• Всего документов: 5844
  • Число пользователей: 15251

Информация о документе

Цена 14000UZS
Размер 59.5KB
Покупки 2
Дата загрузки 08 Январь 2025
Расширение docx
Категория Экономика

Продавец

Husenov Jahongir

Дата регистрации 03 Май 2024

11 Продаж

Asosiy vositalar va nomoddiy aktivlar xisobi

I BOB. NOMODDIY AKTIVLARNI HISOBGA OLISHNING NAZARIY ASOSLARI 1.1. Nomoddiy aktivlar tushunchasi, tasnifi va baholanishi Shaklga ega bo’lmagan aktivlardan foydalanishi natijasida buxgalteriya hisobining yangi ob’ekti - nomoddiy aktivlar paydo bo’ldi. Qizig’i shundaki, PBU 14/2007 (‘‘Nomoddiy aktivlarni hisobga olish’’ Buxgalteriya hisobi qoidalari) nomoddiy aktivning o’ziga xos tushunchasini kiritmaydi, balki uning mohiyatini faqat aktiv sifatida tasniflanishi mumkin bo’lgan talablar ro’yxati orqali aks ettiradi . nomoddiy aktiv. PBU 14/2007 ga binoan nomoddiy aktivlar - bu jismoniy shaklga ega bo’lmagan, ammo bahoga ega bo’lgan va daromad keltiradigan uzoq muddatli foydalanish ob’ektlari [5]. PBU 14/2007 ‘‘Nomoddiy aktivlarni hisobga olish’’ 3- bandiga muvofiq, nomoddiy aktivlar bir vaqtning o’zida quyidagi shartlarga javob beradigan mulkni o’z ichiga oladi: - ob’ekt kelajakda tashkilotga iqtisodiy foyda keltirishi mumkin, xususan, mahsulot ishlab chiqarishda, ishlarni bajarishda yoki xizmatlar ko’rsatishda, tashkilotning boshqaruv ehtiyojlari uchun yoki faoliyatda foydalanish uchun mo’ljallangan. notijorat tashkilotni yaratish maqsadlariga erishishga qaratilgan; - tashkilot ushbu ob’ekt kelajakda olib kelishi mumkin bo’lgan iqtisodiy foyda olish huquqiga ega (shu jumladan tashkilotda aktivning o’zi mavjudligini va ushbu tashkilotning intellektual faoliyat natijasi yoki vositalariga bo’lgan huquqlarini tasdiqlovchi to’g’ri rasmiylashtirilgan hujjatlar mavjud bo’lsa); individuallashtirish - patentlar, sertifikatlar, boshqa xavfsizlik hujjatlari, intellektual faoliyat natijasiga yoki individuallashtirish vositalariga mutlaq huquqni begonalashtirish to’g’risidagi shartnoma, mutlaq huquqning kelishuvsiz o’tkazilishini tasdiqlovchi hujjatlar va boshqalar) va boshqa shaxslarning bunday iqtisodiy manfaatlardan foydalanishiga ham cheklovlar mavjud; 4 Keyinchalik, akt ‘‘Citron-torg’’ MChJ rahbari tomonidan imzolandi va tashkilotning buxgalteriya bo’limiga topshirildi, u erda buxgalteriya xodimlari buxgalteriya hisoblarida zarur yozuvlarni yaratadilar. 3) Sotish nomoddiy aktivlar . Citron-torg MChJ kompyuter dasturiga eksklyuziv huquqni sotdi, uning dastlabki qiymati sotish vaqtida 150 000 rubl, hisoblangan amortizatsiya miqdori 50 000 rublni tashkil etdi. Kelishilgan (sotish) narxi - 120 000 rubl. (QQSdan tashqari). 4) Bepul efirga uzatish nomoddiy aktivlar . Buxgalteriya hisobida nomoddiy aktivning tekinga berilishi quyidagicha aks ettiriladi. Dt 05 ‘‘Nomoddiy aktivlarning amortizatsiyasi’’ Kt 04 ‘‘Nomoddiy aktivlar’’ - nomoddiy aktiv bo’yicha hisoblangan amortizatsiya hisobdan chiqariladi; Dt 91 ‘‘Boshqa daromadlar va xarajatlar’’ Kt 04 ‘‘Nomoddiy aktivlar’’ - nomoddiy aktivning qoldiq qiymati hisobdan chiqariladi; Dt 91 ‘‘Boshqa daromadlar va xarajatlar’’ Kt 68 ‘‘ Hisob-kitoblar tomonidan soliqlar Va to’lovlar ‘‘ - tekin o’tkazish uchun QQS olinadi. Citron-torg MChJ o’z balansida ro’yxatga olingan nomoddiy aktivga ega, uning boshlang’ich qiymati 50 000 rubl. Tashkilot ushbu nomoddiy aktivlar ob’ektini sovg’a shartnomasi bo’yicha notijorat tashkilotga beradi. Shartnomani tuzish vaqtida o’tkazilgan nomoddiy aktivning bozor qiymati 90 000 rublni tashkil etdi. Amortizatsiya 5240 rublni tashkil etdi. Citron-torg MChJ buxgalteriya registrlarida quyidagi yozuvlar qayd etilgan: Dt 05 ‘‘Nomoddiy aktivlarning amortizatsiyasi’’ Kt 04 ‘‘Nomoddiy aktivlar’’ - o’tkazilgan nomoddiy aktivlar bo’yicha hisoblangan amortizatsiya hisobdan chiqariladi - 6240 rubl; Dt 91.2 ‘‘Boshqa xarajatlar’’ Kt 04 ‘‘Nomoddiy aktivlar’’ - o’tkazilgan nomoddiy aktivlarning qoldiq qiymati aks ettirilgan - 43 760 rubl; Dt 91.2 ‘‘Boshqa xarajatlar’’ Kt 68 ‘‘ Hisob-kitoblar tomonidan soliqlar Va to’lovlar ‘‘ - QQS o’tkazilgan nomoddiy aktivning bozor qiymatidan olinadi - 16 200 rubl; 20 1.3. Nomoddiy aktivlarni hisobga olishni me’yoriy tartibga solish Nomoddiy aktivlarni o’rganish uchun muhim ahamiyatga ega. Biz nomoddiy aktivlarni hisobga olishni tartibga soluvchi asosiy me’yoriy hujjatlarni sanab o’tamiz:  ‘‘Buxgalteriya hisobi to’g’risida’’ 2011 yil 6 dekabrdagi 402-FZ-sonli Federal qonuni  Buxgalteriya hisobi qoidalari ‘‘Nomoddiy aktivlarni hisobga olish’’ (PBU 14/2007), tasdiqlangan. Rossiya Federatsiyasi Moliya vazirligining 2007 yil 27 dekabrdagi N 153n buyrug’i bilan; ushbu hisob ob’ektlari hisobini tartibga soluvchi asosiy hujjat hisoblanadi. Ushbu qoida buxgalteriya hisobi va moliyaviy hisobotlarda nomoddiy aktivlar to’g’risidagi ma’lumotlarni shakllantirish qoidalarini belgilaydi;  Buxgalteriya hisobi to’g’risidagi nizom ‘‘Tadqiqot, ishlanmalar va texnologik ishlar uchun xarajatlarni hisobga olish’’ (PBU 17/02), tasdiqlangan. rossiya Federatsiyasi Moliya vazirligining 2002 yil 19 noyabrdagi 115n-son buyrug’i bilan (2006 yil 18 sentyabrdagi tahrirda);  Tashkilotlarning moliyaviy-xo’jalik faoliyatini buxgalteriya hisobi bo’yicha hisoblar rejasi va undan foydalanish bo’yicha ko’rsatmalar tasdiqlangan. rossiya Federatsiyasi Moliya vazirligining 2000 yil 31 oktyabrdagi 94n-son buyrug’i bilan (2010 yil 8 noyabrdagi tahrirda);  ‘‘Tovar belgilari, xizmat ko’rsatish belgilari va tovar kelib chiqqan joy nomlari to’g’risida’’. Axborot manbalarini o’rganish natijasida shuni ta’kidlash mumkinki, hozirgi kunga qadar nomoddiy aktivlarni tasniflash xususiyatlarining soni va tarkibi bo’yicha konsensus mavjud emas. Bundan tashqari, turli tasniflash belgilarining chalkashligi mavjud va ko’pchilik mualliflar o’zlari taqdim etgan tasnifning maqsadini asoslamaydilar. Binobarin, nomoddiy aktivlarning tarkibi juda xilma-xil bo’lib, korxona faoliyatining o’ziga xos xususiyatlariga va mamlakatda yangi texnologiyalarning rivojlanish darajasiga bog’liq. Buxgalteriya hisobi nomoddiy aktivlarni ma’lum mezonlarga ko’ra guruhlarga ajratadi. Ijtimoiy ishlab chiqarishda bajariladigan funktsiyalariga ko’ra nomoddiy aktivlar quyidagi asosiy guruhlarga 11 bo’linadi: intellektual mulk ob’ektlari; kechiktirilgan xarajatlar; kompaniyaning ishbilarmonlik obro’si. 12 Buxgalteriya hisobi uchun qabul qilingan nomoddiy aktivlarning qiymati o’zgartirilmaydi, Rossiya Federatsiyasi qonunlarida va PBU 14/2007 [5] bilan belgilangan hollar bundan mustasno. Buxgalteriya hisobiga qabul qilingan nomoddiy aktivning haqiqiy (dastlabki) qiymatini o’zgartirishga nomoddiy aktivlarni qayta baholash va eskirish hollarida yo’l qo’yiladi [5]. Nomoddiy aktivlarni qayta baholash yiliga bir martadan ko’p bo’lmagan holda (hisobot yilining boshida) amalga oshiriladi. Qayta baholash ushbu nomoddiy aktivlarning faol bozori ma’lumotlariga ko’ra ularning qoldiq qiymatini qayta hisoblash yo’li bilan amalga oshiriladi. Qayta baholash tartibi asosiy vositalarni qayta baholash tartibiga o’xshaydi. Qayta baholash natijalari hisobot yilining boshidagi balans ma’lumotlarini tuzishda qabul qilinadi. Ular o’tgan hisobot yilining o’xshash ma’lumotlariga kiritilmagan, ammo ular o’tgan hisobot yilining moliyaviy hisobotiga tushuntirish xatida ochib berilishi kerak. qayta baholash summasi tashkilotning qo’shimcha kapitaliga, chegirma summasi esa taqsimlanmagan foyda (qoplanmagan zarar) hisobiga o’tkaziladi. Nomoddiy aktivlarni qayta baholash summasi uning oldingi hisobot yillarida amalga oshirilgan va taqsimlanmagan foyda (qoplanmagan zarar) hisobiga kiritilgan eskirish summasiga teng. summasi tashkilotning oldingi hisobot yillarida ushbu aktivni qo’shimcha baholash summasidan shakllantirilgan qo’shimcha kapitalini kamaytirishga kiritiladi . O’tgan hisobot yillarida o’tkazilgan qayta baholash natijasida tashkilotning qo’shimcha kapitaliga kiritilgan nomoddiy aktivning eskirish summasining uni qayta baholash summasidan oshib ketishi taqsimlanmagan foyda (qoplanmagan zarar) hisobida aks ettiriladi. va tashkilotning moliyaviy hisobotlarida oshkor etilishi kerak. 8 MUNDARIJA: KIRISH ................................................................................................................ 3 I BOB. NOMODDIY AKTIVLARNI HISOBGA OLISHNING NAZARIY ASOSLARI .................................................................................................................... 4 1.1. Nomoddiy aktivlar tushunchasi, tasnifi va baholanishi ................................ 4 1.2. Nomoddiy aktivlarni hisobga olish tamoyillari va talablari ......................... 9 1.3. Nomoddiy aktivlarni hisobga olishni me’yoriy tartibga solish .................. 11 II BOB. “CITRON-TORG” MCHJ MISOLIDA NOMODDIY AKTIVLAR HISOBINI TASHKIL ETISH ..................................................................................... 13 2.1. ‘‘Citron-torg” MChJning tashkiliy-iqtisodiy tavsifi ................................... 13 2.2. ‘‘Citron-torg’’ MChJda nomoddiy aktivlar harakatini hujjatlashtirish va hisobga olish ................................................................................................................ 16 2.3. Nomoddiy aktivlarni hisobga olish uchun axborot texnologiyalaridan foydalanish ................................................................................................................... 22 XULOSA ........................................................................................................... 26 FOYDALANILGAN MANBALAR RO’YXATI ............................................ 28 2 II BOB. “CITRON-TORG” MCHJ MISOLIDA NOMODDIY AKTIVLAR HISOBINI TASHKIL ETISH 2.1. ‘‘Citron-torg” MChJning tashkiliy-iqtisodiy tavsifi ‘‘Citron-torg’’ mas’uliyati cheklangan jamiyati (‘‘Citron-torg’’ MChJ 2014 yil 20 yanvarda Penza viloyatida yuridik manzilda ro’yxatdan o’tgan: 440015, Penza viloyati , Penza , Baidukova ko’chasi , 94. Kompaniyaga OGRN 1145835000080 berilgan va TIN 5835105154 berilgan. Asosiy faoliyat - sanitariya-texnik vositalarning ulgurji savdosi TechnoNIKOL , Soft Roofing, Hexa , Ceresit , Bundex , Baulux , Fakro kabi taniqli ishlab chiqaruvchilarning rasmiy dileri bo’lib, qurilish va pardozlash materiallarini muvaffaqiyatli yetkazib beradi . Citron-torg MChJ taklif qiladi: tom yopish materiallari; eritilgan tom yopish ( linoxrom , bikrost , bipole , uniflex , texnoelast ), ochiq olovdan foydalanmasdan tom yopish uchun materiallar, SHINGLAS moslashuvchan plitkalar, LUXARD kompozit metall plitkalar , VELUX tom oynalari, TECHNO mineral jun issiqlik izolatsiyasi, ekstruziya TECHNOPLEX polistirol ko’pik , bug ‘ va gidroizolyatsiya shamol o’tkazmaydigan materiallar (IZOSPAN), ovoz izolyatsiyasi (IZOFON), to’quv geotekstil GEOSPAN (mustahkamlash, qatlamlarni ajratish, filtrlash, drenaj), profilli membranalar (drenaj matolari) PLANTER, . quruq aralashmalar; polimer membranalari, drenaj materiallari; plitkalar; apparat, asboblar, moslamalar va boshqalar. ‘‘Penzastroy ‘‘ MChJ, ‘‘ Penzgorstroyzakazchik ‘‘ MUP , ‘‘ Termodom ‘‘ PKF MChJ kabi korxonalar uchun qurilish va pardozlash materiallari yetkazib beruvchisi hisoblanadi . A ilova va B ilova) bo’yicha tuzilgan 4-jadvalda keltirilgan asosiy iqtisodiy ko’rsatkichlarni tahlil qilaylik . Tahlil shuni ko’rsatadiki , sotishdan olingan foyda 1,673 ming rublga oshgan , bu ijobiy, chunki bu ko’rsatkich oddiy faoliyat turining moliyaviy natijasidir . Shunga 13 Nomoddiy aktiv ‘‘Citron-torg’’ MChJda 04 ‘‘Nomoddiy aktivlar’’ sintetik hisobvarag’i bo’yicha Hisoblar rejasiga muvofiq buxgalteriya hisobiga qabul qilingan sanada aniqlangan haqiqiy (dastlabki) qiymati bo’yicha qabul qilinadi. Nomoddiy aktivning haqiqiy (dastlabki) qiymatini aniqlash tartibi uni Citron- torg MChJ tomonidan olish usuliga bog’liq: 1) Nomoddiy narsalarni sotib olish yoki yaratish aktivlar. Nomoddiy aktivlarni sotib olishda buxgalteriya hisobidagi yozuvlar uchun asos bo’lib, birlamchi hujjatlar (shartnoma, etkazib berish xati, schyot-faktura) hisoblanadi. Nomoddiy aktivlarni sotib olish va ulardan foydalanishga yaroqli holatga keltirish bilan bog’liq xarajatlar 08.5 ‘‘Nomoddiy aktivlarni sotib olish’’ schyotida aks ettiriladi. Citron-torg MChJ veb-sayt yaratish bo’yicha shartnoma tuzdi, bu mijozga html kodiga (ishlab chiquvchi tomonidan qo’lda yozilgan), sayt dizayni va mazmuniga mutlaq huquqlarni berishni nazarda tutadi. Veb-sayt yaratish va uni Internetga joylashtirish narxi  8260 rublni tashkil qiladi. (shu jumladan QQS 1260 rubl), dizayn va  tarkibga mutlaq huquqlarni o’tkazish uchun to’lov sayt  14160 rub. (QQS  2160 rublni hisobga olgan holda), html kodiga eksklyuziv huquqni o’tkazish  15 000 RUB. (NDS ko’rsatilmaydi). Ushbu operatsiyalarni aks ettiruvchi buxgalteriya hisobi 6- jadvalda keltirilgan. 2) Uchinchi shaxslardan bepul kvitansiya shaxslar Tashkilot tomonidan bepul olingan nomoddiy aktivlar buxgalteriya hisobiga qabul qilingan kundagi bozor qiymati bo’yicha aks ettiriladi. Bepul olingan aktivlar boshqa daromadlarga kiritiladi, keyinchalik ular tashkilotning foyda va zarar schyotiga o’tkaziladi. Tashkilot bepul olingan nomoddiy aktivlarni hisobga olish usulini mustaqil ravishda tanlaydi:  buxgalteriya hisobiga qabul qilish vaqtida nomoddiy aktivlarning qiymati boshqa ko’paytirishga kiritiladi daromad; 17 2.2. ‘‘Citron-torg’’ MChJda nomoddiy aktivlar harakatini hujjatlashtirish va hisobga olish Nomoddiy aktivlar bo’yicha buxgalteriya hisobi topshiriqlarining bajarilishini va ularning kompaniyada harakatlanish jarayonini aks ettiruvchi xo’jalik operatsiyalarini hujjatlashtirish uchun tasdiqlangan jadvalga mos keladigan oqilona hujjat aylanishi tizimini ishlab chiqish kerak. Nomoddiy aktivlarni hisobga olish ularning turlari va alohida ob’ektlari bo’yicha amalga oshiriladi. Nomoddiy aktivlarni hisobga olish birligi inventar ob’ektidir Nomoddiy aktivning mavjudligini tasdiqlovchi hujjatga qo’shimcha ravishda, buxgalteriya hisobidagi nomoddiy aktivlarning har qanday inventar ob’ekti uchun tegishli birlamchi hujjatlar tuziladi. Nomoddiy aktivlar harakati bilan bog’liq operatsiyalarni hisobga olish uchun birlamchi buxgalteriya hujjatlarining faqat bitta yagona shakli - nomoddiy aktivlarni hisobga olish kartasidan (NMA-1 shakl) foydalanish mumkin. belgilangan maqsadlarda foydalanishga yaroqli holatga keltirish bo’yicha ishlar tugallanganligi sababli , nomoddiy aktivlar ro’yxatga olinadi. nomoddiy aktivlarga qabul qilish akti Ko’rsatilgan dalolatnomaning kompaniya rahbari tomonidan tasdiqlangan nusxalaridan biri tasdiqlovchi hujjatlar bilan birgalikda tashkilotning buxgalteriya xizmatiga topshiriladi, u erda nomoddiy aktivlarni hisobga olish kartasi ochiladi. Nomoddiy aktivlarni hisobga olish kartasi tashkilot balansiga kiritilgan barcha turdagi nomoddiy aktivlarni hisobga olish uchun ishlatiladi. Ushbu karta ro’yxatga olinayotgan nomoddiy aktivlar ob’ektining barcha asosiy xususiyatlari va xususiyatlarini ko’rsatadi. Karta har bir inventar ob’ekti bo’yicha buxgalteriya bo’limida saqlanadi 16 Nomoddiy aktivlarning qiymati amortizatsiya hisobiga bosqichma-bosqich qoplanadi. PBU 14/2007 ga muvofiq nomoddiy aktivlarning amortizatsiyasi to’g’ridan- to’g’ri chiziq usuli, qoldiqni kamaytirish usuli yoki ishlab chiqarish (ish) hajmiga mutanosib ravishda qiymatni hisobdan chiqarish usuli yordamida amalga oshirilishi mumkin. Kurs ishining ikkinchi bobi Citron-torg MChJda nomoddiy aktivlarni hisobga olish xususiyatlarini o’rganishga bag’ishlangan. Ish davomida tashkilotning moliyaviy hisobotida keltirilgan asosiy iqtisodiy ko’rsatkichlar tahlil qilindi va sotishdan olingan foyda 1673 ming rublga oshgan degan xulosaga keldi , bu ijobiy natijadir. Shunga ko’ra, soliqqa tortilgunga qadar foyda 2015 yilga nisbatan 1050 ming rublga o’sdi, bu 51,55% ga o’sdi. Tadqiqotda “Citron-Torg” MChJda nomoddiy aktivlarni hisobga olishning asosiy jihatlari o’rganildi. Nomoddiy aktivlarning kelib tushishi, eskirishi va yo’q qilinishini hisobga olish alohida va batafsil o’rganilib, buxgalteriya hisoblaridan foydalangan holda standart xo’jalik hisobi operatsiyalari ham keltirildi. 27 XULOSA Ushbu kurs ishi kontseptsiya va baholashni batafsil o’rganishni o’z ichiga oladi nomoddiy aktivlar , ular davomida quyidagilarni umumlashtirish mumkin: Nomoddiy aktivlar - bu jismoniy (moddiy) ob’ektlar bo’lmagan, lekin qiymati (pul) bahosiga ega bo’lgan aktivlar guruhini belgilash uchun ishlatiladigan umumiy tushuncha. Ichki buxgalteriya hisobida nomoddiy aktivlar to’g’risidagi ma’lumotlarni shakllantirish qoidalarini tartibga soluvchi asosiy hujjat buxgalteriya hisobi qoidalari ‘‘Nomoddiy aktivlarni hisobga olish’’ (PBU 14/2007). Nomoddiy aktivlarga quyidagilar kiradi: – fan, adabiyot va san’at asarlari; - elektron kompyuterlar uchun dasturlar; - ixtirolar; foydali modellar; – seleksiya yutuqlari; ishlab chiqarish sirlari (nou-xau); – tovar belgilari va xizmat ko’rsatish belgilari; - korxonani mulkiy kompleks (to’liq yoki qisman) sifatida sotib olish munosabati bilan yuzaga keladigan ishbilarmonlik obro’si. Soliq kodeksi nomoddiy aktivning dastlabki qiymati shakllanadigan ikkita holatni nazarda tutadi: sotib olish va yaratish. Birinchi holda, nomoddiy aktivning qiymati ularni sotib olish (yaratish) va ulardan foydalanish uchun yaroqli holatga keltirish xarajatlari yig’indisi sifatida belgilanadi, QQS va aktsiz solig’i bundan mustasno, qonun hujjatlarida nazarda tutilgan hollar bundan mustasno . rossiya Federatsiyasining Soliq kodeksi. Ikkinchidan, nomoddiy aktivning qiymati ularni yaratish, ishlab chiqarish uchun haqiqiy xarajatlar summasidan (shu jumladan moddiy xarajatlar, mehnat xarajatlari, uchinchi tomon tashkilotlarining xizmatlari uchun xarajatlar, patentlar, sertifikatlar olish bilan bog’liq patent bojlari) iborat. xarajatlarning bir qismi sifatida hisobga olingan soliq summalari. 26 2.3. Nomoddiy aktivlarni hisobga olish uchun axborot texnologiyalaridan foydalanish Buxgalteriya hisobida axborot texnologiyalaridan foydalanish uning samaradorligini sezilarli darajada oshiradi. Buxgalter istalgan vaqt oralig’ida, qo’lda namuna olishga murojaat qilmasdan, kerakli natijalarni tezda olishi mumkin. Ma’lumotlarni guruhlash jarayoni qo’lda bajariladigan usullardan ham farq qiladi, chunki jadvallarni shakllantirish uchun bir xil ma’lumotlar ko’p marta qo’llaniladi va bu hisob jarayonini osonlashtiradi va tezlashtiradi. Hozirgi vaqtda buxgalteriya hisobida axborot bilan ishlashning asosiy vositasi shaxsiy kompyuter hisoblanadi. hisoblar, hisobotlar va buxgalteriya registrlari shaklida amalga oshiriladi . Xuddi shunday hujjatlar avtomatlashtirilgan tizimda qo’llaniladi, ammo ular elektron shaklda taqdim etiladi. Bundan tashqari, buxgalteriya hisobidagi avtomatlashtirilgan ma’lumotlarni qayta ishlash va avtomatlashtirilmagan boshqa bir qator farqlar mavjud . Citron -torg MChJ korxonasida nomoddiy aktivlarni hisobga olish muammosini hal qilish uchun ‘‘1: C Buxgalteriya’’ qo’llaniladi. Dasturdagi nomoddiy aktivlar bilan barcha operatsiyalar ikkita buxgalteriya sxemasida amalga oshirilishi mumkin. Birinchi sxema ‘‘Asosiy’’ bo’lib, Rossiya buxgalteriya hisobi va soliq hisobi talablariga muvofiq buxgalteriya hisobi uchun foydalaniladi. Ushbu sxemadagi standart buxgalteriya imkoniyatlariga qo’shimcha ravishda siz amortizatsiya hisobini ‘‘Yagona amortizatsiya stavkalari ma’lumotnomasi’’ ga muvofiq sozlashingiz mumkin. Ikkinchi sxema - ‘‘Korporativ’’ - odatda xalqaro korporativ standartlarga muvofiq nomoddiy aktivlarni hisobga olish uchun ishlatiladi. Ikkala sxemaning har biri uchun modulni o’rnatishda ushbu buxgalteriya hisobi doirasida nomoddiy aktivlar hisobga olinadigan valyuta ko’rsatiladi. Turli xil buxgalteriya sxemalarida nomoddiy aktivlar bo’yicha operatsiyalar bir-biridan mustaqil ravishda va turli 22 Savdo operatsiyalari uchun schyot-faktura berilganda, nomoddiy aktivning holati o’zgaradi va nomoddiy aktivning chiqib ketishini aks ettirish uchun qo’shimcha yozuvlar yaratiladi. Hisobvaraq-faktura qayta ishlanib, chop etilgandan so’ng, tizimda mijozning qarzdorligini yaratish va bosh kitob schyotlarida tegishli operatsiyalarni amalga oshirishdan tashqari, sotilgan nomoddiy aktivlar kartochkalarida sotish qiymati aks ettiriladi. Nomoddiy aktivlar mijoz, sana va schyot-faktura raqamini ko’rsatgan holda ‘‘hisobdan chiqarilgan (sotish)’’ maqomini oladi. Bundan tashqari, ushbu nomoddiy aktivni hisobga olish sxemasi bo’yicha e’lon qilish profilida sotish - sotish operatsiyasi uchun tuzilgan Bosh kitob hisobvaraqlari uchun e’lonlar yaratiladi. PBUga muvofiq standart tizim hisoboti sifatida ‘‘Nomoddiy aktivlar va hisoblangan amortizatsiya (eskirish) to’g’risida hisobot’’ joriy etildi. Bundan tashqari, nomoddiy aktivlar bo’yicha ko’plab standart hisobotlar ishlab chiqilgan bo’lib, ular nomoddiy aktivlar, ularning holati va ular bo’yicha amalga oshirilgan operatsiyalar haqida to’liq ma’lumot beradi. Buxgalteriya hisobini avtomatlashtirish korxonaning asosiy vazifalaridan biridir, chunki u zarur operatsiyalarni yaxshiroq bajarilishini ta’minlaydi va butun buxgalteriya jarayonini osonlashtiradi. Avtomatlashtirishni amalga oshirish uchun siz vazifalar va mavjud resurslardan kelib chiqqan holda kerakli dasturiy mahsulotlarni tanlashingiz kerak. Biroq, malakali mutaxassissiz axborot texnologiyalaridan foydalanish mumkin emas. Agar tajribali va malakali buxgalter topmasangiz, ular kompaniya uchun foydasiz bo’ladi. Shunday qilib, bugungi kunda axborot texnologiyalari buxgalteriya faoliyatida muhim rol o’ynaydi, degan xulosaga kelishimiz mumkin. Ular buxgalteriya hisobining turli jihatlarini qamrab oladi va qo’lda usullarga nisbatan sezilarli afzalliklarga ega. Zamonaviy axborot texnologiyalari buxgalterlarga izlanuvchan va mobil mutaxassis bo’lish imkonini beradi. 25 Inventarizatsiya jarayonida aniqlangan nomoddiy aktivlar tanqisligi sababli yo’q qilinganda, avvalo etishmayotgan aktivlarning qoldiq qiymati shakllantiriladi, so’ngra quyidagi yozuvlar bilan hisobdan chiqariladi: Dt hisobvarag’i 94 ‘‘Qiymatlarning shikastlanishidan kelib chiqqan etishmovchilik va yo’qotishlar’’ Kt 04 ‘‘Nomoddiy aktivlar’’ Keyin, etishmovchilik sabablariga qarab, debet schyoti 73 ‘‘Moddiy zararni qoplash uchun hisob-kitoblar’’, 76 ‘‘Da’volar bo’yicha hisob-kitoblar’’ yoki 91 ‘‘Boshqa daromadlar va xarajatlar’’ (agar aybdorlar aniqlanmasa yoki undirish sud yoki hakamlik organlari tomonidan rad etilgan bo’lsa). Ro’yxat yopiq emas. Nomoddiy aktivlar boshqa hollarda chiqarilganda hisobdan chiqarish operatsiyalari ularning iqtisodiy mazmunini hisobga olgan holda aks ettiriladi. 21 to’g’risidagi ma’lumotlarni izolyatsiya qilish Iqtisodiy mazmuni bo’yicha Iqtisodiy faoliyatda foydalanish Tashkilotning nomoddiy aktivlardan ichki iqtisodiy va tijorat maqsadlarida foydalanishdan iqtisodiy foydalarini baholash uchun zarur bo’lgan ma’lumotlarni ajratish, sub- hisoblarni shakllantirish. Foydali hayot Tushuntirishlarda oshkor qilish uchun nomoddiy aktivlar bo’yicha amortizatsiyani hisoblash bilan bog’liq muammolarni hal qilish uchun zarur bo’lgan ma’lumotlarni aniqlash. Xarajatlarni qaytarish Amortizatsiyani hisoblash usulini aniqlash, amortizatsiya ajratmalari summalarini buxgalteriya hisobida aks ettirish , shuningdek, hisoblangan qiymatlardagi o’zgarishlarni aks ettirish uchun zarur bo’lgan ma’lumotlarni ajratish. Baholash opsiyasi Nomoddiy aktivlarni qayta baholash va qadrsizlanishini amalga oshirish uchun zarur bo’lgan ma’lumotlarni izolyatsiya qilish Hozirgi vaqtda nomoddiy aktivlarni tasniflashda ham, tasniflash xususiyatlarini aniqlashda ham yagona qabul qilingan yondashuv mavjud emas. PBU 14/2007 ning 5-bandiga binoan, nomoddiy aktivlarni hisobga olish birligi inventarizatsiya ob’ekti bo’lib, uni ‘‘bitta patent, sertifikat, huquqlarni topshirish shartnomasi va boshqalardan kelib chiqadigan huquqlar to’plami’’ deb tushunish kerak. [5]. Har qanday turdagi nomoddiy aktivlar uchun ularni tan olishning asosiy mezonlaridan biri nomoddiy aktivlarning dastlabki qiymatini ishonchli aniqlash qobiliyatidir. Buxgalteriya hisobi uchun nomoddiy aktivlarni qabul qilish vaqtida amalga oshiriladigan baholash, shuningdek, ilgari qayd etilgan nomoddiy aktivlarga nisbatan amalga oshirilishi mumkin bo’lgan baholash mavjud . Nomoddiy aktivlar ob’ekti 04 ‘‘Nomoddiy aktivlar’’ schyotida buxgalteriya hisobiga qabul qilinganda yakuniy shakllantirilgan smeta ‘‘dastlabki tannarx ‘‘ deb ataladi ( band . 6 PBU 14/2007 , Buyurtma Moliya vazirligi dan 31.10.2000 Yo’q. 94n ) [5] . Shunga ko’ra, dastlabki xarajat allaqachon shakllantirilgandan keyin amalga oshirilishi mumkin bo’lgan baholash ‘‘keyingi baholash’’ deb ataladi. hisobotda nomoddiy aktivlar dastlabki va qoldiq qiymatlarida baholanadi. Nomoddiy aktivlarning boshlang’ich qiymatini aniqlash ular buxgalteriya hisobiga qabul qilinganda zarur va ob’ektlarni olish manbalariga bog’liq . 6 12. Babaev Yu.A., Petrov A.M., Melnikova L.A. Buxgalteriya hisobi. – M.: Prospekt, 2015. – 424 b . 13 Bogachenko V.M.. Buxgalteriya hisobi: Darslik. – M.: BIRLIK – DANA, 2016. – B.315; 55 bet. 14. Veshchunova N.L., Buxgalteriya hisobi va soliq hisobi: darslik. – 3-nashr, qayta ko rib chiqilgan . va qo’shimcha – M.: Prospekt , 2014. – 848 b.ʻ 29 - ob’ektni boshqa aktivlardan ajratish yoki ajratish (identifikatsiya qilish) imkoniyati; - ob’ekt uzoq vaqt davomida foydalanish uchun mo’ljallangan, ya’ni. 12 oydan ortiq foydalanish muddati yoki 12 oydan ortiq bo’lsa, normal ish davri; – tashkilot ob’ektni 12 oy ichida yoki agar u 12 oydan ortiq bo’lsa, odatdagi ish siklida sotish niyatida emas; – ob’ektning haqiqiy (dastlabki) tannarxi ishonchli tarzda aniqlanishi mumkin; - ob’ekt uchun moddiy shaklning yo’qligi [5] . ‘‘Nomoddiy aktivlar’’ tushunchasining murakkabligi va nomoddiy aktivlarning xilma-xil tarkibi ushbu ob’ektni ma’lum mezonlar bo’yicha tasniflash zaruratini keltirib chiqaradi. PBU 14/2007 ga binoan, nomoddiy aktivlar 1-jadvalda ko’rsatilgan ob’ektlarni o’z ichiga oladi : 1-jadval - PBU 14/2007 ga muvofiq nomoddiy aktivlarga tegishli ob’ektlar Nomoddiy aktivlar bilan bog’liq ob’ektlar Fan, adabiyot va san’at asarlari Kompyuter dasturlari Ixtirolar Foydali modellar Naslchilik yutuqlari Ishlab chiqarish sirlari (nou-xau) Savdo belgilari va xizmat ko’rsatish belgilari Ishbilarmonlik obro’si ( gudvil ) Nomoddiy aktivlarni hisobga olish ham fuqarolik, ham buxgalteriya qonunchiligi bilan tartibga solinganligi sababli, mavjud tasniflash mezonlarini mazmuniga ko’ra ikki guruhga bo’lish maqsadga muvofiqdir: huquqiy va iqtisodiy. Ushbu tasnif 2-jadvalda keltirilgan. 2-jadval - Nomoddiy aktivlarning tasniflash belgilarining huquqiy va iqtisodiy mazmuniga ko’ra bo’linishi Tasniflash xususiyatlari guruhi Tasniflash xususiyati Guruh maqsadi Qonuniy mazmuniga ko’ra Ob’ektlarni ajratish usuli Ob’ektni davlat ro’yxatidan o’tkazish zarurati to’g’risida qaror qabul qilish, uni baholashni tanlash va uchinchi darajali hisoblarni yaratish uchun zarur bo’lgan ma’lumotlarni tanlash. Huquqiy himoya darajasi Foydalanish muddatini aniqlash, ob’ektni himoya qilish xarajatlarini nomoddiy aktivlar qiymatiga kiritish uchun ma’lumotni ajratish. Cheklanish darajasi Iqtisodiy foyda olish uchun nomoddiy aktivlar ob’ektlaridan foydalanish huquqini berish imkoniyati 5 FOYDALANILGAN MANBALAR RO’YXATI 1. Nomoddiy aktivlar qiymatini baholash asoslari / E.V. O.V.Medvedeva. – Rostov n/d : Feniks, 2013. – 220, [2] p. - (50 ta usul). 2. Rojnova O.V., Girka T.V. Nomoddiy aktivlarni tan olish muammolari // MSTU ‘‘MAMI’’ yangiliklari 2013 yil. No 1. P.77-81 3. Sorokina, E.M. Nomoddiy aktivlar tushunchasi va tasnifi / E.M. Sorokina, A.A. Fadeeva // Xalqaro buxgalteriya. – 2012. - No 41 (239). - BILAN. 35-44. 4. Buxgalteriya hisobi qoidalari ‘‘Tashkilotning buxgalteriya siyosati’’ PBU 1/08 ( Rossiya Moliya vazirligining 2008 yil 6 oktyabrdagi 106-son buyrug’i bilan tasdiqlangan (o’zgartirishlar kiritilgan). 04.06.2015 yil). [Elektron resurs]// ATP ‘‘Garant’’ - kirish rejimi: http://base.garant.ru/12163097/ 5. Nazarova A.E., Komissarova D.N., Ishemgulova K.E. Obro’ va brend - Korxonaning nomoddiy aktivlari // Yangi universitet . 2013. No 9. P.66-67 6. Moliya vazirligining 05.06.1999 yildagi buyrug’i bilan tasdiqlangan ‘‘Tashkilotning daromadlari’’ PBU 9/99 Buxgalteriya hisobi qoidalari. № 32n.; [Elektron resurs] // ATP ‘‘Garant’’ - kirish rejimi: http://base.garant.ru/12115839/ 7. Moliya vazirligining 05.06.199 yildagi buyrug’i bilan tasdiqlangan ‘‘Tashkilotning xarajatlari’’ PBU 10/99 buxgalteriya hisobi qoidalari. № 33n.; [Elektron resurs] // ATP ‘‘Garant’’ - kirish rejimi: http://base.garant.ru/12115838/ 8. Buxgalteriya hisobi va hisoboti / ed. HA. Endovitskiy / Darslik - :– M.: Knorus , 2016.- 358 b. 9. Kondrakov N.P., Buxgalteriya hisobi (moliyaviy va boshqaruv): Darslik / Kondrakov N.P., 5-nashr, qayta ko’rib chiqilgan . va qo’shimcha - M.: NIC INFRA- M, 2016. - 584 p . 10.Kopilov L.V. Nomoddiy aktivlarni hisobga olish // Moliyaviy maslahatchi. 2014. N 10. S. 8-17. 11. Makareva V.I. Nomoddiy aktivlar // Soliq byulleteni. 2014 yil. N7. 13-15- betlar. 28 3) Xizmat muddati. Foydali xizmat muddati - bu nomoddiy aktivdan foydalanish tashkilot uchun daromad olish yoki tashkilot maqsadlarini amalga oshirish uchun xizmat qilish uchun mo’ljallangan davr. Nomoddiy aktivning foydali muddati tashkilot tomonidan uni buxgalteriya hisobiga qabul qilishda quyidagilarga asoslanib belgilanadi: - patentning, sertifikatning amal qilish muddatidan va Rossiya Federatsiyasi qonunchiligiga muvofiq intellektual mulk ob’ektlaridan foydalanish shartlariga nisbatan boshqa cheklovlar; - tashkilot iqtisodiy foyda (daromad) olishi mumkin bo’lgan ushbu ob’ektdan foydalanishning kutilayotgan muddati [5]. 4) Amortizatsiya hisoblash usuli. Amortizatsiyani hisoblashning uchta asosiy usuli mavjud: - chiziqli; – balansni kamaytirish usuli; - ishlab chiqarilgan mahsulot hajmiga mutanosib ravishda hisobdan chiqarish. Kompaniya o’zi uchun eng qulay bo’lgan har qanday usulni tanlash huquqiga ega, bu qarorni buxgalteriya siyosatida majburiy aks ettiradi. 10 hil nomoddiy aktivlar guruhi) uchun an’anaviy hisoblash algoritmlari asosida amortizatsiya summalarini hisoblash usulini sozlash imkoniyatini beradi: chiziqli usul, qoldiqni kamaytirish usuli, yozish usuli. uning foydali xizmat qilish muddati yillari yig’indisi bo’yicha qiymatidan kamaytiriladi. Amortizatsiya summalarini hisoblashning barcha standart usullariga qo’shimcha ravishda, dastur amortizatsiya jadvallarini ko’rsatadigan amortizatsiyani hisoblash usullarini yaratish imkoniyatini beradi. Bu usul har bir davrda nomoddiy aktiv qiymatining necha foizi amortizatsiya qilinishi kerakligini belgilaydi. Muayyan davr uchun amortizatsiya operatsiyalarini bajarishda dastur har bir buxgalteriya sxemasi uchun nomoddiy aktivlar kartasida ko’rsatilgan amortizatsiya usullariga muvofiq avtomatik ravishda amortizatsiya summalarini hisoblab chiqadi. Dastur, shuningdek, hisoblashda xatolikka yo’l qo’ymaslik uchun allaqachon bajarilgan amortizatsiya operatsiyalarini avtomatik ravishda kuzatib boradi. Bundan tashqari, amortizatsiyani ‘‘Yagona amortizatsiya stavkalari bo’yicha qo’llanma’’ ga muvofiq hisoblash to’g’risida qaror qabul qilinganda, kerakli amortizatsiya stavkalari osongina o’rnatilishi mumkin. Ushbu operatsiya tizimda amalga oshirilganda, hisoblangan amortizatsiya summalari avtomatik ravishda jurnalda tuzilgan amortizatsiya satrlariga kiritiladi. Jurnalni joylashtirish funktsiyasi nomoddiy aktivning davr uchun amortizatsiya operatsiyasini, Bosh kitob schyotlariga o’tkazishni, hisoblangan eskirish summasini, oxirgi amalga oshirilgan amortizatsiya sanasini va nomoddiy aktivlar kartalaridagi qoldiq qiymatini o’zgartiradi. Shunday qilib, dastur oylik amortizatsiyani hisoblashning odatiy operatsiyalarini o’z zimmasiga oladi, amortizatsiya summalarini avtomatik ravishda hisoblab chiqadi va amortizatsiyaning to’g’ri hisoblanishini nazorat qiladi. Nomoddiy aktivning hayot aylanishi hisobdan chiqarish yoki sotish bilan tugaydi. Agar bitta yoki barcha buxgalteriya hisobi sxemalari bo’yicha nomoddiy aktivning qoldiq qiymati nolga teng bo’lsa (aktivning qiymati to’liq eskirgan bo’lsa ) yoki inventarizatsiya natijalariga ko’ra nomoddiy aktivning yo’qligi aniqlansa, u holda operatsiya. ushbu aktivni hisobdan chiqarish amalga oshiriladi. 24 1.2. Nomoddiy aktivlarni hisobga olish tamoyillari va talablari Keng ma’noda nomoddiy aktivlar o’ziga xos aktivlar bo’lib, ular quyidagilar bilan tavsiflanadi: - moddiy shaklning yo’qligi; - uzoq muddatli foydalanish; - daromad olish qobiliyati. Moddiy shaklning yo’qligi nomoddiy aktivlarning asosiy, ammo yagona o’ziga xos xususiyati bo’lib, ularni boshqa uzoq muddatli aktivlardan ajratib turadi. Keling, nomoddiy aktivlarni hisobga olishning asosiy tamoyillari va talablarini ko’rib chiqaylik: 1) Baholash va tan olish. Buxgalteriya hisobi va moliyaviy hisobotda nomoddiy aktivlar dastlabki va qoldiq qiymatlarida baholanadi. Nomoddiy aktivlarning boshlang’ich qiymati - pul shaklida hisoblangan summa bo’lib, u naqd pul va boshqa shakldagi to’lov summasiga yoki tashkilot tomonidan aktivni sotib olish, yaratish va taqdim etishda to’langan yoki hisoblangan kreditorlik qarzlari miqdoriga teng. rejalashtirilgan maqsadlarda foydalanish shartlari Ob’ektni nomoddiy aktiv sifatida tan olish uchun korxona ushbu ob’ekt quyidagilarga javob berishini ko’rsatishi kerak: nomoddiy aktivning ta’rifi (ya’ni, aktiv identifikatsiya qilinadigan pul bo’lmagan va jismoniy shaklga ega bo’lmasligi kerak); - tan olish mezonlari. 2) Keyingi baholash. Buxgalteriya hisobiga qabul qilingan nomoddiy aktivning haqiqiy (dastlabki) qiymatini o’zgartirishga nomoddiy aktivlarni qayta baholash va eskirish hollarida yo’l qo’yiladi [5]. Nomoddiy aktivlarni qayta baholash yiliga bir martadan ko’p bo’lmagan holda (hisobot yilining boshida) amalga oshiriladi. Qayta baholash ushbu nomoddiy aktivlarning faol bozori ma’lumotlariga ko’ra ularning qoldiq qiymatini qayta hisoblash yo’li bilan amalga oshiriladi. Qayta baholash tartibi asosiy vositalarni qayta baholash tartibiga o’xshaydi. 9 ko’ra , soliqdan oldingi foyda 1050 ming rublga o’sdi, 2015 yilga nisbatan o’sish 51,55 ni tashkil etdi . %. Hisobotning alohida oraliq ob’ektlari qiymatidagi o’zgarishlarni o’rganish 509 ming sotilgan mahsulot tannarxining sezilarli pasayishini ko’rsatadi . silamoq . 2016 yilda 2015 yilga nisbatan , bu yakuniy moliyaviy natijaga ijobiy ta’sir ko’rsatdi . o’sishi kuzatildi , bu 449 ming rublga oshdi . 2015 yilga nisbatan mashina va uskunalarni sotib olish hisobiga . Tashkilotning o’z mablag’lari 1703 ming rublga oshdi . va 3680 ming rublni tashkil etdi. Eslatib o’tamiz, 2016 yil uchun Citron-torg MChJda kapital unumdorligining 2015 yilga nisbatan 1,15 foiz punktga o’sishi kuzatilmoqda . Balans ma’lumotlariga ko’ra (A ilovasi) biz 2014-2016 yillar uchun nomoddiy aktivlar hajmining umumiy va turlari bo’yicha o’zgarishlar dinamikasini ko’rib chiqamiz ( 5-jadval). 4-jadval  “Citron-torg” MChJda nomoddiy aktivlar dinamikasi Yo’ q. Ko’rsatkichlar 201 4 201 5 201 6 O’zgartirish (+,-) O’sish sur’ati , % Kimga 201 4 2015 yilga qadar 1. Nomoddiy aktivlar - jami, shu jumladan: 451 543 696 +245,0 +153,0 154.3 128.2 2. Egasining ixtiroga bo’lgan huquqlari, sanoat dizayni, modeli 196, 236 302 +106,0 +66,0 154.1 128,0 3. Kompyuter dasturlari, ma’lumotlar bazalariga bo’lgan huquqlar 125 151 194 +69,0 +43,0 155.2 128.5 4. Integral topologiyalarga bo’lgan huquqlar mikrosxemalar 71, 86 110 +39,0 +24,0 154.9 127.9 5. Tovar belgisi va xizmat ko’rsatish belgisi egasining huquqlari; 59 70 90 +31,0 +20,0 152.5 128.6 jadvaldagi ma’lumotlardan ko’rinib turibdiki , ‘‘ Citron-torg’’ MChJ o’z ishida faol foydalanmoqda . intellektual ob’ektlar mulk. 2016 yilda nomoddiy aktivlarning mutlaq o’sishi 245 ming rublni tashkil etdi. 2014 yilga nisbatan va 153 ming rubl. 2015 yilga nisbatan 543 ming rublni tashkil etdi. 2015 yilda va 696 ming rubl. 2016 yilda 14 O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY TA’LIM, FAN VA INNOVATSIYALAR VAZIRLIGI __________________ UNVERSITITETI TABIIY FANLAR FAKULTETI “EKALOGIYA VA GEOGRAFIYA KAFEDRASI” “ Himoyaga ruxsat etilsin ” Tabiiy fanlar fakulteti dekani ___________________ “___”_____________2024 “5110500 – Geografiya va iqtisodiy bilim asoslari’’ ta’lim yo‘nalishi ______ guruh talabasi _____________ning “______________________________________________” mavzusidagi KURS ISHI Ilmiy rahbar: _________o’qit. ______________ “Himoyaga ruxsat etilsin” “Ekalogiya va geografiya” Kafedra mudiri.__________________ __________________ “____”__________________2024 GULISTON-2024 1 1) nomoddiy aktivni yaroqsizligi sababli hisobdan chiqarish (to’liq eskirish va daromadni yo’qotish). fazilatlari): Dt 05 ‘‘Nomoddiy aktivlarning amortizatsiyasi’’ Kt 04 ‘‘Nomoddiy aktivlar’’ - to’plangan amortizatsiya summasi hisobdan chiqariladi 2) Nomoddiy aktivlar eskirganligi sababli foydalanish to’xtatilganda uni tasarruf etishda uning qoldiq qiymati nolga teng bo’lishi mumkin emas va shuning uchun 91-sonli ‘‘Boshqa daromadlar va’’ schyotining debetida hisobdan chiqarilishi kerak. xarajatlar’’. “Citron-torg” MChJ kompyuter dasturidan to’liq eskirganligi va shunga o’xshash funksiyalarga ega yangi dasturiy ta’minot chiqarilishi tufayli foydalanishni to’xtatdi. Dasturdan foydalanishning mutlaq huquqi uch yil muddatga 108 000 rublga sotib olindi. Hisoblangan amortizatsiya 75 000 rublni tashkil etdi . Eskirgan dasturni hisobdan chiqarishda buxgalteriya hisobida quyidagi yozuvlar kiritiladi: Dt 05 ‘‘Nomoddiy aktivlarning amortizatsiyasi’’ Kt 04 ‘‘Nomoddiy aktivlar’’ - nomoddiy aktiv bo’yicha hisoblangan amortizatsiya hisobdan chiqariladi - 75 000 rubl ; Dt 91 ‘‘Boshqa daromadlar va xarajatlar’’ Kt 04 ‘‘Nomoddiy aktivlar’’ - nomoddiy aktivlar tasarrufidagi ob’ektning qoldiq qiymati hisobdan chiqariladi - 33 000 rubl; Dt 99 ‘‘Foydalar va zararlar’’ Kt 91.9 ‘‘Boshqa daromadlar va xarajatlar balansi’’ - nomoddiy aktivni hisobdan chiqarishdan ko’rilgan zarar aks ettirilgan - 33000 surtish. “Citron-Torg” MChJda nomoddiy aktivlarni keyinchalik foydalanish uchun yaroqsizligi sababli hisobdan chiqarish tashkilot rahbari tomonidan tasdiqlangan dalolatnoma asosida amalga oshirildi. Aktda hisobdan chiqarilayotgan nomoddiy aktivning dastlabki qiymati, hisoblangan amortizatsiya summasi, ob’ektning qoldiq qiymati, nomoddiy aktivni hisobdan chiqarish sabablari va boshqa zarur ma’lumotlar ko’rsatiladi. 19  Foydalanish muddati davomida amortizatsiya hisoblanganligi sababli bepul olingan nomoddiy aktivlar boshqa daromadlar sifatida aks ettiriladi va kechiktirilgan daromadlar schyotidan foydalaniladi. debeti boshqa daromadlar va xarajatlar schyotining krediti bilan korrespondensiyada bepul olingan nomoddiy aktivlarning hisobini aks ettiradi. tekin olish bo’yicha buxgalteriya operatsiyalarini 7-jadvalda ko’rib chiqamiz. ‘‘Citron-torg’’ MChJga nomoddiy aktivlarni tasarruf etish quyidagi hollarda amalga oshiriladi:  nomoddiy aktivni yaroqsizligi sababli hisobdan chiqarish (masalan, to’liq eskirish va daromad sifatini yo’qotish). Hisobdan chiqarish uchun asos bo’lib nomoddiy aktivlarni topshirish dalolatnomasi, nomoddiy aktivlarni hisobdan chiqarish to’g’risidagi dalolatnoma, aktsiyadorlar yoki qo’shma korxonalar ishtirokchilari yig’ilishining bayonnomasi; buyurtma;  nomoddiy ob’ektlarni sotish aktiv;  nomoddiy narsalarni tekinga o’tkazish aktiv;  depozit nomoddiy aktiv V tekshirish hissa V qonuniy poytaxt boshqalar tashkilotlar ;  efirga uzatish nomoddiy aktiv tomonidan kelishuv barter ;  boshqa hollarda. ‘‘Citron-torg’’ MChJda nomoddiy aktivlar qiymatini hisobdan chiqarish bilan bir vaqtda ushbu nomoddiy aktivlar uchun to’plangan amortizatsiya to’lovlari summasi hisobdan chiqarilishi kerak. aktivlar. Nomoddiy aktivlarni hisobdan chiqarishdan olingan daromadlar va xarajatlar , agar buxgalteriya hisobi bo’yicha me’yoriy-huquqiy hujjatlarda boshqacha tartib belgilanmagan bo’lsa, ‘‘ Citron-torg’’ MChJ moliyaviy natijalariga boshqa daromadlar va xarajatlar sifatida kiritiladi. buxgalteriya hisobi va ular tegishli bo’lgan hisobot davrida ‘‘Citron-torg’’ MChJning buxgalteriya hisobi registrlarida aks ettiriladi. ‘‘Citron-torg’’ MChJda nomoddiy aktivlarni yo’q qilish sabablariga qarab, buxgalteriya hisobini yuritishning quyidagi sxemalaridan foydalanish mumkin. 18 Nomoddiy aktivlarning haqiqiy boshlang’ich qiymati - bu naqd va boshqa shakldagi to’lovlar summasiga yoki tashkilot tomonidan aktivni sotib olish, yaratish va shart-sharoitlarni ta’minlashda to’langan, to’langan yoki hisoblangan kreditorlik qarzlari miqdoriga teng bo’lgan pul ko’rinishida hisoblangan summa. rejalashtirilgan maqsadlarda foydalanish uchun [18]. 3-jadvalni ko’rib chiqaylik, unda nomoddiy aktivlarning dastlabki qiymatini ularning kelib tushish manbalariga qarab aniqlash aks ettirilgan . 3-jadval - Nomoddiy aktivlarning kelib tushish manbalariga qarab dastlabki qiymatini aniqlash Nomoddiy aktivlar manbai Dastlabki xarajat To’lov evaziga sotib oling Haqiqiy sotib olish xarajatlari miqdori: -intellektual faoliyat natijasiga bo’lgan mutlaq huquqni begonalashtirish to’g’risidagi shartnomaga muvofiq mualliflik huquqi egasiga (sotuvchiga) to’lanadigan summalar; -nomoddiy aktivlarni sotib olish munosabati bilan to’langan bojxona to’lovlari va soliqlar; -nomoddiy aktivlarni sotib olish munosabati bilan to’lanadigan davlat, patent va boshqa bojlar; -ko’magida nomoddiy aktiv sotib olingan vositachi tashkilotlarga va boshqa shaxslarga to’langan haqlar; - nomoddiy aktivlarni sotib olish bilan bog’liq maslahatlar olish bo’yicha xizmatlar narxi; -nomoddiy aktivlarni sotib olish munosabati bilan to’langan soliqlarning qaytarilmaydigan summalari; - nomoddiy aktivlarni sotib olish bilan bevosita bog’liq bo’lgan boshqa xarajatlar Korxonaning o’zi tomonidan yaratilgan Nomoddiy aktivlarni yaratish uchun haqiqiy xarajatlar: -buyurtmalar, kontrakt shartnomalari, mualliflik buyurtma shartnomalari, ilmiy- tadqiqot, tajriba-konstruktorlik yoki texnologik ishlarni bajarish uchun shartnomalar bo’yicha uchinchi shaxslarga ishlarni bajarish yoki xizmatlar ko’rsatish uchun to’lanadigan summalar; - mehnat shartnomasi bo’yicha nomoddiy aktivlarni yaratish yoki ilmiy- tadqiqot, tajriba-konstruktorlik yoki texnologik ishlarni bajarishda bevosita ishtirok etuvchi xodimlarning mehnatiga haq to’lash xarajatlari; - ijtimoiy ehtiyojlar uchun ajratmalar; Nomoddiy aktivlarni yaratish jarayonida foydalaniladigan, haqiqiy (dastlabki) qiymati shakllanadigan ilmiy-tadqiqot asbob-uskunalari, qurilmalari va inshootlari hamda boshqa asosiy vositalarni saqlash va ulardan foydalanish xarajatlari; -nomoddiy aktivlarni yaratishda bevosita foydalaniladigan, haqiqiy (dastlabki) qiymati shakllanadigan asosiy vositalar va nomoddiy aktivlarning amortizatsiyasi; - nomoddiy aktivlarni yaratish bilan bevosita bog’liq bo’lgan boshqa xarajatlar Shartnomalar bo’yicha olingan , pul bo’lmagan vositalarda bajarishni ta’minlash Korxona tomonidan o’tkazilgan yoki berilishi kerak bo’lgan aktivlarning qiymatidan kelib chiqqan holda. Ushbu qiymat taqqoslanadigan sharoitlarda korxona odatda o’xshash aktivlarning qiymatini belgilaydigan narx asosida belgilanadi. 7 O’sish istisnosiz barcha ko’rsatkichlarda sodir bo’ldi. Nomoddiy aktivlar miqdorining eng katta o’sishi ixtiro, sanoat namunasi, foydali modelga bo’lgan huquq moddasi bo’yicha sodir bo’ldi. 106 ming rublga . 2014 yilga nisbatan va 66 ming rublga . 2015 yilga nisbatan G. Ixtiroga, sanoat namunasiga , foydali modelga bo’lgan huquqlarning o’sish sur’ati 28,0% ni tashkil etdi; kompyuter dasturlari , ma’lumotlar bazalariga bo’lgan huquqlar 28,5 % ; integral mikrosxemalar topologiyalariga bo’lgan huquqlar 27,9 % ; egasining mahsulotga bo’lgan huquqlari belgi va xizmat ko’rsatish belgisi , tovar kelib chiqqan joy nomi 28.6 mos ravishda %. Nomoddiy aktivlar qiymatining o’sishi ‘‘Citron-torg ‘‘ MChJning ishbilarmonlik faolligi oshganidan dalolat beradi , chunki hisobot yilida ushbu turdagi aktivlarga sezilarli investitsiyalar kiritildi, buning natijasida hisobot yilida nomoddiy aktivlarning o’sish sur’ati oshdi. . 15 KIRISH Ishning dolzarbligi: Iqtisodiyot rivojlanishining hozirgi bosqichida nomoddiy aktivlarning roli katta. So’nggi paytlarda ular ko’plab xo’jalik yurituvchi sub’ektlar uchun tobora muhim buxgalteriya ob’ektlariga aylandi. Deyarli hech bir zamonaviy korxona o’z faoliyatida xo’jalik yurituvchi sub’ektning rivojlanishida o’ziga xos harakatlantiruvchi kuch bo’lgan turli xil nomoddiy aktivlardan foydalanmasdan qila olmaydi. Bozor munosabatlarining rivojlanishi jarayonida xo’jalik yurituvchi subyektlar mulkida nomoddiy aktivlarning ulushi muttasil ortib bormoqda. Bu axborot texnologiyalarining tez tarqalishi, raqobatning kuchayishi, korxonalarning ichki va jahon bozorlariga chiqish istagining natijasidir. Yangi mahsulot va xizmatlar tannarxidagi nomoddiy aktivlar ulushining oshishi natijasida ularning bilim intensivligi oshadi , bu esa o’z navbatida mahsulot va xizmatlarning raqobatbardoshligini oshirishda katta ahamiyatga ega. Shunday qilib, tanlangan mavzu hozirda eng dolzarb hisoblanadi. Kurs ishining maqsadi: nomoddiy aktivlar hisobini tashkil etish bilan bog’liq nazariy va uslubiy jihatlarni o’rganishdan iborat. Kurs ishining vazifalari : – nomoddiy aktivlar tushunchasini ochib berish, ularni tasniflash va baholash; - nomoddiy aktivlarni hisobga olishning me’yoriy reglamentini o’rganish; – nomoddiy aktivlarni baholash xususiyatlarini o’rganish; – nomoddiy aktivlarni hisobga olish xususiyatlarini o’rganish. Kurs ishining tarkibiy tuzilishi: Kurs ishi kirish, ikki bob, xulosa va foydalanilgan manbalar ro’yxatidan iborat. Birinchi bob nomoddiy aktivlar tushunchasini, ularning xususiyatlari va xususiyatlarini ochib berishga bag’ishlangan. Ikkinchi bobda nomoddiy aktivlarning hisobini yuritish qoidalari , ularni baholash va amortizatsiya qilish, nomoddiy aktivlarning sintetik va analitik hisobi haqida ma’lumotlar berilgan. 3 sanalarda amalga oshirilishi mumkin. Har bir buxgalteriya sxemasida tashkilotning barcha nomoddiy aktivlari guruhlarga bo’lingan. Nomoddiy aktivlarni mulk klassifikatori, amortizatsiya usullari va nomoddiy aktivlarning xizmat qilish muddati asosida guruhlashni tashkil etish maqsadga muvofiqdir. PBU 14/2007 ‘‘Nomoddiy aktivlarni hisobga olish’’ ga muvofiq, ushbu turdagi aktivlarni hisobga olishda ob’ekt bo’yicha hisobga olish printsipi qo’llaniladi. Tizimda har bir buxgalteriya ob’ekti uchun nomoddiy aktivlar faylida yozuv yaratiladi - bu nomoddiy aktiv uchun kartochka, unda nomoddiy aktiv to’g’risidagi barcha ma’lumotlar mavjud. Karta nomoddiy aktivni dasturda ro’yxatdan o’tkazishda yaratiladi. U ushbu nomoddiy aktivning inventar raqamini aniqlaydi (avtomatik yoki qo’lda). Nomoddiy aktivlarni hisobga olish kartasi turli xil buxgalteriya sxemalarida ushbu aktiv tegishli bo’lgan guruhlarning kodlarini, nomoddiy aktivning nomini, joriy holatining holatini, qo’shimcha ma’lumotlarni - nomoddiy aktivning tavsifini, ishlab chiqaruvchidan (ishlab chiqaruvchidan) ma’lumotlarni o’z ichiga oladi . nomi, modeli, seriya raqami, kafolat sanasi), aktivlarni sug’urtalash ma’lumotlari va boshqa ma’lumotlar. Karta, shuningdek, nomoddiy aktivning joylashgan joyini va u uchun moliyaviy javobgar shaxsni ko’rsatadi, bu ma’lumotlarga kiritilgan o’zgarishlarni tizimda saqlaydi. schyot-fakturalar haqidagi ma’lumotlarni ko’rsatadi . Har bir buxgalteriya hisobida ko’rsatilgan amortizatsiya usullari ma’lum nomoddiy aktiv uchun amortizatsiyani qanday hisoblashni aniqlaydi. Bundan tashqari, kartada barcha foydalaniladigan buxgalteriya sxemalarida (dastlabki qiymat, hisoblangan amortizatsiya, qoldiq qiymat va boshqalar) nomoddiy aktivlarning joriy qoldig’i to’g’risidagi ma’lumotlar mavjud. Nomoddiy aktivni sotib olib, uni ishga tushirgandan so’ng, dastur ushbu operatsiyani aks ettiradi. Nomoddiy aktivni ishga tushirish operatsiyasi Bosh kitob hisobvaraqlarida zarur yozuvlar va kartadagi ushbu aktivning holatini o’zgartirish bilan birga bo’lganda qulaydir. Ishga tushirilgan nomoddiy aktivlar uchun amortizatsiya hisoblanishi kerak. Ushbu jarayonni har tomonlama aks ettirish uchun dastur har bir nomoddiy aktiv (bir 23
Купить