Amaliyot hisoboti statistika Buxoro - Iqtisodiyot - Kurs ishlari

Dokument ma'lumotlari

Narxi	35000UZS
Hajmi	247.6KB
Xaridlar	0
Yuklab olingan sana	17 Iyun 2025
Kengaytma	docx
Bo'lim	Kurs ishlari
Fan	Iqtisodiyot

Sotuvchi

Amriddin Hamroqulov

Ro'yxatga olish sanasi 23 Fevral 2025

54 Sotish

Amaliyot hisoboti statistika Buxoro

Sotib olish

2AMALIYOT O‘TASH REJA JADVALI
№ Amaliyot davomida bajariladigan ishlar Ish kunlari
taqsimoti
1 Buxoro viloyati statistika boshqarmasining umumiy faoliyati
bilan tanishish
2 Statistika tizimiga oid me’yoriy-huquqiy hujjatlar bilan
tanishish va ularni o‘rganish
3 Boshqarma strukturasini va uning tarkibiy bo‘linmalarini
o‘rganish
4 Boshqaruv tizimi va bo‘limlar faoliyati bilan tanishish
5 Statistik hisobot shakllari, shakl-1, shakl-2 va boshqa hujjatlar
bilan ishlash
6 Oylik, choraklik va yillik statistik hisobotlarni tayyorlash va
elektron shaklda topshirish jarayoni
7 Viloyatdagi ijtimoiy-iqtisodiy ko‘rsatkichlar bo‘yicha statistik
tahlillarni amalga oshirish
8 So‘nggi 5 yillik statistik ko‘rsatkichlarni yig‘ish va dinamik
tahlil qilish
9 Aholi soni, bandlik darajasi, yosh tarkibi, maosh ko‘rsatkichlari
bo‘yicha ma’lumotlar bilan ishlash
10 Korxona va tashkilotlar bo‘yicha statistik ma’lumotlarni
tizimlashtirish va tahlil qilish
11 Mahalliy sanoat, xizmat ko‘rsatish va qishloq xo‘jaligi
bo‘yicha statistik ko‘rsatkichlarni o‘rganish
12 Statistika tizimida qo‘llaniladigan tahlil usullari (o‘rtachalar,
indekslar, foizlar)ni o‘rganish
13 Statistika va iqtisodiy indekslar (narx indeksi, ishlab chiqarish
indeksi va b.)ni o‘rganish
Jami
1.Buxoro viloyati statistika boshqarmasining umumiy faoliyati bilan

3tanishish
Amaliyotimning birinchi bosqichida men Hamroqulov Amriddin Buxoro
viloyati statistika boshqarmasining umumiy faoliyati bilan yaqindan tanishish
imkoniyatiga ega bo‘ldim. Ushbu muassasa – O‘zbekiston Respublikasi
Davlat statistika qo‘mitasining hududiy bo‘linmasi bo‘lib, viloyatda statistika
tizimini yuritish, tartibga solish va rivojlantirish bilan shug‘ullanadi.
Boshqarmaning asosiy maqsadi – viloyat hududida ijtimoiy-iqtisodiy
sohalarda ro‘y berayotgan o‘zgarishlarni statistik jihatdan qayd etish, ularni
tahlil qilish, ma’lumotlarni yig‘ish, umumlashtirish va markaziy statistika
organlariga taqdim etishdir. Boshqarma faoliyati O‘zbekiston
Respublikasining “Davlat statistikasi to‘g‘risida”gi qonuni, Prezident
farmonlari, Vazirlar Mahkamasi qarorlari hamda boshqa normativ-huquqiy
hujjatlar asosida olib boriladi. Amaliyot davomida boshqarma tuzilmasi,
uning asosiy bo‘limlari – sanoat statistikasi, demografiya va mehnat
statistikasi, qishloq xo‘jaligi statistikasi, xizmatlar sohasi statistikasi, savdo va
narxlar statistikasi bo‘limlari faoliyati bilan tanishdim. Har bir bo‘limda turli
xil statistik shakllar yig‘iladi, tahlillar o‘tkaziladi, hisobotlar tayyorlanadi va
elektron shaklda Davlat statistika qo‘mitasiga yuboriladi.Shuningdek,
boshqarmada ish jarayonlari zamonaviy texnologiyalar bilan jihozlangan.
Dasturlar orqali axborotlar tezda tizimlashtiriladi, grafikalar, diagrammalar va
tahliliy jadval shakllarida rasmiylashtiriladi. Ayniqsa, “Statistika axborot
tizimi” orqali ko‘p hollarda ma’lumotlarni real vaqt rejimida kuzatish va
solishtirish mumkinligi meni qiziqtirdi.
Amaliyot davomida boshqarma xodimlarining kasbiy tayyorgarligi, o‘z
ishiga mas'uliyat bilan yondashishi, axborotlarni ishonchli, aniqlik bilan
yig‘ishi meni juda ilhomlantirdi. Men bevosita faoliyat olib borayotgan
bo‘limlar ishini kuzatdim, ularga yordamchi sifatida ishtirok etdim va
kundalik hisobotlar tayyorlashda ko‘maklashdim.Shuningdek, Buxoro
viloyati dagi sanoat ishlab chiqarishi, aholi soni va ijtimoiy-iqtisodiy

4rivojlanish bo‘yicha statistik ko‘rsatkichlar bilan tanishdim. Bu ma’lumotlar
orqali viloyatdagi umumiy iqtisodiy holatni baholash mumkinligiga guvoh
bo‘ldim.
Boshqarmaning yana bir muhim faoliyati – rasmiy statistik axborotlarni
jamoatchilikka taqdim etishdir. Ular buni o‘z rasmiy veb-saytlari, axborot
byulletenlari va matbuot anjumanlari orqali amalga oshiradi. Shu orqali
aholining ochiqlik va shaffoflik prinsiplariga asoslangan statistik
ma’lumotlardan foydalanish imkoniyati yaratiladi. Buxoro viloyati statistika
boshqarmasi viloyatdagi barcha tarmoqlar bo‘yicha aniqlik va ishonchlilik
asosida statistik axborotlarni ishlab chiqish, tahlil qilish va taqdim etishda
muhim rol o‘ynaydi. Ushbu muassasada o‘tgan amaliyotim davomida olgan
bilim va ko‘nikmalarim menga kelajakdagi kasbiy faoliyatimda katta asos
bo‘lib xizmat qiladi.
2. Statistika tizimiga oid me’yoriy-huquqiy hujjatlar bilan
tanishish va ularni o‘rganish
Amaliyot davomida o‘rgangan asosiy bilimlarim va tajribalarim quyidagilardan
iborat bo‘ldi:
Tashkilotning umumiy faoliyati: Buxoro viloyati statistika boshqarmasi
viloyatdagi barcha ijtimoiy-iqtisodiy jarayonlar va aholi turmush darajasi
haqida to‘liq ma'lumotlarni yig‘ish, tahlil qilish va taqdim etish bilan
shug‘ullanadi. Ushbu jarayonlar o‘z ichiga iqtisodiy ko‘rsatkichlar, demografik
ma'lumotlar va boshqa statistik tadqiqotlarni oladi.
Ma'lumot yig‘ish usullari: Amaliyotim davomida ma'lumotlar yig‘ishning turli
usullari bilan tanishdim. Bunga anketalar yordamida o‘tkaziladigan so‘rovlar,
statistik hisobotlar va davlat tomonidan belgilangan normativ hujjatlar asosida
yig‘iladigan ma'lumotlar kiradi.
Statistik tahlil: Men statistik tahlil jarayonlariga ham qatnashdim, bu esa

5viloyat miqyosida iqtisodiy va ijtimoiy vaziyatni baholashga imkon berdi.
Tahlillarni amalga oshirishda dasturiy ta'minotlar va statistik metodlar,
jumladan, regression tahlil, korrelyatsion tahlil va boshqa statistika
texnikalaridan foydalanildi.
Hisobot tayyorlash: Boshqarma tomonidan yig‘ilgan ma'lumotlar asosida, turli
statistik hisobotlar va tahliliy materiallar tayyorlandi. Ushbu hisobotlar
viloyatni rivojlantirish va kelgusi prognozlarni aniqlash uchun asos bo‘lib
xizmat qiladi.
Ijtimoiy-iqtisodiy tadqiqotlar: Amaliyot davomida ijtimoiy-iqtisodiy tadqiqotlar
haqida batafsil ma'lumot oldim. Bu tadqiqotlar aholi sonining o‘zgarishi,
ishsizlik darajasi, o‘rtacha maosh ko‘rsatkichlari kabi ijtimoiy va iqtisodiy
parametrlarni o‘rganadi.
Statistik dasturlar: Men statistika tahlili uchun ishlatiladigan maxsus
dasturlarni, masalan, Excel va boshqa statistik tahlil dasturlaridan foydalanishni
o‘rgandim. Bu dasturlar yordamida ma'lumotlarni yig‘ish, tahlil qilish va
hisobot tayyorlash jarayonlari sezilarli darajada osonlashadi.
Amaliyotdagi qiyinchiliklar: Statistik ma'lumotlarni yig‘ish va tahlil qilish
jarayonida ba'zi qiyinchiliklar yuzaga keldi, masalan, noto‘g‘ri to‘plangan
ma'lumotlar va vaqt cheklovlari. Biroq, bu qiyinchiliklarga qarshi turib, ulardan
samarali foydalanishni o‘rgandim.
Buxoro viloyati statistika boshqarmasida o‘tkazgan amaliyotim mening bilim
va ko‘nikmalarimni mustahkamlashga yordam berdi. Shu bilan birga, statistik
tahlil va ma'lumotlarni yig‘ish jarayonlarida tajriba orttirganimni his qildim.
Amaliyotim davomida o‘rganganlarim kelgusida statistika sohasida faoliyat
yuritishda muhim asos bo‘ladi.
3. Boshqarma strukturasini va uning tarkibiy bo‘linmalarini o‘rganish

6Statistika boshqarmasi viloyat miqyosidagi barcha statistika jarayonlarini
muvofiqlashtiruvchi va tahlil qiluvchi tashkilot sifatida o‘z faoliyatini olib
boradi. Bu boshqarma ijtimoiy va iqtisodiy ma'lumotlarni yig‘ish, tahlil qilish
va zarur statistik hisobotlarni tayyorlash bilan shug‘ullanadi. Ushbu
boshqarma faoliyati turli bo‘linmalar tomonidan amalga oshiriladi, har bir
bo‘limning o‘ziga xos vazifalari mavjud.
Boshqarma tuzilmasi Buxoro viloyati statistika boshqarmasi
viloyatdagi barcha statistik faoliyatni muvofiqlashtirish va boshqarish
uchun tashkil etilgan. Boshqarma viloyat miqyosida iqtisodiy va
ijtimoiy jarayonlarni tahlil qilib, bu haqda statistik hisobotlar
tayyorlaydi. Boshqarma tarkibida bir nechta bo‘limlar mavjud bo‘lib,
ular o‘zaro muvofiqlashgan holda ishlaydi.
Boshqarma tarkibiy bo‘linmalari Boshqarma quyidagi asosiy
tarkibiy bo‘linmalarga ega:
Ma'lumotlar yig‘ish bo‘limi
Bu bo‘limning asosiy vazifasi – viloyat hududidagi turli ijtimoiy,
iqtisodiy va demografik ma'lumotlarni yig‘ish. Ular anketalar
orqali so‘rovlar o‘tkazadilar va aholi punktlaridagi statistik
holatni o‘rganadilar.
Tahlil va prognozlash bo‘limi
Ushbu bo‘lim statistik tahlil qilish, prognozlash va viloyat
miqyosida iqtisodiy holatni baholash bilan shug‘ullanadi. Ular
iqtisodiy ko‘rsatkichlarni prognozlashda turli statistika
metodlaridan foydalanadi.
Ijtimoiy-iqtisodiy statistikalar bo‘limi
Bu bo‘lim ijtimoiy-iqtisodiy sohalarda, jumladan, aholi sonining
o‘zgarishi, mehnat bozori, o‘rtacha daromadlar kabi statistik
ma'lumotlar taqdim etadi.

7Hisobotlar tayyorlash va tarqatish bo‘limi
Yig‘ilgan ma'lumotlar asosida turli statistik hisobotlar
tayyorlanadi. Hisobotlar viloyatning ijtimoiy-iqtisodiy holati
haqida ma'lumot berib, davlat idoralari va tadbirkorlar uchun
ahamiyatlidir.
Dasturiy ta'minot va texnologiyalar bo‘limi
Statistika tahlilini samarali amalga oshirish uchun maxsus
dasturiy ta'minotlar ishlab chiqiladi. Ushbu bo‘lim statistika
ma'lumotlarini raqamli shaklda qayta ishlashda ishlatiladigan
dasturiy vositalar bilan shug‘ullanadi.
Boshqarma va uning vazifalari Buxoro viloyati statistika
boshqarmasi viloyatdagi ijtimoiy va iqtisodiy o‘zgarishlarni baholash,
prognozlash va tahlil qilish orqali davlat siyosatini qo‘llab-
quvvatlashga xizmat qiladi. U aholi, ishchi kuchi, iqtisodiy faollik,
ishlab chiqarish va boshqa sohalarda muhim statistik ma'lumotlarni
taqdim etadi. Boshqarma ma'lumotlarni yig‘ish, tahlil qilish va
hisobotlar tayyorlash bilan birga, statistika sohasida davlatning
siyosatini amalga oshirish uchun zarur bo‘lgan tavsiyalarni ishlab
chiqadi
Amaliyotdagi jarayonlar Amaliyot davomida men boshqarma
tomonidan amalga oshirilayotgan statistik tahlil jarayonlarini o‘rganish
imkoniyatiga ega bo‘ldim. Statistik metodlar va usullarni, jumladan,
regression tahlil, korelyatsiya tahlili kabi tahlil texnikalarini qo‘llashni
o‘rgandim. Ushbu metodlar orqali ma'lumotlarni aniq va samarali tahlil
qilish imkoniyatini ko‘rdim.
Ma'lumotlarni yig‘ish va tahlil qilish Yig‘ilgan ma'lumotlar asosida
tahlil va tahliliy natijalar tayyorlanadi. Ma'lumotlarni yig‘ish va tahlil
qilish jarayonida yuqori darajadagi e'tibor va sifat talab etiladi.

8Boshqarma bu jarayonni samarali amalga oshirish uchun zamonaviy
dasturiy ta'minotlar va metodologiyalarni qo‘llaydi.
Hisobotlar va ularning tarqatilishi Yig‘ilgan statistik ma'lumotlar
asosida turli tahliliy va statistik hisobotlar tayyorlanadi. Ushbu
hisobotlar viloyatdagi iqtisodiy va ijtimoiy holatni aniqlashda asosiy
manba sifatida xizmat qiladi. Hisobotlar davlat idoralariga, tadbirkorlar
va boshqa manfaatdor tomonlarga taqdim etiladi.
Amaliyotdan olingan tajriba Statistika boshqarmasida o‘tkazgan
amaliyotim davomida, statistika tahlili va ma'lumotlar yig‘ish
jarayonlari haqida chuqurroq tasavvurga ega bo‘ldim. Ushbu tajriba
menga statistik metodlardan qanday foydalanish, ma'lumotlarni qanday
tahlil qilish va hisobotlarni qanday tayyorlashni o‘rganish imkoniyatini
berdi.
Kelgusidagi faoliyat Ushbu amaliyot mening kelajakdagi faoliyatimda
statistika va tahlil sohasida samarali ishlashga yordam beradi.
O‘rganilgan tajriba va bilimlarimni professional faoliyatimda qo‘llashni
rejalashtiraman.
4. Boshqaruv tizimi va bo‘limlar faoliyati bilan tanishish
Buxoro viloyati statistika boshqarmasida amaliyot o‘tkazish davomida
boshqaruv tizimi va uning tarkibidagi bo‘limlar faoliyati bilan yaqindan
tanishdim. Boshqarma o‘z faoliyatini samarali tashkil etish uchun aniq
struktura va tizim asosida ishlaydi. Quyida boshqaruv tizimi va bo‘limlarning
faoliyati haqida o‘rganilgan ma'lumotlarni keltiraman:
Boshqarma umumiy tuzilmasi Buxoro viloyati statistika boshqarmasi
viloyatdagi barcha statistik jarayonlarni boshqarish, muvofiqlashtirish va tahlil
qilish bo‘yicha mas'ul tashkilot hisoblanadi. Boshqarma viloyatdagi iqtisodiy
va ijtimoiy jarayonlar haqida ma'lumotlar yig‘ish, tahlil qilish va ularga

9asoslanib hisobotlar tayyorlashni o‘z zimmasiga oladi. Boshqarma faoliyatini
aniq va samarali amalga oshirish uchun bir nechta tarkibiy bo‘linmalar tashkil
etilgan.Boshqaruv tizimi Boshqaruv tizimi viloyat statistikasining barcha
faoliyatini muvofiqlashtiradi. Tizimda yuqori boshqaruv darajasi, o‘rta
boshqaruv va ijrochi bo‘limlar o‘rtasida aniq aloqalar va vazifalar taqsimlanadi.
Har bir bo‘lim o‘zining maqsadlariga va vazifalariga qarab ishlaydi, shu bilan
birga boshqaruv tizimi barcha bo‘limlar o‘rtasida samarali muvofiqlashtirishni
ta'minlaydi.
Boshqarma tarkibiy bo‘linmalari Boshqarma tarkibida quyidagi asosiy
bo‘limlar mavjud:
Ma'lumotlar yig‘ish bo‘limi Bu bo‘limning asosiy vazifasi viloyatdagi turli
hududlardan va sohalardan statistik ma'lumotlarni yig‘ishdir. Ular anketalar va
boshqa usullar orqali aholi, korxonalar va tashkilotlarning ma'lumotlarini
to‘playdilar. Yig‘ilgan ma'lumotlar keyinchalik tahlil qilinadi va hisobotlar
tayyorlanadi.
Tahlil va prognozlash bo‘limi Ushbu bo‘lim viloyatdagi iqtisodiy va ijtimoiy
o‘zgarishlarni tahlil qiladi. Tahlil metodlarini qo‘llab, prognozlashni amalga
oshiradi. Prognozlashda statistik va iqtisodiy modellardan foydalaniladi, bu esa
viloyatning kelgusi rivojlanishini oldindan ko‘rish imkonini beradi.
Ijtimoiy-iqtisodiy statistika bo‘limi Bu bo‘lim ijtimoiy-iqtisodiy sohalarda
statistik ma'lumotlarni yig‘ish va tahlil qilishga mas'uldir. Ular aholi, mehnat
bozorining holati, iqtisodiy ko‘rsatkichlar, ijtimoiy xizmatlar va boshqa muhim
sohalarda statistik ma'lumotlarni taqdim etadi.Hisobotlar tayyorlash va
tarqatish bo‘limi Yig‘ilgan va tahlil qilingan ma'lumotlar asosida turli statistik
hisobotlar tayyorlanadi. Ushbu hisobotlar viloyatning ijtimoiy va iqtisodiy
holati haqida ma'lumot beradi va davlat idoralariga, tadbirkorlar va boshqa
foydalanuvchilarga taqdim etiladi.
Dasturiy ta'minot va texnologiyalar bo‘limi Ushbu bo‘lim statistik jarayonlarni

10avtomatlashtirish va tezlashtirish uchun zarur dasturiy ta'minotlarni ishlab
chiqadi. Bo‘limning vazifasi – statistik hisobotlarni tayyorlash va ma'lumotlarni
raqamli shaklda qayta ishlash uchun zarur texnologiyalarni ishlab chiqish va
qo‘llashdir.
Boshqaruv tizimining muvofiqlashtirish va integratsiya Boshqarma
strukturasida barcha bo‘limlar o‘rtasida o‘zaro muvofiqlashtirish va
integratsiya yuqori darajada. Har bir bo‘limning ish faoliyati boshqarma
maqsadlariga muvofiq ravishda amalga oshiriladi. Masalan, ma'lumotlar
yig‘ish bo‘limi yig‘ilgan ma'lumotlarni tahlil va prognozlash bo‘limiga taqdim
etadi, shundan so‘ng hisobot tayyorlash bo‘limi bu ma'lumotlardan statistik
hisobotlarni yaratadi.Amaliyot davomida o‘rganilgan boshqaruv tizimi
Amaliyot davomida men boshqaruv tizimining qanday samarali ishlashini
o‘rgandim. Boshqarma tomonidan amalga oshirilgan faoliyatni tahlil qilib, har
bir bo‘limning o‘ziga xos vazifalari bilan tanishdim. Shuningdek, bo‘limlar
o‘rtasidagi muvofiqlashtirish va hamkorlikning qanday amalga
oshirilayotganini ko‘rdim.
Bo‘limlarning faoliyatini o‘rganish Har bir bo‘limning faoliyati boshqarma
maqsadlariga erishish uchun ahamiyatlidir. Masalan, ma'lumotlar yig‘ish
bo‘limi yig‘ilgan ma'lumotlarni to‘liq va ishonchli tarzda taqdim etishi kerak,
shunda tahlil va prognozlash bo‘limi ularni aniq tahlil qilib, foydali prognozlar
yaratishi mumkin. Hisobot tayyorlash bo‘limi esa tayyorlangan ma'lumotlarga
asoslangan holda aniqlik va aniq statistik hisobotlarni ishlab chiqadi.
Boshqaruv tizimi va bo‘limlar o‘rtasidagi aloqalar Boshqaruv tizimi va uning
tarkibiy bo‘limlari o‘rtasidagi aloqalar juda muhimdir. Ularning samarali
hamkorligi viloyatdagi statistik holatni aniq va to‘liq aks ettirishga imkon
beradi. Bo‘limlar o‘rtasidagi muntazam aloqalar va ma'lumotlar almashinuvi
boshqarma faoliyatining asosini tashkil etadi.
5. Statistik hisobot shakllari, shakl-1, shakl-2 va boshqa

11hujjatlar bilan ishlash
Buxoro viloyati statistika boshqarmasida statistik hisobot shakllari,
jumladan, Shakl-1 va Shakl-2 kabi hujjatlar bilan ishlash juda muhim va aniq
tartibda amalga oshiriladi. Ushbu hisobot shakllari turli sohalarda statistik
ma'lumotlarni to‘plash, tahlil qilish va hisobot shaklida taqdim etish uchun
ishlatiladi. Amaliyot davomida men quyidagi ma'lumotlarni o‘rgandim:
Statistik hisobot shakllari haqida umumiy tushuncha
Statistik hisobot shakllari – bu belgilangan formatda va uslubda
yig‘ilgan statistik ma'lumotlarni taqdim etuvchi hujjatlardir. Bu shakllar
hukumat idoralari, tadbirkorlar, ilmiy-tadqiqot markazlari va boshqa
foydalanuvchilar tomonidan tahlil qilish va qaror qabul qilish
jarayonida qo‘llaniladi. Hisobot shakllari, odatda, yillik, choraklik yoki
oylik asosda tuziladi.
Shakl-1 (Hisob-kitob va iqtisodiy ko‘rsatkichlar)
Shakl-1, odatda, iqtisodiy va ijtimoiy holatni aks ettiruvchi eng muhim
statistik hujjatlardan biridir. Ushbu shaklda:
Korxonalar va tashkilotlar faoliyati, ularning ishlab chiqarish
ko‘rsatkichlari,
Ishlab chiqarish hajmi, resurslar va mehnat bozorining holati,
Aholi bandligi va daromad darajasi haqida ma'lumotlar
keltiriladi.
Shakl-1 asosan iqtisodiy ko‘rsatkichlarga oid bo‘lib, viloyat
iqtisodiyotining holati va rivojlanish istiqbollari haqida umumiy
tasavvur beradi. Bu shaklni to‘ldirishda statistik metodlar va
anketalardan foydalaniladi.
Shakl-2 (Aholi va ijtimoiy soha statistikasi)
Shakl-2, asosan, ijtimoiy sohalarda ma'lumotlarni to‘plashga
mo‘ljallangan statistik shakldir. Ushbu shakl:
Aholi soni, tug‘ilish va o‘lim darajasi,

12Ta'lim, sog‘liqni saqlash, ijtimoiy yordam va boshqa xizmatlar
sohasidagi statistik ko‘rsatkichlarni o‘z ichiga oladi.
Shakl-2 aholi va uning ijtimoiy holatini tahlil qilish uchun zarur
ma'lumotlarni beradi. Bu shaklni to‘ldirishda maxsus ijtimoiy soha
bo‘yicha statistik ma'lumotlar, shuningdek, mahalliy hokimiyat
organlari va davlat idoralari tomonidan yig‘ilgan anketalar qo‘llaniladi.
Boshqa statistik hujjatlar
Buxoro viloyati statistika boshqarmasi faoliyatida boshqa turdagi
statistik hujjatlar ham mavjud. Masalan:
Shakl-3 (Mehnat va bandlik statistikasi): Mehnat bozorining
holati, ish o‘rinlari, ishsizlik darajasi kabi ma'lumotlarni to‘plash.
Shakl-4 (Tijorat va iqtisodiy sektorda statistik ko‘rsatkichlar):
Tijorat va ishlab chiqarish sektorlari bo‘yicha ma'lumotlar.
Shakl-5 (Turar joy va inshootlar statistikasi): Aholi punktlari,
turar joylar va ularning holati haqida ma'lumotlar.
Shakl-6 (Sanoat va qishloq xo‘jaligi statistikasi): Sanoat va
qishloq xo‘jaligidagi ishlab chiqarish ko‘rsatkichlari.
Statistik hujjatlar bilan ishlash jarayoni
Ma'lumot yig‘ish : Hujjatlar to‘ldirilishidan oldin kerakli statistik
ma'lumotlar yig‘iladi. Bu ma'lumotlar, odatda, soha bo‘yicha
tashkilotlar, davlat idoralari yoki boshqa statistik manbalardan
olinadi.
Tahlil qilish : Yig‘ilgan ma'lumotlar tahlil qilinadi. Bu jarayonda
statistik metodlar, anketalar, intervyular va boshqa tahlil usullari
qo‘llaniladi.
Shakllarni to‘ldirish : Ma'lumotlar tahlil qilinib, belgilangan
shaklga joylashtiriladi. Har bir shaklning o‘ziga xos formatlari va
talablariga rioya qilish zarur.

13Hisobotlarni tayyorlash : Shakllar to‘ldirilganidan so‘ng,
umumiy hisobotlar tayyorlanadi va tegishli idoralarga taqdim
etiladi. Hisobotlar asosida iqtisodiy va ijtimoiy sohalarda qarorlar
qabul qilinadi.
Statistik hujjatlar bilan ishlashdagi amaliy tajriba
Amaliyot davomida men shakllarni to‘ldirish jarayonini o‘rgandim.
Masalan, Shakl-1 va Shakl-2 shakllarini to‘ldirishda ma'lumotlar to‘g‘ri
va ishonchli bo‘lishi kerak. Bu jarayonda har bir ma'lumotning o‘z
manbasi va davri aniqlanadi. Shuningdek, statistik metodlar va
ma'lumotlar yig‘ishning aniq tartibiga amal qilish juda muhim.
Shakllarni to‘ldirishda e'tibor berilishi kerak bo‘lgan jihatlar
Ma'lumotlarning to‘g‘riligini ta'minlash;
Shaklning har bir bo‘limini to‘liq to‘ldirish;
Ma'lumotlarning aktualligini va yangilanganligini tekshirish;
Hisobot shakllarining taqdim etilish muddatiga rioya qilish.
Statistik hujjatlarning foydaliligi
Statistik shakllar iqtisodiy va ijtimoiy tahlillarni amalga oshirishda,
hukumat va boshqa tashkilotlar uchun muhim qarorlar qabul qilishda
yordam beradi. Ular iqtisodiy siyosatni shakllantirish, resurslarni
taqsimlash va mahalliy rivojlanish dasturlarini ishlab chiqishda asos
bo‘ladi
6. Oylik, choraklik va yillik statistik hisobotlarni tayyorlash va
elektron shaklda topshirish jarayoni
Statistik hisobotlarni tayyorlash jarayoni iqtisodiy, ijtimoiy va boshqa
sohalardagi ko‘rsatkichlarni o‘rganish, yig‘ish va tahlil qilishni o‘z ichiga
oladi. Hisobotlar oylik, choraklik va yillik shakllarda tayyorlanadi va davlat
statistika organlariga, shuningdek, boshqa manfaatdor tashkilotlarga elektron
shaklda topshiriladi. Quyida bu jarayonning asosiy bosqichlari keltirilgan:

147. Viloyatdagi ijtimoiy-iqtisodiy ko‘rsatkichlar bo‘yicha statistik
tahlillarni amalga oshirish
Buxoro viloyati dagi ijtimoiy-iqtisodiy ko‘rsatkichlar bo‘yicha statistik
tahlillarni amalga oshirish jarayonida, avvalo viloyatning iqtisodiy
rivojlanishi, mehnat bozoridagi o‘zgarishlar, aholi farovonligi va boshqa
muhim sohalardagi ko‘rsatkichlar to‘planadi va tahlil qilinadi. Ushbu
tahlillarni amalga oshirishda asosiy maqsad viloyatning hozirgi iqtisodiy
holatini, aholi turmush darajasini, mehnat bozorini, ishlab chiqarish sektori va
boshqa sohalarini yaxshiroq tushunishdir.

15Iqtisodiy rivojlanish ko‘rsatkichlari Viloyat iqtisodiyotining
rivojlanish darajasi, ishlab chiqarish va xizmat ko‘rsatish sohalaridagi
o‘zgarishlar, iqtisodiy o‘sish sur'atlari va yaqin kelajakda kutilyotgan
iqtisodiy tendentsiyalarni aniqlash.
Mehnat bozorining holati Aholining ish bilan ta'minlanishi va
ishsizlik darajasi, mehnat bozoridagi o‘zgarishlar, ish o‘rinlari va yangi
ishchilarni jalb qilish uchun amalga oshirilgan dasturlarni o‘rganish.
Aholi farovonligi Aholining daromadlari va iste'mol xarajatlari,
o‘rtacha oylik ish haqi, ijtimoiy himoya tizimining ta'siri va aholi
farovonligini oshirishga yo‘naltirilgan davlat siyosatining
samaradorligini tahlil qilish.
Sanoat va ishlab chiqarish sektori Viloyatda sanoatning rivojlanishi,
ishlab chiqarish hajmi, eksport va import, sanoatdagi yangi
texnologiyalar va innovatsiyalarni tahlil qilish.
Qishloq xo‘jaligi va agrar sektor Qishloq xo‘jaligi mahsulotlarining
ishlab chiqarilishi, agrar sektorda olib borilayotgan islohotlar, qishloq
joylarida yashovchi aholi sonining o‘zgarishi va qishloq xo‘jaligi bilan
bog‘liq tahlillarni amalga oshirish.
Infrastruktura va kommunal xizmatlar Viloyatdagi infratuzilmaning
holati, yo‘l qurilishi, elektr energiyasi, suv ta'minoti, tabiiy gaz bilan
ta'minlash va kommunal xizmatlar sohasidagi o‘zgarishlarni o‘rganish.
Ta'lim va sog‘liqni saqlash sohalari Ta'lim sohasidagi o‘zgarishlar,
maktablar va oliy ta'lim muassasalarining holati, talabalar soni va
sog‘liqni saqlash tizimidagi yangiliklar va imkoniyatlarni tahlil qilish.
Tashqi savdo va investitsiyalar Viloyatning tashqi savdo faoliyati,
eksport va import miqdorlari, investitsiya kiritilishi va xorijiy
investorlarga taqdim etilayotgan imkoniyatlarni o‘rganish.
Statistik tahlil metodlari Viloyatdagi ijtimoiy-iqtisodiy ko‘rsatkichlar
bo‘yicha statistik tahlillarni amalga oshirishda, regression tahlil, vaqt

16seriyalari tahlili, korrelyatsiya tahlili kabi metodlardan foydalanish
zarur. Bu metodlar yordamida ko‘rsatkichlar orasidagi bog‘lanishlarni
aniqlash mumkin.
Statistik hisobotlar va natijalar Olingan statistik ma'lumotlar asosida
oylik, choraklik va yillik hisobotlar tayyorlanadi. Hisobotlarda
viloyatning iqtisodiy rivojlanishi, ijtimoiy xizmatlar va aholi
farovonligi haqida to‘liq tahlil keltiriladi. Hisobotlar statistik tizimlarga
topshiriladi va ular bo‘yicha tahlil qilishda foydalaniladi.
Iqtisodiy va ijtimoiy siyosatni shakllantirish Statistik tahlillar
viloyatdagi iqtisodiy va ijtimoiy siyosatni shakllantirishda yordam
beradi. Ushbu tahlillar asosida davlat va mahalliy hokimiyatlar
tomonidan yangi strategiyalar ishlab chiqiladi va ularni amalga oshirish
uchun zarur choralar belgilanadi.
Tahlil natijalarini taqdim etish Tahlil natijalari viloyatdagi tegishli
tashkilotlar va tashkilotlarning boshqaruv bo‘limlariga taqdim etiladi.
Bu tahlillar natijasida chiqarilgan xulosalar va tavsiyalar amaliyotga
kiritilib, viloyatni rivojlantirish bo‘yicha qarorlar qabul qilinadi.
Ushbu tahlil natijalari asosida viloyatning ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanishini
kuzatish, yangi imkoniyatlarni aniqlash va davlat siyosatini shakllantirishda
yordam beradi. Statistik tahlillar yordamida viloyatning ijtimoiy-iqtisodiy
holati haqida aniq va ishonchli ma'lumotlar taqdim etiladi.
8. So‘nggi 5 yillik statistik ko‘rsatkichlarni yig‘ish va dinamik
tahlil qilish
So‘nggi 5 yillik statistik ko‘rsatkichlarni yig‘ish va dinamik tahlil qilish
jarayonida quyidagi ko‘rsatkichlarni tahlil qilish mumkin. Bu jarayonni jadval
ko‘rinishida keltiraman:
№ Yil Ko‘rsatkich Yillik o‘sish
sur'ati (%) Natija Tahlil metodi

171 2021 Iqtisodiy o‘sish
sur'ati 3.5 2021-yilda iqtisodiy o‘sish
3.5% bo‘ldi. Yilning o‘sish
dinamikasi, regression
tahlil
2 2022 Iqtisodiy o‘sish
sur'ati 4.0 2022-yilda iqtisodiy o‘sish
4.0% bo‘ldi. Yillik o‘sish tahlili,
solishtirma tahlil
3 2023 Iqtisodiy o‘sish
sur'ati 3.2 2023-yilda iqtisodiy o‘sish
3.2% bo‘ldi. Vaqt seriyalari tahlili,
o‘sish trendi
4 2024 Ishsizlik
darajasi -0.5 2024-yilda ish bilan
ta'minlanganlar soni ko‘paydi. Statistika, regressiya
tahlili, ish o‘rinlari
analizi
5 2024 Qishloq
xo‘jaligi ishlab
chiqarish hajmi 6.0 Qishloq xo‘jaligi ishlab
chiqarish hajmi 6% ga o‘sdi. Agregat tahlil,
solishtirma tahlil,
qishloq xo‘jaligi tahlili
6 2023 Sanoat ishlab
chiqarish hajmi 5.5 Sanoat ishlab chiqarish hajmi
5.5% ga oshdi. O‘sish sur'ati, vaqt
seriyalariga asoslangan
tahlil
7 2022 Mehnat
bozoridagi
o‘zgarishlar -2.0 Mehnat bozorida ish o‘rinlari
soni kamaygan. Korrelyatsiya tahlili,
solishtirma tahlil
8 2024 Tashqi savdo
hajmi 7.0 Tashqi savdo hajmi 7% ga
oshdi. Tashqi savdo tahlili,
regressiya, o‘sish tahlili
9 2023 Tashqi
investitsiyalar 10.0 Xorijiy investitsiyalar 10% ga
oshgan. Investitsiyalar
dinamikasi, iqtisodiy
tahlil
10 2022 Ta'lim darajasi 1.5 Ta'lim tizimi rivojlanishi 1.5%
ga oshdi. Ta'lim darajasi tahlili,
o‘quvchilar soni analizi
Iqtisodiy o‘sish sur'ati : 2021-yildan 2023-yilgacha o‘sish sur'ati o‘zgarib
turdi, lekin 2024-yilda iqtisodiy o‘sish barqarorlashtirilgan. Bu o‘zgarishlarni
yanada chuqurroq tahlil qilish uchun vaqt seriyalarini ko‘rib chiqish lozim.
Ishsizlik darajasi : 2024-yilda ish o‘rinlari sonining o‘sishi, ish bilan
ta'minlanishning yaxshilanishini ko‘rsatadi. Mehnat bozoridagi tahlil ko‘proq
ish o‘rinlari yaratish va ijtimoiy ta'minotni kuchaytirish zarurligini anglatadi.

18Sanoat va qishloq xo‘jaligi ishlab chiqarishi : Sanoat va qishloq xo‘jaligida
ishlab chiqarish hajmida 2023-yilda yuqori o‘sish ko‘rsatildi, bu viloyat
iqtisodiyotining barqaror rivojlanishini ko‘rsatadi.
Tashqi savdo va investitsiyalar : Tashqi savdo va xorijiy investitsiyalar
hajmi oshishi iqtisodiyotning o‘sishiga ijobiy ta'sir ko‘rsatmoqda. Ushbu
tahlil va statistik ko‘rsatkichlar asosida viloyat iqtisodiyoti va mehnat
bozorining holati bo‘yicha aniq tavsiyalar ishlab chiqish mumkin.
9. Aholi soni, bandlik darajasi, yosh tarkibi, maosh
ko‘rsatkichlari bo‘yicha ma’lumotlar bilan ishlash
Aholi soni : Viloyatdagi umumiy aholi soni tahlil qilindi. Aholi soni yil sayin
o‘zgargan, lekin aholi sonining o‘sish sur'ati 2021-yildan 2024-yilgacha 1.5%
atrofida bo‘lib, aholi sonining o‘sishi ijtimoiy-iqtisodiy omillar bilan bevosita
bog‘liq.
Bandlik darajasi : Bandlik darajasi va ish bilan ta'minlanish tahlil qilindi.
2023-yilda bandlik darajasi 95% ga yetdi, bu 2022-yilga nisbatan 2%
o‘sishning ko‘rsatkichi.
Yosh tarkibi : Aholining yosh tarkibi bo‘yicha statistik ma'lumotlar yig‘ildi.
Aholining 35% i yoshlar (15-29 yosh), 50% o‘rta yoshdagi (30-59 yosh), 15%
esa 60 yoshdan katta bo‘lgan qatlamdan iborat.
Ishsizlik darajasi : Ishsizlik darajasi 2023-yilda 4.5%ni tashkil etdi, bu 2022-
yilda 5.0%dan past. Ishsizlikni kamaytirish uchun viloyatda yangi ish o‘rinlari
yaratilmoqda.
Maosh ko‘rsatkichlari : 2023-yilda o‘rtacha oylik ish haqi 3,500,000 so‘mni
tashkil etdi. Maosh darajasi 2022-yilga nisbatan 8% ga oshdi, bu viloyat
iqtisodiyoti uchun ijobiy ko‘rsatkich hisoblanadi.

19Ish o‘rinlari yaratish : Viloyatda yangi ish o‘rinlari yaratish va mehnat
bozoridagi o‘zgarishlarni tahlil qilish. 2023-yilda 10,000 dan ortiq yangi ish
o‘rinlari yaratildi.
Ijtimoiy yordam va ta'minot : Aholining ijtimoiy ta'minot darajasi ham tahlil
qilindi. Ijtimoiy yordamni taqdim etish uchun byudjetdan ajratilgan
mablag‘lar 5% ga oshdi.
Qishloq va shahar aholisining bandlik darajasi : Qishloq aholisining
bandlik darajasi 90% ni tashkil etsa, shahar aholisida bu ko‘rsatkich 98% ga
yetdi.
Aholi migratsiyasi : Aholi migratsiyasi bo‘yicha statistik ma'lumotlar yig‘ildi.
2023-yilda viloyatdan tashqariga ko‘chib ketganlar soni 10,000 ga yaqin edi.
Yoshlar bandligi : Yoshlar bandligini yaxshilash maqsadida viloyatda malaka
oshirish va kasbga tayyorlov dasturlari tashkil etilgan.
Tahlil va xulosalar : Aholi soni va yosh tarkibi iqtisodiy va ijtimoiy
rivojlanishning asosiy ko‘rsatkichlaridan biri bo‘lib, bu ma'lumotlar viloyat
siyosatini shakllantirishda asosiy o‘rin tutadi. Bandlik darajasi yuqori
bo‘lishi viloyat iqtisodiyotining sog‘lom holatini ko‘rsatadi, lekin yoshlar
o‘rtasida ish topish muammosi hali ham mavjud. Ishsizlik darajasi va maosh
ko‘rsatkichlari viloyatdagi ijtimoiy muammolarni yengillashtirishga yordam
beradi, ammo bu sohada yanada ijobiy natijalarga erishish uchun turli
strategiyalar ishlab chiqish zarur.
10. Korxona va tashkilotlar bo‘yicha statistik ma’lumotlarni
tizimlashtirish va tahlil qilish
Korxona va tashkilotlar faoliyatini tahlil qilish va statistik ma'lumotlarni
tizimlashtirish iqtisodiyotning eng muhim jarayonlaridan biridir. Har bir
tashkilot o‘z faoliyatini samarali tashkil etish uchun ma’lumotlarga

20tayyorlanadi. Bu ma’lumotlar iqtisodiy, ijtimoiy va moliyaviy ko‘rsatkichlar
asosida yig‘iladi va tahlil qilinadi. Statistik ma’lumotlar esa korxona va
tashkilotlarga o‘z faoliyatlarini rivojlantirish, yangi strategiyalar ishlab
chiqish, resurslarni samarali taqsimlash, hamda bozor talablariga javob berish
uchun asos bo‘lib xizmat qiladi.
Korxona va Tashkilotlar Faoliyati Bo‘yicha Ma’lumotlarni Yig‘ish
Statistik ma'lumotlar korxona va tashkilotlar faoliyatini har tomonlama tahlil
qilish uchun yig‘iladi. Ushbu ma'lumotlar quyidagi asosiy yo‘nalishlar
bo‘yicha to‘planadi:
Moliyaviy ma’lumotlar : Bu ko‘rsatkichlar korxona yoki tashkilotning
moliyaviy holatini aniqlashga yordam beradi. Kirim va chiqimlar,
foyda va zarar, likvidlik va rentabellik kabi ko‘rsatkichlar bu toifaga
kiradi.
Ishlab chiqarish va xizmat ko‘rsatish ko‘rsatkichlari : Har bir
tashkilotning ishlab chiqarish hajmi, ishlab chiqarish jarayonining
samaradorligi, mahsulot yoki xizmatlarning sifatini o‘lchash, shu bilan
birga, mahsulotlarning narxi va bozor ulushini belgilash statistik
tahlilni talab qiladi.
Bandlik va ishchi kuchi ko‘rsatkichlari : Korxonalarda bandlik
darajasi, ishchilar soni, malakali ishchilar ulushi, ish o‘rinlari va
o‘rtacha maosh kabi ma’lumotlar yig‘ilib, bu sohalarda tahlil qilinadi.
Ishchilarni malakali tayyorlash va bandlikni oshirish uchun bu
ma'lumotlar muhim ahamiyatga ega.
Mahsulot va xizmatlar bo‘yicha ma’lumotlar : Tashkilotlar o‘z
mahsulotlari yoki xizmatlarining ishlab chiqarish va sotish

21ko‘rsatkichlari asosida statistik ma'lumotlarni yig‘adi. Bu ma’lumotlar
ishlab chiqarish samaradorligini tahlil qilishda, shu bilan birga bozor
talabini aniqlashda ham yordam beradi.
Ma’lumotlarni Tizimlashtirish
Ma’lumotlar yig‘ilganidan so‘ng, ularni tizimlashtirish juda muhimdir.
Tizimlashtirish jarayonida to‘plangan ma’lumotlar maxsus tizimlar orqali
qayta ishlanadi va o‘rganiladigan ko‘rsatkichlar bo‘yicha guruhlanadi.
Tizimlashtirish quyidagi shakllarda amalga oshiriladi:
Jadval va graflar shaklida tizimlashtirish : Yig‘ilgan statistik
ma’lumotlar jadval shaklida tizimlashtiriladi. Bu jadvalda har bir
ko‘rsatkichning yillik, choraklik yoki oylik o‘zgarishi ko‘rsatiladi.
Jadval orqali har bir ko‘rsatkichning taqqoslash mumkin bo‘ladi.
Dinamik tahlil qilish : Dinamik tahlil orqali ma’lumotlarning vaqt
o‘tishi bilan qanday o‘zgarishini ko‘rish mumkin. Misol uchun, har yili
o‘sish yoki kamayish tendensiyalarini aniqlash uchun vaqt seriyasini
tahlil qilish amalga oshiriladi
Korrelyatsion tahlil : Korrelyatsion tahlil ma’lumotlar o‘rtasidagi
bog‘liqlikni aniqlashga yordam beradi. Masalan, mahsulot ishlab
chiqarish hajmi va ishlab chiqarish xarajatlari o‘rtasidagi bog‘liqlikni
aniqlash mumkin.
O‘rtacha va maksimal ko‘rsatkichlarni aniqlash : Har bir korxona
yoki tashkilotning o‘rtacha ko‘rsatkichlari, maksimal va minimal
qiymatlari tahlil qilinadi. Bu ko‘rsatkichlar orqali korxona faoliyatining
samaradorligi va rentabelligi aniqlanadi.
Ma’lumotlarni Tahlil Qilish

22Statistik ma’lumotlarni tahlil qilish korxona yoki tashkilotning faoliyatini
yanada samarali boshqarishga yordam beradi. Tahlil qilish jarayonida
quyidagi metodlar qo‘llaniladi:
Solishtirma tahlil : Solishtirma tahlil yordamida turli davrlar bo‘yicha
ko‘rsatkichlar solishtiriladi. Masalan, 2022-yil va 2023-yil
ko‘rsatkichlarini solishtirish orqali o‘sish yoki pasayish sur’atlarini
aniqlash mumkin.
Trendlarga asoslangan tahlil : Korxona yoki tashkilot faoliyatidagi
umumiy tendensiyalarni aniqlash uchun trendlarga asoslangan tahlil
ishlatiladi. Bu tahlil orqali kelajakdagi o‘zgarishlarni prognoz qilish
mumkin.
Rentabellik va samaradorlikni o‘lchash : Korxonaning rentabelligi va
samaradorligi statistika orqali o‘lchanadi. Bu ko‘rsatkichlar, odatda,
mahsulot narxi, ishlab chiqarish xarajatlari va umumiy foyda asosida
hisoblanadi.
Korxona va tashkilotlar bo‘yicha statistik ma’lumotlarni tizimlashtirish va
tahlil qilish ularning faoliyatini baholash va rivojlantirishda muhim o‘rin
tutadi. Yig‘ilgan statistik ma’lumotlar to‘g‘ri tahlil qilinganida, korxona yoki
tashkilot o‘z faoliyatini yaxshilash, bozor talablariga moslashish va
samaradorlikni oshirish uchun zarur qarorlarni qabul qilish imkoniyatiga ega
bo‘ladi. Tahlil qilish jarayonida foydalanilgan metodlar, masalan, solishtirma,
dinamik va trendlarga asoslangan tahlil, korxonaning o‘sish yoki pasayish
tendensiyalarini aniqlashga yordam beradi. Shuningdek, tizimlashtirilgan
ma’lumotlar korxona boshqaruvchilari uchun aniq va samarali qarorlar qabul
qilishda asos bo‘lib xizmat qiladi.

2311. Mahalliy sanoat, xizmat ko‘rsatish va qishloq xo‘jaligi
bo‘yicha statistik ko‘rsatkichlarni o‘rganish
Bu jadval mahalliy sanoat, xizmat ko‘rsatish va qishloq xo‘jaligi sektorlari
bo‘yicha asosiy statistik ko‘rsatkichlarni o‘z ichiga oladi, shu jumladan ishlab
chiqarish hajmi, ishchilar soni, o‘sish sur’ati, mahsulot hajmi, o‘rtacha maosh
va samaradorlik ko‘rsatkichi.
12. Statistika tizimida qo‘llaniladigan tahlil usullari (o‘rtachalar,
indekslar, foizlar)ni o‘rganish
Statistika tizimida qo‘llaniladigan tahlil usullari, jumladan o‘rtachalar,
indekslar va foizlar, statistik ma'lumotlarni tahlil qilishda muhim ahamiyatga
ega. Ushbu usullar orqali iqtisodiy va ijtimoiy jarayonlarni, shuningdek,
statistik ko‘rsatkichlarning o‘zgarishini aniqlash va baholash mumkin.
O‘rtachalar: O‘rtacha ko‘rsatkichlar statistik tahlilning eng asosiy
vositalaridan biridir. O‘rtacha, statistik biror kattalikni umumiy summaga
bo‘lish orqali topiladi. Asosiy turlari quyidagilar:

24Aritmetik o‘rtacha – bu eng keng tarqalgan o‘rtacha turidir. U barcha
qiymatlar yig‘indisini qiymatlar soniga bo‘lish orqali hisoblanadi.
Formula :

Bu yerda X
1 ,X
2 ,...,X
n – individual qiymatlar, nnn esa qiymatlar soni.
Geometrik o‘rtacha – bu o‘rtacha ko‘rsatkichlar sonining
ko‘paytmasidan hisoblanadi. U ayniqsa o‘sish sur’atlari va foizlarni
hisoblashda qo‘llaniladi.
Formula :
Harmonik o‘rtacha – bu o‘rtacha turlaridan biri bo‘lib, ayniqsa tezlik
yoki vaqtni hisoblashda ishlatiladi.
Indekslar: Indekslar iqtisodiy va ijtimoiy ko‘rsatkichlarni o‘zaro taqqoslash
va o‘zgarishini o‘lchash uchun ishlatiladi. Ular har qanday ko‘rsatkichning
o‘zgarishini ko‘rsatadigan o‘lchovdir. Indekslar asosan ikkita turga bo‘linadi:
Narx indekslari – bu narxlar o‘zgarishini o‘lchaydi. Eng mashhur
indekslardan biri iste’mol narxlarining o‘zgarishini ko‘rsatadigan
iste’mol narxlari indeksidir.
Formula :
Bu yerda P
t joriy davrdagi narx, P
0 – boshlang‘ich davrdagi narx.
Hajm indekslari – ishlab chiqarish hajmi yoki boshqa fizik
ko‘rsatkichlarning o‘zgarishini o‘lchash uchun ishlatiladi.
1.

25Foizlar: Foizlar har qanday o‘zgarishni yoki nisbiy miqdorni ifodalash uchun
qo‘llaniladi. Statistik tahlilda foizlar o‘zgartirishlar yoki o‘sishlarni
taqqoslashda keng qo‘llaniladi.
Formula :
Bu usullar yordamida statistik ma'lumotlar tahlil qilinadi, tahlil qilingan
ko‘rsatkichlar orasidagi bog‘liqliklar aniqlanadi va iqtisodiy jarayonlar haqida
xulosa chiqariladi. Tahlil usullari yordamida statistik ma’lumotlar chuqur
o‘rganilib, ular asosida turli tahlillar va prognozlar chiqarilishi mumkin.
Amaliyot davomida, bu usullarni o‘rganish va qo‘llash, statistika tizimining
samaradorligini oshirishda yordam berdi.
13.Statistika va iqtisodiy indekslar (narx indeksi, ishlab
chiqarish indeksi va b.)ni o‘rganish
Statistika va iqtisodiy indekslar iqtisodiy tahlil va statistikada muhim
vositalar sifatida ishlatiladi. Ular iqtisodiy jarayonlar va ko‘rsatkichlarning
o‘zgarishini o‘lchash, tahlil qilish va taqqoslash uchun ishlatiladi. Har bir
indeksning o‘ziga xos vazifasi va qo‘llanilish sohasi bor. Quyida ayrim asosiy
indekslar va ularning ahamiyati haqida to‘liq ma'lumotlar berilgan.
1. Narx indeksi:
Narx indeksi iqtisodiyotda narxlar o‘zgarishini o‘lchash uchun ishlatiladi. Bu
indeks inflyatsiya darajasini aniqlashda asosiy vosita hisoblanadi. Iste'mol
narxlari indeksi (INI) iste'mol tovarlari va xizmatlarining narxlari o‘zgarishini
ko‘rsatadi. Narx indekslari yordamida inflyatsiya darajasi o‘lchanadi va
iqtisodiy holat baholanadi.
2. Ishlab chiqarish indeksi:
Ishlab chiqarish indeksi iqtisodiy faoliyatni tahlil qilishda qo‘llaniladi. Bu
indeks ishlab chiqarish hajmining o‘zgarishini o‘lchaydi. Ishlab chiqarish

26indekslari sanoat va boshqa tarmoqlarda ishlab chiqarishning o‘sishi yoki
pasayishini ko‘rsatadi. Sanoat ishlab chiqarish indeksi orqali iqtisodiyotdagi
sanoat sektori faoliyati baholanadi.
3. Tushum indeksi:
Tushum indeksi iqtisodiy tahlilning yana bir muhim vositasi hisoblanadi. Bu
indeks tashkilotlarning yoki sektorlarning olingan tushumlaridagi o‘zgarishni
o‘lchashga yordam beradi. Tushum indekslari iqtisodiy sektorlarning
rentabelligini va ularda yuz berayotgan o‘zgarishlarni aniqlashda qo‘llaniladi.
4. Xizmatlar indeksi:
Xizmatlar sektori uchun indekslar xizmatlar ko‘rsatishning o‘sish yoki
pasayishini o‘lchashda ishlatiladi. Xizmatlar indekslari iqtisodiy sektorlar
o‘rtasidagi farqlarni ko‘rsatadi va iqtisodiy tizimdagi o‘zgarishlar haqida
ma'lumot beradi.
5. Jamiyat farovonligi indeksi:
Bu indeks jamiyatning umumiy farovonlik darajasini baholashda ishlatiladi.
Bu ko‘rsatkich orqali mamlakatlar o‘rtasida farovonlikni taqqoslash mumkin.
Jamiyat farovonligi indeksi turli iqtisodiy, ijtimoiy va ekologik
ko‘rsatkichlarni birlashtiradi.
6. Iqtisodiy o‘sish indeksi:
Iqtisodiy o‘sish indeksi mamlakat yoki mintaqadagi iqtisodiy o‘sish sur’atini
ko‘rsatadi. Bu indeks orqali iqtisodiy rivojlanish darajasini tahlil qilish
mumkin. Iqtisodiy o‘sish indeksi vaqt o‘tishi bilan iqtisodiy barqarorlikni
o‘lchashda qo‘llaniladi.
7. Foizlar va o‘sish koeffitsientlari:
Foizlar va o‘sish koeffitsientlari iqtisodiy tahlilda ko‘plab sohalarda
qo‘llaniladi. Ular yordamida iqtisodiy ko‘rsatkichlar o‘rtasidagi o‘zgarishlar
va nisbiy qiymatlar aniqlanadi. Bu koeffitsientlar o‘zgarishlarning miqdorini
taqqoslashda ishlatiladi.
8. Indekslarning ahamiyati:

27Iqtisodiy barqarorlikni ta’minlash: Indekslar orqali iqtisodiyotdagi
o‘zgarishlar va muammolar tahlil qilinadi, bu esa iqtisodiy
barqarorlikni ta’minlashga yordam beradi.
Prognoz qilish: Indekslar yordamida kelajakdagi iqtisodiy
o‘zgarishlarni prognoz qilish va iqtisodiy siyosatni to‘g‘ri yo‘naltirish
mumkin.
Xalqaro taqqoslash: Mamlakatlar o‘rtasidagi iqtisodiy salohiyatni
taqqoslashda indekslar muhim vosita hisoblanadi. Indekslar orqali
mamlakatlar o‘rtasidagi farqlar aniqlanadi va iqtisodiy siyosatlarni
qiyoslash mumkin.
Ishlab chiqarish va sanoat tarmoqlarini rivojlantirish: Indekslar
yordamida ishlab chiqarish va boshqa iqtisodiy tarmoqlarning
rivojlanish sur'ati aniqlanadi. Bu esa tegishli tarmoqlarni rivojlantirish
uchun zaruriy choralarni ko‘rish imkonini beradi.
Statistik va iqtisodiy indekslar iqtisodiy tahlilning ajralmas qismidir. Ular
yordamida turli iqtisodiy ko‘rsatkichlarning o‘zgarishini tahlil qilish,
prognozlar tuzish, mamlakatlar o‘rtasida taqqoslashlar olib borish va iqtisodiy
barqarorlikni ta’minlash mumkin. Indekslar iqtisodiy tizimning o‘zgarishini
kuzatish va boshqarish uchun zarur vositalardan biridir.
2025- yilning dastlabki 3 oyida O zbekiston eng ko p parranda go shtiniʻ ʻ ʻ
import qilgan davlatlar:
Polsha – 3,3 ming tonna
Turkiya – 2,7 ming tonna
Rossiya – 1,7 ming tonna
Belgiya – 1,6 ming tonna
AQSH – 828,5 tonna
Litva – 484 tonna
Niderlandiya – 428 tonna

28Germaniya – 261 tonna
2022- yil yanvar-aprel oylarida sog'liqni saqlash va ijtimoiy xizmatlar sohasida
eng ko'p yangi tashkil etilgan korxona va tashkilotlarga ega bo'lgan hududlar:
Buxoro shahri - 18 ta??????
Kogon tumani - 8 ta
??????
Buxoro tumani - 7 ta
??????
Vobkent tumani - 4 ta
??????
Buxoro viloyati statistika boshqarmasi ma'lumotlariga ko'ra, 2025- yilning 1-
aprel holatiga viloyatimizda (fermer va dehqon xo'jaliklarisiz) jami 1 758 ta
korxona va tashkilotlar yangi tashkil etilgan. Bu o'tgan yilning mos davriga
qaraganda 423 taga kam.
Hududlar kesimida yangi tashkil etilgan korxonalar soni:
Buxoro shahri - 418 ta
◾️

29Shofirkon tumani - 109 ta◾️
Buxoro tumani - 151 ta
◾️
Jondor tumani - 138 ta
◾️
Romitan tumani - 183 ta
◾️
Gijduvon tumani - 197 ta
◾️
Peshku tumani- 75 ta
◾️
Kogon tumani - 129 ta
◾️
Vobkent tumani- 108 ta
◾️
Kogon shahri - 69 ta
◾️
Qorakul tumani -91 ta
◾️
Olot tumani - 52 ta
◾️
Qorovulbozor tumani - 40 ta
◾️
Yillar kesimida dastlabki to’rt oy davomida yangi tashkil etilgan korxonalar
soni:

302023 yil – 2 181 ta
2022 yil – 1 758 ta
O‘zbekiston Respublikasining 2002-yil 12-dekabrdagi “Davlat statistikasi
to‘g‘risida”gi qonuni,
O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2017-yil 31-iyuldagi “O‘zbekiston
Respublikasi Davlat statistika qo‘mitasi faoliyatini takomillashtirish chora-
tadbirlari to‘g‘risida”gi PQ-3165-son qarori,
O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2019-yil 9-apreldagi “Davlat
boshqaruvining ochiqligi va shaffofligini ta’minlash hamda mamlakatning
statistika salohiyatini oshirish yuzasidan qo‘shimcha chora-tadbirlar
to‘g‘risida”gi PQ-4273-sonli qarori va O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar
Mahkamasining 2017-yil 2-sentabrdagi “O‘zbekiston Respublikasi Davlat
statistika qo‘mitasi to‘g‘risidagi nizomni tasdiqlash haqida”gi 690-son qaroriga
muvofiq, Davlat statistika qo‘mitasining asosiy vazifalari quyidagilardan
iborat:
Davlat statistikasi sohasida yagona siyosatni ishlab chiqish va amalga oshirish,
statistikani tashkil etishning samarali tizimini ta’minlash;
Davlat statistikasi sohasida muvofiqlashtirish va funksional tartibga solishni
amalga oshirish;
xalqaro standartlarga mos yagona statistik metodologiya va davlat statistika
kuzatuvlari shakllarini ishlab chiqish, tasdiqlash va joriy etish;
ijtimoiy-iqtisodiy hodisalar, jarayonlar va ularning natijalari to‘g‘risidagi
statistika axborotlarini yig‘ish, qayta ishlash, to‘plash, saqlash, umumlashtirish,
tahlil qilish va nashr qilish;
davlat organlari, yuridik shaxslar, xalqaro tashkilotlar va aholini statistika
ma’lumotlari bilan belgilangan tartibda ta’minlash;
Korxona va tashkilotlarning yagona davlat registrini yuritish va statistika

31ishlarini tashkil etish uchun zarur iqtisodiy-statistik klassifikatsiyalar tizimini
ishlab chiqish, joriy etish va yuritish;
Davlat statistikasi tizimining axborot-kommunikatsiya texnologiyalarini
rivojlantirish, foydalanuvchilarga respublikaning rivojlanishini to‘liq
tavsiflovchi va iqtisodiyotning tarmoqlari va sohalari rivojlanishidagi,
shuningdek aholi turmush darajasi o‘zgarishlarni ochib beruvchi
ko‘rsatkichlardan erkin foydalanish imkonini ta’minlash;
Davlat statistika qo‘mitasi markaziy apparati va uning tarkibiy bo‘linmalari
ishining shakli va usullarini yanada takomillashtirish, fuqarolarning
murojaatlariga o‘z vaqtida javob qaytarilishini ta’minlash, xodimlarning
yuklatilgan vazifalarni o‘z vaqtida va sifatli bajarish uchun mas’uliyatini
oshirish;
Davlat organlari va tashkilotlarining ochiq ma’lumotlar to‘plamlari ro‘yxatini
shakllantirish, yuritish va yangilash hamda O‘zbekiston Respublikasi ochiq
ma’lumotlar portalida o‘z vaqtida aks ettirish bo‘yicha faoliyatini
muvofiqlashtirish.O‘zbekiston Respublikasi Davlat statistika qo‘mitasining
nizomi va tashkiliy tuzilmasi O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar
Mahkamasining 2003-yil 8-yanvardagi “O‘zbekiston Respublikasi Davlat
statistika qo‘mitasi faoliyatini tashkil etish to‘g‘risida”gi 8-son qarori bilan
tasdiqlangan.
O‘zbekiston Respublikasi Davlat statistika qo‘mitasining o‘zgartirilgan nizomi
va tashkiliy tuzilmasi O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2017-yil 31-
iyuldagi “O‘zbekiston Respublikasi Davlat statistika qo‘mitasining faoliyatini
takomillashtirish chora-tadbirlari to‘g‘risida”gi PQ-3165-son va O‘zbekiston
Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2017-yil 2-sentabrdagi “O‘zbekiston
Respublikasi Davlat statistika qo‘mitasi to‘g‘risidagi nizomni tasdiqlash
haqida”gi 690-son qarori bilan tasdiqlangan.
Davlat statistikasi sohasida yagona siyosatni ishlab chiqish va amalga oshirish,

32statistikani tashkil qilishning samarali tizimini ta’minlash, davlat statistikasi
sohasida muvofiqlashtirish va funksional tartibga solishni amalga oshirish;
xalqaro standartlarga mos yagona statistik metodologiyani va davlat statistika
kuzatuvlari shakllarini ishlab chiqish, tasdiqlash va joriy etish;
ijtimoiy-iqtisodiy hodisalar, jarayonlar va ularning natijalari to‘g‘risidagi
statistik axborotlarni yig‘ish, qayta ishlash, to‘plash, saqlash, umumlashtirish,
tahlil qilish va nashr qilish;
davlat organlari, yuridik shaxslar, xalqaro tashkilotlar va aholini statistika
axborotlari bilan belgilangan tartibda ta’minlash;
korxona va tashkilotlarning yagona davlat registri va statistika ishlarini tashkil
etish uchun zarur iqtisodiy-statistik klassifikatsiyalarni yuritish;
Davlat statistikasi tizimining axborot-kommunikatsiya texnologiyalarini
rivojlantirish, foydalanuvchilarga respublikaning rivojlanishini to‘liq
tavsiflovchi va iqtisodiyotning tarmoq va sohalari rivojlanishidagi, shuningdek
aholi turmush darajasidagi sifatiy o‘zgarishlarni ochib beruvchi
ko‘rsatkichlardan erkin foydalanish imkonini ta’minlash;
Davlat statistika qo‘mitasi markaziy apparati va uning tarkibiy bo‘linmalari
ishining shakli va usullarini yanada takomillashtirish, fuqarolarning
murojaatlariga o‘z vaqtida javob qaytarilishini ta’minlash, xodimlarning
yuklatilgan vazifalarni o‘z vaqtida va sifatli bajarish uchun mas’uliyatini
oshirish;
boshqa rasmiy statistika ishlab chiqaruvchilarning statistika metodologiyalarini
xalqaro standartlarga muvofiqligi yuzasidan auditdan o‘tkazish va audit
natijalariga ko‘ra, vazirlik va idoralarga bajarilishi majburiy bo‘lgan
taqdimnomalar kiritish;
kuzatuvlarni o‘tkazish, rasmiy statistika materiallarini shakllantirish va
tahlillarni amalga oshirish maqsadida vazirlik va idoralarning axborot tizimlari
bilan o‘zaro elektron bog‘lanish.

33Xulosa
Men 3-1STA-22 guruh talabasi Hamroqulov Amriddin Buxoro viloyati
statistika boshqarmasi amaliyot o’tash davrida yetarli bilim va ko’nikmalarga
ega bo’ldim. Ushbu bo’limda nazariy va amaliy qismlarini ko’rib chiqqan
holda ayta olamanki statistika davlatning ham moliyaviy tuzulishida ham
katta ahamiyatga ega. Buning asosiy sabablaridan biri korxona va
tashkilotlarning bu sohaga chambar-chars bog’liqligi desak yana bir
tomondan ularning doimiy boshqarmaga oylik yillik daromadlari to’g’risida
hisobot topshirishini misol qila olamiz. Statistika bir tomonlama soha
bo’lmaganligi sabab uning tarmoqlari ko’pligi aynan bu sohaga mutaxassis
yetishmasligiga olib kelishini bilib oldim. Korxona va MCHJ tashkilotlarga
qarashli yer yoki mahsulot har biri uchun hisobot topshirilishi zarur bo’lgan
qonun qoidalar ishlab chiqilgan. Men bu qonun-qoidalar bilan tanishish
davomida statistikaga oid barcha nizomlarni o’rgandim .

amaliyot hisoboti statistika buxoro

Sotib olish