• Всего документов: 5844
  • Число пользователей: 15251

Информация о документе

Цена 10000UZS
Размер 54.1KB
Покупки 0
Дата загрузки 13 Декабрь 2024
Расширение docx
Категория Экономика

Продавец

Arslonbek Sulaymanov

Дата регистрации 01 Декабрь 2024

26 Продаж

Banklar va korporativ mijozlar

Banklar va korporativ mijozlar o’rtasidagi o’zaro aloqalar iqtisodiy tizimning samarali ishlashini ta’minlaydi. Banklar, o’z navbatida, korporativ mijozlarning moliyaviy ehtiyojlarini qondirish orqali o’z biznes faoliyatini rivojlantiradi. Korporativ mijozlar esa banklardan olingan xizmatlar orqali o’zlarining biznes jarayonlarini samarali boshqarish, yangi bozorga kirish va global iqtisodiy muhitda raqobatbardosh bo’lish imkoniyatiga ega bo’ladi. Bu kurs ishida banklar va korporativ mijozlar o’rtasidagi munosabatlar, banklarning korporativ mijozlarga ko’rsatadigan xizmatlari va ularning iqtisodiy o’sish va barqarorlikka ta’siri tahlil qilinadi. Shuningdek, banklar va korporativ mijozlar o’rtasidagi o’zaro aloqalarning rivojlanishi va kelajakda bu munosabatlarning qanday o’zgarishi mumkinligi haqida fikrlar beriladi. Shu bilan birga, yangi texnologiyalar, fintech sohasidagi yangiliklar va raqamli bank xizmatlarining ko’payishi banklar va korporativ mijozlar o’rtasidagi aloqalarni yanada samarali va qulay qilishga imkon yaratmoqda. Ularning faoliyati bugungi iqtisodiy muhitda, ayniqsa global moliyaviy bozorlar va xalqaro savdo sohasida o’zgarib borayotgan talablarni qondirishda muhim ahamiyat kasb etadi. Banklarning asosiy funksiyalari: 1. Depozitlar yig’ish: Banklar shaxsiy va korporativ mijozlardan pul omonatlarini yig’adi va ularni o’z hisoblarida saqlaydi. 2. Kreditlar berish: Banklar mijozlarga qarz berishadi, shu jumladan, korporativ mijozlarga biznesni rivojlantirish uchun kreditlar. Bu faoliyat banklarga daromad keltiradi, chunki ular kreditlardan foizlar oladilar. 3. To’lov tizimlari: Banklar mijozlarning to’lovlarini amalga oshirishda yordam beradi, shu jumladan, o’zaro hisob-kitoblar, cheklar va elektron to’lovlar. 4. Investitsiya faoliyati: Banklar o’z mijozlarining mablag’larini investitsiyalash yoki aksiyalar, obligatsiyalar kabi moliyaviy asboblarga sarmoya kiritishda yordam beradi. 5. Valyuta almashinuvi: Banklar xalqaro savdo va valyuta operatsiyalarini amalga oshiradi, mijozlar uchun valyuta konvertatsiyasini ta’minlaydi. 6. Moliyaviy maslahatlar: Banklar korporativ mijozlarga moliyaviy rejalashtirish va biznesning moliyaviy strategiyalarini ishlab chiqishda yordam beradi. Banklarning turlari: [ 5 ] 2. KORPORATIV MIJOZLAR VA ULARNING BANKLAR BILAN MUNOSABATLARI 2.1 KORPORATIV MIJOZLAR TUSHUNCHASI Korporativ mijozlar — bu yirik kompaniyalar, korxonalar, tashkilotlar yoki davlat idoralari bo‘lib, ular banklardan turli moliyaviy xizmatlar olishadi. Korporativ mijozlar banklarning asosiy mijozlaridan biri bo‘lib, ularning banklarga bo‘lgan talab va ehtiyojlari o‘zgacha. Shaxsiy mijozlarga qaraganda, korporativ mijozlar uchun bank xizmatlari ko‘proq murakkab va ko‘p hollarda katta hajmdagi operatsiyalarni o‘z ichiga oladi. Banklar korporativ mijozlarga turli xizmatlarni taklif etishadi, bu esa ularning biznes faoliyatlarini samarali boshqarish va rivojlantirishda muhim rol o‘ynaydi. Suxrob, [06.12.2024 11:18] Investitsiya xizmatlari: Banklar korporativ mijozlarga sarmoya qilishda yordam beradi, shu jumladan, aksiyalar, obligatsiyalar, ko‘chmas mulk va boshqa moliyaviy aktivlar orqali investitsiyalarni boshqarish. • Kapital bozorlari: Banklar korporativ mijozlarga aksiyalar va obligatsiyalar chiqarish bo‘yicha maslahatlar beradi, shuningdek, kompaniyaning qimmatli qog‘ozlarini sotish va sotib olishni tashkil etadi. • Portfelni boshqarish: Banklar mijozlarining investitsiyalarini nazorat qilish va samarali boshqarish bo‘yicha xizmatlar ko‘rsatadi. 5. Moliyaviy maslahatlar: Banklar korporativ mijozlarga biznesni rivojlantirish, moliyaviy tahlil, soliq rejalashtirish va boshqa moliyaviy xizmatlar bo‘yicha maslahatlar taqdim etadi. Bular: • Soliq rejalashtirish: Banklar kompaniyalar uchun soliq to‘lovlari va soliq imtiyozlari bo‘yicha maslahatlar beradi. • Risklarni boshqarish: Banklar korporativ mijozlarga kredit, valyuta, foiz stavkalariga bog‘liq risklarni boshqarishda yordam beradi. 3.3 Bank va korporativ mijozlar o‘rtasidagi o‘zaro munosabatlar Banklar va korporativ mijozlar o‘rtasidagi munosabatlar nafaqat moliyaviy xizmatlardan iborat, balki ular o‘zaro ishonch va hamkorlikka asoslanadi. Banklar va korporativ mijozlar o‘rtasidagi o‘zaro aloqalar quyidagi jihatlarga taalluqlidir: • Shartnomalar va bitimlar: Banklar va korporativ mijozlar o‘rtasidagi barcha moliyaviy operatsiyalar shartnoma asosida amalga oshiriladi. Shartnomalar kredit shartnomalari, depozit shartnomalari, to‘lov tizimlari bo‘yicha bitimlar va boshqa huquqiy kelishuvlarni o‘z ichiga oladi. [ 21 ] • To‘lov tizimlari va xalqaro operatsiyalar: Banklar korporativ mijozlarga xalqaro va mahalliy to‘lovlar, valyuta almashinuvi va boshqa moliyaviy operatsiyalarni amalga oshirishda yordam beradi. Shu bilan birga, korporativ mijozlar uchun banklar xavfni boshqarish, moliyaviy maslahatlar, soliq rejalashtirish va boshqa strategik xizmatlar ko‘rsatishi mumkin. Korporativ mijozlar banklar bilan uzoq muddatli, ishonchli hamkorlikni o‘rnatib, o‘z biznes faoliyatini rivojlantirishga yordam beradigan moliyaviy xizmatlar va resurslarga ega bo‘ladila. 1. Tijorat banklarining birinchilari Dastlabki tijorat banklari yoki birinchi banklar, ko‘pincha, iqtisodiy rivojlanishning dastlabki bosqichlarida tashkil topgan va birinchi tijorat moliyaviy xizmatlarini taqdim etgan banklardir. Ular ko‘pincha o‘z davlatlarida yoki mintaqalarda iqtisodiy faoliyatni rivojlantirishga yordam berish uchun tashkil etilgan. Misollar: • Hollandiyadagi “Amsterdamsche Wisselbank” (1609 yilda tashkil etilgan) — bu dunyodagi birinchi xalqaro banklardan biri hisoblanadi. • Angliyaning “Bank of England” (1694 yilda tashkil etilgan) — bu dunyodagi eng qadimiy va eng mashhur markaziy banklardan biridir. 2. Markaziy banklarning birinchilari Markaziy banklar mamlakatning pul-kredit siyosatini boshqaradi. Ular pul yaratilishi, inflyatsiya darajasi, foiz stavkalari va boshqa makroiqtisodiy parametrlarni nazorat qilishga mas’uldirlar. Ko‘pgina markaziy banklar tarixda iqtisodiy tizimlarni rivojlantirishda muhim rol o‘ynagan. • “Bank of England” — yuqorida aytib o‘tilganidek, bu dunyoning birinchi markaziy banklaridan biridir. • “Federal Reserve System” (AQSh) — bu AQShning markaziy bank tizimi bo‘lib, 1913 yilda tashkil topgan. 3. Birnchi banklar — “yetakchi banklar” Bu atama shuningdek, davlatdagi eng yirik, eng muhim tijorat banklarini ifodalash uchun ham ishlatiladi. Bunday banklar ko‘pincha eng katta kapitallarga [ 13 ] Xalqaro banklar — bu ko‘plab mamlakatlarda faoliyat yurituvchi, global miqyosda bank xizmatlarini taqdim etadigan moliyaviy muassasalar hisoblanadi. Ular xalqaro to‘lovlar, valyuta almashinuvi, eksport-import operatsiyalari va boshqa transmilliy moliyaviy xizmatlarni ko‘rsatadi. Xalqaro banklar ko‘pincha ko‘p mamlakatlarda filiallarga ega bo‘ladi va global savdo va investitsiyalarni qo‘llab-quvvatlaydi. Misol: HSBC va Citigroup kabi banklar xalqaro miqyosda faoliyat yuritadigan banklardir. Investitsiya xizmatlari: Banklar korporativ mijozlarga sarmoya qilishda yordam beradi, shu jumladan, aksiyalar, obligatsiyalar, ko‘chmas mulk va boshqa moliyaviy aktivlar orqali investitsiyalarni boshqarish. • Kapital bozorlari: Banklar korporativ mijozlarga aksiyalar va obligatsiyalar chiqarish bo‘yicha maslahatlar beradi, shuningdek, kompaniyaning qimmatli qog‘ozlarini sotish va sotib olishni tashkil etadi. • Portfelni boshqarish: Banklar mijozlarining investitsiyalarini nazorat qilish va samarali boshqarish bo‘yicha xizmatlar ko‘rsatadi. 5. Moliyaviy maslahatlar: Banklar korporativ mijozlarga biznesni rivojlantirish, moliyaviy tahlil, soliq rejalashtirish va boshqa moliyaviy xizmatlar bo‘yicha maslahatlar taqdim etadi. Bular: • Soliq rejalashtirish: Banklar kompaniyalar uchun soliq to‘lovlari va soliq imtiyozlari bo‘yicha maslahatlar beradi. • Risklarni boshqarish: Banklar korporativ mijozlarga kredit, valyuta, foiz stavkalariga bog‘liq risklarni boshqarishda yordam beradi. [ 25 ] Misol: Goldman Sachs va JPMorgan Chase kabi banklar investitsiya banklari sifatida faoliyat yuritadilar. 4. Soliq va iqtisodiy banklar Bular asosan soliq to‘lovchilarni qo‘llab-quvvatlash va iqtisodiy tahlil, strategik rejalashtirish bilan bog‘liq xizmatlar ko‘rsatadi. Ular davlat organlari, soliq organlari va iqtisodiy tashkilotlar bilan yaqindan ishlaydi, soliq siyosatini va iqtisodiy o‘sishni boshqarishda ishtirok etadi. 5. Xalqaro banklar Xalqaro banklar — bu ko‘plab mamlakatlarda faoliyat yurituvchi, global miqyosda bank xizmatlarini taqdim etadigan moliyaviy muassasalar hisoblanadi. Ular xalqaro to‘lovlar, valyuta almashinuvi, eksport-import operatsiyalari va boshqa transmilliy moliyaviy xizmatlarni ko‘rsatadi. Xalqaro banklar ko‘pincha ko‘p mamlakatlarda filiallarga ega bo‘ladi va global savdo va investitsiyalarni qo‘llab-quvvatlaydi. Misol: HSBC va Citigroup kabi banklar xalqaro miqyosda faoliyat yuritadigan banklardir. 2.3 Banklarning faoliyat yo‘nalishlari Banklarning faoliyat yo‘nalishlari keng va turlicha bo‘lib, ular moliyaviy xizmatlar bozoridagi talab va ehtiyojlarga qarab shakllanadi. Banklarning asosiy faoliyat yo‘nalishlari quyidagilardan iborat: 1. Moliyaviy intermediarlik: Banklar jamg‘armalarni to‘plab, ularni kreditlar shaklida boshqa mijozlarga berish orqali iqtisodiy resurslarni taqsimlaydi. 2. Xalqaro savdo va investitsiyalar: Banklar xalqaro bozorlarda operatsiyalarni amalga oshirib, investitsiyalarni jalb qilish va kreditlar berishda ishtirok etadi. 3. Moliyaviy xizmatlar: Banklar nafaqat kreditlar va depozitlar, balki investitsiya maslahatlari, portfelni boshqarish, risklarni boshqarish va boshqa moliyaviy xizmatlar ham ko‘rsatadi. Korporativ mijoz — bu yuridik shaxs bo‘lib, bank yoki boshqa moliyaviy muassasalar tomonidan ko‘rsatiladigan moliyaviy xizmatlardan foydalanadigan [ 29 ] Banklarning xizmatlari jismoniy shaxslar va korporativ mijozlar uchun turlicha bo‘lishi mumkin. Shaxsiy mijozlar uchun banklar asosan kreditlar, omonatlar, hisobvaraq xizmatlari va boshqa oddiy xizmatlarni taqdim etadi, korporativ mijozlar uchun esa ko‘proq murakkab moliyaviy xizmatlar mavjud, masalan, yirik kreditlar, investitsiya xizmatlari, xalqaro savdo operatsiyalari va boshqalar. [ 17 ] Misol: HSBC va Citigroup kabi banklar xalqaro miqyosda faoliyat yuritadigan banklardir. 2.3 Banklarning faoliyat yo‘nalishlari Banklarning faoliyat yo‘nalishlari keng va turlicha bo‘lib, ular moliyaviy xizmatlar bozoridagi talab va ehtiyojlarga qarab shakllanadi. Banklarning asosiy faoliyat yo‘nalishlari quyidagilardan iborat: 1. Moliyaviy intermediarlik: Banklar jamg‘armalarni to‘plab, ularni kreditlar shaklida boshqa mijozlarga berish orqali iqtisodiy resurslarni taqsimlaydi. 2. Xalqaro savdo va investitsiyalar: Banklar xalqaro bozorlarda operatsiyalarni amalga oshirib, investitsiyalarni jalb qilish va kreditlar berishda ishtirok etadi. 3. Moliyaviy xizmatlar: Banklar nafaqat kreditlar va depozitlar, balki investitsiya maslahatlari, portfelni boshqarish, risklarni boshqarish va boshqa moliyaviy xizmatlar ham ko‘rsatadi. [ 11 ] Investitsiya xizmatlari: Banklar korporativ mijozlarga sarmoya qilishda yordam beradi, shu jumladan, aksiyalar, obligatsiyalar, ko‘chmas mulk va boshqa moliyaviy aktivlar orqali investitsiyalarni boshqarish. • Kapital bozorlari: Banklar korporativ mijozlarga aksiyalar va obligatsiyalar chiqarish bo‘yicha maslahatlar beradi, shuningdek, kompaniyaning qimmatli qog‘ozlarini sotish va sotib olishni tashkil etadi. • Portfelni boshqarish: Banklar mijozlarining investitsiyalarini nazorat qilish va samarali boshqarish bo‘yicha xizmatlar ko‘rsatadi. 5. Moliyaviy maslahatlar: Banklar korporativ mijozlarga biznesni rivojlantirish, moliyaviy tahlil, soliq rejalashtirish va boshqa moliyaviy xizmatlar bo‘yicha maslahatlar taqdim etadi. Bular: • Soliq rejalashtirish: Banklar kompaniyalar uchun soliq to‘lovlari va soliq imtiyozlari bo‘yicha maslahatlar beradi. • Risklarni boshqarish: Banklar korporativ mijozlarga kredit, valyuta, foiz stavkalariga bog‘liq risklarni boshqarishda yordam beradi. [ 7 ] • Portfelni boshqarish: Banklar mijozlarining investitsiyalarini nazorat qilish va samarali boshqarish bo‘yicha xizmatlar ko‘rsatadi. 5. Moliyaviy maslahatlar: Banklar korporativ mijozlarga biznesni rivojlantirish, moliyaviy tahlil, soliq rejalashtirish va boshqa moliyaviy xizmatlar bo‘yicha maslahatlar taqdim etadi. Bular: • Soliq rejalashtirish: Banklar kompaniyalar uchun soliq to‘lovlari va soliq imtiyozlari bo‘yicha maslahatlar beradi. • Risklarni boshqarish: Banklar korporativ mijozlarga kredit, valyuta, foiz stavkalariga bog‘liq risklarni boshqarishda yordam beradi. 3.3 Bank va korporativ mijozlar o‘rtasidagi o‘zaro munosabatlar Banklar va korporativ mijozlar o‘rtasidagi munosabatlar nafaqat moliyaviy xizmatlardan iborat, balki ular o‘zaro ishonch va hamkorlikka asoslanadi. Banklar va korporativ mijozlar o‘rtasidagi o‘zaro aloqalar quyidagi jihatlarga taalluqlidir: • Shartnomalar va bitimlar: Banklar va korporativ mijozlar o‘rtasidagi barcha moliyaviy operatsiyalar shartnoma asosida amalga oshiriladi. Shartnomalar kredit shartnomalari, depozit shartnomalari, to‘lov tizimlari bo‘yicha bitimlar va boshqa huquqiy kelishuvlarni o‘z ichiga oladi. • Risklarni boshqarish: Banklar va korporativ mijozlar o‘rtasidagi aloqalar ko‘plab risklarga ega. Banklar o‘z mijozlariga risklarni boshqarishda yordam beradi. Bu, masalan, kredit risklari, valyuta risklari yoki operatsion risklar bo‘lishi mumkin. • Ishonch va uzoq muddatli aloqalar: Banklar va korporativ mijozlar o‘rtasidagi aloqalar ishonchga asoslangan bo‘lishi kerak. Ko‘pincha, banklar korporativ mijozlariga uzoq muddatli xizmat ko‘rsatadi va bu aloqalar biznesni muvaffaqiyatli boshqarish uchun zarur. [ 36 ] 1. BANKLARNING MOHIYATI VA TURLARI 1.1 BANKLARNING UMUMIY TA’RIFI Banklar — bu moliyaviy muassasalar bo’lib, ular jamiyatdagi moliyaviy resurslarni boshqarish, pul mablag’larini yig’ish va taqsimlash, kreditlash, to’lov tizimlarini boshqarish va boshqa moliyaviy xizmatlarni taqdim etishda faoliyat yuritadilar. Banklar iqtisodiyotning muhim tarkibiy qismlaridan biridir, chunki ular iqtisodiy resurslarni samarali taqsimlash va xalqaro hamkorlikni qo’llab- quvvatlashda muhim rol o’ynaydi. Banklarning asosiy faoliyatlari quyidagilardan iborat: 1. Depozitlarni qabul qilish: Banklar mijozlardan turli xil omonatlar qabul qilishadi, bu esa bankning asosiy moliyaviy resursini tashkil etadi. 2. Kreditlar berish: Banklar jamg’armalarni boshqa mijozlarga kredit sifatida berish orqali iqtisodiy faoliyatni qo’llab-quvvatlaydi. 3. To’lov tizimlari: Banklar turli to’lov operatsiyalarini amalga oshiradi, shu jumladan, xalqaro va mahalliy to’lovlar, elektron pul o’tkazmalarini amalga oshirish va boshqa moliyaviy xizmatlarni taqdim etadi. 4. Investitsiya xizmatlari: Banklar turli investitsiya mahsulotlarini yaratish va boshqarish orqali sarmoya kiritish imkoniyatlarini taqdim etadi. Banklarning xizmatlari jismoniy shaxslar va korporativ mijozlar uchun turlicha bo‘lishi mumkin. Shaxsiy mijozlar uchun banklar asosan kreditlar, omonatlar, hisobvaraq xizmatlari va boshqa oddiy xizmatlarni taqdim etadi, korporativ mijozlar uchun esa ko‘proq murakkab moliyaviy xizmatlar mavjud, masalan, yirik kreditlar, investitsiya xizmatlari, xalqaro savdo operatsiyalari va boshqalar. Banklar turli xildagi moliyaviy xizmatlarni ko’rsatish va iqtisodiy faoliyatni qo’llab-quvvatlash uchun turli kategoriyalarga bo‘linadi. Banklarning turlari ularning faoliyatining yo‘nalishlari va funksiyalariga qarab farq qiladi. Quyida banklarning eng asosiy turlari keltirilgan: [ 8 ] KIRISH Banklar iqtisodiyotning muhim tarkibiy qismlaridan biri bo’lib, ular davlat va xususiy sektor o’rtasida moliyaviy o’zaro aloqalarni ta’minlaydi. Banklar o’z faoliyatlarini moliyaviy resurslarni jamlash, kreditlar berish, to’lovlarni amalga oshirish, valyuta almashinuvi va investitsiyalar kabi bir qancha xizmatlar orqali yuritadi. Banklar o’z mijozlariga, jumladan, yirik korporatsiyalar, kichik bizneslar va shaxsiy shaxslarga moliyaviy xizmatlar ko’rsatib, iqtisodiyotning barqaror va samarali rivojlanishiga hissa qo’shadi. Korporativ mijozlar, odatda, katta hajmdagi moliyaviy operatsiyalarni amalga oshiradigan kompaniyalar va tashkilotlardir. Ularning banklar bilan aloqalari nafaqat kreditlar olish, balki savdo, investitsiya, moliyaviy rejalashtirish va xalqaro operatsiyalarni amalga oshirishni ham o’z ichiga oladi. Banklar, korporativ mijozlar uchun pul mablag’larini boshqarish, o’zaro hisob-kitoblarni amalga oshirish va iqtisodiy o’sish uchun zarur bo’lgan boshqa moliyaviy vositalarni taqdim etadi. Bu mavzu banklar va korporativ mijozlar o’rtasidagi o’zaro aloqalarni tahlil qilishni maqsad qilgan. Banklar va korporativ mijozlar o’rtasidagi munosabatlar iqtisodiyotning barqarorligi, biznesning muvaffaqiyati va umumiy moliyaviy tizimning samarali ishlashida muhim rol o’ynaydi. Kurs ishi davomida banklarning korporativ mijozlarga ko’rsatadigan xizmatlari, bu xizmatlarning korporativ biznesga ta’siri va banklar bilan korporativ mijozlar o’rtasidagi aloqalarning rivojlanish istiqbollari ko’rib chiqiladi. Kurs ishi mavzuning dolzarbligi- Banklar va korporativ mijozlar o’rtasidagi munosabatlar iqtisodiyotning asosi bo’lib, banklar korporativ sektorga moliyaviy xizmatlar ko’rsatishda muhim rol o’ynaydi. Kurs ishining maqsad va vazifalar- Kurs ishingizda banklar va korporativ mijozlar o’rtasidagi o’zaro aloqalarni, xizmatlarning turlari va ularning ahamiyatini o’rganish. Kurs ishining obekti - Banklar va korporativ mijozlar o‘rtasidagi munosabatlar va banklarning korporativ mijozlarga taqdim etadigan xizmatlari. Ushbu mavzu dolzarb, chunki bugungi kunda banklar va korporativ mijozlar o’rtasidagi munosabatlar yangi moliyaviy innovatsiyalar va texnologiyalar orqali yangi bosqichga ko’tarilmoqda. Shuningdek, banklar va korporativ mijozlar o’rtasidagi samarali aloqalar iqtisodiy o’sish, barqarorlik va raqobatbardoshlikni [ 3 ] Banklar mijozlardan turli xil omonatlar (depositlar) qabul qilishadi. Bu omonatlar bankka mablag‘lar kiritish va foiz to‘lash orqali mijozlar uchun daromad keltiradi. 2. Kreditlar berish: Banklar omonatlardan olingan mablag‘lar asosida mijozlarga kreditlar berishadi. Kreditlar biznesni rivojlantirish, turar-joy sotib olish, o‘qish va boshqa ehtiyojlarni qondirish uchun beriladi. Banklar kreditlarni foizlar bilan taqdim etadi. 3. To‘lov tizimlari va hisobvaraq xizmatlari: Banklar to‘lov operatsiyalarini amalga oshiradi, shu jumladan, bank kartalarini chiqarish, pul o‘tkazmalarini amalga oshirish va to‘lovlarni qabul qilish. Ular shuningdek, jismoniy va yuridik shaxslarga hisobvaraq ochish va boshqarish imkoniyatlarini taqdim etadi. 4. Investitsiya xizmatlari: Banklar investitsiya vositalari, aksiyalar, obligatsiyalar va boshqa moliyaviy ashyolarni taqdim etish orqali mijozlarga sarmoya kiritish imkoniyatlarini yaratadi. 5. Xalqaro operatsiyalar: Banklar xalqaro to‘lovlar, valyuta almashinuvi, eksport-import operatsiyalari va xalqaro kreditlar kabi xizmatlarni ham ko‘rsatadi. Bunday xizmatlar mamlakatlar o‘rtasidagi savdolarni amalga oshirishga yordam beradi. 6. Moliyaviy maslahatlar: Banklar mijozlarga soliq rejalashtirish, investitsiyalarni boshqarish, risklarni kamaytirish va boshqa moliyaviy masalalar bo‘yicha maslahatlar berishi mumkin. Banklarning turlari: 1. Markaziy bank: Markaziy banklar mamlakatning pul-kredit siyosatini boshqaradi va iqtisodiyotning stabil faoliyatini ta’minlash uchun mas’uldir. Markaziy banklar pul yaratish, foiz stavkalarini belgilash, inflyatsiya va deflyatsiya bilan kurashish va boshqa moliyaviy siyosatlarni amalga oshiradi. Misol: O‘zbekiston Respublikasi Markaziy Banki. 2. Tijorat banklari: Tijorat banklari tijorat faoliyatini amalga oshiruvchi va jismoniy, yuridik shaxslarga moliyaviy xizmatlar ko‘rsatuvchi banklardir. Ular asosan depozitlarni qabul qilish, kreditlar berish, to‘lov tizimlarini amalga oshirish, investitsiya xizmatlarini taqdim etish va boshqa ko‘plab moliyaviy operatsiyalarni bajaradi. Misol: Ipoteka Bank, Asaka Bank, Kapitalbank va boshqalar. 3. Investitsiya banklari: [ 15 ] 3. To’lov tizimlari: Banklar turli to’lov operatsiyalarini amalga oshiradi, shu jumladan, xalqaro va mahalliy to’lovlar, elektron pul o’tkazmalarini amalga oshirish va boshqa moliyaviy xizmatlarni taqdim etadi. 4. Investitsiya xizmatlari: Banklar turli investitsiya mahsulotlarini yaratish va boshqarish orqali sarmoya kiritish imkoniyatlarini taqdim etadi. Banklarning xizmatlari jismoniy shaxslar va korporativ mijozlar uchun turlicha bo‘lishi mumkin. Shaxsiy mijozlar uchun banklar asosan kreditlar, omonatlar, hisobvaraq xizmatlari va boshqa oddiy xizmatlarni taqdim etadi, korporativ mijozlar uchun esa ko‘proq murakkab moliyaviy xizmatlar mavjud, masalan, yirik kreditlar, investitsiya xizmatlari, xalqaro savdo operatsiyalari va boshqalar. 2.2 Banklarning turlari Banklar turli xildagi moliyaviy xizmatlarni ko’rsatish va iqtisodiy faoliyatni qo’llab-quvvatlash uchun turli kategoriyalarga bo‘linadi. Banklarning turlari ularning faoliyatining yo‘nalishlari va funksiyalariga qarab farq qiladi. Quyida banklarning eng asosiy turlari keltirilgan: 1. Markaziy bank Markaziy bank — mamlakatning moliyaviy tizimini boshqaruvchi va nazorat qiluvchi asosiy moliyaviy muassasa bo‘lib, davlatning pul-kredit siyosatini amalga oshiradi. Markaziy bankning asosiy vazifalari quyidagilardan iborat: • Pul-kredit siyosatini amalga oshirish: Markaziy bank iqtisodiyotda inflyatsiya va deflyatsiyani boshqarish, foiz stavkalarini belgilash va boshqa makroiqtisodiy parametrlarni tartibga solish orqali pul-kredit siyosatini amalga oshiradi. • Pul yaratish: Markaziy bank yangi pul mablag‘larini yaratish va mamlakatdagi pul massasini boshqaradi. • Banklar orasida hisob-kitoblar: Markaziy bank boshqa tijorat banklari o‘rtasidagi moliyaviy operatsiyalarni amalga oshiradi va ular uchun likvidlikni ta’minlaydi. • Valyuta rezervlarini boshqarish: Markaziy bank milliy valyutani kuchaytirish va uning xalqaro bozordagi kursini stabil qilish uchun valyuta rezervlarini boshqaradi. [ 27 ] ta’minlashga yordam beradi.Bank deb, pul mablag‘larini yig‘uvchi, saqlab beruvchi, kredit- hisob va boshqa har xil vositachilik operatsiyalarini bajaruvchi muassasaga aytiladi. Banklar paydo bo'lishining asosi tovar-pul munosabatlarining rivojlanishi hisoblanadi. Tovar-pul munosabatlarining yuzaga kelishi va ularning rivojlanib borishi barcha ijtimoiy-iqtisodiy tu- zumlarda banklarning mavjud bo‘lishini taqozo qiladi.Bank» italyancha «banca» so‘zidan olingan bo‘lib, «stol», aniqrog‘i, «pulli stol» ma’nosini anglatadi. 0‘rta asrlarda italiyalik puldorlar hamyonlaridagi, idishlardagi monetalarni stol ustiga qo‘yib hisob-kitob qilishgan. XII asrlarda Genuyada pul almashtiruvchilar «bancherii», deb atalgan. Agar puldorlardan birortasi ishonchni oqlamasa va o‘z ishiga mas’uliyatsizlik qilsa, u o‘tirgan stolni sindirib tashlashgan va uni «banco rotto», ya’ni bankrot, deb atashgan. Demak, bizga ma’lum bo‘lgan «bankrot» ham italyancha «banca» so‘zidan olingan. Banklar paydo bo‘lishining boshlang‘ich bosqichi XVI as- rda Florensiya va Venetsiyada tashkil qilingan kichik jirobanklar hisoblanadi. Keyinchalik shunday banklar Amsterdamda (1605), Gam-burgda (1618), Milanda, Nyurnbergda, Genuyada vujudga kelgan. Bu banklar, asosan, o‘z mijozlari — savdogar- larga xizmat qilgan.Banklar — bu moliyaviy institutlar bo’lib, ular pul mablag’larini yig’ish, kreditlar berish, pul o’tkazmalari va boshqa moliyaviy xizmatlar ko’rsatish bilan shug’ullanadi. Banklar iqtisodiyotning muhim qismlaridan biri bo’lib, ularning faoliyati iqtisodiy o’sish, investitsiyalar va moliyaviy barqarorlikni ta’minlashga yordam beradi. Banklar iqtisodiyotning asosiy elementlaridan biri bo’lib, ularning roli jamiyatning moliyaviy barqarorligini ta’minlash, pul resurslarini samarali boshqarish va iqtisodiy rivojlanishni qo’llab-quvvatlashda muhim ahamiyatga ega. Banklar asosan pul yig’ish, kreditlar berish, moliyaviy xizmatlar ko’rsatish va to’lov tizimlarini boshqarish orqali faoliyat yuritadilar. Ularning xizmatlari nafaqat shaxsiy mijozlar, balki korporativ mijozlar uchun ham muhimdir. Korporativ mijozlar — bu yirik kompaniyalar, bizneslar, tashkilotlar bo’lib, ular banklardan o’z faoliyatlarini rivojlantirish uchun zarur bo’lgan moliyaviy vositalarni olishadi. Korporativ mijozlar bilan ishlash banklar uchun juda muhim, chunki bu aloqalar orqali banklar katta miqdordagi mablag’lar bilan ishlaydi va iqtisodiy jarayonlarga sezilarli ta’sir ko’rsatadi. Banklar korporativ mijozlarga kreditlar, depozitlar, investitsiyalar va to’lov tizimlari kabi turli xil moliyaviy xizmatlarni taqdim etadi. Shuningdek, ular biznesni rivojlantirish, xalqaro savdo va investitsiya qilishda yordam berishadi. [ 4 ] 1.3. BANKLARNING FAOLIYAT YO’NALISHLARI VA XIZMATLARINING UMUMIY TAVSIFI Banklarning turlari: Banklar turli xildagi moliyaviy xizmatlarni ko’rsatish va iqtisodiy faoliyatni qo’llab-quvvatlash uchun turli kategoriyalarga bo‘linadi. Banklarning turlari ularning faoliyatining yo‘nalishlari va funksiyalariga qarab farq qiladi. Quyida banklarning eng asosiy turlari keltirilgan: 2.1 Markaziy bank Markaziy bank — mamlakatning moliyaviy tizimini boshqaruvchi va nazorat qiluvchi asosiy moliyaviy muassasa bo‘lib, davlatning pul-kredit siyosatini amalga oshiradi. Markaziy bankning asosiy vazifalari quyidagilardan iborat: • Pul-kredit siyosatini amalga oshirish: Markaziy bank iqtisodiyotda inflyatsiya va deflyatsiyani boshqarish, foiz stavkalarini belgilash va boshqa makroiqtisodiy parametrlarni tartibga solish orqali pul-kredit siyosatini amalga oshiradi. • Pul yaratish: Markaziy bank yangi pul mablag‘larini yaratish va mamlakatdagi pul massasini boshqaradi. • Banklar orasida hisob-kitoblar: Markaziy bank boshqa tijorat banklari o‘rtasidagi moliyaviy operatsiyalarni amalga oshiradi va ular uchun likvidlikni ta’minlaydi. • Valyuta rezervlarini boshqarish: Markaziy bank milliy valyutani kuchaytirish va uning xalqaro bozordagi kursini stabil qilish uchun valyuta rezervlarini boshqaradi. Misol: O‘zbekiston Respublikasi Markaziy Banki — mamlakatning pul- kredit siyosatini amalga oshiruvchi asosiy moliyaviy muassasa hisoblanadi. 2.2. Tijorat banklari Tijorat banklari — bu moliyaviy xizmatlar bozorida faoliyat yuritadigan, asosan, mijozlarga moliyaviy xizmatlar ko’rsatadigan banklardir. Ularning asosiy vazifalari kreditlar berish, depozitlar qabul qilish, moliyaviy xizmatlar ko’rsatish va pul oqimlarini boshqarishdan iborat. Tijorat banklarining asosiy xizmatlari: • Kreditlar berish: Tijorat banklari jismoniy va yuridik shaxslarga turli xil kreditlar, shu jumladan, qisqa muddatli va uzoq muddatli kreditlar taqdim etadi. • Depozitlarni qabul qilish: Tijorat banklari mijozlardan depozitlar (ommaviy omonatlar) qabul qilib, ularga foiz to‘laydi. [ 18 ] 1. Markaziy bank: Davlat tomonidan boshqariladi va iqtisodiyotdagi umumiy pul-kredit siyosatini yuritadi. Masalan, O’zbekiston Respublikasi Markaziy Banki. 2. Tijorat banklari: Tadbirkorlik va shaxsiy mijozlarga xizmat ko’rsatadigan banklar. Ular depozitlarni qabul qiladi va kreditlar beradi. 3. Investitsiya banklari: Aksiyalar, obligatsiyalar chiqarish, yirik kompaniyalar va davlatlar uchun moliyaviy maslahatchilik va investitsiya xizmatlarini taqdim etadi. 4. Sifatli banklar (Sberbank, Raiffeisenbank kabi): Yirik tarmoq va filiallarga ega bo’lib, ko’plab mijozlarga xizmat ko’rsatadi. 5. Ipoteka va qurilish banklari: Asosan turar-joy va tijorat mulklarini sotib olish uchun ipoteka kreditlari berishadi. Banklar va Korporativ Mijozlar: Korporativ mijozlar — bu yirik kompaniyalar, korxonalar, tashkilotlar bo’lib, ular banklardan moliyaviy xizmatlar olishadi. Banklar va korporativ mijozlar o’rtasidagi aloqalar, asosan, quyidagi xizmatlar orqali amalga oshiriladi: • Korporativ kreditlar: Banklar bizneslarni rivojlantirish uchun qarzlar beradi, masalan, ishlab chiqarish quvvatlarini oshirish yoki yangi loyihalarni amalga oshirish uchun. • Savdo va eksport-kreditlar: Banklar eksport va import operatsiyalarini moliyalashtiradi va bu jarayonni xavfsiz va samarali qilishda yordam beradi. • Likvidlikni boshqarish: Korporativ mijozlar banklardan likvidlikni boshqarish va to’lovlarni tez va oson amalga oshirish uchun xizmatlar oladi. • Xalqaro operatsiyalar: Banklar korporativ mijozlarga xalqaro savdolarni amalga oshirish, valyuta almashinuvi va boshqa xalqaro moliyaviy xizmatlarni taqdim etadi. • Investitsiya xizmatlari: Banklar korporativ mijozlarga kapitalni samarali investitsiya qilishda yordam beradi. Banklarning korporativ mijozlarga xizmatlari ularning o’z faoliyatlarini rivojlantirish va kengaytirish imkoniyatlarini yaratadi, bu esa iqtisodiyotning o’sishiga olib keladi. Agar banklar yoki ularning korporativ mijozlarga taqdim etadigan xizmatlari haqida qo’shimcha ma’lumot kerak bo’lsa, savollarni yuborishingiz mumkin! [ 6 ] Tijorat banklari o‘z mijozlariga turli xil hisob-kitoblar, kreditlar, omonatlar, va boshqa bank xizmatlarini ko‘rsatadi. Ularning faoliyati odatda raqobatbardoshdir, chunki har bir tijorat banki o‘z mijozlariga eng yaxshi shartlar va xizmatlarni taklif qilishga harakat qiladi. 2.3 Investitsiya banklari Investitsiya banklari — bu moliyaviy xizmatlar bozorida asosiy e’tiborni korporativ mijozlar, yirik kompaniyalar, va institutsional investorlar uchun xizmatlar ko’rsatishga qaratgan banklardir. Investitsiya banklari asosan quyidagi sohalarda faoliyat yuritadilar: • Kapitalni jalb qilish: Investitsiya banklari kompaniyalar uchun aksiyalar va obligatsiyalar chiqarish, kapitalni jalb qilishda yordam beradi. • M&A (birlashish va qo‘shilish) xizmatlari: Investitsiya banklari yirik kompaniyalar va tashkilotlar o‘rtasidagi birlashish yoki qo‘shilish jarayonlarini qo‘llab-quvvatlaydi, shu jumladan, bitimlar bo‘yicha maslahatlar beradi. • Portfelni boshqarish: Investitsiya banklari investitsiya portfellarini boshqarish, sarmoya qilish va risklarni kamaytirish xizmatlarini ko‘rsatadi. Misol: Goldman Sachs va JPMorgan Chase kabi banklar investitsiya banklari sifatida faoliyat yuritadilar. 2.4 Soliq va iqtisodiy banklar Bular asosan soliq to‘lovchilarni qo‘llab-quvvatlash va iqtisodiy tahlil, strategik rejalashtirish bilan bog‘liq xizmatlar ko‘rsatadi. Ular davlat organlari, soliq organlari va iqtisodiy tashkilotlar bilan yaqindan ishlaydi, soliq siyosatini va iqtisodiy o‘sishni boshqarishda ishtirok etadi. 2.5 Xalqaro banklar Xalqaro banklar — bu ko‘plab mamlakatlarda faoliyat yurituvchi, global miqyosda bank xizmatlarini taqdim etadigan moliyaviy muassasalar hisoblanadi. Ular xalqaro to‘lovlar, valyuta almashinuvi, eksport-import operatsiyalari va boshqa transmilliy moliyaviy xizmatlarni ko‘rsatadi. Xalqaro banklar ko‘pincha ko‘p mamlakatlarda filiallarga ega bo‘ladi va global savdo va investitsiyalarni qo‘llab-quvvatlaydi. [ 10 ] 2.3 Banklarning faoliyat yo‘nalishlari Banklarning faoliyat yo‘nalishlari keng va turlicha bo‘lib, ular moliyaviy xizmatlar bozoridagi talab va ehtiyojlarga qarab shakllanadi. Banklarning asosiy faoliyat yo‘nalishlari quyidagilardan iborat: 1. Moliyaviy intermediarlik: Banklar jamg‘armalarni to‘plab, ularni kreditlar shaklida boshqa mijozlarga berish orqali iqtisodiy resurslarni taqsimlaydi. 2. Xalqaro savdo va investitsiyalar: Banklar xalqaro bozorlarda operatsiyalarni amalga oshirib, investitsiyalarni jalb qilish va kreditlar berishda ishtirok etadi. 3. Moliyaviy xizmatlar: Banklar nafaqat kreditlar va depozitlar, balki investitsiya maslahatlari, portfelni boshqarish, risklarni boshqarish va boshqa moliyaviy xizmatlar ham ko‘rsatadi. Korporativ mijoz — bu yuridik shaxs bo‘lib, bank yoki boshqa moliyaviy muassasalar tomonidan ko‘rsatiladigan moliyaviy xizmatlardan foydalanadigan tashkilot yoki kompaniya. Korporativ mijozlar shaxsiy mijozlardan farqli o‘laroq, ularga ko‘proq murakkab va yirik miqdordagi moliyaviy operatsiyalar kerak bo‘ladi. Ular odatda o‘z biznes faoliyatini yuritish uchun banklardan turli xizmatlar oladilar, masalan, kredit olish, to‘lov tizimlaridan foydalanish, hisob-kitoblar, investitsiya xizmatlari, xalqaro operatsiyalarni amalga oshirish va boshqalar. Korporativ mijozning asosiy xususiyatlari: 1. Yuridik shaxs: Korporativ mijozlar, asosan, kompaniyalar, yirik korxonalar, tashkilotlar yoki davlat organlari bo‘ladi. Ular banklar bilan yuridik shaxs sifatida ishlaydi, ya’ni ularning o‘zi huquqiy mas’uliyatga ega. 2. Keng moliyaviy ehtiyojlar: Korporativ mijozlarning bankka bo‘lgan talab va ehtiyojlari odatda keng va murakkabdir. Ular biznesni boshqarish, rivojlantirish va kengaytirish uchun turli xil bank xizmatlaridan foydalanadilar. 3. Katta miqdordagi tranzaksiyalar: Korporativ mijozlar ko‘pincha katta miqdordagi moliyaviy operatsiyalarni amalga oshiradi, bu esa banklar uchun muhim daromad manbai hisoblanadi. Ular kreditlar, depozitlar, to‘lovlar, va boshqa operatsiyalar orqali bank bilan aloqada bo‘lishadi. 4. Raqobatbardosh soha: Banklar korporativ mijozlar uchun ko‘plab moliyaviy xizmatlarni taklif qiladi, shuning uchun korporativ mijozlar o‘z ehtiyojlarini qondiradigan eng yaxshi shartlar va xizmatlarni tanlashda raqobatni hisobga olishadi. [ 33 ] Misol: O‘zbekiston Respublikasi Markaziy Banki — mamlakatning pul- kredit siyosatini amalga oshiruvchi asosiy moliyaviy muassasa hisoblanadi. 2. Tijorat banklari Tijorat banklari — bu moliyaviy xizmatlar bozorida faoliyat yuritadigan, asosan, mijozlarga moliyaviy xizmatlar ko’rsatadigan banklardir. Ularning asosiy vazifalari kreditlar berish, depozitlar qabul qilish, moliyaviy xizmatlar ko’rsatish va pul oqimlarini boshqarishdan iborat. Tijorat banklarining asosiy xizmatlari: • Kreditlar berish: Tijorat banklari jismoniy va yuridik shaxslarga turli xil kreditlar, shu jumladan, qisqa muddatli va uzoq muddatli kreditlar taqdim etadi. • Depozitlarni qabul qilish: Tijorat banklari mijozlardan depozitlar (ommaviy omonatlar) qabul qilib, ularga foiz to‘laydi. • To‘lov operatsiyalari: Tijorat banklari mijozlarning hisoblaridan pul o’tkazmalarini amalga oshiradi, to‘lov kartalarini chiqaradi va boshqa to‘lov xizmatlarini taqdim etadi. Tijorat banklari o‘z mijozlariga turli xil hisob-kitoblar, kreditlar, omonatlar, va boshqa bank xizmatlarini ko‘rsatadi. Ularning faoliyati odatda raqobatbardoshdir, chunki har bir tijorat banki o‘z mijozlariga eng yaxshi shartlar va xizmatlarni taklif qilishga harakat qiladi. 3. Investitsiya banklari Investitsiya banklari — bu moliyaviy xizmatlar bozorida asosiy e’tiborni korporativ mijozlar, yirik kompaniyalar, va institutsional investorlar uchun xizmatlar ko’rsatishga qaratgan banklardir. Investitsiya banklari asosan quyidagi sohalarda faoliyat yuritadilar: • Kapitalni jalb qilish: Investitsiya banklari kompaniyalar uchun aksiyalar va obligatsiyalar chiqarish, kapitalni jalb qilishda yordam beradi. • M&A (birlashish va qo‘shilish) xizmatlari: Investitsiya banklari yirik kompaniyalar va tashkilotlar o‘rtasidagi birlashish yoki qo‘shilish jarayonlarini qo‘llab-quvvatlaydi, shu jumladan, bitimlar bo‘yicha maslahatlar beradi. • Portfelni boshqarish: Investitsiya banklari investitsiya portfellarini boshqarish, sarmoya qilish va risklarni kamaytirish xizmatlarini ko‘rsatadi. [ 28 ] Korporativ mijozlarning banklar bilan o‘zaro aloqalari: • Kreditlar va qarzlar: Banklar korporativ mijozlarga ishlab chiqarish yoki biznesni kengaytirish uchun qarzlar va kreditlar taqdim etadi. Ular ko‘pincha uzoq muddatli va qisqa muddatli qarzlar olishadi. • Investitsiya xizmatlari: Korporativ mijozlar o‘z mablag‘larini samarali boshqarish uchun investitsiya xizmatlaridan foydalanadilar. Banklar ularga aksiyalar, obligatsiyalar yoki boshqa moliyaviy vositalar orqali sarmoya kiritish imkoniyatlarini taklif qiladi. • To‘lov tizimlari va xalqaro operatsiyalar: Banklar korporativ mijozlarga xalqaro va mahalliy to‘lovlar, valyuta almashinuvi va boshqa moliyaviy operatsiyalarni amalga oshirishda yordam beradi. Shu bilan birga, korporativ mijozlar uchun banklar xavfni boshqarish, moliyaviy maslahatlar, soliq rejalashtirish va boshqa strategik xizmatlar ko‘rsatishi mumkin. Korporativ mijozlar banklar bilan uzoq muddatli, ishonchli hamkorlikni o‘rnatib, o‘z biznes faoliyatini rivojlantirishga yordam beradigan moliyaviy xizmatlar va resurslarga ega bo‘ladilar. Korporativ mijozlar turli bo‘limlarga yoki tarmoqlarga ajraladi: 1. Kichik va o‘rta bizneslar (SMEs): Bular o‘z biznesini boshqarishga qiziqqan va hali katta hajmdagi operatsiyalarni amalga oshirmagan korxonalar. Banklar bu segmentga qisqa muddatli qarzlar, biznesni rivojlantirish uchun kichik sarmoyalar, va oddiy to‘lov xizmatlarini taqdim etadi. 2. O‘rta va katta korporatsiyalar: Bu korxonalar yanada murakkab va ko‘p miqdordagi moliyaviy xizmatlarga ehtiyoj sezadilar. Ular ko‘pincha uzoq muddatli kreditlar, xalqaro tranzaksiyalar, investitsiyalar va katta miqdordagi likvidlikni boshqarish xizmatlarini izlaydilar. 3. Transmilliy kompaniyalar (multinational corporations): Bular global miqyosda ishlaydigan kompaniyalar bo‘lib, banklar ularga xalqaro savdo va investitsiyalar, valyuta risklarini boshqarish, va boshqa yirik moliyaviy xizmatlar ko‘rsatadi. 3.2 Banklarning korporativ mijozlarga ko‘rsatadigan xizmatlari [ 34 ] Banklar korporativ mijozlarga keng ko‘lamli moliyaviy xizmatlar taqdim etadi. Ularning xizmatlari ko‘p jihatdan mijozning ehtiyojlariga, biznes turi va o‘lchamiga qarab o‘zgaradi. Quyidagi xizmatlar eng keng tarqalgan: 1. Kreditlar va qarzlar: Banklar korporativ mijozlarga turli xil kreditlar va qarzlar taklif etadi: • Qisqa muddatli kreditlar: Korporativ mijozlar odatda ishlab chiqarish jarayonlarini yoki operatsion xarajatlarni qoplash uchun qisqa muddatli kreditlarga murojaat qilishadi. Masalan, xom ashyo sotib olish yoki ish haqlarini to‘lash uchun. • Uzoq muddatli kreditlar: Yirik korporatsiyalar o‘z biznesini kengaytirish yoki yangi loyihalar amalga oshirish uchun uzoq muddatli kreditlarga murojaat qilishadi. Uzoq muddatli kreditlar ko‘pincha katta miqdordagi kapitalni talab qiladi. • Investitsiya kreditlari: Yangi biznes boshlash yoki mavjud korxonaning infratuzilmasini yangilash uchun banklar investitsiya kreditlari taklif qiladi. 2. Depozitlar va hisob-kitoblar: Banklar korporativ mijozlar uchun omonat hisoblarini va joriy hisoblarni ochish, pul mablag‘larini saqlash va boshqarish xizmatlarini taqdim etadi. • Joriy hisoblar: Korporativ mijozlar joriy hisoblar orqali turli to‘lovlar, bank transferlarini amalga oshiradilar. Bunday hisoblar doimiy mablag‘ oqimiga ega bo‘lgan kompaniyalar uchun qulaydir. • Omonat hisoblari: Banklar korporativ mijozlarga o‘z mablag‘larini samarali boshqarish uchun omonat hisoblari ochishni taklif etadi. Bunda kompaniya omonatni ma’lum muddatga joylashtiradi va foiz oladi. 3. To‘lov tizimlari va naqd pul operatsiyalari: Banklar korporativ mijozlarga xalqaro va mahalliy to‘lov tizimlari orqali pul o’tkazmalarini amalga oshirish imkoniyatini beradi. Bular: • Elektron to‘lov tizimlari: Hozirgi kunda banklar kompaniyalarga onlayn va mobil to‘lovlar orqali o‘z operatsiyalarini amalga oshirishda yordam beradi. • Valyuta konvertatsiyasi: Xalqaro biznes bilan shug‘ullanuvchi kompaniyalar uchun banklar valyuta almashinuvi xizmatlarini ko‘rsatadi, bu esa savdo operatsiyalarini amalga oshirishda yordam beradi. 4.Investitsiya xizmatlari: Banklar korporativ mijozlarga sarmoya qilishda yordam beradi, shu jumladan, aksiyalar, obligatsiyalar, ko‘chmas mulk va boshqa moliyaviy aktivlar orqali investitsiyalarni boshqarish. • Kapital bozorlari: Banklar korporativ mijozlarga aksiyalar va obligatsiyalar chiqarish bo‘yicha maslahatlar beradi, shuningdek, kompaniyaning qimmatli qog‘ozlarini sotish va sotib olishni tashkil etadi. [ 35 ] XULOSA Banklar va korporativ mijozlar o‘rtasidagi munosabatlar iqtisodiy barqarorlik va moliyaviy tizim rivojlanishining muhim omillaridan biridir. Ushbu tadqiqotda korporativ mijozlarning bank xizmatlariga bo‘lgan talablarini qondirish, moliyaviy resurslardan samarali foydalanish hamda banklarning xizmat turlarini kengaytirish orqali mijozlarning ishonchini oshirish imkoniyatlari o‘rganildi. Korporativ mijozlar uchun bank xizmatlari nafaqat kreditlash, balki investitsion va kassa operatsiyalarini o‘z ichiga olgan keng qamrovli xizmatlar tizimidir. Banklar ushbu xizmatlarni taklif etishda zamonaviy texnologiyalar, xatarlarni boshqarish strategiyalari va mijozlarga individual yondashuvni qo‘llash orqali samaradorlikka erishadi. Tadqiqot natijalariga ko‘ra, bank va korporativ mijozlar o‘rtasidagi hamkorlikni kuchaytirish uchun quyidagi tavsiyalar ishlab chiqildi: 1. Bank xizmatlarining raqamlashtirilishini kuchaytirish. 2. Korporativ mijozlarga moslashtirilgan maxsus kredit mahsulotlarini joriy etish. 3. Mijozlar ehtiyojlariga mos marketing strategiyalarini qo‘llash. 4. Hamkorlikda rivojlanishni ta'minlaydigan uzoq muddatli strategiyalarni ishlab chiqish. Mazkur yondashuvlar orqali banklar va korporativ mijozlar o‘rtasidagi o‘zaro manfaatli aloqalarni mustahkamlash hamda iqtisodiyotni rivojlantirish uchun mustahkam asos yaratish mumkin. Korporativ mijozlar banklar bilan uzoq muddatli, ishonchli hamkorlikni o‘rnatib, o‘z biznes faoliyatini rivojlantirishga yordam beradigan moliyaviy xizmatlar va resurslarga ega bo‘ladilar. Investitsiya xizmatlari: Banklar korporativ mijozlarga sarmoya qilishda yordam beradi, shu jumladan, aksiyalar, obligatsiyalar, ko‘chmas mulk va boshqa moliyaviy aktivlar orqali investitsiyalarni boshqarish. [ 37 ] tashkilot yoki kompaniya. Korporativ mijozlar shaxsiy mijozlardan farqli o‘laroq, ularga ko‘proq murakkab va yirik miqdordagi moliyaviy operatsiyalar kerak bo‘ladi. Ular odatda o‘z biznes faoliyatini yuritish uchun banklardan turli xizmatlar oladilar, masalan, kredit olish, to‘lov tizimlaridan foydalanish, hisob-kitoblar, investitsiya xizmatlari, xalqaro operatsiyalarni amalga oshirish va boshqalar. Korporativ mijozning asosiy xususiyatlari: 1. Yuridik shaxs: Korporativ mijozlar, asosan, kompaniyalar, yirik korxonalar, tashkilotlar yoki davlat organlari bo‘ladi. Ular banklar bilan yuridik shaxs sifatida ishlaydi, ya’ni ularning o‘zi huquqiy mas’uliyatga ega. 2. Keng moliyaviy ehtiyojlar: Korporativ mijozlarning bankka bo‘lgan talab va ehtiyojlari odatda keng va murakkabdir. Ular biznesni boshqarish, rivojlantirish va kengaytirish uchun turli xil bank xizmatlaridan foydalanadilar. 3. Katta miqdordagi tranzaksiyalar: Korporativ mijozlar ko‘pincha katta miqdordagi moliyaviy operatsiyalarni amalga oshiradi, bu esa banklar uchun muhim daromad manbai hisoblanadi. Ular kreditlar, depozitlar, to‘lovlar, va boshqa operatsiyalar orqali bank bilan aloqada bo‘lishadi. 4. Raqobatbardosh soha: Banklar korporativ mijozlar uchun ko‘plab moliyaviy xizmatlarni taklif qiladi, shuning uchun korporativ mijozlar o‘z ehtiyojlarini qondiradigan eng yaxshi shartlar va xizmatlarni tanlashda raqobatni hisobga olishadi. [ 30 ] FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO'YXATI 1. www.cbu.uz.- O‘zbekiston Respublikasi Markaziy bankining statistik ma’lumotlari asosida muallif tomonidan hisoblandi. 2. O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoyevning 2019-yil 25- oktyabrdagi “Bank tizimini isloh qilish va banklarning investitsiyaviy faolligini oshirish borasidagi ustuvor vazifalariga bag‘ishlangan yig‘ilishi”dagi ma’ruzasi. www.prezident.uz 3. “O‘zbekiston Respublikasi banklarida depozit operatsiyalarini amalga oshirish tartibi to‘g‘risidagi yo‘riqnoma” O‘zbekiston Respublikasi Adliya vazirligi 2015 yil 26 avgustda № 2711-son bilan ro‘yxatga olingan. 4. “O‘zbekiston Respublikasi banklarida depozit operatsiyalarini amalga oshirish tartibi to‘g‘risidagi yo‘riqnoma” O‘zbekiston Respublikasi Adliya vazirligi 2015 yil 26 avgustda № 2711-son bilan ro‘yxatga olingan. 5. Bank ishi. O.I. tahririyati ostida. Lavrushina M.Fin. va statistika. 2009 yil 68-bet 6. Bank ishi. Darslik. O.I. tahririyati ostida. Lavrushin. -M.: Fin. va statistika. 2009 yil520-bet [ 38 ] • Risklarni boshqarish: Banklar va korporativ mijozlar o‘rtasidagi aloqalar ko‘plab risklarga ega. Banklar o‘z mijozlariga risklarni boshqarishda yordam beradi. Bu, masalan, kredit risklari, valyuta risklari yoki operatsion risklar bo‘lishi mumkin. • Ishonch va uzoq muddatli aloqalar: Banklar va korporativ mijozlar o‘rtasidagi aloqalar ishonchga asoslangan bo‘lishi kerak. Ko‘pincha, banklar korporativ mijozlariga uzoq muddatli xizmat ko‘rsatadi va bu aloqalar biznesni muvaffaqiyatli boshqarish uchun zarur. 2. Banklarning mohiyati va turlari 2.1 Banklarning umumiy ta’rifi Banklar — bu moliyaviy muassasalar bo’lib, ular jamiyatdagi moliyaviy resurslarni boshqarish, pul mablag’larini yig’ish va taqsimlash, kreditlash, to’lov tizimlarini boshqarish va boshqa moliyaviy xizmatlarni taqdim etishda faoliyat yuritadilar. Banklar iqtisodiyotning muhim tarkibiy qismlaridan biridir, chunki ular iqtisodiy resurslarni samarali taqsimlash va xalqaro hamkorlikni qo’llab- quvvatlashda muhim rol o’ynaydi. Banklarning asosiy faoliyatlari quyidagilardan iborat: 1. Depozitlarni qabul qilish: Banklar mijozlardan turli xil omonatlar qabul qilishadi, bu esa bankning asosiy moliyaviy resursini tashkil etadi. 2. Kreditlar berish: Banklar jamg’armalarni boshqa mijozlarga kredit sifatida berish orqali iqtisodiy faoliyatni qo’llab-quvvatlaydi. 3. To’lov tizimlari: Banklar turli to’lov operatsiyalarini amalga oshiradi, shu jumladan, xalqaro va mahalliy to’lovlar, elektron pul o’tkazmalarini amalga oshirish va boshqa moliyaviy xizmatlarni taqdim etadi. 4. Investitsiya xizmatlari: Banklar turli investitsiya mahsulotlarini yaratish va boshqarish orqali sarmoya kiritish imkoniyatlarini taqdim etadi. Banklarning xizmatlari jismoniy shaxslar va korporativ mijozlar uchun turlicha bo‘lishi mumkin. Shaxsiy mijozlar uchun banklar asosan kreditlar, omonatlar, hisobvaraq xizmatlari va boshqa oddiy xizmatlarni taqdim etadi, korporativ mijozlar uchun esa ko‘proq murakkab moliyaviy xizmatlar mavjud, masalan, yirik kreditlar, investitsiya xizmatlari, xalqaro savdo operatsiyalari va boshqalar. 2.2 Banklarning turlari [ 22 ] Markaziy bank — mamlakatning moliyaviy tizimini boshqaruvchi va nazorat qiluvchi asosiy moliyaviy muassasa bo‘lib, davlatning pul-kredit siyosatini amalga oshiradi. Markaziy bankning asosiy vazifalari quyidagilardan iborat: 1 • Pul-kredit siyosatini amalga oshirish: Markaziy bank iqtisodiyotda inflyatsiya va deflyatsiyani boshqarish, foiz stavkalarini belgilash va boshqa makroiqtisodiy parametrlarni tartibga solish orqali pul-kredit siyosatini amalga oshiradi. • Pul yaratish: Markaziy bank yangi pul mablag‘larini yaratish va mamlakatdagi pul massasini boshqaradi. • Banklar orasida hisob-kitoblar: Markaziy bank boshqa tijorat banklari o‘rtasidagi moliyaviy operatsiyalarni amalga oshiradi va ular uchun likvidlikni ta’minlaydi. • Valyuta rezervlarini boshqarish: Markaziy bank milliy valyutani kuchaytirish va uning xalqaro bozordagi kursini stabil qilish uchun valyuta rezervlarini boshqaradi. Misol: O‘zbekiston Respublikasi Markaziy Banki — mamlakatning pul- kredit siyosatini amalga oshiruvchi asosiy moliyaviy muassasa hisoblanadi. 1.2 Tijorat banklari Tijorat banklari — bu moliyaviy xizmatlar bozorida faoliyat yuritadigan, asosan, mijozlarga moliyaviy xizmatlar ko’rsatadigan banklardir. Ularning asosiy vazifalari kreditlar berish, depozitlar qabul qilish, moliyaviy xizmatlar ko’rsatish va pul oqimlarini boshqarishdan iborat. Tijorat banklarining asosiy xizmatlari: • Kreditlar berish: Tijorat banklari jismoniy va yuridik shaxslarga turli xil kreditlar, shu jumladan, qisqa muddatli va uzoq muddatli kreditlar taqdim etadi. • Depozitlarni qabul qilish: Tijorat banklari mijozlardan depozitlar (ommaviy omonatlar) qabul qilib, ularga foiz to‘laydi. • To‘lov operatsiyalari: Tijorat banklari mijozlarning hisoblaridan pul o’tkazmalarini amalga oshiradi, to‘lov kartalarini chiqaradi va boshqa to‘lov xizmatlarini taqdim etadi. 1 www.cbu.uz.- O‘zbekiston Respublikasi Markaziy bankining statistik ma’lumotlari asosida muallif tomonidan hisoblandi. [ 9 ] 2. Markaziy banklarning birinchilari Markaziy banklar mamlakatning pul-kredit siyosatini boshqaradi. Ular pul yaratilishi, inflyatsiya darajasi, foiz stavkalari va boshqa makroiqtisodiy parametrlarni nazorat qilishga mas’uldirlar. Ko‘pgina markaziy banklar tarixda iqtisodiy tizimlarni rivojlantirishda muhim rol o‘ynagan. • “Bank of England” — yuqorida aytib o‘tilganidek, bu dunyoning birinchi markaziy banklaridan biridir. • “Federal Reserve System” (AQSh) — bu AQShning markaziy bank tizimi bo‘lib, 1913 yilda tashkil topgan. 3. Birnchi banklar — “yetakchi banklar” Bu atama shuningdek, davlatdagi eng yirik, eng muhim tijorat banklarini ifodalash uchun ham ishlatiladi. Bunday banklar ko‘pincha eng katta kapitallarga ega, xalqaro miqyosda faoliyat yuritadilar va mamlakat iqtisodiyotida muhim rol o‘ynaydi. Misollar: • JPMorgan Chase (AQSh) — bu dunyodagi eng yirik tijorat banklaridan biri. • HSBC (Buyuk Britaniya) — xalqaro miqyosda faoliyat yurituvchi eng yirik banklardan biri. • Sberbank (Rossiya) — Rossiyaning eng yirik banki. 4. O‘zbekistondagi birinchi banklar O‘zbekistonda ham tarixda birinchi banklar ko‘plab iqtisodiy o‘zgarishlar va rivojlanishlarga asos bo‘lgan. Hozirgi kunda Markaziy bank va boshqa tijorat banklari O‘zbekiston iqtisodiyotida muhim rol o‘ynaydi: • O‘zbekiston Respublikasi Markaziy Banki — mamlakatning moliya va pul-kredit siyosatini boshqaruvchi asosiy bank. • Ipoteka Bank, Asaka Bank, National Bank for Foreign Economic Activity of the Republic of Uzbekistan kabi tijorat banklari mamlakatning moliyaviy tizimining etakchi ishtirokchilari hisoblanadi. Shunday qilib, “birinchi banklar” so‘zi tarixiy va zamonaviy kontekstda turli ma’nolarga ega bo‘lishi mumkin. Bu atama, asosan, bank tizimining boshlanishi yoki eng yirik va muhim banklarni ifodalashda ishlatiladi. [ 32 ] ega, xalqaro miqyosda faoliyat yuritadilar va mamlakat iqtisodiyotida muhim rol o‘ynaydi. Misollar: • JPMorgan Chase (AQSh) — bu dunyodagi eng yirik tijorat banklaridan biri. • HSBC (Buyuk Britaniya) — xalqaro miqyosda faoliyat yurituvchi eng yirik banklardan biri. • Sberbank (Rossiya) — Rossiyaning eng yirik banki. 4. O‘zbekistondagi birinchi banklar O‘zbekistonda ham tarixda birinchi banklar ko‘plab iqtisodiy o‘zgarishlar va rivojlanishlarga asos bo‘lgan. Hozirgi kunda Markaziy bank va boshqa tijorat banklari O‘zbekiston iqtisodiyotida muhim rol o‘ynaydi: 2 • O‘zbekiston Respublikasi Markaziy Banki — mamlakatning moliya va pul-kredit siyosatini boshqaruvchi asosiy bank. • Ipoteka Bank, Asaka Bank, National Bank for Foreign Economic Activity of the Republic of Uzbekistan kabi tijorat banklari mamlakatning moliyaviy tizimining etakchi ishtirokchilari hisoblanadi. Shunday qilib, “birinchi banklar” so‘zi tarixiy va zamonaviy kontekstda turli ma’nolarga ega bo‘lishi mumkin. Bu atama, asosan, bank tizimining boshlanishi yoki eng yirik va muhim banklarni ifodalashda ishlatiladi. Banklar — bu moliyaviy muassasalar bo‘lib, ular iqtisodiy tizimda muhim rol o‘ynaydi. Ular pul mablag‘larini yig‘ish, kreditlar berish, to‘lov tizimlarini tashkil etish va boshqa moliyaviy xizmatlarni ko‘rsatish orqali iqtisodiy faoliyatni qo‘llab-quvvatlaydi. Banklar odatda jismoniy va yuridik shaxslarga xizmat ko‘rsatadi va o‘z faoliyatini turli shakllarda tashkil etadi. Banklarning asosiy funksiyalari: 1. Depozitlarni qabul qilish: 2 O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoyevning 2019-yil 25- oktyabrdagi “Bank tizimini isloh qilish va banklarning investitsiyaviy faolligini oshirish borasidagi ustuvor vazifalariga bag‘ishlangan yig‘ilishi”dagi ma’ruzasi. www.prezident.uz [ 14 ] boshqa transmilliy moliyaviy xizmatlarni ko‘rsatadi. Xalqaro banklar ko‘pincha ko‘p mamlakatlarda filiallarga ega bo‘ladi va global savdo va investitsiyalarni qo‘llab-quvvatlaydi. Misol: HSBC va Citigroup kabi banklar xalqaro miqyosda faoliyat yuritadigan banklardir. 2.3 Banklarning faoliyat yo‘nalishlari Banklarning faoliyat yo‘nalishlari keng va turlicha bo‘lib, ular moliyaviy xizmatlar bozoridagi talab va ehtiyojlarga qarab shakllanadi. Banklarning asosiy faoliyat yo‘nalishlari quyidagilardan iborat: 1. Moliyaviy intermediarlik: Banklar jamg‘armalarni to‘plab, ularni kreditlar shaklida boshqa mijozlarga berish orqali iqtisodiy resurslarni taqsimlaydi. 2. Xalqaro savdo va investitsiyalar: Banklar xalqaro bozorlarda operatsiyalarni amalga oshirib, investitsiyalarni jalb qilish va kreditlar berishda ishtirok etadi. 3. Moliyaviy xizmatlar: Banklar nafaqat kreditlar va depozitlar, balki investitsiya maslahatlari, portfelni boshqarish, risklarni boshqarish va boshqa moliyaviy xizmatlar ham ko‘rsatadi. [ 20 ] 2.3. BANKLAR VA KORPORATIV MIJOZLAR O’RTASIDAGI SHARTNOMALAR VA HUQUQIY MUNOSABATLAR Korporativ mijozlarning banklar bilan o‘zaro aloqalari: • Kreditlar va qarzlar: Banklar korporativ mijozlarga ishlab chiqarish yoki biznesni kengaytirish uchun qarzlar va kreditlar taqdim etadi. Ular ko‘pincha uzoq muddatli va qisqa muddatli qarzlar olishadi. • Investitsiya xizmatlari: Korporativ mijozlar o‘z mablag‘larini samarali boshqarish uchun investitsiya xizmatlaridan foydalanadilar. Banklar ularga aksiyalar, obligatsiyalar yoki boshqa moliyaviy vositalar orqali sarmoya kiritish imkoniyatlarini taklif qiladi. • To‘lov tizimlari va xalqaro operatsiyalar: Banklar korporativ mijozlarga xalqaro va mahalliy to‘lovlar, valyuta almashinuvi va boshqa moliyaviy operatsiyalarni amalga oshirishda yordam beradi. Shu bilan birga, korporativ mijozlar uchun banklar xavfni boshqarish, moliyaviy maslahatlar, soliq rejalashtirish va boshqa strategik xizmatlar ko‘rsatishi mumkin. Korporativ mijozlar banklar bilan uzoq muddatli, ishonchli hamkorlikni o‘rnatib, o‘z biznes faoliyatini rivojlantirishga yordam beradigan moliyaviy xizmatlar va resurslarga ega bo‘ladilar. 1. Tijorat banklarining birinchilari Dastlabki tijorat banklari yoki birinchi banklar, ko‘pincha, iqtisodiy rivojlanishning dastlabki bosqichlarida tashkil topgan va birinchi tijorat moliyaviy xizmatlarini taqdim etgan banklardir. Ular ko‘pincha o‘z davlatlarida yoki mintaqalarda iqtisodiy faoliyatni rivojlantirishga yordam berish uchun tashkil etilgan. Misollar: • Hollandiyadagi “Amsterdamsche Wisselbank” (1609 yilda tashkil etilgan) — bu dunyodagi birinchi xalqaro banklardan biri hisoblanadi. • Angliyaning “Bank of England” (1694 yilda tashkil etilgan) — bu dunyodagi eng qadimiy va eng mashhur markaziy banklardan biridir. [ 31 ] • To‘lov operatsiyalari: Tijorat banklari mijozlarning hisoblaridan pul o’tkazmalarini amalga oshiradi, to‘lov kartalarini chiqaradi va boshqa to‘lov xizmatlarini taqdim etadi. Tijorat banklari o‘z mijozlariga turli xil hisob-kitoblar, kreditlar, omonatlar, va boshqa bank xizmatlarini ko‘rsatadi. Ularning faoliyati odatda raqobatbardoshdir, chunki har bir tijorat banki o‘z mijozlariga eng yaxshi shartlar va xizmatlarni taklif qilishga harakat qiladi. 2.3 Investitsiya banklari Investitsiya banklari — bu moliyaviy xizmatlar bozorida asosiy e’tiborni korporativ mijozlar, yirik kompaniyalar, va institutsional investorlar uchun xizmatlar ko’rsatishga qaratgan banklardir. Investitsiya banklari asosan quyidagi sohalarda faoliyat yuritadilar: • Kapitalni jalb qilish: Investitsiya banklari kompaniyalar uchun aksiyalar va obligatsiyalar chiqarish, kapitalni jalb qilishda yordam beradi. • M&A (birlashish va qo‘shilish) xizmatlari: Investitsiya banklari yirik kompaniyalar va tashkilotlar o‘rtasidagi birlashish yoki qo‘shilish jarayonlarini qo‘llab-quvvatlaydi, shu jumladan, bitimlar bo‘yicha maslahatlar beradi. • Portfelni boshqarish: Investitsiya banklari investitsiya portfellarini boshqarish, sarmoya qilish va risklarni kamaytirish xizmatlarini ko‘rsatadi. Misol: Goldman Sachs va JPMorgan Chase kabi banklar investitsiya banklari sifatida faoliyat yuritadilar. 2.4 Soliq va iqtisodiy banklar Bular asosan soliq to‘lovchilarni qo‘llab-quvvatlash va iqtisodiy tahlil, strategik rejalashtirish bilan bog‘liq xizmatlar ko‘rsatadi. Ular davlat organlari, soliq organlari va iqtisodiy tashkilotlar bilan yaqindan ishlaydi, soliq siyosatini va iqtisodiy o‘sishni boshqarishda ishtirok etadi. 2.5 Xalqaro banklar Xalqaro banklar — bu ko‘plab mamlakatlarda faoliyat yurituvchi, global miqyosda bank xizmatlarini taqdim etadigan moliyaviy muassasalar hisoblanadi. Ular xalqaro to‘lovlar, valyuta almashinuvi, eksport-import operatsiyalari va [ 19 ] 1.2. BANKLARNING TURLARI: MARKAZIY BANK, TIJORAT BANKLARI, INVESTITSIYA BANKLARI VA BOSHQALAR. Korporativ mijoz — bu yuridik shaxs bo‘lib, bank yoki boshqa moliyaviy muassasalar tomonidan ko‘rsatiladigan moliyaviy xizmatlardan foydalanadigan tashkilot yoki kompaniya. Korporativ mijozlar shaxsiy mijozlardan farqli o‘laroq, ularga ko‘proq murakkab va yirik miqdordagi moliyaviy operatsiyalar kerak bo‘ladi. Ular odatda o‘z biznes faoliyatini yuritish uchun banklardan turli xizmatlar oladilar, masalan, kredit olish, to‘lov tizimlaridan foydalanish, hisob-kitoblar, investitsiya xizmatlari, xalqaro operatsiyalarni amalga oshirish va boshqalar. Korporativ mijozning asosiy xususiyatlari: 1. Yuridik shaxs: Korporativ mijozlar, asosan, kompaniyalar, yirik korxonalar, tashkilotlar yoki davlat organlari bo‘ladi. Ular banklar bilan yuridik shaxs sifatida ishlaydi, ya’ni ularning o‘zi huquqiy mas’uliyatga ega. 2. Keng moliyaviy ehtiyojlar: Korporativ mijozlarning bankka bo‘lgan talab va ehtiyojlari odatda keng va murakkabdir. Ular biznesni boshqarish, rivojlantirish va kengaytirish uchun turli xil bank xizmatlaridan foydalanadilar. 3. Katta miqdordagi tranzaksiyalar: Korporativ mijozlar ko‘pincha katta miqdordagi moliyaviy operatsiyalarni amalga oshiradi, bu esa banklar uchun muhim daromad manbai hisoblanadi. Ular kreditlar, depozitlar, to‘lovlar, va boshqa operatsiyalar orqali bank bilan aloqada bo‘lishadi. 4. Raqobatbardosh soha: Banklar korporativ mijozlar uchun ko‘plab moliyaviy xizmatlarni taklif qiladi, shuning uchun korporativ mijozlar o‘z ehtiyojlarini qondiradigan eng yaxshi shartlar va xizmatlarni tanlashda raqobatni hisobga olishadi. Korporativ mijozlarning banklar bilan o‘zaro aloqalari: • Kreditlar va qarzlar: Banklar korporativ mijozlarga ishlab chiqarish yoki biznesni kengaytirish uchun qarzlar va kreditlar taqdim etadi. Ular ko‘pincha uzoq muddatli va qisqa muddatli qarzlar olishadi. • Investitsiya xizmatlari: Korporativ mijozlar o‘z mablag‘larini samarali boshqarish uchun investitsiya xizmatlaridan foydalanadilar. Banklar ularga aksiyalar, obligatsiyalar yoki boshqa moliyaviy vositalar orqali sarmoya kiritish imkoniyatlarini taklif qiladi. [ 12 ] MUNDARIJA KIRISH ……………………………………………………………………..3 1-bob . Banklarning mohiyati va turlari……………………………….…….8 1.1 . Banklarning umumiy ta’rifi……………………………………………..8 1.2 . Banklarning turlari: markaziy bank, tijorat banklari, investitsiya banklari va boshqalar……………………………………………………………………….12 1.3 . Banklarning faoliyat yo’nalishlari va xizmatlarining umumiy tavsifi….18 2-bob . Korporativ mijozlar va ularning banklar bilan munosabatlari……...21 2.1 . Korporativ mijozlar tushunchasi va turlari ……………………………21 2.2 . Banklarning korporativ mijozlarga ko’rsatadigan xizmatlari: kreditlar, depozitlar, to’lov tizimlari, investitsiyalar va boshqalar………………………….26 2.3 . Banklar va korporativ mijozlar o’rtasidagi shartnomalar va huquqiy munosabatlar……………………………………………………………...……….31 XULOSA …………………………………………………………………..37 Foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati ………………….…………………..38 [ 2 ] Banklar turli xildagi moliyaviy xizmatlarni ko’rsatish va iqtisodiy faoliyatni qo’llab-quvvatlash uchun turli kategoriyalarga bo‘linadi. Banklarning turlari ularning faoliyatining yo‘nalishlari va funksiyalariga qarab farq qiladi. Quyida banklarning eng asosiy turlari keltirilgan: 2.1 Markaziy bank Markaziy bank — mamlakatning moliyaviy tizimini boshqaruvchi va nazorat qiluvchi asosiy moliyaviy muassasa bo‘lib, davlatning pul-kredit siyosatini amalga oshiradi. Markaziy bankning asosiy vazifalari quyidagilardan iborat: • Pul-kredit siyosatini amalga oshirish: Markaziy bank iqtisodiyotda inflyatsiya va deflyatsiyani boshqarish, foiz stavkalarini belgilash va boshqa makroiqtisodiy parametrlarni tartibga solish orqali pul-kredit siyosatini amalga oshiradi. • Pul yaratish: Markaziy bank yangi pul mablag‘larini yaratish va mamlakatdagi pul massasini boshqaradi. • Banklar orasida hisob-kitoblar: Markaziy bank boshqa tijorat banklari o‘rtasidagi moliyaviy operatsiyalarni amalga oshiradi va ular uchun likvidlikni ta’minlaydi. • Valyuta rezervlarini boshqarish: Markaziy bank milliy valyutani kuchaytirish va uning xalqaro bozordagi kursini stabil qilish uchun valyuta rezervlarini boshqaradi. Misol: O‘zbekiston Respublikasi Markaziy Banki — mamlakatning pul- kredit siyosatini amalga oshiruvchi asosiy moliyaviy muassasa hisoblanadi. 2.2 Tijorat banklari Tijorat banklari — bu moliyaviy xizmatlar bozorida faoliyat yuritadigan, asosan, mijozlarga moliyaviy xizmatlar ko’rsatadigan banklardir. Ularning asosiy vazifalari kreditlar berish, depozitlar qabul qilish, moliyaviy xizmatlar ko’rsatish va pul oqimlarini boshqarishdan iborat. Tijorat banklarining asosiy xizmatlari: • Kreditlar berish: Tijorat banklari jismoniy va yuridik shaxslarga turli xil kreditlar, shu jumladan, qisqa muddatli va uzoq muddatli kreditlar taqdim etadi. [ 23 ] • Depozitlarni qabul qilish: Tijorat banklari mijozlardan depozitlar (ommaviy omonatlar) qabul qilib, ularga foiz to‘laydi. • To‘lov operatsiyalari: Tijorat banklari mijozlarning hisoblaridan pul o’tkazmalarini amalga oshiradi, to‘lov kartalarini chiqaradi va boshqa to‘lov xizmatlarini taqdim etadi. Tijorat banklari o‘z mijozlariga turli xil hisob-kitoblar, kreditlar, omonatlar, va boshqa bank xizmatlarini ko‘rsatadi. Ularning faoliyati odatda raqobatbardoshdir, chunki har bir tijorat banki o‘z mijozlariga eng yaxshi shartlar va xizmatlarni taklif qilishga harakat qiladi. 2.3 Investitsiya banklari Investitsiya banklari — bu moliyaviy xizmatlar bozorida asosiy e’tiborni korporativ mijozlar, yirik kompaniyalar, va institutsional investorlar uchun xizmatlar ko’rsatishga qaratgan banklardir. Investitsiya banklari asosan quyidagi sohalarda faoliyat yuritadilar: • Kapitalni jalb qilish: Investitsiya banklari kompaniyalar uchun aksiyalar va obligatsiyalar chiqarish, kapitalni jalb qilishda yordam beradi. • M&A (birlashish va qo‘shilish) xizmatlari: Investitsiya banklari yirik kompaniyalar va tashkilotlar o‘rtasidagi birlashish yoki qo‘shilish jarayonlarini qo‘llab-quvvatlaydi, shu jumladan, bitimlar bo‘yicha maslahatlar beradi. • Portfelni boshqarish: Investitsiya banklari investitsiya portfellarini boshqarish, sarmoya qilish va risklarni kamaytirish xizmatlarini ko‘rsatadi. Misol: Goldman Sachs va JPMorgan Chase kabi banklar investitsiya banklari sifatida faoliyat yuritadilar. 2.4 Soliq va iqtisodiy banklar Bular asosan soliq to‘lovchilarni qo‘llab-quvvatlash va iqtisodiy tahlil, strategik rejalashtirish bilan bog‘liq xizmatlar ko‘rsatadi. Ular davlat organlari, soliq organlari va iqtisodiy tashkilotlar bilan yaqindan ishlaydi, soliq siyosatini va iqtisodiy o‘sishni boshqarishda ishtirok etadi. 2.5 Xalqaro banklar [ 24 ] 2.2. BANKLARNING KORPORATIV MIJOZLARGA KO’RSATADIGAN XIZMATLARI: KREDITLAR, DEPOZITLAR, TO’LOV TIZIMLARI, INVESTITSIYALAR VA BOSHQALAR Banklar va korporativ mijozlar o‘rtasidagi munosabatlar nafaqat moliyaviy xizmatlardan iborat, balki ular o‘zaro ishonch va hamkorlikka asoslanadi. Banklar va korporativ mijozlar o‘rtasidagi o‘zaro aloqalar quyidagi jihatlarga taalluqlidir: • Shartnomalar va bitimlar: Banklar va korporativ mijozlar o‘rtasidagi barcha moliyaviy operatsiyalar shartnoma asosida amalga oshiriladi. Shartnomalar kredit shartnomalari, depozit shartnomalari, to‘lov tizimlari bo‘yicha bitimlar va boshqa huquqiy kelishuvlarni o‘z ichiga oladi. • Risklarni boshqarish: Banklar va korporativ mijozlar o‘rtasidagi aloqalar ko‘plab risklarga ega. Banklar o‘z mijozlariga risklarni boshqarishda yordam beradi. Bu, masalan, kredit risklari, valyuta risklari yoki operatsion risklar bo‘lishi mumkin. • Ishonch va uzoq muddatli aloqalar: Banklar va korporativ mijozlar o‘rtasidagi aloqalar ishonchga asoslangan bo‘lishi kerak. Ko‘pincha, banklar korporativ mijozlariga uzoq muddatli xizmat ko‘rsatadi va bu aloqalar biznesni muvaffaqiyatli boshqarish uchun zarur. 2. Banklarning mohiyati va turlari 2.1 Banklarning umumiy ta’rifi Banklar — bu moliyaviy muassasalar bo’lib, ular jamiyatdagi moliyaviy resurslarni boshqarish, pul mablag’larini yig’ish va taqsimlash, kreditlash, to’lov tizimlarini boshqarish va boshqa moliyaviy xizmatlarni taqdim etishda faoliyat yuritadilar. Banklar iqtisodiyotning muhim tarkibiy qismlaridan biridir, chunki ular iqtisodiy resurslarni samarali taqsimlash va xalqaro hamkorlikni qo’llab- quvvatlashda muhim rol o’ynaydi. Banklarning asosiy faoliyatlari quyidagilardan iborat: 1. Depozitlarni qabul qilish: Banklar mijozlardan turli xil omonatlar qabul qilishadi, bu esa bankning asosiy moliyaviy resursini tashkil etadi. 2. Kreditlar berish: Banklar jamg’armalarni boshqa mijozlarga kredit sifatida berish orqali iqtisodiy faoliyatni qo’llab-quvvatlaydi. [ 26 ] Investitsiya banklari kapitalni jalb qilish, aksiyalar va obligatsiyalar chiqarish, moliyaviy maslahatlar va portfelni boshqarish xizmatlarini taqdim etadi. Bu banklar yirik korporativ mijozlarga xizmat ko‘rsatadi. Misol: Goldman Sachs, Morgan Stanley. 4. Xalqaro banklar: Xalqaro banklar bir nechta davlatlarda faoliyat yuritadigan banklardir. Ular xalqaro miqyosda kreditlar berish, valyuta savdosi, to‘lov tizimlari va boshqa xalqaro moliyaviy xizmatlarni ko‘rsatadi. Misol: HSBC, Citigroup, Deutsche Bank. 5. Soliq banklari: Ba’zi banklar, ayniqsa davlat sektori bilan ishlovchi banklar, soliqlarni yig‘ish, moliyaviy monitoring va iqtisodiy tahlillarni ta’minlash xizmatlarini ko‘rsatadi. Banklarning iqtisodiyotdagi roli: • Iqtisodiy o‘sish: Banklar moliyaviy resurslarni samarali taqsimlash orqali iqtisodiy o‘sishni qo‘llab-quvvatlaydi. Ular kreditlar berish orqali ishlab chiqarish, savdo va xizmatlar sohalarini rivojlantiradi. • Moliyaviy barqarorlik: Banklar moliyaviy tizimning barqarorligini ta’minlashda muhim rol o‘ynaydi. Ular risklarni boshqarish, likvidlikni ta’minlash va moliyaviy tahlil qilishda ishtirok etadi. • Global savdo va investitsiyalar: Banklar xalqaro savdo va investitsiyalarni amalga oshirishda muhim vosita hisoblanadi. Ular xalqaro valyuta bozorlarida faoliyat yuritadilar va transmilliy korporatsiyalar bilan hamkorlik qilishadi. Banklarning asosiy faoliyatlari quyidagilardan iborat: 1. Depozitlarni qabul qilish: Banklar mijozlardan turli xil omonatlar qabul qilishadi, bu esa bankning asosiy moliyaviy resursini tashkil etadi. 2. Kreditlar berish: Banklar jamg’armalarni boshqa mijozlarga kredit sifatida berish orqali iqtisodiy faoliyatni qo’llab-quvvatlaydi. 3. To’lov tizimlari: Banklar turli to’lov operatsiyalarini amalga oshiradi, shu jumladan, xalqaro va mahalliy to’lovlar, elektron pul o’tkazmalarini amalga oshirish va boshqa moliyaviy xizmatlarni taqdim etadi. 4. Investitsiya xizmatlari: Banklar turli investitsiya mahsulotlarini yaratish va boshqarish orqali sarmoya kiritish imkoniyatlarini taqdim etadi. [ 16 ]
Купить