Документ

Всего документов: 5844
Число пользователей: 15251

Информация о документе

Цена	9000UZS
Размер	252.1KB
Покупки	2
Дата загрузки	15 Сентябрь 2023
Расширение	docx
Категория	Экономика

Aksiyadorlik jamiyatlarida moliyaviy menejmentni tashkil etishning o‘ziga xos xususiyatlari

XULOSA
1. Boshqaruv muammolari murakkablashuvidagi sifat bosqichi ko’p sonli
aksiyadorlarga va murakkab tarkibga ega bo’lgan yirik kompaniyalar (aksiyadorlik
jamiyatlari, xoldinglar, moliya-sanoat guruhlari)ning shakllanishi natijasida yuz
berdi.
Aksiyadorlik jamiyat yuridik shaxsni ta’sis etish yoki qayta tashkil etish
(qo’shib yuborish, bo’lish, ajratib chiqarish, o’zgartirish) yo’li bilan tashkil etilishi
mumkin.
2. Jamiyatni ta’sis etish, uning ustavini tasdiqlash to’g’risidagi va muassis
tomonidan jamiyatning aksiyalari haqini to’lash uchun kiritilayotgan qimmatli
qog’ozlarning, o’zga mulkiy huquqlarning yoki pulda ifodalanadigan bahoga ega
bo’lgan boshqa huquqlarning pulda ifodalangan bahosini tasdiqlash haqidagi
qarorlar muassislar tomonidan bir ovozdan qabul qilinadi.
Kompaniya mulkdorlari sifatida mulkni joriy boshqarishda bevosita shaxsiy
ishtirok etishdan voz kechgan ipvestitsiya va pensiya fondlari, sug’urta
kompaniyalari singari yirik sarmoyadorlar paydo bo’ldi. Shuning uchun
professional yollanma boshqaruvchilar kompaniyalarni boshqarishda muhim rol
o’ynay boshladi. Bundan tashqari, so’nggi vaqtlarda korporativ mulkdan
foydalanish jarayonida mulkdori bo’lmagan, lekin u yoki bu tarzda unga aloqador
shaxslar va tashkilotlar (kompaniya xodimlari, xududiy hokimiyat va b.) faol rol
o’ynashga urinmoqda.
3. Moliyaviy menejmentni ng asosiy mazmuni aksiyadorlik jamiyatining
faoliyatga jalb etilgan turli shaxslar mafaatlari muvozanatini o’rnatishdan iborat.
Moliyaviy menejmentni ng murakkab va ziddiyatli tabiatini e’tiborga olib,
mamlakatimizda aksiyadorlik jamiyati aksiyadorlari uchun korporativ
hamjamiyatining har xil qatnashchilari bilan uning faoliyatini boshqaruvchi turli
organlari o’rtasidagi kelishuvlar va ziddiyatlarni hal etish mexanizmini
shakllantirish muammosi alohida ahamiyat kasb etadi.Zamonaviy
korporatsiyalarda aksiyadorlar aksiyalarni xarid qilib, mablag’larini korporatsiya
ixtiyoriga topshiradigan va ushbu sarmoyadan foydalanish samaradorligi bilan

bog’liq xatarni o’z zimmasiga oladigan vaziyat yuzaga keldi. Ayni paytda,
aksiyadorlar kompaniya faoliyatini joriy boshqarish vazifalarini hal etishda
qatnashmaydilar va tashqi tashkilotlar bilan o’zaro munosabatlarda uni namoyon
qilmaydilar. Korporatsiyani joriy boshqarish bo’yicha qarorlarni qabul qilish
huquqi aksiyadorlar tomonidan yollanma menejerlarga topshiriladi.
4. Moliyaviy menejmentni ng mexanizmlari davlat tartibga solish organlari,
sud organlari va ishbilarmonlar doiralarida ishlab chiqilgan ma’lum bir qoida,
me’yor va andozalari asosi va doirasida ishlaydi. Ushbu qoida, me’yor va
andozalarning majmuasi moliyaviy menejmentni ng institutsional asoslarini tashkil
qiladi. Rivojlangan mamlakatlar qonunlari korporatsiya maqomini muayyan
tashkiliy tuzilmaga, huquq va majburiyatlarga ega va haqiqiy mavjud bo’lgan
yuridik shaxs sifatida belgilab bir vaqtning o’zida korporativ hamjamiyat
ishtirokchilari o’rtasidagi o’zaro munosabatlarni boshqarishning asosiy me’yorlari
va mexanizmlarini ham belgilab beradi.
5. Kompaniya menejerlari va uning egalari (aksiyadorlar, sarmoyadorlar),
shuningdek, boshqa manfaatdor tomonlar o’rtasidagi kompaniyaning samarali
faoliyatini taminlashga yo’naltirilgan o’zaro munosabatlar tizimi korporativ
boshqaruv tizimi hisoblanadi. Xususan, korporativ boshqaruv - asosiy manfaatdor
shaxslarning kompaniyani samarali boshqarishni tashkil etishdagi manfaatlari
birlashtiriladigan tashkiliy, huquqiy va iqtisodiy chora-tadbirlar majmui bo’lib
qoladi.
6. Korxona samaradorligini yaxshilash, shuningdek sof foyda miqdorini
oshirish uchun davr harajatlari, ma’muriy harajatlar singari harajatlarni kamaytirish
hamda asosiy vositalardan foydalanish samaradorligini oshirish maqsadida asosiy
fondlarni yangilash, texnologik qayta jihozlash maqsadga muvofiq hisoblanadi.

4
Ҳодиев Б.Ю., Беркинов Б.Б. Корпоратив бошқарув, ўқув қўлланма Т.:2010 йил. 128 –б.

O’zbekisttonda korporativ boshqaruv tamoyillarini joriy etish jarayoniga
ta’sir etuvchi omillar ichida millat mentaliteti muhim ahamaiyatga egadir.
Millat mentalitetini tashkil etuvchi elementlar (bilim salohiyati,ilmiy
tafakkuri maqsad salohiyati, ijtimoiy muhit, qadriyat, an’analar, madaniyat, siyosiy
muhit, iqtisodiy psixologiya, huquqiy ong va h.k.) iqtisodiy tizim va uni
boshqarishga bevosita bog’liq omillar majmui hisoblanadi. Millatning mentaliteti,
millatning shakillanish tarixi , uning qadriyatlari va bilim salohiyati kabilar asosida
vujudga keladi.
Boshqaruv organlari tuzilmalari va ular faoliyatini tashkil qilishning turli
modellarini baholashda, har bir model o’zining kuchli va zaif tomonlariga ega
ekanligini tushunish muhimdir. Ushbu tizimlarning har biri ham samarali bo’lishi
mumkin, agar ular mos ravishdagi boshqaruvi bilan o’zlari joylashgan ayni bir
ijtimoiy tizimning huquqiy, madaniy va ijtimoiy-iqtisodiy mohiyatiga monand
bo’ladi .
Shunday tizimni tanlash kerakki, mazkur tizim aynan O’zbekiston uchun
o’ziga xos echimni ifodalashi va boshqa davlatlarda ishlatilayotgan modellarning
shunchaki nusxasi bo’lmasligi kerak. Boshqaruvga nozik yondashuvni qo’llab-
quvvatlash kerak bo’lib, mos ravishdagi boshqaruv modeli nafaqat har bir
kompaniyada turlicha bo’ladi, balki ayni bir kompaniyaning turli yashash
davrlarida ham o’zgartirib boradi.
Yangi korporativ boshqaruv tizimni qo’lagan xolda texnologiyalar rivoji va
iqtisodiyotning globallashuvini kompaniyalarning qayta tashkil qilinish sur’atlari
o’sishiga va korporativ tuzilmalarning tubdan o’zgarishlariga ta’sirini inobatga
olganda yanada to’g’riroq bo’ladi.
Kompaniyalar o’z holatiga eng mos keladigan, biroq investorlar tomonidan
samarali qaror qabul qilinishiga olib boradigan va axborotlarning muvofiq oshkora
qilinishini ta’minlaydigan samarali tamoyillar asosida qurilgan korporativ
amaliyotni qabul qilish mas’uliyatini o’z zimmalariga olishlari kerak.

Aksiyadorlik jamiyati faoliyatiga ana shunday kodekslarning tatbiq etilishi
xorijda keng yo’lga qo’yilgan bo’lib, davlat organlari hamda nohukumat
tashkilotlar tomonidan korporativ xatti-harakat kodekslari, korporativ axloq va
ishchanlik aloqalari masalalari yuzasidan uslubiy qo’llanmalar va tavsiyalar ishlab
chiqilgan.
Korporativ me’yoriy hujjatlar quyidagi talablarga javob berishi shart:
- obyektiv haqqoniylikni aks ettirishi;
- amaldagi qonunchilikka zid kelmasligi;
- kompaniyaning barcha a’zolari va xodimlari uchun tushunarli bo’lishi;
- me’yorlarning betartib to’plamini tashkil qilmasdan, balki ma’lum bir
tuzilmaga ega bo’lishi;
- barcha zarur rekvizitlarga ega bo’lishi.
Korporativ boshqaruv kodeksi – ixtiyoriy belgilanuvchi andozalar va ichki
me’yorlar yig’indisi bo’lib, korporativ munosabatlarning tartibini o’rnatadi va
tartibga soladi. Kodeks korporatsiyadagi moliyaviy menejmentni ng barcha muhim
elementlariga taaluqli bo’lgan asosiy me’yorlardan va tavsiyalardan tarkib topishi
kerak. Emitentlarning Kodeks qoidalariga rioya qilishidan asosiy manfaatdorligi
qimmatli qog’ozlar bozori orqali ularning investitsiyalarni jalb qilishga intilishidir.
Korporativ boshqaruv tizimi amal qilayotgan xar bir davlatda o’ziga xos
hususiyatlaridan kelib chiqqan holda ,ijtimoiy – iqtisodiy holatiga mos ravishda
turlicha bo’ladi. Mamlakatda moliyaviy menejmentni ng rivojlanganlik darajasi
aksiyadorlarning huquqlari ,ularning kapitali va aksiyadorlik
jamiyatlarining rivojlanganlik holati bilan bevosita bog’liqdir.
Hozirgi davrda jahon amaliyotida moliyaviy menejmentni ng Amerika
Germaniya va Yaponiya modellarini ko’rish mumkin. Bu modellarga
mamlakatimizda moliyaviy menejmentni rivojlantirishga o’z hissasini
qo’shayotgan yosh olimlaridan D.Suyunov o’z fikr – mulohazalarini berib o’tgan.
Jumladan , Amerika modelining asosida har bir fuqaroni shaxsiy boylikka
ega bo’lishini ta’minlash yotadigan bo’lsa, Germaniya modelining asosida esa har
bir fuqaroning iqtisodiy xavfsizligini ta’minlash masalasi yotadi.

тўғрисида”ги қонун. 2–боб, 9 модда. -Т.26.04.2016

Korporativ huquqning belgilari:
- korporativ huquq me’yorlardan, ya’ni umumiy xarakterga ega bo’lgan
o’zaro munosabatlar qoidalaridan tarkib topgan;
- korporativ huquq o’zi bilan tashkilot faoliyatining barcha tomonlarini
tartibga soluvchi me’yorlar tizimini tashkil qiladi;
- korporativ me’yorlar tashkilotning har bir a’zosi, korxonaning har bir
xodimi uchun majburiydir;
- korporativ me’yorlar, odatda, yozma shaklda ifodalanadi va ularni o’rnatish
shakli sifatida korporativ hujjatlar xizmat qiladi;
- korporativ me’yorlar korxonada qabul qilinadi va alohida mustaqil
birlashma jamoasining irodasini ifodalaydi;
- korporativ me’yorlar buzilganda, majbur qilish yo’li bilan ta’minlanadi.
Aksiyadorlar qoldiq mulk egalari sifatida o’z zimmalariga olayotgan
tavakkalchilik xatari evaziga muayyan kafolatlangan haq-huquqlarga ega
bo’lishlari shart. Mulkka daxldorlik, aksiyalarni o’tkazib berish huquqi, foydadan
o’z ulushini olish va muhim korporativ qarorlar qabul qilinishida ishtirok etish
huquqlarini shu jumlaga kiritish mumkin. Agarda aksiyadorlarga erkin huquq
berilmasa, ular tez orada jamiyatga bo’lgan ishonchini yo’qotadi. Bu jamiyatga
investitsiya jalb etish imkoniyatini mushkullashtiradi hamda butun faoliyat
barqarorligini xavf ostiga qo’yadi.
Moliyaviy menejmentni ng murakkab va ziddiyatli tabiatini e’tiborga olib,
mamlakatimizda aksiyadorlik jamiyati aksiyadorlari uchun korporativ
hamjamiyatining har xil qatnashchilari bilan uning faoliyatini boshqaruvchi turli
organlari o’rtasidagi kelishuvlar va ziddiyatlarni hal etish mexanizmini
shakllantirish muammosi alohida ahamiyat kasb etadi. Shu munosabat bilan
korporativ xatti-harakat mexanizmini tartibga soluvchi turli ko’rinishdagi
kodekslar, xususan, aksiyadorlar manfaatlarini ta’minlash masalalari,
boshqaruvchining aksiyadorlik jamiyatining umumiy yig’ilishi oldida hisob berishi
masalalarini ifodalovchi qoidalar ishlab chiqilishi zarur.

mahalliy hokimiyat organlari, kredit beruvchi banklar, etkazib beruvchilar va h.k)
manfaatlarining o’zaro uyg’unligiga rioya etishdan iborat.
Ma’lumki, moliyaviy menejmentni ng vujudga kelishi mulkka egalik qilish va
uni bevosita boshqarish vazifalarining bir-biridan ajralib chiqishiga bog’liq.
Bunday ajralish natijasida aksiyadorlik jamiyati faoliyatini bevosita boshqaruvchi
yollanma rahbar (menejer)ning ahamiyati oshadi.Pirovardida o’zaro
munosabatlarda ishtirok etuvchi turli guruhlar paydo bo’lib, ularning har biri o’z
manfaatlarini ko’zlab ish yuritadi. Shu munosabat bilan aksiyadorlik jamiyatida
moliyaviy menejmentni ng bosh vazifasi jamiyatning barcha aktivlaridan samarali
foydalanishdan iborat bo’ladi.
Moliyaviy menejmentni ng murakkab va ziddiyatli tabiatini e’tiborga olib,
mamlakatimizda aksiyadorlik jamiyati aksiyadorlari uchun korporativ
hamjamiyatining har xil qatnashchilari bilan uning faoliyatini boshqaruvchi turli
organlari o’rtasidagi kelishuvlar va ziddiyatlarni hal etish mexanizmini
shakllantirish muammosi alohida ahamiyat kasb etadi.
Shu munosabat bilan korporativ xatti-harakat mexanizmini tartibga soluvchi
turli ko’rinishdagi kodekslar, xususan, aksiyadorlar manfaatlarini ta’minlash
masalalari, boshqaruvchining aksiyadorlik jamiyatining umumiy yig’ilishi oldida
hisob berishi masalalarini ifodalovchi qoidalar ishlab chiqilishi zarur.
Aksiyadork jamiyatlari moliyaviy menejmentni tashkil etishda kuzatuv
kengashining funksiyalari qo’yidagicha:
- har bir jamiyatda kengash maqsadi, vazifasi, vakolati va javobgarligi
ta’riflangan hamda o’ziga quyidagi asosiy qoidalarni olgan xujjatning bo’lishi
tavsiya qilinadi:
- kengashning o’zak g’oyasi – jamiyat va uning faoliyati bilan ishbilarmonlik
va boshqa o’zaro munosabatlardan holi, mulk egalari (aksiyadorlar) va boshqa
manfaatdor shaxslar nomidan nazorat ishlarini olib boruvchi shaxslar guruhining
shakllanishidir.

1. Aksiyadorlik jamiyatini tashkil etish xususiyatlari va rivojlanish
bosqichlari
O’zbekistonda mustaqillikning dastlabki yillaridan boshlab amalga
oshirilayotgan iqtisodiy islohotlarning asosiy negizini mulkni davlat tasarrufidan
chiqarish va uni xususiylashtrish tashkil etadi. Uning maqsadi - bozor
iqtisodiyotining vujudga kelishi uchun zarur bo’lgan asosiy sharoitlarni yaratish
(xususiy mulk institutini shakillantirish, iqtisodiy va huquqiy bazani hamda ularsiz
iqtisodiyotnig xususiy sektori faoliyat ko’rsata olmaydigan institutsional
tuzilmalarni barpo etish)dan iborat. Aksiyadorlik jamiyatlari bugungi kunda
mamlakat iqtisodiyotining ko’plab sohalarida etakchi mavqeni egallagani holda,
keng tarqalgan, boshqaruv, kuzatuv va ijro organlari orqali korporativ
munosabatlarga faol kirishadigan yuridik shaxslar hisoblanadi. Aksiyadorlik
jamiyatlari dastlab XVII asrda Evropada dengiz orqali savdo-sotiq sohasida
faoliyat yuritgan mulkdorlar o’rtasida tashkil etilgan. Aksiyadorlik jamiyatlari
faoliyatiga doir huquqiy normalar ilk bor 1808 yilda Frantsiya savdo kodeksida
belgilangan.
Mazkur faoliyatning qonuniy ne giziga ko’ ra mamlakatimizda bunday jamiyat
yuridik shaxsni ta’sis etish yoki qayta tashkil etish (qo’shib yuborish, bo’lish,
ajratib chiqarish, o’zgartirish) yo’li bilan tashkil etilishi mumkin . Jamiyatni ta’sis
etish yo’li bilan tashkil etish muassislarning qaroriga ko’ra amalga oshiriladi. 2
Aksiyadorlik jamiyat yuridik shaxsni ta’sis etish yoki qayta tashkil etish
(qo’shib yuborish, bo’lish, ajratib chiqarish, o’zgartirish) yo’li bilan tashkil etilishi
mumkin. Jamiyatni ta’sis etish to’g’risidagi qaror ta’sis yig’ilishi tomonidan qabul
qilinadi. Jamiyat bir muassis tomonidan ta’sis etilgan taqdirda jamiyatni ta’sis etish
haqidagi qaror shu muassis tomonidan yakka tartibda qabul qilinadi.Jamiyatning
muassislari uni tashkil etish to’g’risida o’zaro ta’sis shartnomasini tuzadilar,
shartnomada ularning jamiyatni ta’sis etishga doir birgalikdagi faoliyatni amalga
2
Ўзбекистон Республикасининг “Акциядорлик жамиятлари ва акциядорларнинг ҳуқуқларни ҳимоя қилиш

Chunonchi rivojlangan mamlakatlar qonunlari korporatsiya maqomini
muayyan tashkiliy tuzilmaga, huquq va majburiyatlarga ega va haqiqiy mavjud
bo’lgan yuridik shaxs sifatida belgilab bir vaqtning o’zida korporativ hamjamiyat
ishtirokchilari o’rtasidagi o’zaro munosabatlarni boshqarishning asosiy me’yorlari
va mexanizmlarini ham belgilab beradi.
Moliyaviy menejmentni ng mexanizmlari davlat tartibga solish organlari, sud
organlari va ishbilarmonlar doiralarida ishlab chiqilgan ma’lum bir qoida, me’yor
va andozalari asosi va doirasida ishlaydi. Ushbu qoida, me’yor va andozalarning
majmuasi moliyaviy menejmentni ng institutsional asoslarini tashkil qiladi.
Moliyaviy menejmentni ng me’yorlari quydagilarni o’z ichiga oladi.
I. Maqomiy huquqning me’yor va qoidalari – davlat tomonidan ishlab
chiqarilib, aksiyadorlik jamiyatlari faoliyatini tartibga soladi (markazlashgan
me’yorlar). Ularga kompaniyalar haqida qonunlar, qimmatli qog’ozlar haqidagi
qonunchilik, aksiyadorlar huquqlarini va investitsiyalarni ximoya qilish qonunlari,
iqtisodiy nochorlik, soliq qonunchiligi va boshqalar kiradi.
II. Aksiyadorlik jamiyatlar tomonidan kuchga kiritiladigan va uning ichki
hayotini tartiblashtiradigan me’yorlar (aksiyadorlik korporativ me’yorlar):
moliyaviy menejmentni ng ixtiyoriy qabul qilingan andozalari haqidagi o’zaro
kelishuv va kompaniya darajasida ularni amalga oshirilish tartibini belgilaydigan
ichki me’yorlar (korporativ qimmatli qog’ozlar listingiga talablar, kodekslar va
korporativ boshqaruv bo’yicha tavsiyalar).
III. Tashkiliy deb nomlanuvchi shartnomalarda, ya’ni boshqa tomonlar bilan
ish aloqalarini o’rnatish, davom ettirish, to’xtatish (bir so’z bilan aytganda tashkil
qilishga) qaratilgan kelishuvlarda berilgan me’yorlar.
IV. Umumjamiyat amaliyoti va biznes yuritish madaniyati.
Korporativ huquq bu – korxonada ishlab chiqilgan qoidalar tizimi bo’lib,
manfaatdor tomonlarning irodasini ifodalaydi va tashkilot faoliyatining turli
tomonlarini tartibga soladi.

1. Aksiyalar chiqarish orqali pul mablag’lari jalb qilish qobiliyati
cheklanmagan sonli investorlarning mablag’larini jamlash imkonini va bu
investorlarga jamiyatni boshqarishda ishtirok etishda ma’lum bir tanlov huquqini
beradi.
2. Boshqariluvchanlik muammosini hal etilishi engillashadi. Tashiliy
rasmiylashtirishning tugallanganligi, vakolatlar va javobgarliklarni aniqlashda
reglamentga rioya qilish nazorat funksiyalarini aksiyadorlik jamiyati boshqaruv
organlari o’rtasida taqsimlash imkonini beradi, bu esa boshqaruv jarayonini
professionallash imkoniyatini anglatadi.
3. Aksiyadorlar tarkibiga kirish va chiqishning soddalashtirilgan tarkibi
manfaatdor shaxslarning o’rnini almashtirish uchun keng imkoniyatlar va mos
ravishda, investitsiya taklifi dinamikasi yuqori bo’lgan sharoitlarda yuqori
moslashuvchanlikni ta’minlaydi.
4. Cheklangan javobgarlik tamoyili risklarni kamaytirishga imkon beradi.
Cheklangan javobgarlik tamoyilining qo’llanilishi risklarni aksiyadorlar va
boshqaruvchilar o’rtasida taqsimlash orqali yirik korporatsiyalar yaratish
imkoniyatini vujudga keltiradi 6
.
2-chizma Korporativ muxit 7
6
Ҳодиев Б.Ю., БеркиновБ.Б. Корпоратив бошқарув, ўқув қўлланма Т.:2010 йил, 22-б
7
Б.Ю.Ходийев, Р.Х.Карлибайева, Н.И.Акрамова 10 бет Тошкент –2011.й Маъруза И.И.Корпоративнъй
менежмент Омга –Л. 2010 -41. б AksiyadorlarMahalliy aholi KORPORATSIYA Iste’molchilarTashqi muxitXizmatchilar Mol yetkazib
beruvchilarJamiyat

bosqichda “Qimmatbaho qog’ozlar va birjalar to’g’risida”gi (1934y) aktga asosan
axborotlarning ochiq berilishi imkoni mavjud bo’ldi va ushbu yili qonunlarni bir
tartibda nazorat qiladigan, qimmatbaho qog’ozlar bozori va birjalar faoliyati
bo’yicha komissiya tuzildi.
6. 1968 yilda Evropa Ittifoqi «Kompaniyalar to’g’risida» qonun qabul qildi.
7. 2010 - yillarning boshida – tadbirkorlik imperatsiyasi inqirozga uchradi.
Buyuk Britaniyada kelishmovchiliklar yuzaga keldi: bir qator kompaniyalar (Polly
Peck, BCCI, Maxwell), aksiyadorlarni aldash bilan shug’ullanganliklari moliyaviy
menejmentni ng amaliyotda investorlarni himoyalashni takomillashtirish
kerakligini ko’rsatdi.
8. 2012 yil. Kedberi qo’mitasi birinchi marta moliyaviy menejmentni ng
moliyaviy jihatlari bo’yicha kodeksni nashr etdi. (Buyuk Britaniya). 2013 yildan
boshlab Buyuk Britaniya fond birjasidagi listingga kirgan kompaniyalar kodeks
qanday bajarilayotganligi haqida hisobot bera boshladi. 11
9. 2012 – 2013 yillarda korporativ boshqaruv bo’yicha qator ma’ruzalar qabul
qilindi.
Aksiyadorlik jamiyatida boshqaruv organi rahbari va ijro tarkibi tanlovini
shunday asosda olib borish kerakki, bunda shaxsning malakasi ham, fe’l - atvori
ham uning aksiyadorlik jamiyati strategik vazifalarini amalga oshirish bo’yicha
bajaradigan ish harakteriga mos bo’lishi lozim. Aksiyadorlik jamiyatining turli
toifadagi rahbarlari, etakchi mutaxassislari va xodimlari mehnatini eng yangi
texnologiyalarni, shuningdek, hisoblash texnikasini qo’llash orqali maksimal
darajada mexanizatsiyalash va avtomatlashtirish zarur. Boshqaruvning oliy va ijro
organlari, shuningdek, aksiyadorlik jamiyati menejeri va xodimlari o’z vazifalarini
bajarishida bir-birini amalda takrorlashiga yo’l qo’ymaslik, ayni chog’da, ular
o’zaro bir-birini almashtira olishi darajasining yuksakligini ta’minlash muhimdir.
Bozor iqtisodiyoti sharoitida aksiyadorlik jamiyatlarida xo’jalik yuritish
11
Хессель, Мейерс. Корпоративное управление. Владельцы, директора и наемные работники акционерного
общества. -М.: Партнер, 2014. -49 с.

xususiyatlariga bevosita bog’liqdir. Xususan, amerika korporatsiyalariga boshqa
investorlardan ko’ra o’z ta’sirini kuchliroq o’tkaza oladigan yirik investorlarning
yo’qligi xosdir.
Bu investorlar qo’llarida 50%dan oshiq kapitalni jamlar ekan, ko’proq
moliyaviy menejer sifatida qatnashishga moyilroq bo’lib, direktorlar kengashi
ishida qatnashishga intilmaydilar va odatda o’zlari yirik paketga egalik qilgan
kompaniyalar uchun mulkchilik huquqidan kelib chiqadigan mas’uliyatni o’z
zimmalariga olishdan o’zlarini olib qochadilar.
Moliyaviy menejmentni ng tarmoq (yapon) modeli mazmuniga ko’ra Amerika
modeliga ham, Germaniya modeliga ham o’xshamaydi, biroq ikkala modelning
ayrim xususiyatlarini o’z ichiga olgan:
- direktorlar kengashi tarkibida mustaqil Direktorlar bo’lmasdan, Kengashning
barcha a’zolari yuqori boshqaruv organi vakillari yoki eski boshqaruvchilardir;
- aksiyadorlik sarmoyasini asosan yirik investorlar tashkil qilib, yagona sanoat
guruhiga a’zo bo’lgan kompaniyalarning o’zaro aksiyalariga egalik qilish holati
muhim o’rin tutadi.
- shaxslararo munosabatlar kuchli bo’lib muhim ahamiyatga ega;
- insayderlarning etakchiligi.
Moliyaviy menejmentni ng nemis modeli AQShdan farqli o’laroq,
Germaniyada aksiyadorlik kapitalining katta qismi boshqa kompaniyalar egaligida
turadi: barcha aksiyadorlik kapitalining yarmidan ko’pini bir-birining aksiyalariga
egalik qilish tizimi o’z ichiga oladi. Shaxsiy investorlar Germaniyada ikkinchi
yirik investorlar guruhini tashkil qilsa ham (nemis kompaniyalarining taxminan
16% aksiyasiga egalik qiladilar) ular aksiyalarining ko’p qismi taqdim etuvchiga
sertifikati ko’rinishiga ega bo’lib, bu sertifikatlar ularning egalari topshirig’iga
ko’ra, xususiy aksiyadorlar aksiyalarining juda katta qismi jamlangan banklar
tomonidan boshqariladi. Shuning uchun, Germaniya kompaniyalarini erkin sotuvda
bo’lgan aksiyalarining juda katta ulushi (90%dan ortig’i) tashkilot-investorlar
tomonidan boshqariladi (o’zlari aksiya egalari bo’lmasa ham).

Mustaqil
direktorlar yo‟qligi .
Kengashning barcha
a‟zolari boshqaruv
organi vakili hisoblanadi.
Aktsiyadorlik sarmoyani
yirik investorlar
egallagan . 4.Yagona
sanoat guruhiga a‟zolik
keng tarqalgan.
5. A‟zo kompaniyalarYaponiyada korporativ boshqaruv modeli Germaniya va Amerika modellari
orasidagi model’ bo’lib ,bunda ikkala mamlakat boshqaruv modelining elementlari
ishtirok etadi. Bu modellarning qiyosiy tahlil quyidagicha aks ettirilgan. (3.1.1.-
rasm) Moliyaviy menejmentni ng Amerika modeli bevosita AQShda aksiyadorlik
mulkining tizim xususiyatlariga bog’liqdi.
4 - rasm Korporativ boshqaruv modellari 13
Korporativ boshqaruvning Amerika modeli. Moliyaviy
menejmentni ng amerika tizimi xususiyatlari AQShda aksiyadorlik
mulkchilikning
13
С.Д. Корпоратив бошқарув механизми: Муаммо ва ечимлар. Моногирафия –Т .Академия, 2017 – 103 бBoshqaruvning yagona
organi mavjud.
Aktsiyadorlik kapitalining
katta qismi mayda
investorlar sarmoyasidan
iborat. 3.Aktsiyalar
instittsional investorlar
qo‟lida jamlangan.
4.Samarali va likvidli
qimmatli qog‟ozlar
bozori.
5. Minoritar aktsiyadorlar
hquqi yuqori darajada
himoyalanadi.Unitar model (AQSh,
B.Britaniya)
1. Aniq ajralgan ikki
pog‟onali boshqaruv
organi mavjud:
Kuzatuv kengashi;
Ijroiya ogran;
Korporativ nazorat bozori
rivojlanmagan va past
likvidli.
Aktsiyalarga o‟zaro egalik
qilish tizimi mavjud.
Kuzatuv kengashida
samarali vakillik tamoyli
amal qiladi .Kontinental model
(Germaniya) Tarmoq model (Yaponiya,
Koreya)Korporativ boshqaruv modellari

862.23. Проблемы внедрения корпоративного управления в Узбекистане. Т.: Центр
экономических исследовании, 2016. -С.26.
2.24. Радыгин А.Д., Энтов Р.М., Межераупс И.В. Особенности формирования
национальной модели корпоративного управления. - М.: ИЭПП, 2013. -86 с.
2.25. Рудник Н.Б., Семеникова Е.В. Рынок корпоративного контроля: слияния,
жесткие поглощения и выкупки долговым финансированием. - М.: Финансы и
статистика, 2014. -21 с.
2.26. Сабирджанова Д., Туляганова Ш., Совершенствование корпоративного
управления // Ж. Бозор, пул ва кредит.-2014. №3. - Б.62-64.
2.27. Султонова Л.Ш. Рынок ценных бумаг и особенности его становления в
странах с переходной экономикой.: Дисс. канд.наук. -Т.: 2010.
-178 с.
2.28 Суюнов Д.Х. Бизнес муҳитнинг ривожланишига корпоратив бошқарув
механизмини жорий этишни такомиллаштириш.: Иқтисод фанлари доктори дисс.
автореф.-Т.: 2018. -45 б.
2.29. Суюнов Д. Корпоратив бошқарув механизми: муаммо ва ечимлар.
Монография. - Т.: Академия, 2017. -319 б.
III. Foydalanilgan boshqa adabiyotlar
3.1. http://www.norma.uz
3.2. http://www.soliq.uz
3.3. http://www.paxta.uz
3.4. http://www.mygov.uz
3.5. http://www.mv.uz

davlatlarda moliyaviy menejmentni tashkil etish, uning jabhalari va
mexanizmlarini, korporatsiyalar tashkiliy tarkiblari, boshqaruv texnologiyasi,
strategik rivojlantirish va korporativ aksiyadorlar mablag’larini boshqarishni
tashkil etish sohalaridagi mavjud tajribalaridan keng foydalanishimiz lozim.
Moliyaviy menejmentni ng samarali natijasi faqat boshqaruvni yaxshi tashkil
qilinishi bilangina ta’minlanmaydi. Moliyaviy menejmentni ng samarali bo’lishi,
milliy iqtisodiyotning hozirgi holatiga, institutsional boshqaruvni tashkil etish
darajasiga iqtisodiy va ijgimoiy holatdan kelib chiqqan holda takomillashtirilishiga
davlatni bu yo’nalishda tutgan siyosatiga va menejerlarning boshqaruvni tashkil
etish salohiyatlariga ko’p jihatdan bog’liqdir.
Moliyaviy menejmentni ng murakkab va ziddiyatli tabiatini e’tiborga olib,
mamlakatimizda aksiyadorlik jamiyati aksiyadorlari uchun korporativ
hamjamiyatining har xil qatnashchilari bilan uning faoliyatini boshqaruvchi turli
organlari o’rtasidagi kelishuvlar va ziddiyatlarni hal etish mexanizmini
shakllantirish muammosi alohida ahamiyat kasb etadi. Shu munosabat bilan
korporativ xatti-harakat mexanizmini tartibga soluvchi turli ko’rinishdagi
kodekslar, xususan, aksiyadorlar manfaatlarini ta’minlash masalalari,
boshqaruvchining aksiyadorlik jamiyatining umumiy yig’ilishi oldida hisob berishi
masalalarini ifodalovchi qoidalar ishlab chiqilishi zarur.Aksiyadorlik jamiyati
faoliyatiga ana shunday kodekslarning tatbiq etilishi xorijda keng yo’lga qo’yilgan
bo’lib, davlat organlari hamda nohukumat tashkilotlar tomonidan korporativ xatti-
harakat kodekslari, korporativ axloq va ishchanlik aloqalari masalalari yuzasidan
uslubiy qo’llanmalar va tavsiyalar ishlab chiqilgan. Iqtisodiyotning barqaror
,rivojlanishini taminlash faqat rivojlangan, davr talabiga javob bera oladigan,
yuqori darajada madaniylashgan boshqaruvga asoslangan korporativ
munosabatlarning shakllanishiga bog’liq. Shuningdek milliy mentalitetga
asoslangan, madaniylashgan korporativ munosabatlarni shakllantirish sobiq
totalitar, markazlashtirilgan byurokratik boshkqaruv tizimini tubdan o’zgartirish va
ishlab chiqarish faoliyatlarida qatnashayotgan mehnat resurslarini, mehnat qilish
darajalarini, ularning ixtisosligi darajalarini e’tiborga olgan holda ijtimoiy himoya

A ksiyadorlik jamiyatlarida moliyaviy
menejmentni tashkil etishning o‘ziga xos
xususiyatlari
Reja:
Kirish
1. Aksiyadorlik jamiyatini tashkil etish, xususiyatlari va rivojlanish
bosqichlari
2. Aksiyadorlik jamiyatida moliyaviy menejmentni tashkil etishning
nazariy asoslari va rivojlanish bosqichlari
3. Aksiyadorlik jamiyatida moliyaviy menejmentning huquqiy- me’yoriy
asoslari va xalqaro amaliyoti (modellari)
Xulosa
Foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati
Ilovalar

raqobatbardosh strategiyalaridan foydalanishni taqozo etuvchi sifat jihatdan yangi
menejmentni shakllantirishni talab etadi.
Aksiyadorlik jamiyatlari o’z aksiyadorlari bilan yollangan menejrlar
o’rtasida o’zaro mafaatlar mosligi muammosi yuzaga keladi.Bu o’z zimmasiga
aksiyadorlik kapitalidan samarali foydalanish, foyda darajasini oshirib borish
majburiyatini olgan menejerlarning korxonani samarali boshqarishini ta’minlashi
va yollangan menejerlarni aksiyadorlar manfaatlarini inkor etib o’z shaxsiy
manfaatlari yoki korxonani malakasiz boshqarish yo’liga o’tish bilan tavsiflanadi
va shu bosi ixtilofli vaziyatlar yuzaga kelishi mumkin .Ana shu manfaatlarning
mos kelishini ta’minlash aksiyadorlik jamiyatlarida korporativ boshqaruv tizimi
orqali amalga oshiriladi.
2. Aksiyadorlik jamiyatida moliyaviy menejmentni tashkil etishning
nazariy asoslari va rivojlanish bosqichlari
O’zbekiston Respublikasi mustaqillikni qo’lga kiritgach, iqtisodiy o’sishning
yuqori sur’atlarini hamda jamiyatning barqaror rivojlanishini ta’minlay oladigan
ko’p ukladli iqtisodiyot va raqobat muhitini shakllantirishning huquqiy va tashkiliy
asoslarini yaratish ustuvor vazifa etib belgilandi. Shunday vazifalardan biri
korxonlarda moliyaviy menejmentni shakllantirishda iborat edi “Moliyaviy
menejmentni ng asosiy mazmuni aksiyadorlik jamiyatining faoliyatga jalb etilgan
turli shaxslar mafaatlari muvozanatini o’rnatishdan iborat.” 9
Korporatsiya (lotincha corporatio – birlashish) – bu umumiy maqsadlarga
erishish, birgalikda faoliyat ko’rsatish uchun birlashgan va huquqning mustaqil
subyektini – huquqiy shaxsni tashkil qilgan jismoniy va huquqiy shaxslar
birlashmasidir.
Moliyaviy menejmentni ng maqsadi aksiyadorlik jamiyatiga jalb qilingan
turli shaxslar guruhlari (aksiyadorlar, menieijerlar, mehnat shartnomasi a’zolari,
9
Хашимов А.А Ўзбекистонда интеграциялашган корпоратив тузилмаларни бошқариш метадологиясини
такомиллаштриш: Иқтисод фанлари доктори илмий даражаси учун дисс.иши-Т.: 2017. Б-338.

amaliyotida moliyaviy menejmentni ng keng tarqalganligi u yoki bu mamlakatning
ochiqlik hamda rivojlanish darajasini tavsiflovchi muhim ko’rsatgichlardan biridir.
3. Aksiyadorlik jamiyatida moliyaviy menejmentni ng huquqiy-
me’yoriy asoslari va xalqaro amaliyoti (modellari)
O’zbekistonda aksiyadorlik jamiyatlari va aksiyadorlarning huquqlarini
himoya qilish masalalari Fuqarolik kodeksi, «Aksiyadorlik jamiyatlari va
aksiyadorlarning huquqlarini himoya qilish to’g’risida»gi, «Qimmatli qog’ozlar
bozori to’g’risida»gi va boshqa qonunlar, Prezident farmonlari va qarorlari,
hukumat qarorlari, idoraviy normativ-huquqiy hujjatlar, shuningdek, aksiyadorlik
jamiyatlarining ichki hujjatlari bilan tartibga solinadi.
Korporativ munosabatlar ishtirokchilarining huquq va majburiyatlarini
obyektiv hisobga olish, ularni to’g’ri muvofiqlashtirish va “umumiy mahraj”ga
keltirish lozim. Bunda, korporatsiya – bu o’z maqomiga, maqsadlari va
vazifalariga ega bo’lgan yuridik shaxs ekanini va ular korporatsiya faoliyatida
ishtirok etayotgan shaxslar va bu shaxslar guruhlarining holatiga har tomonlama
mos kelavermasligini unutmaslik darkor.
Bank, investitsiya va sug’urta faoliyati sohalarida, shuningdek davlat
tashkilotlarini xususiylashtirishda aksiyadorlik jamiyatlarini tashkil etishning va
ular huquqiy holatining o’ziga xos xususiyatlari qonun hujjatlari bilan belgilanadi.
Agar O’zbekiston Respublikasining xalqaro shartnomasida O’zbekiston
Respublikasining aksiyadorlik jamiyatlari va aksiyadorlarning huquqlarini himoya
qilish to’g’risidagi qonun hujjatlarida nazarda tutilganidan boshqacha qoidalar
belgilangan bo’lsa, xalqaro shartnoma qoidalari qo’llaniladi.
Mamlakat qonunchiligida “korporatsiya” tushunchasi yuridik jihatdan
mustahkamlab quyilmaganligi sababli bu tushunchani talqin qilishda ikki xil
ma’no kuzatiladi. Ayrim belgilar bo’yicha korporatsiyalar qatoriga tijorat
tashkilotlari hisoblangan va a’zolikka asoslangan barcha xo’jalik subyektlari,
boshqa belgilar bo’yicha esa – faqat aksiyadorlik jamiyatlari kiritiladi. 12
12
Суюнов Д. Корпоратив бошқарув механизми: муаммо ва ечимлар. Монография. - Т.: Академия, 2017. -319 б.

- moliyaviy menejmentni ng ilg’or uslublarini joriy etish bo’yicha tavsiyalar,
jumladan, uzoq muddatli istiqbolda rivojlanish strategiyasi va vazifalari, ichki
nazorat tizimlari va ijro organining aksiyadorlar hamda investorlar bilan samarali
o’zaro hamkorlik mexanizmlarini belgilash; aksiyadorlik jamiyatlari faoliyatining
ko’lami, tarmoq xususiyatlari va yo’nalishlarini inobatga olgan holda, namunaviy
tashkiliy tuzilmani joriy qilish;.
- xalqaro tajribani chuqur tahlil qilish va shu asosda zamonaviy korporativ
boshqaruv uslublarini joriy etish, ishlab chiqarish, investitsiya, moddiy-texnik,
moliyaviy va mehnat resurslaridan foydalanish samaradorligini oshirish;
- chet el kapitali ishtirokida aksiyadorlik jamiyatlarini tashkil etish,
aksiyadorlik jamiyatlariga xorijiy investitsiyalarni keng jalb qilish uchun qulay
sharoitlar yaratish;
- eski bo’linmalar va lavozimlarni tugatish, zamonaviy xalqaro standartlar va
bozor iqtisodiyoti talablariga mos yangi bo’linma va lavozimlarni joriy etishni
inobatga olgan holda, aksiyadorlik jamiyatlarini boshqarish tuzilmasini tubdan
qayta tashkil etish;
- aksiyadorlik jamiyatlarini strategik boshqarish, boshqaruv xodimlarining
samarali faoliyatini nazorat qilishni ta’minlashda, aksiyadorlar rolini oshirish;
- yetakchi xorijiy ta’lim muassasalari bilan hamkorlik asosida boshqaruv
xodimlarini tayyorlash va ularning kasb darajasini oshirish, shuningdek
aksiyadorlik jamiyatlarida rahbarlik lavozimlariga chet ellik yuqori malakali
menejerlarni jalb qilish.
O’zbekistonda olib borilayotgan islohotlar jarayonining muhim
yo’nalishlaridan biri davlat tasarrufida bo’lgan korxonalarni aksiyadorlik
jamiyatlariga aylantirish orqali xususiylashtirish va yangi iqtisodiy munosabatlarga
xos boshqaruv mexanizmni yaratishdir. Ma’lumki, korporativ - boshqaruv bozor
iqtisodiyoti qonunlari, talab va takliflari asosida tashkil etiladigan boshqaruv
usullaridan biridir.
Ishlab chiqarish darajasini korporativ asosda rivojlantirish O’zbekiston
Respublikasi uchun yangi, o’rganilmagan muammo bo’lib uni o’rganishda xorijiy

oshirish tartibi, jamiyat ustav fondining (ustav kapitalining) miqdori, muassislar
o’rtasida joylashtirilishi lozim bo’lgan aksiyalarning turlari, ular uchun to’lanadigan
haqning miqdori va uni to’lash tartibi, muassislarning jamiyatni tashkil etishga doir
huquq va majburiyatlari belgilanadi. Jamiyatni ta’sis etish to’g’risidagi qaror
muassislarning ovoz berish natijalarini hamda jamiyatni ta’sis etish, uning ustavini
tasdiqlash, jamiyatning boshqaruv organlarini shakllantirish masalalari yuzasidan
muassislar qabul qilgan qarorlarni aks ettirishi kerak.
Jamiyatni ta’sis etish, uning ustavini tasdiqlash to’g’risidagi va muassis
tomonidan jamiyatning aksiyalari haqini to’lash uchun kiritilayotgan qimmatli
qog’ozlarning, o’zga mulkiy huquqlarning yoki pulda ifodalanadigan bahoga ega
bo’lgan boshqa huquqlarning pulda ifodalangan bahosini tasdiqlash haqidagi
qarorlar muassislar tomonidan bir ovozdan qabul qilinadi. Chet ellik investorlar
ishtirokidagi jamiyatni tashkil etish O’zbekiston Respublikasining qonun
hujjatlariga muvofiq amalga oshiriladi.
Davlat tashkiloti aksiyadorlik jamiyati etib o’zgartirilayotganda aksiyadorlik
jamiyatini ta’sis etish to’g’risidagi qaror davlat mulkini tasarruf etishga vakolatli
organ tomonidan qabul qilinadi.Jamiyat muassislari va aksiyadorlarining soni
cheklanmaydi.
Jamiyatni tashkil etish to’g’risidagi ta’sis shartnomasini imzolagan yuridik va
jismoniy shaxslar jamiyatning muassislari (muassisi) deb e’tirof etiladi.
Agar qonunda O’zbekiston Respublikasi Prezidentining yoki O’zbekiston
Respublikasi Vazirlar Mahkamasining qarorida boshqacha qoida belgilanmagan
bo’lsa, davlat organlari jamiyatning muassislari (aksiyadorlari) bo’lishi mumkin
emas. 3
Jamiyat muassislari jamiyatning tashkil etilishi bilan bog’liq majburiyatlar
yuzasidan jamiyat davlat ro’yxatidan o’tkazilguniga qadar javobgar bo’ladi. Jamiyat
muassislarning jamiyatni tashkil etish bilan bog’liq majburiyatlari yuzasidan
3
“O’zbkeiston Respublikasining “Aksiyadorlik jamiyatlari va aksiyadorlarning huquqlarni himoya qilish
to’g’risidagi”gi qonun 26.04.2016 y.N 223-I(Yangi tahriri ) Mazkur Qonunga quyidagilarga muvofiq o’zgartirishlar
kiritilgan. O’zR 20.08.2015 y. O’RQ-391-son Qonuni,O’zR 29.12.2015 y. O’RQ-396-son Qonuni.

Nemis kompaniyalarining aksiyadorlik kapitali yirik aksiyadorlar qo’lida
kuchli darajada jamlangan. Natijada, amerikalik kasbdoshlariga nisbatan nemis
mulkdorlari va ular kapitalini boshqaruvchi moliya institutlari o’z kompaniyalari
bilan ancha yaqin ish munosabatlarida bo’ladilar.
Har bir modelning asosiy belgilari yoki unsurlari - bu aksiyadorlik jamiyati
yoki korporatsiyaning asosiy ishtirokchilari, muayyan modelda aksiyalarga egalik
qilish tartibi, kuzatuv kengashining tarkibi, qonunchilik doiralari, listinga kiritilgan
korporatsiyalar uchun axborotning oshkor etilishiga nisbatan qo’yiladigan
talablar,aksiyadorlarning ma’qullashini talab qiluvchi korporativ xarajatlar;
5 -jadval
Korporativ boshqaruv modellarining qiyosiy xususiyatlari 14№ Modellarning
xususiyatlari Ingliz-Amerika
modeli Nemis
modeli Yapon
modeli
1
Ijtimoiy qadriyatlar
tizimi Shaxsiyatparastlik, tanlov erkinligi Ijtimoiy
hamkorlik Hamkorlik va
ishonch
2
Mehnat jamoasining roli Passiv Faol Faol
ishtirokchilik
3 Moliyalashtirishning
asosiy usuli Fond bozori Banklar Banklar
4
Axborot nomutanosibligi Menejment Menejment,
«uy» banki Bosh bank
5 Investitsiyalash
muddatlari Qisqa muddatli Uzoq
muddatli Uzoq
muddatli
6
Kapitalning qiymati Yuqori O’rta Past
7
Kapital bozori Yuqori likvidli Likvidli Nisbatan
likvidli
8
Asosiy iqtisodiy birlik
(yirik biznesda) Kompaniya Xolding Moliya-sanoat
guruhi
9
Menejmentga haq
to’lash Yuqori O’rta Past
10
Aksiyadorlik
kapitalining tuzilmasi Sochilgan nisbatan
jamlangan Jamlangan
14
6
Б.Ю.Ҳодиев,Р.Х.Карлибаева,Н.И.Акрамова. Тошкент-2011 – 47 б

1.13. Xususiylashtirilgan korxonalarni korporativ boshqarishni takomil-
lashtirish chora-tadbirlari to’g’risida O’zbekiston Respublikasi Vazirlar
Mahkamasining 2013 yil 19 apr. Qarori // Xalq so’zi. 2013 yil 20 aprel.
1.14. O’zbekiston Respublikasi Prezidentining Aksiyadorlik jamiyatlarida
zamonaviy korporativ boshqaruv uslublarini joriy etish chora-tadbirlari
to’g’risidagi 4720-sonli Farmoni. 2015 yil 24aprel’.
1.15. “O’zpaxtasanoat” aksiyadorlik jamiyatini tashkil etish to’g’risida”.
O’zbekiston Respublikasi Prezidentining PF-4761 sonli Farmoni. 2015 yil 27
oktyabr.
1.16. Islom Karimov. Demokratik islohotlarni yanada chuqurlashtirish va
fuqarolik jamiyatini shakllantirish. 19-jild. 2010 yil.
1.17. Karimov I.A. Ona yurtimiz baxtu iqboli va buyuk kelajagi yo’lida xizmat
qilish – eng oily saodatdir. – T.:O’zbekiston, 2015, 304 b.
1.18. Karimov I.A. Jahon moliyaviy-iqtisodiy inqirozi, O’zbekiston sharoitida
uni bartaraf etishning yo’llari va choralari. – T.:O’zbekiston, 2019, -40 b.
1.19. Karimov I.A. Mamlakatimizda demokratik islohotlarni yanada
chuqurlashtirish va fuqorolik jamiyatini rivojlantirish kontseptsiyasi. T.:
O’zbekiston, 2010. -56 b.
1.20. Karimov I.A. Barcha reja va dasturlarimiz vatanimiz taraqqiyotini
yuksaltirish, xalqimiz farovonligini oshirishga xizmat qiladi. T.: O’zbekiston,
2011. -48 b.
II. Monografiya, ilmiy maqola, patent, ilmiy to’plamlar
2.1 Абдуллаев Ё., Шоҳаъзамий Ш. Қимматли қоғозлар. -Т.: Меҳнат, 2017.
-20 б.
2.2 Абдуразақов Ш., Корпоратив бошқарувни такомиллаштирайлик // Р.
Биржа. -2016. №38.-Б.9.
2.2. Агрин Г., Ритчи Д.Ж., Моди К. Организация производства и
управления в амерканских корпорациях / Пер. с англ. -М.: ЮНИТИ, 2014. -
245 с.
2.3. Ансофф И. Новая корпоративная стратегия. - СПб: Издательство
“Питер”, 2012. -416 с.
2.4. Бандурин А.В. Деятельность корпораций. М.: БУКВИЦА, 2019. -560 с.
2.5. Беркинов Б., Корпоратив бошқарув: мақсад ва вазифалар // Р. Халқ
сўзи.-2014. №102.-Б.2.

2.6. Беркинов Б.Б. Корпоративные структуры (Основы создания и
управления). -Т.: Изд-во Нац.б-ки Узбекистана, 2015. -132 с.
2.7. Бутабоев М., Корпоративное управление национальный рейтинг // Ж.
Бозор, пул ва кредит.-2016. №3. -Б.22-26.
2.8. Вахабов А., Иброҳимов А. Молиявий таҳлил. Дарслик. Т.: Шарқ,
2012. -224 б.
2.9. Гречникова И.Н. Менеджмент: Учеб. - М.: ЮНИТИ, 2010. -485 с.
2.10. Гулямов С.С.. Развитие законодательство об акционерных общес-
твах в системе корпоративных отношений и проблемы его совершен-
ствования: Автореф. дис. на соискание степени доктора юридических наук. -
Т.: ТГЮИ, 2015. -43 с.
2.11. Дафт Р.Л. Менеджмент. -СПб.: Питер, 2011. -832 с.
2.12. Дости А., Чен И., Надеждина М., Ўзбекистонда корпоратив
бошқарув: муаммолар ва ҳал этиш йўллари // Ж. Экон. обозрение.- 2013.-
№2.-Б.60-61.
2.13. Зайнутдинов Ш.Н., Рахимова Д.Н. Корпоратив бошқарув асослари. -
Т.: Академия, 2017. -188 б.
2.14. Зайнутдинов Ш.Н., Муркаев И.У., Ларина С.А. Основы
менеджмента. -Т.: Ўқитувчи, 2016. -177 с.
2.15. Карнаухов С. Эффективность корпоративных структур // Ж. Риск. -
2014. -№1-2. С.4.
2.16. Ла Порта Р., Лопес-де-Силанес Ф., Шлейфер А. Корпоративная
собственность в различных странах мира // Российский журнал менеджмента,
2015. -№ 3, -148 с.
2.17. Мансуров О., Республикада корпоратив бошқарувнинг шаклланиши
ва ривожланиш хусусиятлари // Ж. Бозор, пул ва кредит.-2016. -№5. -Б.26-28.
2.18. Мансуров О.М. Бозор иқтисодие?ти шароитида корпоратив
бошқаруви. –Т.: Молия, 2018. -142 б.
2.19. Мескон М.Х., Альберт М., Хедору Ф. Основы менеджмента. - М.:
Дело, 2010. -564 с.
2.20. Мирзаев А. Акциядорлик жамиятларида корпоратив бошқарув // Ж.
Бозор, пул ва кредит. -2015. -№3. -Б.66-67.
2.21. Мирзакузиев З., Законодательные основы корпоративного
управления // Ж. Бозор, пул ва кредит.-2014. №3. -Б.65-66.
2.22. Отахонов Ф.Х. Акционерлик жамиятлари: Саволлар ва жавоблар. -
Т.: Адолат, 2016. -172 б.

komissiyasining va ijroiya organining a’zolari soni, bu organlarni shakllantirish
tartibi, ularning vakolatlari.

- kengashning missiyasi aksiyadorlar qo’ygan ulush qiymatining maksimal
o’stirilishidir. Kengash faoliyati asosida aksiyadorlar maqsadlari va manfaatlari
yotishi zarur.
- Kengashning vazifasiga aksiyadorlar nomidan Jamiyat faoliyatiga rahbarlik
qilish va uning oliy menejerlari (Boshqaruv, Bosh direktor) faoliyatini nazorat
qilish kiradi.
To’g’ridan-to’g’ri xorijiy investitsiyalarni keng jalb etish, aksiyadorlik
jamiyatlari faoliyatining samaradorligini tubdan oshirish, bo’lajak investorlar
uchun ularning ochiqligi va jozibadorligini ta’minlash, zamonaviy korporativ
boshqaruv uslublarini joriy qilish, korxonalarni strategik boshqarishda aksiyadorlar
rolini kuchaytirish uchun qulay sharoitlar yaratadi 10
.
Shularndan kelib chiqib, quyidagilar korporativ boshqaruv tizimini yanada
rivojlantirishning asosiy yo’nalishlari etib belgilangan:
- xalqaro tajribani chuqur tahlil qilish va shu asosda zamonaviy korporativ
boshqaruv uslublarini joriy etish, ishlab chiqarish, investitsiya, moddiy-texnik,
moliyaviy va mehnat resurslaridan foydalanish samaradorligini oshirish chet el
kapitali ishtirokida aksiyadorlik jamiyatlarini tashkil etish, aksiyadorlik
jamiyatlariga xorijiy investitsiyalarni keng jalb qilish uchun qulay sharoitlar
yaratish;
- eski bo’linmalar va lavozimlarni tugatish, zamonaviy xalqaro standartlar va
bozor iqtisodiyoti talablariga mos yangi bo’linma va lavozimlarni joriy etishni
inobatga olgan holda, aksiyadorlik jamiyatlarini boshqarish tuzilmasini tubdan
qayta tashkil etish aksiyadorlik jamiyatlarini strategik boshqarish, boshqaruv
xodimlarining samarali faoliyatini nazorat qilishni ta’minlashda aksiyadorlar,
jumladan, minoritar aksiyadorlar rolini oshirish;
- aksiyadorlik jamiyatlari faoliyatlari samaradorligini oshirish va korporativ
boshqaruv tizimini takomillashtirish;
10
O’zbekiston Respublikasi Prezidentining «Aktsiyadorlik jamiyatlarida zamonaviy korporativ boshqaruv
uslublarini joriy etish chora-tadbirlari to’g’risida»gi Farmoni. 2015 yil 24 aprel’ P F -4720.

korporativ boshqaruv darajasini baholash mezonlarini, moliyaviy menejmentni
samarali olib borishga qaratilgan ichki hujjatlarni hamda korporativ boshqaruv
tizimida tanglik vaziyatlari vujudga kelganda ko’riladigan chora-tadbirlar
taktikasini ishlab chiqish va tartibga solish talab etiladi.Bu borada aksiyadorlik
jamiyatlarini qayta tashkil etishda ularning joylashtirilish usullaridan samarali
foydalanishni yuzaga keltiradi (1-chizma).

1-chizma. Aksiyadorlik jamiyatini qayta tashkil qilishdagi joylashtirish
usullari 5
Ta’kidlab o’tish kerakki, korporatsiya tushunchasi hozirgi sharoitlarda yana
bir o’ziga xos jihatni kasb etmoqda. Undagi bir nechta yuridik shaxslar tomonidan
tashkil etilgan xo’jalik subyektini belgilash uchun foydalanilib, ularning har birini
boshqa mulkiy munosabatlar, birgalikda biznes yuritish, umumiy maqsadlar va
manfaatlar, umumiy tashkiliy struktura bilan bog’liq mustaqil iqtisodiy subyekt
sifatida ko’rib chiqish mumkin. Shunday qilib, O’zbekistonad korporatsiya
mustaqil aksiyadorlik jamiyati bo’lishi mumkin.
Xo’jalik faoliyatini korporativ tashkil qilishning keng imkoniyatlari ularning
afzalliklaridan foydalanishga asoslanib, korporatsiyalar yaratish variantlaridan
foydalangan holda firmalararo munosabatlarni modellashtirish uchun keng
imkoniyatlar ochib beradi. Ularning asosiylari sifatida quyidagilarni ajratib
ko’rsatamiz:
5
Matnga muvofiq muallif tomonidan tuzildi.Ajralish orqali paydo bo‘lgan aksiyadorlik jamiyatlariaksiyalani sotib olish
Davlat korxonalari negizida tashkil qilingan aksiyadorlik
jamiyatlarni qimmatmi qog‘ozlarini sotib olishQayta
tashkil qilingan jamiyatlar qimmatli qog‘ozlarini
ayriboshlash
Qayta
tashkil etilayotgan jamiyatdagi ulushlarni yangi qimmatli
qog‘ozlarga ayriboshlash

yo’lida tadbirkorlik faoliyatini amalga oshiradigan tijorat tashkilotining tashkiliy-
huquqiy shaklini bildiradi.
Shuningdek, aksiyadorlik jamiyatida iqtisodiy faoliyatning shart-sharoitlari
shaffof bo’lishi, boshqaruvchilar va boshqa ijro etuvchi xodimlarning aksiyadorlar
oldida tegishli ravishda hisob berib turishlarini ta’minlash maqsadga muvofiq.
Mulkdorlar (aksiyadorlar) ularning aktivlaridan samarali foydalanilishi hamda
foyda adolatli taqsimot bo’yicha kafolatga ega bo’lishi zarur. Ya’ni aksiyadorlar
bo’sh turgan mablag’larini ishlab chiqarishga yo’naltirish natijasida ma’lum
miqdorda daromad olishi maqsadga muvofiq. Aksiyadorlar qoldiq mulk egalari
sifatida o’z zimmalariga olayotgan tavakkalchilik xatari evaziga muayyan
kafolatlangan haq- huquqlarga ega bo’lishlari shart. Mulkka daxldorlik, aksiyalarni
o’tkazib berish huquqi, foydadan o’z ulushini olish va muhim korporativ qarorlar
qabul qilinishida ishtirok etish huquqlarini shu jumlaga kiritish mumkin.
Aksiyadorlik jamiyatida boshqaruv organi rahbari va ijro tarkibi tanlovini
shunday asosda olib borish kerakki, bunda shaxsning malakasi ham, fe’l-atvori
ham uning aksiyadorlik jamiyati strategik vazifalarini amalga oshirish bo’yicha
bajaradigan ish harakteriga mos bo’lishi lozim. Aksiyadorlik jamiyatining turli
toifadagi rahbarlari, etakchi mutaxassislari va xodimlari mehnatini eng yangi
texnologiyalarni, shuningdek, hisoblash texnikasini qo’llash orqali maksimal
darajada mexanizatsiyalash va avtomatlashtirish zarur. Boshqaruvning oliy va ijro
organlari, shuningdek, aksiyadorlik jamiyati menejeri va xodimlari o’z vazifalarini
bajarishida bir-birini amalda takrorlashiga yo’l qo’ymaslik, ayni chog’da, ular
o’zaro bir-birini almashtira olishi darajasining yuksakligini ta’minlash
muhimdir.Bunda ularni rag’batlantirishning ijobiy vositalari (mukofotlash,
imtiyozli aksiyalarni ajratish, xorijiy safarlarga malaka oshirishga yuborish va
hokazolar)dan faol foydalanish yaxshi samara beradi.Aksiyadorlik jamiyatini
boshqarishdagi tavakkalchilik ustidan nazoratni kuzatuv kengashi a’zolari
tomonidan chuqur anglash darajasi mazkur yo’nalishda olib borilayotgan ishlarning
tarkibiy qismi bo’lib qolishi zarur.
Ushbu masalalarni hal etish uchun aksiyadorlik jamiyatida tavakkalchilik

Tadbirkorlik korporatsiyalari foyda olish uchun yaratiladi. Bular jumlasiga
quyidagilar kiradi:
- AQShda korporatsiyalar faqat aksiyadorlik kapitali asosida tuziladi;
- Evropada ma’suliyati cheklangan jamiyat, shirkatlar, kooperativlar, ochiq
aksioner jamiyatlari, yopiq aksionerlik jamiyatlari.
Tadbirkorlik korporatsiyasi sifatida quyidagilar bo’lishi mumkin:
- alohida tijorat tashkiloti;
- integratsiyalangan korporativ tuzilma (kontsern, xolding va boshqalar).
3 - rasm .O’zbekiston milliy korporativ boshqaruv modeli tuzilmasi 8
O’zbekiston Respublikasi 2016 yili 26 aprelda qabul qilingan “Aksiyadorlik
jamiyatlari va aksiyadorlarning huquqlarini himoya qilish to’g’risida”gi qonuniga
binoan O’zbekiston milliy korporativ boshqaruv modeli tuzilmasi quyidagi
rasmda izohlanadi(1.1.2-chizma) . Mulkchilikning aksiyadorlik shaklini korporativ
boshqarish usullarini joriy etishda ko’rsatib o’tilgan jihatlarning mavjudligi
korporativ hamjamiyatning turli ishtirokchilari manfaatlarining uyg’unligini va
bozor talablari asosida aksiyadorlik korxonalarini rivojlantirishning
8
B.Yu.Hodiev, R.X.Karlibayeva, N.I.Akramova. Toshkent – 2011. 15 bAksiyadorlar umumiy yig‘ilishi
Ijroiya organi
Oddiy personal
Korxona aktivlari
Ichki audit hizmatiKorporativ
maslahatchi Kuzatuv kengashi
qoshidagi qo’mitalar Auditor tashkilotiTaftish komissiyasiKuzatuv kengashi Sanoq komissiyasiReyestr saqlovchi
Aksiyadorlar

darajasini nazorat qilishda kuzatuv kengashining ahamiyati bayon etilgan
qoidalarni,

- Korxonada mavjud boshqaruv tizimining tashkil etilishi va uni o’ziga xos
jihatlari o’rganildi;
- Korxonada samarali dividend siyosatini amalga oshirishning uslubiy
asoslari ishlab chiqildi;
Kurs i sh tuzilmasining tavsifi: kurs ish kirish, uch reja , xulosa va
foydalanilgan adabiyotlar ro’yxatidan iborat

KIRISH
Mavzuning asoslanishi va uning dolzarbligi. O’zbekiston Respublikasida
aksiyadorlik jamiyatlarida samarali boshqarish tizimini tashkil etishda moliyaviy
menejmentni takomillashtrish yo’llari, va korporativ boshqaruv standartlarini
kiritishda rag’batlantirish masalalariga alohida e’tibor qaratilmoqda.
Jumladan, mamlakatimizda amalga oshirilayotgan tarkibiy o’zgarishlar va
yuksak texnologiyalarga asoslangan zamonaviy korxonalarni yanada rivojlantirish
dasturidagi vazifalaridan kelib chiqqan holda aksiyadorlik jamiyatlariga zamonaviy
texnologiyalarni keng joriy etish, investitsiyalarni jalb etish, innovatsion
jarayonlarni rivojlantirish korporativ boshqaruv tizimini yanada takomillashtirish
zarurligini ko’rsatmoqda.
Kurs ishining obyekti va predmeti. Aksiyadorlik jamiyatlarida moliyaviy
menejmentni tashkil etish borasidagi munosabatlar va ularni takomillashtirish
yo’nalishlari Kurs ishi predmeti bo’lib xizmat qildi.
Kurs ishi obyekti sifatida “O’zpaxtasanoat”aksiyadorlik jamiyati olingan.
Kurs ishi maqsadi va vazifalari. Korporativ boshqaruv tizimini
takomillashtirishda boshqaruv usullaridan samarali foydalangan holda yirik turdagi
korporativ boshqaruv tizimlarini tashkil etish va boshqarish jarayonida qo’l
keladigan taklif va tavsiyalarini ishlab chiqishdan iborat.
- Korporativ tuzilmalar faoliyatida korporativ boshqaruv tizimini asoslab
berish;
- Paxta sanoat korxonalarida korporativ boshqaruv jarayoniga optimal
innovatsion strategiyalarni joriy etish orqali investitsiyalarni samarali jalb qilish
yo’llarin tadqiq etish;
- Moliyaviy menejmentni takomillashtirishning huquqiy asoslari ilmiyligini
o’rganish;
- Korporativ boshqaruv tizimida jahon tajribasining maqsadga muvofiq
jihatlarini ko’rsatib berish;
- Aksionerlik jamiyatlarida moliyaviy menejmentni takomillashtirish
yuzasidan amaliy asoslangan taklif va tavsiyalarni ishlab chiqish.

FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO’YXATI
I. Normativ-xuquqiy xujjatlar va metodologik ahamiyatga molik nashrlar
1.1. O’zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasi.-T., O’zbekiston, 2013. -
B.16-18.
1.2. O’zbekiston Respublikasining Fuqarolik kodeksi.-T., Adolat, 2016. -
B.76-82.
1.3. Aksiyadorlik jamiyatlari va aksiyadorlar huquqlarini himoyalash
to’g’risida O’zbekiston Respublikasining Qonuni. 2016 yil. 26 apr. // O’zbekiston
Respublikasi Oliy Majlisining axborotnomasi. -2013. -№5-6. -B.64-126.
1.4. Qimmatli qog’ozlar bozorining faoliyat ko’rsatish mexanizmi to’g’risida
O’zbekiston Respublikasining Qonuni. 2016 yil 25 aprel // O’zbekistonning Yangi
qonunlari. Son-13, T.: Adolat, 2016. -B.39.
1.5. Chet el investitsiyalari to’g’risida O’zbekiston Respublikasining Qonuni
// Xalq so’zi, 2018 yil 20 may.
1.6. Investitsiya faoliyati to’g’risida O’zbekiston Respublikasining Qonuni //
Xalq so’zi, 2019 yil 12 yanvar.
1.7. Qimmatli qog’ozlar bozorida investorlarning huquqlarini himoya qilish
to’g’risida O’zbekiston Respublikasining Qonuni // Xalq so’zi, 2011 yil 19
sentyabr.
1.8. Davlat tasarrufidagi korxonalarni aksiyadorlik jamiyatlariga aylantirish va
qimmatli qog’ozlar bozorini takomillashtirish to’g’risida O’zbekiston Respublikasi
Prezidentining Farmoni. №PF-1164. 2015 yil. 1 iyul // O’zbekiston
Respublikasining axborotnomasi. -2015. -№8. -B.78-85.
1.9. Iqtisodiyot real sektori korxonalarining moliyaviy barqarorligini yanada
oshirish chora-tadbirlari to’g’risida O’zbekiston Respublikasi Prezidentining
Farmoni. PF-4053-sonli. 2018 yil 18 noyabr.
1.10. Davlat korxonalarini ochiq aksiyadorlik jamiyatlariga aylantirishga oid
tashkiliy chora-tadbirlar to’g’risida O’zbekiston Respublikasi Vazirlar
Mahkamasining 2015 yil 15 iyun 221-sonli Qarori // Xalq so’zi. 2015 yil 16 iyun.
1.11. Aksiyadorlik jamiyatlarini boshqarish tizimini takomillashtirish chora-
tadbirlari to’g’risida O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2018 yil
22 avgust 361- sonli Qarori // Xalq so’zi. 2018 yil 25 avgust.
1.12. 2013-2014 yillarda korxonalarni davlat tasarrufidan chiqarish va
xususiylashtirish dasturi to’g’risida O’zbekiston Respublikasi Vazirlar
Mahkamasining 2013 yil 17 apr. Qarori // Xalq so’zi. 2013 yil 17 aprel.

muassislarning harakatlari keyinchalik aksiyadorlarning umumiy yig’ilishida
ma’qullangan taqdirdagina javobgar bo’ladi.
Davlat tashkiloti aksiyadorlik jamiyati etib o’zgartirilayotganda davlat mulkini
tasarruf etishga vakolatli organ jamiyatning muassisi bo’ladi. Jamiyat muassislari
o’rtasida aksiyalarni taqsimlash ta’sis hujjatiga muvofiq amalga oshiriladi.
Ta’sis yig’ilishi:jamiyatni ta’sis etish to’g’risida qaror qabul qiladi va uning
ustavini tasdiqlaydi;ta’sis etish jarayonida muassislar tomonidan tuzilgan
shartnomalarni tasdiqlaydi;muassislar tomonidan aksiyalar haqini to’lash tartibini
belgilaydi;chiqariladigan aksiyalarning turlarini va sonini belgilaydi;
jamiyatning kuzatuv kengashini, taftish komissiyasini (taftishchisini)
saylaydi; jamiyatning ijroiya organini tuzadi (saylaydi, tayinlaydi).
Ta’sis yig’ilishida ovoz berish muassislar kiritadigan ulushlarga muvofiq
o’tkaziladi. Ta’sis yig’ilishi qarorlarni oddiy ko’pchilik ovoz bilan qabul qiladi,
bundan ta’sis shartnomasini o’zgartirish to’g’risidagi qarorlar qabul qilinadigan hollar
mustasno bo’lib, buning uchun barcha muassislarning roziligi talab etiladi.
Ta’sis yig’ilishining qarorlari jamiyatning barcha muassislari tomonidan
imzolanadigan bayonnoma bilan rasmiylashtiriladi.
Davlat tashkilotini aksiyadorlik jamiyati etib o’zgartirish davlat mulkini
tasarruf etishga vakolatli organ tomonidan qabul qilinadigan qaror asosida ta’sis
yig’ilishini o’tkazmasdan amalga oshiriladi.Bir muassisdan iborat bo’lgan jamiyatda ta’sis yig’ilishi o’tkazilmaydi.
Ustav jamiyatning ta’sis hujjati bo’lib, unda quyidagi ma’lumotlar bo’lishi kerak:
jamiyatning to’liq (agar bo’lsa qisqartirilgan) firma nomi, joylashgan eri
(pochta
manzili) va elektron pochta manzili;
faoliyatining sohasi (asosiy yo’nalishlari) va
maqsadi; ustav fondining (ustav kapitalining)
miqdori;
jamiyat aksiyalarining soni, nominal qiymati, turlari (oddiy, imtiyozli);
jamiyat boshqaruvining tuzilmasi, jamiyat kuzatuv kengashining, taftish

qilishni amalga oshirilishi bilan xam bog’likdir. Korporativ mulkchilik, moliyaviy
menejmentni ng rivojlanishi korporativ aksiyalar narxlariga ham ta’lluqlidir.
Moliyaviy menejmentni ng asosiy vazifalariga quyidagilarni kiritish mumkin:
- samarali tahlil, joriy va strategik boshqaruv mexanizmini yaratish va uning
ishini ta’minlash,boshqaruv qarorlarni qabul qilish va jamiyat faoliyati ustidan
nazoratni o’rnatish;
- barcha aksiyadorlar (shu jumladan mayda va xorijiy aksiyadorlar)ga adolatli
munosabatni hamda barcha aksiyadorlarning ular xuquqlari buzilganda samarali
himoya usullaridan foydalanishi imoniyatlarini ta’minlash;
Aksiyadorlik jamiyatining aksiyadorlari, menejerlari, xodimlari, mijozlari,
xamkorlari va etkazib beruvchilari, ya’ni manfaatdor shaxslari. davlat va jamiyat
manfaatlarini o’zaro muvofiqlashtirish orqali faoliyat olib boradi. Korporativ
birlashmalar turlari: xo’jalik uyushmasi, kontsern, konsorsium, konglomerat,
trest, xolding.
Moliyaviy menejmentni ng kelib chiqishi va rivojlanishini bir nechta
bosqichga bo’lish mumkin:
1. XVII asrda Ost - Ind (East India Company) kompaniyasi 24 a’zodan iborat
bo’lgan direktorlar kengashini tashkil qildi. Birinchi marta mulkchilik va
boshqaruv vazifalari bo’lib olindi.
2. 1776 yili Adam Smit o’zining “Halqlar boyligining sabablari va tabiatlari
xaqidagi Kurs ishi lar” asarida ta’kidlaydiki: “Tashlab qo’yilgan mulklar
boshqaruv uchun muammolarni keltirib chiqaradi”, ya’ni boshqaruv va
menejerlarni nazorat qilish uchun salbiy mexanizm hisoblanadi.
3. 1844 yilda birinchi marta aksionerlik jamiyatlari haqida qonun qabul qilindi.
Qonunchilikka mulkchilikning yangi javobgarligi shaklidagi majburiyatlari joriy etildi.
4. 1931 yilda A. Berli va G. Minzlar «Zamanoviy korporatsiya va xususiy
mulkdor» nomli maqolasini nashrdan chiqardi (AQSh). Unda birinchi marta
mulkchilik vazifalarini nazorat vazifalaridan to’la to’kis farqi ajratib berildi.
5. 1933-1934 yillarda AQShda qimmatbaho qog’ozlar haqida qonun qabul
qilindi, 1933yilda qabul qilingan ushbu qonun fond bozorini tartibga soldi. Ushbu

Jamiyat ustavida jamiyatning ustav fondidagi (ustav kapitalidagi) bitta
aksiyadorga tegishli bo’lgan ulushning eng ko’p miqdoriga cheklovlar belgilanishi
mumkin.
Davlat tomonidan jamiyatni boshqarishda ishtirok etishga bo’lgan maxsus
huquq ("oltin aksiya") joriy etilayotgan jamiyat ustavida davlatning mazkur
maxsus huquqdan foydalanishi to’g’risidagi qoidalar ko’rsatilishi kerak.
Jamiyatni tashkil etishning qonunda belgilangan tartibini buzish yoki uning
ustavi qonunga muvofiq emasligi davlat ro’yxatidan o’tkazishni rad etishga olib
keladi. Jamiyatni tashkil etish maqsadga muvofiq emas degan vajlar bilan uni
davlat ro’yxatidan o’tkazishni rad etishga yo’l qo’yilmaydi. Davlat ro’yxatidan
o’tkazishni rad etish, shuningdek ro’yxatdan o’tkazish muddatlarining buzilishi
ustidan sudga shikoyat qilinishi mumkin.
Jamiyat davlat ro’yxatidan o’tkazilgan sanadan e’tiboran ko’pi bilan uch oy
muddatda aksiyadorlarning umumiy yig’ilishi to’g’risidagi, jamiyatning kuzatuv
kengashi, ijroiya organi haqidagi (tegishincha direktori, boshqaruvi, ishonchli
boshqaruvchi to’g’risidagi) va taftish komissiyasi (taftishchisi) to’g’risidagi ularning
faoliyat tartibini, huquq va majburiyatlarini, shuningdek jamiyatning mazkur
organlari tomonidan qarorlar qabul qilish tartib-taomilini belgilovchi nizomlarni
tayyorlashi hamda aksiyadorlarning umumiy yig’ilishida tasdiqlashi shart.
Aksiyadorlik jamiyatini boshqarish –bu uning ishtrokchilarining o’zaro
hamkorlik qilish mexanizmi yoki tizim va ular yordamida ishtirokchilar o’z
manfaatlarini namoyon qiladigan usullardir. Biroq ushbu tizim mulkchilikning
boshqa shaklidagi korxonalarni boshqarishdan farq qiladi, chunki aksiyadorlik
jamiyatining mol-mulki ko’pchilik aksiyadorlarning ulushlaridan hosil bo’ladi.
Aksiyadorlik jamiyatini boshqarish tizimi jamiyat faoliyatining asosiy vazifalarini
hal etishda aksiyadorlarning xohish-istaklari bildirilishini nazarda tutadi. U
mulkdorning fikrini bayon etadi va ularning manfaatlarini himoya qiladi 4
.
Aksiyadorlik jamiyati (korporatsiya) investorlar (aksiyadorlar) kapitalini
birlashtirish yo’li bilan tashkil qilinadigan hamda o’z aksiyadorlari foydasi
manfaati

Aksiyadorlik jamiyatlarida moliyaviy menejmentni tashkil etishning o‘ziga xos xususiyatlari

Купить