• Всего документов: 5844
  • Число пользователей: 15251

Информация о документе

Цена 9000UZS
Размер 595.6KB
Покупки 2
Дата загрузки 10 Август 2023
Расширение docx
Категория Экономика

Продавец

Bohodir Jalolov

Дата регистрации 10 Май 2023

5700 Продаж

Bank tizimining iqtisodiy taraqqiyotdagi o’rni

5 2022-yilda foizsiz daromadlar o’tgan yilga nisbatan 1,9 barobarga o’sib, 33 trln so’mni tashkil etgan. Bunda, komission daromadlar ulushi 6 foiz bandga kamaygan bo’lsa, xorijiy valyutada olingan daromadlar 18 foiz bandga o’sib, 42 foizni tashkil etgan. 6 6 https://uzreport.news/finance/o-zbekiston-bank-tizimi-sof- foydasi-10-trln-so-mni-tashkil-etdi 14 foizda jami shundan, xorijiy valyutada ulushi, foizda jami shundan, xorijiy valyutada ulushi, foizda Bank aktivlari, jami 272 727 129 077 47,3% 309 727 151 859 49,0% 13,6% 10,1% Kredit qo’yilmalari, jami 211 581 100 947 47,7% 237 980 117 292 49,3% 12,5% 9,0% Jalb qilingan jami depozitlar 91 009 39 969 43,9% 94 674 42 719 45,1% 4,0% 1,1% Jami kapital 51 031 305 0,6% 54 342 324 0,6% 6,5% 6,4% Markaziy bank moliyaviy yordam ko’rsatish va tijorat faoliyati bilan shug’ullanmaydi. Respublika Markaziy bankining ustav kapitali 2 mlrd. so’m deb belgilangan. Shuningdek, Markaziy bank soliqlar va bojlardan ozoddir. Markaziy bank kelgusi yil uchun O’zbekiston Respublikasi monetar siyosatining asosiy yo’nalishlarini ishlab chiqadi va har yili keyingi moliya yili boshlanishidan 30 kun oldin Oliy Majlisga bu haqda axborot beradi. Markaziy bank pul-kredit, moliya, valyuta va narx munosabatlarining ahvoliga asoslanib muomaladagi pul massasining bitta yoki bir qancha ko’rsatkichlari o’zgarishining aniq mo’ljallarini belgilash mumkin. Shuningdek, o’z hisob va kredit operatsiyalari bo’yicha stavkalarni mustaqil ravishda belgilaydi. Markaziy bank O’zbekiston Respublikasi hududida qonuniy to’lov vositasida banknotalar va tanga ko’rinishida pul belgilarini muomalaga chiqardi. Markaziy bank va u vakolat bergan banklar talabga ko’ra bir nominal qiymatdagi banknota va tangalarni boshqasiga hech qanday to’lovsiz yoki vositachilik haqisiz almashtirib beradi. Naqd pul mablag’larini muomalaga chiqarish va qaytarib olishni faqat Markaziy bank amalga oshiradi. Markaziy bank valyutani tartibga solish va valyutani nazorat qilish davlat organidir. Shuning bilan birga Markaziy bank yuridik va jismoniy shaxslarga chet el valyutasida operatsiyalar o’tkazishga litsenziyalar beradi va milliy valyutani chet el valyutasiga nisbatan kursini aniqlash tartibini belgilaydi. 8 bilan bo’ladigan operatsiyalarni o’tkazish, fond birjalariga a’zo bo’lish ta’qiqlanadi. 1933 yilda (Glass-Stigal qonuni) qabul qilingan qonunga muvofiq tijorat banklari sanoat kompaniyalarning obligatsiyalari va aktsiyalarini chiqarishni tashkil qilishda ishtirok eta olmaydilar. Shunga qaramay qonunda juda ko’p istisnolar mavjud bo’lib, ular bankka pullarni operativ qo’yish, davlat qimmatbaho qog’ozlarini chiqarishni tashkil etish, shtat va mahalliy hokimiyat organlarning obligatsiyalari, shuningdek, turli xalqaro tashkilotlar va federal muassasalar chiqargan qarz hujjatlarni (majburiyatlari) bilan ishlash huquqini beradi. Bulardan tashqari banklarga o’zlarining mijozlari hisobiga sanoat kompaniyalarining aktsiya va obligatsiyalarini sotish va sotib olish kabi brokerlik funktsiyalarini bajarish ruxsat etilgan. Shu bilan birga amerika tijorat banklari sanoat kompaniyalari va firmalarning aktsiya paketlarini haqiqiy egasi sifatida trast operatsiyalarining (qimmatbaho qog’ozlar portfellarini boshqarish operatsiyalari) katta hajmini amalga oshiradilar. AO’Shda tijorat banklari broker firmalari va investitsion kompaniyalarning asosiy kreditorlari hisoblanadi. AO’Shning ettita yirik investitsion kompaniyalarni dan 80%gacha aktivlari tijorat banklari krediti hisobidan ta’minlanadi. Yaponiyada tijorat banklarining fond birjalariga a’zo bo’lish ta’qiqlangan. Lekin ular litsenziya olgan holatda qimmatbaho qog’ozlarni hamma turini o’zlarining schetlari bo’yicha yoki mijozlarning topshiriqlari bo’yicha sotish va sotib olish (broker kompaniyalari va birjaga a’zo bo’lgan firmalar vositachiligida) huquqiga egadirlar. Bulardan tashqari tijorat banklar davlatning qimmatbaho qog’ozlari bilan bo’lgan tez muddatli operatsiyalarni amalga oshirishlari mumkin. Uzoq vaqt yapon tijorat banklari yangi qimmatbaho qog’ozlarni vositachilik funktsiyalarni amalga oshirish huquqlari bo’lmagan. Faqat 1981 yili ularga davlat obligatsiyasi va sanoat kompaniyalar obligatsiyasini birja tashqarisida vositachilik qilishga ruxsat etilgan. Shuningdek, yapon tijorat banklariga mijozlarning qimmatbaho qog’ozlarni boshqarish man etilgan. barobar), kreditlar va mijozlar majburiyatlaridan olingan daromadlar esa 10 trln so’mga (31,5 foizga) oshgan. Kredit va lizing operatsiyalari bo’yicha olingan foizli daromadlarning umumiy foizli daromadlardagi ulushi 2019-2022 yillarda kamayish tendenditsiyasiga ega bo’lib, 96 foizdan 87 foizga tushgan. Bu jarayon, banklar aktivlari tarkibida sezilarli diversifikatsiya, xususan banklarga joylashtirilgan mablag’lar ulushining 7 foiz bandga oshib, 16 foizga yetganligi, qimmatli qog’ozlarga qilingan investitsiyalar ulushining 4 foiz bandga o’sib, 5 foizni tashkil etganligi bilan izohlanadi. (3-jadval) 3 2019-2022 yillarda banklar biznes faoliyatida chakana biznes yo’nalishi sezilarli faollashganligi, shuningdek bank bozorida biznes modeli asosan chakana xizmatlariga yo’naltirilgan banklar ko’payganligi natijasida jismoniy shaxslar kreditlarining umumiy kredit portfelidagi ulushi bugungi kunda 7 foiz bandga oshib, 3 https://uzreport.news/finance/o-zbekiston-bank-tizimi-sof- foydasi-10-trln-so-mni-tashkil-etdi 11 КНОРУС, 2015. – 768 с. 26. Деньги, кредит, банки. Под ред. Проф. О.И. Лаврушина. – М.: КНОРУС, 2015. – 560 с. 27. Костерина Т.М. Банковское дело: учебник для бакалавров. М.: Юрайт-Издат, 2012. 345 c. Internet saytlari 28. www.ahbor - reyting.uz – (“Ahbor-Reyting” reyting agentligi sayti) 29. www.cbu.uz ( O’zbekiston Respublikasi Markaziy banki rasmiy vev sayti). 30. www.lex.uz (O’zbekiston Respublikasi Qonun hujjatlari ma’lumotlari milliy bazasi rasmiy vev sayti). 31. www.stat.uz (O’zbekiston Respublikasi Statistika qo’mitasi rasmiy vev sayti). 32. http s://www.uz se. uz - “Toshkent” Respublika fond birjasi rasmiy sayti ma’lumotlari. Bank tizimining iqtisodiy taraqqiyotdagi o’rni Reja: Kirish 1. Banklarning kelib chiqishi va uning mohiyati 2. Markaziy bankni faoliyatining asoslari, maqsad va vazifalari 3. Bank faoliyatini tashkil qilishning iqtisodiy va huquqiy asoslari Xulosa Foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati 2 Kirish Mavzuning dolzarbligi: Iqtisodiyotida yuz berayotgan tangliklar, nomunosibiklar bir uchi bank tizimi holati va tijorat banklarning foaliyatiga borib takaladi. Ayniqsa, o’tish davrini boshdan kechirayotgan davlatlarda yuz bergan va yuz berayotgan inqirozlarning bosh omillari bo’lib, banklarning sinishi va bankrotligi sanaladi. Rossiyada 2019 yil va 2021 yilda sodir bo’lgan krizislarning tahlili shuni ko’rsatadiki, aholining banklarga inshonchini yo’qolishi, siyosiy omillar va moliyaviy piramidalarning tushkunligi holatlari banklarning to’lovga qobiliyatini yo’qqa chiqaradi. Shunday ekan, tijorat banklarning likvidligi va to’lovga qobiliyatini tahlil etish davomida bunga ta’sir etuvchi omillarni aniqlash lozim. Chunki likvidlik va to’lovga qobiliyatlilik murakkab iqtisodiy kategoriyalar sanaladi, bir qarashda, yuzaki baholaganda tahlil samarasi past bo’lish mumkin. Kurs ishining maqsadi va vazifalari: Banklar faoliyatiga ta’sir qiluvchi omillar turlicha tasniflanadi. Odatda, esa ularni ichki va tashqi omillarga ajratilib o’rganiladi. Tijorat banklarning likviddiligi va to’lovga qobiliyatliligini belgilaydigan ichki omillar qatoriga quyidagilar kiradi. - bankning mustahkam kapital bazasi - aktivlar sifati - depozitlar sifati - tashqi manbalarga qarashlik darajasi - aktivlar va passivlarning muddatlari bo’yicha munosibligi - malakali menejment - bankning imidji Kurs ishining obekti: Bankning mustahkam kapital bazasi o’z kapitalining mutlaq qiymatini ifoda etib, aktivlar bo’yicha risklarning himoya manbasi hamda omonatchilar va depozitchilar mablag’larini kafolati hamdir. Bankning o’z kapitali ustav fondi va boshqa maqsadli fondlardan iborat bo’lib, moliyaviy bar qarorlik uchun ham asosdir. Shunday qilib, bankning o’z kapitali qancha katta bo’lsa, likvidliligi ham shuncha yuqori bo’ladi. Shuningdek, to’lovga layoqatlilik ham o’z kapitali hisoblanadi. Aktivlar sifati asosan to’rt xil mezon asosida aniqlanadi: likvidlilik, risk darajasi, daromadlilik va diversifikatsiya bo’yicha. Aktivlarning likvidligi shu 3 qo’shimcha chora-tadbirlar to’g’risida”gi PF-3620 sonli farmoni. 2018 yil 23 mart. 10. O’zbekiston Respublikasi Prezidentining «Bank tizimining moliyaviy barqarorligini yanada oshirish va investisiyaviy faolligini kuchaytirish chora– tadbirlari to’g’risida»gi PQ–1317–sonli qarori. 2010 yil 6 aprel. 11. O’zbekiston Respublikasi Prezidentining «Tijorat banklarining moliyaviy barqarorligini yanada oshirish va ularning resurs bazasini rivojlantirish chora-tadbirlari to’g’risida»gi PQ 2344- sonli qarori. 2015 yil 6 may. 12. O’zbekiston Respublikasi Prezidentining “Kichik tadbirkorlikni rivojlantirish kafolat jamg’armasini tashkil etish to’g’risida”gi PQ-2768-sonli qarori. 2017 yil 10 fevral. 13. O’zbekiston Respublikasi Prezidentining “Pul muomilasini yanada takomillashtirish va bank plastik kartochkalaridan foydalangan holda hisobkitoblarni rivojlantirish chora-tadbirlari to’g’risida”gi PQ- 2777-sonli qarori. 2017 yil 15 fevral. 14. Mirziyoev Sh.M. Buyuk kelajagimizni mard va olijanob xalqimiz bilan birga quramiz. – Toshkent: “O’zbekiston” NMIU, 2017. – 488 b. 15. Mirziyoev Sh.M. Tanqidiy tahlil, qat’iy tartib-intizom va shaxsiy javobgarlik – har bir rahbar faoliyatining kundalik qoidasi bo’lishi kerak. – Toshkent: “O’zbekiston” NMIU, 2017. – 104 b. 16. Mirziyoev Sh.M. Erkin va farovon, demokratik O’zbekiston davlatini birgalikda barpo etamiz. – Toshkent: “O’zbekiston” NMIU, 2017. – 56 b. hisobiga yoxud pay miqdorini oshirish hisobiga olingan mablag’lar. Tijorat banklari yo’l qo’yilishi mumkin bo’lgan yo’qotishlar o’rnini qoplash uchun olinadigan foydadan O’zbekiston Respublikasi Markaziy banki tomonidan belgilab qo’yilgan tartibda rezerv fondlari tashkil etadilar. Tijorat banklari shartnoma asosida bir-birlarining mablag’larini depozit, kredit shaklida jalb etishlari, joylashtirishlari, o’z ustavlarida ko’rsatilgan boshqa o’zaro operatsiyalarni amalga oshirishlari mumkin. Mijozlarga kredit berish va o’z zimmasiga olgan majburiyatlarni bajarish uchun mablag’ etishmay qolgan taqdirda tijorat banklari kredit resurslari olish uchun O’zbekiston Respublikasi Markaziy bankiga murojat qilishlari mumkin. Tijorat banklari operatsiyalari bo’yicha foiz stavkalari ularning o’zlari tomonidan mustaqil belgilanadi, ammo bu stavkalar davlat pul-kredit siyosatining bosh yo’nalishlarida belgilab beriladigan foiz stavkalari siyosatiga asoslangan holda har yili O’zbekiston Respublikasi Markaziy banki tomonidan belgilanadigan eng yuqori stavkalardan ortiq bo’lmasligi kerak. Masalan, tijorat banklari kreditlar bo’yicha foiz stavkalarini belgilaganlarida, ular foiz stavkasining asosi qilib Markaziy bank tomonidan belgilab berilgan qayta moliyalashtirish stavkasini oladilar. Tijorat banklari kredit bo’yicha foiz stavkasini o’rnatganda qayta moliyalashtirish stavkasini 1,5 martagacha oshirishlari mumkin. Masalan, hozirgi kunda Markaziy Bankning qayta moliyalashtirish stavkasi 2,0 foizga teng. Demak, tijorat banki tomonidan beriladigan kredit bo’yicha foiz stavka oyiga 2,5-3 % (3×1,5), yiliga 30% (2,0×12) atrofida bo’lishi kerak. Banklar bilan mijozlar o’rtasidagi munosabat shartnomaviy xarakterga ega bo’ladi. Mijozlar o’zlariga kredit va kassa xizmatini ko’rsatadigan bankni mustaqil tanlaydilar. Tijorat banklari qimmatbaho qog’ozlar bo’yicha operatsiyalar olib boradilar. Tijorat banklari fond bozorlarining kelishuvlarida aktiv va bevosita ishtirok etavermaydilar. Masalan: AO’Shdagi tijorat banklariga qimmatbaho qog’ozlar 2022-yil yakunlari bo’yicha aktivlar rentabelligi 2,5 foizni va kapital rentabelligi 13,3 foizni tashkil etgan. Bunda, kapital daromadliligi o’zgarishida sof foizli marja (3,4%), foizsiz daromadlarning aktivlarga nisbati (6%), leveraj koeffitsiyenti (0,6%), foydaga nisbatan soliq yukining kamayishi (0,8%) kabi omillar ijobiy ta sir etgan bo’lsa, zaxiralarning o’sishi (-2,5%) hamda foizsizʼ xarajatlarning majburiyatlarga nisbati (-1,1%) salbiy ta sir etgan. ʼ 8 8 https://uzreport.news/finance/o-zbekiston-bank-tizimi-sof- foydasi-10-trln-so-mni-tashkil-etdi 16 Foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati 1. O’zbekiston Respublikasi Konctitutsiyasi. T.: O’zbekistan, 2018 y. 2. O’zbekiston Respublikasining «Markaziy bank to’g’risida»gi qonuni. 15.11.2019, №O’RQ-582. 3. O’zbekiston Respublikasining “Valyutani tartibga solish to’g’risida”gi (yangi tahriri) qonuni. 22.10.2019, №O’RQ-573. 4. O’zbekiston Respublikasining “Banklar va bank faoliyati to’g’risida”gi qonuni. 2019 yil 07 noyabr, №O’RQ- 580. 5. O’zbekiston Respublikasining “To’lovlar va to’lov tizimlari to’g’risida”gi Qonuni. 2019 yil 07 noyabr, №O’RQ- 578 6. O’zbekiston Respublikasi Prezidentining 2020 yil 24 yanvardagi Oliy Majlisga yo’llagan Murojaatnomasi. 7. O’zbekiston Respublikasi Prezidentining «Davlat aktivlarini boshqarish, monopoliyaga qarshi kurashishni tartibga solish tizimini va kapital bozorini tubdan takomillashtirish chora-tadbirlari to’g’risida»gi 2019 yil 14 yanvardagi PF-5630-sonli farmoni 8. O’zbekiston Respublikasi Prezidentining 2019 yil 17 yanvardagi PF5635-son, “2017-2021 yillarda O’zbekiston Respublikasini rivojlantirishning beshta ustuvor yo’nalishi bo’yicha Harakatlar strategiyasini “Faol investisiyalar va ijtimoiy rivojlanish yili”da amalga oshirishga oid davlat dasturi to’g’risida” farmoni. 9. O’zbekiston Respublikasi Prezidentining “Bank xizmatlari ommabopligini oshirish bo’yicha 2020-yilda pandemiyaning salbiy oqibatlarini yumshatish choralari doirasida kreditlar muddatlari uzaytirilishi, foizli daromadlarning 73 foizga, shuningdek, banklar tomonidan qo’shimcha likvidlilik jalb etilishi natijasida foizli xarajatlarning 2020-2021 yillarda mos ravishda 42 foiz va 36 foizga o’sishi kuzatilgan. 2019-2022 yillarda foizli xarajatlar tarkibida mijozlar depozitlari bo’yicha xarajatlar ulushi 2 foiz bandga oshib, 49 foizga yetgan bo’lsa, kredit liniyalari bo’yicha xarajatlar ulushi esa sezilarli darajada 6 foiz bandga kamayib, 36 foizni tashkil etgan. Mazkur holat, banklar majburiyatlari tarkibida mijozlar depozitlari ulushining o’sib borayotganligi bilan izohlanadi. (6-jadval) 5 Shuningdek, yuridik va jismoniy shaxslar depozitlari va ular bo’yicha foizli xarajatlar tarkibida ham sezilarli o’zgarishlar ro’y bergan. 2019-2022 yillarda jismoniy shaxslar depozitlarining umumiy depozit portfelidagi ulushi 5 foiz bandga oshib, 41 foizga yetgan hamda ular bo’yicha xarajatlarning jami foizli xarajatlardagi ulushi 7 foiz bandga oshib, 40 foizni tashkil etgan. Bu ushbu davrda jismoniy shaxslar muddatli depozitlarining 2,4 barobardan ortiq o’sganligi bilan izohlanadi. https://uzreport.news/finance/o-zbekiston-bank-tizimi-sof- foydasi-10-trln-so-mni-tashkil-etdi 13 OʻZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY TA’LIM , FAN VA INNOVATSIYALAR VAZIRLIGI TOSHKENT MOLIYA INSTITUTI SIRTQI FAKULTET “ _______________________________________________ ______ ___ ” KAFEDRASI “ _____________________ ___________________ ______ ________ ________ ” fanidan KURS ISHI МАVZU: __________________________________________________________________ _________________________________________________________________ Bajardi: ____________ ______ _____________ Qabul qildi: __________ ______ ____________ RO‘YX ATGA OLINDI “ ____ ” _______20 2 3 y. № _________ Imzo _________ Kurs ishi himoya ga tavsiya qilingan sana “ ____” _______20 2 3 y. Ilmiy rahbar __ ________ Imzo _______________ Kurs ishi himoya qilingan sana «____» _______202 3 y . Baho « _____ » ________ _ ___________ ( imzo ) _ _ _________ ( imzo ) ___________ ( imzo ) Komissiya a’zolari : __________________ _________________ _ _________________ 3. Bank faoliyatini tashkil qilishning iqtisodiy va huquqiy asoslari Bozor iqtisodiyoti sharoitida tijorat banklarining faoliyati foyda olishga yo’naltirilgan bo’ladi. Bozor iqtisodi sharoitida bank foydasining iqtisodiy mohiyati yangicha ijtimoiy-iqtisodiy tus olib bormoqda, chunki tijorat banklarining foydasi bank kapitali to’planishining va bankning rivojlanishining asosiy manbasidir. Bank foydasining o’sib borishiga ta’sir qiladigan bir necha xil omillar bo’lib, bular: bankning rentabelligi, vaqtincha bo’sh mablag’larni samarali ishlatilishi, turli xil pullik xizmatlar doirasini (faktoring, lizing, trast xizmatlari va h.k.) kengaytirish, foyda keltirmaydigan aktivlarni kamaytirish, foyda keltiruvchi aktivlarni ko’paytirish hisobiga va boshqa omillar hisoblanadi. Iqtisodiy rivojlanish bosqichida tijorat banklarining asosiy ish tamoyillaridan biri yuqori darajada foyda olishga qaratilgan bo’ladi. Banklarning faoliyati doimo foyda ko’rish bilan bog’liq bo’lmasdan, ular faoliyatida zarar ko’rish ehtimoli ham uchrab turishi mumkpn. Banklar faoliyati ijobiy bo’lgan hollarda banklarning foyda olish va salbiy faoliyat natijasida banklarning zarar ko’rish ehtimoli yuqori darajada bo’ladi. Yuqorida aytilgan foyda keltiruvchi rezervlarni amalda tatbiq qilish jarayonida bankning ish faoliyati iqtisodiy jihatdan risk (zarar ko’rish ehtimoli bilan) bilan bog’liq bo’ladi. Tijorat (aktsiyali, pay asosida va xususiy tartibda tashkil qilingan) banklar huquqiy va xususiy shaxslarga «Banklar va bank faoliyati to’g’risidagi» qonunda nazarda tutilgan operatsiyalarni bajarish va xizmatlar ko’rsatish orqali shartnoma asosida kredit, hisob-kitob va boshqa xil bank xizmatlarini ko’rsatadi. Tijorat banklari ustav kapitali kimga qarashli ekanligiga va uni tashkil qilish uslubiga qarab, bajarilayotgan operatsiyalarning turi, faoliyat ko’rsatish hududi va tarmoq belgilariga qarab bir-biridan farq qiladi. Respublikada, mintaqalarda ko’zda tutilgan ma’lum dasturlarini bajarish va o’zga faoliyat turlarini pul mablag’lari bilan ta’minlash uchun O’zbekiston Respublikasi 26 foizga yetgan holda, ushbu amaliyotdan olingan daromadlarning jami foizli daromadlardagi ulushi 19 foizdan 34 foizgacha o’sganligi kuzatilmoqda.(4-jadval) 4 2018-yilda kredit portfelining keskin o’sishi (54%) natijasida, 2019-yilda foizli daromadlar 69 foizga o’sgan bo’lsa, o’z navbatida, banklarda likvidlilik talablarning kuchaytirilishi natijasida banklar tomonidan faol tarzda qo’shimcha resurslarning jalb qilinishi foizli xarajatlarning 78 foizga o’sishiga olib kelgan. (5-jadval) 4 https://uzreport.news/finance/o-zbekiston-bank-tizimi-sof- foydasi-10-trln-so-mni-tashkil-etdi 12 aktivlarning pul shakliga o’tish layoqatidir. Likvidlik xizmatidan aktivlar bir necha guruxlarga ajraladi. Birinchi guruhga yuqori likvidli aktivlar - kassa va vakillik hisobvaragidagi mablag’lar hamda davlatning qimmatli qogozlarni kiritish mumkin. Ikkinchi guruxga qisqa muddatli ssudalar, banklararo kreditlar, faktoring operatsiyalari va aktsionerlik jamiyatlarning tijoriy qimmatli qog’ozlari tashkil etadi. Ular shakliga o’tishning muddatli xarakteriga ega. Uzoq muddatli investitsiyalar, qo’yilmalar va lizing operatsiyalari uchinchi guruhx likvid aktivlarni tashkil etadi. Nixoyat, to’rtinchi guruh likvid aktivlar muddati uzaytirilgan ssudalar, bino va inshootlardan iborat. Risk darajasi bo’yicha ham aktivlar to’rt guruhga ajratiladi va mos holda 0,20, 50, 100% lik risk darajasiga ega aktivlardan iborat. Shuni ta’kidlash lozimki, risk darajasi qanchalik yu qori bo’lsa, likvidlik shunchalik past bo’ladi. Aktivlarning daromadliligi aktivlarning ishchanligi va samaradorligini namoyon etadi. Daromadlik bo’yicha aktivlar daromad keltiruvchi va daromad keltirmaydigan aktivlarga bo’linadi. Daromadlar qanchalik ko’p bo’lsa, bankda kapital bazani mustahkamlash imkoniyati paydo bo’ladi. Lekin ko’r-ko’rona daromadlilikka intilishi aktivlarning yo’qotilishiga va likvidlilikning pasayishga olib keladi. Aktivlar sifatini ko’rsatadigan mezonlardan yana biri ularning diversifikatsiyasidir. 1. Banklarning kelib chiqishi va uning mohiyati Bank deb pul mablag’larini yig’uvchi, saqlab beruvchi, kredit-hisob va boshqa har xil vositachilik operatsiyalarini bajaruvchi muassasalarga aytiladi. Banklar paydo bo’lishining asosi bo’lib tovar-pul munosabatlarining rivojlanishi hisoblanadi. Tovar-pul munosabatlarining bo’lishi va ularning rivojlanib borishi barcha ijtimoiy-iqtisodiy tuzumlarda banklarning ham bo’lishini taqozo qiladi. Banklar o’rta asrlarda puldorlar tomonidan pulni qabul qilish va boshqa davlat, shahar puliga almashtirib berish asosida kelib chiqqan. Keyinchalik puldorlar o’z bo’sh turgan mablag’laridan foyda olish maqsadida ularni vaqtincha foydalanishga mablag’ zarur bo’lgan sub’ektlarga ssudalar berishgan. Bu hol pul almashtiruvchi puldorlarning bankirlarga aylanishiga olib kelgan. 4 - mahsulot ishlab chiqarishning o’sishini ta’minlamagan korxona (firma) ularga kredit berilishiga yo’l qo’ymaslik uchun qanday chora-tadbirlar ishlab chiqish lozim? - milliy valyuta kursini almashuvi va barqarorlashuvini ta’minlash uchun qanday tadbirlar amalga oshirilishi kerak? - inflyatsiyani oldini olish va uni pasaytirish omillari nimalardan iborat? Bozor munosabatlarini talab darajasida tashkil qilish, ishlab chiqarishni rivojlantirish, kengaytirish va shu asosida iqtisodiy taraqqiyotga erishish kreditdan foydalanishni, banklar faoliyatini samaradorligini oshirishni, kreditdan foydalanishda salbiy hollarning oldini olishni taqozo qiladi. Yoozirgi vaqtda tijorat banklari tomonidan beriladigan kreditlarning salmog’i va sifati sohasida ancha muammolar mavjud. Bank ustavga bank faoliyatining o’ziga xos xususiyatlari bilan bog’liq boshqa qoidalar ham kiritilgan bo’lishi mumkin. Ustavga o’zgarishlar O’zbekiston Respublikasi qonunlaridagi o’zgarishlar munosabati bilan kiritiladi. Aktsioner tijorat banklarining ustav fondi qatnashchilarning badallari hisobidan yoki aktsiyalar chiqarish va sotish hisobidan vujudga keltiriladi. Mahalliy hoqimiyat va boshqaruv idoralarining hamma bo’limlari va ularning ijroiya organlari, siyosiy tashkilotlar va ixtisoslashgan jamoat fondlaridan tashqari barcha huquqiy va xususiy shaxslar tijorat banklarining muassislari (hissadorlari), aktsionerlari bo’lishlari mumkin. Tijorat banklarini tashkil qilishda yoki faoliyat ko’rsatayotgan banklarda har bir muassis, aktsionerning ulushi ustav kapital miqdorining 30 %dan kam bo’lmasligi lozim. O’zbekiston Respublikasi Markaziy Bankining 10-sonli «Tijorat banklari faoliyatini muvofiqlashtirish qoidalari» nomli yo’riqnomasiga asosan tijorat banklarini tashkil qilishda ular quyidagi miqdorda minimal ustav kapitaliga ega bo’lishlari lozim. 2020 yil 1 yanvardan boshlab aholisi 0,5 mln.dan ortiq bo’lgan shaxarlarda ochiladigan tijorat banklarning ustav kapitali 2,5 mln. AO’Sh dollari ekvivalentidagi mablag’ga, aholisi 0,5 mln.dan kam bo’lgan shaxarlarda ochiladigan banklar 1,25 AO’Sh dollari ekvivalenti miqdoridagi ekvivalent mablag’ga ega bo’lishi kerak. Tijorat banklari O’zbekiston Respublikasining soliq to’g’risidagi amaldagi qonunlariga muvofiq soliqlar to’laydilar. O’uyidagi mablag’lar banklarning o’z mablag’lari hisoblanadi: - ustav fondi; - rezervlar va foyda hisobiga vujudga keladigan hamda bankning balansida turadigan boshqa fondlar; - taqsimlanmagan foyda, aktsiyachilar yoki paychilar o’rtasida aktsiyalarni taqsimlash Markaziy bank O’zbekiston Respublikasi hukumatining bankiri, maslahatchisi va xazina vakili sifatida ish tutadi. Markaziy bank banklarni ro’yxatga oladi va ularga bank operatsiyalarini amalga oshirish huquqini beruvchi litsenziyalar beradi. Markaziy bank boshqa banklar bilan o’zaro munosabatga kirishadi. Bunda Markaziy bank va banklar bir-birlarining majburiyatlari bo’yicha javobgar emas, ular shunday javobgarlikni o’z zimmasiga o’zlari olgan hollar bundan mustasno. Markaziy bank hukumat muassasalari va tashkilotlari, xazina, mahalliy hukumat organlari hisoblarini yurgizadi, davlat qimmatbaho qog’ozlari yuzasidan operatsiyalarni bajaradi, xukumat organi topshirig’i bilan oltin va chet el valyutasi bilan operatsiyalarni o’tkazadi. Pul o’tkazish operatsiyalariga o’sib borayotgan talabni qndirish uchun xizmat qiluvchi mexanizm sifatida Markaziy bank kliring markazlari tuzildi. Bu markazlar yirik tijorat banklari qoshida yoki alohida hisob-kitob-kassa markazlari sifatida faoliyat ko’rsatmoqda. Hozirgi kunda Respublikada faoliyat ko’rsatayotgan hisobkitob-kassa markazlarining soni 14 ta bo’lib, ular elektron usul bilan respublika 9 17. Mirziyoev Sh.M. Qonun ustuvorligi va inson manfaatlarini ta’minlash – yurt taraqqiyoti va xalq farovonligining garovi. – Toshkent: “O’zbekiston” NMIU, 2017. – 48 b. 18. O’zbekiston Respublikasi Markaziy bankining “O’zbekiston Respublikasida valyuta operatsiyalarini amalga oshirish qoidalarini tasdiqlash to’g’risida”gi qarori, 31.08.2020, №3281. 19. O’zbekiston Respublikasi Markaziy banki boshqaruvining 2020 yil 15 fevraldagi 3/12-son qaroriga ilova “O’zbekiston Respublikasida naqd pulsiz hisobkitoblar to’g’risida”gi nizomi 20. O’zbekiston Respublikasi Markaziy bankining “Tijorat banklarida korporativ boshqaruv to’g’risidagi nizomga o’zgartirishlar kiritish haqida”gi qarori, 26.02.2019, №943-5. 21. O’zbekiston Respublikasi Markaziy bankining “O’zbekiston Respublikasi banklarida depozit operatsiyalarini amalga oshirish tartibi to’g’risidagi yo’riqnomaga o’zgartirishlar kiritish haqida”gi qarori, 19.03.2019, №2711-4. 22. O’zbekiston Respublikasi Markaziy bankining “Tijorat banklari kapitalining monandligiga qo’yiladigan talablar to’g’risidagi nizomga o’zgartirish va qo’shimchalar kiritish haqida”gi qarori, 06.03.2019, №2693-5. 23. Abdullayeva Sh.Z. Bank ishi. T.: Moliya. 2017 yil. 148- bet. 24. Azizov U.O’., Qoraliyev T.M. va b. Bank ishi. Darslik. T.: “IQTISODMOLIYA”, 2016 yil, 760 b. 25. Банковское дело. Учебник. Под ред. Проф О.И. Лаврушина – М.: O’zbekistonda zamonaviy bank tizimi 2-bosqichli usulda tashkil etilgan: Markaziy bank va tijorat banklari. Markaziy bank keng tarmoqli tijorat banklari o’rtasidagi sog’lom raqobat ko’rashidagi nazoratchi vazifasini bajaradi. Respublika Markaziy banki o’z miqyosi va faoliyat doirasiga ko’ra respublikamizdagi eng yirik bank hisoblanadi. Markaziy bankning asosiy maqsadi milliy valyutaning barqarorligini ta’minlashdan iborat va monetar siyosatni hamda valyutani tartibga solish sohasidagi siyosatni shakillantirishdan iborat. Markaziy bankning asosiy funktsiyalari quyidagilardan iborat: 1. Iqtisodiyotni pul-kredit richagi yordamida boshqarish. 2. Hisob-kitob va pul o’tkazish operatsiyalarini bajarishni yo’lga qo’yish. 3. Tijorat banklari faoliyatini boshqarish va nazorat qilish. 4. Boshqa kredit muassasalari kassa zaxiralarini saqlash. 5. Rasmiy oltin - valyuta zaxiralarini saqlash. 6. Hukumat uchun hisob-kitob va kredit operatsiyalarini bajarish. 7. Tijorat banklariga kredit berish. 8. Pul emisiyasi. Markaziy bank - o’z sarf-xarajatlarini o’zining daromadlari hisobidan amalga oshiruvchi iqtisodiy jihatdan mustaqil muassasadir. Markaziy bankning molmulki uning pul va boshqa moddiy boyliklaridan iborat bo’lib, ularning qiymati Markaziy bank balnsida aks ettiriladi. O’zbekiston Markaziy banki yuqoridagi vazifalariga qo’shimcha ravishda qo’yidagi vazifalarni ham bajaradi: Monetar siyosatni va valyutani tartibga solish sohasidagi siyosatni shakllantirish, samarali hisob-kitob tizimini tashkil etish va ta’minlash, banklar faoliyatini tartibga solish va nazorat qilish, oltin va valyuta zaxiralarini saqlash va boshqarish davlat byudjetining kassa ijrosini Moliya vazirligi bilan birgalikda tashkil etishdan iborat. (1-jadval) Bank tizimi faoliyatining asosiy ko’rsatkichlari to’g’risida 1 MA’LUMOT mlrd. so’m Ko’rsatkichlar nomi 01.01.2021 y. 01.06.2022 y. Nominal o’sishi, foizda Haqiqiy o’sishi, (devalvatsiyani hisobga olmagan holda) 1 https://cbu.uz/uz/statistics/bankstats/276591/ 7 ichidagi to’lovlarni 65% dan ortig’ini o’tkazish muddatini 1-2 kundan oshirmasdan o’tkazib berishmoqda. Markaziy bank respublika Moliya vazirligi bilan hamkorlikda respublikada pul-kredit siyosatini olib borish, reformalar o’tkazish va amalga oshirish ishlarini bajaradi. 2022-yil yakunlari bo’yicha bank tizimi sof foydasi 10 trln so’mni tashkil etib, 2021-yilga nisbatan 2,6 barobarga yoki 6,1 trln so’mga o’sgan. Bunda, o’sish darajasiga sof foizli (7,6 trln so’m) va foizsiz daromadlar (9,1 trln so’m) ijobiy ta sir ko’rsatgan bo’lsa, operatsion xarajatlar (3,9 trln so’m), soliqʼ to’lovlari (1,1 trln so’m) va ehtimoliy yo’qotishlarga qarshi zaxiralar (5,5 trln so’m) salbiy ta sir ko’rsatgan.(2-jadval) ʼ 2021-2022 yillarda bank tizimi sof foydasi komponentlari 2 Foizli daromadlar 48,6 trln so’mni tashkil etib, uning tarkibida boshqa banklarga joylashtirilgan mablag’lardan olingan daromadlar 2,1 trln so’mga (2,6 barobarga), qimmatli qog’ozlardan olingan daromadlar 1,6 trln so’mga (2,2 2 https://uzreport.news/finance/o-zbekiston-bank-tizimi-sof- foydasi-10-trln-so-mni-tashkil-etdi 10 asosiy daromad manbai kredit operatsiyalari bo’lib, ikkinchi o’rinda qimmatbaho qog’ozlar bilan bog’liq operatsiyalar turadi. Bank so’zi italyancha «banca» so’zidan olingan bo’lib «stol», aniqrog’i «pullik stol» degan ma’noni anglatadi. O’rta asrlarda italiyalik puldorlar hamyonlaridagi, idishlardagi monetalarni stol ustiga qo’yib hisob-kitob qilganlar. XII asrlarda Genuyada pul almashtiruvchilarni «bancherii» deb atashgan. Agar puldorlardan birortasi ishonchni oqlamasa va o’z ishiga ma’suliyatsizlik qilsa, u o’tirgan stolni sindirib tashlashgan va uni «Banco rotto», yani bankrot deb atashgan. Ya’ni, bizga ma’lum bo’lgan «bankrot» so’zi ham italyancha«banca» so’zidan olingan. Banklar paydo bo’lishining boshlang’ich nuqtasi bo’lib XVI asrda Florentsiya va Venetsiyada tashkil qilingan kichik jirobanklar hisoblanadi. Keyinchalik shunday banklar Amsterdamda (1605 y.), Gamburgdagi (1618 y.), Milanda, Nyurnbergda, Genuyada vujudga kelgan. Bu banklar asosan o’z mijozlarisavdogarlarga xizmat qilgan, ular o’rtasida naqd pulsiz hisob-kitoblarni olib borgan. Bu banklar o’z mijozlarini monetalar tarkibi buzulishi tufayli zarar ko’rishdan himoya qilgan. Ular hisoblarni ma’lum summadagi qimmatbaho metallni ifodalovchi maxsus pul birligida olib borishgan o’zlarining bo’sh pul mablag’larini jirobanklar davlatga, shaharlarga, chet el savdogarlariga ssudaga berishgan Angliya bank tizimi (XVI asr) yuzaga kelgan va rivojlangan birinchi davlat hisoblanadi. Angliya bankirlari oltin (oltinni saqlab berish) bilan Tarixda birinchi yuzaga kelgan bank Angliya banki hisoblanib, u 1694 yilda aktsioner bank sifatida tashkil bo’lgan. Bu bank aktsioner-emission bank bo’lib, unga davlat tomonidan banknotlar chiqarishga ruxsat berilgan. Keyinchalik sanoat rivojlanish natijasida banklar boshqa mamlakatlarda ham tashkil qilinib borgan. Banklarning kelib chiqishi va rivojlanish ishlab chiqarish bilan bog’liq harajatlar va talablarning oshishi, savdo kapitali aylanishining tezlashuvi bilan bog’liq bo’lgan. Natural xo’jalik munosabatlarining tugashi, savdo-sotiq munosabatlarining rivojlanishi pullik hisob-kitoblar olib borishga, kreditning 5 qonunlari va boshqa hujjatlarida nazarda tutilgan tartibda maxsus tijorat banklari tashkil etilishi mumkin. Tijorat banklari O’zbekiston Respublikasi Markaziy bankidan tegishli litsenziyani olganlaridan keyin chet el valyutasida operatsiyalarini amalga oshiradilar. Tijorat banklari o’z ustavlari asosida ish olib boradilar. Davlat tijorat bankining ustavi bankni tuzishga qaror qilgan organ tomonidan tasdiqlanadi. Sherikchilik asosida tuzilgan tijorat bankining ustavi muassislar (qatnashuvchilar) yig’ilishi tomonidan tasdiqlanadi. Bankning ustavida: - bankning nomi va uning manzilgohi (aloqa manzilgohi); - bank amalga oshiradigan operatsiyalarning ro’yxati; - bank tashkil etadigan fondlarning ro’yxati; - ustav fondining miqdori; - bankning huquqiy shaxs ekanligi va o’zini-o’zini moliya resurslari bilan ta’minlashi negizida ishlashi to’g’risidagi nizom; - bankning boshqaruv idoralari, ularning tarkibi va tuzilishi to’g’risidagi nizom; - bankka qarashli muassasalarning ro’yxati va ularning maqomi; - bank va uning filiallarini tashkil etish hamda ularning faoliyatini to’xtatish tartibi; - faoliyati to’g’risidagi ma’lumotlarni matbuotda e’lon qilish majburiyati (tartibi); O’zbekiston Respublikasi Markaziy banki bilan o’zaro munosabatlari aks ettirilgan bo’lishi lozim. Sherikchilik asosida tuzilgan bankning ustavi yuqorida keltirilgan talablardan tashqari, aktsiyali jamiyatlar va mas’uliyati cheklangan jamiyatlar to’g’risidagi amallardagi qonunlarda ko’rsatilgan talablarga javob berishi lozim. Bank tizimining jami foizsiz xarajatlari joriy yilda 11,8 trln so’mni tashkil etgan. Bunda, foizsiz xarajatlar tarkibida xorijiy valyuta ko’rilgan zararlar eng katta ulushga ega bo’lib, jami foizsiz xarajatlarning 71 foizini tashkil etgan. 7 Shuningdek, joriy yilda yuzaga kelgan tashqi iqtisodiy vaziyat ta siriʼ natijasida xorijiy valyutadagi xarajatlarning jami foizsiz xarajatlardagi ulushining 53 foizdan 71 foizgacha o’sishi kuzatilib, komission to’lovlar va ko’rsatilgan xizmatlar bo’yicha xarajatlar ulushining 39 foizdan 27 foizgacha pasayishiga sabab bo’lgan. Banklar tomonidan joriy yilda yaratilgan zaxiralar 18 trln so’mni tashkil etgan bo’lib, o’tgan yilga nisbatan 44 foizga oshgan. Zaxiralar tarkibida kredit va lizinglar bo’yicha ko’rilishi mumkin bo’lgan zararlarni qoplash uchun yaratilgan zaxiralar eng katta ulushga ega bo’lib, 2019 yilga nisbatan jami zaxiralardagi ulushi 16 foiz bandga kamayib 77 foizni tashkil etgan, ushbu holat banklarning boshqa zaxiralar tarkibida kreditlar bo’yicha hisoblangan foizlar bo’yicha zaxiralar shakllantirganligi bilan izohlanadi. 7 https://uzreport.news/finance/o-zbekiston-bank-tizimi-sof- foydasi-10-trln-so-mni-tashkil-etdi 15 Xulosa Xulosa qilib aytganda mustaqillik yillarda O’zbekiston oldingidan tubdan farq qiluvchi yangi iqtisodiy munosabatlarga asoslangan iqtisodiy rivojlanishning navbatdagi bosqichlariga o’tib bormoqda. Bozor iqtisodi asosida tovar-pul munosabatlari yotadi. Tovar-pul munosabatlari – tovar ishlab chiqarish, tovarlarning ayirboshlash va pul muomalasiga xos munosabatlarni ifoda qiladi. Bozor iqtisodi erkin tovar-pul munosabatlarga asoslangan iqtisodiy monopoliyani inkor qiluvchi, ijtimoiy taraqqiyotga, aholini ijtimoiy muhofaza qilish yo’nalishiga ega bo’lgan va boshqarilib boriladigan iqtisoddir. O’zbekiston Respublikasi iqtisodiyotida bozor munosabatlarini qaror toptirish dolzarb tadbirlardan bo’lgan pul, kredit va banklar tizimida ham chuqur o’zgarishlarni amalga oshirishni taqozo qiladi. Bozor munosabatlariga o’tish iqtisodiy kategoriya sifatida pulning, kreditning, foiz, soliq va boshqa kategoriyalarning mohiyati va ahamiyatiga boshqacha yondashish zarurligini taqozo qiladi. Bozor munosabatlariga o’tish sharoitida bank-moliya tizimining ahamiyati tubdan o’zgarmoqda. Bozor munosabatlarini boshqarish sohasida davlat tomonidan olib boriladigan barcha ishlarning og’irlik markazi ana shu tizimlarga ko’chdi. Shu sababli, bank tizimini takomillashtirish, banklarning mustaqilligini va pul muomalasidagi ahvol uchun javobgarligini oshirish, pul-kredit munosabatlarini tartibga solish, so’mning barqarorligi va yuksak nufuzini ta’minlash sahasidagi muammolarni o’rganish, shuningdek, tegishli ilmiy xulosalar chiqarish va tavsiyalarni ishlab chiqish o’ta dolzarb masalalardan hisoblanadi. Bugungi kunda quyidagi savollar ilmiy nuqtai nazardan javoblarini kutmoqda: - naqd pul va kredit emissiyasining o’sishiga sabab nima? - aholi qo’lidagi pulning harakatsiz turib qolishiga qanday qilib yo’l qo’ymaslik mumkin? rivojlanishiga yo’l ochdi. Ishlab chiqarishni rivojlantirish yollanma mehnatni jalb qilishga olib kelgan. Yollanma mehnat uchun xaqning pul shaklida to’lanishi, doimiy pul aylanishini yuzaga keltirdi. Pul aylanishini esa bank tomonidan boshqarish zarur edi. Shunday qilib, banklar mablag’larni yig’ish va taqsimlash orqali ssuda kapitali harakatini boshqara boshladi. Ssuda kapitalistidan farqli o’laroq bankir tadbirkor sifatida o’z ish faoliyatini olib borgan. Agar sanoat sohasidagi puldor o’z kapitalini sanoatga, savdogar o’z mablag’ini savdoga qo’ysa, bankir o’z kapitalini bank ishiga qo’yadi. Ssuda kapitalisti asosan o’z bo’sh kapitalini qarzga bersa, bankirlar asosan chetdan jalb qilingan mablag’larga tayanadi. Ssudaga mablag’ beruvchi puldorning daromadi ssuda foizi bo’lsa, bankirning daromadi bank foydasi hisoblanadi. Banklar korxona, tashkilot, davlat muassasalari, aholi bo’sh pullarini jalb qilish orqali katta hajmdagi kapitalni o’z qo’llarida jamlaydilar va daromad keltiruvchi kapital harakatini boshqarib boradilar. Banklarning yiriklashuvi va ular faoliyatining takomillashuvi ularning maxsus korxonalar - kredit muassasalariga aylanishiga olib keladi. Shunday qilib, bank faoliyati xalq xo’jaligi mavjud bo’lgan bo’sh mablag’larni jalb qilish va ssuda kapitalini taqsimlashni o’z ichiga oladi. Bank o’z faoliyati davomida ma’lum daromadga ega bo’ladi. Bu daromad bank jalb qilgan resurslarga yo’llaydigan foiz bilan joylashtirgan resurslari bo’yicha oladigan foiz o’rtasidagi farqdan iborat bo’ladi. 2. Markaziy bankni faoliyatining asoslari, maqsad va vazifalari Bozor iqtisodi sharoitida Markaziy bankning asosiy maqsadi - pul-kredit tizimi va valyuta barqarorligini ta’minlash asosida - iqtisodiy o’sishga erishishdan iborat. Hozirgi O’zbekiston Respublikasi banki 2015 yil 21 dekabrda qabul qilingan «O’zbekiston Respublikasi Markaziy banki to’g’risida»gi qonun asosida faoliyat ko’rsatmoqda. Markaziy bank huquqiy shaxs sifatida davlat mulkiga asoslangan bo’lib, iqtisodiy jihatdan mustaqil muassasa sifatida xarajatlarni o’z daromadlari hisobidan qoplashi kerak. 6 Bank muassasalarining qimmatbaho qog’ozlar bilan bo’ladigan operatsiyalariga aktiv qatnashishiga Germaniya tajribasi yorqin misol bo’la oladi. Bu davlatda qimmatbaho qog’ozlar bilan bo’ladigan hamma operatsiyalarni faqatgina tijorat banklari qatnashish huquqiga ega. Aslida Germaniya davlatida broker kompaniyalar va firmalar yo’q. Tijorat bankning funktsiyalari unversalligi mijozlarning talab va ehtiyojlariga yuqori darajada javob beradi. GFRning qimmatbaho qog’ozlar bozorini bank muassasalarisiz tasavvur qilib bo’lmaydi. Ularning bu bozorda roli juda katta. Banklar katta miqdorda obligatsiyalar chiqaradi, investitsion gruppalarning egalari va yirik investorlik vazifasini bajaradi, ularga qimmatbaho qog’ozlar bilan bo’ladigan operatsiyalar hajmining eng katta qismi to’g’ri keladi, bank sindikatlari davlat qarz hujjatlarini chiqarish va tarqatishda katta jonbozlik ko’rsatadi. Bank obligatsiyalarni chiqarish uchun 3 ta asosiy shartni bajarishi zarur; - moliyaviy ko’rsatkichlar proportsiyasini saqlash; - bankning moliyaviy ahvolining oshkoraligi; - jami kapitalning va bank rezervlari 8 mln. DM darajasidan oshishi. Obligatsiyalarni chiqarish to’g’risidagi ruxsat moliya vazirligi tomonidan olinishi kerak. U haqidagi xabar esa Federal yustitsiya vazirligi gazetasida bosilib chiqariladi. Odatda 3 yildan ortiq muddatga chiqarilgan obligatsiyalar GFR fond birjalarida muomalada bo’ladi. Lekin ularni sotish va sotib olish kelishuvlarning ko’p qismi birjadan tashqari oborotda amalga oshiriladi. Universal tijorat banklari ko’pincha yadro vazifasini bajarib, uning atrofida moliya-bank gruppalari, bir necha nisbatan mustaqil bo’linmalarni o’z ichiga olgan. Bu mustaqil bo’linmalar, masalan investitsion fondlar va konsultatsion firmalar bo’lishi mumkin. Bu mustaqil bo’linmalar daromad olish markazlari hisoblanadi. Aslida gruppaning yadrosini tashkil etgan bank, markaziy apparatdan mahalliy va chet el filiallardan iborat. Banklarning markaziy apparatlari odatda fond birjalari bo’lgan katta shaharlarda joylashgan. Rivojlangan mamlakatlarda

Bank tizimining iqtisodiy taraqqiyotdagi o’rni

Купить