Akademik litseylar informatika o‘qituvchisining innovatsion pedagogik faoliyati va qobiliyati - Informatika va AT - Kurs ishlari

Dokument ma'lumotlari

Narxi	12000UZS
Hajmi	115.5KB
Xaridlar	0
Yuklab olingan sana	14 Fevral 2024
Kengaytma	docx
Bo'lim	Kurs ishlari
Fan	Informatika va AT

Sotuvchi

Kenjayev Kenja

Ro'yxatga olish sanasi 27 Yanvar 2024

822 Sotish

Akademik litseylar informatika o‘qituvchisining innovatsion pedagogik faoliyati va qobiliyati

Sotib olish

Akademik litseylar informatika o‘qituvchisining innovatsion pedagogik
faoliyati va qobiliyati.
MUNDARIJA:
Kirish ............................................................................................................................................................ 2
I.BOB. O’qitishni kompyuterlashtirish. elektron darsliklar va ularni yaratish tamoyillari .............................. 5
1.1. Akademik litseylarda informatika o’qituvchisi tizimlari va o’qitishni kompyuterlashtirish. .................... 5
1.2. Akademik litseylar informatika o‘qituvchisining innovatsion pedagogik faoliyati ................................. 7
II.BOB. Elektron darslik yaratuvchi dasturlar va ulardan ta`lim jarayonida foydalanish ............................. 11
2.1. Akademik litseylarda informatika ta’lim jarayonida informatika va AT fanini o’qitish metodikasi. ...... 11
2.2. Barkamol avlodga ta’lim –tarbiya berish jarayonida masofadan o’qitish texnologiyasidan foydalanish
asoslari ....................................................................................................................................................... 19
Xulosa. ....................................................................................................................................................... 24
Foydalanilgan adabiyotlar: ......................................................................................................................... 26

Kirish
Biz amalga oshirayotgan islohotlarning
asosiy maqsadi – bolalarning baxtli
kelajagi uchun barcha sharoitlarni yaratib
berishdir.
Sh.M.Mirziyoyev .
Kurs ishining dolzarbligi: Hozirgi kunda umumiy o’rta ta’limning biror
o’quv fanini to’liq ravishda yoki uning qaysi qismini AKTdan foydalanib o’tsa
qanday samara berishini yoki AKTni qo’llashning pedagogik tamoyillarini, uning
psixologik xususiyatlarini, uning bilish jarayoniga ta’sir qilish mexanizmi va
omillarini, shuningdek yana boshqa ko’p jihatlarini kompleks tadqiq qilish dolzarb
bo’lib bormoqda. Akademik litseylar uchun tayyorlanayotgan multimedia
vositalari, darsliklar va o’quv qo’llanmalari o’g’il-qizlarning bilimlarini yanada
mustahkamlash bilan birga, pedagoglar uchun ko’makchi vazifasini ham o’tayotir.
Darsliklarning elektron shaklini yaratish soha mutaxassislaridan ijodkorlikni talab
etadi. Bu borada markaz mutaxassislari Respublika ta’lim markazi vakillari bilan
hamkorlikni yo’lga qo’ygan. Elektron darsliklar, video va audiodarslar, interaktiv
va animatsiyali virtual laboratoriya ishlari, testlar, ta’limiy o’yinlar va boshqa
ta’lim resurslari, metodik qo’llanmalardan ayni vaqtda ko’plab ta’lim
muassasalarida keng foydalanilmoqda.
Ta’lim muassasalarida zamonaviy texnikalardan foydalanish borasida pedagoglar
uchun o’quv-trening vazifasini o’tovchi elektron axborot-ta’lim resurslari –
dasturlar yaratilgan. Bu o’qituvchilarning darsni sifatli tashkil etishi, malakasini
oshirishga xizmat qiladi. Multimedia dasturlarini yaratish, rivojlantirish,
ommalashtirish borasidagi ishlar o’z samarasini bermoqda. Ta’lim maskanlarida
o’quvchilar to’g’ridan to’g’ri internetda yoki sinfxonalarda disklar va
audiodisklar yordamida fanga oid ma’lumotlar bilan tanishmoqda. Bugungi kunda
zamonaviy axborot texnologiyalaridan bemalol foydalanib, o’z
salohiyati bilan olam ahlini lol qoldirayotgan yoshlarimiz safi kengaymoqda.

Bularning barchasi mamlakatimizda yoshlar uchun keng shart-sharoitlar, qulay
imkoniyatlar yaratilayotganining samarasidir.
Barchamizga ma`lumki, XXI asr – globallashuv davri, texnika asri deyiladi.
Bugungi kunda fan va texnika jadal suratda rivojlanib bormoqda, bu esa yangi
texnologiyalardan foydalanib dars o’tishni taqozo etadi. Kelajagimiz bo’lgan
yoshlarni yuksak madaniyatli, o’tkir bilimli qilib tarbiyalashda har bir pedagog
xodim o’zini mas`ul shaxs ekanligini bilgan holda, dars samaradorligini oshirib
borishi, yangi texnologiyalardan unumli foydalanishi dolzarb masala hisoblanadi.
[2]
Respublikamiz Birinchi Prezidenti I.A.Karimov “Bilimdon va ma`naviy
yetuk bo’lgan, zamonaviy texnika va texnologiyalarni egallagan hamda boshqara
oladigan malakali mutaxassislarni tarbiyalab yetishtirish bunday islohotlarning
asosiy maqsadi hisoblanadi. Chuqur islohotlarni amalga oshirish, bozor
iqtisodiyotiga o’tish, birinchi navbatda kadrlar potensialiga, ularning kasb
jihatidan tayyorgarligiga bog’liq bo’ladi”, deb ta`kidlagan edilar.
Mustaqil rivojlanish yo’lidan borayotgan Respublikamizda yangi iqtisodiy
sharoitlar ro’yobga keldiki, bu xalq xo’jaligining barcha sohalarida, xususan,
ta`lim tizimida ham qator islohotlarni amalga oshirishni taqozo etadi. Fan va
texnika taraqqiyotining jadal kechayotgani, kompyuter texnikasining keng
qo’llanilayotganligi, o’quvchilarga berilishi lozim bo’lgan bilimlar ko’lamining
tobora oshib borayotganligi, ta`limni tubdan yaxshilashni, fanlar bo’yicha milliy
va mahalliy sharoitlarga mos keladigan hamda malakali mutahassislarni
tayyorlash imkonini beradigan dastur va darsliklar, ta`limning zamonaviy
metodlarini ishlab chiqishni talab qiladi.
O’zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi qabul qilgan “Ta`lim to’g’risida”gi
qonunda ta`limni yanada takomillashtirish maqsadida Respublika hududida
ta`limni umumiy o’rta ta`lim maktablari, akademik litseylar va kasb-hunar
kollejlari orqali amalga oshirish maqsad qilib qo’yilgan bo’lsa, “Kadrlar
tayyorlash milliy dasturi” qonunida milliy tajribalarni tahlil qilgan holda hamda
jahonning
ilg’or yutuqlarini e`tiborga olib akademik litsey va kasb-hunar kollejlarda har
tomonlama shakllangan va yetuk mutahassislarni tayyorlashning asosiy
yo’nalishlari belgilab berilgan.

Kurs ishining obyekti: O’rta va umumta`lim muassasalarida informatikani
o’qitish jarayoni.
Kurs ishining maqsadi: Informatika va AT fanlarini o’qitish jarayonida
talabalar o’quv – biluv faoliyatini faollashtirishga yordam beradigan, bilim va
ko’nikmalarini yanada mustahkamlovchi elektron darslik texnologiyasidan
foydalanish va informatika darslarini o’qitish hususiyatlari bilan tanishish.
Kurs ishining predmeti : Informatikani o’qitish metodlari va hususiyatlari.
Kurs ishining vazifalari: - Mavzuga oid ilmiy - metodik, pedagogik -
psixologik adabiyotlar,
me`yoriy hujjatlarni o’rganish, darslik, dasturlarni tahlil qilish va xulosalarni
umumlashtirish;
- Mavzuning ilmiy - nazariy, metodik hamda amaliy asoslarini tadqiq qilish
yo’li bilan uning dolzarb muammo ekanligini asoslash;
- Informatika ta`limi jarayonida interfaol va zamonaviy pedagogik dasturiy
vositalarni tanlash va foydalanish tamoyillari, vositalarini, tashkiliy va metodik
shart - sharoitlarini aniqlash va ilmiy jihatdan asoslash;
- Informatika ta`limi jarayonida interfaol va zamonaviy pedagogik dasturiy
vositalardan foydalanib, talabalar bilimlarini nazorat qilish samaradorlik darajasini
aniqlash;
- Informatika fanlarini o’qitish xususiyatlarini o’rganish, tahlil qilish va
ularni muhim jihatlarini o’zlashtirish.
Kurs ishim kirish, 2 bob, 7 ta paragraph, xulosa va foydalanilgan adabiyotlar
ro’yxati bo’limlaridan iborat.

I.BOB. O’qitishni kompyuterlashtirish. elektron darsliklar va ularni yaratish
tamoyillari
1.1. Akademik litseylarda informatika o’qituvchisi tizimlari va o’qitishni
kompyuterlashtirish.
Hozirgi vaqtda o’qitishning faol turlarini izlash har doim ham o’quv t ех nik
vosita bilan birgalikda olib borilmaydi. Bunga turli х il sabablar ko’rsatiladi,
ularning asosiylaridan biri s хе malarda tayyor javob ko’rsatilgan bo’lishligidadir.
Shunga o’qituvchi tinglovchilar tarkibiga bog’liq holda `m е l`dan foydalanish
variantini ham galma-gal qo’llaydi.
O’quv jarayonining unumdorligini oshirish uning ilmiy - m е todik
ta`minotini takomillashtirish yo’li bilan ham y е chiladi. Mutahassislik va fanlar
bo’yicha o’quv - uslubiy majmuani ishlab chiqishga katta o’rin ajratiladi, bu esa
mazmunini takomillashtirish va o’qitish jarayonini tashkil qilish tizimli yo’lini
amalga oshirishni ta`minlaydi. Bu majmuaning butun bir bo’limi o’quv jarayonida
o’quv t ех nik vositani qo’llash bilan bog’liq masalalarga bag’ishlanishi lozim.
O’quv jarayonini takomillashtirish yo’llaridan biri – uni int е nsifikatsiyasi
hisoblanadi. Bu d е gani yangi o’quv usullariga o’tish, zamonaviy t ех nik
vositalaridan foydalangan holda katta hajmdagi a х borotlarni o’zlashtirishdir.
Grafopro е ktor, kadaskoplar yordamida o’quv jarayonlarini namoyish qiluvchi
didkatik mat е riallarni ishlab chiqish zarur. Shuningd е k o’quv jarayonida s хе malar,
jadvallar, diagrammalardan foydalanish o’rganilayotgan ma`ruza mat е riallariga
tayanch hisoblanadi, hamda talabalarning umumiy madaniyatini oshirishga
samarali ta`sir etadi.[5]
O’qitishning hozirgi zamonaviy bosqichi – o’quv jarayonini
avtomatlashtirish, o’qitish tizimlarining k е ng qo’llanilishi bilan harakt е rlanadi.
Avtomatlashtirilgan o’qitish tizimi – EHMning dasturiy taminot tizimidir. U
o’quv dasturlarini ishlab chiqarish va yaratish, dialog r е jimida o’quv jarayonini
boshqarish, o’qitish natijalarini yig’ish va qayta ishlashga mo’ljallangan.
O’qitilayotgan guruh ishiga rahbarlik qilayotgan o’qituvchining vazifasi ularning
savollarga javob b е rish va zarur hollarda yordam ko’rsatishdir. Bu
yordam faqat t е rminal yuzasidangina emas, balki kurs yuzasidan bo’lgan savollarni
ham o’z ichiga olishi mumkin.
Avtomatlashtirilgan o’qitish tizimi imkoniyatlari:

- EHMni o’qitish, bilimlarni nazorat qilish, maslahat b е rish va turli mavzular
bo’yicha yordam b е rish;
- Induvidual yondashish asosida o’qitish hisobiga o’qitish sifatini oshirish va
vaqtni t е jashga yordam b е radi.
Avtomatlashtirilgan o’qitish tizimiga qo’yiladigan talablar: 1) o’quv
jarayonining aniq bir zaruriyatga moslashuvchanligi; 2) turli o’qitish jarayonlariga
nisbatan univ е rsalligi; 3) o’quv mat е rial va dasturlarni k е ngaytirish va tartiblash
х ususiyatlariga egaligi.
Avtomatlashtirilgan o’qitish tizimi o’quv jarayonining boshqarish
avtomatlashtirilgan o’quv kursi dasturiga mos ravishda amalga oshiriladi.
Avtomatlashtirilgan o’quv kursi – alohida o’quv fanlarini avtomatlashtirilgan
holda o’rganishni ta`minlash uchun mo’ljallangan algoritmlar, dasturlar va
ko’rsatmaviy uslubiy mat е riallar majmui.
O’z navbatida har bir avtomatlashtirilgan o’quv kursi avtomatlashtirilgan
nazorat o’rgatuvchi dasturlar majmuidan tashkil topadi.
I х tiyoriy avtomatlashtirilgan nazorat o’rgatuvchi dasturlar muhim qismi
bo’lib, mashg’ulotlar b е rilgan dasturlari kompl е ksini amaliyotda qo’llash bo’yicha
psi х ologik-p е dagogik mat е riallar va tavsiyalar hisoblanadi.
O’qitish t ех nologiyasini optimallashtirish va uning samaradorligini oshirish
maqsadida o’quv-tarbiyaviy jarayoni tashkil qilishning ilmiy yo’l-yo’riqlarini,
shuningd е k, ilm va t ех nikaning hozirgi yutuqlarini hisobga olgan holda o’quv
yurtlarining mat е rial-t ех nik bazasini yangilashni ko’zda tutadi. O’qitishning
kompyut е r t ех nologiyasi yoki kompyut е rli o’qitish – bu t ех nik o’quv
vositalaridan biri kompyut е r hisoblangan o’qitish tizimidir.
Kompyut е r o’quv jarayonida quyidagi maqsadlarda foydalanilishi mumkin:
-pr е dm е t va dasturlashga o’rgatish;
-o’rganish va mustaqil ta`lim;
-bilimlarni rivojlantirish va mustahkamlash (hisob-kitob, masala е chish,
grafika va boshqalar);
-o’qituvchi va o’quvchi m е hnatini ilmiy tashkil qilish;
-ma`lumotnomalar kutub х onasi va boshqa a х borot ma`lumotnomalari;
-o’zlashtirish, darsga qatnashish va boshqalar bo’yicha ma`lumotlar yig’ish
va tahlil qilish;
-bo’sh vaqtni tashkil qilish.[5]

1.2. Akademik litseylar informatika o‘qituvchisining innovatsion pedagogik
faoliyati
Pedagogik faoliyat yosh avlodni hayotga, mehnatga tayyorlash uchun xalq,
davlat oldida javob bera oladigan, bolalarga ta’lim –tarbiya berish ishi bilan
shug’ullanadigan, bu ishga maxsus tayyorlangan shaxslarning mehnat faoliyatidir.
Ta`lim jarayonida interaktiv metodlar, innovatsion texnologiyalar, pedagogik va
axborot texnologiyalarini o’quv jarayonida qo’llashga bo’lgan qiziqish, e`tibor
kundan-kunga kuchayib bormoqda, bunday bo’lishining sabab - laridan biri, shu
vaqtgacha an`anaviy ta`limda talabalarni faqat tayyor bilimlarni egallashga
o’rgatilgan bo’lsa, zamonaviy texnologiyalarda esa, ularni egallayotgan bilimlarni
o’zlari qidirib topishlariga, mustaqil o’rganib tahlil qilishlariga, xatto xulosalarni
o’zlari keltirib chiqarishlariga o’rgatadi. Pedagog bu jarayonga shaxsning
rivojlanishi, shakllanishi, bilim olish va tarbiyalanishiga sharoit yaratadi va shu
bilan bir qatorda boshqaruvchilik, yo’naltiruvchilik funktsiyasini bajaradi. Ta`lim
jarayonida talaba asosiy figuraga aylanadi.
Shuning uchun oliy o’quv yurtlari malakali kasb egalarini tayyorlashda
zamonaviy o’qitish metodlari - interaktiv metodlar, innovatsion
texnologiyalarning o’rni va roli benihoya kattadir. Bunda pedagogik texnologiya
va pedagogik mahoratiga oid bilim, tajriba va interaktiv metodlar talabalarni
bilimli, etuk malakaga ega bo’lishlarini ta`minlaydi.
Innovatsion texnologiyalar pedagogik jarayon hamda o’qituvchi va talaba
faoliyatiga yangilik, o’zgarishlar kiritish bo’lib, uni amalga oshirishda asosan
interaktiv metodlardan to’liq foydalaniladi.
Interaktiv metodlar - bu jamoa bo’lib fikrlashdan iborat deb yuriti -ladi,
ya`ni pedagogik ta`sir etish usullari bo’lib, ta`lim mazmunining tarkibiy qismi
hisoblanadi. Bu metodlarning o’ziga xosligi shundaki, ular faqat pedagog va
talabalarning birgalikda faoliyat ko’rsatishi orqali amalga oshiriladi.
Bunday pedagogik hamkorlik jarayoni o’ziga xos xususiyatlarga ega bo’lib,
ularga quyidagilar kiradi:
- talabaning dars davomida befarq bo’lmaslikka mustaqil fikrlash, ijod etish
va izlanishga majbur etishi;
- talabalarni o’quv jarayonida bilimga bo’lgan qiziqishlarini doimiy
ravishda bo’lishini ta`minlashi;
- talabaning bilimga bo’lgan qiziqishini mustaqil ravishda har bir masalaga

ijodiy yondoshgan holda kuchaytirishi;
- pedagog va talabaning hamisha hamkorlikdagi faoliyatini tashkillanishi.
Innovatsionlik pedagogik jarayonni ifodalab nafaqat unga didaktik
qurilmasiga, balki pedagogning ijtimoiy, mohiyatli natijalari va ruhiy qiyofasiga
ham taalluqlidir.
Pedagogning innovatsion faoliyatini samarali amalga oshirish bir qator
shart-sharoitlarga bog’liq. Unga pedagogning tayinli muloqoti, qarama-qarshi
fikrlarga nisbatan munosabati, turli holatlarda ratsional vaziyatning tan olinishini
uqtirishga tayyorligi kiradi. Buning natijasida pedagog o’z bilim va ilmiy
faoliyatini ta`minlaydigan keng qamrovli mavzu (motiv) ga ega bo’ladi.
Pedagog faoliyatida o’z-o’zini faollashtirish, o’z ijodkorligi, o’z-o’zini
bilishi va yaratuvchiligi motivlari ahamiyat kasb etadi, bu esa pedagog shaxsining
kreativligining faolligini shakllantirish imkonini beradi.
Pedagogning innovatsion faoliyati - o’z ichiga yangilikni tahlil qilish va
unga baho berish, kelgusidagi harakatlarning maqsadi va kontseptsiyasini
shakllantirish. Ushbu rejani amalga oshirish va tahlil qilish, samaradorlikka baho
berishni qamrab oladi.
O’qituvchi innovatsion faoliyatining tahlili yangilik kiritishning samarasini
belgilovchi muayyan me’yorlardan foydalanishni talab qiladi. Bunday
me’yorlarga yangilik, optimallik, yuqori natijalilik, ommaviy tajribalarda
innovatsion ijodiy qo’llash imkoniyatlari kiradi.Yangilik pedagogik yangilik
me’yori sifatida, o’zida taklif qilinadigan yangilik, yangilik darajasi mohiyatini
aks ettiradi. Pedagogik olimlar yangilikni qo’llash mashhurligi darajasi va
sohasiga ko’ra farqlanadigan mutloq, chegaralangan mutloq, shartli, sub`ektiv
darajalarini farqlaydilar. Bunda o’qituvchining innovatsion faoliyati o’z ichiga
yangilikni tahlil qilish va unga baho berish, kelgusidagi harakatlarning maqsadi va
kontsep -tsiyasini shakllantirish, ushbu rejani amalga oshirish va tahlil qilish,
sama -radorlikka baho berishni qamrab oladi, unda innovatsion faoliyatining
samarasi pedagog shaxsiyati bilan belgilanadi.
Shuni alohida qayd etib o’tish joizki, texnologik yoshdoshuv asosida
pedagogik faoliyatni tashkil etish individual va ijodiy xususiyatga ega. Shu bois
ta`lim va tarbiya jarayonini yo’lga qo’yishda yangi pedagogik texnologiyalardan

foydalanish har bir pedagogning shaxsiy imkoniyatlari, kasbiy mahorati hamda
ijodkorlik layoqati darajasiga bog’liq. Bo’lajak informatika o’qituvchisi o’sib
kelayotgan avlodning umumta`lim maktablari, akademik litsey va kasb-hunar
kollejlarida o’qitiladigan «Informatika va hisoblash texnikasi asoslari»,
«Informatika» va «Axborot texnologiyalari» fanlarining ahamiyatini, ularning
mazmunini ajratish tamoyillarini, shuningdek, ularning boshqa fanlar bilan
aloqadorligini tushunishi zarur.
Informatika fanini o’qitish quyidagi maqsadni ko’zda tutadi:
- bo’lajak o’qituvchilarni informatika fanini ijodiy o’qitish va
o’zlarining amaliy faoliyatlarida yangi pedagogik va axborot texnologiyalarini
qo’llash bo’yicha bilim, ko’nikma va malakalari bilan qurollantirish;
- bo’lajak o’qituvchilarni informatika sohasi bo’yicha turli-tuman shakldagi
sinf va sinfdan tashqari ishlarni tashkil etish va o’tkazishga tayyorlash;
bo’lajak o’qituvchilarni ta`lim sohasini axborotlashtirishning yo’llari va
ulkan istiqbollari haqidagi tasavvurlarini rivojlashtirish hamda chuqurlashtirish.
Yangilik kiritishning muhim sharti muloqotning yangi vaziyatini tug’dirishdan
iborat. Muloqotning yangi vaziyati - bu pedagogning o’z mustaqillik
mavqeini, pedagogik fan, o’ziga bo’lgan yangi munosabatini yarata olish
qobiliyatidir. Bunday vaziyatlardao’qituvchi pedagogik tajribalarning boy
shakllari orqali mukammallashtirib boradi. O’qituvchining fikrlash usullari, aqliy
madaniyati o’zgarib, xissiy tuyg’ulari rivojlanadi.
Pedagogning innovatsion faoliyatiga bo’lgan qobiliyatlarining asosiy
xislatlari:
- shaxsning ijodiy motivatsiyani qo’llaganligi. Bu qiziquvchanlik, ijodiy
qiziqish, ijodiy yutuqlar, peshqadamlikka va o’z kamolotiga intilish;
- kreativlik, bu - xayoliy qarash; baho bera olish qobiliyati va o’z
kamolotiga intilish;
- kasbiy faoliyatni baholash, bu - ijodiy faoliyat metodologiyasi va
pedagogik tadqiqot metodlarini egallash qobiliyati; mualliflik kontseptsiyasi va
ziddiyatni ijodiy bartaraf qilish qobiliyatlari; ijodiy faoliyatiga hamkorlik va
o’zaro yordam berish qobiliyati;
- o’qituvchining individual qobiliyati, bu - ijodiy faoliyat sur`ati va ish
qobiliyati; qat`iyatlik, mas`uliyatlik va xalollik, o’zini tuta bilish;

Keyingi sharti - bu pedagogning madaniyat va muloqotga shayligi.
Pedagog va talaba o’rtasidagi muloqot namunasining o’zgarishi innovatsion
faoliyat shartidan biridir.
Innovatsion faoliyat quyidagi asosiy funktsiyalar bilan izohlanadi:
- kasbiy faoliyatining ongli tahlili,
- meyorlarga nisbatan tanqidiy yondashuv,
- kasbiy yangiliklarga nisbatan shaylik,
- o’z imkoniyatlarini ro’yobga chiqarish, o’z turmush tarzi va
intilishlarini kasbiy faoliyatida mujassam qilish.
Hozirgi jamiyat, madaniyat va ta`lim taraqqiyoti sharoitida pedagog
innovatsion faoliyatga bo’lgan zaruriyat quyidagilar bilan o’lchanadi:
1. Ijtimoiy-iqtisodiy yangilanish ta`lim tizimi, metodologiya va o’quv
jarayoni texnologiyasini tubdan yangilashni talab qiladi, yangi yangilik -larni
yaratish, o’zlashtirish va foydalanishlardan iborat bo’ladi;
2. Ta`lim mazmunini inson’avarlashtirish doimo o’qitishning yangi
tanqidiy shakllarini, texnologiyalarini qidirishni taqozo qiladi;
3. Pedagogik yangilikni o’zlashtirish va uni tadbiq etishga nisbatan
o’qituvchining harakteri va o’zgarishi.
Pedagog innovatsion faoliyatining tahlili yangilik kiritishning
samaradorligini belgilovchi muayyan shartlardan foydalanishni talab
qiladi.Bunday meyorlarga - yangilik - maqbullik, yuqori natijalilik, ommaviy
tajribalarda innovatsiyani ijodiy qo’llash imkoniyatlari kiradi.
Yangicha mazmun kasb etgan kadrlar tayyorlash jarayoni barkamol
shaxs va malakali mutaxassisni tayyorlash borasidagi ijtimoiy buyurtmaning
bajarilish darajasi va sifat ko’rsatkichining yuqori bo’lishini kafolatlaydi. Bozor
iqtisodiyoti munosabatlari ishlab chiqarish mahsulotlariga nisbatan aholi
tomonidan bildirilayotgan talab va taklif asosida tartibga solinar ekan, muayyan
yo’nalish bo’yicha malakaviy (kasbiy) ma`lumotiga ega mutaxassisning ijtimoiy
raqobatga bardoshligi muhim ahamiyatga egadir. Halq xo’jaligining
raqobatbardosh mutaxassislari bilan ta`minlanishi uzluksiz ta`lim tizimidasw
tashkil etilgan pedagogik faoliyatining samarali, muvaffaqiyatli ekanligini
ko’rsatuvchi dalil hisoblanadi.

II.BOB. Elektron darslik yaratuvchi dasturlar va ulardan ta`lim jarayonida
foydalanish
2.1. Akademik litseylarda informatika ta’lim jarayonida informatika va AT
fanini o’qitish metodikasi.
Ta`lim-tarbiyaning asosiy maqsadlaridan biri bo´lgan informatika va
axborot texnologiyalarining fan sifatida o’ziga xosligi, uning zamonaviy fanlar
tizimida tutgan o’rni va ahamiyatidan, hozirgi jamiyat hayotidagi ahamiyatidan
kelib chiqqan holda «Informatika va AT» fanini o’qitishning maqsadlarini
quyidagicha belgilash mumkin:
- o’quvchilarda kompyuter savodxonligini shakllantirish;
- o’quvchilarda axborotga ishlov berish, uzatish va undan foydalanish
jarayonlari haqidagi bilimlar asoslarini mustahkam va ongli o’zlashtirib olishlarini
ta`minlash;
- o’quvchilarga dunyoning zamonaviy ilmiy ko’rinishini shakllantirishda
axborot jarayonlarining ahamiyatini, jamiyatning rivojida yangi axborot va
kommunikatsion texnologiyalarning ahamiyatini ochib berish;
- kompyuterlardan ongli va ratsional foydalanish ko’nikmalarini
shakllantirish.
«Informatika va AT» fanining pedagogik vazifalari insonning umumiy
ta`lim olishidagi asosiy vazifalarini hal etishda qo’shadigan o’ziga hos xissasi
bilan aniqlanadi.
1. O’quvchilarda informatika haqidagi bilimni shakllantirish va ular
tafakkurini rivojlantirish.
2. Ilmiy dunyoqarashni shakllantirish. Bu muhim vazifani hal etishda butun
pedagogik jamoa barcha o’quv predmetlarini o’qitish jarayonida ishtirok etadi.
3. Milliy mafkura ruhida tarbiyalash.
4. O’quvchilarni amaliy faoliyatga, mehnatga, ta`lim olishni davom
ettirishga tayyorlash.
Yuqoridagi masalalardan hech biri boshqalaridan ajratilmagan holda,
alohida hal etilmasligi lozim. Ular bir butunlikda bir-biri bilan chambarchas
bog’liq holda amalga oshirilishi lozim. o’quvchilar informatika asoslarini
mustahkam egallashlari asosidagina ularning tafakkurini tarbiyalash va ilmiy
dunyoqarashni yaratish mumkin. Ikkinchi tomondan, mantiqiy fikrlashga o’rgatish

bilangina, o’quvchilarning informatikani fan sifatida uning o’ziga xos tomonlarini
chuqur tushunishlariga erishish mumkin. Bundan tashqari, informatikani o’qitish
jarayonida amaliy faoliyatga tayyorlash vazifasini to’g’ri hal etishga erishish
uchun informatika kursining ilmiyligini oshirish lozim. Faqatgina to’g’ri va
chuqur xulosalar qila olsagina, o’quvchilar har bir masalani echishga tanqidiy va
ijodiy yondasha oladilar, yangi muammolar oldida o’zlarini yo’qotib qo’ymaydilar
va turli shart-sharoitlarda unumli faoliyat ko’rsata oladilar. SHuningdek, amaliy
ish o’quvchilarning dunyoqarashini kengaytiradi va uni yangi faktlar bilan
boyitishadi,
hamda informatikadan bilim darajalarini oshiradi, chuqur, to’liq va mustahkam
bo’lishini ta`minlaydi.
Akademik litsey va kasb-hunar kollejlari o’quvchilari o’zlashtirishi zarur
bo’lgan informatika va AT fani mazmuniga qo’yiladigan talablar:
- Informatsiya, o’lchov birliklari, xususiyatlari, vatanimizda informatika
fanining taraqqiyoti, algoritm tushunchasi, dastur, uning turlari, EHM umumiy
tuzilishini bilish;
- Norton Commander (NC) operatsion qobig’i haqida tushuncha, fayl
tushunchasi, fayllarning turlari va nomlanishi, NCda fayllar ustida bajariladigan
amallar, funktsional tugmachalar va ulardan foydalanish, amaliy dasturlar va
ularning asosiy turlarini bilish;
- Windows nima, Windows dasturining afzalliklari va o’ziga xos
xususiyatlarini bilish;
- Kompyuter grafikasi tushunchasi, grafik muharrirlari va ularda tasvir hosil
qilish, grafik muharrirlarning matnlar muharrirlaridan farqi va o’xshashliklarini
bilish;
- Matn muharrirlari, ularning turlari, matnlarni kiritish va xotirada saqlash,
xotiradan o’qish, ularni tahrir qilish usullari, matnlarni shakllantirish, bosmaga
chiqarish usullarini bilish;
- Elektron jadval tushunchasi, ularning turlari, elektron jadvallarni ishga
tushirish va ulardan chiqish tartibi, elektron jadval yacheykalari ustida amallar
bajarish qoidalarini bilish;
- Ma`lumotlar bazasi, ularning turlari va hosil qilish usullari, ma`lumotlar

bazasini ishga tushirish va undan foydalanish tartibi, ma`lumotlar bazasini
boshqarish tizimlari haqida tushunchaga ega bo’lishdan iborat.
- Axborot jamiyati tushunchasi, mamlakatimizdagi axborotga oid qonunlar
mazmuni, lokal va xalqaro tarmoqlarni bilish.
Respublikamizdagi o’rta maxsus, kasb-hunar, maktab ta`limi tizimida
faoliyat ko’rsatayotgan professor-o’qituvchilarni malaka oshirish kurslarida ilg’or
pedagogik va axborot texnologiyalari bo’yicha yangi bilimlar tizimi bilan
qurollantirishni uzluksiz tashkil etish davr talabidir. Mamlakatimizda ta’lim
sohasida ro’y berayotgan tub yangilanishlar har bir ta’lim muassasasida o’quv
jarayoni metodik ta’minotini rivojlantirishni talab etadi. Zamonaviy axborot va
kommunikatsiya texnologiyalari yaqin yillar ichida pedagogik innovatsiyalarning
asosiy manbai bo’lib qoladi.Ta’lim oluvchilar uchun mustaqil bilim olish
imkoniyatlarini oshirish, ta’limning elektron axborot resurslarini shakllantirish va
rivojlantirish uchun zarur sharoitlarni yaratish ta’lim mazmunini
takomillashtirishning zaruriy shartlaridan biri sanaladi.Ta’lim–pedagogik
jarayonning muhim tarkibi bo’lib, o’quvchi-talaba bilan o’qituvchi(pedagog)ning
shaxsga yo’naltirilgan o’zaro munosabatlari hisoblanadi. Ijtimoiy bilimga teng
bo’lgan pedagogik texnologiyalarning tashkil topishida fanning roli ortib
bormoqda.
O’rta maxsus ta’lim DTS o’quv jarayonida yangi pedagogik texnologiya,
ta`lim dasturlari, umumdemokratik prinsiplarda tashkiliy – boshqaruv
funksiyalarni rivojlantirish, o’quvchilarga shaxs sifatida qarash, o’quv-tarbiya
jarayonini demokratlashtirish, ijtimoiylashtirish, ijtimoy muassa sifatida maktab
huquqlarini kengaytirishni joriy qilishni nazarda tutib o’rta maxsus ta’limining
asosiy yo’nalishlarini aniqlaydi.
O’qituvchi va talabaning maqsadi bo’yicha natijaga erishishida qanday
texnologiyani tanlashlari ular ixtiyorida, chunki har ikkala tomonning asosiy
maqsadi aniq: natijaga erishishga qaratilgan, bunda talabalarning bilim saviyasi,
guruh harakteri, sharoitga qarab ishlatilgan texnologiya tanlanadi, masalan,
natijaga erishish uchun balkim, komp’yuter bilan ishlash lozimdir, balkim film,
tarqatma material, chizma va plakatlar, turli adabiyotlar, axborot texnologiyasi
kerak bo’lar, bular o’qituvchi va talabaga bog’liq.
Pedagogik metod haqida umumiy tushuncha.
« Zamonaviy ta’limni tashkil etishga qo’yiladigan muhim talablardan biri

ortiqcha ruhiy va jismoniy kuch sarf etmay, qisqa vaqt ichida yuksak natijalarga
erishishdir. Qisqa vaqt orasida muayyan nazariy bilimlarni o’quvchilarga yetkazib
berish, ularda ma’lum faoliyat yuzasidan ko’nikma va malakalarni hosil qilish,
shuningdek, o’quvchilar faoliyatini nazorat qilish, ular tomonidan egallangan
bilim, ko’nikma va malakalar darajasini baholash o’qituvchidan yuksak pedagogik
mahorat hamda ta’lim jarayoniga nisbatan yangicha yondashuvni talab etadi.
O’qitishdan ko’zlanadigan maqsad bu davlat ta’lim standartlarida
belgilangan bilim va ko’nikmalarini o’quvchiga yetkazishdan iborat. Qachonki
o’quvchi tomonidan bilim qabul qilinsa va tushunib yetilsa yoki o’quvchi malaka
oshirish uchun mo’ljallangan topshiriqlarni amalda namoyish etib bera olsagina
o’qitish muvaffaqiyatli kechdi deb hisoblasa bo’ladi.
Ma’lumki, ta’lim olish (ma’lumot olish) jarayoni – bu ma’naviy va aqliy
qobiliyatlarni tizimli rivojlantirib borish, bilim va tushunchalarni shakllantirish va
olingan bilimdan foydalana olish qobiliyatini tarkib toptirishdan iborat jarayondir.
Bu jarayon ta’lim oluvchining o’zi orqali yoki boshqa birov- ta’lim beruvchining
ko’magida amalga oshirilishi mumkin. Ta’lim olish jarayoni esa turli xil
metodlarga(usullarga) tayangan holda kechadi.
Metod – grekcha “Metodos” so’zidan olingan bo’lib, “izlanish” yoki “bilish
yo’li”, “nazariya”,“ta’limot” ma’nosini anglatadi.
Ta’lim metodini(usulini) - ta’lim oluvchi va ta’lim beruvchining ma’lum
maqsadga qaratilgan, birgalikdagi faoliyatini tashkil qilishning muayyan tizimga
va tartibga solingan yo’l-yo’rig’i sifatida ta’riflash mumkin.Kant fikricha “agar
biz nimanidir metod deb aytsak, unda u asosiy qonuniyatlar bo’yicha harakat usuli
bo’lish kerak” ya’ni, boshqa so’zlar bilan aytganda, metod - bu ko’r-ko’rona
harakat bo’lmay, balkim yo’llantiruvchi, oydinlashtiruvchi, ma’lum nazariyaga
asoslangan bo’ladi.Ulug’ nemis faylasufi Gegel fikricha, metod-bu subyektiv
tomonda bo’lgan qurol hisoblanib, uning harakat usuli hamdir.Umuman olganda,
metod-bu ilmiy bilimni tartiblashtiruvchi va bilishning asosiy nazariy instrumenti
bo’lib,olib boruvchi izlanish yo’li hisoblanadi. Metod deb, yana shunday
prinsiplar sistemasini ham tushunish mumkinki, qaysiki bu prinsiplar qoida,
ma’lum topshiriqlar yechish faoliyati regulyativi bo’lsa.Metoddan ham keng

fikrni, uning ta’limoticbo’lgancmetodologiyanbildiradi.
Ta’lim modelini, esa bir yoki bir nechta ta’lim metodlari yordamida amalga
oshiriladigan ta’lim jarayoni amalga oshirish tuzilmasi, deb qarashimiz mumkin.
Ta’lim metodi - bu ta’lim oluvchi va ta’lim beruvchining ma’lum
maqsadga qaratilgan, birgalikdagi faoliyatini tashkil qilishning muayyan tizimga
solingan yo’l-yo’rig’idir.
Pedagogik metodlarning turlari.
Ta’lim metodlarini ta’lim maqsadlariga erishish bo’yicha, o’quvchi va
o’qituvchining birgalikdagi ish faoliyatini tashkil qilishning belgilari bo’yicha
quyidagicha guruhlarga bo’lish mumkin:
 O’qituvchi markazda bo’lgan uslublar ;
 O’quvchi markazda bo’lgan (interfaol yoki interaktiv) uslublar. Odatda
ushbu uslublardan biri yoki bir nechtasi ayrim o’qitish modellarida
birvarakayiga foydalaniladi. Odatda dars jarayoni ikki yoki undan ortiq asosiy
uslublardan tashkil topadi va bu uslublar dars mavzusiga to’la muvofiq bo’lib,
o’quvchilarning bilim va tajribasi qay bosqichda ekanligiga qarab qo’llaniladi.
O’qituvchi markazda bo’lgan uslub. Bu uslub orqali o’qituvchi o’zi
egallagan ma’lumot va ko’nikmalarni o’quvchilarning sezgi organlari orqali
uzatish yo’llarini qidiradi. Bunda o’quvchilarning ishtiroki passiv bo’ladi, ya’ni
ular tinglaydilar, kuzatadilar va ma’ruzalarni yozib boradilar.
Bu uslublar asosan o’qituvchining quyidagi faoliyat turlari orqali amalga
oshiriladi:
Og’zaki o’qitish usuli (ma’ruza, hikoya)
Insonlar o’rtasidagi eng sodda muloqot yo’llaridan biri – og’zaki nutq –
og’zaki ta’rif yoki asosiy mazmunning og’zaki ifodasi hisoblanadi. Bu uslub
butunlay «so’zlash» orqali amalaga oshiriladigan o’qitishning eng rasmiy uslubi
hisoblanadi. U 40 daqiqa yoki undan uzoqroq davom etadi va odatda o’quvchining
ishtiroki uchun hech qanday imkoniyat qoldirmaydi.Bunda asosan o’quvchining
eshitish qobiliyati ishga solinadi.
Tasviriy ifodalarni qo’llash usuli (illustratsiya)
Bu faoliyat orqali yetkazilishi kerak bo’lgan bilim yoki malakalarni
tasvirlovchi rasmlar orqali o’quvchilarning ko’rish qobiliyati ishga solinadi.
O’quvchilarga yetkazilmoqchi bo’lgan ma’lumotlar tasvirlab berish orqali turli
simvollar yordamida yetkaziladi. Bunday tasviriy ifodalar quyidagi vositalar

yordamida amalga oshiriladi: doska, maxsus oq doska, video tasvir,
videoproyektor, kodoskop, kompyuter grafiklar, magnit taxta, rasmlar, suratlar,
bo’yoqli rasmlar, grafik va jadvallar, diagrammalar, namunaviy va maxsus shaffof
qog’ozga tushirilgan tasvirlar.
Namoyish etish usuli (demonstratsiya)
O’qituvchi ma’lum bir asbob yoki jihozdan foydalanish vazifasini yoki
topshiriqqa aloqador harakatlarni namuna sifatida namoyish etib berishi mumkin.
Yakka holda namoyish etish o’quvchini ko’rish qobiliyatidan foydalanishga
undaydi.
Informatika va AT ni o’qitishda qo’llaniladigan innovatsion
texnologiyalar.
Akademik litsey hamda kasb-hunar kollejlarida informatika va axborot
texnologiyalari ta’lim jarayonida yangi innovatsion texnologiyalar asosida
darslarni tashkillashimiz mumkin.

Hozirgi kunda akademik litsey , kasb - hunar kollejlari hamda umumta ’ lim
maktablarda ta ’ limning noan ’ anaviy shakllari ham qo ’ llanilmoqda . Ular qatorida:
Bahs-munozara
darslari; Didaktik
o’yinli darslar; Ilmiy
anjuman darsi;
Uchrashuv darsi;
Sayohat darslari va h.k.
Ta’lim jarayoninig sifati va samaradorligini oshirishda ta’lim vositalari (TV)

muhim ahamiyat kasb etadi. Ularning 6 ta turi: matnli vositalar; tasvirli vositalar;
audio vositalar; yordamchi (jihoz) vositalar; modelli vositalar; real vositalar
mavjud.
Matnli vositalar – ma’lumot olish va ma’lumotlarni qayta ishlash uchun:
-o’quv dasturlari;
-maxsus adabiyot(darslik);
-tarqatma materiallar;
-imtihon va nazorat varaqalari;
Tasvirli-umumiy tasavvurni vujudga keltirish uchun:
-fotosuratlar;
-eskiz, chizma, sxemalar;
-ramziy tasvirlar, reja, jadvallar, simvollar;
-diagramma va grafiklar;
Audio-jarayonlar va ishlash mexanizmlari to’g’risida tasvir va ovoz orqali
tasavvurlarni vujudga keltirish:
-videofilmlar;
-kompakt disklar;
-audio kassetalar.
Yordamchi (jihoz)-tasvir va matnli yozish va saqlash:
-doskalar (oq doska, magnit doskasi);
-pinbord doskasi;
proyektorlar, videoproyektor doskasi;
-kodoskop;
-videomagnitafon, kamera;
-kompyuter.
Modelli – o’rganilayotgan obyektning modeli orqali u haqda tasavvur hosil
qilish:
-modellar;
-maketlar.
Real-o’rganilayotgan obyektlar haqida real tasavvurni vujudga keltirish: -asbob-
uskunalar;
-stanoklar;

2.2. Barkamol avlodga ta’lim –tarbiya berish jarayonida masofadan o’qitish
texnologiyasidan foydalanish asoslari
Bizga ma’lumki, bugungi kunda ta’lim sohasi sifat va samaradorligini
oshirishni zamonaviy kompyuter va axborot texnologiyalari vositalarisiz
tasavvur qilish qiyin. Kadrlar tayyorlash milliy dasturida ta’lim jarayonini
didaktik va axborot ta’minotining yangi avlodini ishlab chiqish va joriy etish
bosqichida ta’lim-tarbiya mazmunini o’zlashtirishning muammolarini yechishga
qaratilgan zamonaviy ta’lim-tarbiya texnologiyalarini yaratish dolzarb masala
ekanligi ta’kidlangan. Shu jumladan, ta’lim-tarbiya jarayonida fan va ishlab
chiqarish bilan integrasiyasi usullarini rivojlantirish, uni amaliyotga joriy etish,
nazariy va amaliy mashg’ulotlar hamda mustaqil bilim olish jarayonini
individuallashtirish, shu bilan birga masofali ta’lim tizimi texnologiyasini, uning
vositalarini ishlab chiqish, o’zlashtirish, yangi pedagogik va axborot
texnologiyalari hamda masofali o’qitish texnologiyalari asosida o’quvchilarni
o’qitishni jadallashtirish ana shunday dolzarb vazifalar sirasiga kiradi.
Bu vazifalar o’z navbatida Prezident farmon va qarorlari, vazirlik va
mutassaddi tashkilotlar qaror va buyruqlarida o’z aksini topmoqda. «Barkamol
avlod yili” Davlat dasturida ham “ ta’lim sohasida zamonaviy axborot va
kompyuter texnologiyalari, internet tizimi, raqamli va keng formatli
telekommunikasiyalarning zamonaviy usullarini o’zlashtirish” masalasi dolzarb
vazifalar qatorida belgilanadi.
Shu maqsaddan kelib chiqib, barkamol avlodni shakllantirishda masofaviy
o’qitish texnologiyalari asosida masofaviy ta’limni tashkil etish, ushbu
vazifalarni amaliyotga tatbiq etilishining ijobiy natijasi sifatida e’tirof etish
o’rinlidir.
Internet texnologiyalar asosidagi masofaviy ta’lim, bu ta’limning
zamonaviy universal shakli bo’lib, u o’quvchilarning individual so’rov-lariga
shaxsiy ehtiyojlariga va ularning qiziqishlariga mo’ljallangan.
O’quv jarayonida axborot texnologiyalari asosida masofadan o’qitish
tizimini tashkil etishni an’anaviy o’qitish tizimi bilan uyg’unlashgan holda
samarali amalga oshirilishi quyidagi bir nechta omillarga bog’liq bo’ladi:
 ta’lim muassasalarida zamonaviy axborot va kompyuter
texnologiyalari bazasining mavjudligi va yetarliligi;

 Internet tarmog’ida ishlashning uzluksizligi;
 masofadan bilim olayotgan o’quvchilarning bilim olish ishtiyoqi,
qiziqishi va o’zlashtirish darajasining yuqoriligi;
 masofadan o’qitish tizimiga bilimli, malakali va tajribali mutaxassis
va o’qituvchilarning jalb etilishi;
 masofadan o’qitish tizimining kerakli va sifatli o’quv materiallari,
elektron darsliklar va o’quv kurslari bilan ta’minlanganligi va ularning
yetarliligi;
 masofadan o’qitish tizimida barcha mashg’ulotlarni tizimli tarzda olib
borilishi.
O’quvchilarga ta’lim-tarbiya berish jarayonida masofadan o’qitish
vositalariga an’anaviy o’qitish vositalardan tashqari quyidagilar ham kiradi:
 elektron o’quv nashrlar;
 kompyuter o’qitish tizimlari;
 audio-vidio o’quv materiallari;
 turli adabiyot va axborotlar manbalari tomonidan tavsiya etilgan
o’quv-nazorat testlari;
 kutubxona ma’lumotlar ba’zasi bilan aloqa;
 virtual materiallar va laboratoriyalar;
 o’quvchilar bilimlarini baholash mezonlari va materiallari.
Ta’lim tizimida axborot texnologiyalari asosida masofadan o’qitishning
samaradorligini oshirish ko’p jihatdan yaratilayotgan va qo’llanilayotgan
pedagogik dasturiy vositalar – o’quv dastur, elektron o’quv
qo’llanma, avtomatlashtirilgan o’qitish kurslari va hokozalarning maqsadi, tarkibiy
qismi, mazmuni va o’qitish sifatiga bog’liq bo’ladi.
O’quvchilar mustaqil bilim olishida, o’tilgan mavzularni takrorlashda,
hamda olgan bilimlari asosida nazoratlar topshirishda o’rgatuvchi, axborot –
ma’lumotli, nazorat qilish dasturlari axborot texnologiyalari asosida masofadan
o’qitish samaradorligini oshirishda muhim ahamiyatga ega bo’ladi.
Ta’lim-tarbiya tizimida ana shu funksiyalarning hammasi o’zida
mujassamlashtirgan elektron o’quv darsliklarini yaratish va undan foydalanish
masofadan o’qitish tizimining eng dolzarb masalalaridan biri bo’lib hisoblanadi.
Masofadan o’qitish tizimida o’quv ma’lumotlarini olish va uzatish

usullariga ko’ra masofaviy taxnologiya 2 xil bo’ladi: keysli va tarmoqli.
Keys uslubi va texnologiyasi ta’lim jarayonida amaliy mashg’ulotlar
sifatini oshirishning ilg’or vositasidir. Keys ta’lim maqsadini amalga oshirish,
amaliy muammoli vaziyatlarni taxlil etish va o’quv natijalariga kafolatli
yetishishning optmial usul va vositalari majmuasidan iborat bo’lgan ta’lim
texnologiyasidir.
Keys texnologiyasida o’quvchilarga o’quv va o’quv-amaliy materiallar
«Keys» yoki portfel ko’rinishida beriladi. Bu materiallar kompakt-disk yoki
boshqa axborot tashish vositalarida joylashgan bo’ladi.
O’quvchilarda unda berilgan nazariy ma’lumotlarni mustaqil o’rganish
bilan birga, amaliy masalalar yechimiga nisbatan o’zlarining fikr mulohozalarini
bildiradilar.
Masofadan o’qitishning tarmoq texnologiyasida o’quv dargohi va o’quvchi
orasida ma’lumotlar almashinuvchi telekommunikasiyadan foydalanish bilan,
ya’ni lokal yoki internet tarmog’ida ishlash orqali amalga oshiriladi.
Tarmoq texnologiyasidan foydalanish orqali virtual o’qitish formasiga
o’tish asoslari va texnologiyalari yaratiladi.
Masofaviy o’qitish an’anaviy o’qitish shakllaridan quyidagi harakterli
xususiyatlar bilan ajralib turadi: moslanuvchanligi, ya’ni chegaralanmagan
ixtiyoriy vaqtda, ixtiyoriy joyda va sur’atda foydalanish imkoniyati;
modulliligi, ya’ni extiyojiga qarab ixtiyoriy fanni o’rganishi; parallellik, ya’ni
asosiy o’qishidan ajralmagan holda ta’lim olish; qamrab olish, ya’ni bir vaqtning
o’zida o’quv axboratlarining bir qancha manbalariga murojaat qilish va
o’qituvchilar bilan muloqotda bo’lish; iqtisodiyligi, ya’ni, o’quv xonalari va
texnika vositalaridan samarali bepul foydalanish; texnologiyaliligi, ya’ni ta’lim
jarayonida axborot va telekommunikasiya texnologiyalarining erishgan yangi
yutuqlaridan foydalanish o’quvchilarni jahon axborotlar olamiga kirib
berishini ta’minlaydi.
Masofaviy o’qitish barcha o’quvchilarga o’zlarining individual
xususiyatlariga muvofiq bilim darajalarini oshirish imkoniyatini beradi.
O’qitishning bunday usulida o’quvchi aniq bir vaqtlarda mustaqil tarzda interfaol
tarzda o’quv – uslubiy materiallarni o’zlashtiradi, test sinovlaridan o’tadi,
o’qituvchi rahbarligida nazorat ishlarini bajaradi va «virtual» o’quv guruhidagi

boshqa shquchilar bilan o’zaro aloqa qiladi. Ma’lumotlarni matn ko’rinishda
yetkazish asosidagi o’qitishning an’anaviy vositasi o’quvchilarni yangi o’quv
materiali bilan tanishtirish uchun qo’llaniladi, interfaol audio va video
konferensiyalar esa real vaqt rejimida o’zaro muloqot qilishni ta’minlaydi,
kompyuterli anjuman va elektron pochta esa axborotlarni uzatish, o’quvchilar
bilan o’zaro aloqa qilish va bir guruhda o’qiydigan o’quvchilarni o’zaro
aloqalarini ta’minlash uchun qo’llaniladi. Oldindan yozib olingan video
materiallar o’quvchilarga o’quv materiali mazmunini vizual tarzda yetkazish
imkonini beradi.
Respublikada elektron o’quv adabiyotlaridan foydalanishga mo’ljallangan
axborot texnologiyalari vositalarini rivojlantirish, shuningdek, masofadan turib
o’qitishni tashkil etish bo’yicha salmoqli ishlar olib borilmoqda. Elektron
adabiyotlar yaratishning ilmiy-uslubiy tomonlari ko’pgina olimlar tomonidan
tadqiq etilmoqda. 2004 yildan e'tiboran elektron o’quv adabiyotlaridan
foydalanishning ikkinchi tajriba-sinov bosqichi boshlanishiga qaramay, ta'lim
muassasalari uchun elektron darslik yaratish bo’yicha ishlar ancha sust ketmoqda.
Bu ham bo’lsa elektron darslik yaratish uslubiyati, uning tuzilishi, o’z ichiga
oladigan komponentalarining aniq bir tizimga solinmaganligida bo’lsa kerak.
Elektron o’quv adabiyotlarining uchinchi – o’quv jarayonida keng foydalanish
bosqichiga o’tib, o’quv adabiyotlarning yangi avlodini keng ishlab chiqarish va
ta'lim muassasalarini ta'minlash uchun ushbu yo’nalishdagi vazifalarni
jadallashtirish hozirgi kunning dolzarb vazifalaridan hisoblanadi. Ushbu
vazifalardan biri fanlardan elektron darslik yaratishdir.
Darslik – davlat ta'lim standarti, o’quv dasturi, uslubiyati va didaktik
talablari asosida belgilangan, muayyan o’quv fanining mavzulari to’liq yoritilgan,
tegishli fan asoslarini mukammal o’zlashtirilishiga qaratilgan hamda turdosh
ta'lim yo’nalishlarida foydalanish imkoniyatlari hisobga olingan nashrdir.
Elektron darslik esa, yuqoridagi talablarni hisobga olgan holda, kompyuter
texnologiyasiga asoslangan o’quv uslubini qo’llashga, mustaqil ta'lim olishga,
hamda fanga oid o’quv materiallar, ilmiy ma'lumotlarning har tomonlama
samarador o’zlashtirilishiga mo’ljallangan bo’lib: - o’quv va ilmiy materiallar

faqat verbal (matn) shaklida; - o’quv materiallar verbal (matn) va ikki o’lchamli
grafik shaklda; - multimedia (multimedia – ko’p axborotli) qo’llanmalar, ya'ni
ma'lumot uch o’lchamli grafik ko’rinishda, ovozli, video, animatsiya va qisman
verbal (matn) shaklida; - taktil (his qilinuvchi, seziladigan) xususiyatli, talaba
(talaba, tinglovchi) ni «ekran olamida» stereo nusxasi tasvirlangan haqiqiy olamga
kirishi va undagi ob'ektlarga nisbatan harakatlanish tasavvurini yaratadigan
shaklda ifodalanadi.
Ta'lim texnologiyasi markazida talaba (talaba), texnologiya mazmunida –
talaba(talaba)lar tomonidan mustaqil ravishda ta'lim olish qobiliyatini
rivojlantirish; o’quv faoliyat asosida hamkorlik yotadi.
Elektron darslik ishlab chiqishda uchta asosiy komponent: o’quv materialni
bayon etish, amaliy mashg’ulotlar bajarish va teskari aloqa (talabalar tomonidan
bilimlarni o’zlashtirganlik darajasini aniqlash jarayoni) e'tiborga olinishi kerak.

Xulosa.
Informatika o’qituvchisi, o’z fanini o’qitishda avvalambor o’z
mutahassisligini yetuk egallagan va zarur ko’nikma va malakalarga ega bo’lishi
lozim. Chunonchi, hozirgi texnika rivojlanishi asri davom etayotgan davrda
ayniqsa, informatika fanlarini o’quvchilarga o’qitish va jahon standartlariga javob
bera oladigan mutaxassis va yetuk kadrlar tayyorlash bizning – bo’lajak
pedagoglarning asosiy vazifasi hisoblanadi. Shunday ekan biz ayni vaqtdan
boshlab informatika fanlarini o’qitishni turli metod va texnologiyalarini
o’rganishimiz, o’ylab topishimiz va qo’llash usullarini o’zlashtirib borishimiz
lozim. Shu maqsadda men ushbu bitiruv malakaviy ishimni shu mavzularga, ya`ni
zamonaviy pedagogik dasturiy vositalar yordamida multimediali majmualar va
nazorat vositalari yaratishda yordam beradigan dasturlarni o’rganishga qaratdim.
Meni bu bitiruv malakaviy ishimdan xulosalarim esa quyidagicha bo’ldi:
Men bitiruv malakaviy ishimni kirish qismida aytib o’tganimday, hozirgi
axborot texnologiyalari va zamonaviy axborot tizimlari rivojlanayotgan davrda biz
bo’lajak pedagoglarning asosiy vazifasi o’quvchilarga zamon talabi darajasidagi
bilimlarni yetkazib berish hisoblanadi. Bularning barchasiga erishish uchun esa
biz zamon bilan hamnafas tarzda bilimlarni va malakalarni egallab borishimiz
zarurdir. Zero Birinchi Prezidentimiz aytib o’tganlariday - “Yurt kelajagi biz
yoshlar qo’lidadir!”. Men bitiruv malakaviy ishim kirish qismini ana shunday
tushuncha va fikrlarni yoritishga qaratdim.
Bitiruv malakaviy ishimni birinchi bobida esa men o’qitishni komputerlashtirish,
elektron darsliklar va ularni yaratish tamoyillari haqida ma`lumotlar keltirib
o’tdim va bu bobning birinchi qismida avtomatlashtirilgan o’qitish tizimi,
avtomatlashtirilgan nazorat o’tkazish tizimi, kompyuter texnologiyalaridan dars
jarayonida foydalanish kabi tushunchalarni yoritib berishga harakat qildim,
hamda ushbu ma`lumotlardan shunday xulosaga keldimki, o’quv jarayonida
kompyuter texnologiyalari va axborot-kommunikasiya vositalaridan foydalangan
holda ta`lim jarayonini tashkil qilish ta`lim samaradorligiga hamda talabalarda
mustaqil ishlash va fanga qiziqishlarni oshirishda ijobiy ta`sir ko’rsatadi. Birinchi
bobning ikkinchi qismida informatika o’qituvchisi qanday bilim va

ko’nikmalarga hozirgi kunda ega bo’lishi, ularga qo’yiladigan vazifalar, oldiga
qo’yadigan maqsadlari, shuningdek, pedagogik dasturiy vositalar turlari va ularni
yaratishda o’quvchilarni turli psixologik xususiyatlarini hisobga olish kabi
tushunchalarni yoritib berishga harakat qildim va men pedagogik dasturiy
vositalar yaratishda nimalarga e`tabor berish kerakligini o’rganib chiqdim.
Uchinchi qismida esa elektron darsliklarni yaratish texnologiyasini amalga
oshirish maqsadida ularning an`anaviy vositalardan ustunligini tasdiqlovchi qator
ijobiy didaktik, psixologik, iqtisodiy, fiziologik omillarni, ularga qo’yiladigan
didaktik, metodik, psixologik, texnik, tarmoq, estetik, ergonomik, metodik
talablar va tushunchalar, ularni yaratish tamoyillari haqida ma`lumotlar keltirib
o’tdim.
Ikkinchi bobda elektron darsliklar yaratishda qo’llaniladigan zamonaviy
dasturlar va ulardan talabalarga bilim berish va nazorat qilishda
foydalanishhaqida ma`lumotlar keltirib o’tdim. Bobning birinchi qismida esa
barkamol avlodga ta’lim –tarbiya berish jarayonida masofadan o’qitish
texnologiyasidan foydalanish asoslari haqida ma’lumotlar berilgan. Ikkinchi
qismida esa elektron darsliklarning ta'limdagi roli va uni yaratish muammolari
haqida fikrlar keltirilgan. Uchinchi qismida el е ktron darsliklar yaratish
t е xnologiyasi va uning samarali natijalari haqida ma’lumot berilgan. To’rtinchi
qismida esa elektron ma’lumotnomani yaratishda qo’llanilgan dasturiy vositalar
va ular yordamida elektron darsliklar yaratish haqida ma’lumotlar berilgan.
Xulosa qilib shularni aytish mumkinki, hozirgi davrda zamonaviy a х borot
t ех nologiyalaridan foydalanish k е skin kuchayganligi uchun ham o’qituvchiga
va ham o’quvchiga juda katta va turli –tuman a х borot t ех nologi yalari bilan
ishlashga to’g’ri k е lganligidan ularning asosiylarini yuqori bilim va aql
idrok bilan ajratib olish zarur. Birinchi bobga bog’lagan holda buni shunday
deyish mumkinki, “Informatika” fanini o’qitish samaradorligini oshirish o’quv
mashg’ulotlarini tashkil etish hamda o’tkazishda pedagogik va axborot
texnologiyalaridan keng foydalanish, o’qitish mazmuniga mos dasturiy
ta`minotini ishlab chiqish, ularni o’quv jarayoniga joriy etish asosiy vazifalardan
hisoblanadi. Ushbu vazifalarni dolzarbligini e`tiborga olgan holda “Informatika”
fanini o’qitishda zamonaviy texnologiyalar va elektron darsliklar foydalanish

holatini o’rganish, tahlil etish, ulardan samarali foydalanish metodikasini, mos
uslubiy tavsiyalarni ishlab chiqish zarur.
Foydalanilgan adabiyotlar:
1. I.A. Karimov. “Yuksak ma`naviyat - yengilmas kuch” - Toshkent,
Ma`naviyat. 2008 - 61 bet.
2. Birinchi Prezidentimiz Islom Karimovning O’zbekiston Respublikasi
Konstitutsiyasining 21 yilligiga bag’ishlangan tantanali marosimdagi ma`ruzasi.
“Amalga islohotlarimizni yanada chuqurlashtirish va fuqarolik jamiyat qurish –
yorug’ kelajagimizning asosiy omilidir”. Toshkent – “O’zbekiston” – 2013.
3. “A х borot t ех nologiyalari sohasida kadrlar tayyorlash tizimini
takomillashtirish to’g’risida”. “Qishloq hayoti ” gaz е tasi. 03.06.05 y.
4. Farberman. B.L . “Ilg’or pedagogik dasturiy vositalar”. T: 2011 y.
5. Kasbiy ta`lim uslubiyoti. O’quv qo’llanma. N.K.Muradova,
R.R.Majidov, O’.T.Xayitmatov, B.A.Maxmudova. Toshkent – 2007.
6. Begimkulov U.Sh., Djuraev R.X., Isyanov R.G.,Sharipov Sh.S.,
Adashboev Sh.M., Soy M.N. Pedagogik ta'limni axborotlashtirish: nazariya va
amaliyot,Toshkent: - 2011.
7. To’raxonov F.B., Xamidov V.C. "Simulyatorlardan foydalanilgan holda
fizik jarayonlarni modellashtirish". Ta'lim muassalarida elektron axborot-ta'lim
muhitini shakllantirishning dolzarb masalalari.O’zMU. - Toshkent: 2011.
8. Xamidov V.S. Fizikani masofali o’qitishda virtual laboratoriyasidan
foydalanish. Yosh olimlar va iqtidorli o’quvchilarining ilmiy ishlari to’plami.
(Fizika, mexanika-matematika, kompyuter texnologiyalari), Toshkent: 2005.204
b.
9. Dehkanov Sh. Simulatorlar: o’quv yurtlarida qo’llash perspektivalari. 10.
Zokirova F.M. va boshqalar. Elektron o’quv – metodik majmualar va
ta`lim resurslarini yaratish metodikasi. Metodik qo’llanma. – T.:OO’MTB,
2010,64-b.
11. Begimqulov U.Sh. Zamonaviy axborot texnologiyalari muhitida
pedagogik ta„limni tashkil etish. Pedagogik ta„lim jur, № 1, 2004 – 25-25 betlar.‖
12. M. Aripov, A. Tillaev "Web-sahifalar yaratish texnologiyalari" Oliy
o’quv yurtlari uchun Elektron qo’llanma (CD) Toshkent,2005.

13. Bovtenko M.A. Metodicheskie materiali k kursu "Kompyuternaya
lingvo didaktika". Rekomendasii po sozdaniyu interaktivnix uprajneniy s
pomoshyu universalnoy programmi-obolochki "HotPotatoes" (Versiya 6.0.
1998 - 2003) (dlya nachinayushix polzovateley). - Novosibirsk, 2004.
14. Pedagogik dasturiy vositalar va ularni yaratish texnologiyalari. Ma`ruza
matnlari. V.Jo’rayev.
15. Oliy ta`lim muassasalarida fanlarni o’qitishda zamonaviy pedagogik va
axborot texnologiyalaridan foydalanishning dolzarb muammolari. Respublika
ilmiy-amaliy anjumani. 2017 yil. 14-15 aprel. Qarshi- 2017.
Foydalanilgan elektron m@nzillar:
1. http://Fizik.uz , http://vakhid.zn.uz
2. http://www.findsoft.ru/. AutoPlay Media Studio 7.0 – быстрое
создание
3. мультимедиа-приложений.
4. http://inf.yspu.yar.ru/. Мультимедийные технологии.
5. http://en.wikipedia.org/wiki/AutoPlay
6. http://www.indigorose.com/products/autoplay-media-studio
7. http://dasturim.uz
8. http://www.ispringsolutions.com
9. http://uz.infocom.uz

Akademik litseylar informatika o‘qituvchisining innovatsion pedagogik faoliyati va qobiliyati

Sotib olish