Dokument ma'lumotlari

Narxi 19900UZS
Hajmi 206.7KB
Xaridlar 0
Yuklab olingan sana 09 Dekabr 2024
Kengaytma docx
Bo'lim Kurs ishlari
Fan Pedagogika

Sotuvchi

Bahrom

Ro'yxatga olish sanasi 05 Dekabr 2024

256 Sotish

Avtomatlashtirilgan o’qitish dasturlarida kompyuterlardan foydalanish

Sotib olish
O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY VA O‘RTA MAXSUS TA’LIM VAZIRLIGI AJINIYOZ NOMIDAGI NUKUS DAVLAT PEDAGOGIKA INSTITUTI “TASVIRIY SAN'AT VA TEXNOLOGIK TALIM” FAKULTETI “TASVIRIY SANAT VA MUHANDISLIK GRAFIKASI” KAFEDRASI Tasviriy sanat va muhandislik grafikasi ta’lim yo’nalishi Chizmachilik fanini o’qitish metodikasi fanidan. Avtomatlashtirilgan o’qitish dasturlarida kompyuterlardan foydalanish Mavzusida KURS ISHI Bajardi: 2b –kurs talabasi Komiljonov.A Qabul qildi: Abdreimov.D NUKUS - 202 5 MUNDARIJA I. KIRISH………………………………………………………………...........3 I BOB Avtomatlashtirilgan o’qitish dasturlarida kompyuterlardan foydalanish I.1. Avtomatlashtirilgan o’qitish dasturlarida kompyuterlardan I.2. foydalanish ………………………………………..…………..…...….5 I.3. kompyuter chizmachiligi bolimlari………………………………. ….….9 I.4. Pedagogika va erganomika……………………...……………………..10 II. XULOSA………………………………………………………………….. 20 III. FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO’YXATI…………………... 21 KIRISH So'ngi yillarda ta'lim tizimida ko'pchilik fanlarni o'qitishda avtomatlashtirilgan o'qitish dasturlarining turli xillaridan foydalanish keng ommalashib bormoqda. Avtomatlashtirilgan o'qitish dasturlari o'qituvchiga o'quv jarayonini tashkil qilishda, o'quvchilarga esa fanni o'zlashtirishlarida katta yordam beradi. Ularning yordamida o'quv jarayoni borishini jadallashtirish, o'quv materiallarini ancha sodda va yaqqol tasvirlar yordamida bayon qilish kabi afzalliklarga ega imkoniyatlar pay do bo'ladi. O'zbekistonda hozirgacha chizmachilik fanidan texnik vositalar (EHM) yordamida qo'llaniladigan   avtomatlashtirilgan ta'lim   dasturlari   (ATD) yaratilmagan. Biz quyida ATD larining turlari va ulardan ta'lim jarayonida foydalanish metodikalariga to'xtalamiz. ATD ga asosan ta'lim murakkab dinamik tizim sifatida qaraladi va j uning asosida kibernetik yondashuv yotadi. Bu tizimni boshqarish 1 o'qituvchining o'quvchiga (kompyuter va boshqa audio va videotexnika texnik vositalari yordamida) buyruq uzatishi hamda o'quvchi o'qituvchi muloqotini o'rnatish orqali amalga oshiriladi. Ya'ni, ta'lim jarayoni •niluvchi (baholash) va o'quvchi (o'z-o'zini baholash) ishtirokida bir qtning   0 b z ida nazorat qilib boriladi. ATD lari quyidagi tamoyillarga asoslanadi: axborotlar kichik miqdorda uzatiladi; har bir taklif qilinayotgan axborot miqdorining o'zlashtirilishini tekshirish uchun nazorat topshiriqlari o'rnatiladi; o'z-o'zini nazorat qilish uchun   savollarga javob qaytariladi; javob to'g'riligiga qarab ko'rsatma beriladi. Amalda o'qituvchiga ATD ning chiziqli yoki tarmoqlangan turlaridan birini tanlash yoki ulardan bir vaqtning o'zida birgalikda foydalanish imkoniyati yaratilgan bo'iishi kerak. ATD ning chiziqli turida o'quvchilar o'quv ma'lumotining hamma miqdorlarini ularni uzatilish ketma-ketligi tartibida ishiab, o'zlashtiradilar. Tarmoqlangan ATD yaxlit o'quv ma'lumotni o'zlashtirishda o'quvchiga individual yo'l tanlash imkonini berishni ko'zda tutadi. Bunda ma'lumotni o'zlashtirish tayyorgarlik darajasiga bog'liq bo'ladi. Ikkala holda ham o'quvchi va o'qituvchi o'rtasidagi aloqa maxsus vositalar (har xil dasturlashtirilgan o'quv qo'llanmalari, kompyuterlar) yordamida amalga oshiriladi. Та 'limning bu ko'rinishining afzalligi o'quv dasturini o'zlashtirish darajasi va sifati haqidagi ma'lumotni to'liq va doimiy ravishda olib turish 3 imkoniyati mavjudligi bilan belgilanadi. ATD da ta'lim tezligining o'quvchining individual imkoniyatlariga mos kelish-kelmasligi muammosi bo'lmaydi. Chunki har bir o'quvchi o'ziga qulay tartibda ishlaydi. Ikkinchi afzalligi, o'qituvchining axborot uzatishga sarflanadigan   vaqtining tejalishida , shuningdek materialni o'zlashtirish va uning natijalarini doimiy nazorat qilishga ajratiladigan vaqtning ortishi bilan izohlanadi. ATD ning keng joriy qilinishi moddiy ta'minot bilan bog'liq. Hozirgi kunda amalda hamma umumtaTim maktablari va kasb-hunar kollejlaridagi ta'lim jarayonini maxsus dasturlashtirilgan darsliklar, grafik topshiriqlar to'plamlari, test usulidagi nazorat topshiriqlari bilan to'liq ta'minlash qiyin. Ta'limning bu ko'rinishining asosiy kamchiligi - o'quvchi xotirasiga ortiqcha murojaat qilish. Chizmachilik darslarida kompyuterdan foydalanish uchun quyidagi talablar bajarilishi kerak: o'quvchilar kompyuterda ishlash malakalarini egallagan boiishlari zarur; kompyuterda chizma bajarishdan avval ular kamida proeksion savodxonlik asoslarini egallagan bo'lishlari   talab qilinadi; chizmachilik darslari kompyuter grafikasi darslariga (bu alohida fanlarni bir-biri bilan chalkashtirmaslik zarur) aylantirilmasligi shart. O'quvchilarning grafik dasturlar bazasida chizma bajarishlariga tegishli metodik masalaiarni ko'rib chiqamiz. Hozirgi kunda chizma va uch o'lchamli modellar tasvirlarini bajarish bo'yicha juda ko'plab AutoCAD, TopCAD, JCAD, 3D-GRAF, KD-Master, КОМПАС - график , ВАРИКОН , Тефлекс kabi grafik tizimiar kishilarning ilmiy va muhandislik faoliyatining turli sohalarida keng qo'llanilmoqda. Ulardan ta'lim tizimida ommalashgani AutoCAD hisoblanadi. AutoCAD shuningdek mamlakatimizda va chet ellardagi ko'pchilik korxona va tashkilotlarda loyiha-chizma ishlarini avtomatlashtirishning standartlashtirilgan tizimi sifatida shakllangan. 2002-yilda Rossiya maktablarida chizmachilik o'qitish tarixida birinchi marta o'quv-metodik kompleksning tarkibiy qismlaridan bin' bo'lgan kompakt-disk ( КОМПАС 3D LT grafik dasturi)   tayyorlanib , sotuvga chiqarildi. КОМПАС 3D LT grafik dasturi tarkibida « КОМПАС 3D LT ta'lim tizimi» elektron o'quv qo'llanmasi, maktab chizmachilik kursi darsligining ko'pchilik mashq va grafik ishlarining, o'quvchilar uchun grafik ishlar daftarining elektron versiyalari joylashtirilgan. Mashq va grafik ishlarga tegishli bo'lgan shakl va chizmalardan tashqari kompakt diskda A.D.Botvinnikov va boshqalarning «Chizmachilik» darsligidagi ko'plab boshqa shakllari ham joylashtirilgan. Darslikdagi 267 shakldan SD-diskda 70 tasi berilgan. 4 AVTOMATLASHTIRILGAN 0‘QITISH DASTURLARI. CHIZMACHILIK DARSLARIDA KOMPYUTERDAN FOYDALANISH METODIKASI So'ngi yillarda ta 'lim tizimida ko‘pchilik fanlami o ‘qitishda avtomatlashtirilgan o ‘qitish dasturlarining turli xillaridan foydaianish keng ommalashib bormoqda. Avtomatlashtirilgan o ‘qitish dasturlari o ‘qituvchiga o ‘quv jarayonini tashkil qilishda, o‘quvchilarga esa fanni o‘zlashtirishlarida katta yordam beradi. Ulaming yordamida o ‘quv jarayoni borishini jadallashtirish, o‘quv materiallarini ancha sodda va yaqqol tasvirlar yordamida bayon qiush kabi afzalliklarga ega imkoniyatlar paydo bo‘ladi. 0 ‘zbekistonda hozirgacha chizmachilik fanidan texnik vositalar (EHM) yordamida qoMlaniladigan avtomatlashtirilgan ta ’lim dasturlari (A ID ) yaratilmagan. Biz quyida ATD larining turlari va ulardan ta ’lim jarayonida foydaianish metodikalariga to‘xtaIamiz. ATD ga asosan ta ’lim murakkab dinamik tizim sifatida qaraladi va uning asosida kibemetik yondashuv yotadi. Bu tizimni boshqarish o ‘qituvchining o ‘quvchiga (kompyuter va boshqa audio va videotexnika texnik vositalari yordamida) buyruq uzatishi hamda o ‘quvchi o‘qituvchi muloqotini o ‘matish orqali amalga oshiriladi. Ya’ni, ta ’lim jarayoni o'qituvchi (baholash) va o'quvchi (o‘z-o’zini baholash) ishtirokida bir vaqtning o ‘zida nazorat qilib boriladi. ATD lari quyidagi tamoyillarga asoslanadi: • axborotlar kichik miqdorda uzatiladi; • har bir taklif qilinayotgan axborot miqdorining o‘zlashtiri!ishini tekshirish uchun nazorat topshiriqiari o ‘matiladi; • o‘z-o‘zini nazorat qilish uchun savollarga javob qaytariladi; • javob to‘g ‘riligiga qarab ko'rsatma beriladi. 5 Amalda o ‘qituvchiga ATD ning chiziqli yoki tarmoqlangan turlaridan birini tanlash yoki ulardan bir vaqtning o‘zida birgalikda foydalanish imkoniyati yaratiigan boMishi kerak. ATD ning chiziqli turida o ‘quvchilar o‘quv ma’lumotining hamma miqdorlarini ulami uzatilish ketma-ketligi tartibida ishlab, о 4zlashtiradilar. Tarmoqlangan ATD yaxlit o ‘quv ma’lumotni o‘zlashtir!shda o ‘quvchiga individua! yo‘l tanlash imkonini berishni ko‘zda tutadi. Bunda ma’lumotni o ‘zlashtirish tayyorgarlik darajasiga bog‘liq boMadi. Ikkala holda ham o ‘quvchi va o‘qituvchi o ‘rtasidagi aloqa maxsus vositalar (har xil dasturlashtirilgan o‘quv qo‘llanmalari, kompyuterlar) yordamida amalga oshiriladi. Ta’limning bu ko‘rinishining afzalligi o ‘quv dasturini o'zlashtirish darajasi va sifati haqidagi ma’lumotni to‘liq va doimiy ravishda olib turish imkoniyati mavjudligi bilan belgilanadi. ATD da ta’lim tezligining o ‘quvchining individual imkoniyatlariga mos kelish-kelmasligi muammosi bo'lmaydi. Chunki har bir o'quvchi o ‘ziga qulay tartibda ishlaydi. Ikkinchi afzalligi, o ’qituvchining axborot uzatishga sarflanadigan vaqtining tejalishida, shuningdek materialni o'ziashtirish va uning natijalarini doimiy nazorat qilishga ajratiladigan vaqtning ortishi bilan izohlanadi. ATD ning keng joriy qilinishi moddiy ta’mmot bilan bog‘liq. Hozirgi kunda amalda hamma umumta’lim maktablari va kasb-hunar kollejlaridagi ta’lim jarayonini maxsus dasturlashtirilgan darsliklar, grafik topshiriqlar to‘plamlari, test usulidagi nazorat topshiriqlari bilan to’liq ta’minlash qiyin. Ta'limning bu ko‘rinishining asosiy kamchiligi - o ‘quvchi xotirasiga ortiqcha murojaat qilish. Chizmachilik darslarida kompyuterdan foydalanish uchun quyidagi talablar bajarilishi kerak: • o ‘quvchilar kompyuterda ishlash malakalarini egallagan bo'lishlari zarur; • kompyuterda chizma bajarishdan avval ular kamida proeksion 6 javodxonlik asoslarini egallagan bo‘lishlari talab qilinadi; • chizmachilik darslari kompyuter grafikasi darslariga (bu alohida fanlami bir-biri bilan chalkashtirmaslik zarur) aylantirilmasligi shart. 0 ‘quvchilaming grafik dasturlar bazasida chizma bajarishlariga tegisMi metodik masalalarni ko‘rib chiqamiz. Hozirgi kunda chizma va uch oMchamli modellar tasvirlarini bajarish bo‘yicha /juda ko'plab AutoCAD, TopCAD, JCAD, 3D-GRAF, KDMaster, кОМПАС - график , ВАРИКОН . Тефлекс kabi grafik tizimlar kishilaming iimiy va muhandislik faoliyatining turli sohalarida keng qo‘llanilmoqda. Ulardan ta'lim tizimida ommalashgani AutoCAD hisoblanadi. AutoCAD shuningdek mamlakatimizda va chet ellardagi ko‘pchi!ik korxona va tashkilotlarda loyiha-chizma ishlarini avtomatlashtirishning standartlashtirilgan tizimi sifatida shakllangan. 2002-yilda Rossiya maktablarida chizmachilik o‘qitish tarixida birinchi marta o ‘quv-metodik kompleksning tarkibiy qismlaridan biri boMgan kompakt-disk ( КОМПАС 3D LT grafik dasturi) tayyorlanib, sotuvga chiqarildi. КОМПАС 3D LT grafik dasturi tarkibida ≪ КОМПАС 3D LT ta’lim tizimi elektron o‘quv qollanmasi, maktab chizmachilik ≫ kursi darsligining ko‘pchilik mashq va grafik ishlarining, o lquvchilar uchun grafik ishlar daftarining elektron versiyalari joylashtirilgan. Mashq va grafik ishlarga tegishli bo'lgan shakl va chizmalardan tashqari kompakt diskda A.D.Botvinnikov va boshqalaming Chizmachilik darsligidagi ≪ ≫ ko‘plab boshqa shakllari ham joylashtirilgan. Darslikdagi 267 shakldan SD-diskda 70 tasi berilgan. Bu erda shuni ta ’kidlab o'tishimiz zarurki, o ‘quvchilar КОМПАС 3D LT yoki AutoCAD grafik dasturlarini kompyuterda ishlash malakalari hamda proeksion chizmachilik asoslarini o‘zlashtirgan bo‘lsalar nisbatan tez egallashlari mumkin. Ko‘p hollarda buning uchun 20-30 soat vaqt yetarli boMishi mumkin. Ammo bu vaqtni chizmachilik mashg‘ulotlari 7 hisobidan qoplashga aslo yo‘l qo‘yish mumkin emas. Agar maktab rahbariyati hozirgi kunda keng ommalashib borayotgan mashina f afikasini o‘quvchilarga o ‘rgatish zarur deb hisoblasa, buni yetarlicha vaqt zaxiralari boMgan informatika fani yoki majburiy tanlov fanlariga ajratilgan vaqt hisobidan fakultativ, individual va guruh mashg‘ulotlarida o ‘rganish orqaii amalga oshirilishi mumkin. Metodik nuqtai nazardan chizmalarni kompyuterda bajarish mumkin bo‘lgan chizmachilik va grafik tizimlami birgalikda o‘rganish masalasi hal qilinmagan muammolardan biri hisoblanadi. Hozirgacha pedagogika fanida chizmachilikni qaysi mavzularini o‘zlashtirgandan keyin elektron chizmalarni bajarishni boshlash mumkmligi, o'quvchilami kompyuter ular uchun chizma bajarishi mumkin b o ig an hollarda mustaqil chizma bajarishlarini qanday qilib ta’minlash mumkinligi kabi ko‘plab savollarning javoblari asoslanmagan. Shu yerda umumta’lim maktablarining chizmachilik kursida o'rganiladigan kompyuter grafikasi b o iim ig a to 4xtalib o ‘tsak. Amaldagi dastur va darsliklarda bu bo'limga 2 (ikki) soat vaqt ajratilgan b o iib . bu vaqt ichida o ‘quvchilar grafik redaktor yordamida oddiy geometrik shakllaming proeksiyalarini tuzish hamda berilgan jismning fazoviy holatini va uning shaklini o‘zgartirishni o ‘rganishlari kerak. Bu nimaga zarurligi tushunarsiz. Yana yuqorida bildirilgan mulohazalami e'tiborga oladigan bo‘lsak ajratilgan ikki soat ichida o'quvchilar kompyuter grafikasining alifbosini ham o‘rganishga ulgurolmaydilar. Shunirig uchun chizmachilik darslari jarayonida kompyuterlar va grafik dasturlaming imkoniyatlaridan oqilona foydalanish metodikasining taklif qilinishi to‘g‘riroq bo‘lar edi. Kompyuter chizmachilikning quyidagiga o ‘xshash bo'limlari: • Detal shaklini tahlil qilish; • Deta) chizmalariga 0 ‘lcham qo'yish; 8 • 0 ‘quvchilarga detaining hajmli shaklini namoyish qilish kabilarda foydali bo‘lishi mumkin. 1. Detal shaklini tahlil qilishda kompyuter foydali b o iib g in a qolmay, zarur ham hisoblanadi. Bunda monitor ekranida o'quvchilar detalni alohida geometrik jismlarga ajratishlari mumkin b o ia d i (160-shakl), agar bunda qiyinchiliklar paydo boladigan b o lsa , o ‘qituvchi yoki dastuming o‘zi 151-shaklga o‘xshash tasvirni namoyish qiladi. 2. 0 ‘lchamlami to‘g ‘ri qo‘yish uchun shaklni tahlil qilish - bajariladigan ishlarning asosiylaridan biri hisoblanadi. Shuning uchun bu holda ham kompyuerdan oldingiga o ‘xshash tarzda foydalaniladi. 3. Shuningdek, chizma bolyicha detaining shaklini tasavvur qilishga qiyitaladigan o ‘quvchi)arga ushbu mavzuni o ‘rganishlarida kompyuterdan foydalanish katta yordam beradi. Masalan, berilgan ikkita ko‘rinishi≪ bo'yicha uchinchisini bajarish mavzusidan grafik ish bajarishda ≫ o‘quvchilarda qiyinchilik tug'ilgan holiarda kompyuterda detaining yaqqol tasvirini namoyish qilish orqali ularga topshiriqni mustaqil bajarishlariga yordam berib yuborish mumkin. Odatda o ‘qituvchilar bunday o ‘quvchilarga detal modelini plastilin yoki boshqa materialdan bajarib ko‘rishni tavsiya qilib kelishar edi. Maktab chizmachilik kursi bo‘yicha tayyorlangan SD-disk bo'ladigan 9 bo‘lsa, bunga zaruriyat qolmaydi. 0 ‘quvchilar kompakl-diskdagi detaining hajmli tasvirini har xil tomondan aylantirib qarab o ‘rganish!ari mumkin. Bunda faqat o ‘quvchilar uchinchi ko‘rinishni kompyuter yordamisiz, mustaqil ravishda chizishlari zarur bo;ladi. Chizmachilikda ATD dan o ‘rinli foydalanish ta’limni individuallashtiradi va o‘quvchilar o‘quv materiallarini puxta o‘zlashtirib, ta’Iim jarayonini tezlashishiga xizmat qiladi. Ammo ATD lari ta’Iim jarayonida hech qachon o ‘qituvchining o ‘rnini bosa olmaydi, chunki mustaqil ta ’Iim hech vaqt bilim olishning yagona va universal usuli bolishi mumkin emas. PEDAGOGIK FAOLIYAT VA ERGONOMIKA Nihoyat so‘ngi o ‘n yilliklar ichida insoniyat ergonomika - insonlami va ulaming zamonaviy ishlab chiqarishdagi faoliyatini o ‘rganuvchi fan bilan qiziqib boshladi. Bu ko‘p qirrali fan sogliq pedagogikasi bilan bir qatorda inson ekologiyasi, maktab interyeri va mikroiqlimi kabi sohalardan ham qimmatli ma'lumotlami o‘z ichiga oladi. 0 ‘qituvchi ish sharoitini yaxshi tashkil qilishi uchun sanitariyagigiena ialablarining bajarilishini, esietik norma va .xavtsizlik qoidalariga amal qilinishini ta’minlashi zarur bo‘ladi. O'qituvchi interyer estetikasix\\x\g quyidagi masalalariga e'tibor qaratishi zarur boMadi: - kabinetning rang va yorug’lik iqlimi; - jihoz va asbob-uskunalaming ratsional joylashtirilishi; - intcryerdagi ko'rgazmali qoMlanmalarning optimal soni; - o'quvchi va o ‘qituvchi ish o‘rinlarining joylashishi va konstruksiyalarining iqtisodiy va estetik asoslanganligi; - o'qitishning texnik vositalari va o^quvchilar bilimini nazorat qilish 10 estetikasi; - tirik gullaming kompozitsiyasi (joylashishi). O'quvchi va o'qituvchi ish o'rinlarining konstruktiv yechimi mehnatni ilmiy tashkil qilish talablariga asoslangan holda h^utrilishi kerak. Sinf doskasining qoplamasi yaltiramaydigan, kulrangsimon yashil rangda boMgani ma’qul. Doska devorga tik yoki tepa qismi s in f tomonga biroz og‘dirib o ‘matilishi kerak. Kabinetning ko’rgazmalar zaiiga aylantirilishiga aslo yo'l qo‘yilmasligi kerak. Ko‘rgazmal! qo'llanma hamda plakatlami ko'rish va esda saqiash imkoniyatini hisobga oigan hoida joylashtirilishi kerak. Shuning uchun ekspozitsiyalarni vaqti-vaqti bilan almashtirib turilishi, o'quvchilaming diqqatini jalb qiladi. Kabinetda jihozlarning joy/ashfirUishi va uni bezash, odatda jihozlaming funksional vazifasi, ularning rangi, shakli hamda yorug‘liknIng uyg‘unligiga asoslanadi. Bitta interyerda issiq va sovuq≪ ≫ ≪ ≫ ranglarning birgalikda ishlatilishi mumkin emas. Juda bo‘lmaganda bu ranglar qatorining bittasi neytral b o ig an oq, kuirang yoki qora ranglar bilan toMdiriladi. Yarqiroq qizil hamda pushti ranglar xavfli uchaskalar va jihozlami bo‘yashda foydalaniladi. Interyerda bir marta bajarilgan ranglar yechimi uzoq vaqt o ‘zgarmasdan qolishi maqsadga muvofiq emasligini ham esda saqiash zarur. O'qitishning icxnik vositaiari (O'TV) o‘qituvchi mehnatini yengillaslitiradi, ta’limda ko'rgazmaliiik darajasini orttiradi, pedagogik mehnatni shaklan chiroyli qiladi. Masalan, kodoskop plyonkasida chizma bajarishda rangli sharikli ruchkalardan foydalanib, biz ularning ko‘rgazmaliligini oshiramiz va o “quv jarayonini shaklan chiroyli bo‘lishiga erishamiz. 0 ‘quv jarayonida ovoz va videotasvirlar, slaydlar va kinofllmlardan foydalanilsa yanada yuqoriroq natijalarga erishish mumkin. Dars jarayonida ortiqcha ko‘rgazmali qoMlanmalardan foydalanish 11 o ‘quvchilaming mavzuni o ‘zlashtirish sifatiga salbiy ta ’sir ko‘rsatishi aniqlangan. Bioenergetik nuqtai nazar bo‘yicha tirik gullar bolalardan kamida 0,5 m uzoqlikda joylashtrilishi kerak. Shu sababga ko“ra ulami deraza tokchalarida joylashtirish yaramaydi. Gullami kompozitsiya shaklida guruhlab, sinf oldida, doskaning chap tomondagi cheti yoniga joylashtirish tavsiya qilinadi. Buning bilan sinfda chiroyli tabiiy muhit hosil qilinib, ko‘rish sifatining yaxshilanishiga ko‘maklashiladi hamda o ‘quvchilaming organizmiga salbiy ta'sirlaming oldi olingan boMadi. Sinf xonasidagi harorat ta'limning sifati va tezligiga ham sezilarli ta’sir ko‘rsatadi. Sinf xonasidagi harorat 18-20°C, sport zalida esa 16°C atrofida bo'lishi kerak. Shuning uchun ham qishda issiqlik sarfini kamaytirish maqsadida deraza fortochkalarini ochilmaydigan qilib yelimlab tashlamaslik kerak. Sin f xonalaridagi isitish batareyalarini kumush ≪ ≫ yoki bronza rangli bo’yoqlarga bo‘yamaslik kerak: bu holda ≪ ≫ ularning boshqa ixtiyoriy ranga bo‘yalgan isitish batareyalariga nisbatan isssiqlik tarqatish ko‘rsatkichi 2-3 marta pasayadi. O‘zbekiston sharoitida o ‘quv xonalaridagi havoning nisbiy namligini 15% dan past va 60% dan yuqori bolmagan oraliqda saqlab turilishi ham sezilarli ahamiyatga ega. Havoning namligini oshirish uchun deraza fortochkalariga suvli idishlami qo‘yish, pasaytirish uchun esa sinf xonasini shamollatish (masalan, ventilyatoryordamida) tavsiya qiunadi. Inson hayotining asosiy qismi me'moriy va badiiy vositalar yordamida yaratilgan va uning faoliyat turi hisobga olingan interyer orasida o‘tad!. Interyer yaratishda funksional va badiiy talablar birinchi o‘ringa chiqadi. Interyer juda katta axborot mazmunini uzatish imkoniyatiga egaligi uchun ham kishiga kuchli ta 'sir qiladi. Interyerga qo‘yiladigan funksional talablar kompleksi ko‘pincha turutuman, ba 'z ida esa qarama-qarshi bolad i. Bunday holda interyer yaratish 12 masalasi bu talablar orasidan optimal nisbatni topib, asosiy kattaliklami aniqlashdan iborat bo'ladi. Shundan keyin berilgan xonaning o ‘ziga xos tomonlarini ko’rsatuvchi baduy yechimni topish kerak. Har bir interyer qiyofasi bir vaqtning o‘zida kishilaming utilitar va ma’naviy talablarini qondirishi kerak. Maktab interyeri uchun o ‘qish jarayonini qulay borishini ta'minlash asosiy vazifa hisoblanadi. Bu yerda ergonomik nuqtai nazardan optimal va badiiy, gigienik, akustik talablarga yuqori darajada javob beradigan qulaylik tushuniladi. Har bir xonada o’tadigan jarayonlar va shu xonalarning ixtisoslashganligi hisobga olinishi zarur. Maktab xonalarini bir necha guruhlarga bo’lish mumkin: o ‘quv sinflari. ustaxonalar, o’quv kabinetlari. zallar, kutubxonalar (axborot resurs markazlari). Har bir xona interyeri o ‘qitish shakli (jamoa, guruh, individual)ni hisobga oigan holda quriladi. Jamoa o ‘qitish shaklida pedagog bir vaqtning o‘zida butun sinf bilan muloqotda bo‘ladi. Bu holda xona interyerini yaratishda diqqat markazida o ‘qituvchi va uning turli o’qitish vositalaridan foydalanishdagi harakatlari turishi kerak. Bu maqsadni amalga oshirish uchun asosiy e ‘tiborni sinfning oldingi devorini yechimiga qaratish kerak. 0’quvchilar qator qilib joylashtirilgan stol yoki partalarga o ‘tiradilar. o‘qituvchi foydalanadigan o ‘quv qo’llanmalari va doskani o ‘quvchi!arning hammasiga yaxshi ko‘rinishiga imkoniyat yaratish kerak. O'qitishning guruh shaklida o'quvchilar unchalik katta bu lmagan guruhlarga bo‘linadilar. Bu ta'lim jarayonini ko'proq tahaqalnshtirib, uni borishini samaraliroq kuzatishga imkoniyat tug'diradi. Ta’limning bu shakli amaliy, laboratoriya, badiiy ijodkorlik va ishlab chiqarish ishlari. jismoniy tarbiya va sport mashg‘ulotlarida qoilanilishi mumkin. Bu holda o'quvchilar diqqati bevosita mehnat obektiga qaratilgan bo‘lib, bu so ‘zsiz xona interyerini yaratishda o‘z ifodasini topmog'i lozim. Xonaning butun 13 maydoni o ‘quvchilaming ishlashlari uchun qulay sharoit yaratadigan mebellar bilan jihozlanib, funksional zonaiarga ajratiladi. Ta’limning individual shaklida o'qituvchining o ‘quvchilar bilan bevosita ulaming ish o'mida muloqot qilishlari uchun sharoit yaratilishi kerak. Har xil fanlarda dars o ‘tish shakllari turlicha boMishi mumkinligi kabi. bitta xonadan har xil funksional vazifalar bo‘yicha foydalanishga ham to‘g “ri kelishi mumkin. Shuning uchun, agar iloji b o isa , jihozlarning o ‘mini almashtirish, hattoki butun planirovkani qayta tuzish imkoniyati ham boMishi kerak. Bu har bir muayyan hoi uchun o ‘quv xonasining optimal interyerini yaratishga imkoniyat beradi. Xona muhitining yorugMik, rang, issiqlik va havo rejimi, akustik xususiyatlari va boshqalari singari funksional-texnologik parametr (kattalik)lari bilan interyerning badiiy yechimi juda mustahkam bo g ‘liq. Interyerda rang alohida o ‘rin egallaydi. Chunki uning kishiga psixologik ta ’sirchanligi kuchli. Xonaning rang muhiti faqatgina devor, pol, shift, mebel va jihozlarninggina emas, balki shu bilan birgalikda kiyim, turli foydalaniladigan predmetlar, ko‘rgazmali quroliar va boshqalami ham o 'z ichiga oladi. Shuning uchun ham ko‘pincha maktab formasining mungli va bir xilligi maktab interyerini ham≪ ≫ g’amginlikka olib keladi va o’quvchilaming kayfiyati va ish qobiliyatiga ≪ salbiy ta’sir ko'rsatadi. Tasodifiy pardozlash materiallaridan bir nechtasini interyerda bilmasdan ishlatib yuborish odatda monoton yoki nokerak olachiporlik tasavvurini tug'diradi. o ‘quvchilar uzoq muddat boladigan xonalar (sinf, kabinet va boshqa!ar)ni bu ranglarga bo‘yash tavsiya qilinmaydi. Bunday xonalami bo‘yash uchun asab sistemasiga ijobiy ta 's ir qiluvchi, islx qobiliyatini o‘stiruvchi, ko‘rish qobiliyatini pasaytirmaydigan va eshitish qobiliyatini yaxshilaydigan ranglardan foydalanish tavsiya 14 qilinadi. Bu xil ranglarga och-yashil, och-zangori, jigarrang, oq-sariq, tabiiy daraxt rangi va ulaming birikmalari kiradi. Xonaning asosiy rangi bulardan tashqari qurilgan joyning iqlimi va uning orentasiyasiga ham bogMiq. Binoning shimoliy qismida joylashgan xonalar issiqroq ranglarga, janubidagilari esa sovuqroq ranglarga≪ ≫ ≪ ≫ bo'yaladi. Shuningdek, xonaning harorat rejimi ham katta ahamiyatga ega. Havo harorati 16-18°C dan oshmasligi zarur bo'lgan yog'nch va metallga ishlov berish ustaxonalarini sovuqroq ranglarga bo‘yalsa maqsaHja muvofiq bo'ladi. Agar xona shipgacha ochiq rangga bo‘yalib, ship shu rangning oqroq rangiga bo‘ya)sa, xona baland va keng ko‘rinadi. Eshiklar ham devor rangida, faqat unga nisbatan to'qroq rangda boMgani ma’qul. Interyerda asosiy rang tanlanib, boshqa qo‘shimcha, u bilan uyg‘unlashgan ranglar kompozisiyasi shu asosiy rangda quriladi. Ranglaming uyg‘un yechimi nyuans (nozik farq) yoki kontrast (keskin o ‘zgarish) usuli bilan qurilishi mumkin. Hajmj kichik, lekin boshqalarga nisbatan ko‘p e ’tibor talab qiladigan jismlar interyerda yorqin va to ‘q ranglarda bo‘yaladi. Rangdan kuzatuvchiga u yoki bu xabami bildirish ma’nosida ham foydalanish mumkin. Masalan: qizil - xavf-xatar; sariq - ehtiyotkorlik; yashil — xavfxa ta ry o ‘qligi. Maktab xonalarining to'suvchi sirt (devor, shift, eshik va sh. o ‘.)lari o‘quvchining ko‘rish maydonida yaltiroq bo'lmagan xira ranglar bilan yoki :;ira pardozlash materiallari bilan pardozlanadi. Yaltiroq ranglar tezda ko‘zning charchashiga va ish qobiliyatining umumiy pasayishiga olib keladi. Shuning uchun interyerda ishlatiladigan ranglaming yaltiroqlik xarakteristikalarini ham e'tiborga olish kerak. Masalan. oq rang o‘ziga tushadigan yorugMikning 90% gacha bo‘lgan qismini qaytaradi, sariq rang 15 - 80%, zangori - 70%, yashil - 60%, to ‘q yashil - 22%, qora rang esa yo ru g iik nurining deyarlik hamma qismini o ‘ziga yutadi. Derazalari janubga qaragan xonalarning dcvorlari sovuq (zangori,≪ ≫ yashilsimon-zangori, kulrangsimon-zangori) ranglarga bo‘yaladi. issiq ≪ ≫ (sariq, to‘q sariq. pushti) ranglar esa shimo! tomonda joyla shgan kabinetlarda qo'llanilishi kerak. Xona qanchalik yorug4 bo'Isa, uning devorlari shunchalik to‘yingan ranga bo‘ya!gan boMishi kerak. Ranglaming biz his qiladigan estetik xususiyatlari biian birgalikda ulaming insonga ruhiy (jismoniy) ta ’sirini ham esda saqlash kerak boMadi. So‘ngi vaqtlardagi ommalashib borayotgan plastikning keng qoilanilishi statik elektr va changlaming to‘planishiga, ochiq rangli piastiklardagi yaltirovchi aks tasvirlar esa ko‘rishga xalaqit qiladigan salbiy xususiyatlami keltirib chiqarmoqda. Devorlami bo'yashda har xil ranglami ishlatilishi bazan g‘ashga tegib, kishilarni charchatadi. Bolaiar kattalarga qaraganda ranglami umuman boshqacha his qiiadilar va ta’sirlanadilar. ≪ ≫ Turli yoshdagi boialar har xil ranglami yoqtirishlari aniqlangan. Masalan, Belorussiyadagi 3000 dan ortiq o ‘quvchilami o‘rganish natijasida kichik yoshdagi o'quvchilar o ‘zlarini issiq rangli bo'yoqlarda yaxshi sezishlari ≪ ≫ aniqlangan bo4Isa, 70% o‘smirlar esa aksincha zangori ranglami afzal ko‘rishlarini bildirishgan. Hozirgi kunlarda ko'pchilik hollarda maktab interyerini bezash ishlari bilan ergonomika haqida noaniq tasavvurga ega bo‘lgan o ‘qituvchi, o ‘quvchiIar va ulaming ota-onalari shug‘ullanayotganliklari sababli biz bunga alohida e ’tibor qaratyapmiz. To'suvchi sirtlar va mebellami ochiq ranglarga bo‘yash, o ‘quvchilar ko‘rish maydonida yorug‘likning nisbatan bir tekisda taqsimlanishiga xizmat qiladi. Sinf xonalari uchun yorqiniikning optimal nisbati: daftar - parta 2:1 - 4:1; sin f doskasi - daftar 1:3 - 1:10. Yorqiniikning notekis taqsimlanishi ko'zning tez-tez qayta moslashuviga va shuning natijasida 16 uning tez charchashiga sabab boMadi. Maktab interyerini yaratishda juda muhim tasirlardan biri xonaning yorug'lik iqlimi hisoblanadi. Yetarlicha boMmagan yoki noto‘g ‘ri tashkil qilingan (o ‘rnatilgan) tabiiy yoki sun’iy yorugMik manbai ko‘zning tezda charchash manbai bo ‘lib xizmat qilishi va u bolalarda ko‘rish qobiliyatining pasayishiga, xususan shabko‘r!ikka sabab boMishi mumkin. Maktab binolari uchun yoritishning eng yaxshi turi kunduzgi yorugMikdir. Shuning uchun maktab binolarining hammasi tekis, yetarli, ko‘zni qamashtirmaydigan darajada kunduzgi yorug‘lik bilan ta'minlanishini hisobga olish kerak. 0 ‘quv xonalarida ish o‘rni shunday joylashtirilishi kerak-ki, bunda yorug‘lik nuri o ‘quvchilaming chap tomonidan tushsin. Quyosh nurlarining ko‘zni qamashtirishini kamaytirish uchun quyosh nuridan saqlaydigan himoya vositalaridan foydalaniladi. Ular o 'quv xonalaridagi deraza ramalariga o ‘matiladigan ko'tariluvchi yoki buraluvchi jalyuzalar* shaklida b o iad i. Bu ayniqsa oynalari lentasimon joylashgan maktab binolari uchun juda zarur. Bundan tashqari ayrim x'malarda paxta yoki zig‘irpoya tolasidan tayyorlangan yengil suriluvchi pardalardan ham foydalanish mumkin. Bunday pardalar yorugMikni yaxshi o‘tkazadi va tekis tarqatadi. Yong‘indan saqlanish choralarini hisobga olib turli plyonka, kapron va boshqa tez alangalanuvchan materiallardan tayyorlangan pardaiarni ishlatish mumkin emas. Zarur boMib qolganda xonani qorong‘ilashtirish maqsadida jalyuza yoki yorug‘lik o‘tkazmaydigan pardalardan foydalanish mumkin. Parda osiladigan kamizni shiftgacha yetadigan qilib bir bikr polosa shaklida tayyorlagan ma’qul. Sun’iy yoritish tabiiy yorug'Iik yetarli boimaganda yoki o ‘zi alohida qoMlanilishi mumkin. Sun’iy yorug‘lik manbalari ko'plab parametrlari bo'yicha farqlanadi: harakal prinsipi bo'yicha (cno'gManuvchan, 17 lyuminessent, galogen, simobli va boshqalar), o’lchamlari, shakli. yorqinligi, yorug'Iik berish qobiliyati, chiqaradigan ranggi, nurlanish spektri. Maktab interyerlarida yoritish uchun asosan lyuminessent va cholg ‘lanuvchan lampalar ishlatiladi. Sun’iy yoritish agar butun xona yoritiladigan bo'Isa umumiy; faqatgina ish o’mi yoritiladigan bo’Isa mahalliy; mahalliy va umumiy yoritishdan birgalikda foydalanilsa kombinatsiyalashtiriigan bo'ladi. Maktab ustaxonalari va laboratoriyalari uchun eng qulayi kombinatsiyalashtiriigan yoritishdir. Bunda har bir ish o‘mi yetarlicha yoritilib, yorug‘likning monoton (zerikarli)ligiga chek qo'yiladi. Bundan tashqari sinf doskasini yorugMikni asimmetrik taqsimlovchi chiroqlar bilan yoritib qo'yish kerak. interyer odatda bir nechta fimksional zrwalardan iborat bo'lgan k o 'p funksiyali organizmdir. Uning tarkibi va o'lchamlari xonaning vazifasi va oichamlariga qarab o'zgarishi mumkin. Masalan. sinf xonasida quyidagi zonalami belgilash mumkin: o'qituvchining ish o‘mi; o'quvchilar jovlashadigan zona: saqlash zonasi; ekspozision (namoyish qilish) zonasi. Materiallarga ishlov berish ustaxonalarida zonalar birmuncha boshqacharoq boMadi: o'qituvchining ish o‘rni; malerialga q o i bilan ishlov berish zonasi: matcrialga mexanik ishlov berish zonasi; saqlash zonasi; ekspozision zona. Shundan ko'rinib turibdi-ki. zonalaming hamma kattaliklarini va turini to 'g ‘ri aniqlash interyemi yaratish jarayonida muhim bosqich hisoblanadi. Zonalar rang. yorug‘iik, ishlatiladigan pardozlash materiallari va boshqa vositalar yordamida ajratilishi mumkin. Har bir zona mebel va jihozlar bilan komplektlashtiriladi. Mebel va jihozlar bir joydan ikkinchi joyga ko‘chiriladigan yok! qo‘zg‘almas boMishi mumkin. Ko'chiriladigan xillariga bino konstruksiyalariga mahkamlash talab qilinmaydigan stol, stul, kreslo, ko‘chma tumbalar va taglikiar kiradi. Qo‘zg‘almas turlarga devor ichiga yoki devorga o‘matilgan shkaflar, to‘siq 18 qilinadigan shkaflar, elektr energiyasi. suv, havo va gazga ulangan stol va verstaklar kabilar kiradi. XULOSA Chizmachilik bo`yicha o‘zlashtirishni hisobga olish xar bir darsda izchil ravishda amalga oshirilishi lozim. O`quvchining darsga bo‘lgan qiziqishi, ularni bilimlarini mustahkamlanishi va yaxshi esda qolishi tushunishi uchun ko‘rsatmali vositalarning darsdagi o‘rni katta.Hozirgi kun fan, madaniyat va ta‘lim sohalarida ham katta o`zgarishlar amalga oshirilmoqda, islohotlarning sur‘atlari tobora jadallashmoqda. Biroq axborotlar asri talablariga muvofiq o`zgarayotgan hayotimiz ehtiyojlari jamiyat oldiga yangidan-yangi vazifalarni 19 ko`ndalang qilib qo`ymoqda. Bu vazifalarni amalga oshirish uchun ta‘lim va tarbiya tizimining barcha bosqichlarini Kadrlar tayyorlash milliy dasturi asosida isloh qilish tadbirlari ko`rilmoqda. Bu borada qilinadigan ishlarning birinchi, ikkinchi bosqichi yakunlanib, uchinchi bosqich bo`yicha ishlar amalga oshirilmoqda. Chizmachilikka oid bilimlarni muvaffaqiyat bilan egallashning asosiy shartlaridan biri o‘qituvchilarning darslarini sifatli bo‘lishi, zamon talabida dars o‘tishi, yangi-yangi ta‘lim texnologiya va vositalarini tadbiq etishi lozim. Buning uchun o‘qituvchi zamondan ortda qolmasligi va yangidan kashf etilayotgan yutuqlar texnologiyalarni bilishi lozim va ularni o‘z darslarida qo‘llay olishi kerak. Darsning sifatini o‘quvchilarning bilimiga qarab, belgilash mumkin. O‘quvchilarni bilimli bo‘lishi albatta darslarni tushunarli, qiziqarli bo‘lishini talab etadi. O‘qituvchi buni bilgan holda darsda turli ko‘rsatmali vositallar ya‘ni modellar, plakatlar,tarqatmalar, elaktron vositalar, slaydlar, multimediyali dasturlardan foydalanishi lozim. 20 FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO’YXATI 1. Kadrlar tayyorlash milliy dasturi. T., “O„zbekiston”, 1997. 2. Ro„zimurodov O. M., Haydarov T . Masafoli o„qitish texnologiyalari va tamoyillari. T., “Istiqlol”, 2006. 3. Abduqodirov A. A . Masofali o„qitishga doir yuz savolga yuz javob. T., O„zR Prezidenti “Istedod”, 2005. 4. Azizxodjayeva N.N . Pedagogicheskie texnologii i pedagogicheskoe masterstvo. Т .,”Cho„lpon”, 2005. 5. Azizxodjayeva N.N . Pedagogik texnologiyalar va pedagogik mahorat. T., “Adabiyot jamg armasi”, 2006. ‟ 6. Allayorov I.A . Didakticheskie osnovi aktivnogo obucheniya upravlencheskim dissiplinam. T., “Fan”, 1994. 7. Ro„ziyev E.I., Ashirboyev A.O . Muhandislik grafikasini o„qitish metodikasi. T., “Fan va texnologiya”, 2010. 8. Rahmonov I . Chizmachilikdan didaktik o„yinlar. T., “O„qituvchi”, 1992. 21

Avtomatlashtirilgan o’qitish dasturlarida kompyuterlardan foydalanish 

I BOB Avtomatlashtirilgan o’qitish dasturlarida kompyuterlardan foydalanish 

  1. Avtomatlashtirilgan o’qitish dasturlarida kompyuterlardan
  2.  foydalanish………………………………………..…………..…...….5
  3. kompyuter chizmachiligi bolimlari……………………………….….….9
  4. Pedagogika va erganomika……………………...……………………..10
Sotib olish