• Всего документов: 5844
  • Число пользователей: 15251

Информация о документе

Цена 15000UZS
Размер 48.9KB
Покупки 7
Дата загрузки 18 Август 2024
Расширение docx
Категория Литература

Продавец

Bohodir Jalolov

Дата регистрации 10 Май 2023

5700 Продаж

Asqad Muxtorning “Chinor” romanida syujet va kompozitsiya

umr mohiyati, hayot ma’nosini, insonning makon va zamondagi o’rnini anglash, idrok etishga urinish, bu boradagi fikrlarni badiiy-falsafiy talqin qilish falsafiy-intellektual lirikaning asosiy xususiyatlaridan hisoblanadi. Asqad Muxtor she’rlarida esa bu jihat bo’rtib ko’rinadi. Daqiqa va abadiylik, kun va tun, yorug’lik va zulmat, hayot va o’lim tazod-juftligi Asqad Muxtor lirikasida alohida mazmun-mohiyatga ega. O’tgan, o’tayotgan kunni sarhisob qilish, o’z-o’zini muntazam taftish etish uning qahramoniga xos xislatlardan. Asqad Muxtor insonni “kashfiyot yolqini”, “asriy zulmatlarda bir yorug’ nuqta” deb ataydi (“Inson”). Shoir tasavvuridagi inson ma’naviy- intellektual jihatdan yetuk bo’lish bilan birga, zamon va davr dardu tashvishlari bilan yashashi, ijtimoiy faol bo’lishi shart. Ammo buning uchun ushoqday jonga metinday bardosh, katta matonat kerak. Bular yillarni yillarga ulab topiladigan ne’matlar. Shu bois ko’zni kattaroq ochish, yon-atrofga, dunyoga idrok nazari bilan boqish darkor. Asqad Muxtor she’rlaridagi inson “damlarni misqol tarozida o’lchayotgan”, kun, oyu yillarning puchu sarasini hisoblayotgan, “Rozilari bormi yillar orasida?” deya tinimsiz o’zini savolga tutayotgan bedor o’yli odam; “ruhiy dolg’alardan bezillab qolgan”, ustiga-ustak, “yangi do’zaxlar” barpo etilayotganidan sarosimaga tushgan, “qo’l cho’zib iltijo qilayotgan kelajak”ni saqlab qolishga butun bashariyatni da’vat etayotgan zamin kishisi; davr dardlaridan majruh bo’lgan qalb egasi; dardim sukunatni cho’chitmasin deb sokin bog’larni aylanib o’tadigan, shirin tushlarni hurkitmasin, jonlar oromini buzmasin, tunni uyg’otmasin deya dardini ichiga yutib, olamning beg’ubor tongini MUNDARIJA Kirish........................................................................................................................ I BOB. А sq а d Mu х tor ko`pqirr а li iste`dod sohibi ek а nligi . 1.1. А sq а d Mu х torning h а yoti v а f а oliyati. 1.2 А sq а d Mu х tor lirik а si v а dostonl а ri. 1.3 А sq а d Mu х torning hikoya v а qiss а l а ri. II BOB. А sq а d Mu х tor rom а nl а ri………………………………………………… 2.1 Аsqаd Muхtor drаmаlаri. 2.2 Аsqаd Muхtorning tаrjimonlik vа tаnqidchilik fаoliyati. 2.3 Аsqаd Muхtor ijodining tаnqid vа аdаbiyotshunoslikdаgi tаlqini kutayotgan nuroniy; tun bo’yi beshik uzra bosh egib, uyquning bahridan kechib go’dagi kamoli uchun jon kuydirayotgan mushtipar ona; hamma mo’’jizalar o’rnini bosadigan ayol; ortidan qoladigan gulu niholi istiqbolini o’ylab, qalbini og’ir o’y burdalayotgan bobo… Shoir shu yo’nalishdagi she’rlarida inson kamoloti, bashariyat saodati, kurrai zamin tinchligi, elatlar birligi uchun qayg’uradi va bu pafos o’ychan, donishmandona, shu bilan birga, ichki tug’yonli satrlarida zuhurlanadi. Asqad Muxtor she’rlarida nekbinlik – optimistik ruh kuchli. Hayotsevarlik – shoir lirik qahramonining asosiy fazilatlaridan. U hayotning bezavol ekaniga ishonch bilan shunday deydi: borliqdagi barcha chiroyni “hayot qalbi”ga qaytib chiqmas qilib kiritish kerak. Shoir ko’plab she’rlarida hayotning yorug’ tomonlarini ko’rsatishga, umrning bebaho in’om ekanini badiiy-falsafiy aks ettirishga erishadi. Yorqin, xarakterli detallar topadi. “Asqad Muxtor ijodiyoti ko’zgusida avliyo Zardo’shtiy, Konfutsiy, Dao, Muhammad alayhissalom, Iso alayhissalom, Bahovuddin Naqshband ta’limotlarining badiiy savlati yuz ko’rsatadi, – deb yozadi shoir Rauf Parfi. – Bu in’ikos u yoki bu darajada bo’lishidan qat’i nazar, Inson va insoniylik, Inson baxti uchun kurash g’oyasi bilan sug’orilgandir”. Asqad Muxtor qahramoni avlodlar, vorislar, ularning kelajagi haqida ko’p o’yga toladi. Avlodlar taqdiriga mas’ullik va jindek xavotir shoir she’rlariga o’ziga xos tarzda ko’chib o’tadi: Asqad Muxtorning she’rlari ancha sokin, shoirning o’zi kabi og’ir- vazmin. Ammo mana shu bosiqlik zamiridagi tug’yon, nohaqlik,  7. Zunnunov A. va boshq. Adabiyot oʻqitish metodikasi. -T.: “Oʻqituvchi”, 1992.  8.Yoʻldoshev Q. va boshq. Adabiyot oʻqitish metodikasi. -T.: 1994.  9.Toʻxliev B. Adabiyot oʻqitish metodikasi. –T.: “Yangi asr avlodi”, 2007.  10.Toʻxliev B. Adabiyot oʻqitish metodikasi. –T.: A.Navoiy nomidagi Oʻzbekiston milliy kutubxonasi, 2012.  11.Yoʻldoshev Q. Adabiyot oʻqitishning ilmiy-nazariy asoslari. - T.:Oʻqituvchi”, 1996  12. “O’zbek adiblari” S.Mirvaliyev, R.Shokirova. Toshkent, G’.G’ulom nomidagi adabiyot va san’at nashriyoti 2016. o Аsqаd Muхtor аsаrlаri : А s а rl а r. To`rt tomlik. T., G` а fur G`ulom nomid а gi n а shriyot. 1980- 1983. o А sq а d Mu х tor ijodi h а qid а :  Soyimov B. А sq а d Mu х tor proz а si. T., “F а n”, 1969.  SH а r а fiddinov O. Ijodning k а tt а yo`lid а . “Birinchi mo``jiz а ” kitobid а . T., G` а fur G`ulom nomid а gi n а shriyot, 1979.  Tog` а ev O. А sq а d Mu х tor. “Toshkent” b а diiy а d а biyot n а shriyoti, 1966.  www.ziyonet.uz Hayotda sodir bo’ladigan har bir hodisa suv tubiga cho’kkan toshdek ong ostida yotaveradi. Turmushda hal Shu paytga qadar muhabbat mavzusida millionlab katta-kichik asarlar yozilgan. Asqad Muxtor ham shu mavzuda yozar ekan, birovni takrorlamaydi, yangi, original obraz va ifoda yo’sinining ta’sirdorligi bilan diqqatni o’ziga tortadi. Muhammad Rahmonning “Asqad Muxtorning bog’i” degan she’ri bor. Unda tasvirlanishicha, shoirning bog’idan bir bolakay qo’ynini to’ldirib meva o’g’irlab chiqadi. Lirik qahramonning nega o’g’irlik qilayapsan, degan savolini javobsiz qoldirib, bolakay qochib ketadi. Shunda Muhammad Rahmonning lirik qahramoni bolani cho’chitib qo’yganidan afsus chekib, shoir do’stlarimiz bilan o’zimiz ham vaqtida bu “boqqa”, ya’ni Asqad Muxtorning she’riyat bog’iga ko’p bor “o’g’rilikka” tushgandik, deya o’yga toladi. Chinakam she’riyatni tuyg’ularning tarbiyachisi, qalblarning murabbiysi deyishadi. Asqad Muxtor lirikasi ana shu jihatlari bilan qadrli va ahamiyatlidir. Asqad Muxtor she’rlarining o’ziga xos xususiyatlaridan biri (umuman, bu uning butun ijodiga xos xususiyat) falsafiy mulohazalarga boy, oddiy voqealardan ham katta fikr, salmoqli xulosalar chiqarilganidadir. “She’r – inja tuyg’ularning nozik ifodasi, she’r – ko’ngil rozi, qalb kechinmalari” kabi tushunchalar Asqad Muxtor she’riyatida o’zgacharoq mohiyat kasb etadi. Shoir lirikasi misolida aytadigan bo’lsak, she’r – hissiy tafakkur, ko’ngil falsafasi, she’r – fikrning tuyg’ularga o’ralgan go’zal suvrati. o`qigan. So`ng 1938-yilda Samarqanddagi SamDU filologiya fakultetiga o`qishga kiradi. 1943-1945-yillarda Andijon pedogogika institutida o`zbek tili va adabiyoti kafedrasida mudir bo`lib ishlagan. So`ngra u “Yosh leninchi”, “Qizil O`zbekiston” gazetalari, “Sharq yulduzi”, “Guliston” jurnallarida ishladi. O`zbekistondagi birinchi haftalik gazeta - “O`zbekiston adabiyoti va san`ati”ning tashkilotchilaridan biri. Yozuvchilar uyushmasidad kotiblik qildi. “Po`lat quyuvchi” (1947), “Hamshaharlarim” (1949), “Rahmat, mehribonlarim” (1954), “Chin yurakdan” (1956), “99 miniatyura” (1962), “Karvon qo`ng`irog`i” (1964), “She`rlar” (1966), “Quyosh belanchagi” (1971), “Sizga aytar so`zim” (1978) singari she`riy kitoblar yozdi. O`zbek she`riyatiga chuqur tafakkur va murakkab tuyg`ular tasvirini olib kirdi. Prozaik sifatida “Daryolar tutashgan joyda” (1950), “Qoraqalpoq qissasi” (1958), “Buxoroning jin ko`chalari” (1980), “Jar yoqasidagi chaqmoq” (1982), “Kumush tola” (1987) qissalari, “Opa-singillar” (1955), “Tug`ilish” (1960), “Davr mening taqdirimda” (1964), “Chinor” (1969), “Amu” (1984) romanlarini yozdi. Bu asarlarida inson ma`naviyatining qadri, odamning bosh fazilati har qanday holatda ham insoniylik ekanligini samimiy tasvirladi. Sofoklning “Shoh Edip” fojeasini, Tagor, Pushkin, Lermontov, Blok, Mayakovskiy, Gorkiy, Shevchenko, O. Nil singari adiblarning asarlarini o`zbek tiliga tarjima qilgan. Asqad Muxtor nazmini o’z davrida falsafiy xarakterdagi she’riyat, deb baholashgan. O’zbekiston xalq yozuvchisi A. Muxtorning o’zbek adabiyotshunoshligidagi tashabbuskorligi XX asrning 60-yillaridanoq romanchiligimizga “shafqatsiz realizm” ko’rinishlarini olib kirganligida namoyon bo’ladi. “ Chinor” romani haqida. Bu asar muallifga katta shuhrat keltirgan. Asarda bir-biri bilan bog’lanmaydigan qator hikoyalar, rivoyatlar va qissalar aralash kelaveradi. Lekin romandagi barcha insoniy taqdirlar 93 yoshli Ochil bobo taqdiriga borib bog’lanadi. U asar markazida turuvchi obrazdir. Har gal o`ksib qoldi qalbim, Yellar-la taraldingiz.   Oppoq bulut suzib o`tdi,   Yana tomchi tommadi...   Nahot bunga ham ko`nikdim,   Dardli o`ylar qolmadi?   Mayli, agar to`ymasa   Dilimning qaqroqlari,   Dovul tursin, to`kilsin   Umrimning yaproqlari: QA LBIM N OZIKLA SHDI Yangi yilning yaqin oppoq tuni:   Bolalar orziqib tunni kutadi.   O`tgan yili uchgan nafis qor uchquni   Yangi yil sarhadin buzib o`tadi.   Bolalar hovliqib yangi yil kutadi,   M е nga esa yil kuzatish- g`am:   Qilt etib uzilgan bitta yaproq ham   Naq qalbimga t е gib o`tadi... O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY VA O’RTA MAXSUS TA’LIM VAZIRLIGI ALISHER NAVOIY NOMIDAGI TOSHKENT DAVLAT O’ZBEK TILI VA ADABIYOTI UNIVERSITETI SIRTQI TA’LIM YO’NALISHI O’ZBEK TILI VA ADABIYOTI KAFEDRASI Himoyaga tavsiya etaman Sirtqi bo’lim boshlig’i ________ N.Chinniqulov “____” ____________ MAVZU: O’zbek adabiyoti fanidan Asqad Muxtorning “Chinor” romanida syujet va kompozitsiya mavzusida yozgan KURS ISHI Talaba: 305 -guruh talabasi Nafisa To’xtamurodova O’zbek tili va adabiyoti kafedrasi o’qituvchisi __________M.Vahobova Himoyaga tavsiya etildi. O’zbek adabiyoti kafedrasi ________Mudiri R. Abdullayeva TOSHKENT – 2024 Shoirning o’zi iqror bo’lganidek, yillar davomida she’r, uning ifoda shakllari, vositalari, usullari, ruhi haqidagi fikrlari juda ko’p o’zgardi. Asqad Muxtor ijodiy takomilida uning ushbu ta’riflariga mos ko’plab she’rlar yaratildi. Ammo ularning barchasida – syujetli voqeaband she’rlarida ham, musiqiy-ohangdor, va albatta, ratsionalistik she’rlarida ham FIKR yuzaga qalqib chiqaveradi. Bundan Asqad Muxtor she’rlari faqat fikr nazmga solingan namunalardan iborat, degan xulosaga kelmaslik kerak. Shoir ta’kidlaganidek, fikrsiz poeziya yo’q. Ta’bir joiz bo’lsa, har qanday she’r bag’rida fikr yulduzi yashaydi; bir she’rda bu yulduz porlab turadi, qay biridadir miltillaydi, boshqasida elas-elas ko’zga tashlanadi. Fikr va tuyg’u uyg’unligi lirikaning barqaror qonunlaridan. Quruq fikrning o’zi she’r bo’la olmaganidek, faqat his-hayajon ifodasini ham nazm deya olmaymiz. “Badiiy asarda ma’naviylik bilan hissiylik uyg’unlashmog’i kerak”, deydi nemis faylasufi Fridrix Hegel. Eng asosiysi, she’rda bu ikki muhim unsur orasidagi muvozanat yo’qolmasligi lozim. Shunday deymiz-u, ammo falsafiy-intellektual she’rlarda tarozi posangisi ko’proq fikrga yon berishini ham inkor eta olmaymiz. Asqad Muxtorning ko’plab she’rlarida lirik qahramon – shoirning o’zi – donishmand, hayotning achchiq-chuchugini tatib ko’rgan, mulohazakor shaxs. Uning o’z hayot falsafasi bor. Ezgulik va haqiqat uchun kurash, azizu mukarram xilqat hisoblangan inson nomiga munosib ish tutish, shaxs ma’naviyatini yuksaltirish yo’lida betinim harakat she’rlardagi qahramon e’tiqodi negizini tashkil etadi. Umuman, adolatsizlik, loqaydlikka isyon po’rtanasi yuraklarni to’lqinlantiradi. Uning she’rlarida shavq (ekstaz) holati his-tuyg’ularda emas, ko’proq ongu shuurda ro’y beradi. Ushbu falsafiy-intellektual she’rlar ma’naviy bedor shaxsning ongu shuuri, zehnu idrokidagi tug’yonlar hosilasidir. Shu o’rinda Mirtemirning shoir ijodi haqidagi mana bu fikrlarini keltirib o’tish joiz: “Asqad she’rlari tinch va limmo-lim, lekin tagi tug’yonli ko’klam soylaridek tabiiy, purhikmat, kuchli va jozibali. Asqad she’rlarida obrazlar siyqalik illatidan xoli, Asqad tili chinakam poeziya tili… Chertib-chertib, chinniday jarang bergan so’zlardan silliq va har qaysisi o’z o’rnida zarur g’isht qo’ya oladi”. She’rda muallif-shoirning xarakteri, botiniy-zohiriy dunyosi akslanishi bor gap. Asqad Muxtor aytmoqchi, haqiqiy she’rlarga shoir shaxsining muhri bosilgan bo’ladi. Shu boisdan ham uning she’riyatiga xos falsafiy-intellektuallik, donishmandlik sifatlarini, davr va obyektiv sabablarni inkor etmagan holda, ko’proq shoir shaxsiyati bilan bog’liq holda tushunish mumkin. Asqad Muxtor romanlari ichida ,ayniqsa, “Chinor” asari muallifga katta shuhrat keltirgan.Bu asar o`ziga qadar yaratilgan o`zbek romanlaridan bir necha jihatlari bilan ajralib turadi.Avvalo ,romanning kompozitsion tuzilishi –asar voqea–hodisalarining o`zaro shaklan joylashuvi boshqa asarlardan keskinfarq qiladi.Unda go`yo bir-biri bilan bog`lanmaydigan qator hikoyalar ,rivoyatlar, hatto qissalar aralash tartibda kelaveradi.Ularda tasvirlangan voqea-hodisalar ham zamon, vaqt nuqtayi nazaridan izchil tizimga buysunmaydi.Masalan, roman ishl а rid а n biri “Tund а likl а r” s а rl а vh а si ostid а berib borilg а n estetik, h а yotiy- f а ls а fiy fikrl а ri h а m а lohid а diqq а tg а s а zovordir. H а , а dib а ytg а nidek, “V а qt o`tyapti! deymiz! А slid а biz o`tyapmiz...” (“Tund а likl а r”). А sq а d Mu х tor jud а ko`p х orijiy а d а biyot n а mun а l а ri bil а n o`zbek kitob х onl а rini t а nishtirg а n bo`ls а -d а , t а rjim а chilik soh а sid а Sofoklning “SHoh Edip” а s а rini on а tilimizg а o`girishi eng k а tt а muv а ff а qiyati bo`lib qoldi. Uning t а nqidchilik а s а rl а ri or а sid а es а t а rjim а chilikk а v а Yoshl а r ijodig а oid m а zmundor m а qol а l а ri hozirg а q а d а r o`z qimm а tini yo`qotg а ni yo`q. I bob 1.1. Asqad Muxtor hayoti Oʻzbekiston xalq yozuvchisi Asqad Muxtor “Opa-singillar”, “Tugʻilish”, “Davr mening taqdirimda”, “Chinor” romanlari, bir qator qissa, hikoya va dramalari, kuzatuvlarga asoslangan falsafiy lirikasi, jahon adabiyoti namunalaridan badiiy yuksak tarjimalari bilan XX asr oʻzbek adabiyotiga katta hissa qoʻshgan soʻz sanʼatkoridir. Atoqli shoir, nosir va dramaturg, tarjimon Asqad Muxtor 1920 yilning 23 dekabrida Fargʻona shahrida temir yoʻl ishchisi oilasida tugʻildi. Oʻn bir yoshida otasidan yetim qolib, bolalar uyida tarbiyalandi. Maktabni tugatgach, Oʻrta Osiyo Davlat universitetida tahsil oldi. Soʻng Andijon pedagogika institutida oʻzbek adabiyoti kafedrasining mudiri boʻlib xizmat qildi. Asqad Muxtorning Toshkentga kelishi shaxsiy hayotida hamda ijodiy faoliyatida yangi sahifa ochdi. U respublikamiz markaziy gazeta-jurnallari tahririyatlarida boʻlim mudiri, masʼul kotib, “Sharq yulduzi” jurnalida (1960–1965) bosh muharrir, Oʻzbekiston Yozuvchilari uyushmasi kotibi (1957) singari masʼul lavozimlarda faoliyat yuritdi. “Guliston” jurnali hamda “Oʻzbekiston adabiyoti va sanʼati” gazetasida bosh muharrirlik qildi. Asqad Muxtor “Tilak”, “Tong edi”, “Totli damlar” singari ilk sheʼrlarida (1935–1938) sheʼriyatning maqsad va vazifasini, shoirning jamiyat oldidagi burchini aniklab olishga intiladi. U sheʼriyatga “qalbga qanot”, “dardga davo” beruvchi deb qaraydi. I BOB. А SQ А D MU Х TOR KO`PQIRR А LI ISTE`DOD SOHIBI EK А NLIGI . А sq а d Mu х tor ХХ а sr o`zbek а d а biyotid а she`riyat v а а yniqs а rom а nchilik soh а sig а sezil а rli hiss а qo`shg а n yozuvchidir. А sq а d Mu х tor 1920 yilning 23 dek а brid а F а rg`on а sh а hrid а ishchi oil а sid а tug`ildi. U 11 Yoshg а kirg а nd а ot а si v а fot etdi. SHund а n so`ng u bol а l а r uyid а t а `lim v а t а rbiya oldi. Und а f а nl а rni pu х t а o`zl а shtirishg а , b а diiy ijodg а bo`lg а n qiziqish kuch а yib bordi. U 1936 yild а F а rg`on а d а n Toshkentg а kel а di v а jurn а listik а kursid а o`qiydi. Urush yill а rid а es а o`qishini O`zDUd а d а vom ettir а di. 1943-1945 yill а rd а А sq а d Mu х tor А ndijon ped а gogik а institutid а d а rs ber а di. SHund а n keyingi ish f а oliyati es а g а zet а -jurn а ll а r bil а n bog`liq hold а kech а di. Uning ilk she`ri 1935 yild а bosilib chiqq а n bo`ls а , 1938-1940 yill а r d а vomid а “Til а k”, “ А b а diyat”, “Totli d а ml а r”, “SHe`r v а h а yot” k а bi bir q а nch а she`rl а ri respublik а g а zet а v а jurn а ll а rid а e`lon qilin а di. 1939 yild а uning “Bizning а vlod” poem а si n а shr qilindi. А sq а d Mu х tor h а m ustozl а ri G`.G`ulom, Oybek, H.Olimjon, M.SH а y х zod а , Mirtemirl а r, tengdoshl а ri H а mid G`ulom, Turob To`l а , Mirmuhsin, SHuhr а t, SHukrullol а r bil а n bir q а tord а o`z z а mon а sining dolz а rb m а vzul а rid а gi she`riyatini yar а tishd а f а ol ishtirok etdi. SHu d а vrd а yozilg а n “Bukunning х itobi”, “On а х urs а nd”, “G` а l а b а ishonchi”, “J а ngchining b а yr а m kech а si”, “Sog`inish” k а bi she`rl а ri shul а r juml а sid а ndir. G а rchi bu she`rl а rning b а rch а sini g`oyaviy- b а diiy jih а td а n muk а mm а l deb bo`lm а s а -d а , keyinch а lik shoir uslubid а muhim o`rin tutg а n а lom а tl а r ko`zg а t а shl а n а di. А sq а d Mu х tor o`z ijodiy izl а nishl а rini izchil d а vom ettirdi v а 1966 yild а chiqq а n “SHe`rl а r” to`pl а mig а yozg а n “So`zboshi”sid а shund а y deydi: “O`ttiz yil d а vomid а she`r h а qid а tinimsiz o`yl а dim. Uning ifod а sh а kll а ri, vosit а l а ri, ruhi h а qid а gi fikrl а rim jud а ko`p m а rt а o`zg а rdi: she`r turmush o`chog`id а n oling а n l ах ch а cho`g`, u h а yotiy epizodg а а sosl а ng а n bo`lishi ker а k, deb, she`rning boshq а turl а rini t а n olm а y а nch а yil yurdim; she`r – yalt etg а n oliy tuyg`u, z а vq-sh а vq tug`yoni, uni f а q а t muzik а j а nrl а ri bil а n qiyos qilish mumkin”. o zicha yetuk xususiyatlariga ega bo ladi. Badiiy obrazni real obyekt bilanʻ ʻ chalkashtirmaslik kerak; u shartlilik, ramziylik xususiyati bilan real voqelikdan farq qiladi va asarning ichki «illyuziyali» olamini tashkil qiladi. Kurs ishining maqsadi: A.Muxtor hayoti va ijodi haqida umumiy ma'lumot to'plagan holda yangi metodlar ishlab chiqish kurs ishimning asosiy maqsadi hisoblanadi. Kurs ishining vazifasi: kurs ishining mavzusidan kclib chiqqan holda “Uyg’un hayoti va ijodi, she’riyati” mavzusini rejalar asosida batafsil o’rganish. Kurs ishining tuzilishi: mazkur kurs ishi kirish, ikkita bob, xulosa va foydalanilgan adabiyotlar ro'yxatidan iborat. Har bir bob ikkitadan mavzuni o'z ichiga oladi. Romandagi mungli qissalardan biri “Qo’rqoqlikning to’lovi”dir. Unda qo’rqoqni qahramon deb bilib, astoydil e’zozlayotgan odamlar tasviri berilgan. Asarda Akbarali holati quyidagicha tasvirlangan: “Yolg’izlik esa unga hamisha yo’ldosh. Ko’pchilik orasida ham, onasi bilan yonma-yon o’tirganda ham u yolg’iz. Xayolida o’sha o’ylaridan boshqa hech narsa yo’q. O’sha voqealarni xayolidan kun-bakun o’tkazib, o’ziga najot izlaydi. Topolmaydi…”. Romandagi “Odam deb o’lgan odam - tirik” gapi Ochil buva tomonidan, “O’zini deb yashagan – o’lik” gapi Akbarali tilidan aytilgan. Asarning asosiy qahramonlari: Ochil buva ( u Akbaralini ovozidan tanib qoladi, uni “mo’rt barg” deydi), Azimjon, Akbarali G’oziyev (u o’z dardini bufetchi Sonyaga aytib bergan, o’z joniga qasd qilgan), Bektemir, Sharofat xola(Akbaralining onasi) va boshqalar. Shoir Ikkinchi jahon urushi boshlanishi bilan “Gʻalaba ishonchi”, “Jangchining bayram kechasi”, “Tugʻishganlar qaytdi”, “Sogʻinish”, singari qator sheʼriy asarlarini yaratib, xalqni fashist bosqinchilariga qarshi kurashga undadi. Tinchlik yillarida yurtimiz tabiiy boyliklarini, xalq hayotidagi oʻzgarishlarni tasvirlovchi “Poʻlat quyuvchi” (1947), “Hamshaharlarim” (1949), “Rahmat, mehribonim” (1954), “Chin yurakdan” (1956) sheʼriy kitoblarini yozdi. Yozuvchining “Daryolar tutashgan joyda” (1950), “Qoraqalpoq qissasi” (1958), “Buxoroning jin koʻchalari” kabi qissalarida, “Opa-singillar” (1955), “Tugʻilish” (1963), “Davr mening taqdirimda” (1964), “Chinor” (1973) “Amu” kabi romanlarida zamonamizning muhim muammolari oʻz ifodasini topgan. “Chin yurakdan” (1956) sheʼriy kitobi, “Hayotga chaqiriq” (1956), “Dunyo bolalari” (1962) hikoyalar toʻplami oʻzbek bolalar adabiyoti xazinasini boyitdi. Asqad Muxtorning “Mardlik choʻqqisi” (1948), “Yaxshilikka yaxshilik” (1949), “Samandar” kabi pyesalari tomoshabinlar va oʻquvchilar qalbidan chuqur joy oldi. Sofokl, A. Pushkin, M. Lermontov, R. Tagor, M. Gorkiy, T. Shevchenko, A. Blok, V. Mayakovskiy, A. Korneychuk asarlari Asqad Muxtor tarjimasida oʻzbek kitobxonlarining maʼnaviy mulkiga aylangan. QIY N A LISH Kitoblarim varaq-varaq,   Siz qaylarda sarsari?   Umrim edi yashil daraxt, Sizlar uning barglari.   M е n siz bilan nafas oldim,   Dard bilan yaraldingiz.   D а vrd а gi o`zg а rishl а r, z а mon а sining mu а mmol а ri h а m А .Mu х tor ijodid а o`z а ksini topdi. M а s а l а n, buni “Tushl а rim, bezovt а tushl а rim” she`rid а yaqqol ko`rishimiz mumkin. А sq а d Mu х torning serqirr а ijodid а voqelikni r а mziy vosit а l а r v а timsoll а r orq а li idrok etish usuli h а m а lohid а o`rin tut а di. Buni “M а ys а m а vj ur а r”, “ Ха zon”, “Tovushl а r”, “Umr”, “Bog`im”, “Nihol”, “Tong”, “O`z а k”, “ А mu”, “Boychech а k” k а bi she`rl а r misolid а ko`r а miz. А sq а d Mu х torning 1946 yild а Bekobodd а bo`lg а n ijodiy s а f а ri n а tij а sid а “Po`l а t sh а hri” ocherki, “Po`l а t quyuvchi” poem а si, “D а ryol а r tut а shg а n joyd а ” povesti vujudg а keldi. А sq а d Mu х tor qirqinchi yill а rning ikkinchi yarmid а n boshl а b n а sriy epik j а nrl а rd а kuch sin а shg а kirishg а n edi. U 1950 yild а “Po`l а t sh а hri”, 1956 yild а “H а yotg а ch а qiriq” nomli ocherk v а hikoyal а r to`pl а ml а rini n а shr ettirdi. Ul а r а dib q а l а mining yan а d а o`tkirl а shuvid а muhim rol o`yn а di. “H а yotg а ch а qiriq” to`pl а mig а kirg а n “Oks а n а ”, “Dog`”, “ Ха yri” k а bi hikoyal а r А sq а d Mu х torning ха r а kter yar а tish m а hor а ti а st а -sekin o`sib bor а yotg а nligid а n d а lol а t ber а di. А sq а d Mu х torning “Op а -singill а r” rom а ni h а m ung а а nch а muv а ff а qiyat keltirdi. Uning bosh mu а mmosi х otin-qizl а r ozodligi m а s а l а si edi. U 1958 yild а “Qor а q а lpoq qiss а si” povestini, 1961 yild а “Tug`ilish” rom а nini n а shr ettirdi. “D а vr mening t а qdirimd а ”, “CHinor” k а bi rom а nl а ri h а m 60-yill а r proz а sid а а lohid а o`rin tut а di. А dib “D а vr mening t а qdirimd а ” а s а rini “Uch f а sl dostoni” deb h а m а t а ydi. Bund а u urushd а n oldingi, urush d а vrid а gi v а und а n keyingi yill а rni n а z а rd а tut а di. А s а rning bosh q а hr а moni А hm а djon o`z sh ах siy b ах tini ха lqi uchun fidokoron а х izm а t qilishd а deb bil а di. А sq а d Mu х tor ха lqimizning bosib o`tg а n t а ri х iy o`tmishini, uning а niq l а vh а l а rini “CHinor” rom а nid а , “Bu х oroning jinko`ch а l а ri”, “J а r yoq а sid а gi ch а qmoq” qiss а l а rid а t а svirl а ydi. Umrining o х irl а rid а yozilg а n “ А mu” rom а nid а , “Bo`ronl а rd а bordek h а lov а t”, “Kumush tol а ” qiss а l а rid а yozuvchi z а monning dolz а rb mu а mmol а rini yoritishg а urindi, lekin ul а rning b а diiy t а lqinid а jiddiy muv а ff а qiyatg а erish а olm а di. “S а m а nd а r”, “YA х shilikk а ya х shilik”, “M а rdlik cho`qqisi”, “Tong yorishg а n sohild а ” k а bi pes а l а ri bil а n kitob х onl а r d а vr а sid а t а nilg а n serqirr а ijodkor А sq а d Mu х tor o`zbek а d а biyotini boyitishg а munosib hiss а qo`shdi. Uning so`nggi yaratilgan davr(o`tgan asrning 60-yillari) hodisalari hikoya qilib borilib, birdaniga asrning boshida yuz bergan fojialar tafsilotiga o`rin beriladi. Aslida ,romanga jalb etilgan barcha katta-kichik insoniy taqdirlar asar markazida turuvchi obraz-93 yoshli Ochil bobo taqdiriga borib bog`lanadi. Romanning boshida butun yurtga tarqab ketgan uzoq- yaqin qarindoshlaridan xabarolgani otlangan Ochil buva olis safarga chiqadi.O`ta qiziqarli va ibratli safar asnosida Ochil bobo peshanalaridagi ajinlar singari bir-biriga ulanib ketgan insoniy taqdirlar haqidagi goh shirin, goh achchiq hikoyalarga oshno boʻladi. II BOB. А SQ А D MU Х TOR ROM А NL А RI Asqad Muxtor 1920 yil 23 dekabrda Farg’ona shahrida Mas’ud temiryo’lchi oilasida tug’iladi. O’zbekiston xalq yozuvchisi (1980). O’rta Osiyo universitetining filologiya fakultetini tugatgan (1942). Dastlabki dostoni — «Bizning avlodlar» (1939). «99 miniatyura» (1962), «She’rlar» (1966), «Sirli nido» (1984) va boshqa she’riy to’plamlar muallifi. «Bo’ronlarda bordek halovat» (1976) qissasi hamda «Davr mening taqdirimda» (1964), «Chinor» (1969), «Amudaryo» (1986) kabi romanlari bor. «Mardlik cho’qqisi» (1948), «Chin yurakdan» (1956), «Dunyo bolalari» (1962), «Ildizlar», «Jar yoqasidagi chaqmoq» (1984), «Kumush tola» (1988) singari asarlari bolalarga bag’ishlangan. «Tong bilan uchrashuv» (1987) pesalar to’plami nashr etilgan. Hamza nomidagi O’zbekiston Davlat mukofoti laureati (1972). «Do’stlik» ordeni bilan mukofotlangan (1995). 1997 yil 17 aprelda Toshkentda og’ir xastalikdan vafot etadi. Shoir va yozuvchi. 1920-yilning 23-dekabrida Farg`ona shahrida tug`ilgan. Bolalar uyida tarbiyalangan. 1936-yilda maktabni bitirgan. Toshkentda jurnalistika kursida X ulosa Davrdagi o’zgarishlar, zamonasining muammolari Asqad Muxtor ijodini ham chetlab o’tmadi. Agar siyosiy-g’oyaviy jihatdan tahlil etiladigan bo’lsa, shoirning ko’p she’rlari “g’alvirdan tushib qolishi” aniq. Shoir ijodiga ko’chib o’tgan “umummanfaatlar, ijtimoiy motivlar, zamon chaqiriqlari, millionlar ongini band etgan porloq g’oyalar” uzoq umr ko’rmadi. Yillarning o’zi uning bunday asarlari haqida hukm chiqarib bo’ldi. Biroq adabiyotda bosh mezon asar badiiyati, tili va uslubi ekanini inobatga oladigan bo’lsak, uning hali uzoq yashaydigan she’rlari oz emas. Xususan, bir paytlar shoirning o’zi pisand qilmagandek bo’lgan “shaxsiy ruhiy holatlarni kavlashtiraveradigan intim munglar”, “qantarilgan ko’ngil sozlari”dan taralgan satrlar hamon umrguzaronlik qilmoqda. FOY DA LA N ILGA N ADA BIY OTLA R RO’Y X A TI  3.Yo`ldoshev Q.Adabiyot o`qitishning ilmiy-nazariy asoslari. T., 1996  4.Mirqosimova M. O`quvchilarda adabiy tahlil malakalarini shakllantirish.T.A.T. 2001-y,5-son  5.Jalolova L. O`quvchilarda A.Qodiriy asarlari tilini o`rgatish. T.A.T. 1999-y 2 son  6.Turdiyeva K.Asar sujet va kompozitsiyasi haqida. T.A.T. 2001-y, 3-son KIRISH. Kurs ishining dolzarbligi: Adabiyot - xalq mulki. U inson hayotida alohida ahamiyatga ega. Inson bor ekan, adabiyot ham bo'ladi. Adabiyotning о 'Imasligini ta ’minlovchi ikkita qudratli omil bor. Ularning biri adabiyotning g ‘oyat buyuk tarbiyaviy-ma ’rifiy ahamiyati bo’lsa,ikkinchisi, uning insonlarga zavq-shavq berish xususiyatiga egaligidir. Zero, inson har qanday davrda, har qanday sharoitda ham busiz yasholmaydi:doimo tarbiyaga , doimo та ’rifatgava badiiy zavq olishga muhtoj. Ana shunga ko’ra, tarbiyaviy-estetik ahamiyatga ega bo’Igan yetuk asarlarga aslo zavol yo’q. Bunga qarama-qarshi holda quruq zamonasozlik ruhida yozilgan hamda hukmron mafkura va siyosatning istagi bilan maydonga kelgan, badiiyati bo ‘sh asarlarning umri qisqa bo ‘ladi. Bunday asarlar davr sinovlariga bardosh berolmay, tezda unutiladi. Afsuski, XX asrda yaratilgan asarlar orasida ana shunday «mahsulot»lar ozdir. San'atning boshqa turlari kabi badiiy adabiyot ham hayotni undagi insonlarning ruhiy holati, o'y-fikrlarini aks ettiradi. Hayot hamisha insonlarning tirikchiligi, mehnat faoliyati , kurashi, his-tuyg'ulari, kechinmalaridan iborat. Adabiyotning tasvir mavzuyi, avvalambor, insondir. Inson tasviri yo'q, u ko'zda tutilmagan joyda badiiy adabiyot ham bo'lmaydi. Shunga ko'ra adabiyotshunoslik ilmida markaziy o'rinni egallovchi tushuncha ham obraz qahramon tushunchasidir. Obraz – timsol tushunchasining keng va tor ma'nolari mavjud. Keng ma'nodagi timsol tushunchasi ijodkorning fikr-tuyg'ulari singdirilgan hayot manzarasini anglatsa, tor ma'noda badiiy asarda aks ettirilgan inson siymosini ifodalaydi. Badiiy obraz esa voqelikni faqat san atga xos usulda o zlashtirib va o zgartiribʼ ʻ ʻ xarakterlovchi estetik kategoriya. Shuningdek, badiiy asarda ijodiy qayta yaratilgan har qanday voqea ham Obraz deb yuritiladi. Obrazda obyektiv anglash bilan subyektiv ijodiy tafakkur qorishib ketadi. Badiiy Obrazning o ziga xos ʻ xususiyatlari real voqelikka va fikrlash jarayoniga bo lgan munosabatda aniq ʻ namoyon bo ladi. Obraz vokelikning badiiy in ikosi sifatida real ʻ ʼ mavjud obyektning hissiy aniq , tayin zamon va makonda davom etgan, moddiy tugal, Talabaning F.I.SH. Nafisa To’xtamurodova Sirtqi ta’lim yo’nalishi: III kurs 305- guruh Fan nomi : O’zbek adabiyoti Kurs ishi mavzusi : " Asqad Muxtorning “Chinor” romanida syujet va kompozitsiya” Kurs ishi bo’yicha komissiya xulosasi ______________________________________________________________ ______________________________________________________________ ______________________________________________________________ ______________________________________________________________ ______________________________________________________________ ______________________________________________________________ Himoya qilgan sana ___ ___ ______ Komissiya raisi _______ R.Abdullayeva A’zolar: Y.Abdulhakimova __________ D.Abdullayeva __________ D.Abdujalilova __________ O’zbekiston xalq yozuvchisi Asqad Muxtor o’zining rang-barang janrlardagi nasriy, lirik asarlari, jahon adabiyotidan tarjimalari bilan XX asr o’zbek adabiyotining rivojiga salmoqli ulush qo’shdi. Garchi yozuvchi sifatida tanilgan bo’lsa-da, uning orginal lirikasi hali-hanuz o’zining sehru jozibasini ko’z-ko’z etib kelmoqda. She’rni shoir qalbining tarjimai holi deydilar. Bu tarjimai hol sanalar, raqamlar, fakt va ma’lumotlardan emas, qalbning tepinish va talpinishlaridan, iztirobu quvonchlaridan, ayrilig’u armonlaridan, undagi tuyg’u-kechinmalarning parvozi va poetik mazmun kasb etishidan tarkib topadi. Asqad Muxtor tasavvurida “O’ylar davr to’lg’oqlari…”, “she’r turmush o’chog’idan olingan lag’cha cho’g’…”, “she’r-yalt etgan oniy tuyg’u, zavq-shavq tug’yoni…”. She’riyatda hech kim yurmagan so’qmoqlardan yurish istagi tufayli bu lirik qahramon goh shafqatsiz realist, ba’zan ko’tarinki xayollar og’ushidagi romantik, boshqa bir o’rinda esa analitik o’ylarga berilgan shaxs sifatida ko’rinadi. Shoirning iqroricha, she’rlaridagi badiiy idrok va ifoda mazmuni mantiqiy muhokamalar asosida emas, aksincha, ilmiy mushohada- muhokamalarni ham taxayullar asosiga quradi.“Kardiogramma” she’rida esa kelajak oldidagi javobgarlik va xavotir tuyg’usidan, umuminsoniy dardlardan og’rigan bezovta yurakning muvozanatini yo’qotgan tepinishlari goh qisqarib, goh cho’zilayogan kardiogrammaning siniq chiziqlarida o’zligini ko’rsatadi. Xotira - bizning axborotlar saqlanadigan arxivimiz. Voqelikdan olinadigan taassurotlarning salbiy yo ijobiyligi inson amalga oshiradigan keyingi harakatlarning yo’nalishini belgilab beradi.

Asqad Muxtorning “Chinor” romanida syujet va kompozitsiya 

Купить