• Всего документов: 5844
  • Число пользователей: 15251

Информация о документе

Цена 15000UZS
Размер 698.0KB
Покупки 0
Дата загрузки 13 Декабрь 2024
Расширение docx
Категория Экономика

Продавец

Arslonbek Sulaymanov

Дата регистрации 01 Декабрь 2024

26 Продаж

Bank kapitali va uning shakllanishi

29Noyabr oyi boshida muammoli kreditlar ulushi 5,7 foiz yoki 1,7 mlrd dollarni tashkil qildi. Shu bilan birga, yuridik shaxslarning NPL ulushi yil boshidan buyon o‘sishda davom etmoqda. Bugungi kunda banklarning kredit portfelining dollarlashuv darajasi 50 foiz, majburiyatlar 57 foiz darajasida bo‘lib, bu milliy valyuta kursining sezilarli darajada qadrsizlanishi bilan bank sektorining valyuta riski va zaifligining oshishiga olib keladi. Dollarlashuv darajasini pasaytirish maqsadida Moliya vazirligi huzurida xorijiy valyutadagi kreditlarni milliy valyutaga konvertatsiya qilish bo‘yicha maxsus xedj- fond tashkil etilmoqda. Bundan tashqari, yuzaga kelishi mumkin bo‘lgan ichki va tashqi risklarni hisobga olgan holda xorijdan so‘mdagi uzoq muddatli resurslarni jalb etish, shuningdek, xorijiy valyutadagi resurslarni jalb qilishda «ehtiyotkorlik siyosati»ni yuritish ko‘zda tutilgan. 351 O`zbekiston Respublikasi Prezidentining 2020-2025 yillarga mo`ljallangan O`zbekiston Respublikasining bank tizimini isloh qilish strategiyasi to`g`risida gi‖ PF5992- sonli farmoni, 2020 yil 12 may 2 Shodmonov I.S. Bankning kredit siyosatini takomillashtirish . " ‖ ‖ Экономика и социум " №10(89) 2021 268-b. 3 Abdullayeva Sh., Omonov A. Tijorat banklarining kapitali va uni boshqarish Monografiya T.: Iqtisod-moliya . 108 b . 4 Абдуллаев Ё., Крралиев Т., Тошмуродов Ш., Абдуллаева С. Банк иши. Укув кулланма-Т.: " IQTISOD - MOLIYA 5 T . M . KARALIYEV , O . B . SATTAROV , I . F . SAYFIDDINOV TIJORAT BANKLARI FAOLIYATI TAHLILI O ‘ quv qo ‘ llanma TOSHKENT IQTISOD – MOLIYA 2013 Internet sayitlari 1. www.Cbu.uz O’zbekiston Respublikasi Markaziy Bank sayti 2. www.imu.uz iqtisod moliya vazirligi 3. Ziyo net.uz 32oshirish uchun respublikamiz bank tizimini har tomonlama mukammal rivojlantirishga asos yaratildi va islohotlar amalga oshirilmoqda. Har qanday bank tizimining barqarorligini, to‘lovga qobiliyatliligini va ishonchliligini ta‘minlashda, bank aktivlarini o‘stirishda bank kapitali muhim vosita bo‘lib hisoblanadi. Faqatgina yetarlicha miqdorda barqaror kapitalga ega tijorat banklari aktiv operatsiyalarini erkin amalga oshirishlari, talab etilgan darajada likvidlikni doimo saqlagan holda samarali faoliyat yuritishlari hamda moliya bozorlariga erkin chiqish imkoniyatiga ega bo‘lishadi. Bank tizimining barqarorligini yanada mustahkamlash, banklarning kapitallashuv darajasini, ularning resurs bazasini yanada oshirish orqali bank kredit tizimining barqaror hamda uzluksiz ishlashini ta‘minlash, banklarning iqtisodiyotni modernizatsiya qilish jarayonlaridagi ishtirokini faollashtirishga alohida e‘tibor qaratilmoqda. Tijorat banklari kapitalining iqtisodiy mazmunini to‘liq anglab etish va uning amaliyotdagi ahamiyatini tushunish bank kapitalini samarali boshqarishda muhim masalalardan biri hisoblanadi. Bugungi kunda ham xronologik tarzda saqlanib kelayotgan jahon moliyaviy-iqtisodiy inqirozi sharoitida, aynan, tijorat banklari kapitalini samarali boshqarilishi va bank kapitalining yetarliligini ta‘minlamay turib mijozlarning bank tizimiga bo‘lgan ishonchini qozonish mushkul vazifa ekanligi yanada bor o‘z tasdig‘ini topdi. Unga ko‘ra, bank ustav kapitalining eng kam miqdori:  2023-yil 1-sentabrgacha 100 milliard so‘mni;  2023-yil 1-sentabrdan 200 milliard so‘mni;  2024-yil 1-apreldan 350 milliard so‘mni;  2025-yil 1-yanvardan 500 milliard so‘mni tashkil etadi. Ilgari bank ustav kapitalining eng kam miqdori 100 milliard so‘mni tashkil etishi lozim edi. 30Ikki yil ichida O‘zbekistonda uchta raqamli bank (TBC Bank, Anor Bank, Apelsin Bank) va masofaviy moliyaviy xizmatlar ko‘rsatishga ixtisoslashgan 32 ta fintex- kompaniyasi tashkil etildi. Tadbirkorlar o‘z to‘lovlarining 85 foizini masofadan turib amalga oshiradilar (2017 yildan beri 7 barobarga o‘sgan). Sakkizta bank raqamli identifikatsiya mexanizmidan (Face ID) foydalanmoqda, qolganlari esa testlarni yakunlamoqda. 31 2025 yilda O‘zbekiston bank tizimidagi xususiy sektor ulushini hozirgi 18 foizdan 60 foizga oshirish rejalashtirilmoqda. «Markaziy bank nazorat yukini yengillashtirish bo‘yicha o‘zining liberal siyosatini davom ettirish niyatida, bu tizimning moliyaviy barqarorligiga putur yetkazmagan holda progressiv bank sektorini shakllantirishga xizmat qiladi», — deya qayd etdi Markaziy bank rahbari o‘rinbosari XULOSA Bozor munosabatlari sharoitida bank-moliya tizimining ahamiyati tubdan o'zgarib, boshqarish sohasi davlat tornonidan olib borilayotgan siyosat bilan uyg'unlashgan holda ko'proq bank-moliya tizimiga yuklatiladi. O'zbekiston bank tizimini isloh qilish, uni erkinlashtirish va jahon andozalari talablariga mos holda shakllantirish borasida muhim ishlar amalga oshirilmoqda. Bunday ishlarni amalga 18Ikkinchidan , tijorat banki kapitali miqdori uning aktiv operatsiyalariga bog‘liq. Bank operatsiyalari ko‘proq yuqori tavakkalchilik operatsiyalariga bog‘liq bo‘lsa, u holda bankning kapitali ham ko‘p bo‘lishi kerak. II BOB O’ZBEKISTONDA BANK KAPITALINING SHAKLLANISHI VA RIVOJLANISHI 2.1 O‘zbekiston bank tizimi va kapitalning o‘ziga xos jihatlari O‘zbekiston bank tizimi o‘zining rivojlanish jarayonida, 1991-yilda mustaqillik e'lon qilinishidan so‘ng, ko‘plab o‘zgarishlar va islohotlarni boshdan kechirdi. Bank tizimi mamlakatning iqtisodiy tizimi va moliya bozorining muhim tarkibiy qismlaridan biri sifatida rivojlanib, bugungi kunda kengaygan va modernizatsiya qilingan tizimga aylangan. Bu tizimdagi kapitalning o‘ziga xos jihatlari va banklar faoliyatidagi ba'zi o‘zgarishlar haqida quyida batafsil to‘xtalamiz. 1. O‘zbekiston bank tizimi: Umumiy ko‘rinish O‘zbekistonning bank tizimi markaziy bankdan (O‘zbekiston Respublikasi Markaziy Banki) boshlanib, tijorat banklari va boshqa moliyaviy muassasalarga qadar o‘z ichiga oladi. Bank tizimi iqtisodiyotda muhim rol o‘ynaydi, chunki u kreditlash, moliyaviy vositalar, to‘lovlar va boshqa moliyaviy operatsiyalarni amalga oshiradi. 3  Markaziy Bank (O‘zbekiston Respublikasi Markaziy Banki) : O‘zbekistonning asosiy tartibga soluvchi va moliyaviy monitoringni amalga oshiruvchi davlat muassasasi hisoblanadi. Uning asosiy vazifalari inflyatsiya darajasini nazorat qilish, pul-kredit siyosatini amalga oshirish, bank tizimini tartibga solish va milliy valyutaning barqarorligini ta'minlashdan iborat.  Tijorat banklari : O‘zbekiston bank tizimining asosiy bo‘limlarini tashkil qiladi. Tijorat banklari mijozlarga xizmat ko‘rsatadi, kreditlar beradi, jamg‘armalar va depozitlar jalb qiladi, o‘zaro hisob-kitoblar olib boradi. 3 www.Cbu.uz O’zbekiston Respublikasi Markaziy Bank sayti 34ularning majburiyatlari bilan bog‘liq. Bunday sharoitda bank nazorat organlari tomonidan nazorat sezilarli darajada kuchaytirilishi talab etiladi. Xalqaro bank amaliyoti tajribasi shuni ko‘rsatmoqdaki, bank kapitali yetarliligini ta‘minlamasdan turib banklarning to‘lov qobiliyatini mustahkamlash va aholining bank tizimiga bo‘lgan ishonchini saqlab turish mushkul vazifa hisoblanadi. Bazel I bo’yicha kapitalning yetarliligi korsatkichining etishmasligi shundaki, u faqat kredit tavakkalchiligiga yo’naltirilgan, aktivlar xavf darajasi bo’yicha yetarlicha farqlanmagan (bozor xavfi hisobga olinmagan) va ma‘lum turdagi tavakkalchilik operatsiyalari uchun zaxiralarni yaratish talablari kam baholanganIqtisodchi olimlarimiz A Bektemirov., A.A Omonov., Z.Sh. Xaydarov, Z.D Niyozovlarning ta‘kidlashlaricha tijorat banklari kapitalini oshirish manbalari bo’lib quyidagilar hisoblanadi: 1 Tijorat banklari oddiy va imtiyozli aksiyalari bozor bahosining o zgarishʻ omili; 2.Aksiyadorlarni ustav kapitalini shakllantirish bo yicha majburiyatlarini o z ʻ ʻ vaqtida bajarish omili; 3.Bank aktivlari riskka tortilgan miqdorini o zgarish omili; ʻ 4.Bank kapitali yetarliligi sharoitida uning likvidliligini ta minlash uchun zarur ʻ bo lgan likvidli aktivlar mavjudligi omili. ʻ FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR: 10 a) Moliyaviy barqarorlikni ta'minlash Bank kapitali bankning moliyaviy barqarorligini ta ' minlaydi . Kapital miqdori va sifatini oshirish orqali bank kutilmagan zararlarni qoplash , iqtisodiy inqirozlar va bozor o ‘ zgarishlariga qarshi kurashish imkoniyatiga ega bo ‘ ladi . Agar bankning kapitali yetarli bo ‘ lsa , u o ‘ z faoliyatini davom ettirishi , shuningdek , qisqa muddatli yoki uzoq muddatli zararlarga qarshi chidamli bo ‘ ladi . b) Risklarni boshqarish Bank kapitali bankning risklarni boshqarish imkoniyatlarini mustahkamlashda muhim rol o‘ynaydi. Banklar kredit risklari, bozor risklari, operatsion risklar va boshqa tizimli xavf-xatarlar bilan ishlashda o‘z kapitalini ishlatishadi. Kapital bankni bu risklarga qarshi himoya qiladi va uning moliyaviy holatini mustahkamlaydi. c) Kreditlar berish va iqtisodiy faoliyatni qo‘llab-quvvatlash Bank kapitali bankning kredit portfeli bilan bevosita bog‘liq. Kapitalning mavjudligi banklarga iqtisodiy sub'ektlarga kreditlar berish imkonini yaratadi. Banklar o‘z kapitalini kreditlarni taqdim etish uchun ishlatadi, bu esa iqtisodiy faoliyatni rag'batlantiradi va ishlab chiqarish, iste'mol va boshqa sohalarda o‘sish imkoniyatlarini oshiradi. Kapitalning yetarli bo‘lishi bankka keng miqyosdagi iqtisodiy faoliyatni qo‘llab-quvvatlash imkonini beradi. d) Moliyaviy obiliyatni yaxshilash Kapital bankning moliyaviy salohiyatini oshiradi. Banklar o‘z kapitalini boshqarish orqali rentabellikni yaxshilash, foydalarni ko‘paytirish va investorlar uchun jozibador bo‘lish imkoniyatlariga ega bo‘ladi. Kapital bankning yuqori darajadagi moliyaviy mustahkamligini ta'minlab, investorlarning ishonchini oshiradi va ularning mablag‘larini jalb qilishga yordam beradi. 11e) Bozorning iqtisodiy barqarorligini ta'minlash Bank kapitali nafaqat bitta bankning barqarorligini, balki butun moliya sektorining barqarorligini ta'minlaydi. Banklarning kapitali yuqori bo‘lsa, ular o‘z faoliyatlarini yaxshiroq boshqarishi va iqtisodiy inqirozlar yoki bozor o‘zgarishlariga barqaror turishi mumkin. Bu esa umumiy iqtisodiyotda ishonchni oshiradi, bozordagi vaziyatni barqarorlashtiradi. Bank kapitalining iqtisodiyotdagi o‘rni Bank kapitali iqtisodiyotda quyidagi asosiy funksiyalarni bajaradi: Iqtisodiy o‘sishni rag'batlantiradi : Bank kapitali kreditlar va investitsiyalarni rag'batlantirgan holda iqtisodiy o‘sishga yordam beradi. Banklar o‘z kapitalini kredit berish uchun ishlatishi mumkin, bu esa ishlab chiqarish va xizmatlar sohasidagi o‘sishni qo‘llab-quvvatlaydi. Barqarorlikni ta'minlaydi : Bank kapitali nafaqat banklar, balki butun iqtisodiyotning barqarorligini ta'minlashda muhim rol o‘ynaydi. Yaxshi boshqarilgan bank kapitali iqtisodiy inqirozlarni yengillashtirishga va moliyaviy shoklarga qarshi kurashishga yordam beradi. Ishonchni oshiradi : Kapitalning mavjudligi va sifatli bo‘lishi investorlarga ishonch beradi. Bu esa nafaqat banklar, balki butun moliya bozorining ishonchliligini oshiradi. Bank kapitali bankning moliyaviy asosini tashkil qiladi va uning iqtisodiy faoliyatini, barqarorligini ta'minlashda muhim rol o‘ynaydi. Bank kapitali bankni kutilmagan iqtisodiy xavf-xatarlar va zararlarga qarshi himoya qiladi, iqtisodiy o‘sishni rag'batlantiradi, moliyaviy tizimning barqaror 222.2 O‘zbekiston bank tizimi: umumiy holat va istiqbollar Markaziy bank raisi o‘rinbosari Abrorxo‘ja Turdaliyev O‘zbekiston bank tizimi holati haqida umumiy ma’lumot berib, uni rivojlantirishning istiqbolli bosqichlarini ma’lum qildi. Unga ko‘ra, dollarlashuv darajasini pasaytirish maqsadida Moliya vazirligi huzurida xedj-fond tashkil etilmoqda, valyuta kreditlarini jalb qilishda esa «ehtiyotkorlik siyosati» olib boriladi. 2025 yilda bank sektoridagi hukumat ulushini 40 foizgacha kamaytirish rejalashtirilgan. 5 O‘zbekiston Markaziy banki raisi o‘rinbosari Abrorxo‘ja Turdaliyev 26 noyabr kuni MDHga a’zo davlatlarning II Xalqaro moliya-bank forumida mamlakat bank tizimi haqidagi taqdimotini namoyish qildi. «Gazeta.uz» undagi asosiy fikrlarni keltirib o‘tadi. 6 5 Gazeta.uz axborat sayti 6 Ziyo net.uz 19 Maxsus banklar : Ayrim maxsus banklar, masalan, "Ipoteka-Bank", "Asakabank", "Agrobank", "Xalq Bank" kabi banklar, turli ijtimoiy va iqtisodiy sektorlarga, jumladan, qishloq xo‘jaligi, uy-joy qurilishi va kichik biznesni qo‘llab-quvvatlashga qaratilgan faoliyatlarni amalga oshiradi.  Xalqaro banklar : O‘zbekiston bozoriga tashqi investitsiyalarni jalb qilish va xalqaro moliyaviy operatsiyalarni amalga oshirishga qaratilgan xalqaro banklar mavjud. 2. O‘zbekiston bank tizimi va kapitalining o‘ziga xos jihatlari a) Bank kapitalining turlari O‘zbekiston bank tizimida kapitalni shakllantirish, ayniqsa, tijorat banklari uchun muhim vazifa hisoblanadi. Banklar o‘z kapitalini ikki asosiy turda saqlaydi:  Asosiy kapital (Ustav Kapitali) : O‘zbekiston banklari uchun asosiy kapital miqdori regulyator (O‘zbekiston Respublikasi Markaziy Banki) tomonidan belgilangan minimal talablar asosida shakllanadi. Ustav kapitali bankning yuridik shaxs sifatida ro‘yxatdan o‘tishiga va faoliyat yuritishiga asos bo‘ladi.  Zaxira kapitali : Banklarning zaxira kapitali foiz to‘lovlari, kutilmagan zararlarga qarshi himoya sifatida xizmat qiladi. Bu kapital asosan bankning foydasidan to‘planadi va uning barqarorligi hamda xavfsizligi uchun zaruriydir. b) Bazel standartlariga moslashuv O‘zbekiston bank tizimi Bazel III kabi xalqaro bank kapitali va tartibga solish standartlariga moslashishga harakat qilmoqda. Bazel III bank kapitali, risklarni boshqarish, likvidlikni ta'minlash va banklarning barqarorligini mustahkamlash bo‘yicha qator yangi talablarni belgilaydi. O‘zbekiston Markaziy Banki va boshqa muassasalar bu talablarni bosqichma-bosqich amalga oshirayotgan bo‘lib, banklarning kapital salohiyatini oshirish va iqtisodiy xavflarga qarshi kurashishda yordam bermoqda. 28«Natijada kutilayotgan ijobiy natijalar bilan bir qatorda, muddatlarni uzaytirish amaliyoti kreditlar bo‘yicha to‘lov intizomining buzilishiga va kredit riskining oshishiga, muammoli kreditlarning ko‘payishiga olib keldi. Bu muammoli kreditlar o‘sishiga sabab bo‘lgan omillardan biri bo‘lganini aytgan bo‘lardim», — dedi Abrorxo‘ja Turdaliyev. Markaziy bank rahbari o‘rinbosarining aytishicha, NPL (muammoli kreditlar) yil boshidagi 2,1 foizdan iyul oxiriga kelib 6,2 foizga oshgan. 8 Maqsad : Ustav kapitali bankning yuridik asosini tashkil etadi va uning faoliyatini boshqarish uchun zarur bo‘lgan moliyaviy asosni yaratadi. Bankning ustav kapitali yangi investorlarga bankning jiddiy moliyaviy holatini ko‘rsatadi va bozor ishonchini oshiradi.  Ustav kapitali va aksiyalar : Ustav kapitali ko‘pincha aksiyalar orqali shakllanadi. Bank yoki kompaniya aksiyalarini chiqarib, investorlardan mablag‘ jalb qiladi. Ustav kapitali qancha katta bo‘lsa, bankning kapital bazasi shuncha mustahkam va barqaror bo‘ladi.  Minimal talablar : Har bir mamlakatda banklar uchun ustav kapitali bo‘yicha alohida minimal talablar mavjud. Bu talablar bankning turiga va uning amalga oshirayotgan operatsiyalariga qarab farq qilishi mumkin. Ustav kapitalining rolini quyidagi bosqichlarda ko‘rishimiz mumkin: Bankni tashkil etish : Bankning yuridik shaxs sifatida faoliyat boshlashi uchun ustav kapitali talab qilinadi. Bu kapital bankning moliyaviy mustahkamligini ta'minlash va kreditlar berishda ehtiyotkorlikni saqlashda yordam beradi. Risklarni boshqarish : Ustav kapitali bankning kredit risklari va boshqa moliyaviy xavf-xatarlarni yengish uchun zaruriy kapitalni tashkil etadi. Moliyaviy xavf-xatarlarni boshqarish : Bankning ustav kapitali tizimli xavf- xatarlarga qarshi eng muhim himoya vositasi hisoblanadi. 3. Zaxira kapitali — bu bank yoki kompaniyaning ustav kapitalidan tashqari qo‘shimcha kapital qismi bo‘lib, odatda bankning moliyaviy holatini kuchaytirish yoki zararlarni qoplash maqsadida ajratiladi. Zaxira kapitali bankning kutilmagan zararlar yoki iqtisodiy inqirozlar davrida foydalanish uchun ajratilgan mablag‘larni tashkil etadi. 33Ustav kapitali miqdori belgilangan minimal talablarga javob bermaydigan banklarga nisbatan qonun hujjatlariga asosan boshqa banklarga qo‘shilish tavsiya etiladi, deyiladi xabarda. Agar banklar bunday qilishmasa ulardan bank faoliyatini amalga oshirish huquqini beruvchi litsenziyasi chaqirib olinadi. Xususan, “Hamkorbank”, “KDB Bank”, Asia Alliance Bank" hamda “Ravnaq bank” kabilarning ustav kapitali joriy yilning 1-sentabridan oshirilishi belgilangan qiymat — 200 mlrd so‘mga yetmaydi. Avvalroq Markaziy bank to‘lov xizmatlari va tizimlarining ishlashini monitoring qilish tartibin i belgilab bergandi . Ularning faoliyatini nazorat qilishda regulyator sirli mijoz sifatida nazoratni amalga oshirishi mumkin. Birinchi Prezidentimizning ―Jahon moliyaviy-iqtisodiy inqirozi, O‘zbekiston sharoitida uni bartaraf etishning yo‘llari va choralari deb nomlangan asarida global‖ moliyaviy inqirozning salbiy oqibatlaridan saqlanishda tijorat banklarining kapitallashuv darajasini oshirish, ularning iqtisodiyotning real sektoriga ajratmalarini qo‘llab-quvvatlash, bank ishini yanada rivojlantirish Masalalariga katta e‘tibor qaratildi. Natijada so‘nggi yillarda respublikamizning qator yetakchi banklarining kapitallashuv darajasi oshirilgan edi. Mazkur sohada olib borilgan ishlar natijasida bank tizimi kapitalining yetarlilik darajasi umumiy ko‘rsatkichi umumiy qabul qilingan xalqaro standartlarga nisbatan 3 barobar yuqori bo‘lishi ta‘minlandi. Bu, o‘z navbatida, mazkur banklar tomonidan xo‘jalik yurituvchi sub‘ektlarga kreditlar ajratish imkoniyatini kengaytirdi. Tijorat banklarining minimal kapitaliga qo‘yiladigan talablarning ortishi bilan bir vaqtda tijorat banklarining salmog‘i keskin kamayishi kuzatilishi jahon tajribasidan ma‘lum. Qolaversa, tijorat banklari tomonidan yo‘l qo‘yiladigan iqtisodiy me‘yorlarining buzilishiga oid xatolarning aksariyati bank kapitali yetarliligi va 121.2 Bank kapitali, funksiyasi va uning xalqaro standartlari. Bazel qoidalari Bank kapitalining iqtisodiy mazmuni yanada to‘liqroq u bajaradigan funksiyalarda namoyon bo‘ladi. Bank kapitalining quyidagi ikkita funksiyasini ajratib ko‘rsatish mumkin: 1. Himoya funksiyasi . Bank kreditorlari va omonatchilari manfaatlarini himoya qilish bank kapitalining asosiy funksiyasi bo‘lib xizmat qiladi. Chunki bank aktivlarining asosiy qismi omonatchilar hisobiga shakllantiriladi. Himoya funksiyasi zarar ko‘rish xavfi tug‘ilganda aktiv rezervlar shakllantirish yo‘li orqali bankning to‘lov qobiliyatini saqlab qolish, agarda bank tugatilganda omonatchilarga kompensatsiya to‘lash imkoniyatini beradi. Bu esa, o‘z navbatida, bankning keyingi faoliyatiga keng yo‘l ochib beradi. Kapital o‘ziga xos himoya yostig‘i rolini o‘ynab, ko‘z da tutilmagan yirik xarajatlar sharoitida bank operatsiyalarini davom ettirish imkoniyatini beradi. Bank kapitalining mavjudligi uning ishonchliligi va likvidliligining birinchi shartidir. 2. Tartibga soluvchi funksiyasi . bank kapitalini tartibga soluvchi funksiyasi bankning ssuda va investitsion operatsiyalarini chegaralashni nazarda tutadi. Bank kapitali yuqorida keltirilgan vazifalarni bajarishi uchun quyidagi uchta xususiyatga ega bo‘lishi lozim: U uzoq muddatli bo‘lishi zarur (doimiy). Tijorat banklarining kapitali uzoq muddatli bo‘lishi zarur, deganda asosiy e’tibor kapital egasining ushbu mablag‘ni istalgan paytda talab qilish imkoniyatining chegaralanganligi nazarda tutilmoqda. Agar bank aksiyadori istalgan paytda bank kapitalini shakllantirish uchun yo‘naltirilgan mablag‘ni to‘liq yoki qisman qaytarib olsa, bank iqtisodiy jihatdan tang ahvolga tushib qolishi tabiiy. O‘zbekiston 4Kurs ishining dolzarbligi - Bugungi global iqtisodiy sharoitda bank kapitali va uning shakllanishi iqtisodiy barqarorlikni ta’minlashda, moliyaviy tizimni rivojlantirishda va iqtisodiy islohotlarni samarali amalga oshirishda asosiy ahamiyat kasb etadi. Bank tizimi mamlakat iqtisodiyotining "qon aylanish tizimi" sifatida qaraladi va uning barqarorligi bank kapitalining sifatiga, miqdoriga va samarali boshqarilishiga bevosita bog‘liq. Shu sababli, bank kapitalini shakllantirish jarayonlarini tahlil qilish va takomillashtirish muhim ahamiyat kasb etadi. So‘nggi yillarda jahon moliyaviy bozorlarida ro‘y berayotgan o‘zgarishlar, iqtisodiy inqirozlar va raqobatning kuchayishi banklar oldiga yangi talablarga javob berish zaruriyatini qo‘ymoqda. Xususan, xalqaro darajadagi "Bazel" standartlari va boshqa tartibga soluvchi hujjatlar asosida bank kapitaliga bo‘lgan talablarning oshirilishi bu yo‘nalishning dolzarbligini yanada kuchaytirmoqda. Bu esa banklarning risklarga bardosh berish qobiliyatini oshirish, moliyaviy barqarorlikni ta’minlash va mijozlar ishonchini mustahkamlash uchun kapital boshqaruvini yanada takomillashtirishni talab etadi. Mamlakatimizda bank tizimini modernizatsiya qilish va uni xalqaro standartlarga muvofiq holda rivojlantirish bo‘yicha izchil islohotlar amalga oshirilmoqda. Banklar o‘z kapital bazasini kengaytirish orqali iqtisodiyotning turli sohalariga investitsiya kiritish imkoniyatlarini oshirmoqda. Kurs ishining maqsadi – bank kapitalining iqtisodiyotdagi o‘rni va ahamiyatini ilmiy-nazariy jihatdan tahlil qilish, uning shakllanish manbalari va boshqaruv jarayonlarini o‘rganish, shuningdek, bank kapitalini samarali boshqarish bo‘yicha ilmiy-amaliy tavsiyalar ishlab chiqishdan iborat. Ushbu maqsad doirasida quyidagi vazifalar amalga oshiriladi: 1. Bank kapitalining mohiyati, tarkibiy qismlari va uning iqtisodiyotdagi funksiyalarini nazariy asoslash. 6I BOB. BANK KAPITALINING NAZARIY ASOSLARI 1.1 Tijorat banklari kapitalining iqtisodiy mohiyati va tarkibiy Bank kapitali — bu bankning moliyaviy resurslarini tashkil etuvchi va uning faoliyatini ta'minlaydigan muhim elementdir. Bank kapitali nafaqat bankning faoliyatini boshlash, uni davom ettirish va rivojlantirish uchun zarur bo‘lgan mablag‘lar yig‘indisi, balki bankning moliyaviy barqarorligi, ishonchliligi va iqtisodiy xavf-xatarlarni boshqarish imkoniyatini ta'minlash uchun ham juda muhimdir. Bank kapitali iqtisodiyotda eng muhim ro‘lni o‘ynaydi, chunki u moliya sektori uchun zarur bo‘lgan barqarorlikni ta'minlaydi, kredit tizimini qo‘llab-quvvatlaydi va investorlar hamda jamiyat uchun ishonchli muhit yaratadi. Bank kapitalining iqtisodiy mohiyati nafaqat uning o‘zining o‘zgaruvchan moliyaviy holatiga, balki umuman iqtisodiyotga ham ta'sir ko‘rsatadi. Xalqaro bank amaliyoti tajribasi shuni ko‘rsatmoqdaki, bozor munosabatlari sharoitida tijorat banklari kapitalining samaradorligi va uning yetarliligini ta’minlamasdan turib, banklarning to‘lov qobiliyatini mustahkamlash va aholining bank tizimiga bo‘lgan ishonchini qozonish mumkin emas. Ma’lumki, bank kapitalining mavjudligi bankning tashkil topishi va faoliyat ko‘rsatishi uchun eng asosiy zaruriyatdan biridir. 1 Aytish joizki, AQSHda ipotekali kreditlash tizimida ro‘y bergan tanglik holatidan boshlangan, bugungi kunda butun dunyoni qamrab olgan jahon moliyaviy inqirozi natijasida yirik banklar va moliyaviy tuzilmalarning likvidlik va to‘lov qobiliyati zaiflashib borayotgan bir paytda banklarning to‘lov qobiliyatini mustahkamlashda bank kapitali va uning yetarlilik darajasi birlamchi zaruriy omil bo‘lib hisoblanadi.Iqtisodiy islohotlar va bozor munosabatlarining samaradorligini 1 T . M . KARALIYEV , O . B . SATTAROV , I . F . SAYFIDDINOV TIJORAT BANKLARI FAOLIYATI TAHLILI O ‘ quv qo ‘ llanma 27Karantin cheklovlarining joriy etilishi va aholi daromadlarining pasayishi sharoitida O‘zbekiston Markaziy bankining asosiy vazifasi makroiqtisodiy barqarorlikni va butun bank tizimining uzluksiz ishlashini ta’minlashdan iborat bo‘ldi. Markaziy bank aholi va tadbirkorlik subyektlariga kreditlar muddatini uzaytirish uchun shart-sharoit yaratdi, kreditlar muddatini uzaytirish ta’sirini neytrallash va likvid resurslarni qisqartirish uchun banklarni zarur likvidlik bilan ta’minlash maqsadida pul-kredit siyosatining qisqa va uzoq muddatli vositalarini joriy etdi. 23O‘zbekiston bank tizimida 33 ta bank, jumladan, 12 ta davlat ulushiga ega, shuningdek, 15 ta xususiy va 5 ta xorijiy banklar mavjud. 1 noyabr holatiga ko‘ra, banklar aktivlari 39 mlrd dollarni (419 trln so‘m) tashkil etib, ularning 82 foizi davlat banklariga tegishli. Banklarning majburiyatlari 33 mlrd dollarga (352,6 trln so‘m) yetdi, shundan 40 foizini depozitlar tashkil etadi. Banklarning umumiy kapitali 6,2 mlrd dollar (66 trln so‘m) darajasida bo‘lib, shundan 81 foizi davlat banklari kapitaliga to‘g‘ri keladi. «Banklarning moliyaviy barqarorligiga to‘xtaladigan bo‘lsak, joriy yilning o‘tgan davrida risk darajasi yuqori bo‘lgan aktivlarning o‘sishi 21 foizga — 317 trln so‘mdan 383 trln so‘mga, jami kapitalining o‘sishi 14 foizga — 66 trln so‘mga yetdi. Kapitalning yetarlilik koeffitsiyenti 1,2 foizga tushib, 17,2 foizni tashkil etdi, bu minimal talablarga javob beradi», — dedi Abrorxo‘ja Turdaliyev. «Shu bilan birga, kapital zaxirasi 1,5 mlrd dollarni tashkil etadi, bu esa sof NPL (muammoli kreditlar)ni 26113%, banklarning umumiy aktivlarida yuqori likvidli aktivlarning ulushi 15% ni tashkil qiladi. «Bu likvidlik zaxirasi xavfsizlikni ta’minlash uchun zarur darajada ekanligini ko‘rsatadi», — deya aytib o‘tdi u. Abrorxo‘ja Turdaliyev O‘zbekiston banklarining rentabelligiga ham to‘xtaldi. 1 noyabr holatiga bank sektorining sof foydasi 364 mln dollar darajasida qayd etildi, bu o‘tgan yilning shu davriga nisbatan 12 foizga ko‘p hisoblanadi. 52. Bank kapitalini shakllantirish manbalari va usullarini o‘rganish. 3. Bank kapitali boshqaruvida xalqaro tajribani tahlil qilish va uni milliy bank tizimiga moslashtirish imkoniyatlarini aniqlash. 4. Bank kapitali va uning rentabelligi o‘rtasidagi bog‘liqlikni o‘rganish hamda uning samaradorligini oshirish yo‘llarini tavsiya etish. 5. Milliy bank tizimida kapitalni shakllantirish va boshqarish bilan bog‘liq dolzarb masalalarni tahlil qilish va ularni hal qilish bo‘yicha takliflar ishlab chiqish. Kurs ishining yakuniy maqsadi bank kapitali va uning shakllanishi jarayonlari bo‘yicha chuqur ilmiy asoslangan tushunchalarni shakllantirish va amaliyot uchun foydali bo‘lgan strategik tavsiyalarni taqdim etishdan iborat. Mazkur mavzuni o‘rganish nafaqat nazariy, balki amaliy jihatdan ham muhimdir. Bank kapitali tarkibining o‘ziga xos xususiyatlarini tahlil qilish va ularni xalqaro tajriba asosida takomillashtirish bo‘yicha tavsiyalar ishlab chiqish milliy bank tizimining samaradorligini oshirishga xizmat qiladi.. Kurs ishining vazifasi Tadqiqotning ilmiy yangiligi quyidagilardan iborat: -bank kapitaliga aniqlik kiritish; -bank kapitali tarkibi,turlari va xususiyatlarini aniqlandi; -bank kapitalining ko’lami hamda ular o’rtasidagi bog’lanishlarga aniqlik kiritildi; -bank kapitalining kelgusi riviojlanish tendensiyalari aniqlandi; -bank kapitali ko’lamini kengaytirish va kapital darajasini oshirish yuzasidan amaliy taklif va tavsiyalar ishlab chiqildi. 241,6 barobarga qoplash yoki kredit portfelining 5 foizi miqdorida qo‘shimcha zaxiralar yaratish imkonini beradi», — dedi u. 17e) subordinar qarz, bu bankning qarz majburiyatlari shakli bo‘lib, bank kapitalini aniqlash maqsadida hisobkitoblardan so‘ng I darajali kapitalning 50 foizidan oshmasligi kerak. II darajali kapitalga kiruvchi subordinar qarz to‘lash muddati yetib kelgunga qadar oxirgi 5 yil davomida yiliga 20 foizga kamayib borishi shart. II darajali kapital tarkibiga kiruvchi subordinar qarz quyidagi talablarga javob berishi lozim: ♦ garov ta’minotiga ega bo‘lmaslik; ♦bank tugatilayotganda ushbu majburiyatlar bo‘- yicha talablar depozitorlar talablari qondirilganidan so‘ng amalga oshirilishi; ♦ boshlang‘ich to‘lov muddati 5 yildan ortiq bo‘lishi lozim. Bank kapitalining bosh maqsadi – riskni kamaytirish, «himoya devori» sifatida zararlarni qoplab, bank to‘lovga qobilligini saqlash imkonini berishdir. Shu bilan birga kapital bankni likvidlik muammosidan himoya qiladi va moliyaviy resurslar bozoriga kirish imkonini ta’minlaydi. Zero, yirik kapital bankka barqaror obro‘, omonatchilar ishonchini beradi. Bank kapitali mijozlarning bankka ishonchini mustahkamlaydi va kreditorlarni uning moliyaviy kuchiga ishontiradi. Bank kapitali bankning har qanday holatda mijozlarning kreditga bo‘lgan talabini qondira olishiga ishontirish uchun yetarlicha katta bo‘lishi kerak. Tijorat banklari kapital miqdori (Markaziy bank talabidan oshgan qismi) ularning o‘zi tomonidan mustaqil belgilansada, u ko‘p omillarga bog‘liq: Birinchidan , bank uchun zarur bo‘lgan kapital miqdori uning mijozlari xususiyatlariga bog‘liq, ya’ni mijozlar ichida yirik kreditga muhtoj korxonalar ko‘p bo‘lishi bank kapitali miqdorining ko‘p bo‘lishini talab qiladi. 13Respublikasining 1996-yil 25-aprelda qabul qilingan «Banklar va bank faoliyati to‘g‘risida»gi qonunida «Bank muassislari bank aksiyadorlari tarkibidan u ro‘yxatga olingan kundan boshlab bir yil mobaynida chiqib ketish huquqiga ega emaslar», deya qayd etilgan. Demak, tijorat banklari ustav kapitaliga qo‘yilgan mablag‘larni bir yil davomida erkin ishlatish huquqiga ega. Bank kapitali majburiy to‘lovlarga tobe bo‘lmasligi kerak. Tijorat banklari kapitalining majburiy to‘lovlardan ozodligi bankning barqaror faoliyat yuritishiga keng imkoniyat yaratadi. Aksincha, bank kapitali soliq, penya va boshqa to‘lovlar, shuningdek, bankning majburiyatlari bo‘yicha tobe bo‘lsa, uning iqtisodiy barqarorligiga salbiy ta’sir ko‘rsatadi va kapital doimo iqtisodiy jihatdan xavf ostida bo‘ladi. Mazkur holat banklarga o‘z nomidan moliya bozorlarida operatsiyalarni amalga oshirishda, omonatchilar va investorlarni bankka jalb qilishda hamda aholining ishonchini ta’minlanishiga salbiy ta’sir ko‘rsatadi. Bank kapitali omonatchilar va kreditorlarning huquqiy manfaatidan mustaqil bo‘lishi lozim. Tijorat banklari moliyaviy vositachi sifatida omonatchilar va kreditorlardan juda katta miqdorda mablag‘larni jalb etadi. Bank kapitali jalb qilingan mablag‘larni qaytarish bilan bog‘liq bo‘lgan holatlar bo‘yicha omonatchilar va kreditorlarning manfaatiga bevosita bog‘liq bo‘lmasligi, ya’ni omonatchilar va kreditorlarning bank kapitaliga nisbatan hech qanday qonuniy yoki bilvosita da’volari mavjud bo‘lmasligi zarur. 2 Tijorat banklari kapitali tarkibining oqilona shakllantirilishi bank kapitalining mustahkamligiga va uning yetarliligiga ijobiy ta’sir qiladi. 2 Abdullayeva Sh., Omonov A. Tijorat banklarining kapitali va uni boshqarish Monografiya T.: Iqtisod-moliya . 108 b. 9Zaxira kapitalining maqsadi : Zaxira kapitali bankning moliyaviy barqarorligini ta'minlashda qo‘shimcha yostiq vazifasini bajaradi. Banklar o‘zlarining foydalari yoki boshqa manbalardan zaxira kapitalini tashkil qilishadi. Bu kapitalni bank foydasi yoki dividendlar hisobidan shakllantirish mumkin. Zaxira kapitali va foydalarning ajratilishi : Bank o‘z foydasining bir qismini zaxira kapitaliga yo‘naltiradi, bu esa bankning muammolar yuzaga kelganida zararni qoplashga yordam beradi. Zaxira kapitali odatda bankning kredit portfeli va operatsion faoliyatida yuzaga kelishi mumkin bo‘lgan kutilmagan holatlar uchun saqlanadi. Zaxira kapitali va ehtiyot fondlari : Ba'zi hollarda, zaxira kapitali va ehtiyot fondlari bir-biridan farq qiladi. Ehtiyot fondi odatda bank tomonidan muayyan maqsadlar uchun ajratilgan mablag‘ bo‘lib, bu mablag‘lar bankning alohida risklarini kamaytirish uchun ishlatiladi. Zaxira kapitalining asosiy xususiyatlari: Zararlarga qarshi himoya : Zaxira kapitali bankni kutilmagan iqtisodiy shoklar yoki moliyaviy zararlardan himoya qilish uchun ishlatiladi. 1. Moliyaviy barqarorlikni ta'minlash : Zaxira kapitali bankning umumiy kapitalini kuchaytiradi, bu esa bankni iqtisodiy o‘zgarishlarga nisbatan mustahkamroq qiladi. 2. Dividendlarga cheklovlar : Zaxira kapitali odatda dividendlarni to‘lash uchun ajratilgan mablag‘lardan farq qiladi va bank zarar ko‘rsa, undan foydalanish mumkin. Bank kapitalining iqtisodiy ahmiyati Bank kapitali iqtisodiyot uchun muhim bir vosita hisoblanadi, chunki u bir nechta asosiy vazifalarni bajaradi: 154. Konsolidatsiyalashgan sho‘ba korxonalarini tashkil etish maqsadiga yo‘naltirilgan qo‘yilmalar. Bazel andozalari bo‘yicha konsolidatsiyalashgan sho‘ba korxonalari deganda bank qoshida tashkil etilgan, mustaqil balansga ega bo‘lmagan kredit muassasalari (lizing, faktoring, trast, forfeyting kompaniyalari) ko‘zda tutiladi. Respublikamiz tijorat banklarining kapital tarkibi Markaziy bankning 1998-yil 2-noyabrda tasdiqlangan 420-sonli «Tijorat banklari kapitalining yetarliligiga qo‘yiladigan talablar to‘g‘risida»gi Nizomida quyidagicha keltirilgan: I darajali kapital quyidagilardan iborat: a) to‘liq to‘langan va muomalaga chiqarilgan oddiy aksiyalar; b) nokumulyativ muddatsiz imtiyozli aksiyalar. Bu aksiyalar: ♦ muayyan sotib olish sanasi va shartlariga ega emas; ♦ egasining xohishiga ko‘ra sotib olinishi mumkin emas; ♦ bank aksiyadorlari umumiy yig‘ilishi qaroriga muvofiq ularga doir dividendlar to‘lanmasligi mumkin; ♦ ular bo‘yicha o‘tgan davrdagi olinmagan (nokumulyativ) dividendlar to‘lanmaydi; d) qo‘shimcha kapital (kapitalning ortiqcha qismi) – oddiy va imtiyozli aksiyalar bozor narxining ularning nominal qiymatidan oshib ketishi; e) taqsimlanmagan foyda: ♦ kapital zaxiralar; ♦ avvalgi yillar taqsimlanmagan foydasi; ♦ joriy yil zararlari. 3KIRISH Mamlakatimizda bank tizimini isloh qilish iqtisodiy islohotlarning muhim ustuvor yo‘nalishlaridan biri sifatida belgilangan. Bu borada Prezidentimiz tomonidan qabul qilingan qator farmon va qarorlar asosida ushbu sohaning har tomonlama qo‘llab-quvvatlanishi tufayli yurtimizda xalqaro andozalarga mos keladigan zamonaviy bank tizimi shakllandi. Shu bilan birga, bank-moliya tizimida raqobat muhitining kuchayishi, o‘z navbatida, bu sohada olib borilayotgan islohotlarni yanada chuqurlashtirish va erkinlashtirish, shuningdek, banklarning kapitallashuv darajasini oshirish hamda investitsion jarayonlardagi ishtirokini yanada faollashtirishni taqozo etmoqda. Yurtboshimizning 2007 yil 12 iyuldagi «Banklarning kapitallashuvini yanada oshirish va iqtisodiyotni modernizatsiyalashdagi investitsiya jarayonlarida ularning ishtirokini faollashtirish chora-tadbirlari to‘g‘risida»gi qarori tizimda amalga oshirilayotgan ishlarning mantiqiy davomi deyish mumkin. Shuni alohida ta’kidlash joizki, jahon tajribasiga ko‘ra har qanday bankning salohiyati, eng avvalo uning kapitali, resurs bazasi va aktivlari salmog‘i bilan baholanadi. Bankning resurs bazasi esa asosan bank kapitali hamda yuridik va jismoniy shaxslarning banklardagi depozitlaridan tashkil topadi. Bundan ko‘rish mumkinki, mamlakatimizdagi har bir fuqaro, har bir xo‘jalik yurituvchi sub’ekt eng asosiy sarmoyador hisoblanadi. Ularning banklardagi mablag‘lari qancha ko‘p bo‘lsa, bankning kredit berish, investitsiya qilish salohiyati ham shunchalik kuchli va mustahkam bo‘ladi. Bank faoliyatidagi eng muhim muommolardan biri yetarli darajadagi bank kapitali miqdorini taminlashdir.”Kapital” termini bankirlar uchun alohida ahamiyatga ega.Bu tushuncha birinchi navbatda bank egalari tomonidan kiritilgan va aksiyadorlik kapitalida joylashtirilgan tegishlidir.Banklarga bo’lgan ishonchni taminlab beruvchi tashkil qiluvchilardan biri-bank kapitalidir.Shu sababli bank kapitalining miqdori va sifati masalasi banklar uchun katta ahamiyat kasb etadi. 7ta’minlashda tijorat banklari kapitalini shakllantirish va uning muvofiqligini ta’minlashga erishish muhim o‘rin tutadi. Xalqaro bank amaliyotida bank kapitali va uning yetarliligini ta’minlash masalasiga to‘xtalishdan oldin bank kapitalining iqtisodiy mohiyati to‘g‘risida to‘xtalib o‘tish joiz. Bank kapitali murakkab kategoriya sifatida «bank ishi»da muhim ahamiyat kasb etadi. Zero, u bank faoliyatining boshlang‘ich moliyaviy asosi va keyinchalik uning rivojlanishi, barqarorligi hamda xavfsizligini ta’minlovchi manba bo‘lib hisoblanadi. Qisqa qilib aytganda, tijorat banki kapitali – bu bank faoliyatini moliyalashtirishning barqaror manbayi bo‘lib, bankning operatsion jarayonida kutilmaganda yuzaga keladigan zararlarni qoplash imkonini beruvchi o‘ziga xos himoya vositasidir. 1. Bank kapitalining ta'rifi va tuzilishi Bank kapitali bankning moliyaviy barqarorligini ta'minlaydigan resurslar to‘plamidir. U turli qismlardan iborat bo‘lishi mumkin: 1. Asosiy kapital banklar va boshqa moliyaviy institutlar uchun eng muhim moliyaviy resurs hisoblanadi. U bankning faoliyatini boshlash va davom ettirish uchun zarur bo‘lgan boshlang‘ich mablag‘larni tashkil qiladi. Asosiy kapital, bankning moliyaviy barqarorligini ta'minlash, risklarni boshqarish va moliyaviy shoklarga qarshi kurashish uchun zarur bo‘lgan kapitalni anglatadi. 2. Ustav kapitali bankning yoki kompaniyaning yuridik shaklini tashkil etish va faoliyatni boshlash uchun zarur bo‘lgan boshlang‘ich kapitalni ifodalaydi. Ustav kapitali quyidagi jihatlarni o‘z ichiga oladi: 20c) Bank kapitalining yangi talablari So‘nggi yillarda O‘zbekistonda bank kapitali va uning boshqarilishi bo‘yicha yangi talablar va tartibga solish normativlari joriy etilgan. Ayniqsa, 2018-2019 yillarda O‘zbekiston Markaziy Banki banklarning kapital miqdorini oshirish va kapitalni hisoblash usullarini yangilash bo‘yicha bir qator islohotlar amalga oshirdi. 4 Bu islohotlar orasida:  Banklar uchun kapitalning yuqori sifatli bo‘lishi talabi.  Kapitalga qo‘yiladigan minimal talablarning oshirilishi.  Banklar uchun riskni boshqarish tizimlarini joriy etish.  Kapitalning tuzilishi (Asosiy kapital va qo‘shimcha kapitalni ajratish) haqida aniq qoidalar. d) Bank kapitalini mustahkamlash O‘zbekiston hukumati va Markaziy Bank tomonidan amalga oshirilayotgan bank kapitalini mustahkamlash siyosati banklar faoliyatining mustahkamlanishi va iqtisodiyotdagi ishonchni oshirishga xizmat qilmoqda. Banklar o‘z kapitalini oshirish va kapitalni samarali boshqarish orqali ijtimoiy va iqtisodiy sektorlarga ko‘proq kredit resurslarini taqdim etish imkoniyatiga ega bo‘lishadi. e) Moliyaviy resurslarning tashqi manbalari O‘zbekiston bank tizimi jahon moliya bozorlariga qo‘shilish jarayonida ham ko‘plab tashqi kapital resurslarini jalb etmoqda. Xalqaro moliya institutlari va investorlardan qarz olish yoki jamg‘armalar ajratish orqali banklar kapitalini oshirishmoqda. Tashqi investitsiyalar bank kapitalini mustahkamlashda va iqtisodiy o‘sishni rag‘batlantirishda muhim ahamiyat kasb etadi. 4 www.imu.uz iqtisod moliya vazirligi 21f) Banklarning iqtisodiy va ijtimoiy roli O‘zbekiston banklari, ayniqsa, davlat tomonidan qo‘llab-quvvatlanadigan maxsus banklar orqali ijtimoiy va iqtisodiy maqsadlarni amalga oshirishda faol ishtirok etmoqda. Misol uchun:  Qishloq xo‘jaligi va dehqonchilikni rivojlantirish uchun ajratiladigan kreditlar.  Ipoteka va uy - joy qurilishi kreditlari orqali aholining turar - joy sharoitlarini yaxshilash .  Kichik va o ‘ rta biznesni qo ‘ llab - quvvatlash uchun davlat tomonidan moliyaviy resurslar ajratilishi . Bu jarayonlarda banklarning kapitali muhim resurs sifatida ishlatiladi , chunki u iqtisodiy sektorlarga moliyaviy yordam berish imkoniyatlarini oshiradi . 3. O ‘ zbekiston banklarining moliyaviy barqarorlikni ta ' minlashdagi roli Bank kapitali nafaqat bankning barqarorligini , balki butun iqtisodiyotning moliyaviy barqarorligini ta ' minlashda muhim omil hisoblanadi . Banklarning kapitali yuqori bo ‘ lsa , ular o ‘ z faoliyatini kengaytirish va iqtisodiyotda yuzaga keladigan moliyaviy shoklarga qarshi turish imkoniyatiga ega bo ‘ ladilar . Bu esa O ‘ zbekistonning umumiy iqtisodiy o ‘ sishiga hissa qo ‘ shadi . 16f) ozchilik aksiya egalarining birlashgan korxonalar aksiyadorlik hisobvaraqlaridagi ulushi. g) bankning ustav kapitalidagi valuta qismiga teng bo‘lgan valuta aktivlarini qayta baholanish hisobiga tashkil etilgan devalvatsiya zaxirasi. II darajali kapital tarkibi esa quyidagilardan iborat: a) joriy yildagi sof foyda; b) riskni hisobga olgan holda aktivlar summasining 1,25 foizi va hisob- kitoblardan so‘ng I darajali 100 foizli kapitaldan oshmagan miqdordagi umumiy zaxira; d) hisob-kitoblardan so‘ng I darajali 100 foizli kapitaldan oshmagan miqdorda aralash turdagi majburiyatlar I darajali kapitalga kiritilmagan aralash turdagi majburiyatlar, jumladan, imtiyozli aksiyalar, agarda ular quyidagi shartlarga javob bersa, II darajali kapitalga kiritilishi mumkin: ♦ to‘liq to‘langan bo‘lishi; ♦ garov bilan ta’minlanmagan; ♦ bank tugatilganda ularga doir talablar bank depozitorlari talablari qondirilganidan so‘ng qondirilishi; ♦ aksiya egasining tashabbusi bilan va oldindan olingan Markaziy bank ruxsatisiz to‘lanishi mumkin emas; ♦ bankning har qanday zararlarini qoplashi va bankni to‘lovga qobiliyatsiz deb e’lon qilish huquqini bermasligi; ♦ agar bank oxirgi 3 chorak mobaynida foyda olmagan bo‘lsa, emitent xohishiga ko‘ra yoki oddiy va imtiyozli aksiyalar bo‘yicha dividendlar to‘lash to‘g‘- risida qaror qabul qilishda ushbu majburiyatlarga doir dividend larni to‘lash muddati kechiktirilishi mumkinligi; 251 noyabr holatiga banklarning kredit portfelidagi qoldiq 30 mlrd dollarga teng bo‘ldi. 10 oy davomida o‘rtacha 14 foizga o‘sish kuzatilgan, jismoniy shaxslarga berilgan kreditlar hajmi esa 22 foizga oshgan. Markaziy bank rahbari o‘rinbosarining so‘zlariga ko‘ra, O‘zbekiston bank tizimining likvidlik ko‘rsatkichi «yetarli darajada yaxshi». Xususan, qisqa muddatli likvidlik koeffitsiyenti (LCR) 167 foizga yetdi, bu eng kam tartibga solinadigan talabdan 67 foiz punktga yuqoridir. Uzoq muddatli likvidlik koeffitsiyenti (NSFR) — 14Bugungi kunda dunyoning ko‘pchilik mamlakatlarida tijorat banklari kapitalining tarkibini shakllantirishda xalqaro Bazel qo‘mitasi tomonidan ishlab chiqilgan standartlardan asos sifatida foydalanilmoqda. Xalqaro Bazel qo‘mitasining standartlariga asosan bankning jami kapitali asosiy va qo‘shimcha kapitalga ajratiladi. Ushbu standartlar birinchi marta 1988-yilda ishlab chiqilib, amaliyotga 1993-yildan boshlab joriy etilgan. Bazel standartlariga ko‘ra asosiy kapital quyidagi elementlardan tashkil topadi: 1. Ustav kapitalining to‘langan qismi (oddiy aksiyalar qiymati). 2. Muddatsiz nokumulyativ imtiyozli aksiyalar. 3. Emission daromad. 4. Sof foyda hisobidan shakllantirilgan zaxira summalari. 5. O‘tgan yillarning taqsimlanmagan foydasi. Shunisi e’tiborga molikki, xorijiy bank amaliyotida banklarda audit tekshiruvi o‘tkazilib, audit xulosasi tasdiqlangunga qadar joriy yilning foydasi asosiy kapital tarkibiga kiritiladi. Audit xulosasidan keyin esa faqat taqsimlanmagan foyda kiritiladi. Xalqaro Bazel standartlari bo‘yicha banklarning qo‘shimcha kapitali tarkibiga ushbu asosiy elementlar kiritiladi: 1. Kreditlardan ko‘riladigan zararlarni qoplashga mo‘ljallangan zaxiraning riskka tortilgan aktivlar miqdorining 1,25 foizidan oshib ketmaydigan qismi. 2. Qayta baholash zaxirasi. Bunda bankka tegishli bino va inshootlar hamda yerning qiymatini qayta baholash natijasida yuzaga keladigan zaxira miqdori tushuniladi. 3. Subordinatsiyalashgan qarz majburiyatlari.

Bank kapitali va uning shakllanishi

Купить