Войти Регистрация

Docx

  • Рефераты
  • Дипломные работы
  • Прочее
    • Презентации
    • Рефераты
    • Курсовые работы
    • Дипломные работы
    • Диссертациии
    • Образовательные программы
    • Инфографика
    • Книги
    • Тесты

Информация о документе

Цена 9000UZS
Размер 493.6KB
Покупки 15
Дата загрузки 12 Август 2023
Расширение docx
Раздел Курсовые работы
Предмет Экономика

Продавец

Bohodir Jalolov

Auditorlik faoliyatining rivojlanish bosqichlari

Купить
O ZBEKISTON RESPUBLIKASI ʻ OLIY TA’LIM , FAN VA INNOVATSIYALAR
VAZIRLIGI  TOSHKENT  MOLIYA INSTITUTI
SIRTQI FAKULTET
“________________________________________________________”  KAFEDRASI
“ _______________________________________________________________ ” fanidan
               
KURS ISHI
МАVZU:
__________________________________________________________________
_________________________________________________________________.
Bajardi:____________ ______ _____________
Qabul qildi: ____________________________
RO‘YXATGA
OLINDI
“ ____ ”  _______20 23  y.
№_________
Imzo _________ Kurs ishi himoya ga
tavsiya           qilingan sana
“____” _______20 23  y.
Ilmiy rahbar __ ________
Imzo _______________
Kurs ishi himoya
qilingan sana
«____» _______202 3
y .
Baho   « _____ »
_________ ___________
( imzo )
_ _ _________
( imzo )
___________
( imzo ) Komissiya a’zolari :
__________________
_________________ _
_________________ Auditorlik faoliyatining rivojlanish
bosqichlari
Reja
Kirish …………………………………………………………………………….3
1. Auditning   paydo   bo’lishi   va   auditorlik   faoliyatini   shakillantirish  6
2. Auditorlik   faoliyatini   tashkil   etishning   huquqiy   asoslari   va   uning  
rivojlanish   bosqichlari 12
3. Auditorlik faoliyatini tashkil etishning maqsadi, iqtisodiyotni
rivojlantirishda uning   tutgan   o’rni   va   ahamiyati  20
4. Auditorlik nazorati amalga oshirish mexanizmi   va   uning    rivojlanish  
bosqichlari  26
Xulosa   33
Foydalanilgan adabiyotlar   ro’yxati   34
2 Kirish.
Mamlakatimizda   barqaror   va   samarali   iqtisodiyotni   shakllantirish   borasida
amalga   oshirib   kelinayotgan   islohotlar   bugungi   kunda   o’zining   natijalarini
namoyon   etmoqda.   Jumladan,   qisqa   vaqt   ichida   iqtisodiyotda   chuqur   tarkibiy
o’zgarishlarni  amalga  oshirish, aholi  daromadlarining sishini  ta’minlash, samarali
tashqi savdo hamda investitsiya jarayonlarini kuchaytirish, qishloq xo’jaligini isloh
qilish,   kichik   biznes   va   xususiy   tadbirkorlik   sohasini   barqaror   rivojlantirishda
moliyaviy hisobot auditi ularning faoliyatini mustahkamlashda ahamiyatli yutuqlar
qo’lga   kiritishda asosiy   omillardan   biri   bo’lib   kelmoqda.
O’zbekistonning   xalqaro   iqtisodiy   maydondagi   nufuzi   va   mavqei   xo’jalik
yuyurtuvchi   subektlarning   moliyaviy   hisobotni   auditorlik   tekshiruvidan   utkazishi
hamda   moliyaviy   faoliyatni   mustahkamlanishi   orqali   sezilarli   darajada   muntazam
oshib   bormoqda.   Bunda   mamlakatimiz   rahbari   Islom   Karimov   tomonidan
“Korporativ   boshqaruv   tizimidagi   printsip   va   yondashuvlarni   tubdan   o’zgartirish,
ishlab   chiqarish,   tashqi   iqtisodiy   va   investitsiya   jarayonlariga   zamonaviy   xalqaro
korporativ   menejment   standartlarini   joriy   etish   jiddiy   e’tiborni   talab   qiladi.   Eng
avvalo,   korporativ   yoki   aktsiyadorlik   birlashmalarimizning   faoliyati
samaradorligini   tanqidiy   baholash,   ularni   xorijiy   davlatlardagi   ana   shunday
korxonalar   bilan   taqqoslab   ko’rish   zarur.   Chunki,   bugungi   kunda   iqtisodiy
rivojlangan mamlakatlarda, ayniqsa, sanoat sohasida mulkchilikning bunday shakli
muhim   o’rin   tutadi.   Mamlakatimizda   ham   mulkchilikning   mazkur   shakli   tobora
katta   ahamiyatga   ega   bo’lib   bormoqda.   Mulkni   davlat   tasarrufidan   chiqarish   va
xususiylashtirish   natijasida   ayni   paytda   respublikamizda   1   ming   100   dan   ortiq
aktsiyadorlik   jamiyati tashkil   etildi   va   faoliyat   yuritmoqda.   Ularning   umumiy   ustav
kapitali 11 trillion 700 milliard so’mdan ortiq bo’lib, so’nggi o’n yilda 5,3 barobar
o’sdi.
Hozirgi   davrda   dunyo   mamlakatlari   ijtimoiy-iqtisodiy   taraqqiyoti   o’zining
ma’no-mazmuni   jihatidan   oldingi   bosqichlardan   keskin   farq   qiladi.   Bunda   eng
asosiy   va   muhim   jihat   –   milliy   iqtisodiyotlarning   tobora   integratsiyalashuvi   va
3 globallashuvining   kuchayib   borishidir.   Ayni   paytda   bu   jarayonlar   xalqaro
maydondagi   raqobatning   ham   keskinlashuviga,   har   bir   mamlakatning   xo’jalik
sube’ktlar   moliyaviy   o’z   mavqeini   mustahkamlashi   uchun   kurashining
kuchayishiga   ham   ta’sir   ko’rsatadi.
Biroq, o’z o’rnida ta’kidlash lozimki, jahon iqtisodiyotiga integratsiyalashuv
va  globallashuvning   ijobiy   tomonlari   bilan   bir   qatorda  ma’lum   ziddiyatli   jihatlari
ham mavjud. Jumladan, turli mamlakatlardagi iqtisodiy rivojlanishning bir tekisda
bormasligi,   ya’ni   korxona,   tashkilotlarda   moliyaviy   hisobotlarda   aks   ettirilgan
ma’lumotlarning   haqqoniy   emasligi,   turli   faoliyatdan   olingan   pul   mablag’larni
noto’g’ri   sarflanishi,   xalqaro   valyuta   kredit   munosabatlarining   buxgalteriya
hisobida  aniq  aks  ettirilmaganligi  dunyo  mamlakatlari  o’rtasida   ijtimoiy-iqtisodiy
rivojlanish jihatidan tafovutlar chiqishiga, jahon xo’jaligining yaxlit tizim sifatida
barqaror rivojlanishiga to’sqinlik qiladi. Shuningdek, mazkur jarayonlarining yana
bir   xususiyatli   jihati   –   jahonning   bir   mamlakatida   ro’y   berayotgan   ijtimoiy-
iqtisodiy   larzalarning   muqarrar   ravishda   boshqa   mamlakatlarga   ham   o’z   ta’sirini
o’tkazishi   hisoblanadi.
Ma’lumki,   so’ngi   yillarda   auditorlik   faoliyatini   shakllantirish   va
rivojlantirish   bo’yicha qator ijobiy ishlar amalga oshirildi. Jumladan, O’zbekiston
Respublikasi   Oliy   Majlisining   qaroriga   muvofiq,   2020   yil   26   mayda   yangi
tahrirdagi 1
  «Auditorlik   faoliyati   to’g’risida»   gi   Qonun   qabul   qilindi.   Ushbu
qonunni   amalga   oshirish,   auditorlik   xulosalari   soliq   va   boshqa   nazorat   organlari
tomonidan   hisobga   olinishini   ta’minlash   maqsadida   2020   yil   22   sentyabrda
O’zbekiston   Respublikasi
1
  Sh.   Mirziyoyev.   “2015   yilda   iqtisodiyotimizda   tub   tarkibiy   o’zgarishlarni   amalga   oshirish,   modernizatsiya   va
diversifikatsiya jarayonlarini izchil davom ettirish hisobidan xususiy mulk va xususiy tadbirkorlikka keng yo’l ochib
berish   –   ustuvor   vazifamizdir”   “Xalq   so’zi”   19.01.2016
4 Vazirlar   Mahkamasining   365-sonli   «Auditorlik   faoliyatini   takomillashtirish
va   auditorlik   tekshirishlarining   ahamiyatini   oshirish   to’g’pisida»   gi   qarori   va
boshqa   qator   me’yoriy   hujjatlar   qabul   qilindi,   Auditorlik   faoliyati   bilan
shug’ullanish   huquqi  uchun  attestatsiya   o’tkazish  va  auditorlik  faoliyatini   amalga
oshirish   uchun   litsenziya   berish   tartiblari   belgilandi.   20   dan   ortiq   auditorlik
faoliyatining   milliy   standartlari   ishlab   chiqildi.   Shuningdek,   2020   yil   7   avgustda
O’zbekiston   hududida   faoliyat   ko’rsatayotgan   auditorlar   va   auditorlik
tashkilotlarini   ixtiyoriy   ravishda   birlashtiruvchi   mustaqil   jamoat   tashkiloti   -
O’zbekiston auditorlar palatasi tashkil   etdi.
Shunga ko’ra, biz mamlakatimiz ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanishining joriy va
istiqboldagi   chora-tadbirlarini   belgilashda  jahon moliyaviy  inqirozi   oqibatlarining
ta’sirini har tomonlama hisobga olishimiz, iqtisodiy rivojlanish dasturlarini ushbu
jarayonlar   ta’siri   nuqtai-nazaridan   shakllantirishimiz   va   ularni   izchil   amalga
oshirishimiz taqozo   etiladi.
5 1. Auditning   paydo   bo’lishi   va   auditorlik   faoliyatini
shakillantirish
Ma’lumki,   har   qanday   voqea,   hodisa,   buyum   qaysi   zamonda   va   makonda
paydo bo’lishidan qat’iy nazar ma’lum zaruriyat tufayli yuzaga keladi. Auditga oid
manbalarda   ta’kidlanishicha,   uni   quyidagi   shart-sharoitlar   keltirib chiqargan:
 axborot   etkazib   beruvchilar   (ma’muriyat)   bilan   axborotlardan   foydalanuvchilar
(davlat   organlari,   banklar,   aktsiyadorlar,   kreditorlar)   manfaatlarining   mos
kelmasligi,   natijada,   ular   o’rtasida   ziddiyatli   vaziyatlar   yuzaga   kelganida
ma’muriyat tomonidan   noto’g’ri   ma’lumotlar   berilishi;
 noto’g’ri   axborotlarga   asoslangan   holda   xo’jalik   qarorla-rining   qabul   qilinishi
natijasida noqulay iqtisodiy ahvolga tushib qolinishi yoki inqirozga yuz   tutilishi;
 iqtisodiy   axborotlarning   haqqoniyligini   tasdiqlash   uchun   zarur   maxsus   bilimlarga
ehtiyoj;
 axborotlardan   foydalanuvchilarda   ma’lumotlarni   bevosita   baholash   va   sifatini
aniqlash   uchun   maxsus   malaka,   vaqt   va   materiallarning   etishmasligi   va   h.   k.
Mana shu muammolarni hal qilishga yordam beradigan auditorlik xizmatlari
shakllana boshladi. Uning asosiy vazifasi axborotlardan foydalanuvchilarga taqdim
qilinadigan   hisobotlar   to’g’risida   xolis   fikr-mulohazalar   bildirishdir.   Auditorlar
etarli   bilim   va   tajribaga,   shuningdek,   buxgalteriya   hisobi   hujjatlari   va   asoslovchi
ma’lumotlarni   olish   huquqiga   ega   bo’lganliklari   uchun   bu   vazifani   malakali
darajada   bajaradilar.   Bundan   tashqari,   ular   korxona   ma’muriyatiga
bo’ysunmaydigan   va   uning   tazyiqlaridan holidirlar.
Ayrim   manbalarga   ko’ra   buxgalter-auditor   kasbi   XVII   asrning   o’rtalarida
Evropaning   aktsiyadorlik   kompaniyalarida   aktsiyadorlar,   kreditorlar   va   soliq
xizmati   xodimlari   o’rtasidagi   munozarali   masalalarni   hal   qilib   berish   zarurati
tufayli   shakllana   boshlagan.   O’sha   paytlarda   mustaqil   faoliyat   ko’rsatib,
korxonaning   ishlab   chiqarish   moliya   faoliyati   to’g’risida   aniq   xulosa   beradigan
mutaxassislarga   ehtiyoj   kuchaygan.
Natijada, 1862 yili Angliyada, 1867 yili Frantsiyada, 1937 yili esa AQShda
6 majburiy   audit   to’g’risidagi   qonun   qabul   qilingan.   Hozirgi   paytda   bozor
iqtisodiyoti   rivojlangan   mamlakatlarda   o’zining   tashkiliy   huquqiy
infratuzilmalariga ega   bo’lgan   audit   institutlari faoliyat ko’rsatmoqda.
Auditorlik   kasbi   turli   xil   mamlakatlarda   turlicha   nomlanib   kelingan.
Masalan,   Amerikada   jamoatchi-buxgalter,   Frantsiyada   buxgalter   ekspert   yoki
schyotlar   bo’yicha komissar, Germaniyada xo’jalik nazoratchisi, yoki kitoblar (Das
Buch)   nazoratchisi,   qator   anglo-saksoniya   mamlakatlarida   kompaniyaning
moliyaviy   faoliyatini   nazorat   qiladigan   taftishchi   kabilar.
Auditorlik   faoliyatining   rivojlanishiga   1929-1933   yillarda   jahon   iqtisodiy
tanazzuli   katta   turtki   bo’ldi.   Bu   davrda   aktsiyadorlik   jamiyatlari   va   boshqa
korxonalarning   ko’pchiligi   inqirozga   yuz   tutdilar.   Natijada   hisobotlarni,   xususan,
balans,   foyda   va   zararlar   to’g’risidagi   hisobot   ma’lumotlarini   tasdiqlash   tartibini
qat’iy   belgilash,   ularning   to’g’riligi   va   haqqoniyligini   mustaqil   auditorlar
tomonidan   tekshirish   ehtiyoji yuzaga kelgan   .
Audit   XIX   asr   o’rtalarida   Shotlandiyada   ham   vujudga   kela   boshlagan.
Ingliz   temiryo’lchilari,   sug’urta   va   boshqa   investorlar   Shimoliy   Amerikaga
yo’l   olishganida   ular   bilan   birga   yirik   ingliz   sarmoyador   (kreditor)larining
manfaatlarini   himoya   qiladigan   mustaqil   taftishchi-auditorlar   ham   birga   borganlar.
1844   yilda   Angliyada   aktsiyadorlik   kompaniyalarining   buxgalteriya
schyotlarini,   aktsiyadorlarga   beriladigan   hisobotlarni   yiliga   kamida   bir   marta
mustaqil   buxgalterlar   tekshiruvidan   majburiy   o’tkazilishini   talab   qiladigan
qonunlar   chiqarilgan.
Dastlab   auditorlik   vazifalari   aniq   belgilanmagan   bo’lib,   barcha   investorlar,
aktsiyadorlar,   kreditorlar   auditorlarni   o’zlarining   himoyachisi   sifatida   qabul
qilganlar.
Auditorlar   haqida   ularni   aktsiyadorlar   oldidagi   mas’ul   shaxslar   deb   qarash
1929   yilda   «Kompaniyalar   to’g’risidagi   qonun»   chiqarilishi   bilan   o’zgardi.   Ushbu
qonunga muvofiq barcha kompaniyalar  o’zlarining moliyaviy hisobotlarida foyda
va   zararlarni majburiy   ravishda   ko’rsatishlari   belgilab   qo’yildi.
7 Tarixiy   manbalardan   ma’lumki,   markazlashgan   davlatchilikning   barpo
bo’lishi   hamda   rivojlanishi   natijasida   mamlakatni   boshqarish   uchun   hisob,   nazorat
va   moliya   ishlariga   zaruriyat   kuchaygan.   Ularning   ildizlari   insoniyatning   uzoq
tarixiga   borib   taqaladi.   Masalan,   auditorlik   professor   P.   I.   Kamishanov
ma’lumotlariga   ko’ra   taxminan   eramizdan   oldingi   202   yillarda   kasb   sifatida
shakllana boshlagan. Bu paytlarda kvestorlar ya’ni Rim Imperiyasi davrida moliya
va   sudlov   ishlarini   olib   boruvchi   mansabdor   shaxslar   joylardagi   hukumat
buxgalterlari   ustidan   nazorat   qilib   turganlar.   Kvestorlarning   hisobotlari   Rimga
yuborilib,   imtihon   qiluvchilar   tomonidan   eshitilgan.   «Auditor»   lotinchadan
«eshituvchi»   degan   tushuncha   ham   shundan   kelib   chiqqan.
Demak, «Audit» tushunchasi lotincha bo’lib, «auditing» - aynan tarjimasi «u
eshitayapti»,   «eshituvchi»   degan ma’nolarni   bildiradi.
Keyingi   25   yil   mobaynida   auditorlik   faoliyati   3  xil   rivojlanish   bosqichidan
o’tdi:
1. Tasdiqlovchi   audit   –   bunda   asosan   hisob   registrlari   va   hujjatlar
tekshirildi.
2. Maqsadli   sistemali   audit   –   bu   bosqichda   muomala   (operatsiya)larni
nazorat   qilish sistemasini   kuzatish imkoniyati   yaratildi.
3. Tavakkalchilikka   asoslangan   audit   -   sistemani   nazorat   qiluvchi
shaxslar   tomonidan   qabul qilingan   boshqaruv qarorlariga   baho   beriladi.
Maqsadli   sistemali   audit   shakllanishi   bilan   auditorlar   ichki   nazorat   orqali
ekspertiza o’tkaza boshladilar. Buning oqiba-tida shu narsa isbotlandiki, agar ichki
nazorat   tizimi   samarali   tashkil   qilingan   bo’lsa,   xato   va   kamchiliklarni   aniqlash
uchun jiddiy   tekshirishlar   o’tkazishga   hojat   qolmaydi.
Tavakkalchilikka   asoslangan   audit   yoppasiga   yoki   tanlov   yo’li   bilan
o’tkaziladigan   tekshirish   bo’lib,   u   korxona   faoliyati   sharoitidan   kelib   chiqadi   va
asosan tor   doiradagi   ob’ektlarni   tekshirish   bilan yakunlanadi.
Davlat   organlarining   auditorlik   xizmatlariga   munosabati   turlicha.
Masalan,
8 AQSh   va   Buyuk   Britaniyada   auditorlik   tashkilotlari   mustaqil   bo’lib,   ular
auditorlarni   o’zlari   tayyorlaydilar,   tegishli   malakaviy   unvonlarni   beradilar   va
keyinchalik   ham   ularning   o’z   vazifalarini   vijdonan,   halol   bajarishlarini   nazorat
qilib   turadilar.   Boshqa   Evropa   mamlakatlarida   auditorlik   faoliyati   hukumat
organlari tomonidan   tashkil   qilinadi.
Bozorning   kengayishi   bilan   auditorlik   firmalari   ko’rsatadigan   xizmatlar
turlari   va   hajmlari   ham   ortib   boradi.   Ko’plab   firmalar   odatdagi   buxgalteriya
hisobiga   oid   maslahatlar   va   xizmatlardan   tashqari   soliqqa   tortish,   boshqaruv
faoliyati   va   axborotlarni   olish   texnologiyasi,   marketing,   moddiy   ishlab   chiqarish
zahiralarini   baholash,   iqtisodiy   rejalashtirish   va   istiqbolni   belgilash,   bank   va
sug’urta ishlari   bo’yicha   ham   xizmat   ko’rsata   boshladilar.
Bozor   iqtisodi   rivojlangan   mamlakatlarda   moliyaviy   nazoratning   quyidagi
tashkiliy   tizimidan   foydalaniladi:
1. Davlat   moliyaviy   nazoratining   oliy   organi   schyotlar   palatasi   yoki
davlat   bosh   auditorlik   apparati   bo’lib,   u   bevosita   parlament   yoki   prezidentga
bo’ysunadi.   Uning   asosiy   vazifasi   davlat   byudjetining   xarajatlar   qismini   umum
nazorat   qilishdir.
2. Soliq boshqarmasi.  Hukumatga yoki moliya vaziriga bo’ysunadi, davlat
byudjeti daromadlar   qismining   to’ldirilishini nazorat qiladi.
3. Vazirliklardagi   nazorat   taftish   bo’linmalari   byudjet   tomonidan
mablag’   bilan   ta’minlanib,   davlat   moliyaviy   nazoratining   oliy   organi   yoki   tegishli
vazirlikka bo’ysunadi. Asosiy vazifasi byudjet mablag’larining to’g’ri sarflanishini
nazorat qiladi.
4. Mustaqil   auditorlik   moliyaviy   nazorat   balans   ma’lumotlarining
to’g’riligini,   amalga   oshirilgan   muomalalarning   qonuniyligini   shartnoma   asosida
nazorat   qiladi.   Nodavlat   sektoridagi   korxona   va   tashkilotlarga   ham   shartnoma
asosida hisob va   moliya   masalalari   bo’yicha   maslahat   (konsultatsiya)   beradi.
Rivojlangan mamlakatlarda mustaqil auditorlik tashqi moliyaviy nazoratning
asosiy   shakli   bo’lib   hisoblanadi   va   u   keng   profilli   taftishchilar   tomonidan   amalga
9 oshiriladi.
Turli   mamlakatlarda   auditni   tashkil   qilish   bilan   bog’liq   qoidalarni
o’rganish   shuni   ko’rsatadiki,   ularda   bir-biriga   o’xshashliklar   mavjud:
 korxonalar   moliyaviy   hisobotlarini   majburiy   audit   nazoratidan
o’tkazish;
 auditorlik   faoliyati   bilan   shug’ullanuvchilar   uchun   ma’lum
malakaga   ega   bo’lishi   bilan   bog’liq   talablar.
 auditorlikka   faqat   shu   mamlakat   fuqarolarini   tayinlash.
Bu   mamlakatlarning   har   birida   auditorlik   xizmatlarining   soni   juda   ko’p.
Ularning   faoliyati   shu   darajada   keng   tarqalganligi   xalqaro   auditorlik
tashkilotlarining   shakllanishiga   olib   keldi.   Xususan,   Diplomli   jamoatchi
buxgalterlar   xalqaro   assotsiatsiyasi   147   ta   mamlakatda   faoliyat   ko’rsatadigan   4
mingdan oshiq auditorlik firmalarini birlashtiradi. Xorijiy mamlakatlarning nazorat
amaliyotidagi   ijobiy   tajribalarni   o’rganish   va   yoyish   maqsadida   1953   yili   BMT
qoshida   nodavlat   tashkiloti   -   Oliy   Nazorat   Organlarining   Xalqaro   Tashkiloti
(INTOSAI)   tuzilgan.   Bu   tashkilotni   tuzishga   quyidagi   omillar   sabab   bo’lgan:
 jahon   iqtisodiyotida   baynalminallashish   tendentsiyalarining
kuzatilishi;
 biznes   va   savdo-sotiqning   rivojlanishi;
 ko’p   millatli   korporativ   operatsiyalarning   kengayishi;
 pul   mablag’larini   samarali   nazorat   qilishga   intilish;
 davlat   nazoratining   kuchaytirilishi   va   chet   el   inves-titsiyalarining
boshqarilishi.
Buxgalter-auditorlarning   professional   tashkilotlari   jahonning   ko’p
mamlakatlarida   tuzilgan.   Jumladan   Buyuk   Britaniyada   Angliya   va   UELS
mamlakatlarida   mustaqil   buxgalterlar   instituti   tashkil   qilingan   bo’lsa,   AQShda
diplomli   va   diplomsiz   jamoatchi   buxgalterlarning   buxgalter-auditorlar   jamiyati,
Germaniyada   Auditorlar   palatasi   va   Auditorlar   instituti   faoliyat ko’rsatmoqda.
Barcha   auditorlik   firmalari,   xizmatlari   o’z   faoliyatlarida   «Xalqaro   audit
10 normalari   va   qo’shimcha   ishlar   Nizomi»   dan   foydalanadilar.   Xalqaro   audit
normalari   normativi   29   ishdan   iborat   bo’lib,   unga   yana   4   ta   qo’shimcha   ishlar
normativlari   ham   kiritilgan.
Tashqi audit bilan birga ko’pchilik korxonalarda ichki audit yo’lga qo’yilgan
bo’lib,   ular   ishlab   chiqarish   xarajatlarining   darajasi,   rentabellik,   tejamkorlik,
maqbul   rejimga   rioya   qilish   va   ko’rsatiladigan   xizmatlarning   yuqori   sifatliligi
ustidan nazorat   qiladilar.
Firmalarning,   shu   jumladan   auditorlik   firmalarining   ham   bozorda
mustahkam   o’rin   topishida   ularning   mahsulot   (ish,   xizmat)larining   sifati   muhim
ahamiyatga   ega.   Ichki   audit   transnatsional   firmalar   ishlab   chiqarish-moliya
faoliyatining   muhim   omilidir.   Masalan,   «Istmen   Kodak»   oliy   sifatli   sport   mollari
sotish   va   xizmat   ko’rsatish   bo’yicha   jahonda   etakchi   o’rin   egallaydi.   Unda   ichki
auditning   tashkil qilinganiga 60 yildan oshgan. Uning uchun mas’uliyat Rochester
(Nyu-   York   shtati)   dagi   umumiy   audit   bo’limiga  yuklangan.
Har bir korxona va har bir tadbirkor ular xo’jalik yuritadigan sohada amalga
oshiriladigan   muomalalarni   auditorlik   tekshiruvidan   o’tkazish   zarurati   bilan
to’qnashadilar.   Ammo   audit   nima   ekanligini   hali   ko’pchilik   tushunib   etgan   emas.
Audit   mamlakatimizdagi   xo’jalik   faoliyatini   nazorat   va   iqtisodiy   tahlil
qilishning nisbatan yangi yo’nalishidir. Agar Јarb mamlakatlarida audit 150 yildan
buyon ma’lum bo’lsa, O’zbekistonda esa, mustaqil faoliyat sohasi sifatida xo’jalik
yuritishda davlat monopoliyasidan voz kechish va bozor iqtisodiga o’tish natijasida
shakllana   boshladi.   Shuning   uchun   auditorlik   faoliyati   rivojlangan   mamlakatlar
tajribasini   o’rganish   zarurdir.   Ta’kidlash   joizki,   oldin   ham   mamlakatimizdagi
korxonalar,   tashkilotlar   va   muassasalarda   xo’jalik   faoliyatini   nazorat   va   taftish
qilish   amalga   oshirilgan.   Ammo,   nazorat   va   taftish   bilan   audit   tushunchalari   bir-
birlariga   yaqin   bo’lsa   ham,   ularni   bitta   narsa   deb tushunish to’g’ri   emas.
Auditorlik   bizning   tushunchamizdagi   xo’jalik   faoliyatining   tahlili,   hujjatli
to’liq   taftish,   balans   schyotlarini   tekshirish   yoki   aytaylik,   sud-buxgalterlik
ekspertizasi   emasligiga   qaramasdan,   auditorlar   o’z   xizmat   vazifalarini   amalga
11 oshirish   chog’ida   yuqorida   sanab   utilgan   ishlar   tartibi   va   hisob   hamda   nazorat-
tahliliy   amaliyotning   boshqa   sohala-ridan foydalanadilar.
Audit   tushunchasi   nazorat   va   taftish   tushunchalariga   qaraganda
kengroq,chunki   u   nafaqat   moliyaviy   ko’rsatkichlar   to’g’riligini   tekshirishni,   balki
xarajatlarni   maqbullashti-rish   va   qonuniy   asosda   foydani   ko’paytirish   maqsadida
xo’jalik   faoliyatini   yaxshilash   bo’yicha   takliflar   ishlab   chiqishni   o’z   ichiga  oladi.
Auditni   biznesni   o’ziga   xos   ekspertiza   qilish   deb   ta’riflash   mumkin.   Bunda
buxgalteriya hisobi va ichki  xo’jalik nazorati shartnoma asosida  amalga oshirilib,
moliya-xo’jalik   muomalalarining   qonunchilikka   muvofiqligi   tekshiriladi   (ya’ni
hisobot   ko’rsatkichlarining   haqqoniyligi   nazorat   qilinadi).   Shuningdek,   noo’rin
xarajatlarga   yo’l   qo’ymaslik   maqsadida   ekspert   konsultatsiyasi   o’tkaziladi.
Biznes   bo’yicha   ekspert   vazifalarini   bajarish   uchun   auditor   keng   bilim,
mahorat va   tajribaga   ega   bo’lishi   lozim.
Bizning   mustaqil   mamlakatimizda   auditning   dunyoga   kelishi   va   auditorlik
firmalarining   barpo   etilishi   asosan,   aktsiyadorlik   jamiyatlari,   qo’shma   korxonalar
va   tijorat   banklarining   tashkil   etilishi   bilan   bog’liq   bo’lib,   ularning   hisobotlari
auditor   xulosasiz   rasmiy   maqomga ega   bo’la   olmaydi.
2. Auditorlik   faoliyatini   tashkil   etishning   huquqiy asoslari
va   uning rivojlanish bosqichlari.
So’nggi   yillarda   dunyoning   ko’pgina   mamlakatlarida   audit   sohasi   moliyaviy
bozorning   muhim   elementlaridan   biri   sifatida   jiddiy   ravishda   isloh   qilinmoqda.
Bizning fikrimizcha, ushbu   hodisaga tadbirkorlik tizimlarining faoliyat yuritishi va
rivojlanishining   ob’ektiv   sharoitlarining   o’zgarishi,   xususan   kelgusida   global
dolzarb   vazifalarni   echish   doirasida   integratsiya   jarayonlarining   faollashuvi,
auditorlik   faoliyatining   dunyoning   iqtisodiyoti   ko’proq   modernizatsiyalashgan
mamlakatlari   hamda   hududiy   va   xalqaro   iqtisodiy   birlashmalarni   shakllantirishga
intilishi,   so’nggi   yillarda   biznes   faoliyatini   rivojlantirishning   intellektual
omillarining   kuchayishi,   zamonaviy   informatsion   texnologiyalaridan   foydalanish
va   boshqalar   sezilarli   ta’sir   ko’rsatmoqda.   Ma’lumki,   O’zbekiston   jahon   xo’jalik
12 tizimining   teng   huquqli   a’zosi   bo’lib   borar   ekan,   mamlakatimiz   audit   tizimining
rivojlanishiga xalqaro tajriba yanada   kattaroq   ta’sir ko’rsatmoqda.
O’zbekiston   Respublikasining   iqtisodiyotida   bozor   munosabatlarining
shakllanishi   va   rivojlanishining   juda   qisqa   davri   ichida   audit   sohasi   mustaqil
professional   tadbirkorlik   faoliyati   va   milliy   iqtisodiyot   moliyaviy
infratuzilmasining   ajralmas   elementi   sifatida   o’z   o’rnini   topdi.   O’zbekistonning
mustaqillikka   erishganidan   so’ng   jahon   iqtisodiy   hamjamiyatining
integratsiyalashuviga, xalqaro tashkilotlarning faoliyatida ishtirok etishga intilishi,
mamlakatdan   milliy   audit   tizimining   jahon   tajribasida   qabul   qilingan   uslubiy
tamoyillar   bilan   yaxlitligini,   davlat   biznes   tuzilmalari   moliyaviy   hisobot
ko’rsatkichlarining   xorijiy   mamlakatlarda   qo’llaniladigan   o’xshash   ko’rsatkichlar
bilan mosliligini ta’minlashni talab   qiladi.
Axborot   resurlarning   ishonchliligini   ta’minlash   va   ulardagi   mavjud   bo’lgan
risklarini   bo’zib   ko’rsatilishi   –   bu   manfaatli   axborot-ma’lumotlarini   yuqori
darajada   aniqlikda   olishda   foydalanuvchilarga   doimiy   duch   keladigan   asosiy
muammolardir.   Aynan   shu   holat,   jamiyatning   tegishli   tayyorgarlikka,   malakaga,
tajribaga   ega   bo’lgan   mustaqil   ekspertlar   xizmatlariga   ehtiyoj   shakllanishiga   olib
keldi. Respublikada  bunday muammolarni  echish maqsadida, hozrgi kunda   bozor
iqtisodiyotining ajralmas elementi sifatida bo’lgan mustaqil auditorlik tashkilotlari
tashkil   qilindi.
O’zbekiston   Respublikasida   auditorlik   faoliyatini   me’yoriy   tartibga   solish
tizimi   hukmatning   yuqori organlari tomonidan ishlab chiqilgan me’yoriy-normativ
qonun   hujjatlari   asosida   tartibga   solinadi   va   u   quyidagicha   ko’rinishga   ega   (1.5-
rasmga   qarang).   Bunga   muvofiq   auditorlik   faoliyatini   tartibga   solishda   bosh
qomusimiz   Respublika   Kostituttsiyasi   va   undan   so’ng   “Auditorlik   faoliyati
to’g’risida”gi   qonun   hamda   Oliy   majlis   palatalarining   qarorlari   va   boshqa
me’yoriy   hujjatlari   muhim ahamiyatga kasb etadi.
Respublikamizda   auditorlik   faoliyatida   tubdan   yangi   bo’lgan   huquqiy   –
meyoriy   qonunchilik   bazasi   yaratildi.   Ushbu   yaratilgan   baza   mamlakatimizda
13 auditorlik   faoliyatini   rivojlantirishda   muhim   bosqichlarini   bosib   o’tishga   asos
bo’ldi.
Iqtisod   fanlari   nomzodi,   dotsent   R.D.   Do’smuratovning   ta’kidlashicha,
respublikamizda   auditorlik   faoliyatini   me’yoriy-huquqiy   tartibga   solishning
rivojlanishi quyidagi uch bosqichga   ega(1.1-jadval) 2
:
Mamlakatimizda   auditorlik   faoliyatini   huquqiy-me’yoriy   tartibga   solish
sohasidagi   muhim   ahamiyatga   ega   bo’lgan   hamda   auditorlik   faoliyatini
yuritishdagi   tartiblarning   keskin   o’zgarishi   va   rivojlanishiga   turtki   bo’lgan
me’yoriy   hujjatlari   qabul   qilinganligiga   qarab   tadqiqot   natijasida   biz   auditorlik
faoliyati   rivojlanishining   quyidagi   uch   bosqichini belgilashga   muvaffaq   bo’ldik.
1-jadval
Respublikamizda   auditorlik   faoliyatini   me’yoriy-huquqiy   tartibga
solishning rivojlanish   bosqichlari
Bosqichlar Davr Qisqacha   tavsifi
I-bosqich 2010-2013
yillar 90-yillarning   boshidan   2013   yilgacha,   ya’ni  
2012   yil   9 dekabrda “Auditorlik faoliyati
to’g’risida”   qonun   qabul   qilinguncha
II-bosqich 2013-2020
yillar Auditorlik faoliyati milliy standartlari (AFMS) ishlab
chiqila   boshlandi.   2020   yil   26   mayda   “Auditorlik  
faoliyati   to’g’risida”gi   qonunning   yangi   tahriri   va  
2020   yil   20   sentyabrda   Vazirlar   mahkamasining   365-
sonli   “Auditorlik   faoliyatini   takomillashtirish   va  
auditorlik   tekshiruvlarining
ahamiyatini   oshirish   to’g’risida”gi   qarori   va  
boshqalar;
Sh-bosqich 2021  
yildan   O’zbekiston Respublikasi Prezidentining 2027 yil 4 
aprelda   PQ-615-   sonli   “Auditorlik   tashkilotlari  
faoliyatini   yanada   takomillashtirish va ular 
ko’rsatayotgan xizmatlar sifati uchun   javobgarlikni 
14 hozirgacha oshirish to’g’risida”gi   qarori;
2021   yil   17   sentyabrda   “Auditorlik   faoliyati  
to’g’risida”gi   o’zgartirish   va   qo’shimchalar   kiritish  
haqida   qonun   qabul   qilindi;
Yangi auditorlik milliy standartlari va ularga 
tenglashtirilgan   me’yoriy   hujjatlar ishlab  
chiqilmoqda;
Quyida har   bir   bosqichni   batafsil  tavsiflashga   harakat  qilamiz.  O’zbekiston
Respublikasida   auditorlik   faoliyatini   tashkil   qilishdagi   dastlabki   bosqichlaridan
birinchisi ,   uni   kelajakda   rivojlanishi   va   istqbolini   yaratish   maqsadida   2012   yil   9
dekabrda   “Auditorlik   faoliyati   to’g’risda”gi   qonun   qabul   qilindi.   Auditorlik
faoliyatini   rivojlanishining   birinchi   bosqichi   2012   yil   “Auditorlik   faoliyati
to’g’risida”gi qonunning qabul qilinishi bilan boshlandi. Mustaqil audit   yordamida
davlat   va   xususiy   mulk   egalarining   mulkiy   manfaatdorligini   himoya   qilish
Qonunning   asosiy   maqsadi   etib belgilangan   edi.
1-rasm. Respublikada auditorlik faoliyatini   me’yoriy-huquqiy   tartibga
solishning   rivojlanish
Shuni   ta’kidlash   muhimki,   ushbu   Qonun   xalqaro   tamoyillarga   yaqinroq
15O’zbekiston   Respublikasida   auditorlik   faoliyatini  
me’yoriy-huquqiy   tartibga   solishning   rivojlanish
2017   yil   – hozirga   qadar
III   -   bosqich 2010   yil   – 2017   yil
II   -   bosqich 2000   yil   – 2010   yilI   -   bosqich talablariga o’z   vaqtida   to’liq   javob   bergan.   Qonunda   dastlab   quyidagi   tushunchalar
aniqlashtirildi:   audit,   auditor,   auditorlik   tashkiloti,   auditorlik   xulosasi,   auditorlik
faoliyatini   litsenziyalash.   Shu   bilan   birgalikda,   ushbu   qonunda   auditorlarning
huquqlari, majburiyatlari va javobgarligi, Auditorlar   Palatasi   faoliyatining   huquqiy
asoslari,   moliyaviy   hisobotlarni   auditorlik   xulosasi   bilan   birgalikda   chop   etish
talablari,   auditorlik   tekshiruvlarini   o’tqazishdagi   cheklovlar   va   boshqa   masalalar
o’z   aksini   topgan   edi.   Yuqorida   ta’kidlab   o’tilgan   qonunga   muvofiq   va   mustaqil
nazoratning maqsadga muvofiqligini kuchaytirish, xo’jalik yurituvchi sub’ektlarga
boshqaruv   faoliyati,   buxgalteriya   hisobi   va   moliya   sohasida   malakali   yordam
ko’rsatish   maqsadida   O’zbekiston   Respublikasi   Vazirlar   Mahkamasining
“Moliyaviy   nazoratni   mustahkamlash   va   xo’jalik   faoliyatiga   moliyaviy
nazoratning auditorlik shakllarini joriy etish to’g’risida” 2013 yil 3   maydagi 198-
sonli Qarori qabul qilindi. Ta’kidlab o’tish joizki, ushbu qarorda har yili majburiy
auditorlik   tekshiruvidan   o’tuvchi   xo’jalik   yurituvchi   sube’ktlar   turlari   belgilab
qo’yilgan   edi.   Shuningdek   ushbu   qaror   Auditor   (auditorlik   firmasi)   to’g’risida
vaqtinchalik   nizom   va   Auditorlar   Palatasi   to’g’risida   vaqtinchalik   nizom,
auditorlik   firmalari   va   auditorlarning   jamoat   tashkiloti   faoliyatini   tashkil   etish   va
amalga   oshirish   uchun   aniq   ravshan   asos   sifatida   xizmat   qiladi.   Shular   qatorida,
O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi tomonidan 2013 yil 17   iyunda 293-
sonli “Auditorlar va auditorlik firmalarini davlat ro’yxatidan o’tkazish to’g’risidagi
Nizomni   tasdiqlash   to’g’risida”gi   qarori   qabul   qilindi,   bu   esa   auditorlik
firmalarining   faoliyatini   tashkil   etishga   bo’lgan   davlatning   oshib   borayotgan
qiziqishidan   dalolat   berar   edi.   Shu   bilan   birgalikda,   Vazirlar   Mahkamasining
“Faoliyatning   ayrim   turlari   bilan   shug’ullanish   uchun   maxsus   ruxsatnomalar
(litsenziyalar) berish tartibini takomillashtirish to’g’risida”gi 2014 yil 19   apreldagi
215-sonli   Qaroriga   asosan,   Auditorlik   faoliyatini   litsenziyalovchi   davlat   organi
sifatida   O’zbekiston   Respublikasi   Moliya   Vazirligi belgilangan   edi.
Mamlakatimizda   auditorlik   faoliyati   rivojlanishining   dastlabki   bosqichida
yana   bir   muhim   qadamlardan   biri   O’zbekiston   Respublikasi   Vazirlar
16 Mahkamasining   “O’zbekiston   Respublikasida   qimmatli   qog’ozlar   bozori
qatnashchilariga   maslahat-auditorlik   va   axborot   xizmatlari   ko’rsatish   agentligini
tashkil etish va uning faoliyati masalalari to’g’risida”gi 2016 yil   25 apreldagi 161-
sonli   Qarorining   qabul   qilinishi   bo’ldi,   bu   esa   o’z   navbatida   qimmatli   qog’ozlar
bozori   qatnashchilari   moliya-xo’jalik   faoliyatida   auditning   rivojlanishi   uchun
muhim   turtki   bo’ldi.
Auditorlik   faoliyatini   yagona   tizim   sifatida   to’liq   rivojlanishida   navbatdagi
qadamlardan   biri   bo’lib,   O’zbekiston   Respublikasi   Prezidentining   2016   yil   24
iyuldagi   PF-1500   sonli   “Respublikada   bank   auditi   tizimini   rivojlantirish   chora-
tadbirlari   to’g’risida”gi   Farmonining qabul   qilinishi   hisoblandi,   shunga   muvofiq
Respublika   Markaziy   bankiga   quyidagi   vakolatlar   berilgan   edi:
 O’zbekiston   Respublikasi   banklari   tizimiga   kiruvchi   banklarda
auditorlik   tekshiruvini   amalga   oshirilishini   nazorat etish;
 auditorlarga Respublika tijorat banklarida auditorlik tekshiruvlarida
qatnashish   huquqini   beruvchi malaka   sertifikatini   berish;
 auditolik tashkilotlariga Respublika tijorat
banklarida auditorlik tekshiruvlarini   o’tqazish   huquqini
beruvchi   maxsus sertifikat   berish va   boshqalar.
“Auditorlik   foaliyati   to’g’risidagi”   qonunning   birinchi   chop   etilishida
auditorlik   tekshiruvlarini   o’tqazishda   muhim   ahamiyatga   ega,   auditorlik   qoidalari
yoki   standartlarini   kiritish   va   qayta   ishlash   masalalri   ko’zda   tutilmagan   edi.
Auditorlar   o’z   faoliyatlarini   xalqaro   va   milliy   tajribalarni   umumlashtirish
yordamida,   ishlab   chiqilgan   aniq   kasbiy   qoidalarga   muvofiq   amalga   oshirishlari
lozim   edi.   Auditorlik   faoliyatini   amalga   oshirishda   qo’llanilishi   lozim   bo’lgan
asosiy   usul   va   tamoyillar   mazmunini   ochib   beruvchi   bunday   qoidalar   yoki
standartlar   bo’lib   auditorlik faoliyatini   milliy   standartlari   hisoblanadi.
2019 yilda O’zbekiston Respublikasi   Vazirlar Mahkamasining 10 iyun 2019
yildagi   296-   sonli   “O’zbekiston   Respublikasi   Prezidentining   Oliy   Majlis   XIV
sessiyasidagi   ma’ruzasi   asosiy   qoidalarini   amalga   oshirish   chora-tadbirlari
17 to’g’risida”   qaroriga   muvofiq,   auditorlik   faoliyati   milliy   standarlarini   ishlab
chiqish boshlandi va bu ishga Respublika Moliya Vazirligi mas’ul etib   tayinlangan
edi.
“Auditorlik   faoliyati   to’g’risida”gi   qonunning   birinchi   nashri   o’zining
kutilgan   natijasini   berdi   –   ya’ni   Respublikada   auditorlik   faoliyati   o’z   o’rnini
topganligini   ishonch bilan aytish   mumkin edi.
O’zbekiston   Respublikasida   auditorlik   faoliyatini   rivojlantirish   va
takomillashtirishning   ikkinchi   bosqichi   26   may   2020   yilda   “Auditorlik   faoliyati
to’g’risida”gi   qonunning   yangi   tahrirda   chop   etilishi   bo’ldi.
Oldin   qabul   qilingan   qonunning   tubdan   qayta   ishlab   chiqilishi,   milliy
auditorlik   faoliyati   tizimining   respublikadagi   iqtisodiy   islohotlarni
chuqurlashtirishning   umumiy   jarayonidan   orqada   qolishini   tugatish,   milliy
auditning   unga   xos   bo’lgan   funktsiyalarini   bosqichma-bosqich,   samarali, ratsional
va   muvofaqqiyatli   bajarish   uchun   qulayroq   sharoitlar   yaratilishi   zaruriyati   bilan
belgilanadi.
Yuqorida   ta’kidlangan   qonunning   yangi   tahririda   auditor   va   auditorlik
tashkiloti,   auditorlik   xulosasi   va   auditorlik   hisoboti   o’rtasidagi   farqlar   aniq
tartiblashtirildi,   auditorlik   tekshiruvlari   majburiy   va   tashabbus   tarzidagi
tekshiruvlarga   ajratildi,   auditorlik   faoliyatida   auditorlik tekshiruvlaridan   tashqari
aniq   belgilangan   professional   xizmatlar   tartibi,   huquqlarning   kengayishi, auditorlik
tekshiruvlaridan   o’tuvchi   xo’jalik   sube’ktlari   va   auditorlik   tashkilotlari
majburiyatlari   va   javobgarliklari,   auditorlik   tashkilotlari   litsenziyasini   to’xtatib
turish,   tugatish   va   bekor   qilish   masalalarini   yoritilishi,   shuningdek   auditorlik
malaka sertifikatini tugatish va bekor   qilish   kabi masalalar   o’z   echimini   topdi.
Yangi   tahrirdagi   “Auditorlik   faoliyat   to’g’risida”gi   O’zbekiston
Respublikasi   qonunida   ko’zda   tutilgan   Auditorlik   faoliyatining   tartibga   solish
mexanizmlarini   amalga   oshirish,   shuningdek auditorlik tekshiruvlarining rolini va
huquqiy   maqomini   mustahkamlash   maqsadida   O’zbekiston   Respublikasi   Vazirlar
Mahkamasining   22   sentyabr   2020   yilda   365-sonli   “Auditorlik   faoliyatni
18 takomillashtirish   va   auditorlik   tekshirishlarning   axamiyatini   oshirish   to’g’risida”gi
qarori   qabul   qilingan   edi,   bunga   muvofiq   auditorlik   faoliyatini   litsenziyalash   va
tartibga solish   maxsus organi vakolati Respublika Moliya Vazirligiga biriktirilgan
edi,   banklarda auditorlik   faoliyati qismi uchun esa – Markaziy Bank maxsus organ
etib tayinlangan edi. Shuningdek   yuqorida ta’kidlab   o’tilgan   qaror bilan   birgalikda
soliq   va   boshqa   nazorat   qiluvchi   organlar   tomonidan   auditorlik   xulosalarini
ro’yxatga   olish   tartibi   to’g’risidagi   Yo’riqnoma,   majburiy   auditorlik tekshiruvilari
o’tqazilishidan bosh tortgan xo’jalik yurituvchi  sube’ktlardan jarimalarni   undirish
to’g’risidagi   Yo’riqnoma   va   auditorlik   faoliyatini   amalga   oshirish   uchun   auditorlik
tashkilotlariga   litsenziya   berish to’g’risidagi Yo’riqnomalar ham   tasdiqlangan edi.
Moliya   Vazirligi   orqali   davlat   tomonidan   tartibga   solinishi   qo’yidagilarni
nazarda   tutadi:
 me’yoriy-huquqiy   hujjatlarni   ishlab   chiqish   va   tasdiqlash,   auditorlik
faoliyatini   tartibga   solish,   shu   jumladan   milliy   auditorlik   faoliyati   standartlarini
ham   ishlab chiqish;
 auditorlik   tashkilotlarida   litsenziya   shartlari   va   talablariga   rioya
qilinishini   nazorat   qilish,   litsenziya   shartnomalarini   amalga   oshirish.
 auditorlik   malaka   sertifikatini   olishga   da’vogarlar   uchun   malakaviy
talablarni   o’rnatish;
 auditorlik   malaka   sertifikatini   olish   uchun   auditorlarni   o’qitish   dasturi
va   malaka   imtixonini topshirish   tartibi   bo’yicha   respublika   jamoat   birlashmasining
kelishuvini tasdiqlash;
 auditorlik malaka sertifikatini olish huquqi auditorlar kvalifikatsion
imtihoni   respupblika   jamoat   birlashmasi   qatnashchilari   tomonidan
o’tqazilishi;
 auditorlik   faoliyatini amalga   oshirishda   litsenziyani   to’xtatib   turish   va
bekor   qilish;
 bekor   qilingan   va   to’xtatib   turilgan   auditorlik   malaka   sertifikati
faoliyatini qayta   berish;
19  auditorlik   faoliyatini   amalga   oshirishda   litsenziyasi   bo’lgan,
auditorlik   tashkiloti   hisobida   va   malaka   sertifikatiga   ega   bo’lgan   auditorlani
auditorlar   reestiriga kiritish.
Banklarda   auditorlik   tekshiruvlarini   o’tqazish   masalalari   Markaziy   bank
tomonidan tartibga   solinadi.
Ta’kidlash   lozimki,   O’zbekiston   respublikasi   “Auditorlik   faoliyati
to’g’risida”gi   qonunga   muvofiq   auditorlik   tekshiruvlari   majburiy   va   tashabbus
tarzidagi shakllarda   amalga   oshiriladi;
Auditorlik   faoliyatini   rivojlantirish   va   takomillashtirishning   ushbu
bosqichidagi   muhim   yo’nalishlaridan   biri   bo’lib   O’zbekiston   Respublikasi
Prezidentining   27   sentyabr   2026   yildagi   475-sonli   “Qimmatli   qog’ozlar   bozorini
yanada   rivojlantirish   chora-tadbirlari   to’g’risida”gi   qarorining   qabul   qilinishi
hisoblanadi.
Shunday   qilib,   yuqoridagi   qarorda   quyidagilar   ko’zda   tutilgan,   ya’ni   2027
yil   1   yanvardan   boshlab   aktivlarining   balans   qiymati   1   mlrd.   so’mdan   ortiq
bo’lgan korxonalarda   ichki   audit   tashkil   etilishi   lozim   bo’lib,   u   kuzatuv   kengashi
tomonidan   tayinlanadi   va   o’z   navbatida   unga   hisobot   beruvchi   hisoblanadi   va
shuningdek   ustav   kapitalida   davlat   aktsiyalari   paketi(ulushi)   50   foizdan   ortiq
bo’lgan   korxonalarda   tashqi   auditni   o’tkazish   uchun   auditorlik   tashkilotlari,
O’zbekiston Respublikasi Davlat mulkini boshqarish qo’mitasi va Moliya vazirligi
tomonidan   aniqlanadigan   ro’yxatga   muvofiq tanlov asosida   tanlab olinadi.
3. Auditorlik   faoliyatini   tashkil   etishning   maqsadi,   iqtisodiyotni
rivojlantirishda   uning tutgan   o’rni   va   ahamiyati
Bozor iqtisodiyoti talablaridagi infratuzilmalar faoliyati yo’lga qo’yilganligi
xorijiy   mamlakatlar   sarmoyalarining   kirib   kelishiga   zamin   bo’lib   ko’plab   yangi
mahsulotlar ishlab chiqarishga va ish joylari tashkil etilishiga asos bo’lmoqda. Shu
bilan   birga,   bu   kapitalni   O’zbekiston   iqtisodiyotiga   joylashtirmoqchi   bo’layotgan
20 xorijiy   investorlar   oldida   ishonchli   sherik   tanlash   va   ularning   moliyaviy   holatini
aniq   baholash   kabi   jihatlari muammoli   bo’lib turibdi.
Ma’lumki,   har   qanday   voqea,   hodisa,   buyum   qaysi   zamonda   va   makonda
paydo bo’lishidan qat’iy nazar ma’lum zaruriyat tufayli yuzaga keladi. Auditga oid
manbalarda 3
  ta’kidlanishicha,   uni   quyidagi   shart-sharoitlar   keltirib   chiqargan:
 axborot   etkazib   beruvchilar   (ma’muriyat)   bilan   axborotlardan
foydalanuvchilar   (davlat   organlari,   banklar,   aktsiyadorlar,   kreditorlar)
manfaatlarining   mos   kelmasligi,   natijada,   ular   o’rtasida   ziddiyatli   vaziyatlar
yuzaga   kelganida   ma’muriyat tomonidan   noto’g’ri   ma’lumotlar   berilishi;
 noto’g’ri   axborotlarga   asoslangan   holda   xo’jalik   qarorlarining
qabul   qilinishi natijasida noqulay iqtisodiy ahvolga tushib qolinishi yoki inqirozga
yuz   tutilishi;
 iqtisodiy   axborotlarning   haqqoniyligini   tasdiqlash   uchun   zarur
maxsus bilimlarga ehtiyoj;
 axborotlardan   foydalanuvchilarda   ma’lumotlarni   bevosita
baholash   va   sifatini   aniqlash   uchun   maxsus   malaka,   vaqt   va   materiallarning
etishmasligi kabi   masalalardir.
Ushbu   muammolarni   hal   qilishga   yordam   beradigan   auditorlik   xizmatlari
shakllana   boshlagan.   Uning   asosiy   vazifasi   axborotlardan   foydalanuvchilarga
taqdim   qilinadigan   hisobotlar   to’g’risida   xolis   fikr-mulohazalar   bildirishni   taqozo
etgan.   Auditorlar   etarli   bilim   va   tajribaga,   shuningdek,   buxgalteriya   hisobi
hujjatlari va asoslovchi  ma’lumotlarni olish huquqiga ega bo’lganliklari uchun bu
vazifani   malakali   darajada   bajarganlar.   Bundan   tashqari,   ular   korxona
ma’muriyatiga   bo’ysunmaydigan   va   uning   tazyiqlaridan   holi   faoliyat   yuritganlar.
Rivojlangan mamlakatlarda mustaqil auditorlik tashqi moliyaviy nazoratning
asosiy shakli  bo’lib hisoblanadi  va u keng profilli taftishchilar tomonidan amalga
oshiriladi.
Turli mamlakatlarda auditni tashkil qilish bilan bog’liq qoidalarni o’rganish
shuni   ko’rsatadiki,   ularda   bir-biriga   o’xshashliklar   mavjud(   1-chizma)
21 22 Audit   o’tkazishga   qo’yilgan   talablar
Korxonalar moliyaviy hisobotlarini majburiy  audit
nazoratidan o’tkazish;
Auditorlik faoliyati bilan shug’ullanuvchilar  uchun   ma’lum
malakaga   ega   bo’lishi   bilan   bog’liq talablar;
Auditorlikka   faqat   shu   mamlakat   fuqarolarini   tayinlash;
1-chizma.   Audit   o’tkazishga   qo’yilgan   talablar
Har bir korxona va har bir tadbirkor ular xo’jalik yuritadigan sohada amalga
oshiriladigan   muomalalarni   auditorlik   tekshiruvidan   o’tkazish   zarurati   bilan
to’qnashadilar. Ammo “audit” tushunchasi hali ko’pgina iqtisodiy sub’ektlar uchun
to’liq   va   aniq tasavvurga   ega   bo’lmagan sohalardan   bir   bo’lib qolmoqda.
Mamlakatimizda   bozor   iqtisodiyoti   munosabatlarining   shakllanishi   va
rivojlanishi,   iqtisodiy   isloholotlarning   liberallashtirishi   natijasida   turli   mulkchilik
shaklidagi   xo’jalik   yurituvchi   sub’ektlar   moliyaviy-xo’jalik   faoliyatini   samarali
tashkil   etish   va   ularga   professional   auditorlik   xizmatlar   ko’rsatishni
takomillashtirish   bugungi kunda   dolzarb masalalardan   biri   hisoblanadi.
Xozirgi   kunda   O’zbekiston   Respublikasining   jahon   hamjamiyatiga
integratsiyalashuvi  sharoitida, iqtisodiy faoliyatni nazorat qilish shakllarini hamda
biznes   ko’rsatkichlarini   baholash   usullari   tizimini   takomillashtirish   muhim
ahamiyat kabs etmoqda. Xususan, moliyaviy nazoratning muhim shakllaridan biri
hisoblangan   mustaqil   va   muqobil   auditorlik   nazorati   mexanizmini   samarali
shakllantirish   hamda   uni   bozor   iqtisodiyoti   infratuzilmasining   ajralmas   qismi
sifatida   rivojlantirish   zarurati yanada   kuchaymoqda.
Iqtisodiy   munosabatlarni   erkinlashtirish   va   islohotlarni   chuqurlashtirish
23 natijasida   korxonalar   moliyaviy-iqtisodiy   faoliyati   samarali   tashkil   etish   uchun
auditorlik   tekshiruvidan   o’tkazish,   hamda   o’zaro   hisob-kitobni   yaxshilash
maqsadida   ularga   maslahat,   tavsiyalar,   moliya,   soliqqa   tortish,   moliyaviy
boshqarish   va   huquq   sohasidag   hamda   boshqa   turlardagi   malakali   yordam
ko’rsatadigan auditorlarga   ehtiyoj yanada   kuchaymoqda.
Mamlakatimizda   faoliyat   yuritayotgan   auditorlik   tashkilotlari   ish   sifatini
yanada   oshirish   hamda   auditor   malaka   sertifikatiga   ega   auditorlarni   audit
tekshiruvlarini   xolisona,   sifatli   va   haqqoniy   o’tkazilishini   ta’minlashni   tartibga
solish   maqsadida   bir   qancha   ilmiy   va   amaliy   choralar   ishlab   chiqilmoqda.
Respublikamizda  auditorlarning qonuniy huquq va majburiyatlarini  himoya
qiladigan, ular malakasini oshirish bo’yicha doimo tadbirlarni amalga oshiradigan
nodavlat notijorat tashkilotlar tashkil etilib, ular bugungi kunda o’z faoliyatini olib
bormoqda.   Bunday   tashkilotlar   qatoriga   O’zbekiston   auditorlar   palatasi,
O’zbekiston   Buxgalterlar   va   auditorlar   Milliy   Assotsiatsiyasi   va   O’zbekiston
biznes fanlari   o’qituvchilari   assotsiatsiyasi   kiradi.
Har qanday tushuncha, ayniqsa ilmiy atama o’zining mohiyatini ifodalovchi
ta’rifiga   ega   bo’lishi   lozim.
Auditorlik   faoliyatining   ta’rifi   o’zining   tarixiy   taraqqiyot   yo’lida   turli
manbalarda   turlicha   bayon   qilingan.   Masalan,   professor   M.   M.   To’laxo’jaevaning
«O’zbekiston   Respublikasida   Moliyaviy   nazorat   tizimi»   nomli   kitobida
auditorlik   faolityatiga   quyidagicha ta’rif berilgan:
24Auditorlik   faoliyatining   asosiy maqsadi
Xo’jalikning   moliyaviy   faoliyatida   aniqlangan   xato   va   kamchiliklarni  
bartaraf etish yuzasidan taklif   va   tavsiyalar berishXo’jalikning   moliyaviy   faoliyatidagi   xato   va   kamchiliklarini   aniqlashXo’jalikning   moliyaviy   faoliyatiga   tegishli   bo’lgan   ma’lumotlarni   taxlil  
qilishXo’jalik   yurituvchi   sub’ektlar   moliyaviy-xo’jalik   faoliyatini   amaldagi  
qonunchilikka   asosan atroflicha o’rganish 2-chizma.   Respublikamizda   auditorlik   faoliyatining   asosiy   maqsadi
Auditorlik   faoliyati   –   bu   mustaqil   malakali   mutaxassislar   tomonidan
korxonaning moliyaviy hisobotini yoki u bilan bog’liq moliyaviy axborotni ushbu
hisobot   yoki   axborotning   qonun   va   boshqa   normativ   hujjatlarga   muvofiqlik
darajasi   to’g’risida   xulosa   chiqarish maqsadida   tadqiq etilishidir.
Auditorlik   faoliyati   va   auditor   tushunchalariga   ta’rif   2020   yil   26   mayda
qabul   qilingan   yangi   tahrirdagi   «Auditorlik   faoliyati   to’g’risida»gi   O’zbekiston
Respublikasi   qonunida quyidagicha   keltirilgan:
Auditorlik faoliyati  deganda auditorlik tashkilotlarininig xo’jalik yurituvchi
sub’ektlarda   auditorlik   tekshiruvlarini   o’tkazish   va   professional   xizmatlar
ko’rsatish borasidagi tadbirkorlik   faoliyati   tushuniladi 4
.
O’zbekistonda   davlat   hoqimiyati   va   boshqaruvi   organlariga   auditorlik
faoliyatini   amalga   oshirish   qonun   bilan ta’qiqlangan.
Auditor – auditorlik tekshiruvlarini malakali bilim va professional qobiliyat
asosida   o’tqazuvchi   auditorlik   malaka   sertifikatiga   ega   bo’lgan   jismoniy   shaxsdir.
Auditorlik   faoliyatining   maqsad   va   vazifalari   tavsifidan   kelib   chiqib,   uni
quyidagicha   tasniflash   mumkin(
25 Shuningdek,   O’zbekistondagi   auditorlik   faoliyati   oldida   turgan   muhim
vazifalardan   biri   –   xorijlik   hamkorlar   tan   oladigan   auditorlik   xulosasi   berish
qobiliyatiga   ega,   sertarmoq   va   professional   darajadagi   umummilliy   auditorlik
kompaniyalari   tashkil   etish   hisoblanadi.
Muvofiq   ravishda,   yuqorida   keltirib   o’tilgan   auditorlik   faoliyatini
rivojlantirish,   auditorlik   xizmatlari   sifatini   oshirish,   auditorlik   tashkilotlari
faoliyatini   boshqarishning   samarali   usullarini   tadbiq   etish,   ularning   auditorlik
tekshiruvi   natijalari   uchun   javobgarligini   va   auditorlik   tekshiruvlarining
ob’ektivligini oshirish, shu asosda tadbirkorlik tizimlari tomonidan ularga bo’lgan
ishonchni oshirish maqsadida O’zbekiston Respublikasi  Prezidentining 2027 yil 4
apreldagi   PQ-615-   sonli   “Auditorlik   tashkilotlari   faoliyatini   yanada
takomillashtirish   va   ular   ko’rsatayotgan   xizmatlar   sifati   uchun   javobgarlikni
oshirish   to’g’risida”gi   qarori qabul   qilindi.
Ushbu   qaror   O’zbekiston   Respublikasida   auditorlik   faoliyatini   kelgusida
isloh   qilish yo’lida yana   bir   kuchli   turtki   bo’lib xizmat   qildi.
Umumiy   xulosa   qiladigan   bo’lsak,   Respublikamizda   auditorlik   faoliyatini
tashkil   etishning   maqsadi   xo’jalik   yurituvchi   sub’ektlar   moliyaviy-xo’jalik
faoliyatini   amaldagi   qonunchilikka   asosan   atroflicha   o’rganish   va   tahlil   etish,
muammolarni   aniqlash   hamda   ularni   bartaraf   etish   yuzasidan   samarali   taklif   va
tavsiyalar   berish   bo’lsa,   iqtisodiyotda   tutgan   o’rni   mulkchilik   shaklidan   qat’iy
nazar birinchidan, moliyaviy-xo’jalik faoliyatining ishonchli, xolisona va mustaqil
auditorlik   tekshiruvidan   o’tkazilishini   ta’minlash,   ikkinchidan,   amaldagi
qonunchilikning   takomillashtirilishi   auditorlik   xizmatining   sifatli   o’tkazilishini
rag’batlantirishdan iboratdir.
26 4. Auditorlik nazorati amalga oshirish mexanizmi   va   uning
rivojlanish   bosqichlari
So’nggi yillarda dunyoning ko’pgina mamlakatlarida audit sohasi moliyaviy
bozorning   muhim   elementlaridan   biri   sifatida   jiddiy   ravishda   isloh   qilinmoqda.
Bizning fikrimizcha, ushbu hodisaga tadbirkorlik tizimlarining faoliyat yuritishi va
rivojlanishining   ob’ektiv   sharoitlarining   o’zgarishi,   xususan   kelgusida   global
dolzarb   vazifalarni   echish   doirasida   integratsiya   jarayonlarining   faollashuvi,
auditorlik   faoliyatining   dunyoning   iqtisodiyoti   ko’proq   modernizatsiyalashgan
mamlakatlari   hamda   hududiy   va   xalqaro   iqtisodiy   birlashmalarni   shakllantirishga
intilishi,   so’nggi   yillarda   biznes   faoliyatini   rivojlantirishning   intellektual
omillarining   kuchayishi,   zamonaviy   informatsion   texnologiyalaridan   foydalanish
va   boshqalar   sezilarli   ta’sir   ko’rsatmoqda.   Ma’lumki,   O’zbekiston   jahon   xo’jalik
tizimining   teng   huquqli   a’zosi   bo’lib   borar   ekan,   mamlakatimiz   audit   tizimining
rivojlanishiga   xalqaro   tajriba   yanada   kattaroq   ta’sir   ko’rsatmoqda.
O’zbekiston   Respublikasining   iqtisodiyotida   bozor   munosabatlarining
shakllanishi   va   rivojlanishining   juda   qisqa   davri   ichida   audit   sohasi   mustaqil
professional   tadbirkorlik   faoliyati   va   milliy   iqtisodiyot   moliyaviy
infratuzilmasining ajralmas elementi sifatida   o’z o’rnini topdi.
O’zbekiston   Respublikasida   auditorlik   faoliyatini   me’yoriy   tartibga   solish
tizimi hukmatning yuqori organlari tomonidan ishlab chiqilgan me’yoriy-normativ
qonun   hujjatlari   asosida   tartibga   solinadi   va   u   quyidagicha   ko’rinishga   ega   (4-
chizmaga   qarang).   Bunga   muvofiq   auditorlik   faoliyatini   tartibga   solishda   bosh
qomusimiz   Respublika   Kostituttsiyasi   va   undan   so’ng   “Auditorlik   faoliyati
to’g’risida”gi   qonun   hamda   Oliy   majlis   palatalarining   qarorlari   va   boshqa
me’yoriy   hujjatlari muhim   ahamiyatga kasb   etadi.
O’zbekiston   Respublikasining   iqtisodiyotida   bozor   munosabatlarining
shakllanishi   va   rivojlanishining   juda   qisqa   davri   ichida   audit   sohasi   mustaqil
professional   tadbirkorlik   faoliyati   va   milliy   iqtisodiyot   moliyaviy
infratuzilmasining ajralmas elementi sifatida   o’z   o’rnini   topdi.
27 4-chizma.   Auditorlik   faoliyatini   me’yoriy   tartibga   solish   tizimi
Ta’kidlash joizki, mustaqillikka dastlabki yillari Respublikamizda auditorlik
faoliyatida  tubdan  yangi  bo’lgan huquqiy – meyoriy qonunchilik bazasi  yaratildi.
Ushbu   yaratilgan   baza   mamlakatimizda   auditorlik   faoliyatini   rivojlantirishda
muhim   bosqichlarini   bosib   o’tishga   asos   bo’ldi.
Quyida har   bir   bosqichni   batafsil  tavsiflashga   harakat  qilamiz.  O’zbekiston
Respublikasida   auditorlik   faoliyatini   tashkil   qilishdagi   dastlabki   bosqichlaridan
birinchisi,   uni   kelajakda   rivojlanishi   va   istqbolini   yaratish   maqsadida   2012   yil   9
dekabrda   “Auditorlik   faoliyati   to’g’risda”gi   qonun   qabul   qilindi.   Auditorlik
faoliyatini   rivojlanishining   birinchi   bosqichi   2012   yil   “Auditorlik   faoliyati
to’g’risida”gi qonunning qabul qilinishi bilan boshlandi. Mustaqil audit yordamida
davlat   va   xususiy   mulk   egalarining   mulkiy   manfaatdorligini   himoya   qilish
Qonunning asosiy   maqsadi etib   belgilangan   edi.
28 O’zbekiston   Respublikasida   auditorlik   faoliyatini   rivojlantirish   va
takomillashtirishning   ikkinchi   bosqichi   26   may   2020   yilda   “Auditorlik   faoliyati
to’g’risida”gi   qonunning yangi tahrirda   chop etilishi bo’ldi.
Oldin   qabul   qilingan   qonunning   tubdan   qayta   ishlab   chiqilishi,   milliy
auditorlik   faoliyati   tizimining   respublikadagi   iqtisodiy   islohotlarni
chuqurlashtirishning   umumiy   jarayonidan   orqada   qolishini   tugatish,   milliy
auditning unga xos bo’lgan funktsiyalarini bosqichma-bosqich, samarali, ratsional
va   muvofaqqiyatli   bajarish   uchun   qulayroq   sharoitlar   yaratilishi   zaruriyati   bilan
belgilanadi.
Yuqorida   ta’kidlangan   qonunning   yangi   tahririda   auditor   va   auditorlik
tashkiloti,   auditorlik   xulosasi   va   auditorlik   hisoboti   o’rtasidagi   farqlar   aniq
tartiblashtirildi,   auditorlik   tekshiruvlari   majburiy   va   tashabbus   tarzidagi
tekshiruvlarga   ajratildi,   auditorlik   faoliyatida   auditorlik   tekshiruvlaridan   tashqari
aniq belgilangan professional xizmatlar tartibi, huquqlarning kengayishi, auditorlik
tekshiruvlaridan   o’tuvchi   xo’jalik   sube’ktlari   va   auditorlik   tashkilotlari
majburiyatlari   va   javobgarliklari,   auditorlik   tashkilotlari   litsenziyasini   to’xtatib
turish,   tugatish   va   bekor   qilish   masalalarini   yoritilishi,   shuningdek   auditorlik
malaka   sertifikatini   tugatish   va   bekor   qilish   kabi   masalalar   o’z   echimini   topdi.
Yangi   tahrirdagi   “Auditorlik   faoliyat   to’g’risida”gi   O’zbekiston
Respublikasi   qonunida   ko’zda   tutilgan   Auditorlik   faoliyatining   tartibga   solish
mexanizmlarini amalga oshirish, shuningdek auditorlik tekshiruvlarining rolini va
huquqiy   maqomini   mustahkamlash   maqsadida   O’zbekiston   Respublikasi   Vazirlar
Mahkamasining   22   sentyabr   2020   yilda   365-sonli   “Auditorlik   faoliyatni
takomillashtirish va auditorlik tekshirishlarning axamiyatini oshirish to’g’risida”gi
qarori   qabul   qilingan   edi,   bunga   muvofiq   auditorlik   faoliyatini   litsenziyalash   va
tartibga solish maxsus organi vakolati Respublika Moliya Vazirligiga biriktirilgan
edi,   banklarda auditorlik faoliyati qismi uchun esa – Markaziy Bank maxsus organ
etib tayinlangan edi. Shuningdek yuqorida ta’kidlab o’tilgan qaror bilan birgalikda
soliq   va   boshqa   nazorat   qiluvchi   organlar   tomonidan   auditorlik   xulosalarini
29 ro’yxatga   olish   tartibi   to’g’risidagi   Yo’riqnoma,   majburiy   auditorlik
tekshiruvilari   o’tqazilishidan   bosh   tortgan   xo’jalik   yurituvchi   sube’ktlardan
jarimalarni   undirish   to’g’risidagi   Yo’riqnoma   va   auditorlik   faoliyatini   amalga
oshirish   uchun   auditorlik   tashkilotlariga   litsenziya   berish   to’g’risidagi
Yo’riqnomalar   ham   tasdiqlangan   edi.
Ta’kidlash   lozimki,   O’zbekiston   respublikasi   “Auditorlik   faoliyati
to’g’risida”gi   qonunga   muvofiq   auditorlik   tekshiruvlari   majburiy   va   tashabbus
tarzidagi shakllarda amalga oshiriladi;
Respublikada   auditorlik   faoliyatini   tartibga   solishning   muhim
elementlaridan   biri   auditorlik   faoliyatining   milliy   standartlari   hisoblanadi.
Respublikada   AFMSlarini   ishlab   chiqish   O’zbekiston   Respublikasi   Moliya
vazirligi   tomonidan   amalga oshiriladi.
Birinchi   AFMS   2019   yil   qabul   qilingan   edi   va   unda   auditorlik
tekshiruvlariga   asosiy   talablar,   rejalashtirish,   hujjatlashtirish,   auditorlik   tanlovlari
va   boshqa   masalalarga   oydinlik   kiritildi.   Hozirgi   kuda   Respublikamizda   21   ta
auditorlik faoliyati milliy   standartlari   qabul   qilingan.
Mamlakatimiz   audit   tizimining   kelgusida   professional   tadbirkorlik   tizimi
sifatida   rivojlanishi   iqtisodiy   islohotlarni   chuqurlashtirishga,   O’zbekiston
Respublikasining jahon xo’jalik tizimiga bosqichma bosqich integratsiyalashuviga
va chet el kapitalini keng qamrovli jalb qilinishiga, shuningdek turli mulkchilik va
tashkiliy-huquqiy   shakldagi   xo’jalik   yurituvchi   sub’ektlarni   tashkil   etishga   ko’p
jihatdan   bog’liq.
Muvofiq   ravishda,   yuqorida   keltirib   o’tilgan   auditorlik   faoliyati   sohasidagi
muammolarni   samarali   bartaraf   etish,   mustaqil   audit   tizimini   rivojlantirish,
auditorlik   xizmatlari   sifatini   oshirish,   auditorlik   tashkilotlari   faoliyatini
boshqarishning   samarali   usullarini   tadbiq   etish,   ularning   auditorlik   tekshiruvi
natijalari   uchun   javobgarligini   va   auditorlik   tekshiruvlarining   ob’ektivligini
oshirish,   shu   asosda   tadbirkorlik   tizimlari   tomonidan   ularga   bo’lgan   ishonchni
oshirish maqsadida  O’zbekiston Respublikasi  Prezidentining 2027 yil  4 apreldagi
30 PQ-615   sonli   “Auditorlik   tashkilotlari   faoliyatini   yanada   takomillashtirish   va   ular
ko’rsatayotgan   xizmatlar   sifati   uchun   javobgarlikni   oshirish   to’g’risida”gi   qarori
qabul qilindi.
Yuqorida   ta’kidlab   o’tilgan   qarorning   qabul   qilinishi   mamlakatimizda
audtorlik   faoliyatini   kelajakda   rivojlantirish   va   takomillashtirish   hamda   uni   isloh
etish yo’lida uchinchi   bosqichining   boshlanishi   bo’lib   xizmat   qildi.
Ushbu   qaror   O’zbekiston   Respublikasida   auditorlik   faoliyatini   kelgusida
isloh   qilish   yo’lida   yana bir   kuchli   turtki   bo’lib   xizmat qildi.
Yuqorida   aytib   o’tilgan   qarorning   muhim   omillaridan   biri   bo’lib   auditorlik
tashkilotlari   to’g’risidagi   Nizomning   tasdiqlanishi   hisoblanadi.   Ushbu   Nizomda
auditorlik   tashkilotlarining   asosiy   vazifalari,   huquq   va   majburiyatlari,
javobgarliklari,   auditorlik   tashkilotlari   faoliyatini   tashkil   etish,   auditorlik
tashkilotlariga   qo’yilgan   litsenziya   talablari   va   shartlari,   shuningdek,   auditorlik
tashkilotlari   tomonidan   litsenziya   talablari   va   shartlariga   rioya   qilishining   hisobi,
hisoboti va nazorati   aniq tartibga   solingan.
Audtiorlik   faoliyati   to’g’risidagi   Qonunga   va   yuqorida   aytib   o’tilgan
Nizomga muvofiq auditorlik tashkilotli  bu - auditorlik faoliyatini amalga oshirish
litsenziyasiga   va   o’z   nomi   bitilgan   muhrga,   mustaqil   balansga,   banklarda   o’z
hisob-kitob raqamiga   ega bo’lgan yuridik   shaxsdir.
O’zbekiston   Respublikasi   Prezidentining   2027   yil   4   aprelda   PQ-615-sonli
“Auditorlik tashkilotlari faoliyatini yanada takomillashtirish va ular ko’rsatayotgan
xizmatlar   sifati   uchun   javobgarlikni   oshirish   to’g’risida”gi   qarori   qabul
qilinguncha,   auditorlik   tashkiloti   ustav   kapitalining   kamida   51   foizi   bir   yoki   bir
necha   auditorlarga   tegishli   bo’lishi   belgilab   qo’yilgan   edi   (chet   el   auditorlik
tashkilotining   -   filial   yoki   sho’’ba   korxonasini   tashkil   etilish   holatlari   bundan
mustasno).   Bunda:   ustav   kapitalining   ushbu   ulushi   aynan   shu   auditorlik
tashkilotining   auditoriga   (auditorlariga)   yoki   ushbu   tashkilotda   ishlamaydigan
auditorga   tegishliligi   muhim   emas   edi,   muhimi   ta’sischida   auditorlik   malaka
sertifikati bo’lishi   hisobga   olingan.
31 Endi auditorlik tashkiloti ustav kapitalining ushbu ulushi amaldagi auditorlik
malaka   sertifikati   bo’lgan,   shuningdek,   ushbu   auditorlik   tashkilotining   auditori
(asosiy   ish   joyidagi   yoki   o’rindoshlik   asosidagi   shtatdagi   xodimi)   bo’lgan
ta’sischiga   (ta’sischilarga)   tegishli   bo’lishi   lozim.   Shunday   qilib,   auditorlik
tashkiloti   ustav   kapitalining   kamida   51   foizi   ushbu   auditorlik   tashkilotining   bir
yoki bir necha shtatdagi auditorlarga tegishli bo’lishi lozim va auditor (auditorlar)
faqat bitta   auditorlik   tashkilotida   ta’sischi   bo’lishi mumkin.
Yuqorida   eslatib   o’tilganidek,   O’zbekiston   Respublikasi   Prezidentining   4
apreldagi   2027   yildagi   PQ-615   sonli   Qarori   bilan   tasdiqlangan   auditorlik
tashkilotlari   to’g’risidagi   Nizomda   shuningdek,   quyidagilar   ko’zda   tutilgan:
 auditorlik   faoliyatini   amalga   oshirish   uchun   qo’shimcha   talablar   va
shartlar;
 litsenziyaning   amal   qilishini   tugatish   uchun   asos   bo’lib   hisoblanadigan
litsenziya   talablari   va   shartlarini   bir   marta   qo’pol   ravishda   buzishga   kiradigan
qo’shimcha   talablar;
 auditor malaka sertifikatining amal qilishini tugatish uchun asos bo’lib
hisoblanadigan   bir   marta   qo’pol   ravishda   buzishga   kiradigan   qo’shimcha   talablar;
 auditorlik   tashkilotlariga   qo’yiladigan   qo’shimcha   litsenziya   talablari
va   shartlari;
Mamlakatimizning   bugungi   kundagi   auditorlik   faoliyatida   shuni   alohida
takidlash lozimki, auditorlik tashkilolari  to’g’risidagi  nizomga muvofiq auditorlik
tashkilotlari   amaliy   rotatsiyaga   kirishlari   ya’ni   ular   bitta   xo’jalik   yurituvchi
sub’ektning   auditorlik   tekshiruvini   uch   yildan   ortiq   ketma-ket   o’tkazishlari
mumkin   emas.   “Auditorlik   faoliyati   to’g’risida”gi   O’zbekiston   Respublikasi
Qonuniga   muvofiq,   auditorlik   tashkilotlari   auditorlik   tekshiruvlarini   o’tkazish
uchun   shtatdagi   auditorlarni   yoki   auditorlik   tashkiloti   bilan   fuqarolik-huquqiy
xarakterdagi shartnoma   tuzgan   auditorlarni jalb   qiladilar
Auditorlik   tashkilotlari   auditorlik   tekshiruvi   buyurtmachilari,   xo’jalik
yurituvchi   sub’ekt   va   moliyaviy   hisobotdan   boshqa   foydalanuvchilar   oldida
32 moliyaviy   hisobot   hamda   xo’jalik   yurituvchi   sub’ektning   boshqa   moliyaviy
axboroti  to’g’risida noto’g’ri  yakundan iborat  bo’lgan auditorlik xulosasini  tuzish
oqibatida   ularga   etkazilgan   zarar   uchun javobgar   bo’ladi.
Auditorlik   tekshiruvini   sifatsiz   o’tkazganlik   yoki   lozim   darajada
o’tkazmaganlik   oqibatida   xo’jalik   yurituvchi   sub’ektga   va   (yoki)   auditorlik
tekshiruvining buyurtmachisiga etkazilgan zarar, shu jumladan boy berilgan foyda,
qonun   xujjatlarida   belgilangan   tartibda   qoplanishi   shart.   Bundan   ko’rinadiki
auditorlik   tashkiloti   va   auditorlarning   xo’jalik   yurituvchi   sub’ektlarda   auditorlik
tekshiruvlari   o’tkazish   davrida   moliyaviy   hisobot   va   boshqa   moliyaviy   axborot
to’g’riligi   sifatli   auditorlik   tekshirishlarni   amalga   oshirish   bilan   belgilanadi.
Yuqoridagi   takliflarni   umulashtirgan   holda   shuni   ta’kidlash   mumkinki,
bizning   Respublikamizda   auditorlik   va   unga   yondosh   bo’lgan   professional
xizmatlarga   talab   va   qiziqishlar   oshib   boradi,   bu   esa   o’z   navbatida   O’zbekiston
Respublikasini   kelajakda   xalqaro   auditorlik   xizmatlari   bozorida   milliy   auditorlik
faoliyatimiz muvofaqqiyatini ishonchliligini   ta’minlaydi.
33 Xulosa
Ushbu   kurs   ishimizda   keltirilgan   mavzudagi   jumlalarni   tahlil   qilish   orqali
shuni   takidalshimiz   mumkinki   moliyaviy   hisobot   auditini   to’g’ri   tashkil   qilish   va
ulardagi ma’lumotlarni haqqoniyligini tekshirish O’zbekiston iqtisodiyotiga ta’siri
bayon qilib berilgan. Shuningdek, mamlakatimiz xo’jalik sube’ktlarida moliyaviy
hisobot   auditini   to’g’ri   tashkil   qilinishi   va   amaliy   tahlil   qilish   natijasida   ularning
moliyaviy   faoliyatini   yanada   mustaxkamlash   chora   tadbirlari   kurs   ishimizning
dolzarbligini belgilab   beradi.
Auditning   paydo   bo’lishi   va   rivojlanishi   hamda   auditorlik   tashkiloti   yuqori
sifatli   professional   xizmat   ko’rsatishga   erishishi   uchun   o’z   faoliyatini   shunday
tashkil etishi kerak-ki, uning ish bajarish yoki xizmat ko’rsatishda qatnashayotgan
xodimlari quyidagi   talablarga   javob berishi   lozim: 
halollik   va   haqqoniylik;
professional   kompetentlilik   va   zarur   tajriba   hamda   malakaga   egalik;
professional   axloq   normalariga   rioya   qilish   va   belgilangan   standartlar   (shu
jumladan   korxonadagi   ham)   talablarini   bajarish;
o’z   professional   majburiyatlarini   bajarish   chog’ida   xodimlarga   ma’lum
bo’lgan   axborotlarni   maxfiy   (sir)   tutish   printsipiga   rioya   qilish   va   hokazo.
Mijoz-korxona   rahbariyati   shartnoma   asosida   professional   xizmatlar
ko’rsatayotgan   auditorlar   faoliyati   ustidan   joriy   nazorat   o’rnatishi   va
ko’rsatiladigan   xizmatlar   sifatiga   ta’sir   etuvchi   muammolar   yuzaga   kelganda
ularga   ma’lum   qilishi   mumkin.
Ta’kidlash,   joizki   odatda   buyurtmachi   auditorlik   tashkilotiga   murojat
qilganida   bitta   emas,   balki   bir   necha   xizmatni   olishni   hohlaydi.   Shuning   uchun
ayrim   xizmat turlarini   alohida   ko’rib chiqishimiz   mumkin.
Bu   holatlar   albatta   auditorlik   faoliyatini   vazifalarini   bajarishda   auditorlik
tamoyillarini   mustaxkamligini   ta’minlaydi.
34 Foydalanilgan   adabiyotlar   ro‘yxati
1. O’zbekiston   Respublikasi   Konstitusiyasi   –T.:   O’zbekiston,   NMIU,   2017.
2. O‘zbekiston   Respublikasining   2020   yil   23   sentyabrdagi   637-sonli   "Ta’lim
to‘g‘risida"gi   Qonuni.
3. 2022-2026   yillarga   mo’ljallangan   yangi   O’zbekistonning     taraqqiyot
strategiyasi
4. O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoyevning 2022 yilning
20-dekabrdagi Oliy Majlis va O‘zbekiston xalqiga murojaatnomasi.
5. O‘zbekiston   Respublikasining   “Raqobat   to‘g‘risida”gi   Qonuni.
O‘zbekiston   Respublikasi   qonun hujjatlari   to‘plami,   2012   y.,   1-son.
6. O‘zbekiston   Respublikasi   Prezidentimizning   2019   yil   8   oktyabrdagi
“O‘zbekiston   Respublikasi   oliy   ta’lim   tizimini   2030   yilgacha   rivojlantirish
konsepsiyasini   tasdiqlash   to‘g‘risida”   gi   Farmoni.-   //   Xalq   so‘zi,   2019   yil,   9
oktyabr.
7. O‘zbekiston   Respublikasi   Prezidentining   2018   yil   30   oktyabrdagi   PF-
5564-sonli   “Tovar   bozorlarida   savdoni   yanada   erkinlashtirish   va   raqobatni
rivojlantirish   chora-tadbirlari   to‘g‘risida”gi   Farmoni.   -//   Xalq   so‘zi,   2018   yil   31
oktyabr,   №   225   (7183).
8. O‘zbekiston   Respublikasi   Prezidenti   Shavkat   Mirziyoevning   “Mahalliy
eksport   qiluvchi   tashkilotlarni   yanada   qo‘llab   –   quvvatlash   va   tashqi   iqtisodiy
faoliyatni   takomillashtirish   chora   –   tadbirlari   to‘g‘risida”gi   qarori   Xalq   so‘zi,   2017
yil   22   iyun,   №123
9. O‘zbekiston   Respublikasi   Prezidentining   2018   yil   21   noyabrdagi   PQ-
4022-sonli   “Raqamli   iqtisodiyotni   rivojlantirish   maqsadida   raqamli infratuzilmani
yanada   modernizatsiya   qilish   chora-tadbirlari   to‘g‘risida”gi   qarori.   –   Qonun
hujjatlari   ma’lumotlari   milliy   bazasi,   22.11.2018 y.
10. Ergashxodjaeva Sh.J., Yusupov M.A. , G’oyipnazarov S.B., Sharipov I.B.
Marketing asoslari. Darslik.   -   T.:   Iqtisodiyot,   2021.   -   251   b.
35 11. Yusupov   M.,   Abdurahmonova   M.M.,   Akbarov   N.G.   Marketing:   o‘quv
qo‘llanma.   –   T.:   Innovatsion   rivojlanish   nashriyot   –   matbaa   uyi,   2020.  
12. Nabiev   E.G‘oyibnazarov   S.Alimuxamedova   N.   “Menejment.Marketing”
Darslik.-  T.: “Iqtisod-Moliya”, 2019 y.
13. Ergashxodjaeva   SH.Dj.   Strategik   marketing.   Darslik.   -   T.:   «Sano-
standart» ,     2019.   - 232   bet.
14. Ergashxodjaeva   SH.D.   Innovatsion   marketing.   Darslik.   –T.:   Iqtisodiyot,
2019.   –191   bet.
15. Ergashxodjaeva   Sh.Dj.,   Qosimova   M.S.,   Yusupov   M.A.   Marketing
asoslari.   Darslik   - T.:   «IQTISODIYOT» ,  2019. -   305   bet.
16. Ergashxodjaeva   Sh.,   Sharifxo‘jaev   U.   Marketingni   boshqarish.   Darslik.   -
T.:Iqtisodiyot,   2019   y.   462   bet.
17. Ergashxodjayeva   Sh.Dj.,   Yusupov   M.A.,   Xakimov   Z.A.,
M.Abduraxmanova.   Tovarlar   va   xizmatlar   marketingi.   O‘quv   qo‘llanma.   –T.:
TDIU,   Iqtisodiyot,   2019.   –   440   bet.
18. Xamdamova   G.A.,   Astanakulov   O.T.,   Matchanov   A.A.   Menedjment.
Marketing. Uchebnik. T.:  “Iqtisod-Moliya”  2019 god.560 str.
19. Xamdamova   G.,   Jumaev   O.,   “Menedjment.Marketing”   Uchebnoe
posobie. T.: “Fan va texnologiya”, 2018 god.365 str.
20. Ergashxodjaeva   Sh.J.,   Qosimova   M.S.,   Yusupov   M.A.   Marketing.
Darslik.   -   T.:   Iqtisodiyot,   2018.   -   232   b.
21. Bazarova F.T. “Marketing”. O’quv qo’llanma.   T.:   “Iqtisod-Moliya”   2015
yil.500 bet.
22. Philip Kotler., Gari Armstrong. “Prinsiples of marketing”2014.719 p.
23. Ergashxodjaeva   Sh.Dj.,   Samadov   A.N.,   Sharipov   I.B.   Marketing.   Darslik.
-   T.:   Iqtisodiyot,   2013.   -346   b.
24. Yillik statistik to’plam 2011-2020  Toshkent-2021 yil
25. O‘zbekiston   raqamlarda.   O‘zbekiston   Respublikasi   davlat   statistika
qo‘mitasi.   –T.:   2020. - 268   b.
36 26. O‘zbekiston   hududlarining   yillik   statistik   to‘plami.   O‘zbekiston
Respublikasi   davlat   statistika qo‘mitasi.   –T.:   2020.-302   b.
27. www.gov.uz        -   O‘zbekiston   Respublikasi   hukumat   portali
28. www.press-service.uz    -   O‘zbekiston   Respublikasi   Prezidentining
matbuot                            xizmati
29. www.stat.uz        -O‘zbekiston   Respublikasi   Davlat   statistika   qo‘mitasi
30. www.lex.uz        –   O’zbekiston   Respublikasi   normativ   hujjatlari   qilish:
Uslubiy   qo’llanma.   –   T.:   TMI.   2026.   –   26   b.   .
19. Fayziev Sh.,   Do’stmuratov   R.   Investitsiyalar   auditi   va
baholash:   O’quv   qo’llanma.   – T.: TMI.   2026.   – 110   b.   .
20. Mamatov Z., Narbekov D. Audit asoslari. – T.: TMI. 2027. – 140 b.
22.Auditning   xalqaro   standartlarini   kodifikatsiyalashtirish.   –   T.,   2026.   –   206   b.
23. Spravochnik   po   vneshnemu   i   vnutrennemu   auditu   xozyaystvuyushchix
sub’ektov   na   territorii   Respubliki   Uzbekistan.   –   T.:   Norma.   2027.   –   84   s.
24. Karimov   A.,   Islomov   F.,   Avloqulov   A.   Xalqaro   audit   tizimi.   –
T.:   Iqtisod-   moliya.   2027.   – 156   b.
25. Do’stmuratov   R.D.   Audit   asoslari.   –   T.:   O’zbekistan   milliy
entsiklopediyasi.   2023.   – 612 b.
26. Mamatov   Z.T.,   Norbekov   D.E.,   Shakarov   K.A.   Audit.   –   T.:
Toshkent   Islom   universiteti   nashriyoti.   2022.   – 280   b.
27. Hamdamov   K.   Audit   iqtisodi.   –   T.:   TMI.   2025.   –   251   b.
Internet   saytlari
28. http://www.iasc.org.uk  
29. http://www.aicpa.org/index.htm  
30. http://www.  uza.uz  
31. http://www.uzbekistan.uz  
32. http://www.accountingweb.com  
33. http://www.  ziyonet. uz  
37 34. http://www.  mf. uz  
38

Auditorlik faoliyatining rivojlanish bosqichlari

Купить
  • Похожие документы

  • Industrial tarmoqlarida kadrlarni tanlash, joy-joyiga qo’yish, tayyorlash va qayta tayyorlash
  • 2016-2023 yillarda O'zbekistonda asosiy makroiqtisodiy ko'rsatkichlar dinamikasi
  • Assotsiatsiya koeffitsienti
  • XXI asrdagi jahon iqtisodiy inqirozlari - sabablari va oqibatlarini tahlil qilish
  • Xizmat sohasida yetakchi bo’lishning zamonaviy tamoyillari

Подтвердить покупку

Да Нет

© Copyright 2019-2025. Created by Foreach.Soft

  • Инструкция по снятию с баланса
  • Контакты
  • Инструкция использования сайта
  • Инструкция загрузки документов
  • O'zbekcha