuniy manfaatlarini ishonchli
himoya qilishni ta’minlashda ularning mas’uliyatini kuchaytirish chora-tadbirlari
to’g’risida»gi Farmoniga muvofiq hamda barcha darajadagi bo’g’inlarning yong’in
xavfsizligini ta’minlash faoliyatini takomillashtirish maqsad qilib quyildi.
Aholi, tashkilotlar va ta’lim muassasalari o’rtasida yong’in xavfsizligi
chora-tadbirlariga rioya etish to’g’risida keng tushuntirish ishlari olib borish,
yong’inlarning oldini olish va muvaffaqiyatli bartaraf etish tadbirlariga
jamoatchilikni keng jalb qilish , mahalla faollari bilan birgalikda uyma-uy yurib,
tushuntirish ishlarini amalga oshirish, ularning yakunida yong’inga qarshi holat
bo’yicha aniqlangan kamchiliklarni fuqarolarning o’zini o’zi boshqarish
organlarida muhokama qilish va mavzuga doir ko’rsatuvlar, yong’in xavfsizligi
talablariga rioya etilishini ta’minlamayotgan korxonalar va ularning rahbarlari
tanqid qilingan reportajlar, hududiy yong’in xavfsizligi bo’yicha komissiyalar
raislari, yong’in xavfsizligi organlari vakillari, sohadagi qonun hujjatlari
buzilishiga yo’l qo’ygan mansabdor shaxslarning bevosita ishtirokida dolzarb
masalalar muhokamasiga bag’ishlangan.
Yong’in hafsizligi talablari-yong’in hafsizligini ta’minlashga mo’ljallangan
maxsus texnik, ilmiy-texnik va intellektial mxsulotolar, shu jumladan yong’inni
o’chirish texnikasi vas asbob — uskunalari, yonginni o’chirish aslaha-anjomlari,
olovni o’chirish vaolovdan himoya qilish moddalari hamda matiriallari, maxsus
aloqa va boshqarish vositalari ,elektiron hisoblash mashinalari uchun dastruriy
maxsulotlar va ma’lumotlar bazalari, shuningdek yong’inlaming oldini olish
hamda ularni o’chirishning boshqa vositalari
2

Mana shularni nazarda tutib, Yong’indan saqlash xizmati-odamlaming xayoti
va sog’lig’ini, yuridik va jismoniy shaxslarning mol-mulkini, atrof tabiiy muhitini
yong’inlardan himoya qilish , shuningdek ob`yektlarda, aholi po’nkitlarida hamda
boshqa hududlarda yong’in hafsizligi talab darajasida saqlab turish maqsadida
belgilangan tartibda tashkil etilgan boshqaruv organlari, kuchlar va vositalar
majmuai. Yong’in hafsizligi-odamlarning,yuridik va jismoniy shaxslar mol-
mulkining, shuningdek, atrof tabiiy muhitining yong’inlardan ximoyalanganligi
holati. Yong’in hafsizligi talablari-yong’in hafsizligini ta’minlashga mo’ljallangan
maxsus texnik, ilmiy-texnik va intellektual maxsulotlar, shu jumladan, yong’inni
o’chirish texnikasi va asbob — uskunalari, yong`inni o’chirish aslaha-anjomlari,
olovni o’chirish va olovdan himoya qilish moddalari hamda matiriallari, maxsus
aloqa va boshqarish vositalari ,elektron hisoblash mashinalari uchun dastruriy
maxsulotlar va ma’lumotlar bazalari, shuningdek yong’inlarning oldini olish
hamda ularni o’chirishning boshqa vositalari tavsiya etildi.
3

I. NAZARIY QISM
1.1.Yong’in xavfsizligini ta’minlash qoidalarini ishlab chiqish
Bashariyatning eng buyuk kashfiyotlaridan biri bo‘lgan olov inson hayotida
muhim ahamiyat kasb etishi bilan birga, zarur xavfsizlik choralariga rioya etishni
ham talab qiladi. Olovdan foydalanishga oid qoidalarga bepisandlik bilan qarash
yong‘in kelib chiqishiga sabab bo‘ladi. Jilovlash qiyin bunday “tilsiz yov” ko‘p
hollarda katta moddiy va ma’naviy zarar yetkazishi, hatto odamlar hayotiga zomin
bo‘lishi ham mumkin. Bunday ayanchli holatlarga yo‘l qo‘ymaslik uchun, avvalo,
yong‘in chiqishining oldini olish, yong‘in paydo bo‘lgan vaziyatda uning salbiy
oqibatlarini kamaytirish darkor.
Prezidentimiz Islom Karimov rahnamoligida mamlakatimizda yong‘in
xavfsizligini ta’minlash, nazorat qilib bo‘lmaydigan yong‘inlarning oldini olishga
doir keng ko‘lamli profilaktika ishlarini bajarish, yong‘in o‘chirish xizmatini
texnik va texnologik jihozlash, bu borada yuqori malakali mutaxassislarni
tayyorlash, yong‘inlarning oldini olish hamda ularni bartaraf etishga doir samarali,
iqtisodiy jihatdan maqsadga muvofiq va texnik asoslangan vositalarni joriy etish
bo‘yicha salmoqli ishlar amalga oshirilmoqda. Ushbu keng ko‘lamli ishlarni
mustahkam me’yoriy-huquqiy asoslarni yaratmasdan turib, hayotga bosqichma-
bosqich va tizimli ravishda tatbiq etib bo‘lmaydi.
O‘zbekiston Respublikasining 2009-yil 30-sentabrda qabul qilingan "Yong‘in
xavfsizligi to‘g‘risida"gi qonuni va Vazirlar Mahkamasining shu yil 28-martda
imzolangan “Yong‘in xavfsizligi to‘g‘risida”gi O‘zbekiston Respublikasi qonunini
amalga oshirish chora-tadbirlari haqida”gi qarori yong‘in xavfsizligi xizmatining
inson, davlat va jamiyatning hayotiy muhim manfaatlarini ta’minlash borasidagi
sa’y-harakatlari samaradorligini sifat jihatidan yangi darajaga ko‘tarishga xizmat
qilmoqda.
– Yong‘in xavfsizligini ta’minlash – xalqimiz tinchligi va osoyishtaligini
mustahkamlash, farovonligini oshirishning muhim omillaridandir, – deydi
S.Jo‘rayev. – Mamlakatimizda yong‘inlarni kamaytirishga doir izchil va amaliy
chora-tadbirlar ko‘rilmoqda. Yong‘in sodir bo‘lganida uni o‘z vaqtida o‘chirish,
4

odamlarni qutqarish, moddiy-tovar boyliklar, fuqarolar hamda tashkilotlar mulkini
saqlab qolish borasidagi ishlar samarali yo‘lga qo‘yilgan. O‘zbekiston
Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2011-yil 18-noyabrda imzolangan “Har yili
yong‘in xavfsizligi oyligini o‘tkazish to‘g‘risida”gi qarori istiqlol yillarida bu
borada qabul qilingan muhim hujjatlardan biridir.
Ta’kidlash joizki, "Yong‘in xavfsizligi to‘g‘risida"gi qonunning ayrim
moddalarida yong‘in-texnik komissiyalari, ko‘ngilli yong‘indan saqlash xizmati
bo‘linmalari, yosh yong‘in o‘chiruvchilar drujinalarini tashkil etish hamda ularning
faoliyatini yo‘lga qo‘yish tartibi, shuningdek, idoraviy va ko‘ngilli yong‘indan
saqlash xizmatlarini hisob ro‘yxatidan o‘tkazishni tartibga soladigan tegishli
me’yoriy-huquqiy hujjatlarning in’ikosi o‘z ifodasini topgan. Bularning barchasi
Vazirlar Mahkamasining 2013-yil 28-mart kuni qabul qilingan qarorida aks etgan.
Bu hujjat fuqarolarning mazkur yo‘nalishdagi sa’y-harakatlarini birlashtirish,
muhandis-texnik xodimlar, ishchi va xizmatchilarni yong‘inlarning oldini olish
hamda o‘chirishda ishtirok etishga keng jalb qilish uchun huquqiy asos bo‘lib
xizmat qilmoqda.
 Yong’indan saqlash xizmatining asosiy vazifalari quydagilardan
iborat:
Yong’in proflaktikasini o’tkazish va Yong’in havfsizligi talablariga rioya
qilishi ustidan nazoratni amalga oshirish;
•Yong’inlarni o’chirish, Yong’in zonasida qolgan odamlarni hamda yuridik
va jismoniy shaxslarning mol-mulikini qutqarish.
Yong’indan saqlash xizmati kuchlari va vositalarining yong’inlar
proflaktikasi hamda yong’inlarni o’chirish bilan bog’liq bo’lgan ishlami
bajarilishiga jalb qilinishiga, agar qonun hujjatlarida boshqacha qoida va nazarda
tutilmagan bo’lsa, yo’l qo’yilmaydi.
 Yong’indan saqlash xizmatining turlari
Yong’indan saqlash xizmati davlat, idoraviy va ko’ngilli Yong’indan saqlash
xizmatlariga bo’linadi.
 Davlat Yong’indan saqlash xizmati
5

Davlat Yong’indan saqlash xizmati yong’indan saqlash xizmatining asosiy
turidir va Davlat yong’in xavfsizligi xizmati tamonidan amalga oshiriladi.
Davlat Yong’indan saqlash xizmatining bo’linmalari tumanlar, shaharlar va
boshqa aholi punkitlarida, o’ta muhum davlat ahamiyatiga molik yoki yortg’in va
portlash xavfi yuqori bo’lgan ob’ ye ktlarda belgilangan tartibda tashkil etiladi.
Davlat Yong’indan saqlash xavfsizligi xizmatining tuzilishi, vazefalari,
funksiyalari, tashkil etilishi va faoliyat yuritish tartibi qonun hujjatlarida
belgilanadi.
 Davlat yong ’ in xavfsizligi xizmatining shaxsiy tarkibi
Davlat yong ’ in xavfsizligi xizmatining shaxsiy tarkibi tegishli shtat
lavozimlaridaturgan :
Safdorlar , serjantlar va ofitserlar tarkibidan bo ’ lgan shaxslarni ( xodimlami );
Maxsus unvonga ega bo ’ lmagan shaxslarni ( xizmatchilarni ) o ’ z ichiga oladi .
Davlat yong ’ in xavfsizligi xizmatining xodimlariga nisbatan ichki ishlar
organlarida xizmatni o ’ tashni tartibga soluvchi nizomlar amal qiladi .
Davlat yong ’ in xavfsizligi xizmatining xizmatchilariga nisbatan mehnat
to ’ g ’ risidagi qonun hujjatlarida belgilangan qoidalar amal qiladi .
Davlat yong ’ in xavfsizligi xizmatining shaxsiy tarkibi belgilangan
namunadagi xizmat kiyimiga va farqlash belgilariga ega bo ’ ladi .
 Davlat yong ’ in xavfsizligi xizmati shaxsiy tarkibini ijtimoiy
himoya qilish chora - tadbirlari Davlat yong ’ n xavfsizligi xizmati shaxsiy
tarkibining hayoti va sog ’ ligi davlat himoyasidadir hamda belgilangan
tartibda davlat tomonidan majburiy sug ’ urta qilinishi lozim .
 Idoraviy yong’indan saqlash xizmati
Idoraviy yong’idan saqlash xizmati vakolatli organlarda va tashkilotlarda
ularga qarashli ob’ y ektlarning yong’n xavfsizligini ta’minlash uchun tashkil
etiladi.
Idoraviy yong’indan saqlash xizmati boshqaruv organlari va bo’linmalaming
faoliyatini tashkil etish ,shuningdek shaxsiy tarkibning xizmatni o’tash tartibi
6

tegishli vakolatli organlar tashkilotlar tomonidan Davlat yong’in xavfsizligi
xizmati bilan kelishilgan holda belgilanadi.
 Ko’ngilli yong’indan saqlash xizmati
Ko’ngilli yong’indan saqlash xizmati fuqarolar jamoat xizmati
birlashmalarining tashkilotlarda,aholi punktlari va boshqa hududlarda yong’in
xavfsizligi chora-tadbirlarini ta’minlashda yong’inlarni o’chirishda ishtirok
etishining shaklidir.
Ko’ngilli yong’indan saqlash xizmati bo’linmalari drujinalar va(yoki)
komandalar tarzida ishtirok etiladi hamda tegishli ma’muriy-hududiy birlikning
yong’in xavfsizligini ta’minlash tizimiga kiradi.Ko’gilli yong’indan saqlash
xizmati bo’linmalarini tashkil etish va ularning faoliyat yuritish tartibi O’zbekiston
Respublikasi Vazirlar Mahkamasi tomonidan belgilanadi.
 Davlat yong’in nazorati
Davlat yong’in nazorati vakolatli organlar tashkilotlar,ularning mansabdor
shaxslari shuningdek fuqarolar tomonidan yong’n xavfsizligi talablariga rioya
qilishni tekshirish va tekshiruv natijalari bo’yicha chora-tadbirlar ko’rish
maqsadida amalga oshiriladigan nazoratdir.
Davlat yong’in nazorati O’zbekiston Respublikasi Ichki ishlar vazirligining
davlat yong’in nazorati organlari bo’lgan tegishli bo’linmalari tomonidan amalga
os hir iladi.
– Ma ’ lumki , mamlakatimizning turli ob ’ ektlarida faoliyat ko ‘ rsatayotgan
yong ‘ in - texnik komissiyalari ( YoTK ) oldiga boshqaruv va muhandis - texnik
xodimlarni yong ‘ inlarning oldini olish , yong ‘ inga qarshi himoya ishlarida faol
ishtirok etishga jalb qilish vazifasi qo ‘ yilgan . Ularga nisbatan qanday talablar
saqlanib qolgan va faoliyatiga qanday o ‘ zgartirishlar kiritilgan ?
– Ilgari amalda bo ‘ lgan Sanoat korxonalari va boshqa ob ’ ektlardagi yong ‘ in -
texnik komissiyalari to ‘ g ‘ risidagi nizomga muvofiq , bunday komissiyalar mahalliy
sharoitdan kelib chiqqan holda , davlat yong ‘ in nazorati organlari taklifiga binoan
nafaqat sanoat ob ’ ektlarida , balki ilmiy - tadqiqot institutlari , o ‘ quv yurtlari ,
davolash , sog ‘ lomlashtirish muassasalari , mehmonxonalar , teleradio uzatish
7

markazlari , yirik aloqa tarmoqlari , aeroportlar va temir yo ‘ l vokzallarida tashkil
etilgan .
Yong ‘ in - texnik komissiyalarini tashkil etish va ularning faoliyati tartibi
to ‘ g ‘ risidagi yangi nizomda ularning faoliyatini tashkil etish shartlari aniq
belgilangan . Endi bunday komissiyalar o ‘ ta muhim davlat ahamiyatiga molik
ob ’ ektlarda , yirik ijtimoiy - madaniy ob ’ yektlar va kommunikatsiyalar , shuningdek ,
qonun hujjatlariga muvofiq xavfli ishlab chiqarish ob ’ ektlari sirasiga kiritilgan ,
portlash - yong ‘ in keltirib chiqarish xavfi g ‘ oyat yuqori moddalar ishlatiladigan ,
ishlab chiqariladigan , qayta ishlov beriladigan , hosil qilinadigan , saqlanadigan ,
tashiladigan , yo ‘ q qilinadigan ob ’ yektlarda tuziladi .
Yong ‘ in - texnik komissiyalarining asosiy vazifalari avvalgidek saqlab
qolingan . Ob ’ yektda yong ‘ in xavfsizligi bo ‘ yicha standartlar va normalar
buzilishini aniqlash , yong ‘ in profilaktikasi ishlarini tashkil etish va amalga
oshirishda yong ‘ indan saqlash xizmatlariga ko ‘ maklashish , yong ‘ in xavfsizligi va
ob ’ ektning yong ‘ inga qarshi himoyasini yaxshilash masalalari bo ‘ yicha
ratsionalizatorlik va ixtirochilik ishlarini tashkil etish , xodimlar o ‘ rtasida ommaviy
tushuntirish ishlarini olib borish shular jumlasidandir . YoTK vazifalari va
majburiyatlariga oid yangi normalar joriy etildi va eskilariga aniqlik kiritildi .
YoTK ishlarini tashkil etish tartibi to ‘ liq qayta ko ‘ rib chiqildi . Ilgari ular o ‘ z ishini
ish vaqtida va barcha ish smenalarida tashkil etgan bo ‘ lsa , endi majburiy talab joriy
qilindi , ya ’ ni ular o ‘ z ishini yil choragi yoki yarim yil uchun ishlab chiqiladigan ,
tashkilot komissiyasi raisi tomonidan tasdiqlanadigan reja asosida amalga oshiradi .
Komissiyaning qarorlari bayonnomalar , yong ‘ inga qarshi tadbirlar esa tegishli
hujjatlar bilan rasmiylashtiriladi .
– Ayni paytda qator rivojlangan davlatlarda maxsus o ‘ qitilgan fuqarolardan
iborat “ ko ‘ ngilli yong ‘ in o ‘ chiruvchilar ” faoliyati tashkil etilgan . Bu borada
mamlakatimizda qanday ishlar amalga oshirilmoqda ?
– Ko ‘ ngilli yong ‘ indan saqlash xizmati Belgiya , Fransiya , Germaniya ,
Italiyada ommalashgan . Masalan , Belgiyada yong ‘ in o ‘ chiruvchilar umumiy
sonining qariyb 90 foizini ko ‘ ngilli yong ‘ in o ‘ chiruvchilar tashkil qiladi . Ushbu
8

mamlakatlarning aholi keng qatlamlarini yong ‘ inlarni o ‘ chirishga ixtiyoriy jalb
qilish bo ‘ yicha ilg ‘ or tajribasi O ‘ zbekistonda ham asta - sekin qo ‘ llanilmoqda .
Zamon talablari va ko ‘ ngilli yong ‘ in o ‘ chiruvchilar tajribasi inobatga olinib ,
ko ‘ ngilli yong ‘ indan saqlash xizmati faoliyati ko ‘ lami kengaytirilmoqda . Ko ‘ ngilli
yong ‘ indan saqlash xizmati bo ‘ linmalarini tashkil etish va ularning faoliyati tartibi
to ‘ g ‘ risidagi nizomga muvofiq , ko ‘ ngillilar nafaqat tashkilot va korxonalarda , balki
tuman hamda shahar yong ‘ in xavfsizligi xizmati bo ‘ linmalaridan ancha olisda
joylashgan aholi punktlarida ham faoliyat ko ‘ rsatadi . Bu yong ‘ in chiqqan
holatlarda yong ‘ in o ‘ chiruvchilar kelguniga qadar unga qarshi birinchi choralarni
ko ‘ rish imkonini beradi .
– " Yong‘in xavfsizligi to‘g‘risida"gi qonunning 33-moddasiga ko‘ra, idoraviy
va ko‘ngilli yong‘indan saqlash xizmati bo‘linmalari hisob ro‘yxatidan o‘tkazilishi,
uni amalga oshirish tartibi esa O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi
tomonidan belgilanadi. Aytingchi, hukumatimiz qarorida ushbu masala qanday hal
etilgan?
– Ilgari idoraviy va ko‘ngilli yong‘indan saqlash xizmati bo‘linmalarini qonun
yoki qaror darajasida majburiy hisob ro‘yxatidan o‘tkazishni tartibga soladigan
talab mavjud emasdi. Hisob ro‘yxatidan o‘tkazish Yong‘in xavfsizligi bosh"DIQQAT BARCHAGA!" signal ini eshi tgach, darhol tel evizor, radi opri yomni kni yoqi sh va FV xavfi yoki sodi r bo'l ganl i gi, keyi ngi harakatl ar to'g'ri si dagi axborotni tingl ash lozim
Favqulodda vaziyat sodir bo'lganda vahimaga tushmaslik, vaziyatni to' g'ri baholash, asoslangan qaror qabul qilish va unga muvofiq harakat qilish kerak!
DIQQAT BARCHAGA!
ОВОЗ КУЧАЙТИРГИЧ ОР ҚАЛИ
ОММАВИЙ АХБОРОТ ВОСИТАЛАРИ ОР ҚАЛИ
ФАВ ҚУЛОДДА ВАЗИЯТЛАР СОДИР БЎЛГАНДА АҲОЛИНИ ОГО ҲЛАНТИРИШ
ТЕЛЕФОН ОР ҚАЛИ
9

boshqarmasining tegishli buyrug‘i asosida amalga oshirilar edi. Shuning uchun
yong‘inga qarshi xizmatlar faoliyatini yanada takomillashtirish, ma’lumotlarni
tegishli ravishda hisobga olish va tizimlashtirishni ta’minlash maqsadida
tashkilotlar hamda aholi punktlarida tashkil etilgan idoraviy va ko‘ngilli
yong‘indan saqlash xizmati bo‘linmalarini majburiy hisob ro‘yxatidan o‘tkazish
tartibi belgilandi. Endi ularning soni, joylashtirilishi, jihozlanishi, ta’minoti va
boshqa zarur ma’lumotlar ko‘rsatilishi shart. Buning natijasida O‘zbekiston
Respublikasi Ichki ishlar vazirligi Davlat yong‘in xavfsizligi xizmatining tegishli
ma’muriy-hududiy birliklar yong‘in xavfsizligini ta’minlash, ularning yong‘inlarni
o‘chirishga tayyorgarlik holati, shuningdek, yong‘inlarning oldini olish ishlarini
amalga oshirishini nazorat qilish bo‘yicha sa’y-harakatlarni muvofiqlashtirish
ishlari yangi bosqichga ko‘tarilmoqda.
Idoraviy yong‘indan saqlash xizmati bo‘linmalarini hisob ro‘yxatidan
o‘tkazish uchun davlat va xo‘jalik boshqaruvi organlari, shuningdek, boshqa
tashkilotlar Davlat yong‘in xavfsizligi xizmatining hududiy organlariga tegishli
hujjatlarni taqdim etadi.
Ko‘ngilli yong‘indan saqlash xizmati bo‘linmasini hisob ro‘yxatidan
o‘tkazish (qayta ro‘yxatdan o‘tkazish) uchun fuqarolarning o‘zini o‘zi boshqarish
organlari (tashkilotlar ma’muriyatlari) ham quyidagi zarur hujjatlarni taqdim etishi
shart: ariza, ko‘ngilli yong‘indan saqlash xizmati boshlig‘i lavozimiga nomzod va
uning malakasi, ko‘ngilli yong‘indan saqlash xizmati bo‘linmasining turi (drujina
yoki komanda), uning tarkibi, komandaning razryadi, ko‘ngilli yong‘in
o‘chiruvchilarning dastlabki (keyingi) tayyorgarligi, shuningdek, moddiy-texnika
bazasi haqidagi ma’lumotlar. Ushbu axborot har yili Davlat yong‘in xavfsizligi
xizmatining mahalliy organlariga topshiriladi.
– Vazirlar Mahkamasining “Yong‘in xavfsizligi to‘g‘risida”gi O‘zbekiston
Respublikasi qonunini amalga oshirish chora-tadbirlari haqida"gi qarorida yosh
yong‘in o‘chiruvchilarni tayyorlash masalasiga ham alohida e’tibor qaratilgan. Shu
haqida ham batafsil so‘zlab beramiz.
10

1.2. Davlatimizda yong’in xavfsizligini ta’minlash bo’yicha ishlarning hozirgi
holati va istiqboli
YONG’IN XAVFSIZLIGI TO’GRISIDA
O’zbekiston Respublikasining Qonuni
1-bob. Umumiy qoidalar
 Ushbu Qonunning maqsadi
Ushbu Qonunning maqsadi yong’in xavfsizligi sohasidadagi munosabatlarni
tartibga solishdan iborat.
 Yong’in xavfsizligi to’g’risidagi qonun hujjatlari
Yong’in xavfsizligi to’g’risidagi qonun hujjatlari ushbu Qonun va boshqa
qonun hujjatlaridan iboratdir. Agar O’zbekiston Respublikasining xalqaro
shartnomasida O’zbekiston Respublikasining
Yong’in xavfsizligi to’g’risidagi qonun hujjatlarida nazarda tutilganidan
boshqacha qoidalar belgilangan bo’lsa, xalqaro shartnoma qoidalari qo’llaniladi.
 Asosiy tushunchalar
Ushbu Qqonunda quydagi asosiy tushunchalar qo’llaniladi:
Yong’in — odamlarning hayoti va (yoki) sog’ligiga, yuridik va jismoniy
shaxslaming mol- mulkiga, shuningdek atrof tabiiy muhitga zarar y etkazadigan,
nazorat qilib bo’lmaydigan yonish; yong’in nazorati-yong’in xavfsizligi talablariga
rioya qilinishini tekshirish va tekshiruv natijalari bo’yicha chorak-tadbirlar ko’rish
maqsadida belgilangan tartibda amalga oshiriladigan faoliyat;
Yong’inlar profilaktikasi-yong’inlar kelib chiqishi ehtimolini istisno etishga
va ularning oqibatlarini kamaytirishga qaratilgan ogohlantirish chora-tadbirlari
majmui;
Yong’indan saqlash xizmati-odamlaming xayoti va sog’lig’ini, yuridik va
jismoniy shaxslarning mol-mulkini, atrof tabiiy muhitini yong’inlardan himoya
qilish , shuningdek ob`yektlarda, aholi po’nkitlarida hamda boshqa hududlarda
yong’in hafsizligi talab darajasida saqlab turish maqsadida belgilangan tartibda
tashkil etilgan boshqaruv organlari, kuchlar va vositalar majmuai;
11

Yong’in hafsizligi-odamlarning,yuridik va jismoniy shaxslar mol-mulkining,
shuningdek, atrof tabiiy muhitining yong’inlardan ximoyalanganligi holati;
Yong’in hafsizligi talablari-yong’in hafsizligini ta’minlashga mo’ljallangan
maxsus texnik, ilmiy-texnik va intellekt u al m a xsulotlar, shu jumladan, yong’inni
o’chirish texnikasi va asbob — uskunalari, yong`inni o’chirish aslaha-anjomlari,
olovni o’chirish va olovdan himoya qilish moddalari hamda matiriallari, maxsus
aloqa va boshqarish vositalari ,elektron hisoblash mashinalari uchun dastruriy
maxsulotlar va ma’lumotlar bazalari, shuningdek yong’inla rn ing oldini olish
hamda ularni o’chirishning boshqa vositalari;
Yong’inga qarshi rejim — yong’in xavfsizligi talablari buzilishining oldi
olinishini va yong’inlar o’chirishni ta’minlash yuzasidan odamlarning xatti-harakat
qoidalari, ishlab chiqarishini tashkil etish va (yoki)binolarni (hududlarni) saqlash
tartibi;
Yong’inga qarshi alohida rejim-yong’in xavfi yuqori bo’lgan davrda muayyan
hududlardan qonun hujjatlariga muvofiq yong’in xavfsizligining qo’shimcha
talablarini belgilash .
 Yong’in xavfsizligini ta’minlash tizimi
Yong’in xavfsizligini taminlash tizimi yong`inlarning oldini olish hamda
ularni o’chirishga qaratilgan haquqiy, tashkiliy, iqtisodiy, i j timoiy va ilmiy-texnik
chora -tadbirlar, shuningdek, kuchlar va vositalar majmuyidan iboratdir .
Yong`in xasvfsizligini ta’minlash tizimi sub’ y ektlari davlat va xo’jalik
boshqaruvi organlari, mahalliy davlat hokimyati organlari, fuqaroligi o’zini- ozi
boshqarish organlari ,shuningdek, korxonalar muassa sa lar, tashkilotlar (bundan
buyon matnda tashkilotlar deb yuritiladi)va fuqoralardir.
 Davlat organlari va boshqa organlarning yong ’ in xavfsizligi
sohasidagi vakolatlari . Fuqarolar o ’ zini o ’ zi boshqarish organlarining
yong ’ in xavfsizligini ta ’ minlashdagi ishtiroki . Tashkiulotlar hamda
fuqoralarning yong ’ in xavfsizligi sohasidagi huquq va majburiyatlari davlat
va xo ’ jalik boshqaruvi organlariga , mahalliy davlat hokimiyati organlari ,
fuqarolaming o ’ zini o ’ zi boshqarish organlari , tashkilotlar va fuqoralariga
12

aniqlangan qoidabuzarliklarni bartaraf etish hamda yong ’ inlarning oldini
olishga doir tadbirlar o ’ tkazish to ’ g ’ risida yozma ko ’ rsatmalar beradi .
Davlat yong ’ in xavfsizligi xizmati qonun hujjatlariga muvoflq boshqa
vakolatlarni ham amalga oshirishi mumkin .
Yong’indan saqlash xizmati-odamlaming xayoti va sog’lig’ini, yuridik va
jismoniy shaxslarning mol-mulkini, atrof tabiiy muhitini yong’inlardan himoya
qilish , shuningdek ob`yektlarda, aholi p u nktlarida hamda boshqa hududlarda
yong’in hafsizligi talab darajasida saqlab turish maqsadida belgilangan tartibda
tashkil etilgan boshqaruv organlari, kuchlar va vositalar majmuai;
Yong’in hafsizligi-odamlarning,yuridik va jismoniy shaxslar mol-mulkining,
shuningdek, atrof tabiiy muhitining yong’inlardan ximoyalanganligi holati;
Yong’in hafsizligi talablari-yong’in hafsizligini ta’minlashga mo’ljallangan
maxsus texnik, ilmiy-texnik va intellektial m a xsulotlar, shu jumladan, yong’inni
o’chirish texnikasi va asbob — uskunalari, yong`inni o’chirish aslaha-anjomlari,
olovni o’chirish va olovdan himoya qilish moddalari hamda matiriallari, maxsus
aloqa va boshqarish vositalari ,elektron hisoblash mashinalari uchun dastruriy
maxsulotlar va ma’lumotlar bazalari, shuningdek yong’inla rn ing oldini olish
hamda ularni o’chirishning boshqa vositalari;
Yong’inga qarshi rejim — yong’in xavfsizligi talablari buzilishining oldi
olinishini va yong’inlar o’chirishni ta’minlash yuzasidan odamlarning xatti-harakat
qoidalari, ishlab chiqarishini tashkil etish va (yoki)binolarni (hududlarni) saqlash
tartibi;
Yong’inga qarshi alohida rejim-yong’in xavfi yuqori bo’lgan davrda muayyan
hududlardan qonun hujjatlariga muvofiq yong’in xavfsizligining qo’shimcha
talablarini belgilash .
 Yong’in xavfsizligini ta’minlash tizimi
Yong’in xavfsizligini taminlash tizimi yong`inlarning oldini oplish hamda
ularni o’chirishga qaratilgan h u quqiy, tashkiliy, iqtisodiy, ishtimoiy va ilmiy-
texnik chora -tadbirlar, shuningdek kuchlar va vositalar majmuyidan iboratdir .
13

Yong`in xasvfsizligini ta’minlash tizimi sub’ y ektlari davlat va xo’jalik
boshqaruvi organlari, mahalliy davlat hokimyati organlari, fuqaroligi o’zini ozi
boshqarish organlari shuningdek, korxonalar muassalar, tashkilotlar (bundan
buyon matnda tashkilotlar deb yuritiladi)va fuqoralardir.
Davlat organlari va boshqa organlarning yong ’ in xavfsizligi sohasidagi
vakolatlari . Fuqarolar o ’ zini o ’ zi boshqarish organlarining yong ’ in xavfsizligini
ta ’ minlashdagi ishtiroki . Tashkiulotlar hamda fuqoralarning yong ’ in xavfsizligi
sohasidagi huquq va majburiyatlari davlat va xo ’ jalik boshqaruvi organlariga ,
mahalliy davlat hokimiyati organlari , fuqarolaming o ’ zini o ’ zi boshqarish
organlari , tashkilotlar va fuqoralariga aniqlangan qoidabuzarliklarni bartaraf
etish , hamda yong ’ inlarning oldini olishga doir tadbirlar o ’ tkazish to ’ g ’ risida
yozma ko ’ rsatmalar beradi .
O ’ ZBEKISTON RESPUBLIKASI Vazirlar Mahkamasining 2013 yil 4-
oktyabrdagi 272- son qarori bilan tastiqlangan “ Davlat yong ’ in nazorati
to ’ g ’ risida ” gi nizom .
O ’ zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2004- yil 24- martdagi
№136- son qarori bilan tasdiqlangan “ Yong ’ inga qarshi avftomatika vositalarini ,
qo ’ riqlash segnalizatsiyalarining , yog ’ indan darak beruvchi va yong ’ indanUzbekistan
14

saqlovchi signalizatsiyalami , loyihalashtirish , montaj qilish , sozlash , tamirlash va
ularga taxnik xizmat ko ’ rsatish faoliyatini litsenziyalash to ’ risida ” gi nizom .
Shu sababli, yong‘inga qarshi kurashish, uning о qibatlarini bartaraf etish
maqsadida, dunyodagi deyarli barcha mamlakatlarda o‘ziga x о s tizim
shakllantirilgan. Bunday tizim O ‘ zbekist о nda ham mavjud bo ‘ lib , u O ‘ zbekist о n
Respublikasi Ichki ishlar vazirligi tasarrufida shakllantirilgan . Bu xizmat vazirlik
tarkibida Yong ‘ inga qarshi kurash b о sh b о shqarmasi deb n о mlanadi .
B о shqarmaning esa quyi tuzilmalari mavjud bo‘lib, ular b о shqarma, bo‘limlar
deb n о mlangan. Yong‘inga qarshi kurashda o‘t o‘chiruvchining mah о rati, bilimi,
chaqq о n harakati, jasurligi va vaziyatni to‘g‘ri bah о lay о lishi, xul о sa qilishi, to‘g‘ri
reja tuzishi va uni amalga о shirishga o‘z vaqtida kirisha о lishi juda katta iqtis о diy
zararlarning о ldini о lish bilan birga ins о nlar hayotini ham saqlab q о ladi. Shuning
uchun ham har bir o‘t o‘chiruvchiga qo‘yilgan talablar bilan birga uning shaxsiy
xislatlari ham muhim o‘rin egallaydi. Ayniqsa, o‘z kasbiga о id bo‘lgan bilimlarni
chuqur egallashi, kasbiy mah о ratga ega bo‘lishi, ma’naviy k о milligi muhim
his о blanadi.
Chunki, o‘t o‘chiruvchi o‘z xizmati dav о mida, ayniqsa, fa о liyatining
b о shlang‘ich davrida ko‘plab qiyinchiliklarga duch keladi.
Agar o‘t o‘chiruvchi xizmatni o‘tashga tayyorlanmagan, o‘rgatilmagan,
kasbiy mah о ratga ega bo‘lmagan bo‘lsa, bu xavf bir necha bar о bar о rtishi mumkin.
Yong‘inda o‘t o‘chiruvchi minglab kutilmagan h о disalar va xavflardan
ta’sirlanadi. О l о v bilan kurash tezlikda olib boriladi. Shu sababli, yong‘in
o‘chiruvchilardan yashin tezligida qar о r qabul qilish talab etiladi. Sekin
harakatlanish – hayotni xavf о stiga qo‘yadi, ayrim h о llarda hayotdan ko‘z
yumishga о lib keladi.
Х avfli hududlarga kechikib kirish, qaytib chiqish katta xavf tug‘diradi. O‘z
vaqtida suv uzatilmasa, kuch va v о sitalar n о to‘g‘ri j о ylashtirilsa, о l о vning
tarqalishi kuchayadi va o‘z yo‘lida hamma narsaning yonishiga sabab bo‘ladi.
Qurilish qismlarining qulashi, о l о v va uning zaharli m о ddalari d о im о o‘t
15

o‘chiruvchilarga o‘z ta’sirini ko‘rsatadi. Bu esa o‘t o‘chiruvchi va u bilan yong‘in
ichkarisida bo‘lgan о damlar hayotiga xavf s о ladi.
Yosh o‘t o‘chiruvchilarni ruhiy tayyorlash ham jang о var vazifalarni ajarishda
as о siy o‘rin tutadi. Yong‘inlarni bartaraf etishda o‘t o‘chiruvchilarga ta’sir etuvchi
jism о niy va ruhiy h о latlarni yengish, yong‘in o‘chiruvchining ruhiy chidamligiga
о g‘liqdir. O‘t o‘chiruvchining ruhiy chidamliligi uch xil as о siy h о latlardan
jamlanadi:
davlatimiz mafkuralariga ish о nchi, baynalmilallik, O‘zbekist о n
xalqi, о na-Vatan о ldidagi burch va vazifalarni о xirigacha bajarish;
yong‘inlar bilan kurashishda, yong‘in o‘chiruvchilarning yuq о ri jang о var
bilimga egaligi, kasbiy mah о rat va yangi texnika hamda texnik qur о llarni amalda
qo‘llay о lish;
о dat tusiga kirgan tartib-intiz о m, bajaruvchanlik q о biliyatiga ega bo‘lish.
Tartib-intiz о mga ega bo‘lgan o‘t o‘chiruvchi shunday ichki kuchga egaki, u
ushbu kuchni jang о var vazifani bajarishda, to‘liq ishlatish q о biliyatiga ega bo‘ladi.
Fuqarolarni bu turdagi favqlodda vaziyatlardan mu h ofaza qilish
borasidagi barcha rejal ashtirilayotgan tadbirlarning eng a sosiylarini 3 turga
bo’lish mumkin. qonuniy, tashkiliy, muxandislik-texnik
Qonuniy - turli qonunlar va me’yoriy xujjatlarga muvofiq ravishda olib
boriladigan ishlar, binolarning loyihasini tuzishdan tortib, binoni qurib
bitkazishgacha qurilish me’yorlari va qoidalariga amal qilishdir, ulardan
foydalanish davridagi qoida va tartibga amal qilish rejalaridir. (Yong’in va portlash
ehtimoli bor bo’lgan tashkilotlar).
Tashkiliy- aholi va xududlarni tashkilotlarni ogohlantirish tadbirlari rejasi,
qolaversa, favqulodda vaziyat sodir bo’lganda ularni bartaraf etish bo’yicha
tadbirlar rejasini tuzish
Muxandislik-texnik : ish rejalari – ishlab chiqarish jarayonlarida yong’in-
portlashlar bo’lishi ehtimoli (xavfi) bor tashkilotlarda xavfli texnologiyalar o’rniga
boshqa xavf tug’dirmaydigan texnologiyalarni ishlab chiqarishga tadbiq qilish
16

II.TEXNIK-IQTISODIY KO`RSATKICHLAR
2.1.Yong’indan saqlash xizmatining asosiy vazifalari.
Yong’in proflaktikasini o’tkazish va Yong’in havfsizligi talablariga rioya
qilishi ustidan nazoratni amalga oshirish;
•Yong’inlarni o’chirish, Yong’in zonasida qolgan odamlarni hamda yuridik
va jismoniy shaxslarning mol-mulikini qutqarish.
Yong’indan saqlash xizmati kuchlari va vositalarining yong’inlar
proflaktikasi hamda yong’inlarni o’chirish bilan bog’liq bo’lgan ishlami
bajarilishiga jalb qilinishiga, agar qonun hujjatlarida boshqacha qoida va nazarda
tutilmagan bo’lsa, yo’l qo’yilmaydi.
 Yong’indan saqlash xizmatining turlari
Yong’indan saqlash xizmati davlat, idoraviy va ko’ngilli Yong’indan saqlash
xizmatlariga bo’linadi.
 Davlat Yong’indan saqlash xizmati
Davlat Yong’indan saqlash xizmati yong’indan saqlash xizmatining asosiy
turidir va Davlat yong’in xavfsizligi xizmati tamonidan amalga oshiriladi.
Davlat Yong’indan saqlash xizmatining bo’linmalari tumanlar, shaharlar va
boshqa aholi punkitlarida, o’ta muhum davlat ahamiyatiga molik yoki yortg’in va
portlash xavfi yuqori bo’lgan ob’ yek tlarda belgilangan tartibda tashkil etiladi.
Davlat Yong’indan saqlash xavfsizligi xizmatining tuzilishi, vazefalari,
funksiyalari, tashkil etilishi va faoliyat yuritish tartibi qonun hujjatlarida
belgilanadi.
 Davlat yong ’ in xavfsizligi xizmatining shaxsiy tarkibi
Davlat yong ’ in xavfsizligi xizmatining shaxsiy tarkibi tegishli shtat
lavozimlaridaturgan :
Safdorlar , serjantlar va ofitserlar tarkibidan bo ’ lgan shaxslarni ( xodimlami );
Maxsus unvonga ega bo ’ lmagan shaxslarni ( xizmatchilarni ) o ’ z ichiga oladi .
Davlat yong ’ in xavfsizligi xizmatining xodimlariga nisbatan ichki ishlar
organlarida xizmatni o ’ tashni tartibga soluvchi nizomlar amal qiladi .
17

Davlat yong ’ in xavfsizligi xizmatining xizmatchilariga nisbatan mehnat
to ’ g ’ risidagi qonun hujjatlarida belgilangan qoidalar amal qiladi .
Davlat yong ’ in xavfsizligi xizmatining shaxsiy tarkibi belgilangan
namunadagi xizmat kiyimiga va farqlash belgilariga ega bo ’ ladi .
 Davlat yong ’ in xavfsizligi xizmati shaxsiy tarkibini ijtimoiy
himoya qilish chora - tadbirlari Davlat yong ’ n xavfsizligi xizmati shaxsiy
tarkibining hayoti va sog ’ ligi davlat himoyasidadir hamda belgilangan
tartibda davlat tomonidan majburiy sug ’ urta qilinishi lozim .
 Idoraviy yong’indan saqlash xizmati
Idoraviy yong’idan saqlash xizmati vakolatli organlarda va tashkilotlarda
ularga qarashli ob`yektlarning yong’n xavfsizligini ta’minlash uchun tashkil
etiladi.
Idoraviy yong’indan saqlash xizmati boshqaruv organlari va bo’linmalaming
faoliyatini tashkil etish ,shuningdek shaxsiy tarkibning xizmatni o’tash tartibi
tegishli vakolatli organlar tashkilotlar tomonidan Davlat yong’in xavfsizligi
xizmati bilan kelishilgan holda belgilanadi.
 Ko’ngilli yong’indan saqlash xizmati
Ko’ngilli yong’indan saqlash xizmati fuqarolar jamoat xizmati
birlashmalarining tashkilotlarda,aholi punktlari va boshqa hududlarda yong’in
xavfsizligi chora-tadbirlarini ta’minlashda yong’inlarni o’chirishda ishtirok
etishining shaklidir.
Ko’ngilli yong’indan saqlash xizmati bo’linmalari drujinalar va(yoki)
komandalar tarzida ishtirok etiladi hamda tegishli ma’muriy-hududiy birlikning
yong’in xavfsizligini ta’minlash tizimiga kiradi.Ko’ n gilli yong’indan saqlash
xizmati bo’linmalarini tashkil etish va ularning faoliyat yuritish tartibi O’zbekiston
Respublikasi Vazirlar Mahkamasi tomonidan belgilanadi.
Aholi turar joylarida yong ' inlarning oldini olish ishlarini tashkillashtirish
tartibi . Davlat yong ’ in nazorati va jamoat tashkilotlarining faoliyatida aholi
yashash joylarida yong ’ inlarning oldini olish ishlarini olib borish borasida
kompleks uslub va shakllarning asosiylari quyidagilar :
18

1. Yuqori qavatli va yong ’ in chiqish xavfi yuqori bo ’ lgan past qavatli
yashash uylarining ( yotoqxonalar , yong ’ inga chidamlilik darajasi V bo ’ lgan ikki
qavatli uylar , y erto ’ lasida xo ’ jalik xonalari mavjud bo ’ lgan uylar va boshqalar )
yong ’ inga qarshi holatlarini tekshirishni reja asosida o ’ tkazish .
2. Aholi turar joylarida yong ’ inlar bilan bog ’ liq vaziyatlar keskinlashgan
davrlar ( qishki isitish mavsumi , yoz oylari ) boshlanishidan oldin uy - joy fondining
yong ’ inga qarshi holatini tekshirishni yong ’ in xavfsizligi qismlarining barcha
shaxsiy tarkibini , ko ’ ngilli o ’ t o ’ chirish drujinalari , uy - joydan foydalanish
tashkilotlarining xodimlarini keng jalb qilgan holda tekshirish .
3. Ijarachilar , xususiy xonadon , dala hovlilarning egalari hamda ularning
oila a ' zolariga yong ’ in xavfsizligi qoidalarini o ’ rgatish .
4. Shaharlarda , mahallalarda yashash uylarining yong ’ inga qarshi holatining
ko ’ rik tanlovini o ’ tkazish .
5. Aholi yashash joylarida yong ’ in xavfsizligi qoidalari aks ettirilgan
varaqalar , eslatmalar , bukletlar broshyuralarni ko ’ p nusxalarda chop ettirib aholiga
tarqatish .
6. Mahalla qo ’ mitalari va uy - joydan foydalanish tashkilotlari qoshida
jamoatchi yong ’ in xavfsizligi posbonlari faoliyatini tashkillashtirish , posbonlarni
tanlash va ularni o ’ qitishni amalga oshirish .
7. Mahallalarda , shaharlarda , tumanlarda va uy - joy xo ’ jaliklarida yong ’ in -
texnik punktlarini ( yong ’ in xavfsizligi xonalari va burchaklari ) tashkil etib , aholi
orasida yong ’ in xavfsizligi qoidalariga amal qilishni targ ’ ib qilish .
8. Aholi turar joylarida o ’ tkazilgan yong ’ in - texnik tekshiruvlari natijalarini
xonadon egalari va ularning oila a ' zolari bilan muhokama etish , ushbu masalalarni
fuqarolarni o ’ zini - o ’ zi boshqarish tashkilotlarida ko ’ rib chiqish , shuningdek , turar
joylarida sodir bo ’ lgan yong ’ inlar va ularning oqibatlarini aholiga yetkazish .
9. Shaharlarda , tumanlarda , aholi yashash punktlarida ommaviy
vositalaridan keng foydalangan holda ( kino , video , televedinie , Radio ,
ro ’ znomalar , targ ’ ibot mashinalari ) fuqarolarga yong ’ in xavfsizligi qoidalarini
yalpi o ’ rgatish .
19

10. Yong ’ in xavfsizligi boshqarmalarida , ko ’ ngilli o ’ t o ’ chirish
jamiyatlarining plenumlarida shaharlarda va tumanlarda Aqoli yashash joylarining
yong ’ inga qarshi qolatini taminlash borasidagi ishlarining qolatini davlat yong ’ in
nazorati organlari ko ’ ngilli o ’ t o ’ chirish jamiyatlarining faollari ishtirokida
muqokama etish .
11. Aqoli turar joylarida yong ’ in vaziyatini barqarorlashtirishda faol
qatnashib , yaxshi ko ’ rsatkichlarga erishgan ko ’ ngilli o ’ t o ’ chirish drujinalari
boshliqlari va yong ’ in xavfsizligi inspektorlarini moddiy va ma ' naviy
raqbatlantirish usullaridan keng foydalanish .
12. Yuqori qavatli yashash uylari , yotoqxonalar , meqmonxonalarning
yong ’ in xavfsizligini ta ' minlash borasidagi muammolar bo ’ yicha amaliy
konferentsiyalar hamda o ’ z - o ’ zini boshqarish tashkilotlarining yig ’ inlarini
o ’ tkazish .
20

Mulkchilik shakllaridan qat’i nazar, vazirliklar, idoralar, korporatsiyalar,
kontsernlar, uyushmalarning sanoat korxonalari va boshqa ob`yektlaridagi
ko’ngilli o’t o’chiruvchilar drujinalari to’g’risida
NIZOM
I . Umumiy qoidalar
1. Yong ’ inlarning oldini olish va o ’ chirish ishlarini tashkil etish uchun ,
mulkchilik shakllaridan qat ’ i nazar , sanoat korxonalari , muassasalar , tashkilotlar
va boshqa ob ` yektlarda ishchilar , muhandis - texnik xodimlar va xizmatchilardan
iborat ko ’ ngilli o ’ t o ’ chiruvchilar drujinalari tashkil etiladi .
2. Ob ` yektlarda , idoraga qarashli yong ’ indan saqlash xizmati borligidan
qat ’ i nazar , ko ’ ngilli o ’ t o ’ chiruvchilar drujinalari tuziladi .
3. Ko ’ ngilli o ’ t o ’ chiruvchilar drujinalari faoliyatini nazorat qilish va
muvofiqlashtirish davlat yong ’ in nazorati organlariga , ular ishchilar va
xizmatchilar orasida ommaviy tushuntirish ishlarini olib borganlarida esa
korxonalar , muassasalar va tashkilotlar rahbarlari zimmasiga yuklanadi .
4. Ko ’ ngilli o ’ t o ’ chiruvchilar drujinalari 15 nafardan ortiq doimiy
ishlovchisi bo ’ lgan ob ` yektda tashkil etiladi .
5. Ko’ngilli o’t o’chiruvchilar drujinalari ob`yektning kattaligi, tuzilmasi va
mahalliy o’ziga xos xususiyatlariga qarab umum-ob`yektga yoki tsex bo’yicha
(ob`yektda bir nechta) bo’lishi mumkin.
6. Umumob`yekt o’t o’chirish drujinasi, zarur bo’lgan hollarda,
ob`yektning tsexlarida, omborxonalarida va boshqa bo’linmalarida bo’limlarga
ajratiladi, ular ish smenalarining soniga qarab tashkil etiladi.
7. TSex ko’ngilli o’t o’chiruvchilar drujinalari ham ishchi smenalarining
soniga qarab bo’lim (jangovar guruh)larga bo’linadi.
8. Umumob`yekt (ob`yekt) ko’ngilli o’t o’chiruvchilar drujinasi boshlig’i
ko’ngilli o’t o’chiruvchilar drujinalari a’zolarining umumiy yig’ilishida ochiq ovoz
berish yo’li bilan saylanadi, davlat yong’in nazoratining mahalliy organlari bilan
kelishib olinadi va ob`yekt (korxona) rahbarining buyrug’i bilan tasdiqlanadi.
21

2.2. Evakuatsiya yo‘llari.
Evakuatsiya yo‘llari va chiqish joylariga qo‘yiladigan asosiy talablar
ШНҚ 2.01.02-04 "Бино ва иншоотларнинг ёнғин хавфсизлиги" me’yoriy
hujjatiga muvofiq quyidagicha belgilangan:
odamlarni o‘z vaqtida va uzluksiz evakuatsiya qilishga;
yong‘inning xavfli omillari ta’siriga yo‘liqishi mumkin bo‘lgan
odamlarni qutqarishga;
odamlarni evakuatsiya yo‘llarida yong‘inning xavfli omillari ta’siridan
himoyalash.
Odamlarni mustaqil tashkillashtirilgan holda yong‘inni xavfli omillari
mavjud xonadan tashqariga chiqish harakati evakuatsiya jarayoni xisoblanadi.
ШНҚ 2.01.02-04ning quyidagi 5.9.bandga mos kelmagan odamlarni
qutqarishga mo‘ljallangan tadbirlar va vositalar, hamda chiqishlar, barcha xonalar
va binolardan evakuatsiya jarayonini tashkil etishda va loyihalashda e’tiborga
olinmaydi.
ШНҚ 2.01.02-04 talablariga asosan A va Б toifadagi Ф5 sinfga
mansub xonalarni bir vaqtni 50 dan ortiq odam to‘planishi uchun
mo‘ljallangan xona ostida, hamda yerto‘la va sokolqavatlarda joylashtirishga yo‘l
ko‘yilmaydi.
ШНҚ 2.01.02-04ga muvofiq Ф1.1, Ф1.2, va Ф1.3. sinfga mansub
xonalarni yerto‘la va sokol qavatlarida joylashtirishga yo‘l ko‘yilmaydi.
Yong‘in vaqtida odamlar xavfsizligi taminlash bo‘yicha tadbirlarning
samaradorligi xisoblash yo‘li bilan baxolanishi mumkin .
2. Evakuatsiya yo‘llari va chiqish joylariga qo‘yiladigan talablar.
Evakuatsiya yo‘llari. Evakuatsiya yo‘llari ҚМҚ-2.01.05-98 talablariga
muvofiq yoritilishi kerak.
Xonaning eng uzoq nuqtasidan, F5 sinfga mansub binolar uchun eng
uzoqda joylashgan ish o‘rnidan, eng yaqin evakuatsiya chiqish joyigacha yo‘l
qo‘yiladigan evakuatsiya yo‘li o‘qi bo‘yicha o‘lchanadigan chegaraviy masofa
bino va xonaning portlash yong‘in xavfliligi toifasi vazifaviy yong‘inga
22

xavfliligi, evakuatsiya qilinadiganlar soni, binoning qurilmaviy yong‘inga
xavfliligi sinfga mansubligi va yong‘inbardoshlik darajasiga bog‘liq.
2-turdagi zina bo‘yicha evakuatsiya yo‘lini uzunligini uning uchlangan
balandigacha teng qilib olish kerak.
Evakuatsiya yo‘llarini 5.9-bandni hisobga olgan holda nazarda tutilishi
lozim; ular tortlov ekskalatorlar, hamda quyidagi uchastkalarni o‘z ichiga olmasligi
kerak;
lift shaxtalaridan chiqiladigan yo‘laklar orqali yoki lift hollari va lift
oldidan tamburlar orqali, agar liftlar shaxtalarini to‘sib turuvchi qurilmalari,
yong‘inga qarshi to‘siqlarga qo‘yiladigan talablarga javob bermasa;
zina kataklari yo‘lakning bir qismi bo‘lganda, zina kataklaridagi orqali
o‘tish joyini va xona orqali, uning ichida 2-chi turdagi zina joylashtirilgan bo‘lsa
lekin evakuatsiya jarayonga ega bo‘lmasa;
bir joyi bo‘yicha, foydalaniladigan tom yoki maxsus jihozlangan tom
qismi bundan mustasno;
ikkidan ortiq qavatli yarusli bog‘lovchi hamda yerto‘la va poypesh
qavatidan olib boruvchi 5.9-bandda ko‘rsatilgan xolatlar bundan mustasno,
2-turdagi zinalar.
Hamma toifadagi yong‘inbardoshlik va qurilmaviy yong‘inga xavflilik
sinfiga mansub V darajali yong‘inbardosh binolardan tashqari, binolarda
evakuatsiya yo‘lida quyidagidan, ortiq yuqori yong‘inga xavfli ashyolar
qo‘llanishiga yo‘l qo‘yilmaydi:
Umumiy yo‘laklarda, ШНҚ 2.01.02-04ning 5.9-bandida ko‘rsatilangan
bo‘yicha, me’yorlarda maxsus eslab o‘tilgan hollar bundan mustasno, 2 metrdan
past balandlikda devorlar satxida gaz quvirlari va yonuvchi suyuqliklar quvr
o‘tgazgichlari, shundek briktirma shkaflar, kommunikatsiya va yong‘in jumraklari
uchun shkaflardan tashqari, jihozlar joylashtirishga yo‘l qo‘yilmaydi.
60 metrdan ortiq uzunlikdagi umumiy yo‘laklarni 2-turdagi yong‘inga
qarshi uzunligi davlat me’yoriy harajatlari bilan aniqlanadigan lekin 60
metrdan oshmaydigan pardevorlar bilan uchastkalarga bo‘linishi lozim
23

Xonalardan yo‘lak tomonga ochiladigan eshiklar uchun evakuatsiya yo‘larni eni
yo‘lak eniga karaganda kamaytirish shart:
eshikning enining yarim yarimiga, eshiklar bir tomondan
joylashtirilgan bo‘lsa;
eshiklar eni masofiga ega bo‘lsa, eshiklar ikki tomonidan
joylashtirilgan bo‘lsa, lekin bu talabnoma har qavatli bo‘lgan yo‘laklar
(hollar) Ф 1.3. sinfdagi binolarda bo‘lganda va har bir xonadan zina katagiga
chiqish yo‘li bo‘lganda bu qoida bo‘lishi shart emas.
Evakuatsiya yo‘llari ufqiy uchastkalarning sof balandligi 2 metrdan
kam bo‘lmasligi lozim, evakuatsiya yo‘llari ufqiy uchastkalari va panduslar
eni kam
bo‘lmasligi lozim:
1,2 m -Ф1 sinfga mansub xonalardan 15 dan ko‘p kishi, boshqa
sinfga mansub vazifaviy yong‘inga xavfli xonalardan 50 dan ortiq kishi
evakuatsiya qilishi mumkin bo‘lgan umumiy yo‘llar uchun;
0,7 m -yakka ishchi o‘rinlariga joylari uchun;
1.0 m -hamma boshqa hollarda.
Istalgan vaziyatda evakuatsiya yo‘llarini eni, uning geometriyasini
hisobga olgan holda, odam yotgan zambilni bemalol olib o‘tish mumkin bo‘lishi
kerak.
Evakuatsiya yo‘lida polda 45 sm dan kam bo‘lmagan balandlik
o‘zgarishiga, eshik ostonalari bundan mustasno yo‘l qo‘yilmaydigan. Balandlik
o‘zgaradigan joyda 3 ta dan kam bo‘lmagan pog‘onali zina yoki qiyaligi 16 dan
ortiq bo‘lmagan pandus nazarda tutishi kerak.
Zina balandligi 15 sm dan ortiq bo‘lganda tutqichli to‘siq ko‘zda
tutish lozim.
Evakuatsiya yo‘llarida aylanma zinalar va qo‘shimcha zina oldi
pillapoyalari, hamda zina va zina katagida turli endagi va balandlikdagi pog‘onalar
o‘rnatishiga yo‘l qo‘yilmaydi.
24

Zina va zina kataklari bo‘yicha evakuatsiya. Evakuatsiya uchun
mo‘ljallangan zina shu jumladan zina kataklari joylashgan zinalar eni undan
istalgan evakuatsiya chiqishi joyi (eshik) enidan kam bo‘lmasligi lekin odatda:
a) 1,35m dan - Ф 1.1 sinfga mansub bino uchun;
b) 1,2m dan - birini qavatdan tashqari, istalgan qavatda mavjud odmlar soni
200 kishidan ko‘p bo‘lgan binolar uchun;
v) 0,7m dan – yakka ish joylarini olib beruvchi zinalar uchun;
g) 0,9m dan – qolgan hamma xolar uchun kam bo‘lmasligi kerak.
Evakuatsiya yo‘llarida zina qiyaligi, odatda 1:1dan ortiq; pog‘ona eni,
odatda 25 sm dan balandligi esa 22 sm dan ortiq bo‘lmasligi lozim.
Yakka ishchi o‘rinlariga o‘tish joylari uchun zinalar qiyaligi 2%gacha
ko‘paytirish mumkin. Egri chiziqli tantanavor zinalar tor qismida pog‘onalar enini
22 sm gacha, faqat umumiy ish o‘rinlari 15 kishidan kam bo‘lgan xonalar
(A va Б toifadagi Ф 5 sinfga mansub xonalardan tashqari) olib boruvchi
zinalar pog‘onalari eni 12 sm gacha kamaytirishga yo‘l qo‘yiladi.
Balandligi 28 metrdagi bo‘lgan binolarda odatiy zina kataklarida
axlat to‘tkazgichlar va xonalarini yoritish uchun elektr o‘tkazgichlar nazarda
tutishga yo‘l qo‘yiladi.
Oddiy zina kataklarning xajmida faqat saqlash xonalarni
joylashtirishga ruxsat beriladi.
Binoning tashqari devori boshqa devorgacha tarqalishi 135 gradusdan
kam bo‘lgan holda, yakin turadigan tashqari devorgacha gorizontal masofasi
ichki bupchakgacha 4 m dan kam bo‘lishi mumkin emas va bu masofa
tashqari devorning ustun miqdorigacha kamaytirish mumkin lekin bu
talabnoma 135 gradusli ichki bupchaklarda joylashtirilgan o‘tishlarga va
devorning ustuni 1,2 m dan ko‘p bo‘lmagan holda o‘tishi zarur emas.
25

FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR
1. Yong’in xavfsizligi.2-nashri./A.E. Xudoev tahriri ostida. –T.: O’z.R. IIV
yong’in xavfsizligi oliy texnik maktabi. 2007. – 722 b.
2. Yormatov G‘.YO. va boshqalar. Hayot faoliyati xavfsizligi. –T.: “Aloqachi”,
2009 yil. – 348 b.
3. Nigmatov I., Tojieyv M. X. "Favqulodda vaziyatlar va fuqaro muhofazasi"
Darslik.-T.: Iqtisod-moliya. 2011. -260 b.
4. G‘oyipov H.E. Hayot faoliyati xavfsizligi. –T.: “Yangi asr avlodi”, 2007 yil. –
264 b.
5. Yormatov G’. Yo. va boshqalar. Hayot faoliyati xavfsizligi. O’quv qo’llanma.
-T.: 2005.
6. Kodolov V.I. Gorenie drevesnыx materialov. Uchebnik. M.: Ximiya 2008.
7. Berlin A.A., Xalturinskiy N.A. Gorenie i vzrыv. M. : 2004.
8. Ksandopulo S.A. Teoreticheskie osnovы protsessov goreniya. Almat ы . Bilim.
1999.
9. Berlin A.A Analiz protses s ov goreniya. .M.: 1998.
10. Bezopasnost jiznedeyatelnosti. /Pod.red. Mixaylova L.A. Kiev – Xarkov –
Minsk, 2007. 301 s.
11. Mikryukov V.YU. Bezopasnost jiznedeyatelnosti. Rostov – Don. 2006.
26

Aholi va hududlarni muhofaza qilish rejalari ulaning tuzilishi

Купить