Документ

Всего документов: 5844
Число пользователей: 15251

Информация о документе

Цена	15000UZS
Размер	158.1KB
Покупки	4
Дата загрузки	14 Ноябрь 2024
Расширение	docx
Категория	Экономика

Barqaror iqtisodiy oʻsishni taʼminlash

Foydalanilgan adabiyotlar
1. O’zbekiston Respublikasi Prezidentining “O’zbekiston
Respublikasini yanada rivojlantirish bo’yicha harakatlar strategiyasi
to’g’risida”gi PF-4947sonli Farmoni. 2017 yil 7 fevral.
2. O’zbekiston Respublikasi Prezidentining “O’zbekiston
Respublikasini yanada rivojlantirish bo’yicha harakatlar strategiyasi
to’g’risida”gi PF-4947- sonli Farmoni. 2017 yil 7 fevral.
3. Jumayev Z. Makroiqtisodiyot. Darslik. 2018.
4. Ergashev E. Makroiqtisodiyot “Iqtisod-moliya”. 2018.
5. Bakiyeva I. Mikroiqtisodiyot-Makroiqtisodiyot. Darslik. 2018.
6 . Edward Shapiro. Macroeconomic analysis. Fifth edition.
Oxford. Copyright . 2015.
7. Maxmudov N.M., Asqarova M.T., Umarov I.Yu.
Makroiqtisodiy tahlil va prognozlash. Darslik.-T.: Fan va
texnologiyalar. 2014.
8 . Monetar siyosatning 20 20 yil va 2020-2021 yillar davriga
mo’ljallangan asosiy yo’nalishlari. O’zbekiston Respublikasi Markaziy
banki. 2020.
9 . O’zbekiston Respublikasining 25.02.2021 yildagi “Auditorlik
faoliyati to’g‘risida”gi O’RQ-677-sonli Qonuni;
10 . O’zbekiston Respublikasi Prezidentining “O’zbekiston
Respublikasida auditorlik faoliyatini yanada rivojlantirish chora-
tadbirlari to’g‘risida” 19.09.2018 yildagi PQ-3946-son qarori;
11 . Xalqaro ichki audit professional standartlari.1210 A3.https:/ /
na.theiia.org / standards.
12 . Тemirov A.A. Improvement of corporate governance in the
banking sector of the Republic of Uzbekistan // Modern school of
Russia. Issues of modernization. No. 1 (38, v2), 2022, pp. 28-30.
31

dolzarb muammolardan biridir.
3. Iqtisodiy o’sishni o’lchash.
Iqtisodiy o’sish nafaqat mamlakat real daromadlarining o’sishi,
shuningdek, jon boshiga to’g’ri keladigan real daromadlarning o’sishini
ham anglatadi. Shu sababli ham iqtisodiy o’sish ikki xil usul bilan
o’lchanadi 3
.
Birinchi usulda iqtisodiy o’sish real YaIMni o’tgan davrga
nisbatan o’zgarishi sifatida aniqlanadi va mamlakatning umumiqtisodiy
imkoniyatlari dinamikasini aniqlash uchun ishlatiladi.
Bunda, joriy yildagi real YaIM (Yt) hajmining bazis yildagiga (Y
t-
1 ) (asosan oldingi yilga) nisbatan foiz ko’rinishidagi o’sishi aniqlanadi,
ya’ni:
Y
t
I
o = 100
Y
t-1
Ikkinchi usulda iqtisodiy o’sish aholi jon boshiga to’g’ri
keladigan real YaIMning o’tgan davrga nisbatan o’zgarishi sifatida
aniqlanadi.
Iqtisodiy o’sish nazariyasi va modellarida YaIM o’rniga SIM,
YaMD, SMD ko’rsatkichlaridan ham foydalanilishi mumkin. Iqtisodiy
nazariyada iqtisodiy o’sish daromadlarni qanday nisbatlarda iste’mol va
investitsiyalarga bo’linishiga bog’liq deb qaraladi. Iste’mol hajmi
dinamikasi iqtisodiyotning pirovard maqsadini va yashash darajasi
oshishini bildirsa, investitsiyalar hajmining o’zgarishi resurs
imkoniyatlarining o’sishi va texnik yangiliklarning moddiylashishini aks
ettiradi. Iste’mol va investitsiya o’rtasida etarlicha muqobillik mavjud,
chunki, joriy iste’mol miqdorining oshishi investitsiyalarning
daromaddagi ulushini pasaytirish iqtisodiy o’sish imkoniyatlarini
3
Maxmudov N.M., Asqarova M.T., Umarov I.Yu. Makroiqtisodiy tahlil va prognozlash. Darslik.-T.: Fan va
texnologiyalar. 2014.
14

yuqori natijalariga erishildi. O’zbekiston Respublikasining ijtimoiy-
iqtisodiy siyosati tubdan o’zgardi. Harakatlar strategiyasiga muvofiq,
iqtisodiy rivojlanish, avvalo aholining turmush darajasi va sifatini
oshirishga qaratilgan mutlaqo yangi bosqichga o’tdi. 2021 yilda dunyo
bo’yicha ayrim mamlakatlarning iqtisodiyotlarida tiklanish jarayoni
boshlangan bo’lsa, ba’zi davlatlar pandemiya sababli yuzaga kelgan
iqtisodiy inqirozdan hali ham chiqib keta olganlari yo’q. Global
miqyosda davom etayotgan pandemiya hamda iqtisodiy vaziyat bilan
bog’liq mavhumliklar saqlanib qolayotgan shunday sharoitida,
O’zbekiston iqtisodiyoti o’z vaqtida muvofiqlashtirilgan fiskal va
monetar siyosat natijasida 7,4 foiz o’sishni qayd etib, jadal ravishda
tiklanishda davom etdi. Shuningdek, 2021 yil yakunlari bo’yicha e’lon
qilingan Jahon banki hisobotiga ko’ra, O’zbekistonning yirik iqtisodiy
hamkor davlatlarining iqtisodiyotlarida o’sish qayd etilgan. Xususan,
Rossiya Federatsiyasining iqtisodiyoti 2020 yilda 3,0 foizga
qisqarganidan so’ng, 2021 yilda 4,3 foizga o’sganligi hisoblangan 4
.
Xalqaro valyuta jamg’armasining yanvardagi hisoboti bo’yicha
ushbu ko’rsatkich 4,5 foizga etgan. Shu bilan birga, Xitoy iqtisodiyoti
2020 yilda 2,2 foizga sekinlashgandan so’ng, 2021 yilda, Jahon bankiga
ko’ra 8,0 foizga va Xalqaro valyuta jamg’armasiga 8,1 foizga o’sgan.
Bundan tashqari, Jahon bankiga ko’ra, 2021 yilda Qozog’iston
iqtisodiyoti 3,5 foizga va Turkiya iqtisodiyoti 9,5 foizga o’sganligi qayd
etilgan.
2021 yilda YaIMning nominal hajmi 734,6 trln. so’mni yoki 69,2
mlrd. dollarni tashkil etdi. Bunda, qishloq ho’jaligi YaIMning 25,0
foizini yoki 183,5 trln. so’mni, xizmatlar 35,7 foizini yoki 262,5 trln.
so’mni, sanoat 25,8 foizini yoki 189,6 trln. so’mni, qurilish 6,2 foizini
yoki 45,8 trln. so’mni va eksport import mahsulotlariga sof soliqlar 7,2
foizini yoki 53,2 trln. so’mni tashkil etdi. Shuningdek, 2021 yilda YaIM
tarkibida sanoatning ulushi 0,4 foizga ko’paygan. Bungacha, 2020 yilda
koronavirus inqirozi sababali sanoatning ulushi 25,7 foizdan 25,4
foizgacha kamaygan edi.
4
Jahon banki manbalari
19

1. Iqtisodiy o'sish tushunchasi va dunyo tajribasi.
Yigirmanchi asr oxirida dunyodagi iqtisodiy o'sish muammosi
iqtisodiy rivojlanishning bir qator ustuvor muammolarida ajratib
ko'rsatiladi. Hozirgi kunda har qanday mamlakat taqdiri iqtisodiy o'sish
mexanizmiga bog'liq, bu ilmiy va texnologik taraqqiyot yutuqlarini eng
samarali ishlatishga imkon beradi. Jahon Iqtisodiy fani uzoq vaqtdan beri
iqtisodiy o'sish tendentsiyalarini o'rganishga ko'p vaqt bo'ldi. Ushbu
mavzu iqtisodiy islohotlarning hozirgi bosqichida alohida ahamiyatga
ega. Iqtisodiy o'sish doimiy hodisaga aylandi, shunda ishlab chiqarish
hajmi va hatto chuqur pasayishiga qaramay, dunyoning aksariyat
mamlakatlari iqtisodiyotida uzoq muddatli rivojlanish tendentsiyasi o'sib
bormoqda. Zamonaviy o'sishning asosiy ajralib turadigan xususiyati bu
emissiya va bandlikning umumiy hajmida qishloq xo'jaligini
rivojlantirishning nisbiy qismini kamaytirishdir. Zamonaviy iqtisodiy
o'sishning yana bir o'ziga xos xususiyati - bu soha farovonligi natijasida
urbanizatsiya. Iqtisodiy o'sishda, qoida tariqasida jamiyatning
ishlab chiqarish kuchlari faoliyatining samaradorligi va resurslarni
iste'mol qilish natijalarini o'zgartirishni tushunadi. Iqtisodiy o'sish milliy
iqtisodiyotning faoliyatini aniqlaydi. Iqtisodiy o'sish ikki tomonlama
usul bilan aniqlanadi va o'lchanadi: real gNPning ma'lum bir vaqt yoki
ma'lum bir vaqtning o'sishi ma'lum bir vaqtning oshishi yoki aholi jon
boshiga real ravishda o'sish. Ushbu ta'riflarning birortasiga asoslanib,
iqtisodiy o'sish yillik o'sish sur'atlari bilan o'lchanadi. Aholi jon boshiga
ijtimoiy mahsulotning o'sishi turmush darajasini oshirishni anglatadi.
Haqiqiy mahsulotning o'sishi moddiy farovonlikni oshirishni o'z ichiga
oladi. Etarda o'sib borayotgan iqtisodiyot yangi ehtiyojlarni qondirish va
ijtimoiy-iqtisodiy va xalqaro iqtisodiy jihatdan hal qilish imkoniyatiga
ega. Iqtisodiy o'sish muammolari jahon hamjamiyatining o'ziga xos
jiddiyligini sotib oldi, natijada qarama-qarshilik atrof-muhitning
ifloslanishi va atrof-muhitning ifloslanishi natijasida yuzaga kelgan
tabiiy resurslar ishlab chiqarilishi aniqlandi. Shunday qilib, iqtisodiy
o'sishning mohiyatini tushunishning yangi yondashuvi nafaqat ishlab
chiqarish va iste'molning ziddiyatini yo'q qilish, balki insoniyatning
omon qolishi nuqtai nazaridan ham muhimdir. Zamonaviy sharoitda
6

korxonani joylashtirish ko’zda tutilgan, buning uchun 2022 yilda
byudjetdan 1,5 trln. so’m ajratiladi. Sharoiti “og’ir” hududlarda faoliyati
yo’lga qo’yilgan biznes subyektlar uchun Qoraqalpog’iston
Respublikasining Mo’ynoq tumani, Qashqadaryo viloyatining Chiroqchi,
Ko’kdala, Dehqonobod, Kasbi, Mirishkor va Nishon tumanlarida,
Navoiy viloyatining Tomdi, Uchquduq, Konimex, Nurota tumanlarida,
Toshkent viloyatining Bo’ka, Piskent, Oqqo’rg’on, Bekobod tumanlarida
soliq solishning yanada qulay sharoitlari joriy etiladi.
Hududlarda tadbirkorlikni qo’llab- quvvatlash tuzilmalari
faoliyatini yaxshilash, ishsizlik va kambag’allik darajasini pasaytirish
sohasida tuman va shaharlarda tadbirkorlikka ko’maklashadigan
tuzilmalar negizida mahallalarda hokimlarning yordamchilari bilan yaqin
hamkorlikda ish olib boruvchi Tadbirkorlik kengashlari tashkil etiladi.
Avgustda Prezidentning tadbirkorlar bilan an’anaviy “Ochiq muloqot”ini
o’tkazish rejalashtirilgan. Strategiyada 2026 yilga borib eksklyuziv
huquqlarni bekor qilish va davlat ishtirokidagi kompaniyalarni
xususiylashtirish hisobiga 25 ta faoliyat turlari bo’yicha monopoliyalarni
tugatish ko’zda tutilgan.
Joriy yilda iqtisodiyotda davlat ishtirokini qisqartirish maqsadida
davlat kompaniyalarini xususiylashtirish yo’li bilan 14 ta iqtisodiy
faoliyat turi bo’yicha mutlaq huquqlarni bekor qilish va bu sohalardagi
monopoliyani tugatish rejalashtirilgan (aholi va ijtimoiy obyektlarga
suyultirilgan gaz etkazib berish, rangli metall parchalarini ishlab
chiqarish va sertifikatlashtirish xizmatlari va boshq). Energetika sohasida
elektr energiyasini etkazib berishga monopoliya bekor qilinadi va
ijtimoiy himoya kafolatlarini belgilagan holda bozor mexanizmlari joriy
etiladi. Shuningdek, neft-gaz sohasida transformatsiya jarayonlari
jadallashadi. “O’ztransgaz” AJ faqat gaz tashish bilan shug’ullanuvchi
kompaniyaga aylantiriladi. “O’zbekneftgaz” AJ tashkiliy-huquqiy
tuzilmasi jahonning yetakchi neft-gaz kompaniyalari standartlariga
muvofiqlashtiriladi. “Hududgazta’minot” AJ faoliyatiga, jumladan,
iste’molchilarni gaz bilan ta’minlash tizimiga xususiy operatorlar jalb
etiladi. Temir yo’l sohasida xususiy transport operatorlari faoliyati
yo’lga qo’yiladi, asosiy faoliyat turiga taalluqli bo’lmagan aktivlar
23

harakatlantiruvchi kuchi hisoblanadi. Iqtisodiy o'sishning foydalari katta
bo'lishi mumkin, ammo siyosatchilar ularni mumkin bo'lgan salbiy
oqibatlarga qarshi muvozanatlashlari kerak. Iqtisodiy o'sishning yakuniy
maqsadi jamiyatning barcha a'zolariga foyda keltiradigan barqaror va
adolatli taraqqiyotni ta'minlashdan iborat bo'lishi kerak.
Iqtisodiy o'sish tushunchasi zamonaviy iqtisodiy nazariya va
amaliyotda markaziy o'rin tutadi. Odatda bu iqtisodiyotda vaqt o'tishi
bilan mahsulot va xizmatlar ishlab chiqarish yoki ishlab chiqarishning
ko'payishi sifatida aniqlanadi. Bu o'sish odatda yalpi ichki mahsulot
(YaIM) yoki yalpi milliy mahsulot (YaIM) ko'rinishida o'lchanadi.
Iqtisodiy o'sish rivojlanayotgan mamlakatlarda qashshoqlikni
kamaytirish va turmush darajasini yaxshilash uchun muhim deb
hisoblanadi. Bu, shuningdek, rivojlangan mamlakatlarda iqtisodiy
barqarorlikni saqlash va retsessiyaning oldini olish uchun muhim
hisoblanadi. Biroq, iqtisodiy o'sish kontseptsiyasi murakkab va unga
erishishga turli omillar ta'sir qilishi mumkin.
Iqtisodiy o'sishga ta'sir qiluvchi asosiy omillardan biri bu
texnologiyadir. Texnologik yutuqlar samaradorlikni oshirishi,
xarajatlarni kamaytirishi va jahon bozorida raqobatbardoshlikni oshirishi
mumkin. Ilmiy-tadqiqot va ishlanmalarga va ta'limga sarmoya kiritish,
shuningdek, yuqori iqtisodiy o'sishga olib keladigan texnologik
taraqqiyotga olib kelishi mumkin.
Iqtisodiy o'sishning yana bir hal qiluvchi omili - bu tabiiy
resurslarning mavjudligi. Neft yoki minerallar kabi tabiiy resurslarga boy
mamlakatlar ko'pincha yuqori o'sish sur'atlariga erishishlari mumkin,
ammo bu muammoli bo'lishi mumkin, chunki bu resurslar cheklangan va
ularning tugashi iqtisodiy beqarorlikka olib kelishi mumkin.
Qolaversa, iqtisodiy o’sishni rag’batlantirishda davlat siyosatining
rolini ortiqcha baholab bo’lmaydi. Sog'lom moliyaviy boshqaruv,
samarali tartibga solish rejimlari va erkin savdo kelishuvlari kabi yaxshi
iqtisodiy siyosatlar yuqori iqtisodiy o'sishga yordam beradi. Biroq,
noto'g'ri ishlab chiqilgan siyosat teskari ta'sir ko'rsatishi mumkin, bu esa
iqtisodiy turg'unlik yoki hatto retsessiyaga olib keladi.Nihoyat, iqtisodiy
4

1-jadval. O’zbekistonda YaIM va asosiy tarmoqlar mahsulotlarining o’sish
sur’atlari oldingi yilga nisbatan % hisobida 1
Ko’rsatkichlar 2018 yil 2019 yil 2020 yil 2021 yil
mlrd.
so’m o’sish
sur’ati,
%da mlrd.
so’m o’sish
sur’ati,
%da mlrd.
so’m o’sish
sur’ati,
%da mlrd.
so’m o’sish
sur’at
i,
%da
Yalpi ichki
mahsulot 424
729 105,4 529
391 105,7 602
193 101,9 734
588 107,4
Tarmoqlarning
yalpi qo’shilgan
qiymati 379
153 105,3 484
129 105,8 557
831 101,9 681
424 107,5
Qishloq, o’rmon va
baliqchilik xo’jaligi 113
661 100,3 130
307 103,1 151
280 102,9 183
518 104,0
Sanoat 95 804 110,8 136
103 105,0 153
188 100,9 189
607 108,7
Tog’-kon sanoati va
ochiq konlarni
Ishlash 20 057 126,5 31 338 99,4 22 619 78,0 28 869 110,7
Ishlab
chiqaradigan
sanoat 68 972 107,9 94 750 106,6 118
251 107,9 146
734 108,2
Elektr, gaz, bug’
bilan ta’minlash va
havoni
konditsiyalash 5 870 103,1 9 055 105,1 11 220 106,8 12 633 113,0
Suv bilan
ta’minlash;
kanalizatsiya
tizimi,
chiqindilarni
yig’ish va
utilizatsiya qilish 905 111,3 961 102,2 1 098 99,1 1 371 82,3
Qurilish 22 101 114,3 30 595 122,9 37 548 109,5 45 802 106,8
Xizmatlar 147
587 105,2 187
123 106,0 215
816 100,7 262
496 109,2
Mahsulotlarga
sof soliqlar 45 576 105,9 45 263 104,7 44 362 101,6 53 164 106,7
Manba : O’zbekiston Respublikasi Davlat statistika qo’mitasi ma’lumotlari
g) mexnat taqsimoti, ishlab chiqarishning tashkil etilishi,
ixtisoslashtirilishi va kooperatsiyasi.
1
O’zbekiston Respublikasi Davlat statistika qo’mitasi ma’lumotlari
11

qadar ishlab chiqarish va operatsion jarayonlarni raqamlashtirish
darajasini 70 foizga, dasturiy ta’minot industriyasi hajmini 5 baravar,
uning eksportini esa 10 baravar oshirib, 500 mln. AQSh dollariga
etkazish maqsad qilingan. Bu yo’nalishda joriy yilda raqamli
infratuzilmani rivojlantirish hisobiga barcha turar-joy massivlari,
ijtimoiy obyektlar va avtomobil yo’llarini internetga keng polosali
tezkor ulanish tarmoqlari bilan qamrab olish rejalashtirilgan.
Iqtisodiyotning real sektori va moliya sohasida ishlab chiqarish va
operatsion jarayonlarni avtomatlashtirish bo’yicha maqsadli dasturni
tasdiqlash ko’zda tutilgan. Maqsadli dastur loyihalarini amalga oshirish
hisobiga raqamlashtirish darajasi 30 foizga oshiriladi. Buxoro
viloyatining Qorako’l tumanida IT-klaster tashkil etiladi. Shuningdek,
“2023-2030 yillarda sun’iy intellekt texnologiyalarini rivojlantirish
strategiyasi” ishlab chiqiladi va axborot texnologiyalari sohasida 700
nafar mutaxassis tayyorlanadi.
Eksportga ko’maklashish tizimini takomillashtirish orqali 2026
yilda eksport salohiyatini 30 mlrd. dollarga etkazishga alohida e’tibor
qaratiladi. Eksportchi korxonalarga ko’rsatilayotgan tashkiliy va
moliyaviy yordam berish tizimi takomillashtiriladi, buning hisobiga
eksportchi korxonalar soni 6500 tadan 15000 taga, tovarlar eksporti
geografiyasi esa yana 35 ta mamlakatga kengayib, 150 mamlakatga
etishi kutilmoqda.
Joriy yilda 2022-2026 yillarga mo’ljallangan Eksportni
rivojlantirish dasturi doirasida eksport hajmini 14 mlrd. dollarga etkazish
rejalashtirilgan bo’lib, bunda eksport tarkibida tayyor mahsulotlar ulushi
32 foizdan 42 foizga ortadi, eksport tarkibida xomashyo resurslari ulushi
xomashyoni qayta ishlash quvvatlarini oshirish hisobiga 34 foizdan 24
foizga kamaytiriladi, xizmatlar eksporti hajmi esa 3,3 mlrd. dollarni
tashkil qiladi. Sanoatning har bir sektori uchun eksportni ko’paytirish
bo’yicha ish rejalari ishlab chiqiladi, “Oyko-teks”, “Sedeks”,
“BiEsSiAy”, “GOTS”, “ISO 9001” va boshqa xalqaro talablarga mos
standartlar joriy etiladi, “H&M”, “ZARA”, “LC Waikiki”, “PUMA”,
“Reebok”, “Uniqlo” kabi dunyoga mashhur brendlar mahsulot ishlab
chiqarishni yo’lga qo’yish uchun hamkorlikka jalb qilinadi, taniqli
25

tonna baliq ishlab chiqarish rejalashtirilgan.
Shuningdek, joriy yilda qishloq xo’jaligida davlat tomonidan
qo’llab- quvvatlash ko’lamini kengaytirish, elektr energiyasi va
issiqxonalarda muqobil energiya texnologiyasini joriy etish uchun yillik
xarajatlarning bir qismini subsidiyalash ko’zda tutilgan. Qishloq
xo’jaligida sug’urtalash tizimi takomillashtiriladi, “Qishloq xo’jalik
sohasidagi tavakkalchiliklarni sug’urtalash to’g’risida”gi Qonun qabul
qilinadi. Qishloq xo’jaligi xizmatlari tizimini takomillashtirish davom
ettiriladi. Farg’ona, Samarqand, Jizzax, Andijon, Navoiy, Xorazm
viloyatlarida agroxizmat markazlari tashkil etiladi va qishloq xo’jaligi
mahsuloti ishlab chiqaruvchilarning xizmatlar bilan qamrab olish
darajasi 30 foizgacha oshiriladi. Agrologistika markazlari soni 73 taga,
ularning mahsulot saqlash sig’imi esa 1,1 mln. tonnaga etkaziladi.
Ilmiy tadqiqotlarni rivojlantirish sohasida Urug’chilik va ko’chat
etishtirish bo’yicha milliy dastur ishlab chiqiladi, “Qishloq xo’jaligida
standartlashtirish markazi” DUK tarkibida Andijon viloyatida,
shuningdek, Toshkent shahri va Toshkent viloyatida xalqaro darajada
akkreditatsiyaga ega zamonaviy laboratoriyalar yaratiladi. Bundan
tashqari, 2022/2023 o’quv yilida kamida 200 talabani qabul qiladigan
Xalqaro qishloq xo’jaligi universiteti tashkil etiladi 6
.
Hududlarni rivojlantirish sohasida Strategiyada 14 ta hudud
bo’yicha tuman va shaharlar kesimida ishlab chiqilgan kompleks
ijtimoiy-iqtisodiy rivojlantirishning besh yillik hududiy dasturlarini
amalga oshirish ko’zda tutilgan. Kelgusi besh yilda hududlarni
mutanosib rivojlantirish orqali hududiy iqtisodiyot hajmining 1,4-1,6
baravarga oshishi kutilmoqda.
Joriy yildan hududlar bilan ishlashning yangi tartibi joriy
etilmoqda. Yangi tartib har bir tuman va shaharning muammo va
imkoniyatlarini o’rganib, “o’sish nuqtalari”ni belgilab olgan holda
hududlarni rivojlantirish dasturlaring har yili ishlab chiqishni ko’zda
tutadi. Shuningdek, 2022 yilda statistik ko’rsatkichlar va so’rovnomalar
natijalari asosida hududlarning ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanish reytingi
6
https://ziyonet.uz
27

biri daromadlar tengsizligining kuchayishidir. Boylikning bir necha
kishining qo'lida to'planishi tovarlar va xizmatlarga bo'lgan talabni
cheklab qo'yishi mumkin, bu esa korxonalarning investitsiya va
innovatsiyalarga bo'lgan rag'batini kamaytiradi. Bundan tashqari, yuqori
darajadagi tengsizlik ijtimoiy tartibsizliklar va siyosiy beqarorlikni
keltirib chiqarishi mumkin, bu esa iqtisodlarga zarar etkazishi, sarmoya
va savdoning uzilishiga olib kelishi mumkin. Va nihoyat, globallashuv
kelajakdagi iqtisodiy o'sish uchun imkoniyat va muammodir. Bir
tomondan, globallashuv savdo va sarmoyani osonlashtirdi, katta
bozorlarga va arzonroq tovarlarga kirishni ta'minladi. Boshqa tomondan,
bu raqobatning kuchayishiga olib keldi, ko'plab rivojlangan mamlakatlar
ish o'rinlarini yo'qotdi va rivojlanayotgan iqtisodlarda sanoatni yo'qotdi.
Kelajakdagi iqtisodiy o'sish istiqbollari texnologik taraqqiyot,
demografiya, daromadlar tengsizligi va globallashuv kabi ko'plab
omillarning o'zaro ta'siri natijasidir. Ularning har biri o'sishga hissa
qo'shish potentsialiga ega bo'lsa-da, agar biz kelgusi o'n yilliklarda
barqaror va inklyuziv iqtisodiy o'sishga erishmoqchi bo'lsak, ular tegishli
siyosat va institutlar orqali hal qilinishi kerak bo'lgan muhim
muammolarni keltirib chiqaradi.
29

ishlab chiqarish va iste'mol qilish ziddiyatining namoyon bo'lishi,
avvalambor, ishlab chiqarish kuchlarini rivojlantirishning nogironligi
bilan ifodalanadi, bu atrofmuhitning ifloslanishi bilan birga keladi.
Tabiat ishlab chiqarishni cheklanmagan o'sishni ta'minlaydi. Keyinchalik
ishlab chiqarishning ko'payishi, shuning uchun iste'moli. Bugungi kunda
iqtisodiy o'sish zamonaviy dunyoning muhim xususiyati hisoblanadi.
Aholisi, ishlab chiqarish va bandlik va bandlik ko'lami, milliy mahsulot,
turmush darajasi, uning bo'sh vaqtini oshiradi. 1. Iqtisodiy o'sishning
mohiyati va issiqligi Iqtisodiy o'sish bir qator miqdoriy va sifatli
o'zgarishlar bilan birga keladi, ular orasida etakchi pozitsiya
iqtisodiyotning tarkibiy o'zgarishiga to'g'ri keladi. Iqtisodiy rivojlanish
yo'liga kiritilgan mamlakatlar uchun asosan: industrial ravishda:
sanoatlashtirish, shuningdek, yalpi ichki mahsulotda (50-55% dan 10-
13% gacha) va qishloq xo'jaligidagi bandlik (70-75% gacha)
Urbanizatsiya, urbanizatsiya (10-15 5 dan 65-70% gacha, savodxonlikni
tarqatish, ta'lim darajasi o'sishi (o'rta ta'lim ulushi 20-25% dan oshadi)
85-90% gacha), umr ko'rish davomiyligi, demografik o'tish (aholi
sonining o'sish sur'atlarining o'sishi va aholining o'sish sur'atining
pasayishiga sabab bo'ladigan tug'ilish darajasini pasaytiradigan o'lim
darajasini pasaytiradi). Oziq-ovqat mahsulotlarining umumiy iste'molda
ulushi kamayadi, shuningdek, yalpi ichki mahsulotda omonat va davlat
xarajatlarining ulushi asta-sekin o'sib bormoqda. Bundan tashqari,
iqtisodiy va ijtimoiy-siyosiy rivojlanishning alohida o'zaro bog'liqligi
mavjud. Ajoyib iqtisodiy rivojlanish jamiyatni qurish, ta'lim darajasining
o'sishi, birinchi navbatda, aloqa vositalarini rivojlantirish natijasida
ma'lumotlarga ma'lumot olishning ko'payishiga olib keladi. ilmiy va
texnologik taraqqiyotni tezlashtirish. Shunga o'xshash o'zgarishlar
yangilanishlar deb nomlanadi. Shvetsiya iqtisodchisi MyRal
modernizatsiya tamoyillarini ajratdi:
1. Ratsionalizm, ya'ni jamoat faoliyatining barcha sohalarida va
odamlar hayotidagi yangi usullar va modellarda yangi usullar va
modellar bilan an'anaviy fikrlash, tarqatish va iste'mol qilish usullarini
almashtirishni anglatadi.
7

takomillashtirish: yanada progressivroq ishlab chiqarish vositalarini va
yangi texnikani qo’llash, ishchi kuchi malakasini oshirish, shuningdek,
mavjud ishlab chiqarish salohiyatidan yaxshiroq foydalanish yo’li bilan
erishiladi. Intensiv yo’l ishlab chiqarishga jalb etilgan resurslarning har
bir birligidan olinadigan samaraning, pirovard mahsulot miqdorining
o’sishida, mahsulot sifatining yaxshilanishida o’z ifodasini topadi.
Bunda mahsulot ishlab chiqarishni ikki hissa oshirishga ishlab turgan
korxonalarni rekonstruktsiya qilish va texnika bilan qayta qurollantirish
mavjud resurslardan yaxshiroq foydalanish hisobiga erishish mumkin.
Real hayotda ekstensiv va intensiv omillar sof holda mavjud bo’lmaydi,
balki muayyan uyg’unlikka, bir-biri bilan qo’shilgan tarzda ro’y beradi.
Shu sababli ustuvor ekstensiv va ustuvor intensiv iqtisodiy o’sish turlari
tahlil qilinadi.
Iqtisodiy o’sish murakkab va ko’p qirrali jarayon bo’lganligi
sababli uni baholash uchun qandaydir bitga ko’rsatkich kifoya qilmaydi,
balki muayyan ko’rsatkichlar tizimi talab qilinadi. Bu ko’rsatkichlar
tizimida o’lchamdagi va klimat ifodasidagi ko’rsatkichlar farqlanadi.
Iqtisodiy o’sishning jismoniy o’lchamdagi ko’rsatkichlari ancha aniq
natija beradi, (chunki ular inflyatsiya ta’siriga berilmaydi), lekin
universal emas, ya’ni har xil o’lchamdagi mahsulot va xizmatlarni ishlab
umumiy ko’rsatkichga keltirish qiyin. Klimat ko’rsatkichlar keng
qo’llaniladi, ammo har doim ham uni inflyatsiyadan xuliq “tozalash”
mumkin bo’lavermaydi. Shu sababli ko’pincha iqtisodiy o’sish sur’atlari
qiyosiy yoki doimiy narxlarda hisoblanadi.
Iqtisodiy o’sish quyidagi qiymat ko’rsatkichlarida hisoblanadi:
1. YaMM (YaIM), SMM yoki milliy daromadning mutloq
hajmi va ularning o’sish sur’atlari.
2. YaMM (YaIM), SMM yoki milliy daromadning aholi jon
bosh hisobiga to’g’ri keladigan miqdori va uning o’sish sur’atlari.
3. YaMM (YaIM), SMM yoki milliy daromadning iqtisodiy
resurs xarajatlari birligi hisobiga turli keladigan miqdori va uning o’sish
sur’atlari.
Iqtisodiy o’sishni baholashda har uchala ko’rsatkichdan ham
9

ko’paydi. Bu rivojlanish mamlakatning asosiy iqtisodiy kuchlar bilan
savdo hajmini oshirdi, bu esa O’zbekistonning iqtisodiy o’sishini yanada
rag’batlantirdi.
O’zbekistonning iqtisodiy o’sishining yana bir muhim sababi
hukumatning iqtisodiyotni yagona tovar, ya’ni paxtaga qaramlikdan
uzoqlashtirishga qaratilgan sa’y-harakatlaridir. Hukumat konchilik,
turizm va ishlab chiqarish kabi boshqa tarmoqlarning o'sishini qo'llab-
quvvatlash siyosatini qabul qildi. Islohotlar xorijiy sarmoyalarni jalb
qilish va bandlik imkoniyatlarini yaratish, O’zbekistonda mustahkam
o’rta sinfni yaratishga olib keldi. O'rta sinfning o'sishi bilan hashamatli
tovarlar va xizmatlarga bo'lgan talab o'sib bordi, bu yuqori darajadagi
savdo markazlari, besh yulduzli mehmonxonalar va xalqaro oshxona
restoranlarining tez o'sishiga olib keldi.
Hozirgacha erishilgan yutuqlarga qaramay, O’zbekistonning
iqtisodiy o’sishida hali ham ba’zi muammolar mavjud. Eng
muhimlaridan biri aholining asosiy qismi istiqomat qiladigan ayrim
qishloq joylarda zamonaviy infratuzilmaning yo’qligidir. Qolaversa,
xususiylashtirishning kuchayishi va iqtisodiyotni liberallashtirish
O’zbekistonda boylikning notekis taqsimlanishiga, boylar va
kambag’allar o’rtasida sezilarli tafovutga olib keldi. Hukumat ushbu
muammolarni tan oldi va ularni hal qilish bo'yicha tashabbuslarni
amalga oshirmoqda, pirovard maqsad barcha fuqarolar manfaatli bo'lgan
inklyuziv iqtisodiy o'sishga erishishdir.
O’zbekistondagi iqtisodiy o’sish suratlari mamlakat iqtisodiyoti
barqaror rivojlanish yo’lida to’g’ri ketayotganidan dalolatdir.
Mamlakatning shu paytgacha erishgan muvaffaqiyatlarini nafaqat uning
geografik joylashuvi, balki hukumatning strategik islohotlari bilan ham
bog’lash mumkin. Shu bilan birga, hukumat jadal iqtisodiy o’sish bilan
bog’liq muammolarni hal etish va o’sish samarasini barcha fuqarolar
tomonidan teng taqsimlanishini ta’minlashga sodiq qolishi juda muhim.
2017-2021 yillarda O’zbekiston Respublikasini rivojlantirishning
beshta ustuvor yo’nalishi bo’yicha Harakatlar strategiyasining qabul
qilinishi va uning samarali ijro etilishi orqali iqtisodiy islohotlarning
18

- mehnat muhofazasi;
- atrof-muhit va ekologik vaziyat;
- ekologik muammolar;
- xodimlarning mehnat sharoiti;
- sog’liqni saqlash;
- tabiiy ofatlar;
- favqulodda ro’y beradigan iqtisodiy-siyosiy o’zgarishlar.
Yuqori iqtisodiy o’sish sur’atlarini saqlab qolish uchun ustuvor
vazifalar quyidagilar hisoblanadi:
- makroiqtisodiy mutanosiblikni saqlash, qabul qilingan o’rta
muddatli dasturlar asosida tarkibiy va institutsional o’zgarishlarni
chuqurlashtirish hisobiga yalpi ichki mahsulotning barqaror yuqori
o’sish sur’atlarini ta’minlash;
- xarajatlarning ijtimoiy yo’naltirilganini saqlab qolgan holda;
- davlat byudjetining barcha darajalarida mutanosiblikni
ta’minlash, mahalliy byudjetlarning daromad qismini mustahkamlashga
qaratilgan byudjetlararo munosabatlarni takomillashtirish;
- soliq yukini kamaytirish va soliqqa tortish tizimini
soddalashtirish siyosatini davom ettirish, soliq ma’muriyatchiligini
takomillashtirish va tegishli rag’batlantiruvchi choralarni kengaytirish;
- ilg’or xalqaro tajribada qo’llaniladigan instrumentlardan
foydalangan holda pul-kredit siyosatini yanada takomillashtirish,
shuningdek valyutani tartibga solishda zamonaviy bozor mexanizmlarini
bosqichma-bosqich joriy etish, milliy valyutaning barqarorligini
ta’minlash.
O’zbekiston iqtisodiyotida tarkibiy o’zgartirishlarni chuqurlash-
tirish, milliy iqtisodiyotning yetakchi tarmoqlarini modernizatsiya va
diversifikatsiya qilish hisobiga uning raqobatbardoshligini oshirish
bo’yicha ustuvor vazifalar quyidagilardan iborat:
- milliy iqtisodiyotning mutanosibligi va barqarorligini
16

Mavzu: Barqaror iqtisodiy o’sishni ta’minlash
Mundarija:
Kirish..........................……………………………………. . ………… … …3
1. Iqtisodiy o'sish tushunchasi va dunyo tajribasi………………… ... .....5
2. Iqtisodiy o’sish turlari, ko’rsatkichlari v a omillari………...……..…..8
3. Iqtisodiy o’sishni o’lchash……………………...………………….…..14
4. O’zbekistonda iqtisodiy o’sish surati………………………….………17
5. O’zbekistonda iqtisodiy o’sish istiqbollari..…………………….……28
Xulosa……………………………………………………………….……...30
Foydalanilgan adabiyotlar…………………………………………….…..31
2

baravarga (1750 AQSh dollaridan 2800 dollargacha) ko’paytirish, 2030
yilga borib aholi jon boshiga daromadlarni 4000 AQSh dollaridan
oshirish va O’zbekistonni “daromadi o’rtachadan yuqori bo’lgan
davlatlar” qatoriga kiritish yetakchi maqsad sifatida belgilandi.
2-rasm. 2019-2021 yillarda iqtisodiyot tarmoqlarining
YaIMo’sishidagi hissasi va dinamikasi.
Manba : O’zbekiston Respublikasi Davlat statistika qo’mitasi
ma’lumotlari.
Bunga erishish uchun “O’rta muddatli daromadlar strategiyasi”ni
ishlab chiqish rejalashtirilgan bo’lib, hujjat loyihasini joriy yilning 1
sentyabriga qadar taqdim etish ko’zda tutilgan. Strategiyada
makroiqtisodiy barqarorlikni ta’minlash va yillik inflyatsiya darajasini
bosqichma-bosqich 5 foizgacha pasaytirish maqsad qilingan. Buning
uchun joriy yilda xalqaro moliya institutlari bilan birgalikda kelgusi 5
yilga mo’ljallangan makroiqtisodiy prognoz, shuningdek, iqtisodiy
o’sish darajasining o’rtacha 6,5 foizdan yuqori bo’lishini va inflyatsiyani
2024 yildan 5 foiz target ko’rsatkichi darajasida ushlab turishni nazarda
tutuvchi 2023- 2025 yillarga mo’ljallangan asosiy makroiqtisodiy
ko’rsatkichlar prognozi ishlab chiqilmoqda. Bundan tashqari, yil
davomida inflyatsiyaning monetar omillarini pasaytirish, jumladan,
iqtisodiyotga kredit qo’yilmalari o’sish sur’atlarini (16- 18%) YaIM
21

poyabzal brendlari buyurtmalarini jalb etish hisobiga 130 mln. dollarlik
oyoq kiyimlar eksporti ta’minlanadi. Shuningdek, meva-sabzavot
mahsulotlari eksporti geografiyasi va nomenklaturasini kengaytirish
bo’yicha choralar ko’riladi. Eksportda xususiy sektor ulushini oshirish
maqsadida joriy yildan eksportchi korxonalarga kompensatsiya va
kafilliklar hamda qo’l mehnati mahsulotlarini jahon elektron savdo
maydonlari orqali eksport qilish xarajatlarini qoplash joriy etiladi.
Bundan tashqari, yaqin xorij mamlakatlariga eksport qilinayotgan
yuqori qo’shilgan qiymatga ega tayyor mahsulotlar uchun eksportchi
korxonalar transport xarajatlarining bir qismini qoplab berish tizimi ham
qo’llaniladi.
Strategiyada 2026 yilda qishloq xo’jaligining yillik o’sish
sur’atlarini kamida 5 foizga etkazish va ushbu sektorda band
bo’lganlarning daromadini kamida 2 baravar oshirish ko’zda tutilgan.
Bunga tumanlarni aniq mahsulot turini etishtirishga ixtisoslashtirish,
qishloq xo’jaligida davlat tomonidan qo’llab- quvvatlash ko’lamini
kengaytirish, sug’urtalashning yangi mexanizmlarini joriy etish orqali
erishish rejalashtirilgan. 2022 yilda qishloq xo’jaligini jadal rivojlantirish
hisobiga mahsulot tannarxini 30-35 foizga pasaytirish, paxtadan har
gektardan o’rtacha 37 tsentner va g’alladan 70 tsentner hosil olishga
erishish ko’zlanmoqda.
Meva-uzumchilikda “in-vitro” laboratoriyalari va 4 ta zamonaviy
ko’chatxonalar tashkil etish orqali har yili kamida 10 mln. dona virussiz
ko’chatlar etishtirish maqsad qilingan. Meva-sabzavotchilikda intensiv
bog’lar maydonini 1,5 baravar, issiqxonalar maydonini 1,2 baravar
ko’paytirish, yuqori qo’shilgan qiymatga ega tayyor mahsulot ishlab
chiqarish hajmini ikki baravar, eksport salohiyatini esa 1 mlrd. dollarga
oshirish rejalashtirilgan. 129 ming gektar yangi va foydalanishdan
chiqarilgan erlar o’zlashtiriladi. Hududlarda 110 ta meva- sabzavotchilik
kooperatsiyalari va 35 ta g’allachilik klasterlari tashkil etiladi, 25 ming
gektar maydonda intensiv bog’lar va 50 ming gektarda yangi uzumzorlar
barpo etiladi, chorvachilikda o’sish sur’atini o’rtacha 6,2 foizga oshirish
choralari ko’riladi. 2022 yilda 2,7 mln. tonna go’sht, 12,2 mln. tonna sut,
8,2 mlrd. dona tuxum, 468,4 ming tonna parranda go’shti, 700 ming
26

2-jadval. O’zbekiston milliy iqtisodiyoti tarmoqlari bo’yicha YaIM
ulushining o’zgarishi (joriy baholarda YaIM ga % hisobida) 2
№ Tarmoqlar Yillar
2018 2019 2020 2021
1. YaIM 100 100 100 100
2. Qishloq xo’jaligi 31,5 28,0 28,2 35,7
3. Sanoat 26,5 29,3 28,5 25,8
4. Qurilish 6,1 6,6 7,0 6,2
5. Xizmatlar 35,9 36,1 36,3 25,0
6. Sof soliqlar 11,2 8,9 7,6 7,2
Iqtisodiy o’sishning jahon amaliyotida keng qo’llaniladigan
boshqa jismoniy ko’rsatkichi iqtisodiyotning tarmoq tuzilishi
hisoblanadi. U tarmoqlar bo’yicha hisoblab chiqadigan mahsulot
ko’rsatkichi asosida tahlil qilinadi. Bundan tashqari, iqtisodiy o’sish
tahlilida iqtisodiyotning ichidagi asosiy nisbat ham o’rganiladi.
Iqtisodiy o’sishga ta’sir ko’rsatuvchi omillarni shartli ravishda
uchta guruhga ajratish mumkin. Birinchi guruh omillar iqtisodiyotning
jismoniy o’sish layoqatini belgilab beradi, ular taklif omillari deb ham
ataladi. Bu omillar quyidagilar:
- tabiiy resurslarning miqdori va sifati.
- mehnat resurslarining miqdori va sifati.
- asosiy kapital (asosiy fondlar) ning hajmi.
- texnologiya va fan - texnika taraqqiyoti.
Iqtisodiy o’sishga taqsimlash omillari ham ta’sir qiladi. Ishlab
chiqarish salohiyatidan maqsadga muvofiq foydalanish uchun nafaqat
resurslar iqtisodiy jarayonga to’liq jalb qilingan bo’lishi, balki juda
samarali ishlatilishi ham zarur. Resurslarning o’sib boruvchi hajmidan
to’liq foydalanish va ularni kerakli mahsulotning mutloq miqdorini
oladigan qilib taqsimlash ham zarur bo’ladi.
2
O’zbekiston Respublikasi Davlat statistika qo’mitasi ma’lumotlari
12

qisqartiradi.
Iqtisodiy o’sish real kattaliklarda, qiyosiy baholarda o’lchanadi.
Har bir mamlakat iqtisodiy o’sishga intiladi , chunki iqtisodiy o’sish:
- birinchidan, milliy mahsulot hajmi va daromadning
ko’payishiga;
- ikkinchidan, resurslardan samarali foydalanishga;
- uchinchidan, yangi-yangi ehtiyojlar va imkoniyatlarning
paydo bo’lishiga;
- to’rtinchidan, xalqaro bozorlarda mamlakat obro’sining
oshishiga olib keladi.
Real mahsulot ikki asosiy yo’lda ko’paytirilishi mumkin:
1) ko’proq resurs jalb etish;
2) resurslardan samarali foydalanish.
Respublikamizda hozirgi kunda texnika taraqqiyoti sohasidagi
asosiy vazifa, ishlab chiqarishga yangi texnika va texnologiyani qo’llash,
ishlab chiqarishni tashkil qilish va boshqarishning yangi usul va
shakllarini joriy qilish hisoblanadi.
Mehnat unumdorligini o’sishini aniqlab beruvchi asosiy omillar
bir ishlovchiga to’g’ri keluvchi asosiy kapital hajmi hisoblanadi.
Ma’lum vaqt ichida, kapitalning hajmi mutloq ko’payishi mumkin,
ammo ishchi kuchi soni tezroq o’ssa, mehnat unumdorligi pasayadi,
chunki har bir ishchining asosiy kapital bilan qurollanganlik darajasi
kamayadi.
Ta’lim va malakali tayyorgarlik, mehnat unumdorligini oshiradi
va natijada ancha yuqori ish haqiga ega bo’lish imkoniyatini beradi.
Inson kapitaliga investitsiyalar qo’yish mehnat unumdorligini
oshirishning muhim vositasi hisoblanadi. O’z-o’zidan aniqki, ishchi
kuchi sifatining eng oddiy ko’rsatkichi ta’lim darajasi hisoblanadi.
Real voqelikda iqtisodiy o’sishga salbiy ta’sir ko’rsatuvchi omillar
ham mavjud. Bunday omillar sirasiga quyidagilarni kiritishimiz mumkin:
15

ham joriy etiladi. Reyting ko’rsatkichlari “qoniqarsiz” bo’lgan shahar va
tumanlar uchun ularni rivojlantirish bo’yicha amaliy chora- tadbirlar
dasturlari ishlab chiqiladi.
Hududiy rivojlanishda joylarda aholining yashash sharoitlarini
yaxshilash uchun urbanizatsiya siyosatini takomillashtirish katta
ahamiyatga ega bo’ladi.
Shaharlardagi aholining turmush tarzi qulayligini baholovchi
“Shaharlar qulayligi” indeksi joriy etiladi.
5. O’zbekistonda iqtisodiy o’sish istiqbollari.
Kelajakdagi iqtisodiy o’sish istiqbollari iqtisodchilar, siyosatchilar
va keng jamoatchilik o’rtasida qizg’in munozaralar mavzusiga aylandi.
Davom etayotgan texnologik inqilob, demografik siljishlar va ortib
borayotgan globallashuv sharoitida kelgusi o'n yilliklardagi o'sish
istiqbollari ham yorqin, ham qiyin.
Kelajakdagi iqtisodiy o'sishning asosiy omillaridan biri texnologik
taraqqiyotdir. So’nggi yillarda biz sanoatni o’zgartirish va
samaradorlikni oshirish potentsialiga ega bo’lgan sun’iy intellekt,
blokcheyn va narsalar interneti kabi buzuvchi texnologiyalar to’lqinining
guvohi bo’ldik. Misol uchun, ushbu texnologiyalarni ishlab chiqarish,
transport va aloqada qo'llash sezilarli xarajatlarni tejash va
samaradorlikni oshirishga olib keladi, bu esa yuqori iqtisodiy mahsulotga
olib keladi.
Iqtisodiy o'sish istiqbollarini shakllantiradigan yana bir omil
demografik siljishlardir. Ko'pgina rivojlangan mamlakatlarda aholining
qarishi va tug'ilishning kamayishi mehnat resurslarining o'sishini
sekinlashtirishi va sog'liqni saqlash va pensiya xarajatlarining oshishiga
olib kelishi mumkin. Shu bilan birga, Hindiston va Sahroi Kabirdan
janubi-g'arbiy Afrika kabi ko'plab rivojlanayotgan iqtisodlar yoshlar
o'sishini boshdan kechirmoqda, bu esa agar ular yosh aholisi uchun etarli
ish o'rinlarini yarata olsalar, barqaror o'sish imkoniyatini taqdim etadi.
Biroq, kelajakdagi iqtisodiy o'sishning eng katta muammolaridan
28

foydalanish mumkin, lekin ularning ahamiyati turlicha.
Agar diqqat markazida mamlakat iqtisodiy salohiyati muammosi
tursa, birinchi ko’rsatkichdan foydalanish ko’proq mos keladi. Alohida
mamlakat va hududlardagi aholining turmush darajasini taqqoslashda,
ko’proq ikkinchi ko’rsatkichdan foydalaniladi. Iqtisodiy samaradorlikni
baholashda uchinchi ko’rsatkichga ustuvorlik beriladi.
Odatda iqtisodiy o’sish sur’ati % (foiz)da joriy yildagi real YaMM
(SMM, MD) ni bazis davridagi hajmiga bo’lish yo’li bilan aniqlanadi.
Mamlakatning iqtisodiy o’sish sur’atini tavsiflovchi ko’rsatkichlar
bir qator kamchiliklarga ham ega.
Birinchidan, ular mahsulot sifatining o’zgarishini to’liq aks
ettirmaydi va shu sababli farovonlikning xaqiqiy darajasini to’liq
xarakterlab berolmaydi:
- Ikkinchidan, real Ya MM va uning aholi jon boshiga
o’sishi bo’sh vaqtning sezilarli ko’payishini aks ettirmaydi va
farovonlik real darajasining pasaytirib ko’rsatilishiga olib keladi.
Uchinchidan, iqtisodiy o’sishni qiymat ko’rsatkichlarda
miqdoriy hisoblash boshqa tomonlama uning atrof-muhitga va
insonning hayot sharoitiga salbiy ta’sirini hisobga olmaydi.
- Iqtisodiy o’sishning alohida tomonlarini tavsiflovchi jismoniy
ko’rsatkichlar quyidagilardan iborat bo’lib, ular ishlab chiqaruvchi
kuchlarning rivojlanish darajasi, mehnat unumdorligi va ish vaqtini
tejash, shaxsiy daromad va foyda miqdori, milliy iqtisodiyotning tarmoq
tuzilishi va shu kabilar hisoblanadi.
Ishlab chiqaruvchi kuchlar darajasi quyidagi ko’rsatkichlar bilan
tavsiflanadi:
a) Ishlab chiqarish vositalarining rivojlanish darajasi, ya’ni uning
unumdorligi;
b) xodimning malakasi va tayyorgarlik darajasi;
v) ishlab chiqarishning moddiy va shaxsiy omili o’rtasidagi
nisbat;
10

Iqtisodiy o’sishga ta’sir ko’rsatuvchi, taklif va taqsimlash omillari
o’zaro bog’liq va bir-birini taqozo qiladi. Masalan, resurslar miqdorining
o’sishi va sifatining yaxshilanishi, texnologiyani takomillashtirish
iqtisodiy o’sish uchun imkoniyat yaratdi. To’liq bandlik va resurslarni
samarali taqsimlash bunday o’sishni ro’yobga chiqaradi.
Iqtisodiy o’sishda resurslarni taqsimlash omillari ham o’z o’rniga
ega bo’lsada, bu muammoni tahlil qilishda asosiy e’tibor taklif omillariga
qaratilishi zarur.
Bu avvalo, mehnat unumdorligining o’sishiga olib keluvchi
omillardir. Fan- texnik taraqqiyoti mehnat unumdorligi va iqtisodiy
o’sishni ta’minlovchi muhim omil hisoblanadi. Texnik taraqqiyoti o’z
ichiga nafaqat ishlab chiqarishning butunlay yangi usullarini, balki
boshqarish va ishlab chiqarishni tashkil qilishning yangi shakllarini ham
oladi. Umuman aytganda, fan- texnika taraqqiyoti deyilganda, pirovard
mahsulot chiqarishni ko’paytirish maqsadida mavjud resurslarni yangicha
uyg’unlashtirishni taqozo qiluvchi usullarning topilishi ham tushuniladi.
Amaliyotda texnika taraqqiyoti va kapital quyilmalar (investitsiyalar)
mustahkam o’zaro bog’liq, texnika taraqqiyoti ko’pincha yangi mashina
va uskunalarga investitsiyalar qo’yishga olib keladi. Masalan, atom
energiyasidan foydalanish bo’yicha texnologiyani qo’llash uchun atom
elektrostantsiyalarini ko’rish zarur bo’ladi. Birinchi qarashda texnika
taraqqiyoti tarixiy va shiddatli ro’y berish xarakteriga ega bo’ladi. Gaz
va yoqilgi dvigatellari, konveyer va yig’ma liniyalar bizni hayotga
o’tmishning eng muhim yutuqlari sifatida kirib keldi.
Iqtisodiy o’sish to’liq bandlilik sharoitiga mos keluvchi potentsial
ishlab chiqarish plaridarajasini uzoq muddatli ko’payishi tendentsiyasini
anglatadi.
Iqtisodiy o’sish jami taklifning o’sishini yoki boshqacha
aytganimizda , haqiqiy va potentsial YaIM hajmining oshishini bildiradi.
Iqtisodiy o’sish muammosini o’rganish natijasida real ishlab chiqarish
tizimi duch keluvchi – cheklangan resurslardan samarali foydalanish
muammosiga echim topiladi. Demak, iqtisodiy o’sish omillari va ular
samaradorligini o’rganish hamda tahlil qilish jamiyat oldidagi eng
13

nominal hajmi o’sish sur’atlariga mutanosib darajada ushlab turish
hamda 2-3 foizlik real ijobiy foiz stavkalari shakllanishini ta’minlash
bo’yicha choralar ko’riladi. Monopoliyaga qarshi siyosat,shuningdek,
respublika hududlarida savdo infratuzilmasini rivojlantirish bo’yicha
chora-tadbirlar ham inflyatsiyani jilovlashga qaratiladi va bu raqobatni
rag’batlantirishga xizmat qiladi.
Oziq- ovqat mahsulotlari narxlarining o’sishini cheklash
maqsadida har yili ichki bozorni oziq-ovqat mahsulotlari bilan to’ldirish
va narxlar barqarorligini ta’minlash bo’yicha hududiy
ma’muriyatlarning uni ta’minlash bo’yicha vazifalari aniq belgilab
berilgan “Yo’l xaritasi” tasdiqlanadi. Shuningdek, tashqi qarzning o’sish
darajasini yiliga 4,5 mlrd. AQSh dollari miqdorida ushlab turish ham
makroiqtisodiy barqarorlikni ta’minlashga ko’mak beradi. Bunga o’rta
muddatli istiqbolda davlat qarzi YaIMga nisbatan 60 foizdan
oshmasligini nazarda tutuvchi davlat qarzini boshqarish strategiyasini
ishlab chiqish, shuningdek, O’zbekiston Respublikasi kafolatlarini berish
tartibini takomillashtirish orqali erishiladi va bu ish joriy yilda amalga
oshiriladi.
Kelgusi besh yilda iqtisodiyotda davlat ishtirokini qisqartirish va
xususiy sektorni yanada rivojlantirishga qaratilgan islohotlar davom
ettiriladi. Strategiyada xususiy sektorning YaIMdagi ulushini 80 foizga,
eksportdagi ulushini esa 60 foizga etkazish maqsadi qo’yilgan bo’lib, bu
jarayon monopoliyaga qarshi faol siyosat bilan birgalikda olib boriladi.
Shu maqsadda joriy yilda iqtisodiyotning yetakchi tarmoqlarini
liberallashtirish davom ettiriladi. Xususan, mashinasozlik, kimyo, neft-
gaz, energetika, kon-metallurgiya sanoati, transport sohalaridagi 23 ta
yirik korxona joriy yil 21 martga qadar kapital bozorlariga mustaqil
chiqish va xalqaro kredit reytinglarini olish bo’yicha “Yo’l xaritasi”ni
ishlab chiqishi kerak. 2022- 2023 yillarda Xalqaro moliya korporatsiyasi
bilan hamkorlikda “Farg’onaazot” AJ va “Dehqonobod kaliy kombinati”
AJ xususiylashtiriladi. Xususiy biznesni rivojlantirish uchun respublika
bo’ylab qo’shimcha 200 ta sanoat zonasi tashkil etilib, bunda zarur
infratuzilmani etkazib berish va ularning har birida kamida 15 tadan
22

optimallashtiriladi va transport xarajatlari kamaytiriladi. “Raqobat
to’g’risida”gi va “Tabiiy monopoliyalar to’g’risida”gi qonunlar
birlashtiriladi, davlatning tadbirkorlik faoliyatida ishtirok etish doirasi
qonunchilik bilan aniq belgilab qo’yiladi, tabiiy monopoliyalar holatini
va bozordagi ustun mavqega egalikni aniqlash mezonlari kengaytiriladi,
davlat ko’magi shakllari va ularni taqdim etishga nisbatan talablar
belgilanadi va raqobatni chegaralash uchun javobgarlik kuchaytiriladi.
Iqtisodiy munosabatlarga erkin bozor tamoyillarini keng joriy etish
uchun xomashyo etkazib berish va qishloq xo’jaligi mahsulotlarining
narxlarini shakllantirishda bozor mexanizmlariga to’liq o’tish,
shuningdek, ayrim tovarlar uchun belgilangan ma’muriy narxlarni
bosqichma- bosqich bekor qilish nazarda tutilgan.
Shuningdek, strategiya doirasida mamlakatdagi investitsiyaviy
muhit ham izchil takomillashtirilib, 2026 yilga qadar xorijiy va mahalliy
sarmoyalarni jalb etish strategiyasi amalga oshiriladi. Kelgusi besh yilda
120 mlrd. dollar, shu jumladan, 70 mlrd. dollar xorijiy investitsiyalarni
jalb etish ko’zda tutilgan. Davlat-xususiy sheriklik asosida 14 mlrd.
dollar miqdoridagi investitsiyalar jalb qilinadi. Joriy yilda Strategiyani
amalga oshirish bo’yicha Davlat dasturida 2026 yilgacha xorijiy va
mahalliy investitsiyalarni jalb etish strategiyasini ishlab chiqish,
investitsiyalardan samarali foydalanish va “quyidan yuqoriga” tamoyili
asosida eksport hajmlarini oshirish bo’yicha yangi tizimni yaratish
ko’zda tutilgan.
Hududlarning xorijiy davlatlar bilan, xususan, Sirdaryo
viloyatining Xitoy bilan, Surxondaryo viloyatining Rossiya bilan, Jizzax
viloyatining Hindiston bilan tashqi iqtisodiy aloqalari yo’lga qo’yiladi.
Bundan tashqari, joriy yilda hududlarda Sanoat va infratuzilmani
rivojlantirish banki, Surxondaryo viloyatida “Investorlarga ko’mak
markazi”, Toshkent shahrida “Ilg’or loyihalar va injiniring markazi”,
Navoiy kon- metallurgiya kombinatida “Biznesga ko’maklashish
markazi” tashkil etiladi. Toshkent shahrida har yili “Toshkent xalqaro
investitsiya forumi” o’tkazib boriladi. Strategiyada raqamli iqtisodiyotni
asosiy “drayver” – iqtisodiy rivojlanish sohasiga aylantirish, uning
hajmini kamida 2,5 baravarga oshirish rejalashtirilgan. 2026 yil yakuniga
24

O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI
OLIY TA’LIM , FAN VA INNOVATSIYALAR VAZIRLI GI
MA’MUN UNIVERSITETI
IQTISODIYOT TARMOQLAR VA SOHALAR YO’NALISHI
IQTISODIYOT FANIDAN
Mavzu: Barqaror iqtisodiy o’sishni ta’minlash
Bajardi: Setmuradov Diyorbek
3-kurs 22_1 guruh talabasi
Ilmiy raxbar:
Komissiya a’zolari:
____________________________
_________________________
___________________________
Himoya natijasi: «_____» baho «___» ______________ 20__й. KURS ISHI

o'sish va uning atrof-muhitga ta'siri masalasini e'tiborsiz qoldirib
bo'lmaydi. Iqtisodiy o'sish atrof-muhitning ifloslanishi, o'rmonlarning
kesilishi va boshqa salbiy ekologik oqibatlarga olib kelishi mumkin.
Shuning uchun iqtisodiy o’sish va barqarorlikni muvozanatlash, iqtisodiy
faoliyatni tabiiy muhitga zarar yetkazmaydigan tarzda olib borishni
ta’minlash muhim ahamiyatga ega.
Iqtisodiy o’sish zamonaviy iqtisodiy nazariya va amaliyotda
markaziy o’rinni egallagan murakkab va ko’p qirrali tushunchadir. Bu
ehtiyotkorlik bilan boshqarishni talab qiladi va barqaror va inklyuziv
o'sishga erishish uchun bir qator omillarni hisobga olish kerak. Iqtisodiy
o'sish qashshoqlikni kamaytirish va turmush darajasini yaxshilash uchun
ijobiy bo'lishi mumkin bo'lsa-da, u barqarorlik va atrof-muhitni
muhofaza qilish bilan muvozanatli bo'lishi kerak, aks holda u iqtisodiy
nuqtai nazardan tashqariga chiqadigan salbiy oqibatlarga olib kelishi
mumkin.
5

ta’minlash, uning tarkibida sanoat, xizmat ko’rsatish sohasi, kichik
biznes va xususiy tadbirkorlik ulushini ko’paytirish;
- ishlab chiqarishni modernizatsiya qilish, texnik va texnologik
jihatdan yangilash, ishlab chiqarish, transport-kommunikatsiya va
ijtimoiy infratuzilma loyihalarini amalga oshirishga qaratilgan faol
investitsiya siyosatini olib borish;
- iqtisodiyot tarmoqlari uchun samarali raqobatbardosh
muhitni shakllantirish hamda mahsulot va xizmatlar bozorida
monopoliyani bosqichma - bosqich kamaytirish;
- xizmat ko’rsatish sohasini jadal rivojlantirish, yalpi ichki
mahsulotni shakllantirishda xizmatlarning o’rni va ulushini oshirish,
ko’rsatilayotgan xizmatlar tarkibini, eng avvalo, ularning zamonaviy
yuqori texnologik turlari hisobiga tubdan o’zgartirish;
- eksport faoliyatini liberallashtirish va soddalashtirish, eksport
tarkibini va geografiyasini diversifikatsiya qilish, iqtisodiyoti tarmoqlari
va hududlarning eksport salohiyatini kengaytirish va safarbar etish;
- yo’l-transport infratuzilmasini yanada rivojlantirish,
iqtisodiyot, ijtimoiy soha, boshqaruv tizimiga axborot-kommunikatsiya
texnologiyalarini joriy etish.
4. O’zbekistonda Iqtisodiy o’sish surati.
So’nggi yillarda O’zbekistonda ajoyib iqtisodiy o’sish kuzatildi,
bu esa mamlakat landshaftida sezilarli o’zgarishlarga olib keldi.
Mamlakatning iqtisodiy taraqqiyoti yangi infratuzilma, zamonaviy
binolar va bir paytlar xaroba bo’lgan shaharlarni gullab-yashnagan
metropoliyalarga aylantirgan boshqa qurilishlar ko’rinishida ko’zga
tashlanadi.
O’zbekistonning iqtisodiy o’sishining asosiy omillaridan biri
uning strategik geografik joylashuvi bo’lib, uning mintaqadagi muhim
tranzit markaziga aylanishiga imkon berdi. Mamlakat transport sohasi
jiddiy modernizatsiya qilinib, qo’shni davlatlarga yuk tashishni
osonlashtiradigan aeroportlar, avtomobil yo’llari va temir yo’llar
17

Kirish
Iqtisodiy o'sish har qanday jamiyat taraqqiyoti va farovonligining
asosidir. Iqtisodiy o'sish o'z mohiyatiga ko'ra, ma'lum bir jamiyat
doirasida mahsulot va xizmatlar ishlab chiqarish hajmining ko'payishini
anglatadi. U ko'pincha mamlakatning yalpi ichki mahsuloti (YaIM)
yordamida o'lchanadi, bu ma'lum bir davrda uning chegaralarida ishlab
chiqarilgan barcha tovarlar va xizmatlarning qiymatini baholaydi.
Iqtisodiy o'sish jamiyatlarga bandlik darajasini oshirish, daromadlarni
oshirish, iste'mol va investitsiyalar uchun imkoniyatlar yaratish orqali
yaxshilangan turmush darajasidan foydalanish imkonini beradi. Iqtisodiy
o'sishning afzalliklari ko'p qirrali bo'lib, fuqarolarning hayot sifatini
oshirishga olib keladi. Iqtisodiy o'sishning asosiy omillari -
investitsiyalar, texnologik yutuqlar, mehnat unumdorligi va bozor
samaradorligi. Infratuzilma, ilmiy-tadqiqot va ishlanmalar va ta'limga
investitsiyalarning ko'payishi samaradorlikni oshirishi mumkin, bu esa
iqtisodiy ishlab chiqarishning yaxshilanishiga olib keladi. Texnologik
taraqqiyot ko'pincha iqtisodiy o'sishga chuqur ta'sir ko'rsatadi, chunki
ular ishlab chiqarish jarayonida samaradorlikni oshirishi va mutlaqo
yangi sanoat tarmoqlarini yaratishi mumkin. Biroq, iqtisodiy o'sish bilan
bog'liq salbiy ta'sirlar mavjud. Bu ta'sirlar daromadlar tengsizligi, atrof-
muhit degradatsiyasi va resurslarning kamayishidir. Daromadlar
tengsizligining kuchayishi ijtimoiy tartibsizlik va aholining noroziligiga
olib kelishi mumkin. Atrof-muhitning buzilishi uzoq davom etadigan
oqibatlarga olib kelishi mumkin va resurslarning kamayishi
ekotizimlarga qaytarilmas zarar etkazishi mumkin, bu esa salbiy tashqi
ta'sirlarga olib keladi. Siyosatchilar oldida turgan asosiy vazifa iqtisodiy
o’sish foydalari bilan uning salbiy oqibatlarini muvozanatlashdan iborat.
Hukumatlar iqtisodiy o'sishning salbiy ta'sirini yumshatish siyosatini,
masalan, atrof-muhit muammolarini hal qilish uchun tartibga solish va
boyliklarni qayta taqsimlovchi progressiv soliqqa tortish kabi siyosatni
ishlab chiqishi kerak. Ular, shuningdek, iqtisodiy o'sishning potentsial
ijobiy ta'sirini maksimal darajada oshirish uchun ta'lim, ijtimoiy
farovonlik, ilmiy-tadqiqot va ishlanmalarga investitsiyalarga ustuvor
ahamiyat berishlari kerak. Iiqtisodiy o’sish jamiyatni yuksaltirishning
3

Xulosa
Xulosa qilib aytganda, iqtisodiy o'sish boylik, ish o'rinlari yaratish
va qashshoqlikni kamaytirish uchun zarurdir. U odatda iqtisodiy
o'sishning asl mohiyatini to'liq aks ettirmaydigan YaIM va YaIM orqali
o'lchanadi. Shunday qilib, hukumatlar iqtisodiyot sog'lig'i va fuqarolar
farovonligiga ta'sir qiluvchi kengroq omillarni hisobga oladigan
qo'shimcha ko'rsatkichlarni ko'rib chiqishlari zarur.
Iqtisodiy o'sishning bir necha turlari mavjud bo'lib, ular turli
omillar bilan ajralib turadi va iqtisodiyotga turli xil ta'sir ko'rsatadi.
Ko'zda tutilgan o'sish turlari iqtisodiyotning maqsad va ustuvorliklariga
bog'liq bo'ladi. Biroq, uzoq muddatli iqtisodiy farovonlikni ta'minlash
uchun faqat ekstensiv yoki intensiv o'sishga e'tibor qaratish o'rniga,
barqaror va inklyuziv iqtisodiy o'sishni ta'kidlash kerak.
O’zbekiston hukumati so’nggi yillarda jadal sur’atlar bilan o’sib
borayotgan va yalpi ichki mahsulot o’sishiga sezilarli hissa qo’shayotgan
xizmat ko’rsatish sohasini rivojlantirishga ham ustuvor ahamiyat qaratdi.
O’zbekistonni dunyoning turli burchaklaridan tashrif buyuruvchilar
uchun yanada jozibador manzilga aylantirishga intilayotgan hukumat
tashabbuslari bilan ilgari surilayotgan ushbu sa’y-harakatlarda turizm
sohasi asosiy yo’nalish bo’ldi.
Umuman olganda, O'zbekistonning iqtisodiy o'sish manzarasi
ajoyib muvaffaqiyat tarixi bo'ldi. Mamlakatni sanoatlashtirish va
liberallashtirish siyosati tabiiy resurslardan foydalanish bilan birgalikda
nisbatan qisqa vaqt ichida ta’sirchan iqtisodiy o’sishni ta’minladi.
Kelgusiga nazar tashlaydigan bo'lsak, O'zbekistonning istiqbollari porloq
bo'lib qolmoqda, diversifikatsiya, investitsiyalar va iqtisodiy islohotlar
davom ettirilib, kelgusi yillar davomida barqaror o'sish va taraqqiyotga
xizmat qilishi kutilmoqda.
30

2. Iqtisodiy rejalashtirish, I.E. Jadal iqtisodiy rivojlanishga
qaratilgan bunday iqtisodiy siyosatni tanlash.
3. Tenglik: yanada teng ijtimoiy va huquqiy maqomihamma uchun
daromad va turmush darajasi.
4. Davlat muassasalari va ongidagi o'zgarishlar. Bular mehnat
unumdorligi oshish, raqobat va tadbirkorlik tashabbusini rag'batlantirish,
qobiliyatlarni amalga oshirish uchun teng imkoniyatlar yaratadigan
o'zgarishlar. Institutsional o'zgarishlar er islohotlari, monopolizmga
qarshi kurashni o'z ichiga oladi, o'zgaradi davlat boshqaruvi. Jamoat
ongini modernizatsiya qilish, mehnat, samaradorlik, halollik, mantiqiy,
qo'llab-quvvatlash kabi bunday ideallarni tasdiqlash degani o'z kuchlari
va o'zgarish uchun tayyorlik. Iqtisodiyotni modernizatsiya qilish tufayli
miqdoriy va sifatli o'zgaruvchilarning iqtisodiy o'sishga ta'sir darajasi
o'zgarmoqda. Shunga ko'ra, iqtisodiy o'sishning bir necha turlari mavjud.
2. Iqtisodiy o’sish turlari, ko’rsatkichlari va omillari.
Iqtisodiy o’sish bu yalpi milliy mahulot mutloq hajmning aholi
jon boshi va iqtisodiy resurs birligi hisobiga nisbiy miqdorining
ko’payishi hamda sifat o’lchamlarining borishidir. Ishlab chiqarish
natijalarining o’sish sur’ati bilan ishlab chiqarish omillari miqdorining
o’zgarishi o’rtasidagi nisbat iqtisodiy o’sishning ekstensiv yoki intensiv
turlarini belgilab beradi.
Ekstensiv iqtisodiy o’sishga ishlab chiqarishning mavjud
texnikaviy asosi saqlanib dolgan holda iqtisodiy resurslar miqdorini
ko’paytirib borish orqadi erishiladi. Aytaylik, mahsulot ishlab
chiqarishni ikki hissa ko’paytirish uchun mavjud korxonalar bilan bir
qatorda o’rnatilgan uskunalarning quvvati, miqdori va sifati, ishchi
kuchining soni va malaka tarkibi bo’yicha huddi o’shancha korxonalar
ko’riladi. Ekstensiv rivojlanishda, agar u sof holda amalga oshirilsa,
ishlab chiqarish samaradorligi o’zgarmay qoladi.
Iqtisodiy o’sishning intensiv turi sharoitida mahsulot chiqarish
miqyoslarini kengaytirishga ishlab chiqarish omillarini sifat jihatidan
8

Bundan tashqari, yalpi qo’shilgan qiymat 2021 yilda 7,5 foizga
ko’payib, 681,4trln. so’mni tashkil qildi. 2020 yilda yalpi qo’shilgan
qiymatning o’sishi 1,9 foizgacha sekinlashgan va 557,8 trln. so’mga teng
bo’lgan.
1-rasm. 2019-2021 yillarda YaIM hajmi va tarkibi 5
.
Manba: O’zbekiston Respublikasi Davlat statistika qo’mitasi
ma’lumotlari.
Shu bilan bir qatorda, 2021 yiilda iqtisodiy o’sishning asosiy
drayverlari sanoat va xizmatlar sohasi bo’lib, mos ravishda 9,2 va 8,7
foizga o’sgan. Bundan tashqari, 2021 yilda qishloq xo’jaligi 4,0 foizga
hamda qurilish sohasi 6,8 foizga o’sgan. Shuningdek, YaIMning 7,4
foizlik o’sishining 3,3 foiz bandi xizmatlar va 2,2 foiz bandi sanoat
sohasi hisobiga to’g’ri keladi. 2020 yilda pandemiya sababli, mazkur
sohalarning iqtisodiy o’sishdagi ulushi eng ko’pkamaygan sohalar
bo’lgan. Qishloq ho’jaligi iqtisodiyot o’sishining 1,0 foiz bandini
ta’minlagan bo’lsa, sof soliqlar va qurilishga o’sishning mos ravishda
0,5 foiz band va 0,4 foiz bandi to’g’ri keladi. Milliy iqtisodiyotni
rivojlantirishda kelgusi besh yilda aholi jon boshiga YaIMni 1,6
5
O’zbekiston Respublikasi Davlat statistika qo’mitasi ma’lumotlari .
20

Купить