Ayollar yubkasi uchun fason tanlash, gazlama tanlash, andoza tayyorlash, andozaga fason chiziqlarni kiritish, andozani gazlamaga joylashtirish, bichish va tikish texnologik yaratish.

O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY TA’LIM, FAN VA
INNOVATSIYALAR VAZIRLIGI
FARG‘ONA DAVLAT UNIVERSITETI
SIRTQI BO‘LIM TEXNOLOGIK TA’LIM YO‘NALISHI
22/28A- guruh talabasi  Toshmuxammadov Oybekning
Mahsulot tayyorlash fanidan
KURS ISHI
Mavzu: Ayollar yubkasi uchun fason tanlash, gazlama tanlash, andoza
tayyorlash, andozaga fason chiziqlarni kiritish, andozani gazlamaga joylashtirish,
bichish va tikish texnologik yaratish.
Bajardi: __________________________
Qabul qildi: _______________________
Farg ‘ ona    2024 MUNDARIJA:
KIRISH ............................................................................................................... 3
I-BOB. Y UBKA FASONI VA GAZLAMA TANLASH JARAYONI
1.1.   Ayollar yubkasi fasonini tanlash mezonlari……………………………...... 5
1.2.  Gazlama turlarini tanlash va ularning xususiyatlari……………………….. 8
1.3.   Gazlamaning sifatiga qarab tanlov qilish usullari…………………………. 13
1.4.  Fason va gazlama uyg‘unligi ………………………………………………. 18
II-BOB. YUBKA TAYYORLASH TEXNOLOGIK JARAYONI
2.1.   Andoza   tayyorlash   va
moslashtirish………………………………………... 21
2.2.   Fason chiziqlarini andozaga kiritish.............................................................. 28
2.3.   Andozani   gazlamaga   joylashtirish   va
bichish................................................ 32
2.4.Tikish texnologik jarayoni.............................................................................. 34
XULOSA……......………….………………………………………………….. 36
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR........................................................... 38
2 KIRISH
“Yurtimizning kelajagi — yoshlarimizning qo‘lida”
Sh.M.Mirziyoyev.
O‘zbekiston   Respublikasi   Prezidentining   tikuvchilik   va   to‘qimachilik
sanoatini   rivojlantirishga   qaratilgan   qarorlari   va   chora-tadbirlari   sohada   muhim
o‘zgarishlarga   olib   kelmoqda.   2023-yil   15-mayda   qabul   qilingan   "Tikuvchilik   va
to‘qimachilik   sanoatini   rivojlantirishni   qo‘llab-quvvatlash   hamda   mahalliy
mahsulotlar   eksportini   kengaytirish   chora-tadbirlari   to‘g‘risida"gi   PQ-2180-sonli
qaror doirasida bir qator innovatsion va moliyaviy tadbirlar amalga oshirilmoqda.
Mazkur   qaror   asosida   tikuvchilik   majmualarini   rivojlantirish,   yangi   ish
o‘rinlari   yaratish   va   iqtisodiy   taraqqiyotga   hissa   qo‘shish   maqsad   qilingan.
Shuningdek,  yangi   tikuv-trikotaj   majmualari   tashkil   etish,   mahalliy   mahsulotlarni
eksport   qilish   va   aholi   bandligini   ta’minlashga   qaratilgan   dasturlar   ishlab
chiqilmoqda.   Misol   uchun,   2020-2021   yillarda   160   ta   yangi   tikuv-trikotaj
majmuasini   barpo   etish   orqali   48   mingga   yaqin   yangi   ish   o‘rni   yaratish
rejalashtirilgan.
Qaror ijrosi natijasida, mahalliy aholi, ayniqsa, xotin-qizlar uchun bandlik va
daromad   manbalari   yaratilmoqda.   Har   bir   majmuada   o‘rtacha   3,6   million   dona
tayyor   mahsulot   ishlab   chiqarish   ko‘zda   tutilgan,   va   hozirda   ishlab   chiqarilgan
mahsulotlarning   30   foizi   eksportga   yo‘naltirilmoqda.   Kelajakda   bu   ko‘rsatkichni
80 foizga yetkazish maqsad qilingan.
Kurs ishi mavzusining dolzarbligi.  Tikuvchilik sohasida zamonaviy usullar
va texnologiyalarni qo‘llash, mahsulot sifati va dizayniga yangi talablarni belgilab
beradi.   Ayollar   yubkasi   uchun   fason   tanlashdan   tortib,   to   bichish   va   tikish
jarayonigacha   bo‘lgan   bosqichlarda   zamonaviy   texnologiyalarni   tatbiq   qilish
ayniqsa dolzarbdir. Bu jarayonlar to‘qimachilik sanoatida innovatsiyalar va texnik
3 usullar orqali yuqori sifatli, jahon bozorida raqobatbardosh mahsulotlar yaratishga
yo‘l ochadi.
Kurs   ishi   mavzusining   maqsad i .   Yubka   tayyorlash   texnologiyasini   har
tomonlama   o‘rganish   va   mukammallashtirish   orqali   sifatli   mahsulot   tayyorlash
jarayonini   takomillashtirish.   Bu   orqali   ayollar   kiyimlari   uchun   yangi   fasonlar
yaratish,   dizayn   va   sifat   talablarini   oshirishga   qaratilgan   texnologiyalarni   tadbiq
etish.
Kurs ishi mavzusining v azifalar i:
 Ayollar yubkasi uchun zamonaviy fasonlarni tanlash va tavsiya etish.
 Yubka uchun mos gazlamalarni tanlashda sifat omillarini o‘rganish.
 Andozani   tayyorlash   va   unga   fason   chiziqlarini   kiritish   jarayonlarini
o‘rganish.
 Andozani   gazlamaga   joylashtirish,   bichish   va   tikish   jarayonlarini
o‘rganish hamda yaxshilash.
4 I-BOB. Y UBKA FASONI VA GAZLAMA TANLASH JARAYONI
1.1.   Ayollar yubkasi fasonini tanlash mezonlari
Ayollar yubkasining fasonini tanlash mezonlari bir qator omillarni o‘z ichiga
oladi. Fason tanlashda quyidagi asosiy jihatlar e’tiborga olinadi:
1.   Tanlash   maqsadi:   Yubka   qanday   tadbirda   yoki   vaziyatda   kiyilishini
aniqlash   muhimdir.   Masalan,   ish   joyida,   rasmiy   tadbirda   yoki   norasmiy
uchrashuvda kiyinadigan yubkalar turlicha bo‘ladi.
2.   Qishga   yoki   yozga   moslik:   Yubka   matosining   qalinligi   va   uslubi   faslga
qarab   tanlanadi.   Yozda   engil   va   havo   o‘tkazadigan   matolar,   qishda   esa   qalin   va
issiq materiallardan tayyorlangan yubkalar afzal.
3.   Figuraga   moslik:   Yubka   fasoni   tanlashda   ayolning   figuralarini   hisobga
olish zarur. Masalan, ba'zi fasonlar qizlar uchun qulay bo‘lsa, boshqalar esa to‘g‘ri
chiziq va bel qismiga e'tibor qaratadi.
4.   Trendi   va   zamonaviylik:   O‘z   vaqtida   trendda   bo‘lgan   fasonlarni   tanlash,
ayolning   uslubini   zamonaviy   ko‘rinishga   olib   keladi.   Trendlar   haqida   so‘nggi
yangiliklarni o‘rganish foydali bo‘ladi.
5.   Fasonning   o‘ziga   xosligi:   Yubkaning   turli   xil   turlari,   masalan,   A-shakl,
tulum,   uzun   yubkalar,   mini   yubkalar   va   boshqalar   bor.   Har   bir   fason   o‘ziga   xos
ko‘rinishga va amaliyotga ega, shuning uchun ularni tanlashda ehtiyotkorlik kerak.
6.   Mahsulotning   narxi:   Budjetga   qarab,   tanlashda   narx   darajasini   ham
hisobga olish muhimdir. Qimmatbaho brendlar yoki maxsus dizaynerlar tomonidan
tayyorlangan yubkalar ko‘proq investitsiya talab qiladi.
Yubkalar   silueti   bo‘yicha   to‘g‘ri,   etakka   qarab   kengaygan   va   toraygan
bo‘ladi.   Har   bir   siluet   bir   necha   variantlardan   iborat   bo‘lishi   mumkin.   Yubka
konstruktsiyasini   chizishda   avval   siluet   tanlanadi,   so‘ng   shaxsiy   figura   to‘laligi
hisobga olinib zamonaviy moda yo‘nalishiga mos model aniqlanadi. 
To‘g‘ri   yubka   va   uning   variantlari   ixcham   buksali   ayollar   figurasini
kelishgan   qilib   ko‘rsatadi.   Uning   etak   qismi   bo‘ksa   qismiga   nisbatan   5-8   sm   ga
5 kengroqdir. Etagi kengaytirilgan yubka beli xipcham (ingichka belli) va bo‘ksador
ayollarga   yarashadi.   Yubkani   kengaytirish   bel   vitochkalarini   etak   chizig‘iga
o‘tkazish yo‘li bilan hal etiladi. 
1-rasm. Yubka variantlari:
a, b – to‘g‘ri siluetli yubka; c-etagi kengaytirilgan yubka; 
d-etagi toraygan yubka; e-gode yubka
Etak qismi toraytirilgan yubka («hurmacha» shaklidagi) bashang kiyimlarda
ko‘proq   uchraydi.   Bunday   yubkalar   qattiqroq   gazlamadan
tikiladi.   Ba’zi   hollarda   bel   vitochkalar   o‘rniga   mayda
burmalar   loyihalanadi.   Yubka   barcha   siluetlari   va   ularning
variantlari   to‘g‘ri   siluetli   yubka   gazlamasi   asosida
konstruktiv   modellash   yo‘li   bilan   yaratiladi.   Yubkani
modellashda   uning   bo‘laklarining   o‘zaro   mutanosibligiga
(proportsional   ichiga)   e’tibor   berish   kerak.     Yubkani
modellashda   tikish   uchun   tanlangan   gazlama   xossalarini   va
figuraning   to‘laligini   ham   hisobga   olish   zarur.   Yupqa   va
mayin   gazlamalardan   etagi   kengaytirilgan   yubkalar,
cho‘ziluvchan gazlamadan torroq yubka tikish ma’qulroqdir.
«Klesh»,   «gode»   bichimli   yubkalarni   kengaytrish   darajasi
(kattaligi) qomat tuzilishiga qarab aniqlanadi. 
6а b c d e
2-rasm. To` g’ri
y ubk aningt ashqi
k o` rinishi. To‘g‘ri   yubkaga   silueti   to‘g‘ri   to‘rtburchak   shaklini   beruvchi   barcha
yubkalar   kiradi.   Ular   tor   va   kengaytirilgan,   bir   va   bir   necha   chokli,   shlitsali,
taxlamali va burmali bo‘lishi mumkin. 
Yubka vitochkalarining o‘rni, soni va kattaligini aniqlash har bir figuraning
xususiyatlariga   bog‘liq.   To‘g‘ri   yubkada   ort   bo‘lakda   2   ta,   old   bo‘lakda   2   ta
vitochka loyihalanadi. Agar vitochka kattaligi 4 sm dan oshsa, u ikkiga bo‘linadi,
ya’ni 2 ta vitochka o‘rniga 4 ta loyihalanadi. Klassik to‘g‘ri yubka ort bo‘lagi o‘rta
chokli yoki yaxlit bo‘ladi. Taqilma chap yon chokda yoki ort o‘rta chokda tikiladi.
To‘g‘ri yubka belbog‘li va belbog‘siz qilib tikilishi mumkin. (2-rasm). 
Klassik to‘g‘ri yubkaning chiziqlar bilan bo‘linishi 3-rasmda ko‘rsatilgan. 
3 - rasm  . To‘g ‘ ri yubkaning konstruktiv chiziqlari va asosiy bo‘laklari.
7 1.2.  Gazlama turlarini tanlash va ularning xususiyatlari
Yubka   tikish   jarayonida   gazlama   tanlash   juda   muhim,   chunki   u   tayyor
mahsulotning   sifatiga,   ko‘rinishiga   va   kiyish   qulayligiga   ta’sir   qiladi.   Quyida
yubkalar   uchun   eng   ko‘p   ishlatiladigan   gazlama   turlari   va   ularning   asosiy
xususiyatlari keltirilgan:
Paxta   mato.   Paxta   mato   —   tabiiy   tola   bo‘lib,   o‘simlikdan   olinadi   va   havo
o‘tkazuvchanligi, yumshoqligi bilan ajralib turadi. Bu mato ayniqsa yozgi kiyimlar
uchun juda mos bo‘lib, u teri uchun qulay va salqin saqlaydi.
Paxta matoning asosiy xususiyatlari:
- Havo o‘tkazuvchanligi: Paxta tolasi tabiiy ekanligi sababli havo o‘tkazadi
va issiq havoda terlashni kamaytiradi, bu esa yozgi kiyimlarda ko‘p ishlatilishining
sababidir.
- Yumshoqlik:   U   yumshoq   va   nozik   bo‘lib,   teri   bilan   oson   moslashadi.
Ayniqsa, chaqaloq va bolalar kiyimlari uchun bu xususiyat muhim.
- Namlikni yutish: Paxta matosi namlikni yaxshi yutadi va tez quriydi, shu
sababli sport kiyimlarida yoki kundalik kiyimlarda qulaylik yaratadi.
- Chidamlilik:   To‘g‘ri   parvarish   bilan   paxta   matolari   uzoq   muddat   xizmat
qiladi va chayqalishda o‘z sifatini yo‘qotmaydi.
- Ekologik   toza:   Paxta   tolasidan   tayyorlangan   matolar   biologik
parchalanadi  va tabiiy atrof-muhitga zarar yetkazmaydi, bu esa  ularning ekologik
jihatdan xavfsizligini ta’minlaydi.
Paxta mato ko‘p hollarda boshqa tolalar bilan aralashtiriladi, masalan, paxta-
polyester   aralashmasi   mustahkamlik   va   chidamlilikni   oshiradi.   Shu   bilan   birga,
100%   sof   paxta   matolari   ham   yuqori   sifatli   deb   hisoblanadi.   Paxta   matosi   ko‘p
turdagi   kiyimlar,   ayniqsa   ko‘ylaklar,   futbolkalar   va   yozgi   liboslarda   keng
qo‘llaniladi
Shoyi .   Shoyi yoki ipak mato — eng qadimgi va qadrlangan matolardan biri
bo‘lib,   tabiiy   ipak   tolasidan   olinadi.   Bu   mato   o‘zining   nafisligi,   nozikligi   va
hashamatli ko‘rinishi bilan ajralib turadi. Shoyi, ayniqsa, rasmiy tadbirlar, to‘y va
ziyofat liboslari uchun ideal tanlov hisoblanadi. 
8 Quyida shoyi matoning asosiy xususiyatlari keltirilgan:
- Yumshoqlik va nafislik: Shoyi juda yumshoq va tanaga yoqimli his qiladi.
Bu uni yuqori sifatli va hashamatli material sifatida qadrlashiga sabab bo‘ladi.
- Yorqinlik va jozibadorlik: Shoyi o‘ziga xos tabiiy yorqinlikka ega bo‘lib,
yorug‘likni   yaxshi   aks   ettiradi.   Bu   uning   boshqa   matolardan   ko‘ra   ko‘proq
jozibador ko‘rinishini ta'minlaydi.
- Havo o‘tkazuvchanligi: Ipak juda havo o‘tkazuvchan  va namlikni  yaxshi
yutadi,   bu   esa   uni   issiq   havoda   kiyish   uchun   qulay   qiladi.   Teri   ustida   silliq   his
qilinishi tufayli, asosan, yozgi va bahorgi kiyimlarda keng qo‘llaniladi.
- Haroratni   ushlab   turish:   Shoyi   issiq   havoda   tanani   salqin,   sovuq   havoda
esa   iliq   saqlash   xususiyatiga   ega.   Bu   uni   barcha   fasllarda   kiyish   uchun   mos
materialga aylantiradi.
- Namlikni yutish: Shoyi namlikni yaxshi yutadi va tez quriydi, shu sababli
qulaylik beradi va terini tirnamaydi.
Shoyi   juda   nozik   bo‘lgani   uchun,   yuvishda   maxsus   parvarish   talab   qiladi.
Sovuq suvda yoki quruq tozalash usulida parvarish qilish tavsiya etiladi. Uzoq vaqt
xizmat qilishini ta’minlash uchun quritishda va dazmollashda ham maxsus talablar
mavjud. Shu sababli, shoyi kiyimlar uzoq vaqt o‘z jozibasini saqlab qolishi uchun
ehtiyotkorlik talab qiladi.
Jinsi .   Jinsi   yoki   denim   mato   —   qalin   va   chidamli   to‘qima   bo‘lib,   asosan
paxtadan   tayyorlanadi   va   qo‘shimcha   ravishda   ko‘pincha   sintetik   tolalar   bilan
aralashtiriladi.   Jinsning   keng   ommalashgani   uning   mustahkamligi,   qulayligi   va
ko‘p   uslubga   mos   kelishiga   bog‘liq.   Jinsi   kundalik   kiyimlar,   ayniqsa   yubka,   jinsi
shim va kurtkalar uchun keng qo‘llaniladi.
Jinsi matoning asosiy xususiyatlari:
- Mustahkamlik: Jinsi qalin iplar bilan to‘qilganligi sababli yuqori darajada
mustahkam va uzoq muddat xizmat qiladi. Bu uni kundalik foydalanishga, ayniqsa
ko‘p harakat qilinadigan faoliyatlarga mos qiladi.
- Chidamlilik   va   uzoq   muddatga   xizmat   qilishi:   Jinsi   mato   yuvishga   va
eskirishga   chidamli   bo‘lib,   yuvilgandan   so‘ng   ham   shakli   va   sifatini   saqlaydi.
9 Shuning   uchun,   jinsi   kiyimlar   ko‘pincha   uzoq   muddat   kiyiladi   va   bir   necha
mavsum davomida yangicha ko‘rinib turadi.
- Uslubiy   moslashuvchanlik:   Jinsi   mato   juda   ko‘p   uslublar   uchun   mos
keladi.   U   sport   uslubidan   tortib   casual   kiyimlargacha   keng   diapazonda   ishlatiladi
va turli ranglarda, xususan, ko‘k va qora ranglarda ishlab chiqariladi.
- Parvarish   qilish   qulayligi:   Jinsi   matoni   parvarish   qilish   oson,   u   tez-tez
yuvishga   va   quritishga   mos.   Ammo   mato   qalin   bo‘lganligi   sababli,   yuqori
haroratda   yuvish   yoki   quritish   uning   shakli   va   rangiga   zarar   yetkazishi   mumkin,
shuning uchun yumshoq parvarish tavsiya etiladi.
- Yozda   va   qishda   kiyish   imkoniyati:   Jinsi   qalinroq   va   izolyatsion
xususiyatga ega bo‘lsa-da, kundalik foydalanish uchun har mavsumga mos. Yozda
biroz   issiq   saqlasa   ham,   jinsi   matolar   kiyim   uslubi   va   keng   tanlovi   sababli   yil
davomida talab qilinadi.
Jinsi   materiallarida   cho‘ziluvchanlik   qo‘shish   uchun   ko‘pincha   likra   yoki
spandex   qo‘shiladi,   bu   esa   jinsi   kiyimlarni   qulay   va   tanaga   moslashtiradi.   Shu
sababli,   jinsi   matolari   universal   bo‘lib,   ular   yoshlar   orasida   ham,   kattalar   orasida
ham keng ommalashgan .
Sintetik   tolalar   (poliester,   akril) .   Sintetik   tolalar   —   kimyoviy   yo‘l   bilan
sun'iy   yaratilgan   tola   turlaridan   bo‘lib,   ular   chidamlilik   va   uzoq   muddat   xizmat
qilish   kabi   xususiyatlari   bilan   ajralib   turadi.   Sintetik   tolalar   orasida   poliester   va
akril eng ko‘p qo‘llaniladigan matolardan hisoblanadi.
1. Poliester .
- Chidamlilik: Poliester mato yuqori chidamlilikka ega bo‘lib, uzilib ketish,
cho‘zilish   va   yuvishga   qarshi   mustahkam.   Bu   uni   ko‘p   marotaba   yuviladigan
kiyimlar uchun juda qulay qiladi.
- Tez   quriydi:   Poliester   tolasi   suvni   kam   singdiradi   va   tez   quriydi,   shu
sababli u sport kiyimlari, yomg‘ir jildlari va kundalik foydalanishga mos.
- Ajin   tushmasligi:   Poliester   matosi   tabiatan   ajin   tushmas   va   uzoq   vaqt
davomida yangicha ko‘rinishni saqlaydi, bu esa parvarishni osonlashtiradi.
10 - Issiqlikni   yaxshi   saqlamaydi:   Tabiiy   tolalardan   farqli   o‘laroq,   poliester
havo   o‘tkazuvchanligi   past   bo‘lib,   terlashga   sabab   bo‘lishi   mumkin.   Shu   sababli
uni ko‘pincha boshqa tolalar bilan aralashtirish tavsiya etiladi
2. Akril .
- Yumshoqlik   va   issiqlikni   ushlash:   Akril   tolasi   tabiiy   jun   kabi   yumshoq
bo‘lib, issiqlikni yaxshi ushlaydi, shu sababli qishki kiyimlarda keng qo‘llaniladi.
- Chidamlilik   va   mustahkamlik:   U   mustahkam   va   uzoq   muddat   xizmat
qiladigan   material   bo‘lib,   ranglarini   yaxshi   saqlaydi.   Akril   matolar   juda   keng
diapazonda   ranglarda   tayyorlanadi   va   uzoq   muddat   foydalanishda   ham   o‘z
jozibasini saqlaydi.
- Hipoallergen   xususiyatlar:   Tabiiy   tolalarga   nisbatan   akril   hipoallergen
hisoblanadi,   bu   esa   teriga   noqulaylik   bermaydi   va   allergik   reaksiyalarni   keltirib
chiqarmaydi.
- Parvarish   qilish   osonligi:   Akril   matolarni   oson   parvarish   qilish   mumkin,
ular tez quriydi va ajin tushishga qarshi mustahkam .
Sintetik   tolalar   ko‘pincha   tabiiy   tolalar   bilan   aralashtiriladi   va   bu   ularning
afzalliklarini   oshiradi.   Misol   uchun,   paxta   bilan   poliesterning   aralashmasi   uzoq
muddat   saqlanadigan,   ajin   tushmaydigan,   lekin   teriga   qulay   kiyim   tayyorlash
imkonini beradi.
Likra   (spandex).   Likra   yoki   spandex   —   yuqori   darajada   cho‘ziluvchan
sun'iy   tola   bo‘lib,   turli   xil   kiyimlarda,   ayniqsa   sport   va   qulaylik   talab   qiladigan
kiyimlarda keng qo‘llaniladi. Likra matoning asosiy afzalligi — uning tanaga juda
mos tushishi va harakatlanishda maksimal erkinlikni ta’minlashi.
Likraning asosiy xususiyatlari:
- Ajoyib   cho‘ziluvchanlik:   Likra   odatda   o‘z   uzunligini   5-8   martagacha
cho‘zish   xususiyatiga   ega,   keyin   esa   yana   o‘z   shakliga   qaytadi.   Bu   uni   har   xil
kiyimlarda,   masalan,   sport   kiyimlari,   fitnes   liboslari   va   ichki   kiyimlarda   keng
qo‘llashga sabab bo‘ladi.
11 - Moslashuvchanlik: Likra tana harakatlariga moslashadi va maxsus shaklni
saqlash xususiyatiga ega, shuningdek, kiyimlarning uzoq muddat yangi ko‘rinishda
bo‘lishini ta'minlaydi.
- Yengillik va qulaylik: Likra yengil va yupqa tola bo‘lib, kiyimlarga havo
o‘tkazish   xususiyatini   beradi,   shuning   uchun   u   kundalik   kiyimlarda   ham   keng
foydalaniladi.
- Boshqa   tolalar   bilan   aralashtirish:   Likra   ko‘pincha   paxta   yoki   polyester
kabi   tolalar   bilan   aralashtiriladi,   bu   esa   matoga   ko‘proq   qulaylik   va   elastiklik
qo‘shadi.  Shu sababli, likra aralashmali  matolar  sport  kiyimlari, yoga  liboslari  va
shuningdek, kechki kiyimlar uchun ajoyib tanlov hisoblanadi.
- Parvarish   qilish   osonligi:   Likra   tolasi   uzoq   muddat   xizmat   qilishi   uchun
maxsus   yuvish   va   quritish   talab   qilinmaydi,   lekin   yuqori   haroratda   yuvishdan
saqlanish   lozim,   chunki   bu   tolaning   elastik   xususiyatlariga   zarar   yetkazishi
mumkin
Likra   asosidagi   matolar   harakatlanish   talab   qiladigan   kiyimlarda,
shuningdek,   estetik   jihatdan   chiroyli   ko‘rinish   talab   qilinadigan   kiyimlar   uchun
juda qulay hisoblanadi. Bu tola turli moda uslublarida foydalanish uchun ham ideal
tanlovdir.
Barxat.  Barxat yoki velvet — yuzasi silliq va yumshoq, qalin to‘qima bilan
qoplangan,   yuqori   sifatli   mato.   U   o‘zining   hashamatli   ko‘rinishi   va   teginishga
yoqimli   xususiyatlari   bilan   ajralib   turadi.   Barxat   matolari   ko‘pincha   tantanali
kiyimlar, kechki liboslar, aksessuarlar va uy bezaklarida ishlatiladi.
Barxat matoning asosiy xususiyatlari:
- Yumshoq va hashamatli yuzasi: Barxat maxsus to‘qish texnologiyasi bilan
ishlab chiqariladi, uning yuzasida  quyuq va zich tolalar  qatlami  hosil  bo‘ladi. Bu
qatlam   matoga  qulaylik  va  hashamat   ko‘rinishini  beradi,  ayniqsa   kechki  kiyimlar
va bayramona liboslar uchun mos keladi.
- Chiroyli   ko‘rinishi   va   yorqinligi:   Barxat   mato   yorug‘likni   yaxshi   aks
ettiradi   va   uni   rangiga   ko‘ra   turli   xil   yorqinlikda   ko‘rsatadi.   Shu   sababli,   barxat
yorqin ranglarda o‘ziga xos ko‘rinishga ega bo‘lib, matoni alohida jozibali qiladi.
12 - Issiqlikni   saqlash   xususiyati:   Barxat   nisbatan   qalin   mato   bo‘lgani   uchun
issiqlikni yaxshi saqlaydi, bu uni sovuq havoda kiyishga moslashtiradi.
- Turli   tolalardan   tayyorlanishi:   Barxat   mato   paxta,   ipak,   poliester   yoki
viskoza   kabi   tolalardan   tayyorlanishi   mumkin.   Ipak   barxati   eng   qimmatli   va
hashamatli   sanaladi,   poliester   yoki   viskozadan   tayyorlangan   barxat   esa   kundalik
foydalanish uchun mos va bardoshlidir.
- Parvarish   qilishda   ehtiyotkorlik:   Barxatning   yumshoq   va   silliq   yuzasi
sabab,   uni   maxsus   parvarish   qilish   kerak.   Odatda,   yuvishdan   ko‘ra,   professional
tozalash   tavsiya   etiladi,   chunki   barxatni   noto‘g‘ri   yuvish   yoki   quritish   natijasida
uning yuzasi zarar ko‘rishi mumkin
Barxat   matosi   ko‘pincha   zamonaviy   uslubdagi   kiyimlarda   ishlatiladi   va
klassik   moda   elementlaridan   biri   hisoblanadi.   Bu   mato   har   qanday   libos   yoki
interyerga ko‘rk bag‘ishlaydi va ko‘plab dizaynerlar tomonidan qadrlanadi.
Yubka   tikish   yuqorida   keltirilgan   gazlamalarni   tanlashda   tikuv   texnikasi,
matoning   uzunlik   va   kengligi,   rangi   va   o‘ziga   xos   tuzilishi   kabi   omillar   ham
hisobga olinadi. Har bir gazlama turi o‘ziga xos uslub va foydalanish holatiga mos
keladi, shuning uchun maqsad va o‘ziga xos ehtiyojlarga qarab tanlanadi.
1 .3. Gazlamaning sifatiga qarab tanlov qilish usullari
Gazlama sifatini baholashda turli mezonlar asosida tanlov qilish mato turiga,
sifat   talablariga   va   foydalanish   maqsadlariga   bog‘liq.   Quyidagi   usullar
gazlamaning sifati va mosligini baholash uchun foydali hisoblanadi:
Tola   tarkibini   o‘rganish .   Gazlama   sifatini   baholashning   birinchi   bosqichi
— uning tola tarkibini aniqlashdir. Tola tarkibi matoning umumiy xususiyatlariga
va u qanday kiyimlar yoki buyumlar uchun mos kelishiga ta’sir qiladi. Quyida tola
tarkibini o‘rganish usullari va asosiy e’tibor beriladigan jihatlar keltirilgan:
1.   Odatda   mato   yoki   tayyor   kiyimlarning   yorlig‘ida   asosiy   tolalar
ko‘rsatiladi.  Bu,  masalan,  paxta  (cotton),  jun (wool),  ipak (silk), viskoza   (rayon),
polyester   yoki   likra   (spandex)   kabi   tolalarni   o‘z   ichiga   oladi.   Tola   tarkibining
13 foizlar   ko‘rinishida   berilishi   matoning   qanchalik   tabiiy   yoki   sun’iy   ekanligini
bilishga yordam beradi.
2. Tabiiy tolalar, masalan, paxta va jun, odatda, yumshoq va teri uchun qulay
bo‘lsa-da,   sun’iy   tolalar   ko‘proq   chidamlilik   va   ajin   tushmaslik   xususiyatlariga
ega.   Tegish   orqali   matoning   tabiiy   yoki   sintetik   ekanligini   qisman   aniqlash
mumkin, ammo bu har doim aniq natija bermaydi, shuning uchun boshqa usullarni
ham qo‘llash zarur.
3. Gazlamaning kichik bir parchasini ehtiyotkorlik bilan yoqib, tola tarkibini
baholash   mumkin.   Tabiiy   tolalar,   masalan,   paxta   va   jun,   yoqilganda   o‘ziga   xos
kuyish   hidi   chiqaradi   va   qoldiq   qoladi,   sun’iy   tolalar   esa   eriydi   va   plastmassaga
o‘xshash   qattiq   qoldiq   hosil   qiladi.   Ammo   bu   usul   amaliyotda   juda   ehtiyotkorlik
bilan va faqat zarur hollarda qo‘llanadi, chunki xavfsizlikka e'tibor talab etiladi  .
4.   Mikroskop   yordamida   tolalarni   ko‘zdan   kechirish   eng   aniq   natija   beradi,
chunki har bir tolaning o‘ziga xos shakli va tuzilmasi bor. Masalan, paxta tolalari
ingichka   va   cho‘zilgan   tolachalar   sifatida,   jun   esa   burama   shaklga   ega   bo‘lib
ko‘rinadi. Mikroskop orqali kuzatish ilmiy tadqiqotlarda ko‘proq qo‘llaniladi.
5.   Ishlab   chiqarishda   yoki   maxsus   tadqiqotlarda   gazlamaning   tola   tarkibini
aniq   aniqlash   uchun   kimyoviy   sinovlar   amalga   oshiriladi.   Bu   sinovlar,   masalan,
gazlama   qanday   tolalardan   iborat   ekanligini   va   har   birining   foiz   nisbatini   aniq
aniqlash   imkonini   beradi.   Shu   sababli,   tijorat   mato   ishlab   chiqarish   jarayonlarida
va sifat nazoratida laboratoriya tahlillari keng qo‘llaniladi .
Tola   tarkibini   o‘rganish   orqali   gazlamaning   sifati,   chidamliligi,   havo
o‘tkazuvchanligi   va   estetik   ko‘rinishi   haqida   to‘liq  tasavvur   hosil   qilish   mumkin.
Bu usullar orqali matoni tanlashda sifatli va foydalanish maqsadiga mos matolarni
aniqlash osonlashadi.
Mato   zichligi   va   mustahkamligini   tekshirish .   Gazlamaning   zichligi   va
mustahkamligini   baholash   –   uning   sifatini   va   bardoshliligini   aniqlashda   asosiy
bosqich hisoblanadi. Mato zichligi va mustahkamligi ko‘pincha uning chidamliligi,
ajin tushishga qarshiligi va shaklni saqlab turish qobiliyatiga bevosita ta’sir qiladi.
Quyida mato zichligini va mustahkamligini tekshirishda asosiy usullar keltirilgan:
14 1.   Mato   zichligi   odatda   bir   kvadrat   dyuymga   to‘g‘ri   keladigan   ip   sonini
o‘lchash orqali baholanadi. Ip soni qancha yuqori bo‘lsa, mato shunchalik zich va
mustahkam   bo‘ladi.   Bu   usul,   ayniqsa,   paxta   va   ipak   matolari   uchun   qo‘llanadi.
Yuqori zichlikdagi matolar uzun muddatli foydalanishda chidamliligi bilan ajralib
turadi
2.   Mato vazni ham zichlikning bilvosita ko‘rsatkichi bo‘lishi mumkin. Mato
kvadrat   metridagi   gramm   miqdorini   o‘lchash   bilan   vazni   aniqlanadi.   Odatda,
og‘irroq   matolar   zich   va   mustahkam   hisoblanadi,   lekin   bu   ularning   foydalanish
maqsadiga   bog‘liq.   Misol   uchun,   jinsi   kabi   og‘ir   matolar   tashqi   kiyimlar   uchun
mos bo‘lsa, yengil paxta matolar yozgi kiyimlar uchun afzalroq sanaladi.
3.   Mato   cho‘zilganda   o‘z   shaklini   saqlab   qolishi   va   qayta   tiklanishi   uning
mustahkamligini   ko‘rsatadi.   Bu   sinovni   matoni   muloyimlik   bilan   cho‘zish   orqali
tekshirish mumkin. Mustahkam mato cho‘zilgandan keyin avvalgi holatiga qaytadi
va uzaymaydi. Spandex kabi matolar bu borada yuqori elastiklikka ega.
4. Gazlamaning aşınishga qarshiligini sinash uchun laboratoriya yoki amaliy
tajribalar kerak. Aşınish testi mato yuzasida qanchalik tez aşınish yuzaga kelishini
aniqlaydi   va   bu   ko‘pincha   foydalanish   muddatini   aniqlashda   muhimdir.   Bu
sinovlar odatda professional ishlab chiqaruvchilar tomonidan amalga oshiriladi.
5.   Gazlamaning   yirtiq   qarshiligi   matoning   cho‘ziq   bo‘lib,   uzoq   muddat
bardosh berishini ta’minlaydi. Bu tekshiruv mato bo‘ylama va ko‘ndalang cho‘zish
orqali   amalga   oshiriladi,   odatda   laboratoriya   sharoitida   o‘tkaziladi.   Mato   yuqori
yirtiq   qarshiligiga   ega   bo‘lsa,   u   kiyim   va   boshqa   mato   mahsulotlarida   ko‘proq
foydalanishga chidamli bo‘ladi .
Mato zichligi va mustahkamligini to‘g‘ri baholash sifatli mahsulot yaratishda
muhim   rol   o‘ynaydi.   Bu   tekshiruv   usullari   gazlamaning   uzoq   muddat   davomida
shaklini saqlab qolishini, chidamliligini va estetik qiyofasini yaxshilashda yordam
beradi.
  Rang   sifatini   baholash.   Rang   sifatini   baholash,   gazlama   yoki   matoning
estetik   ko‘rinishi   va   sifatini   aniqlashda   muhim   ahamiyatga   ega.   Rang   sifatini
15 baholash   jarayoni   bir   nechta   jihatlardan   iborat   bo‘lib,   quyida   ularning   ba'zilari
keltirilgan:
1.   Rang   intensivligi   rangning   qancha   kuchli   va   yorqinligini   anglatadi.
Yoritilish   sharoitlariga   qarab   rang   intensivligi   o‘zgarishi   mumkin.   Yuqori
intensivlikdagi  ranglar  ko‘zga oson  ko‘rinadi  va odatda,  iste'molchilar  tomonidan
afzal ko‘riladi.
2.   Rang   o‘zgarishi   matoning   turli   sharoitlarda   (yuvish,   quyosh   nuri,   yoki
quruq   havoda)   rangning   saqlanishi   darajasini   o‘lchaydi.   Rang   o‘zgarishini   sinash
usullari odatda laboratori sharoitida amalga oshiriladi, bu matoning uzoq muddatli
foydalanish  uchun mosligini  aniqlaydi. Yuqori  rang o‘zgarishi  darajasi,  matoning
chidamli ekanligini ko‘rsatadi
3.   Rang   tasviri,   rangning   qanday   ko‘rinishi   va   uning   qulayligi   haqida
ma’lumot   beradi.   Ranglar,   masalan,   qizil,   ko‘k,   yashil   va   ularning   to‘ldiruvchi
ranglar   bilan   kombinatsiyalari   orqali   tasvirlanadi.   Rang   tasviri,   matoning
foydalanuvchilarga ta'sirini aniqlashda muhim rol o‘ynaydi.
4.   Matoning har  joyida rangning bir  xil  bo‘lishi  muhimdir. Bir  xil rangning
turli   qismlarida   farqlar   bo‘lishi   sifatni   pasaytiradi   va   iste'molchilarni
qoniqtirmaydi.   Rangning   bir   xil   saqlanishini   baholash   uchun   turli   joylardan
namuna olish va ularni solishtirish zarur.
5.   Rang   nazorati   ishlab   chiqarish   jarayonida   rangni   tekshirish   va   nazorat
qilishga   yordam   beradi.   Bu,   rangni   ishlab   chiqarish   uchun   ishlatiladigan
pigmentlar   va   bo‘yoqlarni   to‘g‘ri   tanlashni,   rangga   ta'sir   etuvchi   sharoitlarni
nazorat qilishni o‘z ichiga oladi. Rang nazorati orqali ishlab chiqaruvchilar yuqori
sifatli   va   bir   xil   rangdagi   mahsulotlarni   taqdim   etish   imkoniyatiga   ega   sifatini
baholash   jarayoni   matoning   marketing,   dizayn   va   sifatni   oshirishda   muhimdir.
Yuqori   sifatli   ranglar   iste'molchilar   tomonidan   ko‘proq   qabul   qilinadi   va   mato
mahsulotining   qiymatini   oshiradi.   Rang   sifatini   baholash   usullarini   ishlab
chiqaruvchilar   va   iste'molchilar   tomonidan   yaxshi   bilish,   sifatli   va   chidamli
mahsulotlarni tanlashda yordam beradi.
16 Cho‘ziluvchanlik   xususiyatlari.   Mato   cho‘ziluvchanligi,   uning   elastikligi
va   qanchalik   cho‘zilishi,   kiyim   va   boshqa   mato   mahsulotlarining   foydalanish
qulayligi   va   chidamliligida   muhim   rol   o‘ynaydi.   Cho‘ziluvchanlik   xususiyatlari
quyidagi jihatlarni o‘z ichiga oladi:
Matoning elastikligi uning qanday qilib cho‘zilish va keyin avvalgi holatiga
qaytishi bilan o‘lchanadi. Elastik matolar, masalan, spandex yoki likra, juda yuqori
cho‘ziluvchanlikka ega bo‘lib, ular shaklni saqlash va qulaylikni ta’minlash uchun
ideal   hisoblanadi.   Bunday   matolar   ko‘pincha   sport   kiyimlarida   va   kiyimlar
dizaynida   ishlatiladi .   Cho‘zilish   darajasi   mato   yoki   tolalar   qanchalik   cho‘zilishi
mumkinligini   ko‘rsatadi.   Bu   ko‘rsatkichni   baholash   uchun   mato   fizik   jihatdan
cho‘zilganidan   keyin   o‘lchanadi.   Ba’zi   matolar,   masalan,   jinsi,   ko‘proq   mexanik
kuch talab qiladi va ularning cho‘zilish darajasi kamroq bo‘ladi, ammo paxta yoki
sintetik tolalar juda yuqori cho‘zilish darajasiga ega. 
Qayta   tikl a n gandan   so‘ng,   mato   qanday   tez   va   to‘g‘ri   qayta   tiklanishini
aniqlash   muhimdir.   Yuqori   qayta   tiklanish   darajasi   matoning   uzoq   muddatli
foydalanish   uchun   qulayligini   oshiradi.   Elastik   matolar,   masalan,   ko‘pincha
cho‘zilishdan   so‘ng   o‘z   shaklini   tezda   qaytaradi,   bu   esa   ularning   sifatini
ko‘rsatadi .
Cho‘ziluvchanlik xusustoni  ishlab chiqarish jarayonida ishlatiladigan tolalar
va   texnologiyalarga   ham   bog‘liq.   Sintetik   tolalar,   masalan,   polyester   va   spandex,
odatda   yuqori   cho‘ziluvchanlikka   ega,   bu   esa   ularni   zamonaviy   kiyimlarda,
jumladan,   sport   kiyimlarida   keng   qo‘llash   imkonini   beradi.   Cho‘ziluvchanlik
xususiyatlari mato tanlashda muhim ahamiyatga egng qulayligini va uzun muddatli
ishlatilishini   ta'minlaydi.   Yuqori   cho‘ziluvchanlik   va   elastiklikka   ega   matolar
ko‘proq   iste'molchilar   tomonidan   afzal   ko‘riladi,   bu   esa   ularning   bozordagi
raqobatdoshligini oshiradi. 
Yumshoqlik   va   qulaylik .   Tegib   ko‘rish   orqali   matoning   yumshoqligi   va
qanchalik qulay ekanligini baholash mumkin. Paxta, ipak va shoyi matolar odatda
yumshoq   bo‘lib,   teriga   qulay   his   beradi.   Agar   mato   teriga   qattiq   tegsa   yoki
noqulaylik keltirsa, sifat talablariga javob bermasligi mumkin.
17 Mazkur   usullardan   foydalanish   gazlama   tanlashda   sifatni   aniqroq   baholash
va matoning foydalanishga mosligini aniqlashda yordam beradi. Bu usullar kiyim
va uy bezaklari uchun matolarni to‘g‘ri tanlashni osonlashtiradi.
1.4. Fason va gazlama uyg‘unligi
Fason   va   gazlama   uyg‘unligi,   kiyim   ishlab   chiqarishda   muhim   ahamiyatga
ega   bo‘lib,   tayyor   mahsulotning   sifatini,   estetik   ko‘rinishini   va   foydalanish
qulayligini   belgilaydi.   Ushbu   uyg‘unlikni   ta’minlash   uchun   quyidagi   omillarni
hisobga olish zarur:
1. Fason dizayni: Fason dizayni, kiyimning ko‘rinishi va uslubini belgilaydi.
Har bir fason turli gazlama turlari bilan uyg‘un kelishi kerak. Masalan,  oqimli va
yengil matolar (masalan, shoyi) yuqori sifatli va nozik dizaynlar uchun ideal, shu
bilan   birga,   kuchli   va   og‘ir   gazlamalar   (masalan,   jinsi)   kuchli   va   rasmiy
ko‘rinishdagi kiyimlar uchun yaxshiroqdir  .
2. Gazlama xususiyatlari: Gazlamaning cho‘ziluvchanligi, elastikligi, zichligi
va   tukli   yoki   tekisligi   kabi   xususiyatlari   fason   dizayniga   ta’sir   qiladi.   Gazlama
xususiyatlari, tayyor kiyimning qanday harakat qilishini va inson tanasiga qanday
mos   kelishini   belgilaydi.   Masalan,   sport   kiyimlari   uchun   mo‘ljallangan   matolar,
yuqori   elastiklik   va   mustahkamlikka   ega   bo‘lishi   kerak,   shunda   kiyim   harakatlar
paytida qulay bo‘ladi  .
3.   Estetik   uyg‘unlik:   Fason   va   gazlama   uyg‘unligini   ta’minlashda   rang   va
naqshlar   muhim   rol   o‘ynaydi.   Har   bir   fason   turli   rang   va   naqshlar   bilan   uyg‘un
kelishi   kerak.   Ko‘pincha,   geometrik   naqshlar   to‘g‘ri   chiziqli   fasonlar   uchun   mos
keladi, va nozik va romantik naqshlar esa yumshoq va oqimli fasonlar uchun afzal
ko‘riladi  .
4.   Foydalanish   maqsadi:   Kiyimning   qanday   maqsadga   mo‘ljallanganligini
bilish,   fason   va   gazlama   uyg‘unligini   tanlashda   muhimdir.   Masalan,   kasbiy
kiyimlar   kuchli   va   chidamli   matolardan   tayyorlanishi   kerak,   chunki   ularni   uzoq
vaqt   davomida   kiyish   talab   qilinadi.   Boshqa   tomondan,   bayram   va   tantanalar
uchun mo‘ljallangan kiyimlar engil va nozik matolar bilan tayyorlanadi  .
18 5. Ishlab chiqarish jarayoni: Fason va gazlama uyg‘unligini ta’minlash uchun
ishlab   chiqarish   jarayonida   tanlangan   texnologiyalar   ham   muhimdir.   Masalan,
burchakli va nozik tikuvlar bilan ishlangan matolar, nozik dizaynlar uchun muhim
ahamiyatga ega, shuningdek, tayyor mahsulotning sifatini oshiradi  .
Fason   va   gazlama   uyg‘unligi,   kiyimning   sifatini,   estetikasini   va   qulayligini
oshirishda   asosiy   omillardan   biridir.   Buning   natijasida   iste'molchilar   uchun
qoniqarli va sifatli mahsulotlar yaratiladi.
Modellashtirish   tikuvchilik   sanoatining,   tikuv   buyumlar   tayyorlashning
muhim   qismi   hisoblanadi.  Modellashtirish  so‘zi   “ model ”   so‘zidan  olingan  bo‘lib,
frantsuz   tilida   shakl   ma ’ nosini   bildiradi.   Modellashtirish   shakl   o‘zgartirishdir,
Tikuv   buyimlarini   loyihalashda,   uning   asosiy   andozasi   tayyorlanib,   ma’lum   bir
fason bo‘yicha kiyim tikishda, shu asosiy andozaning shaklini shu fason bo‘yicha
o‘zgartirishga to‘g‘ri keladi. Natijada kerakli fason formulasi kelib chiqishi kerak.
Bu   jarayonni   modellashtirish   jarayoni   deyiladi.   Texnik   modellashtirish   4
bosqichda bajariladi:
19 4- rasm. Ayollar yubkasining zamonaviy fasonlari.
Model   eskizi ni   chizish.   Unga   tavsifnoma   (qo‘shimcha   ma’lumot   berish)
yozish.   Tavsifnomada   kiyimning   bezaklari,   qismlari   aniqroq   yoritiladi   shuning
uchun   uning   qanday   gazlamadan   tayyorlanishi,   qayerda   kiyilishi,   qaysi   vaqtda
kiyishga   mo‘ljallanganligi,   qanday   yoshda,   qanday   ko‘rinishdagi   odamga   tavsiya
etilishi yoziladi.
Kiyimning   asosiy   andozasiga   o‘zgartirish   chiziqlari   kiritish.   Bunda   shu
kiyimning   asosiy   andozasi   olinib,     fason     bo‘yicha     o‘zgartirish   chiziqlari
o‘tkaziladi.   Bunda   andoza   alohida   qogozga   kontur   chiziqlari   tushirilib   olingan
bo‘lishi  kerak. Shu qog‘ozda hali  qirqib olinmasdan  turib, o‘zgartirish chiziqplari
o‘tkaziladi,
Qo‘shimcha   chiziqlar   kerak   bo‘lgan   aloxida   model   bo‘yicha   o‘zgartirish
chiziqlariga   o‘zgartirish   chiziqlari   erkin   rangda   bo‘lishi   kerak.   Vitochkalarning
burchaklari   {qirqish   lozim   bo‘lgan   ma’lum   belgi   (X)   qko‘yiladi   ikki   berkitiladi)
20 qirqiladi   deb   yoziladi,   qirqiladigan   chiziqlarga   ham   (X)   qo‘yiladi   yoki   qirqiladi,
deb yoziladi.
Modellashtirish   jarayoni.   Modellashtirish   o‘zgartirish   chiziqlari   o‘tkazishni
takrorlab,   rangli   qog‘ozda   rangli-tomonida   bajariladi,   ya’ni   qo‘shimchalar
kirgizilgan holdagi  kichraytirilgan  holda qirqib olinadi  (rangli  chiziqlar  bo‘yicha)
Ba’zi   kengaytirishlar   qirqib   kengaytiriladi,   vitochkalar   berkitish   kerak   bo‘lsa,
qirqib   ishlanadi   va   kerakli   fason   andozasi   kichik   masshtabda   tayyorlanadi.
Masshtab   daftarda   1:4   da   o‘z   razmeri   uchun   1:1   da   bajariladi.   Tayyor   bo‘lgan
andozalar   ustiga   bo‘ylama   ip   yo‘nalishi,   buklov,   chok   haki   va   detallar   nomi
yoziladi.
Andozani gazlamaga joylashtirish. Tayor bo‘lga n  fason andozalari tanlangan
gazlamaga enini aniqlab, unga andozani joylashtirish kerak.
Bunda gazlamaga joylashtirish usuli qo‘llaniladi, ya’ni ikki buklab bo‘ylama
ipi   bo‘yicha   joylash,   yopiq   holda   1   qavatli   joylash,   qisman   buklangan   holda
joylash,   eni   bo‘yicha   buklangan   gazlamaga   joylashtirish,   turli   usullardan   aralash
foydalanish.   Andozani   gazlamaga   joylashda   bo‘y,   ipi,   buklov   yerlariga   qat’iyan
rioya kilinadi. Andozalar n i joylashda, avval katta andozalar, so‘ng oralariga kichik
andozalar joylashtiriladi.
II-BOB. YUBKA TAYYORLASH TEXNOLOGIK JARAYONI
2.1.  Andoza tayyorlash va moslashtirish
Yubka   andozalarini   qurish   uchun   model   konstruktsiyasi   chizmasi,   yubkani
yig’ish   chizmasi.   (texnologik   ishlov   berish   sxemasi),   tikish   uchun   tavsiya
etiladigan   materiallar   xossalari   haqidagi   ma’lumotlar   aniqlab   qo’yiladi.
Konstruktsiya   chizmasida   konstruktiv   chiziqlar   o’rni   (buksa,   etak)   bo’laklardagi
montaj kertiklar o’rni  aniq ko’rsatiladi. Montaj  kertiklar yon choklarida (2 tadan)
ort o’rta qirqimida (2 ta), bel vitochkalari o’rnida belgilanadi. 
21 Andazalar turlari, ularni ishlab chiqish uchun qo’yiladigan talablar T-24, T-
33,   T-38   modullarda   keltirilgan.   Yubka   uchun   asosiy   (avra)   va   qotirma   bo’laklar
andozalari   ishlab   chiqiladi.   Andozalar   spetsifikatsiyasi,   tanda  ipi   yo’nalishi,   chok
haqi qiymatlari 1-jadvalda keltirilgan. 
Andozalar   birikuvchi   qirqimlar   uzunligi   va   konfiguratsiyasi   bo’yicha
solishtiriladi   va   muvofiqlashtiriladi.   Andozalar   spetsifikatsiyasida   bir   kiyim
komplektiga   kiruvchi   bo’laklar   tartibi   va   soni   keltiriladi.   Andozalar   qirqilgach,
texnik   shartlar   asosida   rasmiylashtiriladi.   Har   bir   bo’lakka   markirovka   belgisi
qo’yib chiqiladi: kiyim nomi, razmeri, bo’yi, bo’lak nomi, bichilgan bo’laklar soni.
Andozalarda tanda ipi yo’nalishi va uning yo’l qo’yiladigan chetga og’ish kattaligi,
uloq   tushadigan   joylarda   ularning   minimal   va   maksimal   kengligini   ko’rsatuvchi
chiziqlar, nazorat kertiklar aniq ko’rsatiladi.
1-jadval 
To’g’ri yubka andozalarning spetsifikatsiyasi
Bo’lak nomi Belgi
manjeti Soni Gazlama
turiBichiqda Andozada
Yubka old 
bo’lagi  01 1 1 Asosiy
Yubka ort 
bo’rchagi  02 2 1 Asosiy
Yubka 
belbog’i  03 2 1 Asosiy
Belbog’ 
qotirmasi  04 1 1 Flizelin
Shlitsa 
qotirmasi  05 1 1 Flizelin
Ilgich
22 1 -jadval 
To’g’ri yubka andozalarida tanda ipi yo’nalishi
Bo’lak nomi Bo’lak
belgisi Tanda ipi (t.i.)
yo’nalishi T.I.
yo’nalishidan
mumkin
bo’lgan chetga
og’ish, %.
Old bo’lak 01 O’rta chiziqga
parallel 5,0
Ort bo’lak 02 O’rta chiziqga
parallel 5,0
Belbog’ 03 Belbog’ uzunligi
bo’ylab 5
3 -jadval 
To’g’ri yubka andozalarida chok haqi qiymati
Bo’lak nomi Qirqim nomi Chok haqi, sm.
Old bo’lak Bel qirqim 0,7-1,0
Yon qirqim 1,0-1,5
Etak 3,0-4,0
Ort bo’lak Bel qirqim 0,7-1,0
Yon qirqim 1,0-1,5
Etak 3,0-4,0
O’rta qirqim 1,0-1,5
Belbog’ Chetki qirqim 0,7-1,0
23 Yon 0,7-1,01 0	1 0	
1 0	
1 0	
1 0	
0 1	
0 2	
3 0     4 0	3 0     4 0	
1 , 0	
0 3	
1 , 0	
0 4	
0 5	
8
5- rasm.  Yubka bo’laklarining andozalari	
1 , 0
2 , 5	
С т   х   2   +   П т + 1   =   3 7   х   2   +   1   +   1   =   7 6  с м	
8	
3
6- rasm. Belbog’ andozasi chizmasi.
1-2 =S
bel  x 2+P
bel +1=37 x 2 + 1 + 1 =76 sm. 1 - 4 = 6 + 2 = 8 sm belbog’ning
tayyor holdagi kengligi = 3 sm, 2 sm – chok haqi uchun. 
To’g’ri   yubka   bo’laklarini   bichish.   Gazlamaga   andozalarni   joylash   va
bichish shartlari T-22, T-32, T-38 modullarda batafsil keltirilgan. 
Ayollar yubkasini modellash, andoza tayyorlash, gazlamaga andozani
joylashtirish, bichish  bo’yicha texnologik xarita
24S
bel  x 2+P
bel +1=37 x 2 + 1 + 1 Texnologiya
asosida faoliyat
turlari  Tavsiya
etiladigan
moslama va
uskunalar Chizma  Standart asosida
operatsiyani
bajarish tartibi
I II III IV
1. Yubka asos 
konstruktsiyasi 
chizmasini 
chizish.  Qalam,
o’chirg’ich,
lineyka,
o’lchov
tasma.  Yubka   chizmasi
nazariy   fanlar
davomida   chiziladi.
Yubka   chizmasini
chizish   tartibi   3-
jadvalda   va   4,5,6-
rasmlarda keltirilgan. 
2. Yubka 
shlitsasini chizish. Qalam,
o’chirg’ich,
lineyka,
o’lchov
tasma. Yubka chizmasida ort
bo’lakda   etakdan   25-
30   sm   qo’yiladi   va
shlitsa   o’rni
belgilanadi.   Shlitsa
kengligi 5 sm bo’ladi.
Shlitsa   kengligi   bilan
shlitsa   konturi
nuqtalar   bo’yicha
tutashtiriladi. 
25 3. Yubka 
bo’laklarini 
konstruktsiya 
chizmasidan 
ko’chirish.  Kalka
qog’oz,
chizg’ich,
o’chirg’ich,
asos
konstruktsiya
.  Yubka
konstruktsiyasi
chizmasidan   old,   ort
bo’laklari   kalka
qog’oz   vositasida
alohida   qilib
ko’chiriladi.   Bunda
har   bir   bo’lakka
tegishli   kertik,
vitochka   va   ichki
chiziqlar   ham
ko’chiriladi. 
4. Ort bo’lak 
andozasini 
chizish.  Chok   haqi   qiymatlari
andoza   ko’chirilgan
bo’lak   konturlari
bo’ylab   qo’yib
chiqiladi:   Etakda   3-4
sm, bel qirqimida  – 1
sm,   yon   qirqimda   –
1,0 – 1,5 sm. 
Andoza   konturlari
chiziladi.   Tanda   ipi
yo’nalishi,     kertiklar
o’rni belgilanadi. 
5. Old bo’lak 
andozasini 
chizish.  Chok   haqi   qiymatlari
andoza   ko’chirilgan
bo’lak   konturlari
bo’ylab   qo’yib
chiqiladi:   Etakda   3-4
sm, bel qirqimida  – 1
sm,   yon   qirqimda   –
1,0 – 1,5 sm. 
Andoza   konturlari
chiziladi.   Tanda   ipi
yo’nalishi
belgilanadi.   Kertiklar
o’rni belgilanadi.
26 6. Yubka 
belbog’ini qurish. 1 , 0
2 , 5	С т   х   2   +   П т + 1   =  3 7  х   2   +   1   +  1  =   7 6   с м	
8	
3 Belbog’ni   qurish
uchun   hisoblar   8-
rasmga   tegishli
hisoblardan olinadi. 
7. Qotirma 
andozalari ni 
tayyorlash  Belbog’   va   shlitsa
uchun   qotirma
andozalar   quriladi.
Qotirma   andozalar
asosiy   andozalar
asosida,   ya’ni   ort
bo’lak   va   belbog’
bo’laklari
andozasidan quriladi. 
8. Andoza larni 
qirqib olish. 	
1 0	1 0	
1 0	
1 0	1 0	
0 1	
0 2	
Ò.È.	
Ò.È.	
3 0     4 0	3 0     4 0	
1 , 0	
0 3	
1 , 0	
0 4	
0 5	
8 Andoza   konturlari
chetlaridan   biroz
qo ’ yim   qo ’ yib  (1-1,5)
qirqib   olinadi .
9. Birikuv chi 
bo’laklar 
qirqimlarini 
tekshirish.  Old   va   ort   bo’laklar
yon   qirqimlarining
uzunligi   va   shakli
muvofiqligi
tekshiriladi.   Qirqim
uchlariga   chokning
qaysi   tomonga
dazmollanishiga
qarab   aniqlik
kiritiladi. 
10. Yubka 
bo’laklari 
andozalari ni 
rasmiy lashtirish.  Andozalarga
qistirmadagi   belgilar
kiritiladi (7-rasm). 
- andoza nomi; 
- kiyim nomi; 
- bo’lak tartib 
raqami;
- bo’lak nomi; 
- chok haqi qiymati; 
- tanda ipi 
yo’nalishi; 
- kertiklar o’rni 
(kertik eni (2-3 
mm, uzunligi 5-7 
mm). 
27 11. Gazlama ni 
namlab 
dazmollash.  Gazlama   namlanib,
o’rish   (tanda)   ipi
yo’nalishida
dazmollanadi.
12. Gazlama 
nuqsonlarini 
aniqlash, bo’yi va
enini o’lchash.  Gazlama   o’ng
tomonidan   tekshirib
chiqiladi,   nuqsonlar
bor   joylari   bo’r   bilan
belgilab qo’yiladi. 
13.   Gazlama   ni
bichuv   stoliga
joylashti rish.  Bichuv   stoli   ustiga
gazlama  yalang qavat
qilib to’shaladi. 
14.   Gazlama   ga
yubka bo’laklarini
joylashti-rish. 01	
Ò.È	
Ò.È
Ò.È
Ò.È.	
Ò.È.	
02
02
03
03 Yubka   old   va   ort
bo’lak   andazalari
gazlama   ustiga
joylashtiriladi.   Bunda
bo’lak   tanda   ipi
yo’nalishi   gazlama
o’rish   ipi   yo’nalishi
bilan   ustma-ust
tushishi   shart.
Gazlama tanda ipidan
mumkin   bo’lgan
chetga   og’ish
kattaligi   5-jadvalda
keltirilgan. 
15. Joylashma
ni bo’rlash.  Andaza   konturlari
uchi o’tkirlangan bo’r
yordamida
bo’rlanadi. Bunda: 
a)   bo’r   chiziq
qalinligi   0,1   smdan
oshmasligi kerak: 
b)   chiziqlar   andoza
konturi   bilan   mos
tushishi kerak.
v)   yubka   bo’laklari
oralig’ida   0,5   sm   joy
qoldirish kerak. 
16. Qotirma 
bo’laklarini 
bichish  Belbog’   va   shlitsa
qotirmasi   flizelindan
qirqib olinadi. 
17. Yubka 
bo’laklarini qirqib
olish. 
18. Bichilgan 
bo’laklarni 
tekshirib ko’zdan 
kechirish.  Bichilgan bo’laklar 4-
jadvaldagi andozalar 
spetsifikatsiyasi 
bo’yicha tekshirib, 
tahlanadi.
28 2.2. Fason chiziqlarini andozaga k irit ish
Yupka   tikishda   fason   chiziqlarini   andozaga   kiritish   jarayoni,
tayyor mahsulotning estetik ko‘rinishini va qadoqlanishini ta’minlashda
muhim ahamiyatga  ega.   Quyida   ushbu  jarayonning asosiy  bosqichlari
keltirilgan:
1.   Fason   chiziqlarini   aniqlash.   Yupka   tikishda   fason   chiziqlarini
aniqlash   jarayoni,   kiyimning   ko‘rinishini   va   dizaynini   belgilashda   juda
muhimdir.   Har   bir   chiziq,   kiyimning   shakli,   uslubi   va   qiyofasini
ta’minlaydi.   Fason   chiziqlarini   aniqlashda   quyidagi   asosiy   chiziqlarni
ko‘rib chiqish kerak:
Bel chizig‘ i:  Yupkaning asosiy chizig‘i bo‘lib, bu chiziq belning aniq
belgilanishini   ta'minlaydi.   Bel   chizig‘i  turli   uslublarga   qarab   joylashishi
mumkin (masalan, pastki bel, yuqori bel).
K o‘k rak   chizig‘i :   Agar   yupka   dizaynida   yeng   yoki   boshqa
elementlar   bo‘lsa,   ko‘krak   chizig‘i   ham   muhim   ahamiyatga   ega.   Bu
chiziq, kiyimning yuqori qismidagi shaklni belgilaydi.
Past k i  qirra:  Yupkaning pastki qismini belgilaydigan chiziq. Pastki
qirra chiziqning uzunligi va shakli, yupkaning turiga (masalan, tuzilgan,
baland yoki qiyshiq) qarab farq qiladi.
Y elk a  chizig‘i:   Agar yupka  yenglari bo‘lsa,  yelka  chizig‘i ham aniq
belgilanishi   kerak.   Bu   chiziq,   yenglar   va   yuqori   qismlar   o‘rtasidagi
uyg‘unlikni ta'minlaydi.
29 A sosiy   f ason   chiziqlar:   Yupka   dizayni   asosida   boshqa   chiziqlar
ham   aniqlanishi   mumkin.   Bu,   masalan,   ornament   yoki   boshqa
dekorativ elementlar orqali amalga oshiriladi.
Fason   chiziqlarini   aniqlash   jarayoni,   avvalo,   dizaynerning
g‘oyasiga   bog‘liq   bo‘lib,   keyinchalik   tayyor   andozaga   kiritilishi   kerak.
Har bir chiziq aniq va ehtiyotkorlik bilan chizilishi, natijada yuqori sifatli
va estetik ko‘rinishga ega mahsulotlar tayyorlash imkonini beradi.
2.   A ndozani   t ay y orlash .   Andozani   tayyorlash   jarayoni,   kiyimni
tikish   va   dizayn   qilishda   muhim   bosqichdir.   Yupka   uchun   andozani
tayyorlash,   to‘g‘ri  o‘lchovlar  va   dizayn   chiziqlarini   hisobga   olgan   holda
amalga   oshirilishi   kerak.   Quyidagi   bosqichlar   andozani   tayyorlashda
ko‘rib chiqilishi zarur:
O‘lchovlarni   olish:   Yupka   tayyorlashdan   oldin,   foydalanuvchining
o‘lchovlarini   aniq   olish   zarur.   O‘lchovlar   bel,   son,   uzunlik   va   pastki
qirrani   o‘z   ichiga   olishi   kerak.   O‘lchovlar   to‘g‘ri   bo‘lishi,   keyinchalik
andozaning sifatiga ta’sir qiladi.
Dizayn  chizmasini  t ay y orlash:   Dizayn chizmasi asosida, andozani
tayyorlash uchun kerakli chiziqlar chiziladi. Bu chizmalarda bel chizig‘i,
ko‘krak   chizig‘i,   pastki   qirra   va   boshqa   kerakli   chiziqlar   ko‘rsatilishi
kerak.
A ndozani   qog‘ozga   chizish:   Tayyorlangan   dizayn   chizmasidan
foydalanib, andoza qog‘ozga yoki kartonga chiziladi. Chizish jarayonida
ehtiyotkorlik   bilan   chizish   asboblaridan   (masalan,   chiziq   chizish
qalamchasi) foydalanish kerak.
30 Chiziqlarni   be lgilash:   Har   bir   chiziq   aniq   belgilanishi   lozim.
Andozani   tayyorlash   jarayonida,   chiziqlarni   belgilashda   o‘lchovlar,
ko‘rsatmalar va tuzatishlar amalga oshirilishi kerak.
Te k shirish va t ahrirlash:  Chizilgan andozani tekshirish muhimdir.
Agar   xatolar   yoki   noaniqliklar   mavjud   bo‘lsa,   ularni   tuzatish   kerak.   Bu
jarayon, andozaning aniqligini va sifatini oshirishga yordam beradi.
K e sish   va   yig‘ish:   Andoza   tayyor   bo‘lgach,   uni   kesish   jarayoni
boshlanadi.   Kesilgan   andoza   tayyor   mahsulotni   yig‘ish   uchun   asos
bo‘lib   xizmat   qiladi.   Yupka   chiziqlari   ehtiyotkorlik   bilan   kesilib,
keyinchalik tikish jarayoniga tayyorlanadi.
Andozani tayyorlash jarayoni, kiyim dizaynining sifatini va estetik
ko‘rinishini   ta'minlashda   muhim  rol  o‘ynaydi.  Har  bir  bosqichni  diqqat
bilan   bajarish,   yuqori   sifatli   mahsulotlar   yaratish   imkonini   beradi.   3.
Chiziqlarni   Chizish:   Fason   chiziqlari   andozaga   chiziladi.   Har   bir   chiziq
aniq   va   to‘g‘ri   bo‘lishi   muhimdir.   Chiziqlarni   chizish   uchun   chizish
asboblaridan (masalan, chiziq chizish qalamchasi) foydalanish kerak.
3.   O‘lchov larni   belgilash.   Yupka   tikishda   o‘lchovlarni   belgilash
jarayoni, tayyor mahsulotning sifatini va mosligini ta'minlashda muhim
rol   o‘ynaydi.   O‘lchovlar   aniq   belgilanishi,   kiyimning   to‘g‘ri   va   qulay
bo‘lishini ta'minlaydi. Quyidagi asosiy o‘lchovlarni hisobga olish kerak:
Bel   o‘lchovi:   Bu   o‘lchov   belning   eng   tor   qismini   belgilaydi.   Bel
o‘lchovini   olishda,   o‘lchov   lentalarini   bel   chizig‘idan   bir   oz   pastga
qo‘ying va o‘lchovni yozib oling.
31 Son   o‘lchovi :   Son   o‘lchovi,   yupkaning   erkin   harakatini   va
qulayligini ta'minlash uchun muhimdir. Buni o‘ng va chap sonning eng
keng nuqtalaridan o‘lchash orqali aniqlanadi.
Yupk a   uzunligi:   Yupka   uzunligi   bel   o‘lchovidan   pastki   qirraga
qadar   o‘lchanadi.   Bu   o‘lchov,   yupkaning   dizayniga   qarab   farq   qilishi
mumkin (masalan, qisqa yoki uzun yupkalar).
Yupk a  aylanmasi:   Yupkaning pastki qirrasidagi aylanma  o‘lchovi,
yupka   formasini   belgilashda   va   kiyinuvchanlikni   ta'minlashda
ahamiyatlidir.   Bu   o‘lchov,   pastki   qirra   bo‘ylab   to‘g‘ri   chiziq   bilan
o‘lchanadi.
Y eng   o‘lchovlari:   Agar   yupka   yeng   bilan   bog‘liq   bo‘lsa,   yeng
uzunligi   va   kengligini   ham  o‘lchash   kerak.   Yeng   o‘lchovlari   ko‘krakdan
olingan o‘lchovlarga mos kelishi zarur.
K o‘k rak   o‘lchovi:   Yupka   dizayni   ko‘krak   chizig‘idan   boshlangan
bo‘lsa,   ko‘krak   o‘lchovi   ham   hisobga   olinishi   kerak.   Bu   o‘lchov,
kiyimning yuqori qismini shakllantirishda muhimdir.
O‘lchovlarni   belgilash   jarayonida   diqqatli   bo‘lish,   kiyimning
qulayligini   va   estetik   ko‘rinishini   ta'minlaydi.   O‘lchovlar   aniqligiga
e'tibor   berish,   keyinchalik   ishlab   chiqarish   jarayonida   muhim
ahamiyatga ega. 
4.   Tek shirish   v a   t ahrirlash:   Chizilgan   chiziqlarni   va   o‘lchovlarni
tekshirish   lozim.   Agar   xatolar   mavjud   bo‘lsa,   ularni   tuzatish   va
chiziqlarni   tahrir   qilish   kerak.   Bu   jarayon,   tayyor   mahsulot   sifatini
oshirishga yordam beradi.
32 5.   Kesish   v a   y ig‘ish:   Chiziqlar   andozaga   kiritilgandan   so‘ng,
andozani   kesish   jarayoni   boshlanadi.   Kesilgan   andoza   tayyor
mahsulotni   yig‘ish   uchun   asos   bo‘lib   xizmat   qiladi.   Yupka   chiziqlari
ehtiyotkorlik bilan kesilib, keyinchalik tikish jarayoniga tayyorlanadi.
Yupka   tikishda   fason   chiziqlarini   andozaga   kiritish,   sifatli   va
estetik   ko‘rinishga   ega   kiyimlarni   tayyorlash   jarayonida   muhim   rol
o‘ynaydi.   Bu   jarayon,   dizaynni   amalga   oshirishda   aniq   reja   va
tadbirlarni   talab   qiladi,   shuning   uchun   har   bir   bosqichni   diqqat   bilan
bajarish zarur.
2.3. Andozani gazlamaga joylashtirish va bichish
Yupka   tayyorlash   jarayonida   andozani   gazlamaga   joylashtirish   va   bichish
bosqichlari muhim ahamiyatga ega. Bu jarayonlar, kiyinuvchanlikni ta'minlash va
tayyor   mahsulotning   sifatini   oshirishga   yordam   beradi.   Quyidagi   bosqichlar
andozani gazlamaga joylashtirish va bichish jarayonini batafsil ko‘rsatadi.
Andozani   gazlamaga   joylashtirish.   Yupka   andozasini   gazlamaga
joylashtirish jarayoni, kiyim tayyorlashda muhim ahamiyatga ega. Bu jarayonning
har   bir   bosqichi   aniqlik   va   e'tibor   talab   qiladi.   Quyida   andozani   gazlamaga
joylashtirishning asosiy bosqichlari keltirilgan:
Gazmani tanlash: Yupka uchun mos gazma tanlang. Gazma sifatiga, rangiga
va   naqshlariga   e'tibor   bering.   Yubka   dizayniga   mos   keladigan   gazma   sifatlari
(masalan, paxta, shoyi, jinsi) haqida o‘ylang.
Gazmani   tozalash:   Gazmani   joylashtirishdan   oldin,   uni   tozalang   va
qirralarini tekshiring. Bu, sifatni yaxshilashga yordam beradi.
Andozani joylash: Yupka andozasini gazmaga joylashtirganda, har bir qismi
uchun   to‘g‘ri   joylashtirishni   aniqlang.   Yubkaning   uzunligi   va   kengligi,
shuningdek, naqshning yo'nalishi ham hisobga olinishi zarur.
33 Belgi   qo‘shish:   Andozaning   har   bir   qismi   uchun   belgilashlar   qo'shing.   Bu,
bichish jarayonida aniqlikni ta'minlaydi va har bir qismning joylashuvini eslatadi.
Kiyinuvchanlikni   ta'minlash:   Yupka   andozasini   joylashtirishda,   kiyimning
qulayligini   hisobga   olish   kerak.   Har   bir   qismning   joylashuvi,   kiyimni   qulay   va
chiroyli qilishda muhim rol o'ynaydi.
O‘lchovlarni   tekshirish:   Andozani   joylashtirish   jarayonida   barcha
o‘lchovlarni nazorat qiling. Har bir qismning joylashuvi va uzunligi to‘g‘ri bo‘lishi
kerak.
Yuqoridan   pastga   joylash:   Andozani   gazmaga   joylashtirganda,   yuqoridan
pastga   qarab   joylashtirishga   harakat   qiling.   Bu,   andozaning   to'g'ri   joylashishini
ta'minlaydi.
Bichish   qirrasi:   Andozani   joylashtirgandan   so‘ng,   barcha   chiziqlar   va
burchaklarni   aniq   va   to‘g‘ri   chizib   chiqing.   Har   bir   chiziqning   to‘g‘ri   bo‘lishi
tayyor mahsulotning sifatini oshirishga yordam beradi.
Ishlab   chiqish:   Gazmaga   andozadan   olingan   belgilarni   chizish,   bichish
jarayonini   yengillashtiradi.   Belgilarni   diqqat   bilan   joylashtiring,   shunda
keyinchalik tikishda qulaylik bo'ladi.
Andozani   gazlamaga   joylashtirish   jarayoni,   yupka   sifatini   ta'minlashda
muhim   rol   o‘ynaydi.   Har   bir   bosqichni   diqqat   bilan   bajarish,   yuqori   sifatli   va
estetik jihatdan jozibali kiyim yaratishga yordam beradi.
Yupka   bichish   jarayoni   kiyim   ishlab   chiqarishning   muhim   bosqichidir.   Bu
jarayon   sifatli   va   estetik   jihatdan   jozibali   tayyor   mahsulot   yaratishga   yordam
beradi. Quyida yupkani bichishning asosiy bosqichlari keltirilgan:
Andozani   joylashtirish:   Avval   andozani   gazmaga   joylashtiring   va   barcha
kerakli belgilarni qo‘shing. Bu belgilar o‘lchovlar, naqshlar va qirralarning to‘g‘ri
joylashishini ta'minlaydi.
Kesish  bichimi:   Andozani   kesishdan  oldin,  gazmaning har   bir   qismi  uchun
kichik kesiklar yoki chiziqlar qo‘shing. Bu, kesish jarayonida aniqlikni oshiradi.
34 Kesish   asboblarini   tanlash:   Yupkani   kesish   uchun   sifatli   va   o'tkir   qaychi
yoki burchak qirqish asboblarini tanlang. Bu asboblar yordamida gazmani aniq va
to‘g‘ri kesish mumkin.
Bichish   texnikasi:   Yupkani   kesayotganda,   har   bir   qirrani   diqqat   bilan
tekshiring.   Bichish   jarayonida   bosqichma-bosqich   ishlang   va   har   bir   qismni   aniq
kesishga harakat qiling.
Qismlarni ajratish: Bichilgan qismlarni ajratib, har birini belgilangan joyiga
qo‘ying. Bu, tikish jarayonini yengillashtiradi.
Kichik   teshiklar:   Har   bir   qismda   kichik   teshiklar   yoki   teshiklar   qoldirish
zarur bo'lsa, ularni tayyorlang. Bu, keyinchalik tikish jarayonida yordam beradi.
Bichish   burchagi:   Bichish   jarayonida   burchaklarni   to‘g‘ri   ushlang.   Har   bir
burchakning   to‘g‘ri   bo‘lishi,   tayyor   mahsulotning   sifatini   oshirishga   yordam
beradi.
Sifatni   nazorat   qilish:   Har   bir   kesish   jarayonida   sifatni   nazorat   qiling.
Bichilgan qismlar bir-biriga mos kelishi va o‘lchovlar to‘g‘ri bo‘lishi kerak.
Yupkani   bichish   jarayoni,   yuqori   sifatli   va   chiroyli   kiyim   yaratishda
muhimdir.   Har   bir   bosqichni   diqqat   bilan   bajaring   va   aniqlikni   ta'minlashga
harakat qiling.
2.4. Tikish texnologik jarayoni
Yupka   tikish   jarayoni   kiyim   ishlab   chiqarishning   oxirgi,   lekin   muhim
bosqichidir.   Bu   jarayon   ko‘plab   qadamlarni   o‘z   ichiga   oladi,   va   har   bir   bosqich
aniq va ehtiyotkorlik bilan bajarilishi kerak. Quyida tikish texnologik jarayonining
asosiy bosqichlari keltirilgan:
1. Tayyorlash bosqichlari.
-   Bichilgan   qismlarni   tekshirish:   Bichish   jarayonida   tayyorlangan   qismlar
yaxshilab tekshirilishi kerak. O'lchovlar va sifat nazorat qilinadi.
-   Yopish   va   o'lchovlarni   belgilash:   Har   bir   qismni   tikishda   foydalanish
uchun tayyorlang. Har bir yopish nuqtasini va o'lchovni aniq belgilash muhim.
2. Tikish jarayoni.
35 -   Mashina   tanlash:   Tikish   uchun   mos   mashinani   tanlang.   Odatda,   oddiy
tikish, zig-zag yoki badiiy tikish uchun turli xil tikish mashinalari ishlatiladi.
-   Tikka   yuzalarini   tanlash:   Tikka   yuzalarini   tanlashda   to'g'ri   ipni   va   tikish
kengligini aniqlang. Bu, tikish jarayonining sifatini ta'minlaydi.
-   Tikish   texnikasi:   Tikish   jarayonida   har   bir   qismni   diqqat   bilan
joylashtiring.   Har   bir   tikuvni   to‘g‘ri   bajarish   uchun   mashinani   yaxshi   boshqarish
zarur.
3. Tugatish bosqichlari.
-   Qirrani   silliqlash:   Tikilgan   qirralarni   silliqlash   va   tugatish.   Bu,   tayyor
mahsulotning estetik ko‘rinishini yaxshilaydi.
-   Boshqarish   va   nazorat:   Mahsulot   tayyor   bo‘lgandan   so‘ng,   sifat   nazorati
o‘tkazing. Barcha o‘lchovlar va chiziqlar to‘g‘ri ekanligini tekshirib chiqing.
-   Qadoqlash:   Tayyorlangan   yupkalarni   qadoqlash   va   saqlash.   Bu   jarayon,
tayyor mahsulotlarni sotish yoki tarqatish uchun zarur.
Tikish   texnologik   jarayoni,   yuqori   sifatli   va   estetik   jihatdan   jozibali   kiyim
ishlab   chiqarishning   muhim   bosqichidir.   Har   bir   bosqichni   diqqat   bilan   bajarish,
tayyor mahsulot sifatini oshirishga yordam beradi.
№
Operatsiya tavsifi                  Rasm Ishlatilgan 
uskunalar
1
Inson   gavdasiga
va   xoxishiga   qarab
fason tanlanadi  Oq qog’oz, 
qalam
36 2
Yubka chizmasini 
chizib olamiz Oq qog’oz, 
qalam
3
C hizmaga fason 
chizig ini  kiritamizʻ Oq   qog’oz,
qalam
4
Fason   chiziqlari
kiritib   olingan
andozamizni   modellab
olamiz qaychi,chiz
ish uchun bo r	
ʻ
5
Yubkani old qismini 
matoni buklov qismiga
qo yib bichamiz	
ʻ qaychi,chizish 
uchun bo r	
ʻ
37 6
Yubkani orqa qismi 
matoni buklovga 
qo yib bichib olamizʻ mato,qaychi,sm 
lenta ,chizish 
uchun bo r	ʻ
7
Yubkamiz   tayyor
bo’lgan ko’rinishda
XULOSA
Ayollar   yubkasi   ishlab   chiqarish   jarayoni   ko‘p   bosqichlardan   iborat   bo‘lib,
har   bir   bosqichning   o‘ziga   xos   ahamiyati   bor.   Bu   kurs   ishida   quyidagi   asosiy
jarayonlar va ularning ahamiyati ko‘rib chiqildi:
1.   Fason   tanlash:   Yubka   fasonini   tanlashda   uning   turli   xil   variantlari   va
ularning foydalanish holatlari tahlil qilindi. Fason tanlashda ayollarning individual
xohishlari va zamonaviy trendlar e'tiborga olindi. Yubka modellarining estetik va
funksional jihatlari bir-biriga mos kelishi zarur.
2.  Gazlama   tanlash:   Gazlama   tanlash   jarayoni,   turli   tola  turlari   va   ularning
xususiyatlarini o‘rganish orqali amalga oshirildi. Paxta, shoyi, jinsi, sintetik tolalar
va   likra   kabi   gazmalar   o‘rganilib,   ularning   qirralari   va   foydalanish   imkoniyatlari
ko‘rsatib berildi. Gazmaning sifatini  belgilovchi  mezonlar, jumladan, tola tarkibi,
zichlik va mustahkamlik xususiyatlari ham muhokama qilindi.
38 3.   Andoza   tayyorlash:   Andoza   tayyorlash   jarayoni,   belgilangan   o‘lchovlar
asosida   bajarilib,   muvaffaqiyatli   ishlash   uchun   zarur   bo‘lgan   qadamlar   aniqlandi.
Fason   chiziqlarini   andozaga   kiritish   jarayoni   ham   o‘rganilib,   aniq   va   to‘g‘ri
o‘lchovlar belgilanishi zarurati ko‘rsatildi.
4.   Andozani   gazlamaga   joylashtirish   va   bichish:   Andozani   gazlamaga
joylashtirish   jarayoni,   har   bir   qismining   to‘g‘ri   joylashishini   ta'minlash   uchun
muhim   ahamiyatga   ega.   Bichish   jarayonida   sifatni   nazorat   qilish   va   aniqlikni
ta'minlash muhimdir.
5.   Tikish   texnologiyasi:   Tikish   jarayonida   yuqori   sifatli   mashinalardan
foydalanish   va   tikish   texnikalarini   to‘g‘ri   qo‘llash,   tayyor   mahsulot   sifatini
oshiradi.   Har   bir   tikuvni   diqqat   bilan   joylashtirish   va   sifat   nazoratini   amalga
oshirish zarur.
Umuman   olganda,   ayollar   yubkasi   ishlab   chiqarish   jarayoni,   moda   sanoati
va iste'molchilarning ehtiyojlariga mos keladigan sifatli mahsulotlar yaratish uchun
kompleks va to‘g‘ri yondashuvni talab etadi. Ushbu kurs ishida ko‘rsatib berilgan
jarayonlar, muvaffaqiyatli va sifatli mahsulot yaratish uchun zarur bo‘lgan bilim va
ko‘nikmalarni o‘z ichiga oladi.
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR
1. Mirziyoyev, Sh.  (2017).  "Yuksak ma'naviyat – yengilmas kuch."
2.  Mirziyoyev, Sh.  (2020).  "O'zbekiston – 2030."
3.  Mirziyoyev, Sh.  (2019).  "Eng muhim vazifalarimiz."
4.   Mirziyoyev,   Sh.   (2018).   "O'zbekiston   taraqqiyotining   yangi   bosqichi."
5.   Khamdamova,   D.   (2020).   Tikuvchilik   va   to‘qimachilik   texnologiyalari.
Toshkent: O‘zbekiston Milliy Universitеti. 
6.   Burmizov,   U.   (2019).   Ayollar   kiyimlarini   tayyorlash.   Samarqand:
Samarqand Davlat Universiteti.
7.   Shodmonova,   S.   (2021).   Gazlama   va   uning   xususiyatlari.   Toshkent:
O‘zbekiston To‘qimachilik Akademiyasi.
39 8. Ishmatova, M. (2022). Fason ishlab chiqarish asoslari. Farg‘ona: Farg‘ona
Davlat Universiteti.
9.   Nurmatova,   L.   (2023).   Kiyim   tikish   texnologiyalari.   Toshkent:
O‘zbekiston Respublikasi Maktabgacha va O‘rta ta'lim vazirligi.
Internet saytlar:
1.   O‘zbekiston   Respublikasi   Davlat   Statistika   Qo‘mitasi:   Ushbu   sayt
O‘zbekistonning   iqtisodiy   va   ijtimoiy   ko‘rsatkichlari,   jumladan,   tikuvchilik   va
to‘qimachilik   sanoati   haqidagi   ma'lumotlarni   taqdim   etadi.   [Davlat   Statistika
Qo‘mitasi]( https://stat.uz )
2.   O‘zbekiston   Respublikasi   Maktabgacha   va   O‘rta   ta'lim   vazirligi:   Ta'lim
va   kasb-hunar   ta'limi   bo‘yicha   dasturlar   va   resurslarni   taqdim   etadi.   Bu   yerda
kiyim   tikish   texnologiyalari   bo‘yicha   ma'lumotlar   topish   mumkin.   [Maktabgacha
va O‘rta ta'lim vazirligi]( https://uzedu.uz )
3.   Textile   of   Uzbekistan:   O‘zbekiston   to‘qimachilik   sanoati,   gazlamalar   va
ularning   xususiyatlari   haqidagi   maqolalar   va   resurslarni   o‘z   ichiga   olgan   sayt.
[Textile of Uzbekistan]( https://uztextiles.uz )
40