Basketbol o‘yini tarixi - Физическая культура - Курсовые работы

Информация о документе

Цена	30000UZS
Размер	76.4KB
Покупки	0
Дата загрузки	10 Март 2025
Расширение	docx
Раздел	Курсовые работы
Предмет	Физическая культура

Продавец

G'ayrat Ziyayev

Дата регистрации 14 Февраль 2025

96 Продаж

Basketbol o‘yini tarixi

Купить

Basketbol o‘yini tarixi .
Mundari ja:
Kirish………………………………………………………………………………
2 ASOSIY QISM
1.1. Basketbolning kelib chiqishi va rivojlanish tarixi… …………………….5
1.2. O ‘ zbekistonda basketbolning rivojlanishi tarixi ……………………......14
1.3. Basketbol o‘yini qoidalri shakillanishi…………………………………..26
Xulosa………………………………………………………………………….... 31
Foydalanilgan adabiyotlar…………………………………………………….. 33
2

Kirish.
Prezident Shavkat Mirziyoyev sportni ommalashtirish va iqtidorli
sportchilarni tayyorlash chora-tadbirlar dasturini qabul qildi.Sport musobaqalari
tuman—viloyat—respublika» zanjiri asosida tashkil etilishi belgilandi.
Birlamchi saralash bosqichidan o‘tmagan sportchilar viloyat va respublika
bosqichida ishtirok etmaydi;
Milliy terma jamoalarga barcha bosqich musobaqalarida ishtirok etib g‘olib
yoki sovrindor bo‘lgan yoshlar saralab olinadi;
Har yili mahalla va muassasalar jamoalari ishtirokida ko‘p bosqichli Hokim kubogi
tashkil qilinadi.Xalqaro tajriba va standartlar asosida sport turlari bo‘yicha milliy
chempionatlar o‘tkazish tartibi ishlab chiqiladi.Prezident sport sohasidagi ilmiy
salohiyatning amaldagi holati ham talab darajasida emasligini tanqid qildi.«Birorta
sport turi bo‘yicha mahalliy olimlar tomonidan na metodika, na dastur ishlab
chiqilgan. Sport diyetologiyasi, farmakologiyasi, psixologiyasi, sport muhandisligi,
kardiomashg‘ulotlar bo‘yicha bizda umuman mutaxassislar tayyorlanmaydi.
Bugungi kunda sportchilarni tayyorlash 30 yil oldingi dasturlar asosida amalga
oshirilmoqda», deydi davlat rahbari.
Jismoniy tarbiya va sport universiteti, respublika malaka oshirish hamda
sport ilmiy-tadqiqot institutlarining roli umuman sezilmayotgani qayd etildi.
Olimpiya sport turlari bo‘yicha sportchilarni jismoniy va ruhiy tayyorlash, ularni
sog‘lom ovqatlantirish dasturlarini ishlab chiqish;
kelgusi o‘quv yilidan boshlab Jismoniy tarbiya va sport universitetida sport
diyetologiyasi, muhandisligi va kardiomashg‘ulotlar,Tibbiyot akademiyasida sport
meditsinasi va farmakologiyasi bo‘yicha mutaxassislar tayyorlashni yo‘lga
qo‘yish;
Yiliga kamida 20 nafar mahalliy trener, sport shifokori va boshqa
mutaxassislarni xorijda malaka oshirish tizimini joriy etish;
Jismoniy tarbiya va sport ilmiy tadqiqotlar instituti faoliyatini tanqidiy ko‘rib
chiqib, uni takomillashtirish bo‘yicha taklif kiritish topshirildi.
3

Yig‘ilishda sportchilarni tayyorlash va seleksiya qilish bo‘yicha yangi tizim joriy
qilinishi belgilandi.
Unga ko‘ra, endi har bir mahallada aprel-iyun va sentabr-dekabr oylarida
musobaqalar tashkil etilib, yaxshi natija ko‘rsatgan yoshlar elektron ro‘yxatga
kiritiladi hamda hududdagi sport maktabida malakali murabbiylar bilan bepul
shug‘ullanish imkoniga ega bo‘ladi. Ular jismoniy tayyorgarlik darajasi va
razryadiga qarab, keyingi bosqichga o‘tkaziladi.Sport maktablari muayyan
olimpiya sport turlari bo‘yicha bazaga aylantiriladi. Murabbiylarning ish haqi 35
foizga oshiriladi.Mutasaddilarga ushbu tizimni joriy etib, yaxshi natija ko‘rsatgan
mahallalarni rag‘batlantirish bo‘yicha ko‘rsatmalar berildi. Yil yakunigacha 508 ta
mahallada ko‘p funksiyali sport maydonchalari qurilishi qayd etildi.Bugungi kunda
Olimpiya zaxiralari kollejlariga 14 yoshdan katta o‘smirlar qabul qilinmoqda.
Oqibatda yoshlarni Olimpiya o‘yinlariga tayyorlash kech boshlanayapti.Shu bois,
bu borada rivojlangan davlatlardagi ilg‘or tajribalar o‘rganildi. Endi u asosida
sportchilarni professional tayyorlash tizimi isloh qilinadi.Barcha sport turlarini
rivojlantirish orqali yozgi Olimpiya va Paralimpiya o‘yinlarida qatnashish
huquqini beruvchi litsenziyalar sonini ko‘paytirish, 2024-yil Parij shahrida
(Fransiya) bo‘lib o‘tadigan XXXIII yozgi Olimpiya va XVII Paralimpiya
o‘yinlariga (keyingi o‘rinlarda – Olimpiya va Paralimpiya o‘yinlari)
sportchilarimizning har tomonlama tayyorligi va muvaffaqiyatli ishtirokini
ta’minlash maqsadida:
O zbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoyev 20 sentyabr kuniʻ
jismoniy tarbiya va sport sohasini rivojlantirish masalalariga bag ishlangan
ʻ
yig ilish o tkazdi.Ma lumki, joriy yil 5 mart kuni davlatimiz rahbarining “Jismoniy
ʻ ʻ ʼ
tarbiya va sport sohasida davlat boshqaruvi tizimini tubdan takomillashtirish
chora-tadbirlari to g risida”gi farmoni qabul qilingan edi. Farmonga muvofiq,
ʻ ʻ
ilgarigi davlat qo mitasi va uning hududiy bo linmalari negizida O zbekiston
ʻ ʻ ʻ
Respublikasi Jismoniy tarbiya va sport vazirligi tashkil etilib, uning vazifa va
vakolatlari kengaytirildi.
4

Kurs ishning dolzarbligi . Yosh sportchilar deganda avvalo umumta’lim
maktablari,oliy ta’lim muassasalari talabalari o‘rtasidagi sport to‘garaklari va
sport maktablardagi kichik yoshli guruhlarda shug’ullanuvchi o‘g’il - qizlar
va bolalarni tushunamiz.
Ularda asosan maxsus jismoniy tayyorgarlik va jismoniy sifatlar
darajasini oshirish va maxsus mashqlarni o‘rgatish asosiy dolzarb masala
bo‘lib qoldi. Tabiiyki bunday tarbiyaviy jarayonlarda jismoniy sifatlarni
tarbiyalashga alohida e’tibor beriladi. Bunda murabbiyning iste’dodi,
tajribalari muhim o‘rin egallaydi.Jismoniy sifatlarni (kuch, tezlik,
chidamlilik, egiluvchanlik, chaqqonlik va hokazo) tarbiyalashda maxsus
mashqlarni o‘rgatish asosiy o‘rin tutadi.Bo‘lajak sportchilarga basketbol
sportida har birida beshtadan o yinchi ishtirok etadigan jamoaviy sport turidir.
ʻ
O yindan bosh maqsad — to pni qo l bilan o ynagan holda 3,05 m
ʻ ʻ ʻ ʻ
balandlikdagi shitga mustahkamlangan savatga tushirib, imkon qadar ko proq
ʻ
ochko olish. Har bir jamoada beshtadan o yinchi ishtirok etishi va og ir
ʻ ʻ
hujumchi asosiy vazifasi hujum vaqtida va himoyalanishda savatdan qaytgan
to plarni qo lga kiritish.Shu sababli bu pozitsiyada o ynaydigan o yinchilar
ʻ ʻ ʻ ʻ
jismonan baquvvat va chidamli bo lishadi. O rtacha bo yi taxminan 200-215
ʻ ʻ ʻ
sm ni tashkil etadi.
Kurs ishining qaqsad va vazifalar .i basketbol
har bir sport turida
ko‘zda
tutilgani kabi maqsad va vazifalarni amalga oshirishda xilma-
xil
jismoniy mashqlardan va o‘yinlardan foydalaniladi.Basketbolda asosan
jismoniy tayyorgarlik darajasini oshirish va maxsus basketbolik mashqlarni
o‘rgatish asosiy maqsad hisoblanadi.
Kurs ishi tuzilishi va hajmi.
Kurs ishi kirish, asosiy qism , xulosalar, foydalanilgan adabiyotlar
ro‘yxatidan iborat.Kurs ishi 35 betdan iborat matnda bayon qilingan.
Adabiyotlar ro‘yxati a s o s i y , q o ‘ s h i m c h a v a internet manbalaridan iborat .
5

ASOSIY QISM
1.1 Basketbolning kelib chiqishi va rivojlanish tarixi
Basketbol ( inglizcha : basket ; so zidan olingan bo lib,ʻ ʻ basket — savat ,
' ball' — to p
ʻ ) har birida beshtadan o yinchi ishtirok etadigan jamoaviy sport ʻ
turidir. O yindan bosh maqsad
ʻ — to pni qo l bilan o ynagan holda 3,05 m ʻ ʻ ʻ
balandlikdagi shitga mustahkamlangan savatga tushirib, imkon qadar ko proq
ʻ
ochko olish. Har bir jamoada beshtadan o yinchi ishtirok etadi. Jahondagi eng
ʻ
kuchli basketbol ligasi ham Milliy Basketbol Assotsiatsiyasi (MBA) dir. Liganing
nomdor professional basketbolchilari 1992-yilgi Olimpiadadan boshlab AQSH t/j
sharafini yirik musobaqalarda ham himoya qilib kelmoqda. Olimpiada o yinlari
ʻ
basketbol turnirida eng ko p
ʻ AQSH t/j golib chiqqan — 12-marta,
Faqatgina SSSR 2-marta (1972, 1988), Yugoslaviya (1980) va Argentina (2004)
Olimpiada chempioni nomini tortib olgan. Hozirgi zamon basketbol o‘yinining
rivojlanish tarixi 1891-yilning dekabr oyidan boshlangan. Sprigfild shahridagi
(AQSh, Massachusets shtati) xristian – ishchilar maktabi (hozirgi Springfild
kolledji)ning anatomiya va fiziologiya o‘qituvchisi doktor Djeyms A.Neysmit
talabalarning qish faslidagi jismoniy mashg‘ulotlarini bir qator jonlantirishga qaror
qildi. Neysmit tomonidan ijro qilingan o‘yinning dastlabkit varianti beshta asosiy
shartdan va 13 ta asosiy qoidalardan iborat bo‘lgan. Neysmit yangi o‘yin uchun
futbol to‘pini tanlaydi, chunki bu to‘pni qo‘l bilan ilib olish oson bo‘lib, uni
oshirish qiyin hamda yerga urilgan vaqtda to‘p yerdan doimo yuqoriga otilib
o‘ynashi unga ma’qul bo‘lgan.
Bunday o‘yinning avj olishi hozirgi zamon basketboli ishqibozlarini
hayron qoldirishi mumkin (aytmoqchi, o‘sha zamonlarda ham o‘yinning nomi
xuddi hozirgi singari: “basketbol” deb yozilgan). Neysmit shaftoli terishga
mo‘ljallangan savatchani zal ichidagi balkonga o‘rnatib qo‘ygan, savatchaning
yonidagi narvon ustida farrosh o‘tirgan. Uning vazifasi muvvafaqiyatli tashlangan
va savatchaga tushirilgan to‘pni savatcha ichidan olib, pastga o‘yinchilarga uzatib
turishdan iborat bo‘lgan.
6

1891-yil 21-dekabrda Springfild kollejining gimnastika zalida
basketbol bo‘yicha birinchi match o‘tkaziladi. Matbaa manbalari bu o‘yinning uch
xil tug‘ilish sanasini qayd etadilar: 1891-yil 21-dekabr, 1892-yilning 15 va 20-
yanvari. “O‘yin yaratuvchi”ning ta’kidlanishiga esa birinchi uchrashuv 1891-
yilning “rojestvo” bayrami oldidan o‘tkazilgan ekan.Guruhda 18 kishi bor edi.
Shuning uchun o‘yinda har biri 9 kishidan iborat 2 jamoa ishtirok etdi. O‘yin
ko‘pchilikka shu qadar ma’qul bo‘ldiki, tez orada o‘yin qoidasidan nusxa ko‘chirib
berishni so‘rab Neysmitni xoli-joniga qo‘yishmadi. Keyinroq, 1892-yilda u o‘z
o‘yinining birinchi “Qoidalar kitobi”ni nashr ettirdi. Unda 13 ta asosiy band bo‘lib,
ularning ko‘pchiligi bizning hozirgi kunlarimizda ham amal qilmoqda. Prinsip
jihatdan u “Qoidalar”ning hozirgilaridan farqi to‘pni “olib yurish” qoidalari deb
hisoblash mumkin.Neysmit o‘yinda ishtirok etuvchilar sonini qat’iy ravishda
cheklab qo‘ymagan. Uning ta’rificha, o‘yinda uch kishidan boshlab 40 kishigacha
qatnashishiga ruxsat berilgan. Holbuki, eng maqbul mezon har jamoada 9 kishi
bo‘lishi edi. Futbol o‘yinidan nusxa ko‘chirib o‘yinchilarni uchta hujumchiga
uchta himoyachiga ajratib qo‘yilgan edi. Ularga faqat o‘z “zonalarida” o‘ynashga
ruxsat berilgan edi.1892-yil 11-martda mana shu qoidalar asosida birinchi marta
tomoshabinlar huzurida o‘yin o‘tkazilib, uni tomosha qilish uchun 200 kishi
to‘plandi. Talabalar o‘z o‘qituvchilari bilan o‘ynaydilar va 5:1 hisobida g‘olib
chiqtilar. Shundan keyin o‘yin keng miqyosida rivojlanib ketdi va xuddi 1892-
yilning o‘zida Meksikada ham basketbol o‘ynala boshladi. Oradan biroz vaqt
o‘tgach Lyu Allen Xartford shahrida noqulay savatchalarni – shaftoli terishga
mo‘ljallangan ushbu savatlarni simdan to‘qilgan silindr shaklidagi og‘ir
savatchalar bilan almashtirdi. Basketbol tarixidagi eng buyuk o yinchilar AQSHlikʻ
Karim Abduljabbar, Lerri Berd, Medjik Djonson, Uilt Chemberlen, Uilyam Rassel,
Maykl Jordon xisoblanishadi. Zamonaviy basketbol yulduzlaridan SHakil O nil,
ʻ
Kobi Brayant, Tim Dankan, Alen Ayverson, Lebron Djeymslarni e tirof etish
ʼ
mumkin. Yevropa basketboli yulduzlaridan rossiyalik Andrey Kirilenko,
germaniyalik Dirk Novitski, ispaniyalik Pou Gazol, serbiyalik Predrag
Stoyakovich va fransiyalik Toni Parkerlarni e tirof etish mumkin. Shuningdek
ʼ
7

xitoylik Yao Min va argentinalik Emmanuel Jinobili xam Dune basketbol
ixlosmandlari orasida katta nufuzga ega.Basketbol topining og’irligi: 600-
650g. Basketbol 1891 yilda AQShning Massachusets shtatidagi Springfild
kollejining jismoniy tarbiya o‘qituvchisi Kanadalik Jeyms Neysmit tomonidan
kashf etilgan. Bu o‘yinni yaratishda Neysmit uzoq vaqtlardan beri keng tarqalgan
to‘p bilan o‘tkaziladigan oddiy o‘yinlar haqidagi tarixiy ma’lumotlardan
foydalangan, deb taxmin qilish mumkin.Kollejda o‘tkaziladigan gimnastika
darslarini jonlantirish haqida topshiriq olgan Jeyms Neysmit yopiq xonalar uchun
yangi o‘yin o‘ylab chiqadi. U balkon panjaralariga shaftoli solinadigan savatlardan
ikkitasini osib qo‘yadi. O‘yinda qatnashuvchilar o‘z raqiblarining savatlariga
futbol to‘pini tushirishlari lozim edi. O‘yinga erkaklar bilan ayollar birgalikda
qatnashardilar. Neysmit taklif qilgan o‘yin birinchi kundanoq talabalar orasida
katta qiziqish uyg’otdi.Gimnastika guruhida 18 kishi bo‘lgani uchun ular ikki
jamoaga bo‘linib o‘ynay boshladilar. Keyinchalik har bir komandadagi
o‘yinchilarning soni 7 va 5 tagacha kamaytirildi.To‘p savatga tashlanganligi uchun
bu o‘yin ingliz tilida (basket-savat,bol-to‘p) deb atala boshlandi.
Keyingi yillarda basketbol o‘yini asta-sekin o‘ziga xos xususiyatlariga ega.
1982 yilda Neysmit o‘yin qoidalarining 13 moddasini tuzib chiqdi: yahni ular
quyidagilar edi. Basketbolning vatani AQSh , uning «otasi» esa James Naismith
hisoblanadi. O yin XIX asr oxirida paydo bo lgan. Springfild xalqaroʻ ʻ
mashg’ulotlar maktabining jismoniy tarbiya o qituvchisi, bir paytlar ajoyib
ʻ
regbichi va gimnastikachi bo lgan James Naismith (1861-yil tug'ilgan 1932-yil
ʻ
vafot etgan) talabalarning qishki paytda jismonan yanada ko proq chiniqtirish
ʻ
maqsadida zalda to p bilan o ynaladigan yangi o yin o ylab topdi.
ʻ ʻ ʻ ʻ U to pni ʻ
tashlash orqali talabalarning merganligini tekshirib ko rish uchun qorovuldan ikki
ʻ
bo sh quti keltirishni iltimos qildi.
ʻ Quti topa olmagan qorovul meva solinadigan
savat keltirdi. Savatlarni balandligi 3,05 m bulgan zalning ikki tomonidagi
balkonga o rnashtirdi. Shu tariqa basketbol vujudga keldi. Neysmit yangi
ʻ
o yinning qoidalarini ishlab chiqdi va 1891 yilning 21 dekabrda Springfild
ʻ
maktabining zalida birinchi basketbol uchrashuvi o tkazildi.
ʻ
8

Guruxda 18 talaba mavjud edi. Uyinda xar biri 9 kishidan iborat 2 jamoa
ishtirok etdi. Basketbolning dastlabki qoidalari 13 qismdan iborat edi va ulardan
ba zilari hozirgacha saqlanib qolingan ammo savatlarni to ri temir aylana bilanʼ ʻ
almashtirishdi. Oradan 2 yil o tgach, yana bir o‘zgartirish joriy qilindi, bu
ʻ
o‘zgarish jamoalardagi ishtirokchilar soni edi. Xar bir jamoada 5 kishidan
maydonga tushadigan bo lishdi.
ʻ To‘pni bir va ikki qo‘llab har tomonga
tashlash mumkin.To‘pni har xil yo‘nalish bo‘yicha bir yoki ikki qo‘l bilan urib
yuborish mumkin bo‘lgan (musht bilan urish ma’n etilgan)To‘p bilan yugurishga
ruxsat berilmagan.
O‘yinchi qabul qilgan to‘pni qaerda qabul qilgan bo‘lsa shu joydan tashlash
kerak. Katta tezlikda yugurib kelayotgan o‘yinchi to‘pni qabul qilganda to‘xtashga
harakat qilgan bahzi bir hollarda qoida buzilmadi deb unga ruxsat berilgan.
To‘pni faqat qo‘l barmoqlari bilan ushlash mumkin bo‘lgan. Elka, qo‘ltiq yoki
gavdaning boshqa qismlarida to‘pni ushlashga ruxsat berilmagan.O‘yinchi raqibni
elka bilan turtishi, ushlab qolishi, qo‘l bilan urishi yoki chalishi mann etilgan. Bu
qoidalarni buzgan o‘yinchilarga birinchi marotabasida jarima to‘p e’lon qilingan,
ikkinchi marotaba takrorlangan holda bu o‘yinchini o‘yindan butunlay chiqarilgan
o‘rniga boshqa o‘yinchi almashishi mumkin bo‘lmagan. To‘pni musht bilan
urilganda 3,4 va 5-punktlar buzilgan hollarda jarima berilgan.Komandalardan
birontasi ketma-ket uch marotaba jarima olsa, raqib komandasi savat egasi bo‘lgan
(maydon egasi bo‘lgan)Savatga to‘p tushirgan komanda maydon egasi hisoblanib
savatga tushgan ito‘pni yana shu komanda o‘yinchilari o‘yinga kiritish huquqiga ega
bo‘lgan.To‘p maydondan qaysi o‘yinchiga tegib maydondan tashqariga chiqib ketsa
birinchi to‘p kimga tegib chiqsa shu o‘yinchi maydonga qayta kirish huquqiga ega
bo‘lgan Bosh xakam maydondagi o‘yinni nazorat qilib borgan va o‘yin qoidasini
uch marotaba buzgan o‘yinchini maydondan chiqarish to‘risida maydondagi
xhakamga xabar bergan.
Maydon ichidagi xakam to‘pning maydondagi harakatini, maydondan
tashqariga chiqqan hollarni, qaysi komanda o‘yinchilariga tegishliligi
9

o‘yinchilarning o‘yin qoidalariga rioya qilishlari va xisoblarning borishini nazorat
qilgan.
O‘yin ikki qismdan o‘ynalib, har bir qismi 15 daqiqa davom etgan va o‘rtada 5
minut tanaffus ehlon qilingan.Qaysi komanda o‘yinchilari savatga ko‘p to‘p tushirsa
shu komanda q olib deb topilgan. Hisoblar teng bo‘lgan hollarda komanda
sarkorlarining kelishuvlari bilan qo‘shimcha vaqt belgilanib, birinchi maydon
egallab bo‘lgungacha o‘yin davom etgan. Basketbol komandasini birinchi bo‘lib
Peterburgdagi «Mayak» jamiyati tashkil q ildi. “ Mayak ” chilarning tirishqoqliklari
natijasida basketbol boshqa tashkilotlarda va o‘quv yurtlarida keng tarqala boshladi.
O‘zbekiston xududida basketbol 1913-1914 yillar tarqala boshlaganligi xaqida
ma’lumotlar bor.
O‘zbek fizkulturachilarning basketbol bilan tanishishi L.Barxashning nomi bilan
bog’liq. 1920 yilda Farg’onada birinchi bor basketbolchilarning komandasini
tuzadi. Xar bir komandada 9 kishidan iborat bo‘lib ular 28x16 metrli maydonchada
mashg’ulotlar o‘tkazishard i.
Xozirgi davrda maydonga o‘sib chiqqan holdagi xajmi 180x 120 sm li
pshtdan foydalanilmoqda. Bu shakldagi shit o‘yinchilarni shit ostida xarakat
qilishiga xam xalakit bermaydi. Basketbol o‘yini maydoniga xam bir kator
o‘zgartirishlar kiritildi. Maydon xajmi 15x28 m belgilandi. Urtadan 2 kismga
bo‘lindi. Maydonni xujum va ximoya kismiga bo‘luvchi chiziq xujumchini to‘pni
faqat oldiga uzatishga majbur kiladi, xujum zonasidan turib to‘pni orqaga
qaytarish takiklanadi. Maydon markazi va shit oldidagi xujum zonalarida diametri
360 sm li doyra chizildi. Har bir chiziqlar anligi 5 sm li ok chiziq kilib belgilandi.
Bu doiralardan bahsli to‘pni hal etish uchun foydalaniladi.
Rossiya xududida basketbol 1906 yildan o‘ynala boshladi. Basketbol
komandasini birinchi bo‘lib Peterburgdagi «Mayak» jamiyati tashkil o‘tildi.
Mayakchilarning tirishqoqliklari natijasida basketbol boshqa tashkilotlardi va
o‘quv yurtlarida keng tarqala boshladi. Bu komandaning o‘yinchisi Stepan
Vasilevni «Rus basketbolining otasi» deb bejiz aytmaydi. Chunki u butun umrini
sportning shu turiga ba g’ ishlangan Mamalakat qahramoni unvoniga 20 marta
10

erishgan MASK komandasi eng ko‘zga tashlangan, kuchli jamaodir. Shu unvonni
Tblisining dinamochilari 4 marta, Riga armiyachilari 3 marta, Moskvaning
dinamachilari 12 va Kaunasining «Jal’girist» komandasi, Lelingradning
«Burevestnik» h amda Tiblisning ofitserlar uyi komandasi ikki marttadan q o‘lga
kiritishga muvaffa q bo‘ldilar. Oltin mukofatlarni Moskvaning «Lokomativ» va
Lelingradning «Spartak» komandalari bir martadan olishdi. Basketbol o‘yini tez
rivojlana bordi. 1936 yilda Olimpiyada o‘yiplari dasturiga kiritildi. Havaskor
basketbolchilar uyushmasi — FIBA tuzildi.O‘yin koidalari takomillasha bordi.
Uyinchilar soni 5 nafar bo‘lib qabul qilindi.
Har bir savatga tushirilgan to‘p uchun 2 ochko, 9 metrli masofadan tushirilgan
to‘p uchun 3 ochko va jarima to‘plariga 1 ochkodan belgilandi.
To‘pni o‘yinga kiritish shit ostidan yoki ko‘ndalang chiziqtsan ruxsat etildi.
Avvalgi davrlarda to‘pni o‘yinga maydon urtasidan kiritilar, xakam ikki o‘yinchi
o‘rtasida to‘pni yuqoriga uloqtirar va epchil, uzup bo‘shti o‘yinchi to‘pni egallab
olar edi. Keyingi davrlarda bu koida yuqoridagi qoida bilai o‘zgartirildi.
Uyin tezkorligini oshirish maksadida 10 sekundli koida qabul qilindi. bunga
asosan go‘p egallagan o‘yinchi 10 sekund davomida sherigiga chiqarishga majbur
aks xolda jarima belgilanadi. Keyshgchalik 24 sekundli koida ham kabul qilindi bu
qoidada to‘p egalLagan gurux 24 sekund davomida xujumni yakunlashi kerak.
O‘yin yangi ixtiro etilgan davrlarda uzun bo‘yli o‘yinchilar shit tagida turib olib
xar bir xujumni bartaraf etar edilar. Shuning uchun ko‘p xollarda xujumlar
samarasiz va o‘yin zerikarli bo‘lib qolgan edi. Bo‘yi uzun o‘yshgchilarni,
ximoyachi va xujulgchilarning xarakatlarini samarali qilish hamda xujum
zonasida harakatlarni chegaralash maqsadida 3 sekund koidasi kabul qilindi. Bu
qoidaga ko‘ra shitning oschidagi zonada o‘yinchilarni 3 sekundan ortik turigai
takiklanadi.
Har bir bo‘lim hujum va himoyada qo‘lla:liladigan texnik usullarning
gruppalaridan tashkil topadi. Usul gruppalari ularnyng har-xil o‘yinlar bilan
bajarilishini o‘z ichiga oladi. Oyoqlarni to‘g’ri ishl at a bi li sh va chalg’it ish
usul lari i kkal a bo‘limga ham qarashlidir.
11

Usullarning airim bajarilish yo‘llari o‘z navbatida. bajarilish xarakt eri ga
ko‘r a bir-biri dai far q qil adi. Masalan, usulii bir joyda turib, harakatda
bo‘lganda yoki-sakraganda bajarish mumkin.
Hozirgi zamon basketbol o‘yinining rivojlanish tarixi 1891-yilning dekabr
oyidan boshlangan. Sprigfild shahridagi (AQSh, Massachusets shtati) xristian –
ishchilar maktabi (hozirgi Springfild kolledji)ning anatomiya va fiziologiya
o‘qituvchisi doktor Djeyms A.Neysmit talabalarning qish faslidagi jismoniy
mashg‘ulotlarini bir qator jonlantirishga qaror qildi. Neysmit tomonidan ijro
qilingan o‘yinning dastlabkit varianti beshta asosiy shartdan va 13 ta asosiy
qoidalardan iborat bo‘lgan. Neysmit yangi o‘yin uchun futbol to‘pini tanlaydi,
chunki bu to‘pni qo‘l bilan ilib olish oson bo‘lib, uni oshirish qiyin hamda yerga
urilgan vaqtda to‘p yerdan doimo yuqoriga otilib o‘ynashi unga ma’qul bo‘lgan.
Bunday o‘yinning avj olishi hozirgi zamon basketboli ishqibozlarini hayron
qoldirishi mumkin (aytmoqchi, o‘sha zamonlarda ham o‘yinning nomi xuddi
hozirgi singari: “basketbol” deb yozilgan). Neysmit shaftoli terishga mo‘ljallangan
savatchani zal ichidagi balkonga o‘rnatib qo‘ygan, savatchaning yonidagi narvon
Oriental Renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences
VOLUME 2 | ISSUE 4/2 ISSN 2181-1784 Scientific Journal Impact Factor SJIF
2022: 5.947 Advanced Sciences Index Factor ASI Factor = 1.7 643 w April 2022
www.oriens.uz ustida farrosh o‘tirgan. Uning vazifasi muvvafaqiyatli tashlangan
va savatchaga tushirilgan to‘pni savatcha ichidan olib, pastga o‘yinchilarga uzatib
turishdan iborat bo‘lgan. 1891-yil 21-dekabrda Springfild kollejining gimnastika
zalida basketbol bo‘yicha birinchi match o‘tkaziladi. Matbaa manbalari bu
o‘yinning uch xil tug‘ilish sanasini qayd etadilar: 1891-yil 21-dekabr, 1892-yilning
15 va 20-yanvari. “O‘yin yaratuvchi”ning ta’kidlanishiga esa birinchi uchrashuv
1891-yilning “rojestvo” bayrami oldidan o‘tkazilgan ekan. Guruhda 18 kishi bor
edi. Shuning uchun o‘yinda har biri 9 kishidan iborat 2 jamoa ishtirok etdi. O‘yin
ko‘pchilikka shu qadar ma’qul bo‘ldiki, tez orada o‘yin qoidasidan nusxa ko‘chirib
berishni so‘rab Neysmitni xoli-joniga qo‘yishmadi. Keyinroq, 1892-yilda u o‘z
o‘yinining birinchi “Qoidalar kitobi”ni nashr ettirdi. Unda 13 ta asosiy band bo‘lib,
12

ularning ko‘pchiligi bizning hozirgi kunlarimizda ham amal qilmoqda. Prinsip
jihatdan u “Qoidalar”ning hozirgilaridan farqi to‘pni “olib yurish” qoidalari deb
hisoblash mumkin.
Neysmit o‘yinda ishtirok etuvchilar sonini qat’iy ravishda cheklab
qo‘ymagan. Uning ta’rificha, o‘yinda uch kishidan boshlab 40 kishigacha
qatnashishiga ruxsat berilgan. Holbuki, eng maqbul mezon har jamoada 9 kishi
bo‘lishi edi. Futbol o‘yinidan nusxa ko‘chirib o‘yinchilarni uchta hujumchiga
uchta himoyachiga ajratib qo‘yilgan edi. Ularga faqat o‘z “zonalarida” o‘ynashga
ruxsat berilgan edi. 1892-yil 11-martda mana shu qoidalar asosida birinchi marta
tomoshabinlar huzurida o‘yin o‘tkazilib, uni tomosha qilish uchun 200 kishi
to‘plandi. Talabalar o‘z o‘qituvchilari bilan o‘ynaydilar va 5:1 hisobida g‘olib
chiqtilar. Shundan keyin o‘yin keng miqyosida rivojlanib ketdi va xuddi 1892-
yilning o‘zida Meksikada ham basketbol o‘ynala boshladi.
Oradan biroz vaqt o‘tgach Lyu Allen Xartford shahrida noqulay
savatchalarni – shaftoli terishga mo‘ljallangan ushbu savatlarni simdan to‘qilgan
silindr shaklidagi og‘ir savatchalar bilan almashtirdi. O‘yin-yildan-yilga rivojlanib
borib, uning qoidalari ham ancha takomillashtirildi. Chunonchi, 1893-yilda
birinchi marta shchitga tegib qaytadigan va to‘pni tomoshabinlar orasiga borib
tushishdan saqlaydigan qurilma va unga to‘r xalta biriktirilgan temir halqa
o‘rnatildi. Shchitning kattaligi 3,6x 1,8 m bo‘lgan. Oradan bir-yil o‘tgach, to‘pning
kattaligi oshirilib aylanasining uzunligi 30-32 dyuymga (76,2-81,8 sm)ga
yetkazildi. 1895-yilga kelib o‘yin qoidalariga jarima to‘pi tashlash kiritildi. Jarima
to‘pi 15 fut (5,25 sm) masofadan turib tashlanar edi. Oriental Renaissance:
Innovative, educational, natural and social sciences VOLUME 2 | ISSUE 4/2 ISSN
2181-1784 Scientific Journal Impact Factor SJIF 2022: 5.947 Advanced Sciences
Index Factor ASI Factor = 1.7 644 w April 2022 www.oriens.uz Oradan ko‘p
o‘tmay savatcha hozirgi zamon shaklini oladi, lekin shchit esa o‘zining hozirgi
kattaligiga 1895-yilda erishadi. Ayni maxalda shchitni oq rangga bo‘yab
qo‘yganlar, 1909-yilga kelib esa shchitni yaltiroq plastinadan tayyorlay
boshlaganlar. Maydonda to‘pni olib yurish qoidasi 1896-yilda kiritilgan. To‘pni
13

tortib olish ham unga qiyin emas edi. Oradan uch-yil o‘tgach, basketbolda
foydalanilayotgan futbol to‘pi maxsus tarzda tayyorlangan basketbol to‘piga
almashtirildi. O‘yin texnikasining tez takomillashishi va o‘yinchilar
harakatchanligining ortib borishi shunga olib keldiki, 1896-yilda jamoalar tarkibini
5,7 yoki 9 o‘yinchi bilan cheklab qo‘yish to‘g‘risida bir bitimga kelishildi. O‘yinda
necha kishilik jamoa ishtirok etishi o‘yin maydonining kattaligiga bog‘liq bo‘lgan.
Tez orada jamoadagi o‘yinchilar soni butunlay standart holga keltirildi, ya’ni bir
vaqtning o‘zida 5 kishidan ortiq o‘yinchi qatnashishiga ruxsat etilmaydigan bo‘ldi
va basketbol bosqichma-bosqich rivojlanib bordi. I bosqich. 1891-1918-yillarni o‘z
ichiga olib, basketbolning yangi o‘yin sifatida shakllanib borish bosqichi
hisoblanadi. Avvaliga gimnastika mashg‘ulotlarini biroz jonlantirish uchun
yaratilgan basketbol asta-sekin sport o‘yiniga aylanib, uning o‘ziga xos barcha
xususiyatlari shakllana boshlaydi.
O‘yinda ishtirok etayotgan jamoa a’zolarining har biri uchun muayyan
funksiya vazifalar belgilab beriladi. II bosqich. 1919-1931-yillardan iborat bo‘lib,
bu davr milliy basketbol federatsiyalari tashkil etilganligi bilan ajralib turadi. Bu
esa basketbolning sport o‘yini sifatida rivojlanib borishiga ijobiy ta’sir ko‘rsatadi.
Xuddi shu davrda dastlabki basketbol bo‘yicha halqaro turnir – musobaqalar
o‘tkaziladi. III bosqich. 1932-1947-yillarni o‘z ichiga oladi. Bu davr butun dunyo
bo‘yicha basketbol o‘yini har tomonlama rivojlanganligi bilan xarakterlidir. Bu
davrda basketbol o‘yini federatsiyasi (FIB) tashkil etiladi. Bu xodisa unutilmas
voqea bilan basketbolni sportning Olimpiya turidagi o‘yinlar qatoriga kiritilishi
bilan birga sodir bo‘ladi. Shu davrda sobiq sovet basketbolchilari ham halqaro
maydoniga chiqadilar. Basketbol texnikasi va taktikasiga yangiliklar kiritiladi. IV
bosqich. 1948-1965-yillarni o‘z ichiga oladi. Bu-yillarda butun dunyoda basketbol
o‘yini shiddat bilan rivojlanibgina qolmay, muayyan sakrashlar tarzidagi
taraqqiyot va sport mahoratining o‘sishi ham ana shu davrga to‘g‘ri keladi. To‘pni
bir qo‘l bilan otish qoidasipaydo bo‘ladi, raqibning hujumiga qarshi o‘zini himoya
qilish texnikasi va taktikasida ancha murakkab malakalar paydo bo‘ladi. Mini-
basketbol o‘yini vujudga kelib, dunyo buylab tarqala boshlaydi. Milliy
14

professional basketbol uyushmalari (NBA) paydo bo‘ladi. Basketbolchilarning
halqaro aloqalari mustahkamlanadi, o‘yin texnikasi va taktikasida yangiliklar
vujudga keladi. Musobaqalar qoidasi va hakamlik uslubiyati taqsimlashtiriladi.
1.2 O‘zbekistonda basketbolning rivojlanishi tarixi
O‘zbekiston hududida basketbol 1913-14 yillarda tarqala boshlanganligi
haqida ma’lumotlar bor. Ammo, o‘lkamizda faqat 1917 yildan kein chinikkam
rivojlana bordi. O‘zbek sportchilarining basketbol bilan tanishishi VSEOVUCH
vakili L.D. Barxashning nomi bilan bog’liq. U 1920 yilda Farg’onada basketbol
jamoalarini tashkil qilib ularni qoidalari bilan tanishtirdi. Basketbol 28x16 m li
maydonchada har jamoada 9 kishidan iborat bo‘lib o‘ynaydilar. Maydoncha
chiziqlar bilan 3 qismga bo‘linib, basketbolchilar 3 himoyachi, 3 yarim himoyachi
va 3 hujumchiga ajratilar edi. Ular to‘pni savatga ikki qo‘llab, pastdan otar
edilar.
Toshkentda basketbol jamoasini VSEOVUCH instruktori S.Stariy tashkil
qildi. R.Taranov, A. Bagachenkov, YU. Beloserkovskiylar bu komanlaga a’zo
edilar. Basketbol seksiyalari keyinchalik Namangan, Samarqand va O‘rta
Osiyodagi boshqa shaxslarning fabrika, zavod va boshqa tashkilotlarda o‘ynada
boshladi. SHuning uchun basketbol irdaryo viloyatining 1924 yilda olimpiadasi
dasturiga kiritildi. Bu yillarda musobaqalar 1922 yildagi Moskva qoidalari asosida
o‘tkazildi. O‘yin vaqti 40 m bo‘lib, har ikki jamoa 5 kishidan iborat edi (2 ta
himoyachi, markaziy o‘yinchi va 2 ta hujumchi ) Himoyaga faqatgina markaziy
hujumchi qaytib kelar va o‘yinda hech qanday kombinatsiya qo‘llanilmasdi.
Jarima to‘plarini otish jamoaning bitta o‘yinchisi zimmasiga yuklatilar edi. O‘yin
davomida basketbolchining faqat jarohatlandagina almashtirish mumkin edi.
Dastlabki to‘p otishda markazdan boshlaydigan basketbolchilar bitta qo‘llarni
orqapa qilib turishlari, jamoalarning hujumchilari esa, oldi zonalarda turishlari
lozim edi. Basketbolning bir joyda to‘pni 2 dek dan ortiq tutib turish taqiqlanadi.
To‘pni savatga ikki qo‘llab pastdan va bir qo‘llab yelkadan otish keng
qo‘llaniladigan usullardan bo‘lib hisoblanadi.
15

O‘rta Osiyo hududida bir necha Respublikalar tashkil etilgach,
O‘zbekistonda jismoniy tarbiya va sport ishlarini bajarishni sport tashkilotlari o‘z
zimmalariga oldilar. 1923 yil 13 iyunda chiqarilgan qaror Respublikamiz
jismoniy tarbiya va sport hayotida katta voqea bo‘ldi.
Musobaqa shu yillarda takomillashdi. SHit maydoni chegaralovchi
chiziqdan 60 sm ichkariga o‘rnatiladigan bo‘ldi. Basketbolchilarning texnikasidan
to‘pni vaqtida tezlik bilan uzatish va shit tagidan uni va ikki qo‘llab savatga otish
kabi usullar paydo bo‘ldi.
Respublika bo‘ylab keng tarqalayotgan basketbol o‘yini 1927 yilda butun
o‘zbek spartakiadasi dasturiga kiritildi. Spartakiada Toshkent, Andijon , Farg’ona
va Samarqand viloyatlari jamoalari qatnashdilar.
1928 yil 11 butun o‘zbek spartakiadasi bo‘lib o‘tdi. Spartakiada Toshkentning
erkaklar va ayollar birinchi o‘rinni egalladilar. Bunda 1928 yilda Moskvada
o‘tkazilgan spartakiadada O‘zbekiston basketbolchilari xalqaro uchrashuvini
o‘tkazdilar, ular Fransiya terma jamoasi bilan uchrashuv erkaklar 49x12 va
ayollar 24:12 hisobi bilan g’alaba qozondilar.
1928 yildagi spartakiadagi tayyorgarlik natijasida Respublika basketbolning
rivojlanishi bir muncha jonlangan bo‘lsa ham doimiy musobaqalar kalendarining
bo‘linishi, basketbol maydonchalarining kamligi jamoalarda murabbiylarning
yetishmasligi bu o‘yinning chinakkam ommaviy tus olishiga to‘sqinlik qilar edi.
1929 yildagi shaharlar birinchiligida ishlab chiqarish jamoalari bilan bir
qatorda oliy o‘quv yurtlarining jamoalari ham qatnadilar.
1933 yil 10 yanvarda qabul qilingan O‘zbekistonning jismoniy tarbiya
ishlari haqidagi qarorini Respublika jismoniy tarbiya ishlarini rivojlantirishda
katta ahimiyatga ega bo‘ldi.1933 yildan boshlab basketbol butun o‘zbek
spartakiadasi dasturiga kiritildi va muntazam ravishda Respublika birinchiliklari
o‘tkazila boshladi.1934 yilda basketbol bo‘yicha o‘tkazilgan birinchi O‘rta Osiyo
spartakiadasiga esa O‘zbekiston erkaklari va ayollar terma jamoalari birinchi
o‘rinni egallashdilar.Respublikamiz basketbolchilari 1952 yilgacha o‘tgan O‘rta
Osiyo Respublikalari va Qozog’istonning spartakiadalariga ham birinchilikni
16

qolgan bermadilar. 1952 yildan so‘ng musobaqalarda ayollar jamoasi
kuchligigicha qolgan bo‘lsa ham,erkaklar jamoasi 1973 yilgacha Qozog’iston
jamoasini oldiga o‘tkazib, ikkinchi o‘rin bilan kifoyalanib qoldi.
Respublika basktbolchilari 1935 yilda Leningradda o‘tkazilgan sobiq
ittifoq musobaqlarida qatnashib, erkaklar 12-inchi, ayollar 11-inchi rinlarni
egalladilar.
Sobiq ittifoq musobqalaridan so‘ng terma jamoa a’zolari Respublika
shaharlariga borib, seminarlar, murabbiylar yig’ilishlari o‘tkazib basketbolni
targ’ib qila boshladilaryu
1936 - 37 va undan keyingi kun musobaqalarida Toshkent shahri jamoalari
Respublikamizning boshqa shahar jamoalaridan ancha ustun edilar, lekin o‘zbek
basketbolchilari texnik va taktik tayyorgarlikda o‘sha davrdagi Rossiya, Latviya,
Litva va Estoniya jamoalaridan ancha orqaga edilar.
1939 yilda mamlakaitimizda musobaqaning yangi yoidalari joriy etildi. Bu
qoidalar Xalqaro musobaqalar qoidalariga munosib tuzildi. Masalan, musobaqalar
“toza” o‘yin vaqti o‘yicha o‘tkazilgan bo‘ladi, basetbolchilariga ega bo‘lishga va
bu basketbolchilarni xihlagancha almashtirishlari ruxsat berila boshladi. YAngi
qoida bo‘yicha maydon ikki zonaga bo‘linib, “zona qoidasi” kiritildi.
Basketbolchilarning to‘pni orqa zonaga 10 sek dan ortiq ushlab turish taqiqlanadi.
YAngi qoidalar bo‘yicha savatga to‘p tushurgan jamoa basktbolchilari o‘yinni
markazdan boshlamay, to‘pni o‘z zonalarining shit ortidagi chiziq orqasidan
o‘yinga kiritadigan bo‘ldi. Jarima to‘plarini endi “jabrlangan” basketbolchilarning
o‘zigina bajaradigan bo‘ladi. YAngi qoidaning qo‘llanish o‘yinni bir muncha tez
olib borishga, o‘yin texnikasi va taktikasining takomillashishiga olib keladi.
Respublikaning kuchli basketbolchilari to‘pni ko‘krakdan ikki o‘qldlab va
yelkadan bir qo‘llab uzatish kabi usullari qo‘llay boshladilar.
1944 yilda Respublkamizda atigi 91 ta basketbol maydonchasi bor edi. Bu
yillarda, ayniqsa sportning mudofaa turlari keng ko‘lamda rivojlantirildi.
17

Ikkinchi jahon urushi yillarida sportchilar qatorida basketbolchilar ham
faol qatnashdilar. Bir necha orden va medallar bilan mukofatlanganar.
A.R.Krillov, M.A. Fyodorov, S.I. Utkin, M.F. Timofeyev lar shular jumlasidandir.
1945 yiloda Toshkentda 3 - incha o‘zbek spartakiadasi bo‘lib o‘tdi.
Spartakianing basketbol turida ayollar va erkaklarning 7 ta jamoalari qatnashdi.
Birinchi o‘rinni Toshent shahrining ayollar va erkaklar jamoalari egalladilar.
1946 - 60 yillar Respublikamizda basketbol o‘yinning muhim bosqichi bo‘lib
hisoblanadi.
1946 yil O‘zbekistonda sportchilar o‘rtasida olib borilgan nazorat birgina
Respublika sport qo‘mitasining shifokor tomonidan amalga oshirganlar, hammasi
bo‘lib 2104 kishi basketbol bilan shug’ullanganlar edi. Bu yillarda
Respublikamizning sanoat korxonalarida, o‘quv yurtlarida, jamoa xo‘jaliklarda
haamda mahallik millat vakillari o‘rtasida basketbolni rivojlanishiga katta
ahamiyat berildi. Mahalliy millat vakillarining jamoalari o‘rtasida birinchi
Respublika chempionati 1945 yilda Andijonda bo‘lib o‘tdi. Musobaqalarda 4 ta
jamoa qatnashib, 1 - inchi o‘rinni Samarqand, 2 - inchi o‘rinni Namangan , 3 - inchi
o‘rinni Andijon, 4 - inchi o‘rinni Toshkent shahrining jamoalari egalladilar.
1946 yil Andijon mahalliy millat vakillarining, ya’ni erkaklarning jamoalari
o‘rtasida ikkinchi Respublika chempionati. Bu musobaqalarda Respublikamizning
8 viloyatidan 50 kishi qatnashdi. Musobaqalar juda qiyin sharoitda o‘tkazilgan
edi: zalning kattaligi 29x10,4 m bo‘lib, shit devorga mahkamlangan, yorug’lik
manbalari o‘rnatilgan edi va h.k. qizig’i shundaki, musobaqa uchun Andijon
shahrida bitta basketbol to‘pi topilgan edi.
Bu musobaqalarda U. Bektimirov, U. Umarov, A. SHermuxammadov,
Munavarxujayev, T. Isoxujayev, X. Sultonov va Musaxujayevlardan tashkil
topgan Toshkent jamoasi 1 - inchi o‘rinni egalladi.
S h u yillarda basketbol talabalar va maktab o‘quvchilari orasitda keng
ommalashgan edi. Masalan, Toshkent shahrining talabalari faqat 556 kishi,
maktab o‘quvchilaridan 962 nafar basketbolchi basketbol seksiyalariga qatnashar
edilar.
18

1947 yilda millat vakillari jamoalar o‘rtasida 3 - inchi Respublika
chempionati o‘tkazildi. Bu musobaqalarda 7 ta jamoa qatnashib, U Orifjonov,
M.Tayirxujayev, U. Mirzaaxmedov, CH. Batishev, R. Sodiqov, B, G’ofurov, R.
Odilov, A. SHermuxammadov lardan tashkil topgan Toshkent shahri jamoasi
3 - inchi o‘rinni egalladilar.1960 yillarda O‘zbekistonda basketbolni rivojlanishida
yangi bosqich boshlandi. Bu davrda ko‘pgina yangi musobaqalar tashkil qilindi,
sport mashg’ulotlarini yil bo‘yi muntazam olib borish yaxshi yo‘lga qo‘ydi.
1960 - 66 yillarda Toshkentning “Mehnat” jamoasi va shu jamoa bazasida
tuzilgan Respublika ayollar terma jamoasi yuqori natijalarga erishdilar. Ular
1961yildan boshlab sobiq ittifoq chempionatining “A” sinfi musobaqalarida
qatnashish huquqiga ega bo‘lishdilar.
1962 yilda sobiq ittifoq birinchiligida “Mehnat” ayollar jamoasi 7 - inchi
o‘rinni egalladi. Bu musobaqada jamoaning 6 a’zosi (G.Salimov, K.CHernisheva,
A. Iskova va T. Tomina) O‘rta Osiyo Respublikalari Qozog’iston xotin - qizlar
o‘rtasida birinchi bo‘lib basketbol bo‘yicha sport ustasi “sobiq ittifoq sport
ustasi normasini bajardi.SHunisi qiziqki, O‘zbekistonda basketbolchilarni o‘sha
yilgi chempionatda Riganing TTT jamoasi ustidan g’alaba qozongan edilar.
1968 - 1978 yillarda o‘tkazilgan Respublika birinchiliklarida Toshkent
shahrining jamoalari kuchlilik qildilar.Toshkent, Farg’ona, Samarqand, Andijon
va Buxoro jamoalari sovrinli o‘rinlarni egallab keldilar.O‘zbekiston Respublikasi
milliy mustaqillikka erishgandan so‘ng basketbol sport turlari ichida ommaviy tus
oldi, chunki Respublikamizda jismoniy madaniyat va sportning yangi qonunlari
chiqarildi. Bir qator tarixiy qarorlar chiqarilishi tufayli Respublikamizning barcha
viloyatlarida, shaxarlarida, tumanlarida basketbol jamoalari tashkil qilina
boshladi. Uning moddiy texnik bazasini yaratish kabi muhim masalalar hukumat
darajasida ko‘rinib borildi. Bu boradi, ayniqsa Respublikda xotin - qizlar basktbol
jamoasi iqtidorli basketbolchilar bilan shakllanib bormoqda. Bunda Samarqand
davlat universiteti basketbolchilari O‘rta Osiyo o‘yinlarida muvaffaqiyat bilan
qatnashib ovrinli zrinlarni egallab kelmoqdalar. Bunga misol qilib, Namanganda
o‘tkazilgan talabalarning 2000 yil Universiadasida Samarqandliklar 1 - inchi
19

o‘rinnni egallab, “Tiko” mashinasi bilan taqdirlandilar. Ayni vaqtda Navoiy
viloyatining Zarafshon jamoasinig xotin - qizlar basketbol jamoasi ham yildan yilga
o‘zlarining sport mahoratlarini oshirib kelmoqdalar. Buxoro viloyatida, Toshkent
shahrida, ayniqsa o‘g’il bolalar o‘rtasida basketbol o‘yinlari rivojlanib bormoqda.
Bunda ustozlardan Burnashov, O. Rasulov larning xizmatlari kattadir.
Bular tomonidan basketbolning uslubiy tavsiyanomalari darsdan tashqari
vaqtlarda o‘yin qoidalari tuzilib Respublika mutaxassislariga tavsiya qilinmoqda.
Moskva bo‘ladigan spartakiadasida O‘zbekiston basketbolchilari terma
jamoalari aniqlandi.
O‘zbekiston hududida basketbol 1913-14 yillarda tarqala boshlanganligi haqida
ma’lumotlar bor. Ammo, o‘lkamizda faqat 1917 yildan kein chinikkam
rivojlana bordi. O‘zbek sportchilarining basketbol bilan tanishishi
VSEOVUCH vakili L.D. Barxashning nomi bilan bog’liq. U 1920 yilda
Farg’onada basketbol jamoalarini tashkil qilib ularni qoidalari bilan tanishtirdi.
Basketbol 28x16 m li maydonchada har jamoada 9 kishidan iborat bo‘lib
o‘ynaydilar. Maydoncha chiziqlar bilan 3 qismga bo‘linib, basketbolchilar 3
himoyachi, 3 yarim himoyachi va 3 hujumchiga ajratilar edi. Ular to‘pni savatga
ikki qo‘llab, pastdan otar edilar.Toshkentda basketbol jamoasini VSEOVUCH
instruktori S.Stariy tashkil qildi. R.Taranov, A. Bagachenkov, YU.
Beloserkovskiylar bu komanlaga a’zo edilar. Basketbol seksiyalari keyinchalik
Namangan, Samarqand va O‘rta Osiyodagi boshqa shaxslarning fabrika, zavod va
boshqa tashkilotlarda o‘ynada boshladi. SHuning uchun basketbol irdaryo
viloyatining 1924 yilda olimpiadasi dasturiga kiritildi. Bu yillarda musobaqalar
1922 yildagi Moskva qoidalari asosida o‘tkazildi. O‘yin vaqti 40 m bo‘lib, har
ikki jamoa 5 kishidan iborat edi (2 ta himoyachi, markaziy o‘yinchi va 2 ta
hujumchi ) Himoyaga faqatgina markaziy hujumchi qaytib kelar va o‘yinda hech
qanday kombinatsiya qo‘llanilmasdi. Jarima to‘plarini otish jamoaning bitta
o‘yinchisi zimmasiga yuklatilar edi. O‘yin davomida basketbolchining faqat
jarohatlandagina almashtirish mumkin edi. Dastlabki to‘p otishda markazdan
boshlaydigan basketbolchilar bitta qo‘llarni orqapa qilib turishlari, jamoalarning
20

hujumchilari esa, oldi zonalarda turishlari lozim edi. Basketbolning bir joyda
to‘pni 2 dek dan ortiq tutib turish taqiqlanadi. To‘pni savatga ikki qo‘llab pastdan
va bir qo‘llab yelkadan otish keng qo‘llaniladigan usullardan bo‘lib hisoblanadi.
O‘rta Osiyo hududida bir necha Respublikalar tashkil etilgach,
O‘zbekistonda jismoniy tarbiya va sport ishlarini bajarishni sport tashkilotlari o‘z
zimmalariga oldilar. 1923 yil 13 iyunda chiqarilgan qaror Respublikamiz
jismoniy tarbiya va sport hayotida katta voqea bo‘ldi.
Musobaqa shu yillarda takomillashdi. SHit maydoni chegaralovchi
chiziqdan 60 sm ichkariga o‘rnatiladigan bo‘ldi. Basketbolchilarning texnikasidan
to‘pni vaqtida tezlik bilan uzatish va shit tagidan uni va ikki qo‘llab savatga otish
kabi usullar paydo bo‘ldi.
Respublika bo‘ylab keng tarqalayotgan basketbol o‘yini 1927 yilda butun
o‘zbek spartakiadasi dasturiga kiritildi. Spartakiada Toshkent, Andijon , Farg’ona
va Samarqand viloyatlari jamoalari qatnashdilar.
1928 yil 11 butun o‘zbek spartakiadasi bo‘lib o‘tdi. Spartakiada
Toshkentning erkaklar va ayollar birinchi o‘rinni egalladilar. Bunda Moskva
bo‘ladigan spartakiadasida O‘zbekiston basketbolchilari terma jamoalari
aniqlandi.
1928 yilda Moskvada o‘tkazilgan spartakiadada O‘zbekiston basketbolchilari
xalqaro uchrashuvini o‘tkazdilar, ular Fransiya terma jamoasi bilan uchrashuv
erkaklar 49x12 va ayollar 24:12 hisobi bilan g’alaba qozondilar.
1928 yildagi spartakiadagi tayyorgarlik natijasida Respublika basketbolning
rivojlanishi bir muncha jonlangan bo‘lsa ham doimiy musobaqalar kalendarining
bo‘linishi, basketbol maydonchalarining kamligi jamoalarda murabbiylarning
yetishmasligi bu o‘yinning chinakkam ommaviy tus olishiga to‘sqinlik qilar edi.
1929 yildagi shaharlar birinchiligida ishlab chiqarish jamoalari bilan bir
qatorda oliy o‘quv yurtlarining jamoalari ham qatnadilar.1933 yil 10 yanvarda
qabul qilingan O‘zbekistonning jismoniy tarbiya ishlari haqidagi qarorini
Respublika jismoniy tarbiya ishlarini rivojlantirishda katta ahimiyatga ega
bo‘ldi.1933 yildan boshlab basketbol butun o‘zbek spartakiadasi dasturiga kiritildi
21

va muntazam ravishda Respublika birinchiliklari o‘tkazila boshladi.1934 yilda
basketbol bo‘yicha o‘tkazilgan birinchi O‘rta Osiyo spartakiadasiga esa
O‘zbekiston erkaklari va ayollar terma jamoalari birinchi o‘rinni egallashdilar.
Respublikamiz basketbolchilari 1952 yilgacha o‘tgan O‘rta Osiyo
Respublikalari va Qozog’istonning spartakiadalariga ham birinchilikni qolgan
bermadilar. 1952 yildan so‘ng musobaqalarda ayollar jamoasi kuchligigicha
qolgan bo‘lsa ham,erkaklar jamoasi 1973 yilgacha Qozog’iston jamoasini oldiga
o‘tkazib, ikkinchi o‘rin bilan kifoyalanib qoldi.
Respublika basktbolchilari 1935 yilda Leningradda o‘tkazilgan sobiq
ittifoq musobaqlarida qatnashib, erkaklar 12-inchi, ayollar 11-inchi rinlarni
egalladilar.
Sobiq ittifoq musobqalaridan so‘ng terma jamoa a’zolari Respublika
shaharlariga borib, seminarlar, murabbiylar yig’ilishlari o‘tkazib basketbolni
targ’ib qila boshladilaryu
1936 - 37 va undan keyingi kun musobaqalarida Toshkent shahri jamoalari
Respublikamizning boshqa shahar jamoalaridan ancha ustun edilar, lekin o‘zbek
basketbolchilari texnik va taktik tayyorgarlikda o‘sha davrdagi Rossiya, Latviya,
Litva va Estoniya jamoalaridan ancha orqaga edilar.1939 yilda mamlakaitimizda
musobaqaning yangi yoidalari joriy etildi. Bu qoidalar Xalqaro musobaqalar
qoidalariga munosib tuzildi. Masalan, musobaqalar “toza” o‘yin vaqti o‘yicha
o‘tkazilgan bo‘ladi, basetbolchilariga ega bo‘lishga va bu basketbolchilarni
xihlagancha almashtirishlari ruxsat berila boshladi. YAngi qoida bo‘yicha
maydon ikki zonaga bo‘linib, “zona qoidasi” kiritildi. Basketbolchilarning to‘pni
orqa zonaga 10 sek dan ortiq ushlab turish taqiqlanadi. YAngi qoidalar bo‘yicha
savatga to‘p tushurgan jamoa basktbolchilari o‘yinni markazdan boshlamay,
to‘pni o‘z zonalarining shit ortidagi chiziq orqasidan o‘yinga kiritadigan bo‘ldi.
Jarima to‘plarini endi “jabrlangan” basketbolchilarning o‘zigina bajaradigan
bo‘ladi. YAngi qoidaning qo‘llanish o‘yinni bir muncha tez olib borishga, o‘yin
texnikasi va taktikasining takomillashishiga olib keladi. Respublikaning kuchli
22

basketbolchilari to‘pni ko‘krakdan ikki o‘qldlab va yelkadan bir qo‘llab uzatish
kabi usullari qo‘llay boshladilar.
1944 yilda Respublkamizda atigi 91 ta basketbol maydonchasi bor edi. Bu
yillarda, ayniqsa sportning mudofaa turlari keng ko‘lamda rivojlantirildi.
Ikkinchi jahon urushi yillarida sportchilar qatorida basketbolchilar ham
faol qatnashdilar. Bir necha orden va medallar bilan mukofatlanganar.
A.R.Krillov, M.A. Fyodorov, S.I. Utkin, M.F. Timofeyev lar shular
jumlasidandir.1945 yiloda Toshkentda 3 - incha o‘zbek spartakiadasi bo‘lib o‘tdi.
Spartakianing basketbol turida ayollar va erkaklarning 7 ta jamoalari qatnashdi.
Birinchi o‘rinni Toshent shahrining ayollar va erkaklar jamoalari egalladilar.
1946 - 60 yillar Respublikamizda basketbol o‘yinning muhim bosqichi bo‘lib
hisoblanadi.
1946 yil O‘zbekistonda sportchilar o‘rtasida olib borilgan nazorat birgina
Respublika sport qo‘mitasining shifokor tomonidan amalga oshirganlar, hammasi
bo‘lib 2104 kishi basketbol bilan shug’ullanganlar edi. Bu yillarda
Respublikamizning sanoat korxonalarida, o‘quv yurtlarida, jamoa xo‘jaliklarda
haamda mahallik millat vakillari o‘rtasida basketbolni rivojlanishiga katta
ahamiyat berildi. Mahalliy millat vakillarining jamoalari o‘rtasida birinchi
Respublika chempionati 1945 yilda Andijonda bo‘lib o‘tdi. Musobaqalarda 4 ta
jamoa qatnashib, 1 - inchi o‘rinni Samarqand, 2 - inchi o‘rinni Namangan , 3 - inchi
o‘rinni Andijon, 4 - inchi o‘rinni Toshkent shahrining jamoalari egalladilar.
1946 yil Andijon mahalliy millat vakillarining, ya’ni erkaklarning jamoalari
o‘rtasida ikkinchi Respublika chempionati. Bu musobaqalarda Respublikamizning
8 viloyatidan 50 kishi qatnashdi. Musobaqalar juda qiyin sharoitda o‘tkazilgan
edi: zalning kattaligi 29x10,4 m bo‘lib, shit devorga mahkamlangan, yorug’lik
manbalari o‘rnatilgan edi va h.k. qizig’i shundaki, musobaqa uchun Andijon
shahrida bitta basketbol to‘pi topilgan edi.
Bu musobaqalarda U. Bektimirov, U. Umarov, A. SHermuxammadov,
Munavarxujayev, T. Isoxujayev, X. Sultonov va Musaxujayevlardan tashkil
topgan Toshkent jamoasi 1 - inchi o‘rinni egalladi.Shu yillarda basketbol talabalar
23

va maktab o‘quvchilari orasitda keng ommalashgan edi. Masalan, Toshkent
shahrining talabalari faqat 556 kishi, maktab o‘quvchilaridan 962 nafar
basketbolchi basketbol seksiyalariga qatnashar edilar.1947 yilda millat vakillari
jamoalar o‘rtasida 3 - inchi Respublika chempionati o‘tkazildi. Bu musobaqalarda 7
ta jamoa qatnashib, U Orifjonov, M.Tayirxujayev, U. Mirzaaxmedov, CH.
Batishev, R. Sodiqov, B, G’ofurov, R. Odilov, A. SHermuxammadov lardan
tashkil topgan Toshkent shahri jamoasi 3 - inchi o‘rinni egalladilar.
1960 yillarda O‘zbekistonda basketbolni rivojlanishida yangi bosqich
boshlandi.Bu davrda ko‘pgina yangi musobaqalar tashkil qilindi, sport
mashg’ulotlarini yil bo‘yi muntazam olib borish yaxshi yo‘lga qo‘ydi.
1960 - 66 yillarda Toshkentning “Mehnat” jamoasi va shu jamoa bazasida
tuzilgan Respublika ayollar terma jamoasi yuqori natijalarga erishdilar. Ular
1961yildan boshlab sobiq ittifoq chempionatining “A” sinfi musobaqalarida
qatnashish huquqiga ega bo‘lishdilar.
1962 yilda sobiq ittifoq birinchiligida “Mehnat” ayollar jamoasi 7 - inchi
o‘rinni egalladi. Bu musobaqada jamoaning 6 a’zosi (G.Salimov, K.CHernisheva,
A. Iskova va T. Tomina) O‘rta Osiyo Respublikalari Qozog’iston xotin - qizlar
o‘rtasida birinchi bo‘lib basketbol bo‘yicha sport ustasi “sobiq ittifoq sport
ustasi normasini bajardi.SHunisi qiziqki, O‘zbekistonda basketbolchilarni o‘sha
yilgi chempionatda Riganing TTT jamoasi ustidan g’alaba qozongan edilar.
1968 - 1978 yillarda o‘tkazilgan Respublika birinchiliklarida Toshkent
shahrining jamoalari kuchlilik qildilar.Toshkent, Farg’ona, Samarqand, Andijon
va Buxoro jamoalari sovrinli o‘rinlarni egallab keldilar.O‘zbekiston Respublikasi
milliy mustaqillikka erishgandan so‘ng basketbol sport turlari ichida ommaviy tus
oldi, chunki Respublikamizda jismoniy madaniyat va sportning yangi qonunlari
chiqarildi. Bir qator tarixiy qarorlar chiqarilishi tufayli Respublikamizning barcha
viloyatlarida, shaxarlarida, tumanlarida basketbol jamoalari tashkil qilina
boshladi. Uning moddiy texnik bazasini yaratish kabi muhim masalalar hukumat
darajasida ko‘rinib borildi. Bu boradi, ayniqsa Respublikda xotin - qizlar basktbol
jamoasi iqtidorli basketbolchilar bilan shakllanib bormoqda. Bunda Samarqand
24

davlat universiteti basketbolchilari O‘rta Osiyo o‘yinlarida muvaffaqiyat bilan
qatnashib ovrinli zrinlarni egallab kelmoqdalar. Bunga misol qilib, Namanganda
o‘tkazilgan talabalarning 2000 yil Universiadasida Samarqandliklar 1 - inchi
o‘rinnni egallab, “Tiko” mashinasi bilan taqdirlandilar. Ayni vaqtda Navoiy
viloyatining Zarafshon jamoasinig xotin - qizlar basketbol jamoasi ham yildan yilga
o‘zlarining sport mahoratlarini oshirib kelmoqdalar. Buxoro viloyatida, Toshkent
shahrida, ayniqsa o‘g’il bolalar o‘rtasida basketbol o‘yinlari rivojlanib bormoqda.
Bunda ustozlardan Burnashov, O. Rasulov larning xizmatlari kattadir. Bular
tomonidan basketbolning uslubiy tavsiyanomalari darsdan tashqari vaqtlarda
o‘yin qoidalari tuzilib Respublika mutaxassislariga tavsiya qilinmoqda.
Bu borada O‘zbekistnda jismoniy tarbiya instituti tomonidan
ustoz - murabbiylarni malakalarini oshirish borasida juda katta ishlar qilinmoqda.
Hozirgi kunda Respublikamizda 100 ga yaqin basketbol zallari 8000 dan
ortiq basketbol maydonchalari mavjud. Basketbol to‘garaklarini 4000 dan ortiq
ustoz - murabbiylar boshqarib borishmoqda.
1996 yil 6 iyun kuni mamalakatimizning poytaxtida basketbol bo‘yicha erkaklar va
ayollar jamoalari o‘rtasida bo‘lib o‘tgan O‘zbekiston chempionatida kutulmagan
natijalari qayd qilindi. Erkaklar jamoalari o‘rtasida MXSK basketbolchilar
chempionatlikni qo‘lga kiritgan bo‘lsa ayollar o‘rtasida Samarqandning
“Avtoyo‘l” jamoasi holib bo‘ldi.
Darhaqiqat, jamoalarning imkoniyatlari hamda jamg’argan ochkolari
inobatga olinadigan bo‘lsa, chempionatni aniqlashda hech qanday ahamiyat kasb
etmas edi.
MXSK basetbolchilari hatto ikkinchi o‘rinni o‘qlga kiritgan Buxoro
jamoasidan ham mahorat bobida ancha ustun hisobi buni yaqqol tasdiqlab turar
edi. Samarqandlik basketbolchilar faxrli 2 - inchi o‘rin sohiblari bo‘ldilar.
Ayollar jamoalari zrtasidagi bellashuvlarda biroz boshqacha vaziyat
vujudga keldi. Bu yerda asosiy bahs kuchlari qarayib teng bo‘lgan
Samarqandning SHKIF jamoalari o‘rtasida bordi Samarqandlik dastlabki ikki
turda raqiblari ustidan g’alaba qozonib chepionat g’olibligini naqd qo‘ygan edilar.
25

SHu bois poytaxt basketbolchilarning yakunlovchi turda 76:65 hisobida holib
chiqishi ularning turnir jadvalidagi mavqeiga hech qanday ta’sir ko‘rsatmaydi.
Navoiyning “stroitel” jamoasi basketbolchi qizlari 3 - inchi o‘rin sohibalarini
bo‘ldilar.
Chempionat o‘yinlari sovrindorlari jamoalarning boshqa jamoalarga
nisbatan kuchli jamolarning uchrashuvlarga qiziqishi susaytirdi, sportning bu turi
mamlakatimizning barcha mintaqalarida bir tekis rivojlanmayotganidan dalolat
beradi. Bu haqida mutaxassislar basketbol rivojiga mas’ul bo‘lgan kishilar jiddiy
o‘ylab ko‘rishlari, tegishli chora - tadbirlar belgilash va amaliy harakatlarning
kuchaytirishlari lozim.Mustaqilligimizning 8 yilliida 1999 yil 16 iyun basketbol.
1999 yl 13 - 15 iyul kunlari mamlakakatimizning poytaxtida Osiyo
chempionatining saralash uchrashuvlari o‘tkazildi. O‘z saralash guruhida
yurtdoshlarimiz g’oliblikni qo‘lga kiritdilar. O‘yinlar natijalari qo‘yidagicha:
1996 yil 6 iyun kuni mamalakatimizning poytaxtida basketbol bo‘yicha
erkaklar va ayollar jamoalari o‘rtasida bo‘lib o‘tgan O‘zbekiston chempionatida
kutulmagan natijalari qayd qilindi. Erkaklar jamoalari o‘rtasida MXSK
basketbolchilar chempionatlikni qo‘lga kiritgan bo‘lsa ayollar o‘rtasida
Samarqandning “Avtoyo‘l” jamoasi holib bo‘ldi.
Darhaqiqat, jamoalarning imkoniyatlari hamda jamg’argan ochkolari
inobatga olinadigan bo‘lsa, chempionatni aniqlashda hech qanday ahamiyat kasb
etmas edi.
MXSK basetbolchilari hatto ikkinchi o‘rinni o‘qlga kiritgan Buxoro
jamoasidan ham mahorat bobida ancha ustun hisobi buni yaqqol tasdiqlab turar
edi. Samarqandlik basketbolchilar faxrli 2 inchi o‘rin sohiblari bo‘ldilar.
Ayollar jamoalari zrtasidagi bellashuvlarda biroz boshqacha vaziyat
vujudga keldi. Bu yerda asosiy bahs kuchlari qarayib teng bo‘lgan
Samarqandning SHKIF jamoalari o‘rtasida bordi Samarqandlik dastlabki ikki
turda raqiblari ustidan g’alaba qozonib chepionat g’olibligini naqd qo‘ygan edilar.
SHu bois poytaxt basketbolchilarning yakunlovchi turda 76:65 hisobida holib
chiqishi ularning turnir jadvalidagi mavqeiga hech qanday ta’sir ko‘rsatmaydi.
26

Navoiyning “stroitel” jamoasi basketbolchi qizlari 3 inchi o‘rin sohibalarini
bo‘ldilar.
CHempionat o‘yinlari sovrindorlari jamoalarning boshqa jamoalarga
nisbatan kuchli jamolarning uchrashuvlarga qiziqishi susaytirdi, sportning bu turi
mamlakatimizning barcha mintaqalarida bir tekis rivojlanmayotganidan dalolat
beradi. Bu haqida mutaxassislar basketbol rivojiga mas’ul bo‘lgan kishilar jiddiy
o‘ylab ko‘rishlari, tegishli chora tadbirlar belgilash va amaliy harakatlarning
kuchaytirishlari lozim.Mustaqilligimizning 8 yilliida 1999 yil 16 iyun basketbol.
1999 yl 13 15 iyul kunlari mamlakakatimizning poytaxtida Osiyo
chempionatining saralash uchrashuvlari o‘tkazildi. O‘z saralash guruhida
yurtdoshlarimiz g’oliblikni qo‘lga kiritdilar.
1.3 Basketbol o‘yini qoidalrini shakillanishi
O’yin texnikasi – basketbolning rivojlanish jarayonida shakllangan musobaqaning
konkret vaziyatlarni eng muvaffaqiyatli ochishga qaratilgan usullar yig’indisidir.
Basketbol o’yinni texnikasini bir tartibda o’rganish uchun uning
klassikafikatsiyadan foydaniladi. Basketbol o’yinni 2 bo’limdan tashkil topgan
turli texnik priyomlar yordamida o’tkazildi. Bu hujum texnikasi va himoya
texnikasi har bir bo’lim hujum va himoyadan qo’llaniladigan texnik
priyomlarning guruhlarning tashkil topadi. Usul gruppalari ularning har xil yo’llar
bilan bajarilishini o’z ichiga oladi. Oyoqlarni to’g’ri ishlata bilish va chalg’itish
usullari ikkala bo’limga ham qarashlidir. Usullarning ayrim bajarish yo’llari o’z
navbatida bajarilish harakteriga ko’ra bir biridan farq qiladi. Masalan usuli bir
joyda turib, harakatda bo’lganda yoki sakraganda bajarish mumkin.
Hujum texnikasi.
Hujumda qo’llaniladigan hujum texnikasi texnik priyomlarga to’pni ilish va
uzatish, uni yerga urib olib yurish, savatga otishlar , chalg’atishlar kiradi. Ular
maydonda harakat qilish to’xtalishlar va burilishlar kabi usullar bilan birgalikda
bajariladi. Bu usullarni bajarish eng qulay va mustahkam dastlabki holat
turishidan boshlanadi. Bunda oyoqlar bukilgan, gada bir oz oldinga egilgan,
uning og’irligi oyoqlarda barobar taqsimlangan, qo’llar to’pni olish va ushlab
27

turish uchun qulay holda ko’krak oldida bukilgan bo’lishi kerak. To’p keng
yoyilgan barmoqlar bilan kaftlarga to’liq tekizilmagan holda tutib turiladi.
Maydonda harakat qilish texnikasi.
Basketbolchi yurish, sakrash, to’htash va burilish yordamida maydonda
harakat qiladi. Bu guruhda priyomlarni oyoqlarning to’g’ri ishlashiga asoslanadi.
To’p bilan bajariladigan usullar texnikasi.
To’pni ilish bir yoki ikki qo’llab bajariladi. Bu harakatlar ko’krak va yelka
balandligiga, yuqorilab (boshdan baland) va pastlab (tizzadan past) hamda
dumalab va maydondan sapchib kelayotgan to’plarni ilishlarga ajratiladi.
O’rtacha balandlikda kelayotgan to’pni ikki o’qllab ilish eng asosiy
usullardan hisoblanadi. Basketbolchi bir oz bo’shashgan qo’llarni uchib kelayotgan
to’pga qarshi to’g’irlaydi. Panjalar yarim oysimot ochilgan bosh barmoqlarni bir-
birlariga qarab yo’naltirilgan, qolganlari esa oldinga yuqoriga qaratib keng
yoyilgan bo’ladi. To’p barmoqlarning ichiga tegishi bilanoq basketbolchi uni
mahkam ilib oladi, to’pning uchish tezligini kamaytiradi. Keyingi harakatlarni
bajarish uchun u qulay holatini egallaydi va qo’llarini bukib to’pni gavdaga
yaqinlashtiradi.
To’pni uzatish. To’pni uzatish asosiy texnik usul hisoblanadi. Uning
yordamida basketbolchilar o’zaro harakatlarini bajaradilar.O’yin davomida
uzatishning har xil usullari qo’llaniladi. O’yin sharoitiga qarab uzatishlar turli:
dastlabki holatlardan bir joyda turib harakatda sakrab; har hil harakatlarda yaqin
masofaga, uzoq masofaga, past va yuqori troyektoriya bilan yo’nalish bo’yicha
maydonning eni, bo’yi, diognali bo’ylab bajarilishi mumkin. Ikki qo’llab
ko’krakdan va yuqoridan to’p uzatish usullari zamonaviy basketbolda ko’proq
ishlatiladi. Ko’krakdan ikki qo’llab to’p uzatish yaqin va o’rta masofadda
bajaradigan o’zaro harakatlari paytida qo’llaniladi. Uni bajarish uchun basketblchi
turish holatida to’pni ko’krak oldida tutib turadi. Qo’llar bukilgan, tirsaklar
pastga tushirilgan bo’ladi. Barmoqlar joylashtirilgan, bosh barmoqlar bir-birlariga
qolganlari esa yuqoriga-oldindan qaratilgan bo’lishi lozim. To’pni uzatish
28

qo’llarning pastki-gavdaga, yuqoriga qarab dastlabki dira bo’ylab ajariladigan
harakati bilan bajariladi. SHundan so’ng qo’llar tez oldinga qarab to’g’irlanadi.
Uzatish panjalarining faol harakatlari bilan yakunlanadi. To’pni yo’nalish tezligini
oshirish uchun basketbolchi oyoqlarni to’hrilashi yoki qadam qo’yishi mumkin.
Savatga to’p otishlar. O’yinning yakuniy natijasi savatga otiladigan
to’plarning aniqligi bilan bog’liq Ular har xil: yaqin (3 metrdan ortiq)
masofalarda bajariladi. Otishlar xarakteriga sakraganda to’plarni savatga bir va
ikki qo’llab otish mumkin. Xoirgi kunda to’plar savatga himoyachilarning qattiq
qarshiligi ostida otiladi.Shuning uchun, to’pning savatga aniq borishga
oyoqlarning, qo’llarning, ayniqsa, panjalarning to’g’ri ishlashi, aniq mo’ljal olish
shu sharoitga mos samarali usulni tanlash shu bilan birga, basketbolchining
muvozanat saqlashiga va har xil sharoitda qiyin kordinatsiyali harakatlari bajarish
imkoniyatlarini yaratish uchun ma’lum mushak guruhlarini bo’shashtirish
qobiliyatlariga ega bo’lish katta ahamiyatga ega.
Zamonaviy basketbolda to’pni savatga sakraganda bir qo’llab otish shitdan
qaytgach to’pni qayta otish, “Kryuk” usulida va yuqoridan pastga otish kabi
usullar katta ahamiyatga ega.
To’pni yerga urib yurish.
To’pni bir qo’llab ketma-ket yerga urish to’pni yerga urib yurish deyiladi. Bu
usul bir joyda turganda, yurganda va asosan, yugurganda bajariladi.Bu usul to’pni
basketbolchining harakat qilishga qo’llaniladigan asosiy usul hisolanadi. To’pni
yerdan har xil: yuqoriroq va pastroq, sapchitib turib yurish mumkin. U qo’lni
bukib, to’pni bir oz yuqoriga ko’taradi so’ng uni yana maydonga ma’lum burchak
bo’yicha keskin itaradi.To’p pastroq sapchib yerga urib yurilganda oyoqlar
ko’proq bukiladi. To’pni tizzadan pastga tez-tez yerga urit yurishga oyoq va
qo’llarning har bir ma’lumda ishlashi, chap va o’ng qo’llarni barobar ishlata
bilish, harakatni yuqoriga tezlikda amalga oshirish maqsadga muvofiqdir.
Chalg’itishlar.
29

Asosiy maqsadni bajarishdan avval uni berkitib himoyachining diqqatini
chalg’itish uchun hujumchi bajaradigan harakatlar chalg’itishlar deb ataladi.
Ko’pchilik texnik usulllar yoki ularning qo’shilmas chalg’itish harakati sifatida
qullanishi mumkin. CHalg’itishlar qo’llanilayotgan priyomlarga mos sur’atda
bajarilishi kerak. Bunda muvozonat saqlanib qolishi shart. CHalg’itish
harakatlarini bir marta yoki bir necha marta bajarish mumkin. Ular to’psiz va
to’p bilan bir joyda turganda va harakatda bo’lganda bajarilish mumkin.
Harakat paytida chalg’atishlarni bajarish qiyinroq hisoblanadi.
Himoya texnikasi.
Jamoaning hamma basketbolchilari himoyada samarali o’ynay olishlari kerak.
Buning uchun eng avvalo mavjud himoya texnikasining hamma usulllarini
egallash lozim. Himoya texnikasi 2 guruhga: maydonda harakat qilish texnikasi
to’pni egallash va qarshi harakat qilish texnikasiga bo’linadi.
To’pni olib qo’yish. Bu usulni bajarish uchun to’p o’zatayotgan
basketbolchlarning harakatlarini diqqat bilan kuzatish, to’pning yo’nalish
tomonini oldindan aniqlash va to’g’ri pozisiyani tanlash zarur. Himoyadagi
basetblchi to’p uzatish vaqtida uni olib qo’yish maqsadida o’zini to’sib turgan
hujumchining oldindan to’pga qarshi chiqishi uchun turgan joyidan keskin
qo’zg’alishi lozim. Bunda oxirgi qadamning katta qo’yilishi, gavda va qo’llar
to’ga qaratilgan bo’lishi kerak. Basketbolga, har bir jamoa tarkibida 5 tadan
o’yinchi bo’lgan 2 ta jamoa o’ynaydi. Agarda maydonda, o’yinga tayyor
bo’lmagan o’yinchisi bor jamoa bo’lsa, o’yin boshlanmaydi. O’yin vaqti
yakunlanganda qaysi jamoat eng ko’p ochko to’plagan bo’lsa, o’sha jamoa g’olib
chiqqan bo’ladi.
O’yin, o’lchamlari 28x15 m bo’lgan maydonda o’tkaziladi, maydondagi barcha
chiziqlarning eni 5 sm.Jarima to’pini tashlash chizig’i (yuza qismi), tashqi
chiziqning ichkari qismidan 5,80 m uzoqda bo’ladi.
30

Yarim aylana bilan ajratilgan, raqib savati yonidagi maydonchadan tashqari,
maydonni barcha qismi 3 ochkolik to’p tashlash zonasiga kiradi 3 ochkolik chiziq,
3 ochkolik to’p tashlash zonasiga kirmaydi.
Jamoalar. Jamoada, o’yinga tushadigan 12 tadan ko’p o’yinchi bo’lmasligi kerak.
Agarda jamoa a’zosining familiyasi o’yin boshlanmasdan oldin protokolga
kiritilgan bo’lsa va diskvalifikatsiya qilinmagunga qadar yoki 5 ta fol olmagunga
qadar o’ynashga xavfli.
Jamoalar 4 dan 15 gacha bo’lgan nomerlarni ishlanishlari kerak. Milliy
federatsiyalar o’zlarining o’yinlari uchun 2 xonali sondan oshmagan boshqa
nomerlarni joriy etishlari mumkin.
Sardor . U jamoaning maydondagi vakili bo’lgan o’yinchidir. U to’p
o’ynalayotgan va soatlar to’xtatilgan paytdagina hakamlarga kerakli
ma’lumotlarning olish uchun muloyim murojaat etishi mumkin.
O’yin holatlari
O’yin har bir 10 daqiqadan bo’lgan 4 ta davrdan iborat. O’yindagi birinchi
va ikkinchi, uchinchi va to’rtinchi hamda har yuir qo’shimcha davr orasidagi
tanaffus 2 daqiqa davom etadi. O’yinning yarimi o’tgandan keyin, tanaffus davom
etadi. Agar 4-davrning yakunida durang bo’lsa, hisobdagi tenglikni yo’qotish
uchun o’yinga 5-daqiqali qo’shimcha davrlar qo’shiladi. Agar o’yin qoidasi o’yin
soatlarining o’yin vaqti tugaganligi haqidagi signali chalinishidan oldin bir
vaqtning o’zida buzilgan bo’lsa, istalgan mumkin bo’lgan jarima to’p(lar)i, vaqt
tugallanganidan so’ng baaralish(lari)i kerak. Barcha qo’shimcha davrlarda
jamoalar 4-davrda hujum qilishgan savatlarga hujum qilishadi.
To’p to’g’ri otilib havoda ekanligi inobatga olinadi:
- hakam hushtak chaladi;
- davrning tugaganligini bildirib, o’yin soatlarning signali jaranglaydi;
- 24 sekund qurulmasining signali jaranglaydi;
31

- O’yin xohlagan raqibining birida folni amalga oshirishi mumkin. Bu payt to’p
raqib tomondan nazorat qilinib, to’p o’yinga tashlash jarayonida va o’z to’p
tashlashini uzluksiz harakatlar bilan tugatadi. Bu harakat fol bo’lmasdan oldin
boshlanadi.
- O’yin texnikasi.
- O’yin texnikasi – basketbolning rivojlanish jarayonida shakllangan
musobaqaning konkret vaziyatlarni eng muvaffaqiyatli ochishga qaratilgan usullar
yig’indisidir.
- Basketbol o’yinni texnikasini bir tartibda o’rganish uchun uning
klassikafikatsiyadan foydaniladi. Basketbol o’yinni 2 bo’limdan tashkil topgan
turli texnik priyomlar yordamida o’tkazildi. Bu hujum texnikasi va himoya
texnikasi har bir bo’lim hujum va himoyadan qo’llaniladigan texnik
priyomlarning guruhlarning tashkil topadi. Usul gruppalari ularning har xil yo’llar
bilan bajarilishini o’z ichiga oladi.Oyoqlarni to’g’ri ishlata bilish va chalg’itish
usullari ikkala bo’limga ham qarashlidir. Usullarning ayrim bajarish yo’llari o’z
navbatida bajarilish harakteriga ko’ra bir biridan farq qiladi. Masalan usuli bir
joyda turib, harakatda bo’lganda yoki sakraganda bajarish mumkin.
- Hujum texnikasi.
- Hujumda qo’llaniladigan hujum texnikasi texnik priyomlarga to’pni ilish va
uzatish, uni yerga urib olib yurish, savatga otishlar , chalg’atishlar kiradi. Ular
maydonda harakat qilish to’xtalishlar va burilishlar kabi usullar bilan birgalikda
bajariladi.
- Bu usullarni bajarish eng qulay va mustahkam dastlabki holat turishidan
boshlanadi. Bunda oyoqlar bukilgan, gada bir oz oldinga egilgan, uning og’irligi
oyoqlarda barobar taqsimlangan, qo’llar to’pni olish va ushlab turish uchun qulay
holda ko’krak oldida bukilgan bo’lishi kerak. To’p keng yoyilgan barmoqlar
bilan kaftlarga to’liq tekizilmagan holda tutib turiladi.
- Maydonda harakat qilish texnikasi.
- Basketbolchi yurish, sakrash, to’htash va burilish yordamida maydonda harakat
qiladi. Bu guruhda priyomlarni oyoqlarning to’g’ri ishlashiga asoslanadi.
32

- To’p bilan bajariladigan usullar texnikasi.
- To’pni ilish bir yoki ikki qo’llab bajariladi. Bu harakatlar ko’krak va yelka
balandligiga, yuqorilab (boshdan baland) va pastlab (tizzadan past) hamda
dumalab va maydondan sapchib kelayotgan to’plarni ilishlarga ajratiladi.
- O’rtacha balandlikda kelayotgan to’pni ikki o’qllab ilish eng asosiy usullardan
hisoblanadi. Basketbolchi bir oz bo’shashgan qo’llarni uchib kelayotgan to’pga
qarshi to’g’irlaydi. Panjalar yarim oysimot ochilgan bosh barmoqlarni bir-birlariga
qarab yo’naltirilgan, qolganlari esa oldinga yuqoriga qaratib keng yoyilgan
bo’ladi.To’p barmoqlarning ichiga tegishi bilanoq basketbolchi uni mahkam ilib
oladi, to’pning uchish tezligini kamaytiradi. Keyingi harakatlarni bajarish uchun u
qulay holatini egallaydi va qo’llarini bukib to’pni gavdaga yaqinlashtiradi.
To’pni uzatish asosiy texnik usul hisoblanadi. Uning yordamida
basketbolchilar o’zaro harakatlarini bajaradilar. O’yin davomida uzatishning har
xil usullari qo’llaniladi. O’yin sharoitiga qarab uzatishlar turli: dastlabki
holatlardan bir joyda turib harakatda sakrab; har hil harakatlarda yaqin
masofaga, uzoq masofaga, past va yuqori troyektoriya bilan yo’nalish bo’yicha
maydonning eni, bo’yi, diognali bo’ylab bajarilishi mumkin. Ikki qo’llab
ko’krakdan va yuqoridan to’p uzatish usullari zamonaviy basketbolda ko’proq
ishlatiladi.
Xulosava takliflar
O‘yin-yildan-yilga rivojlanib borib, uning qoidalari ham ancha
takomillashtirildi. Chunonchi, 1893-yilda birinchi marta shchitga tegib qaytadigan
va to‘pni tomoshabinlar orasiga borib tushishdan saqlaydigan qurilma va unga to‘r
xalta biriktirilgan temir halqa o‘rnatildi. Shchitning kattaligi 3,6x 1,8 m bo‘lgan.
Oradan bir-yil o‘tgach, to‘pning kattaligi oshirilib aylanasining uzunligi 30-32
dyuymga (76,2-81,8 sm)ga yetkazildi. 1895-yilga kelib o‘yin qoidalariga jarima
to‘pi tashlash kiritildi. Jarima to‘pi 15 fut (5,25 sm) masofadan turib tashlanar edi.
Oradan ko‘p o‘tmay savatcha hozirgi zamon shaklini oladi, lekin shchit esa
o‘zining hozirgi kattaligiga 1895-yilda erishadi. Ayni maxalda shchitni oq rangga
bo‘yab qo‘yganlar, 1909-yilga kelib esa shchitni yaltiroq plastinadan tayyorlay
33

boshlaganlar. Maydonda to‘pni olib yurish qoidasi 1896-yilda kiritilgan. To‘pni
tortib olish ham unga qiyin emas edi. Oradan uch-yil o‘tgach, basketbolda
foydalanilayotgan futbol to‘pi maxsus tarzda tayyorlangan basketbol to‘piga
almashtirildi.
O‘yin texnikasining tez takomillashishi va o‘yinchilar harakatchanligining
ortib borishi shunga olib keldiki, 1896-yilda jamoalar tarkibini 5,7 yoki 9 o‘yinchi
bilan cheklab qo‘yish to‘g‘risida bir bitimga kelishildi. O‘yinda necha kishilik
jamoa ishtirok etishi o‘yin maydonining kattaligiga bog‘liq bo‘lgan. Tez orada
jamoadagi o‘yinchilar soni butunlay standart holga keltirildi, ya’ni bir
vaqtning o‘zida 5 kishidan ortiq o‘yinchi qatnashishiga ruxsat etilmaydigan bo‘ldi
va basketbol bosqichma-bosqich rivojlanib bordi.
I bosqich. 1891-1918-yillarni o‘z ichiga olib, basketbolning yangi o‘yin
sifatida shakllanib borish bosqichi hisoblanadi. Avvaliga gimnastika
mashg‘ulotlarini biroz jonlantirish uchun yaratilgan basketbol asta-sekin sport
o‘yiniga aylanib, uning o‘ziga xos barcha xususiyatlari shakllana boshlaydi. Uning
dastlabki rasmiy o‘yin qoidalari yaratiladi. Uning o‘yin teknikasi va taktikasi
shakllanadi. O‘yinda ishtirok etayotgan jamoa a’zolarining har biri uchun muayyan
funksiya vazifalar belgilab beriladi.
II bosqich. 1919-1931-yillardan iborat bo‘lib, bu davr milliy basketbol
federatsiyalari tashkil etilganligi bilan ajralib turadi. Bu esa basketbolning
sport o‘yini sifatida rivojlanib borishiga ijobiy ta’sir ko‘rsatadi. Xuddi shu davrda
dastlabki basketbol bo‘yicha halqaro turnir – musobaqalar o‘tkaziladi.
III bosqich.1932-1947-yillarni o‘z ichiga oladi. Bu davr butun dunyo bo‘yicha
basketbol o‘yini har tomonlama rivojlanganligi bilan xarakterlidir. Bu davrda
basketbol o‘yini federatsiyasi (FIB) tashkil etiladi. Bu xodisa unutilmas voqea
bilan basketbolni sportning Olimpiya turidagi o‘yinlar qatoriga kiritilishi bilan
birga sodir bo‘ladi. Shu davrda sobiq sovet basketbolchilari ham halqaro
maydoniga chiqadilar. Basketbol texnikasi va taktikasiga yangiliklar kiritiladi.
IV bosqich.1948-1965-yillarni o‘z ichiga oladi. Bu-yillarda butun dunyoda
basketbol o‘yini shiddat bilan rivojlanibgina qolmay, muayyan sakrashlar tarzidagi
34

taraqqiyot va sport mahoratining o‘sishi ham ana shu davrga to‘g‘ri keladi. To‘pni
bir qo‘l bilan otish qoidasipaydo bo‘ladi, raqibning hujumiga qarshi o‘zini himoya
qilish texnikasi va taktikasida ancha murakkab malakalar paydo bo‘ladi. Mini-
basketbol o‘yini vujudga kelib, dunyo bo’ylab tarqala boshlaydi.
O‘yin texnikasining tez takomillashishi va o‘yinchilar harakatchanligining ortib
borishi shunga olib keldiki, 1896-yilda jamoalar tarkibini 5,7 yoki 9 o‘yinchi bilan
cheklab qo‘yish to‘g‘risida bir bitimga kelishildi. O‘yinda necha kishilik jamoa
ishtirok etishi o‘yin maydonining kattaligiga bog‘liq bo‘lgan. Tez orada jamoadagi
o‘yinchilar soni butunlay standart holga keltirildi, ya’ni bir vaqtning o‘zida 5
kishidan ortiq o‘yinchi qatnashishiga ruxsat etilmaydigan bo‘ldi va basketbol
bosqichma-bosqich rivojlanib bordi.
I bosqich. 1891-1918-yillarni o‘z ichiga olib, basketbolning yangi o‘yin sifatida
shakllanib borish bosqichi hisoblanadi. Avvaliga gimnastika mashg‘ulotlarini biroz
jonlantirish uchun yaratilgan basketbol asta-sekin sport o‘yiniga aylanib, uning
o‘ziga xos barcha xususiyatlari shakllana boshlaydi. Uning dastlabki rasmiy o‘yin
qoidalari yaratiladi. Uning o‘yin teknikasi va taktikasi shakllanadi. O‘yinda
ishtirok etayotgan jamoa a’zolarining har biri uchun muayyan funksiya vazifalar
belgilab beriladi.
Foydalanilgan adabiyotlar va internet manbalari
1.O‘zbekiston Respublikasi Qonunlari.
1. O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi. T.: O‘zbekiston, 2007
2. Jismoniy tarbiya va sport tugrisidagi Uzbekiston Respublikasi Konuniga
uzgartirish va kushimchalar kiritish xakida 473- modda .
2. O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Farmonlari.
3. 7 iyun. 2022 g. — «Davlat sport -ta’lim muassasalari faoliyatini m utlaqo yangi
tizim asosida tashkil qilish chora-to‘g’risida»gi Prezident qarori (PQ–268-son, )
4. 6 iyun. 2022 g. — Sport maktablarida o‘quvchilarni qabul qilish va
tayyorlash bo‘yicha PQ-201-son qarori
5. « Sport kurashlarining Olimpiya turlarini yanada rivojlantirish chora-tadbirlari
to‘g’risida»gi Prezident qarori (PQ–336-son, 29.07.2022 y.)
35

6. 21 apr. 2022 g. Uzbekiston Respublikasini « Jismoniy tarbiya va sport
to‘g’risidagi » gi konun 2015 yil 4 sentyabr, O‘RQ-394-son .
7. 24 yanv. 2020 g. Farmoni . O‘zbekiston Respublikasida jismoniy tarbiya va
sportni yanada Prezidentining 2020 yil 24 yanvardagi PF- 5924 -son Farmoniga
8. Prezidentning 11.04.2022 yildagi “Mahallalarda yoshlarni ommaviy sportga
jalb qilishni yangi bosqichga olib chiqish chora-tadbirlari to‘g’risida”gi PQ-201 -
son qarori qabul qilindi.
3.Foydalanilgan adabiyotlar ro‘yxati
Asosiy adabiyotlar
1. Usmonxo‘jaev T.S. “Harakatli o‘yinlar” O‘quv qo‘llanma T.: O‘qituvchi 1992 y.
2. Maxkamdjanov K.M., Nurmatov F.A, Inozemseva L.A, Rustamov L “Sport
bayramlarini tashkil qilish va o‘tkazish metodikasi” Darslik T.: 2008 y.
3. Xo‘jaev P., Raximqulov K.D., Nigmanov B.B. Sport va harakatli o‘yinlar va uni
o‘qitish metodikasi. (Harakatli o‘yinlari) O‘quv qo‘llanma TDPU T.: 2008 y.
4. Azizova R.I. “Sport va harakatli o‘yinlarni o‘qitish metodikasi” O‘quv
qo‘llanma
5. Raximqulov K.D. “Milliy harakatli o‘yinlari” O‘quv qo‘llanma T.: 2012 y.
6. Arjan Egges, Arno Kamphuis, Mark Overmars “Motion in Games” First
International Workshop, Utrecht, MIG 2008. 236 s.
7. Jukov M.N. — M.: Podvijno‘e igro‘: Ucheb. dlya stud. ped. vuzov. Izdatelskiy
sentr «Akademiya» 2000. - 160 s.
8. Nurimov R.I. “Futbol” darslik T, O‘zDJTI 2005 y.
9. Ayropetyans L.R. “Voleybol” Uchebnik. T, UzGosIFK 2006 g.
10. Rasulov O.T. “Basketbol” Darslik. Toshkent 1998 y.
11. Pavlov SH., Abduraxmanov F., Akromov J. “Gandbol” darslik. T, O‘zDJTI
12. Nigmanov B.B, Xo‘jaev F, Raximqulov K.D “Sport o‘yinlari va uni o‘qitish
metodikasi” o‘quv qo‘llanma Ilm-Ziyo nashriyoti Toshkent 2011 y.
4.Qo‘shimcha adabiyotlar
13. Mirziyoev SH.M. Buyuk kelajagimizni mard va oliyjanob xalqimiz bilan birga
quramiz.Toshkent “O‘zbekiston” – 2017 y.
36

14. SH.Mirziyoev Erkin va farovon demokratik O‘zbekiston davlatini birgalikda
barpo etamiz. “O‘zbekiston” NMIU, 2016 y.
15. SH.Mirziyoev Qonun ustuvorligi va inson manfaatlarini ta’minlash – yurt
taraqqiyoti va xalq faravonligining garovi.“O‘zbekiston” NMIU,2016y.
16. 2017-2021 yillarda O‘zbekiston Respublikasini rivojlantirishning beshta
ustuvor yo‘nalishi bo‘yicha Harakatlar strategiyasi. O‘zbekiston Respublikasi
Prezidentining 2017 yil 7 fevraldagi PF-4947 sonli Farmoni.
17. Raximqulov K.D. Harakatli o‘yinlar (ma’ruzalar matni) 2001y.
18. Xo‘jaev F, Murodov M, Mirsolixov.S. Xalq milliy o‘yinlari 1-qism. Toshkent -

5.Internet saytlari
27. www.tdpu.uz
28. www.pedagog.uz
29. www.edu.uz
30. http://ziyonet.uz — Ziyonet axborot-ta’lim resurslari portal
31.https://parliament.gov.uz
32.https://lex.uz
37

Basketbol o‘yini tarixi

Купить

Похожие документы
Mashg'ulotning tayyorgarlik (raqobatbardosh, o'tish) davrida sport gimnastikasida (sport akrobatikasida) samaradorlikni oshirish uchun o'quv vositalari
Zamonaviy voleybolda sakrovchanlikning ahamiyati va uni nostandart mashqlar yordamida o‘stirish uslubiyati
Futbolchilarning egiluvchanlik va chakkonlik sifat-larini takomillashtirishda gimnastikaning o’rni
Voleybol o’yinining vujudga kelishi va rivojlanish tarixi
Sogʻlom avlod tarbiyasida jismoniy tarbiya mashgʻulotlarining oʻrni