Dokument ma'lumotlari

Narxi 25000UZS
Hajmi 667.5KB
Xaridlar 0
Yuklab olingan sana 09 Dekabr 2024
Kengaytma doc
Bo'lim Dars ishlanmalar
Fan Xayot faoliyati xavfsizligi

Sotuvchi

Bahrom

Ro'yxatga olish sanasi 05 Dekabr 2024

227 Sotish

Avtomobillarning elektr jihozlari va elektron tizimlari

Sotib olish
AVTOMOBILLAR NING ELEKTR JIHOZLARI VA ELEKTRON TIZIMLARI f ani dan sirtqi bo‘lim talabalari uchun USLUBIY KO‘RSATMA S O ‘ Z B O SH I « Avtomobillarining elektr jihozlari va elektron tizimlarini » fanini o ‘ rganishdan asosiy maqsad , bo ‘ lg ‘ usi bakalavrlar uchun avtomobillar va boshqa transport vositalarining elektr jihozlari va elektron tizimlarini ( EJvaET ) ishlash prinsipi , nazariyasi , ishchi tavsifnomalari , ularni ishlatishning o ‘ ziga xos tomonlari , hamda rivojlanish istiqbollari to ‘ g ‘ risida ma ’ lumot berishdir . Bu bilimlarni egallash , o ‘ quv jarayonining keyingi bosqichlarida o ‘ rganiladigan maxsus fanlarni o ‘ zlashtirish va yo ‘ nalish bo ‘ yicha amaliy ishda juda ham zarur , chunki hozirgi vaqtda avtomobillarni ishlatish jarayonida yuzaga kelayotgan nosozliklarning salmoqli qismi elektr jihoz va elektron tizimlarga to ‘ g ‘ ri kelmoqda . Bu kursni o‘rganish natijasida talabalar quyidagi bilimlar va ko‘nikmalarni egallashlari kerak:  avtomobil va boshqa transport vositalarning ishonchli va samarali ishlatishda elektr va elektron jihozlarining ahamiyati; EJvaET lar va ularning ayrim qismlarining umumiy sxemasi, EJvaET larning ayrim uskuna va agregatlarining vazifasi, ishlash prinsipi, tuzilishi va tavsifnomalari; ularni ishlatilishining o‘ziga xos tomonlari va diagnostika qilishning asosiy usullari;  laboratoriya sharoitida avtomobil generatori, akkumulyatorlar batareyasi, startyor, va o‘t oldirish tizimini sinash va tavsifnomalarini tahlil qila bilish;  elektr va elektron jihozlarini sinash uchun qo‘llaniladigan o‘lchov va diagnostika uskunalari, hamda qurilmalarni ishlatish bo‘yicha ko‘nikmalar hosil qilish. «Avtomobillarining elektr jihozlari va elektron tizimlari» fani «Umumiy kimyo», «Fizika», «Elektrotexnika va elektronika asoslari» va «Transport vositalarining konstruksiyasi» fanlarida olingan bilimlarga tayangan holda o‘rganiladi. Shuning uchun, bu kurs materiallarini puxta egallash maqsadida yuqorida keltirilgan fanlardagi umumiy tushunchalar, ta’riflar, qonun va formularni qaytarish kerak bo‘ladi. Ayniqsa quyidagi mavzularga ko‘proq e’tibor berish zarur: elektrmagnetizm, elektrmagnit induksiya va o‘zinduksiya hodisalari, o‘zgaruvchan va o‘zgarmas elektr mashinalarining tuzilishi va ishlash prinsipi, yarim o‘tkazgichli asboblarning ishlashi, ulanishi, tavsifnomalari va hokazo. Kurs materiallarini o‘zlashtirish uchun sirtqi bo‘lim talabalari tavsiya qilingan adabiyotlardan mustaqil ravishda foydalanib, nazariy bo‘limlarni o‘rganish, ma’ruzalar eshitish, laboratoriya ishlarini bajarishlari kerak. Mustaqil ish sifatida 1 ta yozma nazorat ishi bajariladi. Nazorat ishi yakuniy nazorat boshlanguncha fakultet dekanatiga topshirilishi yoki yuborilishi kerak. Tavsiya qilinadigan adabiyotlar Asosiy adabiyotlar 1. Mahmudov G’.N. Avtomobillarni ng elektr va elektron jihozlari. Darslik. 3 -chi nashr, Toshkent, «Navro‘z» , 20 18 y. , 316 b. 2. Tom Denton. Automobile Electrical and Electronic Systems. Linacre House, Jordan Hill, Oxford OX2 8DP 200 Wheeler Road, Burlington, Third edition, 2012 y., 740 p. 3. Bonnick, Allan W.M . Automotive computer controlled systems: diagnostic tools and techniques. Typeset in 11/13pt Garamond by Laser Words, Madras, India Printed and boundin Grea tBritain, 2011 y.,266 p. 4. Ютт В.Э. "Электрооборудование автомобилей". Учеб ник для студентов высших учебных заведений, 4-е издание, Москва, Транспорт, 2006г. 440 с. 2 5. Акимов С.В., Чижков Ю.П. Электрооборудование автомобилей, Москва, За рулем, 2012г. 345 с. Qo‘shimcha adabiyotlar: 6. Mirziyoev S h .M. Oliy ta’limni yanada rivojlantirish chora-tadbirlari to‘g‘risida. Prezident qarori PQ № 2909 , 20.04.2017 y. 7. Mahmudov G’.N. Avtotransport vositalarning elektr jihozlari. Kasb hunar kollej talabalari uchun darslik. 2 – chi nashr. Toshkent, Ilm ziyo, 2016y. 264 b. 8. Mahmudov G ’. N . Zikrillaev H . F . Avtomobil dvigateli va boshqa agregatlarini elektron boshqarish . Kasb hunar kollej talabalari uchun o ‘ quv qo ‘ llanma . 2 – chi nashr . Toshkent, Ilm ziyo, 2014y.120b. 9. John F. Kershaw, Ed.D., James D. Halderman. Automotive electrical and electronic systems. Upper Saddle River, New Jersey , Columbus, Ohio. 2007 y. 353 p. 10. Robert Bosch GmbH. Bosch Automotive Electrics and Automotive Electronics Systems and Components, Networking and Hybrid Drive. 5th Edition. Springer Vieweg, Plochingen, Germany, 2014 y. 530 p. 11. Данов Б.А. Система управления зажиганием автомобильных двигателей. Москва, Горячая линия-Телеком, 2005г.-184 с. 12. Трантер А., Руководство по электрическому оборудованию автомобилей. Санкт- Петербург, СПб:Алфамер Паблишинг, 2003г.-288 с. 13. Данов Б.А. Электронные системы управления иностранных автомобилей. Москва, Горячая линия-Телеком, 2002г.-224 с. 14. Х.Сига, С.Мидзутани. Введение в автомобильную электронику. Перевод с японского. Москва. Мир, 1989. 15. Соснин Д.А., Яковлев В.Ф. Новейшие автомобильные электронные системы., Москва, Солон-Пресс, 2005 г.- 240 с. Internet sa y tlar i 1. www.uzavtosanoat.uz 2. www.amastercar.ru 3. books.google.com 4. www . motortalk .ru 5. www. autoustroistvo . ru 6. www.autonet.ru Umumiy uslubiy ko‘rsatmalar Kursning nazariy bo‘limlarini mustaqil ravishda quyidagi tartibda o‘rganish tavsiya qilinadi: 1. Kurs dasturi, uslubiy ko‘rsatmalar bilan tanishib chiqish, tavsiya qilingan adabiyotlarni harid qilish yoki kutubxonadan olish. 2. Nazorat ishini bajarish muddatiga qarab kurs dasturi bo‘limlarini o‘rganish vaqtlarini tahminan belgilab olish. 3. Darsliklar bo‘yicha o‘rganiladigan mavzularga tegishli materiallarni o‘qib chiqish. Materiallarni o‘rganish jarayonida kursning asosiy bo‘limlari bo‘yicha konspekt tuzish va unda quyidagilarni e’tirof etish tavsiya qilinadi:  asbob, tizim va jihozlarning vazifasi va ishlash prinsipi;  asbob yoki qurilmaning elektr sxemasi;  tizim tarkibi va asbob tuzilishining o‘ziga xos tomonlari;  elektr ulchamlari va tavsifnomalari;  ishlatish qoidasi, sozlash va diagnostika qilish usullari;  asosiy nosozliklar va ularni bartaraf qilish usullari. 4. O‘z-o‘zini tekshirish savollariga javob berish yo‘li bilan o‘rganilgan materiallarni o‘zlashtirish sifati va to‘liqligini tekshirish. 3 Nazorat ishini bajarishda quyidagilarga ahamiyat berish kerak: 1. Nazorat ishi 10 variantda tuzilgan 2 ta topshiriqdan iborat. Topshiriq variantlarini talabagalarga ma’ruzachi o‘qituvchi tomonidan « Telegram » kanali yoki « Moodle » platformasi orqali yetkaziladi 2. 1 va 2 topshiriqlarni bajarishda standart o‘lchov birliklariga rioya qilish kerak. Raqamli ko‘rinishdagi yakuniy yechim natijalarini alohida yozib, ularni o‘lchov birliklari ko‘rsatilishi kerak. 3 topshiriq bo‘yicha savollarga javob berishdan oldin uning matni, undan keyin javob mazmuni imkon boricha qisqa va lo‘nda qilib yozilishi kerak. 3. Nazorat ishini oddiy o‘quvchilar daftarida yoki elektron shaklda bajarish mumkin. Unda talabaning familiyasi, ismi va otasining ismi, o‘quv gurhi, ta’lim yo‘nalishi aniq yozilgan bo‘lishi kerak. 4. Nazorat ishini imtihon sessiyasiga qadar « Telegram » kanali orqali ma’ruzachi o‘qituvchiga jo‘natilish yoki « Moodle » platformasiga joylashtirish zarur bo‘ladi K U R S D A S T U R I Kurs dasturi - «Avtomobillarning elektr jihozlari va elektron tizimlari» fanining ____ __________2022 yilda Toshkent davlat transport universiteti Rektori tomonidan tasdiqlangan o‘quv dastur, hamda TDTrU o‘quv ishlar bo‘yicha prorektori tomonidan tasdiqlangan ishchi dastur asosida tuzilgan. 1- m odul. E LEKTR VA ELEKTRON JIHOZLARINING RIVOJLANISH BOSQICHLARI 1- mavzu. E lektr va elektron jihozlarining transport vositalarining samarali ishlatishdagi ahamiyati va o‘rni O‘zbekistonda avtomobilsozlik sanoatini rivojlanishining ahvoli va istiqbollari. E lektr va elektron jihozlarining transport vositalarining ishlash unimdorligini oshirish, yonilg‘i sarfini va atrof muhitga zararli ta’sirini kamaytirish, harakat xavfsizligini oshirishdagi tutgan o‘rni. Avtomobil elektr jihozlarining rivojlanish istiqbollari, bu sohada ilm-fan va texnika yutuqlari. Elektr jihozlarning avtomobillardagi ishlash sharoitlari. Elektr jihozlarni turli sharoitlarga moslab chiqarilishi va ularga qo‘yiladigan Davlat standartlarining talablari. Avtomobillarning elektr jihozlarini umumiy sxemasini alohida funktsional tizimlarga bo‘linishi. Adabiyotlar: [1-3...6 b.]; [4-3...4 b.]; [5-4...11 b.]; O‘z-o‘zini tekshirish savollari 1. O‘zbekiston mustaqillik yillarida avtomobilsozlik va avtomobil transportini rivojlantirishda qanday yutuqlarga erishdi? 2. Transport vositalarida elektr energiya qanday maqsadlar uchun qo‘llaniladi? 3. Elektronika va mikroprotsessor texnikasining rivojlanishi avtomobillarda qanday tizimlarni vujudga kelishiga olib keldi? 4. Hozirgi zamon avtomobillarining elektr jihozlari qanday sistemalardan tashkil topgan? 5. Avtomobillarning elektr jihozlarini umumiy sxemasini chizing va qisqacha izohlang? 6. Hozirgi zamon avtomobillarining elektr va elektron jihozlariga kanday talablar qo‘yiladi? 2 – m odul . AVTOMOBIL LARINING ELEKTR TA’MINOT TIZIMI 2 – mavzu. Avtomobilning generator qurilmalari Elektr ta’minot tizimining tarkibiy sxemasi va uning aloxida elementlarini vazifalari. Elektr ta’minot tizimiga kiruvchi asboblarning tahlili. Generatorlarining turlari va ularning texnik tavsifnomasi. O‘zgaruvchan tok generatorlarining tuzilishi va ishlash prinsipi. 4 Generatorda induksiya langan 3 fazali o‘zgaruvchan tokni to‘g‘rilash prin-tsiplari. To‘g‘rilangan tok va kuchlanishning o‘rtacha kiymatlari. Generatorlarining elektr tavsifnomalari. O‘zgaruvchan tok generatorlarining konstruktsiyasi va ularning o‘ziga xos tomonlari. Kompakt (ixcham) tuzilishga ega bo‘lgan va kontaktsiz o‘zgaruvchan tok generatorlari. 3-mavzu. Avtomobil generatorini kuchlanishini avtomatik rostlash Generator kuchlanishini rostlash asoslari. Elektromagnit kuchlanish rostlagichi. Elektromagnit kuchlanish rostlagichining ish jarayoni va uning tavsifnomasini yaxshilash usullari . Yarim o‘tkazgichli kuchlanish rostlagichlari. Kontakt-tranzistorli, kontaktsiz-tranzistorli va integral kuchlanish rostlagichlari. Kenglik-impulsli moddullash prinsipiga asoslangan kuchlanish rotlagichlari. Adabiyotlar: [1-7...39 b.]; [2-5...35 b.]; [3-5...14, 24...82 b.]; [4-41...97 b.] O‘z-o‘zini tekshirish savollari 7. Avtomobil generatori kanday vazifani bajaradi? 8. O‘zgarmas tok generatorining asosiy kamchiliklarini keltiring 9. O‘zgaruvchan tok generatori o‘zgarmas tok generatoriga nisbatan qanday afzalliklarga ega? 10. O‘zgaruvchan tok generatorining tuzilishi va ishlash prinsipini yozing. 11. O‘zgaruvchan tok generatori tug‘rilagich blokining prinsipial sxemasini chizing va ishlashini tushuntirib bering. 12. O‘zgaruvchan tok generatorining elektr tavsifnomalarini chizing va qisqacha izohlang. 13. O‘zgaruvchan tok generatolarining yuklama tokini cheklash xususiyatini fizik ma’nosini tushuntiring. 14. Kontaktsiz o‘zgaruvchan tok generatorlar tuzilishining o‘ziga xos tomonini va ishlash prinsipini tushuntiring. 15. Avtomobil generatori kuchlanishining rostlash asoslarini tushuntirib bering. 16. Elektromagnit kuchlanish rostlagichning sxemasini chizing va uni ishlash prinsipini tushuntirib bering. 17. Elektromagnit kuchlanish rostlagichlaridagi ish jarayonini tushuntiring. 18. Tezlatuvchi qarshilikli elektromagnit kuchlanish rostlagichning sxemasini chizib, uni ishlash prinsipini tushuntirib bering. 19. Ikki bosqichli rostlagichlar qanday maqsadda ishlatiladi? RR-380 belgili rostlagichni sxemasini chizib uni qanday ishlashini tushuntiring. 20. Elektromagnit kuchlanish rostlagichlarida termokompensatsiya nima uchun va qanday amalga oshiriladi? 21. Kontakt-tranzistorli kuchlanish rostlagichini sxemasini chizing va ishlash prinsipini tushuntirib bering. Uning afzallik va kamchiliklarini izohlang. 22. Kontaktsiz-tranzistorli RR-350 belgili kuchlanish rostlagichini sxemasini chizing, ishlash prinsipini tushuntiring va afzalliklarini izohlang. 23. Ya-112A integral kuchlanish rostlagichini chizing, ishlash prinsipini tushunting va konstruktsiyasining o‘ziga xos tomonlarini keltiring. 4 mavzu. Akkumulyatorlar batareyasi Avtomobil akkumulyatorlar batareyasining vazifasi va unga qo‘yiladigan asosiy talablar. Qo‘rg‘oshin-kislotali akkumulyatorlarning ishlash prinsipi va ulardagi elektrkimyoviy jarayonlar va ularda elektr yurituchi kuchning (EYUK) hosil bo‘lish mexanizmi. Akkumulyatorlar batareyasining konstruktiv turlari va tuzilishi. Oddiy tuzilishga ega bo‘lgan akkumulyatorlar batareyasi. «Xizmat ko‘rsatilmaydigan» va «Kam xizmat ko‘rsatiladigan» akkumulyatorlar. Quyuqlashtirilgan elektrolitli akkumulyatorlar. Akkumulyatorlar batareyasining belgilanishi. 5 Akkumulyatorlarning asosiy ko‘rsatkichlari: EYUK; kutblanish EYUK; batareyaning ichki qarshiligi va uni aniqlovchi omillar; sig‘im, sig‘imning razryad tokiga, elektrolit temperaturasiga va akkumulyatorlar batareyasining razryadlanganlik darajasiga bog‘likligi; batareyalarning quvvati va energiyasi. 5 – mavzu. Akkumulyatorlarning tavsifnomalari, nosozliklari va zaryad qilish usullari Akkumulyatorlar batareyasining razryadlanish va zaryadlanish tavsifnomalari. Akkumulyatorlarning volt-amper tavsifnomasi. Generator va akkumulyatorlar batareyasi-ning birgalikda ishlashi. Zaryad balansi. Akkumulyatorlar batareyasining asosiy nosozliklari va ularni oldini olish choralari. Akkumulyatorlar batareyasining zaryad qilish usullari. Akkumulyatorlarni ishlatish jarayonidagi qarovi va ularni texnik holatini aniqlash. Zamonaviy avtomobillarga o‘rnatilayotgan akkumulyatorlarni ishlatishning o‘ziga xos tomonlari. Transport vositalarining elektr ta’minot tizimining texnik qarovi Adabiyotlar: [1- 39...70 b.]; [2- 36...69 b.]; [3-83...123 b.]; [4-11...40 b.] O‘z-o‘zini tekshirish savollari 24. Avtomobilda akkumulyatorlar batareyasining vazifasini va ularga qo‘yiladigan asosiy talablarni keltiring 25. Qo‘rg‘oshin-kislotali akkumulyatorlar batareyasining tuzilishi va belgilanishini tushuntiring. 26. «Xizmat ko‘rsatilmaydigan» akkumulyator batareyalarining tuzilishini o‘ziga xos tomonlarini keltiring. 27. «Kam xizmat ko‘rsatiladigan» akkumulyator batareyalarining tuzilishini o‘ziga xos tomonlarini keltiring. 28. Qo‘rg‘oshin-kislotali akkumulyatorlarda sodir bo‘ladigan fizikaviy-ximiyaviy jaryonlarni tushuntiring. 29. Akkumulyatorning EYUK nima va uning qiymati qanday omillarga bog‘lik? 30. Akkumulyatorning qutblanish EYUK nima va uning qiymati qanday omillarga bog‘liq? 31. Akkumulyator batareyasining sig‘imi nima va u qanday omillarga bog‘liq bo‘ladi? 32. Akkumulyatorning razryad tavsifnomasini chizing va qisqacha tahlil qiling. 33. Akkumulyatorning zaryad tavsifnomasini chizing va qisqacha tahlil qiling. 34. Akkumulyatorning volt-amper tavsifnomasini chizing va qisqacha tahlil qiling. 35. Generator va akkumulyatorlar batareyasining birgalikda ishlash grafigini chizing va tahlil qiling. 36. Akkumulyator plastinalarining sulfatlanib qolish sabablari va uni oldini olish choralarini keltiring. 37. Akkumulyatorlar batareyasining me’yordan ortiq razryad bo‘lish sabablari va oldini olish choralarini keltiring. 38. Akkumulyator plastinalari nima sababdanyemiriladi va qayishib ketadi? 39. Akkumulyatorlar batareyasi zaryad toki o‘zgarmas bo‘lgan usulda qanday zaryad qilinadi, afzallik va kamchiliklari? 40. Akkumulyatorlar batareyasi zaryad kuchlanishi o‘zgarmas bo‘lgan usulda qanday zaryad qilinadi, afzallik va kamchiliklari? 6 41. Akkumulyatorlarni ishlatish jarayonidagi qarovi va ularni texnik holatini aniqlash usullarini bayon qiling. 42. Zamonaviy avtomobillariga o‘rnatilgan akkumulyatorlarni ishlatishning o‘ziga xos tomonlarini tushuntiring. 3 – m odul . AVTOMOBIL LARI NING ICHKI YONUV DVIGATELLARINI ISHGA TUSHIRISH TIZIMI 6-mavzu. Startyor elektrodvigatelining elektromexanik tavsifnomasi Ishga tushirish tizimining tarkibiy sxemasi va tahlili. Motorni ishga tushirish sharoitlari. Motor tirsakli valining aylanishga qarshilik momenti va uni aniqlash usullari. Sovuq holatdagi motorni ishga tushirishning minimal aylanishlar chastotasi. Starter elektrodvigatelining elektromexanik tavsifnomasi. Starter zanjirida kuchlanish pasayishining uning elektromexanik tavsifnomasiga ta’siri. 7- mavzu. Avtomobil startyorlarning tuzilishi va ishlash prinsipi Starterlarning tuzilishi, ishlash prinsipi va konstruktsiyasining o‘ziga xos tomonlari. Ichki reduktorli va doimiy magnitdan uyg‘otiluvchi starterlar. Startyorlarni boshqarishning elektr sxemalari. Motorning ishga tushirishniyengillatuvchi vositalar. Ishga tushirish tizimining texnikaviy qarovi. Adabiyotlar: [1- 71...94 b.]; [2- 7...112 b.]; [3-124...148 b.]; [4-147...174 b.] O‘z-o‘zini tekshirish savollar i 43. Dvigatelni ishga tushirish sistemasining vazifasi nima va u qanday asosiy elementlardan tashkil topgan? 44. Dvigatel tirsakli valining aylanishiga qarshilik momenti qanday omillarga bog‘liq va u qanday aniqlanadi? 45. Dvigatelni ishga tushirish uchun zarur minimal aylanishlar chastotasi nima va u turli dvigatellarda qanday qiymatlarga ega? 46. Starterning elektromexanik tavsifnomasini chizing va qisqacha taxlil qiling. 47. Starterlarni tuzilishi va konstruktsiyasining o‘ziga xos tomonlarini tushuntiring. 48. Erkin yurish muftasining vazifasi, tuzilishi va ishlashini izohlang. 49. Starterlarni boshqarishning elektr sxemalarini qisqacha tahlil qiling. 50. Dvigatellarni ishga tushirishniyengillatuvchi moslamalarning vazifasi, turlari va ishlashini tushuntiring. 51. Starterlarning texnik xolati qaysi rejimlarda va qanday aniqlanadi? 52. Ishga tushirish tizimining texnik qarovida qanday ishlar bajariladi? 4- m odul . BENZINLI MOTORLARNING O‘T OLDIRISH TIZIMI 8-mavzu. Kontaktli o‘t oldirish tizimi Benzinli motorlarning o‘t oldirish tizimi va uning asosiy elementlarini vazifasi. O‘t oldirish tizimiga qo‘yiladigan talablar va uning asosiy ko‘rsatkichlari. Kontaktli o‘t oldirish tizimining umumiy sxemasi va ishlash prinsipi. O‘t oldirish tizimining ish jarayoni. O‘t oldirish tizimining elektr tavsifnomalari va ularni yaxshilash usullari. O‘t oldirishni ilgarilatish burchagi va uni rostlash usullari. Kontaktli o‘t oldirish tizimi jihozlarining tuzilishi. Kontaktli o‘t oldirish tizimining kamchiliklari. 9-mavzu. Elektron o‘t oldirish tizimlari Elektron o‘t oldirish tizimlarining turlari va ularning tahlili. Kontakt-tranzistorli o‘t oldirish tizimining amaliy sxemasi va uning ishlashi. Kontakt-tranzistorli o‘t oldirish tizimida ishlatilgan jihozlar tuzilishining o‘ziga xos tomonlari. Kontaktsiz-tranzistorli o‘t oldirish 7 tizimining amaliy sxemalari. Magnitoelektr, Xoll datchiklari o‘rnatilgan kontaktsiz-tranzistorli o‘t oldirish tizimlari. Kontaktsiz o‘t oldirish tizimlarida qo‘llanilgan jihozlar tuzilishining o‘ziga xos tomonlari. Mikroprotsessorli o‘t oldirish tizimlarining tarkibiy sxemasi va ularni ishlash prinsipi. YUqori kuchlanishni elektron (statik) taqsimlash tizimlari. 10-mavzu. O‘t oldirish shamlari O‘t oldirish shamlarining dvigatelda ishlash sharoitlari. O‘t oldirish shamlarining tuzilishi va uning o‘ziga xos tomonlari. O‘t oldirish shamlarining issiqlik tavsifnomasi. CHug‘lanish soni. SHamlarning belgilanishi. O‘t oldirish shamlarining rivojlanish istiqbollari. O‘t oldirish tizimining texnik qarovi Adabiyotlar: [1- 95...137 b.]; [2- 113...190 b.]; [3-148...207; 223...231 b.]; [4-187...221 b.] O‘z-o‘zini tekshirish savollari 53. O‘ t oldirish tizimlarga qo‘yiladigan talablarni keltiring va uning asosiy ko‘rsatkichlarini izohlang. 54. Batareyali œt oldirish tizimining sxemasini chizing va uni ishlash prinsipini tushuntirib bering. 55. O‘t oldirish g‘altagining vazifasi va tuzilishini o‘ziga xos tomonlarini tushuntirib bering. 56. Kontaktli o‘t oldirish tizimida kondensator va variatorning vazifasini tushuntiring. Variator kanday ishlaydi? 57. O‘t oldirish g‘altagidagi birlamchi tok va ikkilamchi kuchlanishni aniqlash formulalarini yozing, ularni dvigatelning aylanish chastotasi va silindrlar soniga bog‘liqligini tushuntiring. 58. O‘t oldirish shami elektrodlari orasidagi uchqunli razryad fazalarini tavsiflab bering. 59. O‘t oldirish tizimining tavsifnomasini chizing va uni yaxshilash usullarini tushuntiring. 60. O‘t oldirishni ilgarilatish burchagini markazdan qochma rostlagichining vazifasi va ishlashini tushuntiring. 61. O‘t oldirishni ilgarilatish burchagini vakuumli rostlagichining vazifasi va ishlashini tushuntiring. 62. Kontakt-tranzistorli o‘t oldirish tizimining sxemasini chizing, uni ishlash prinsipini tushuntiring va afzallik hamda kamchiliklarini izohlang. 63. Kontaktsiz-tranzistorli o‘t oldirish tizimining sxemasini chizing va uning ishlash prinsipini tushuntirib bering. 64. Kontaktsiz-tranzistorli o‘t oldirish sistemalarida qanday datchiklar ishlatiladi? 65. Xoll datchigi o‘rnatilgan kontaktsiz-tranzistorli o‘t oldirish tizimini ishlash prinsipini tushuntiring. 66. Mikroprotsessorli o‘t oldirish tizimining tarkibiy sxemasini chizing va izohlang. 67. Y u qori kuchlanishni statik taqsimlash usulining turlari va ishlash prinsipini izohlang . 68. O‘t oldirish shamlarining asosiy qismlarini keltiring. O‘t oldirish shamlarning izolyatorlari qanday materiallardan tayyorlanadi? 69. O‘t oldirish shamlarini belgilash tartibini tushuntiring. 70. O‘t oldirish shamining issiqlik tavsifnomasi nima? «Issiq» va «sovuq» shamlar va chug‘lanish soni haqidagi tushunchalarni tahlil qilib bering. 5 – m odul . AVTOMOBILLARNING A XBOROT-DIAGNOSTIK TIZIM I 8 11-mavzu. Nazorat – o‘lchov asboblari Axborot-diagnostik tizimning vazifasi va uning asosiy ko‘rsatkichlari. Nazorat-o‘lchov asboblarining vazifasi va ishlash prinsipiga ko‘ra bo‘linishi. Asboblarga bo‘lgan talablar va ularning ish sharoitlari. Temperatura va bosimni o‘lchash asboblari. Dvigatelning moylash tizimidagi bosim, sovutish tizimidagi temperatura va boshqa parametrlarning avariya qiymati haqida darak beruvchi asboblar. YOnilg‘i sathini o‘lchovchi asboblar. Akkumulyatorning zaryad rejimini nazorat qiluvchi asboblar. Avtomobilning harakat tezligi, dvigatel tirsakli valining aylanish chastotasini nazorat qiluvchi asboblar. Nazorat-o‘lchov asboblarining texnik qarovi 12-mavzu. Bortdagi nazorat tizimlar Avtomobillarning axborot-diagnostik tizimining rivojlanish istiqbollari. Bortdagi diagnostika va nazorat tizimi, bort kompyuteri. Avtomobillarda ma’lumotni aks ettirish vositalari. Elektron indikatorlarni tasniflanishi. Asboblar paneli. Adabiyotlar: [1- 138...164 b.]; [2- 219...241 b.]; [3-232...251 b.]; O‘z-o‘zini tekshirish savollar 71. Termobimetall-impulsli bosim o‘lchash asbobini sxemasini chizing va ishlashini tushuntiring. 72. Termobimetall-impulsli temperatura o‘lchash asbobini sxemasini chizing va ishlashini tushuntiring. 73. Magnitoelektr(logometrik) bosim o‘lchash asbobini sxemasini chizing va ishlashini tushuntiring. 74. Magnitoelektr(logometrik) temperatura o‘lchash asbobini sxemasini chizing va ishlashini tushuntiring. 75. Termobimetall-impulsli asboblarning asosiy kamchiliklari va magntoelektr (logometrik) asboblarining afzalliklarini izohlang. 76. Avariyali temperatura va minimal bosim darakchilarining tuzilishi, ishlashini tushuntiring. 77. Elektromagnit yonilg‘i sathini o‘lchovchi asbobni tuzilishi va ishlashini tushuntirib bering. 78. Magnitoelektr(logometrik) yonilg‘i sathini o‘lchovchi asbobni tuzilishi va ishlashini tushuntirib bering. 79. Akkumulyatorlarning zaryad rejimni nazorat kiluvchi asboblar kanday tuzilgan va ishlaydi? 80. Mexanik uzatmali spidometrni tuzilishi va ishlashini tushuntiring. 81. Elektr uzatmali spidometrni tuzilishi va ishlashini tushuntiring. 82. Bortdagi diagnostika va nazorat tizimi ni izohlang . 83. Avtomobillarda ma’lumotni aks ettirish vositalari. Asboblar paneli. 6- m odul . YORITISH VA YORUG‘LIK DARAKCHILARI TIZIMI 13-mavzu. Bosh yoritish faralari Umumiy ma’lumotlar. Y o ritish tizimlarida yorug‘lik taqsimlanishining asosiy prinsiplari va turlari. Bosh yoritish faralarining yorug‘lik-texnik tavsifnomalarini me’yorlash. Bosh yoritish faralarini tuzilishi. Gomofokal, elleptik va yorug‘lik diodlari asosidagi faralar. Tumanga qarshi faralar. 14 –mavzu. Yorug‘lik darakchilari va avtomobil lampalar Umumiy ma’lumotlar. Gabarit chiroqlari. Tormozlanish va burilish darakchilari. Yorug‘lik-darakchi asboblarining tuzilishi. Avtomobil lampalari. Galogen va ksenon lampalarning tuzilishi va ishlashining o‘ziga hos tomonlari. 9 Yoritish va yorug‘lik darakchilari tizimiga texnik xizmat ko‘rsatish Adabiyot: [1- 165...191 b.]; [2- 242...285 b.]; [3-252...283 b.]; O‘z-o‘zini tekshirish savollar 84. Yoritish va yorug‘lik darakchilarini yo‘l harakat xavfsizligini ta’minlashda qanday axamiyati bor? 85. Avtomobil fara va fonarlarining yorug‘lik-texnik tavsifnomalariga qanday talablar qo‘yiladi? 86. Yoritish tizimlarida yorug‘lik taqsimlanishining asosiy prinsiplari nimadan iborat? 87. Evropa yorug‘lik taksimlash tizimining sxemasini chizing va tushuntiring. 88. Amerika yorug‘lik taksimlash tizimining sxemasini chizing va tushuntiring. 89. Evropa va amerika yorug‘lik taksimlash sistemalarining bir-biridan farqini tushuntiring. 90. Bosh yoritish faralarining turlari va tuzilishini tushuntiring. 91. Tumanga qarshi faralarning tuzilishi va ishlashini tushuntiring. 92. Galogen lampalarining tuzilishi va ishlashini tushuntiring. 93. Yoritish sistemalarini tekshirish va rostlashning usullarini keltiring 7 – m odul . AVTOMOBILNING ELEKTRON BOSHQARISH TIZIMLARI 15 –mavzu. Avtomobil dvigatellarini elektron boshqarish Majburiy salt ishlash ekonomayzerini elektron boshqarish. Avtomobil dvigatel-larida yonilg‘ini mexanik uzluksiz purkash tizimlari (K-Jetronik, KE-Jetronik). Avtomobil dvigatellarida yonilg‘i purkashni elektron boshqarish: L -Jetronik, Mono-Jetronik yonilg‘i purkash tizimlari. Yonilg‘i purkash va o‘t oldirishni birgalikda boshqarish: Motronik va Mono- Motronik tizimlari. Benzinni bevosita silindrlarga purkash tizimi. Dizel dvigatellarda yonilg‘i uzatilishini elektron boshqarish. Datchiklar va ijrochi mexanizmlar. 16 –mavzu. Avtomobilning aktiv xavfsizlik tizimlarini elektron boshqarish Umumiy ma’lumotlar. Avtomobilning gidravlik antiblokirovkali tormoz tizimi-ning (ABS- Antilock Brake System) tuzilishi va ishlash prinsipi. Avtomobil g‘ildiraklarini shataksirashiga qarshi tizim (ASR-Automatic Slip Regulation). Harakat barqarorligi tizimi (ESP - Electronic Stability Programme) Adabiyot: [1- 191...200 b.]; [2- 286...298 b.] O‘z-o‘zini tekshirish savollar: 94. Avtomobillarni konstruktsiyasini rivojlanishida elektron boshqarish tizimlari qanday o‘rin tutadi? 95. Majburiy salt ishlash ekonomayzerining vazifasi nima va u qanday boshqariladi? 96. Benzinli dvigatellarda yonilg‘i uzatilishini elektron boshqarish tizimining tarkibiy sxemasini chizing va qisqacha tushuntiring. 97. Benzinli dvigatellarda yonilg‘i uzatilishini elektron boshqarish tizimlari qanday afzalliklarga ega? 98. Dvigatelga uzatilayotgan yonilg‘i-havo aralashmasini stexiometrik tarkibda ishlashini ta’minlash qanday amalga oshiriladi? 99. Dizel dvigatellarida yonilg‘i uzatilishini elektron boshqarish tizimining tarkibiy sxemasini chizing va qisqacha tushuntiring. 100. Antiblokirovkali tormoz tizimining vazifasi nima va u kanday boshqariladi? 10 NAZORAT ISH TOPSHIRIQLARI 1 - topshiriq Ilgari ishlatilgan akkumulyatorlar batareyalarini 1-rasmda keltirilgan sxema bo‘yicha 127 V li o‘zgarmas tok tarmog‘idan zaryad qilish kerak. Buning uchun quyidagilarni bajarish zarur: a) batareyalar bir bosqichli usulida zaryad qilinganda, ularning har bir elementiga yakuniy 2,7 V kuchlanish bera oladigan zaryad tokini tanlash: b) zaryad jarayonini me’yorida o‘tishini ta’minlash uchun zarur bo‘lgan reostat quvvatlarini aniqlash. Reostat oddiy yoritish lampalaridan (127 V li va quvvati 15, 25, 40, 60 va 100 Vt li) tuzilishi mumkin. Hisoblash uchun kerakli ma’lumotlar 1-jadvalda keltirilgan. 1-jadval O‘quv shifrini oxirgi raqami bo‘yicha variant nomeri Batareya markasi (Batareya nomeri sxemada keltirilgan) Sxema nomeri N 1 N 2 N 3 1 6СТ-66A 6СТ-66A 3СТ-150EM 3 2 6СТ-6 0 ЭМ 6СТ-105 ЭР 6СТ-105 ЭР 4 3 6СТ- 55 A 6СТ- 88 ЭМ 6СТ- 88 ЭМ 1 4 6СТ-132ЭМ 6СТ-182ЭМ - 2 5 6СТ- 7 5ЭМ 6СТ-75A 6СТ- 190 A 3 6 6СТ-77A 6СТ-77A 6СТ-77A 5 7 6СТ- 66 ЭМ 6СТ- 132 A 6СТ- 132 A 1 8 6СТ-6 0 ЭМ 6СТ-190A - 2 9 6СТ-90ЭМ 6СТ-90ЭМ 6СТ-90ЭМ 4 0 3 СТ-150TM 3 СТ-150TM 6СТ-190A 5 11 1 - rasm. Reostat va akkumulyatorlar batareyasining ulanish sxemalari 12 1 - topshiriqni bajarish uchun uslubiy ko‘rsatmalar (1-sxema misolida) 1. N 1 , N 2 , N 3 akkumulyatorlar batareyasi uchun zaryad tok kuchini aniqlaymiz. I N1 = Q N1  0,1; I N2 = Q N2  0,1; I N3 = Q N3  0,1 Bu yerda, Q N 1 , Q N 2 , Q N 3 - akkumulyatorlar batareyasining nominal sig‘imi. 2. R 1 i R 2 qarshiliklar, hamda A va B tugunlaridan o‘tadigan toklarning qiymatini aniqlaymiz «B» tuguni Kirxgofning 1-qonuniga ko‘ra IB   0 I N2N3 - I N2 - I N3 = 0; I N2N3 = I N2 + I N3 «A» tuguni Kirxgofning 1-qonuniga ko‘ra IA   0 I N1 + I R2 - I N2N3 = 0 bundan I R2 = I N2N3 - I N1 R 1 dan o‘tadigan tok N 1 batareyasining zaryad tokiga teng, ya’ni. I R1 =I N1 3. Ortiqcha kuchlanishni so‘ndiradigan R 1 va R 2 qarshiliklarning qiymatini aniqlaymiz R Uc n IR 1 1 20   , ; R Uc n IR 2 2 20   , ; Bu yerda, n - ketma-ket ulangan akkumulyator elementlarining soni 4. Reostatlarning š uvvatini ani š laymiz Vt ; Vt 5. Reostatlarning quvvati va qarshiligi bo‘yicha reostat tuzish uchun zarur bo‘lgan elektr lampalari soni aniqlanadi. 2 – t o p sh i r i q 2-jadvalda keltirilgan variantlarning biri uchun, berilgan qiymatlar bo‘yicha o‘t oldirish tizimi tadqiq qilinsin. Buning uchun, quyidagi masalalaryechilsin: a) o‘t oldirish g‘altagining birlamchi chulg‘amidan o‘tadigan uzilish toki I 1 bilan dvigatel tirsakli valining aylanishlar chastotasi n orasidagi bog‘lanishni hisoblash va uni grafigi I 1 = f ( n ) ni chizish. 13 b) o‘t oldirish g‘altagining ikkilamchi chulg‘amida hosil bo‘ladigan kuchlanish U 2 max bilan dvigatel tirsakli valining aylanishlar chastotasi n orasidagi bog‘lanishni hisoblash va uni grafigi U 2 max = f ( n ) ni chizish. , A Bu yerda, t T - kontaktlarni tutashib turish vaqti, millisekundda (mS); R=R 1 + R L - birlamchi zanjirning umumiy qarshiligi; R 1 - qo‘shimcha qarshilik (variator), R L – o‘t oldirish g‘altagining birlamchi chulg‘ami qarshiligi, n – aylanishlar chastotasi, z - tsilindrlar soni;  - energiya to‘planishi jarayonining nisbiy davomiyligi; Bu ko‘rsatkich mexanik uzgichli o‘t oldirish tizimlari uchun kontaktlarni tutashib turish holatining nisbiy burchagini, kontaktsiz sistemalar uchun esa 1 ta uchqun hosil bo‘lish uchun tranzistorning ochiq turish xolatining nisbiy davomiyligini ifodalaydi. Ikkilamchi kuchlanish U 2max quyidagi formula bilan aniqlanadi , Bu yerda: k tr - o‘t oldirish g‘altagining transformatsiya koeffitsienti; C 1 , C 2 - birlamchi va ikkilamchi zanjir sig‘imlari;  - o‘t oldirish tizimida energiya yo‘qolishini hisobga oluvchi koeffitsient 2 - topshiriqni bajarish uchun qo‘shimcha ma’lumotlar . 1. U = 14 V - avtomobilning bort tizimidagi nominal kuchlanish;  = 0,57;  = 0,75 - elektromexanik o‘t oldirish tizimi uchun;  = 0,5 ;  = 0,54 - tranzistorli o‘t oldirish tizimi uchun; 2. Hamma tavsifnomalar dvigatel tirsakli vali aylanishlar chastotasining n max / 10 qiym atidan n max qiymatigacha, n max / 10 ga teng qadam bilan hisoblanadi va grafigi quriladi. 2-jadval Ko‘rsat - kichlar V a r i a n t r a q a m i 1 2 3 4 5 6 7 8 9 0 O‘t oldirish tizimining turi Kontaktli Kontaktli Kontaktli Kontaktli Kontakt-tranzistorli Kontakt-tranzistorli Kontaktsiz-tranzistorli Kontaktsiz- tran-zistorli Kontaktsiz- tran-zistorli Kontaktsiz- tran-zistorli Z 6 8 4 4 8 8 4 8 4 4 n, min -1 2500 3400 400 0 6000 3200 4200 5600 3200 7000 6000 L , Gn 0,06 0,07 0,08 0,09 0,03 0,042 0,055 0,06 0,04 0,06 R L , Om , 1,6 1,6 1,85 1,56 1,85 3,2 0,37 0,35 0,84 0,80 R 1 , Om 3,2 3,0 2,75 1,64 Q a r sh i l i k y o‘ q 14 K tr 58 56 68 68 227 216 153 115 82 90 С 1 , 10 -6 , F 0,20 0,25 0,30 0,25 1,0 1,0 0,47 0,1 0,35 0,40 С 2 , 10 -12 , F 80 140 70 40 35 130 57 160 80 37 15

Avtomobillarning elektr jihozlari va elektron tizimlari
 

S o‘ z     b o sh i

 

     «Avtomobillarining elektr jihozlari va elektron tizimlarini » faninio‘rganishdan asosiy maqsad, bo‘lg‘usi bakalavrlar uchun avtomobillar va boshqa transport vositalarining elektr jihozlari va elektron tizimlarini (EJvaET) ishlashprinsipi, nazariyasi, ishchi tavsifnomalari, ularni ishlatishning o‘ziga xos tomonlari, hamda rivojlanish istiqbollari to‘g‘risidama’lumotberishdir.

     Bu bilimlarni egallash, o‘quv jarayonining keyingi bosqichlarida o‘rganiladigan maxsus fanlarni o‘zlashtirish va yo‘nalishbo‘yichaamaliy ishda juda ham zarur, chunki hozirgi vaqtdaavtomobillarni ishlatish jarayonida yuzaga kelayotgan nosozliklarning salmoqliqismi elektr jihoz va elektron tizimlarga to‘g‘ri kelmoqda.

     Bu kursni o‘rganish natijasida talabalar quyidagi bilimlar va ko‘nikmalarni egallashlari kerak: 

  1. avtomobil va boshqa transport vositalarning ishonchli va samarali ishlatishda elektr va elektron jihozlarining ahamiyati; EJvaET lar va ularning ayrim qismlarining umumiy sxemasi, EJvaET larning ayrim uskuna va agregatlarining vazifasi, ishlash prinsipi, tuzilishi va tavsifnomalari; ularni ishlatilishining o‘ziga xos tomonlari va diagnostika qilishning asosiy usullari;
  2. laboratoriya sharoitida avtomobil generatori, akkumulyatorlar batareyasi, startyor, va o‘t oldirish tizimini sinash va tavsifnomalarini tahlil qila bilish;
  3. elektr va elektron jihozlarini sinash uchun qo‘llaniladigan o‘lchov va diagnostika uskunalari, hamda qurilmalarni ishlatish bo‘yicha ko‘nikmalar hosil qilish.

«Avtomobillarining elektr jihozlari va elektron tizimlari» fani «Umumiy kimyo», «Fizika», «Elektrotexnika va elektronika asoslari» va «Transport vositalarining konstruksiyasi» fanlarida olingan bilimlarga tayangan holda o‘rganiladi. Shuning uchun, bu kurs materiallarini puxta egallash maqsadida yuqorida keltirilgan fanlardagi umumiy tushunchalar, ta’riflar, qonun va formularni qaytarish kerak bo‘ladi. Ayniqsa quyidagi mavzularga ko‘proq e’tibor berish zarur:  elektrmagnetizm, elektrmagnit induksiya  va o‘zinduksiya hodisalari, o‘zgaruvchan va o‘zgarmas elektr mashinalarining tuzilishi va ishlash prinsipi, yarim o‘tkazgichli asboblarning ishlashi, ulanishi, tavsifnomalari va hokazo.

     Kurs materiallarini o‘zlashtirish uchun sirtqi bo‘lim talabalari tavsiya qilingan adabiyotlardan mustaqil ravishda foydalanib, nazariy bo‘limlarni o‘rganish, ma’ruzalar eshitish, laboratoriya ishlarini bajarishlari kerak. Mustaqil ish sifatida 1 ta yozma nazorat ishi bajariladi. Nazorat ishi yakuniy nazorat boshlanguncha fakultet dekanatiga topshirilishi yoki yuborilishi kerak.

Sotib olish