Basketbol o’yinida hujum qator o’yinchilar vazifasi - Физическая культура - Курсовые работы

Информация о документе

Цена	30000UZS
Размер	204.9KB
Покупки	0
Дата загрузки	10 Март 2025
Расширение	docx
Раздел	Курсовые работы
Предмет	Физическая культура

Продавец

G'ayrat Ziyayev

Дата регистрации 14 Февраль 2025

80 Продаж

Basketbol o’yinida hujum qator o’yinchilar vazifasi

Купить

Basketbol o ’ yinida hujum qator o’yinchilar vazifasi
Mundari ja:
Kirish………………… . ………………………………………….……… .. ……3
ASOSIY QISM
1.1. Basketbolda o’ yinchilarning pozitsiyalar i ……………... . … .. …… . ……...7
1.2. Basketbol hujumida jamoaviy vazifalar…… ……… …….. … . . . ……16
1.3. Basketbolda qator o’yinchilar texnikasini takomillashtirish … … …...25
Xulosa………………………….………………………...................................... . 31
Foydalanilgan adabiyotlar……………….………………...…………….…… . 3 2

Kirish
Prezident Shavkat Mirziyoyev sportni ommalashtirish va iqtidorli
sportchilarni tayyorlash chora-tadbirlar dasturini qabul qildi.Sport musobaqalari
«tuman—viloyat—respublika» zanjiri asosida tashkil etilishi belgilandi.
Birlamchi saralash bosqichidan o’tmagan sportchilar viloyat va respublika
bosqichida ishtirok etmaydi;
Milliy terma jamoalarga barcha bosqich musobaqalarida ishtirok etib g’olib
yoki sovrindor bo’lgan yoshlar saralab olinadi;
Har yili mahalla va muassasalar jamoalari ishtirokida ko’p bosqichli Hokim kubogi
tashkil qilinadi.Xalqaro tajriba va standartlar asosida sport turlari bo’yicha milliy
chempionatlar o’tkazish tartibi ishlab chiqiladi.Prezident sport sohasidagi ilmiy
salohiyatning amaldagi holati ham talab darajasida emasligini tanqid qildi.«Birorta
sport turi bo’yicha mahalliy olimlar tomonidan na metodika, na dastur ishlab
chiqilgan. Sport diyetologiyasi, farmakologiyasi, psixologiyasi, sport muhandisligi,
kardiomashg’ulotlar bo’yicha bizda umuman mutaxassislar tayyorlanmaydi.
Bugungi kunda sportchilarni tayyorlash 30 yil oldingi dasturlar asosida amalga
oshirilmoqda», deydi davlat rahbari.
Jismoniy tarbiya va sport universiteti, respublika malaka oshirish hamda
sport ilmiy-tadqiqot institutlarining roli umuman sezilmayotgani qayd etildi.
Olimpiya sport turlari bo’yicha sportchilarni jismoniy va ruhiy tayyorlash, ularni
sog’lom ovqatlantirish dasturlarini ishlab chiqish;
kelgusi o’quv yilidan boshlab Jismoniy tarbiya va sport universitetida sport
diyetologiyasi, muhandisligi va kardiomashg’ulotlar,Tibbiyot akademiyasida sport
meditsinasi va farmakologiyasi bo’yicha mutaxassislar tayyorlashni yo’lga
qo’yish;
Yiliga kamida 20 nafar mahalliy trener, sport shifokori va boshqa
mutaxassislarni xorijda malaka oshirish tizimini joriy etish;

Jismoniy tarbiya va sport ilmiy tadqiqotlar instituti faoliyatini tanqidiy ko’rib
chiqib, uni takomillashtirish bo’yicha taklif kiritish topshirildi.
Yig’ilishda sportchilarni tayyorlash va seleksiya qilish bo’yicha yangi tizim joriy
qilinishi belgilandi.
Unga ko’ra, endi har bir mahallada aprel-iyun va sentabr-dekabr oylarida
musobaqalar tashkil etilib, yaxshi natija ko’rsatgan yoshlar elektron ro’yxatga
kiritiladi hamda hududdagi sport maktabida malakali murabbiylar bilan bepul
shug’ullanish imkoniga ega bo’ladi. Ular jismoniy tayyorgarlik darajasi va
razryadiga qarab, keyingi bosqichga o’tkaziladi.Sport maktablari muayyan
olimpiya sport turlari bo’yicha bazaga aylantiriladi. Murabbiylarning ish haqi 35
foizga oshiriladi.Mutasaddilarga ushbu tizimni joriy etib, yaxshi natija ko’rsatgan
mahallalarni rag’batlantirish bo’yicha ko’rsatmalar berildi. Yil yakunigacha 508 ta
mahallada ko’p funksiyali sport maydonchalari qurilishi qayd etildi.Bugungi kunda
Olimpiya zaxiralari kollejlariga 14 yoshdan katta o’smirlar qabul qilinmoqda.
Oqibatda yoshlarni Olimpiya o’yinlariga tayyorlash kech boshlanayapti.Shu bois,
bu borada rivojlangan davlatlardagi ilg’or tajribalar o’rganildi. Endi u asosida
sportchilarni professional tayyorlash tizimi isloh qilinadi.Barcha sport turlarini
rivojlantirish orqali yozgi Olimpiya va Paralimpiya o’yinlarida qatnashish
huquqini beruvchi litsenziyalar sonini ko’paytirish, 2024-yil Parij shahrida
(Fransiya) bo’lib o’tadigan XXXIII yozgi Olimpiya va XVII Paralimpiya
o’yinlariga (keyingi o’rinlarda – Olimpiya va Paralimpiya o’yinlari)
sportchilarimizning har tomonlama tayyorligi va muvaffaqiyatli ishtirokini
ta’minlash maqsadida:
O zbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoyev 20 sentyabr kuniʻ
jismoniy tarbiya va sport sohasini rivojlantirish masalalariga bag ishlangan
ʻ
yig ilish o tkazdi.Ma lumki, joriy yil 5 mart kuni davlatimiz rahbarining “Jismoniy
ʻ ʻ ʼ
tarbiya va sport sohasida davlat boshqaruvi tizimini tubdan takomillashtirish chora-
tadbirlari to g risida”gi farmoni qabul qilingan edi. Farmonga muvofiq, ilgarigi
ʻ ʻ
davlat qo mitasi va uning hududiy bo linmalari negizida O zbekiston Respublikasi
ʻ ʻ ʻ

Jismoniy tarbiya va sport vazirligi tashkil etilib, uning vazifa va vakolatlari
kengaytirildi. Sportchilarni tanlab olish – seleksiya ishlarini takomillashtirish
bo yicha yangi tizim joriy etilib, bu o zining dastlabki natijalarini bera boshladi.ʻ ʻ
– Biz xalqaro sport maydonlarida O zbekistonning nufuzi va obro -e tiborini
ʻ ʻ ʼ
oshirishga katta hissa qo shgan sportchilarimiz bilan faxrlanamiz. Shu bilan birga,
ʻ
oliy sportda erishilgan yutuqlar bilan chegaralanmasdan, ommaviy sportga ham
katta e tibor berishimiz kerak, – dedi Shavkat Mirziyoyev.Yig ilishda jismoniy
ʼ ʻ
tarbiya va sport sohasini yanada rivojlantirish bo yicha istiqboldagi muhim
ʻ
vazifalar belgilab berildi.
Aholi, ayniqsa, yoshlarni jismoniy tarbiya va ommaviy sport bilan
shug ullantirish ishlari yaxshi yo lga qo yilmagani, darsdan tashqari vaqtlarda
ʻ ʻ ʻ
ta lim muassasalaridagi sport obyektlaridan barcha yoshdagi odamlarning
ʼ
foydalanishi tashkil etilmagani ko rsatib o tildi. Bundan tashqari, joylardagi bo sh
ʻ ʻ ʻ
turgan xususiy obyektlar negizida aholini ommaviy sportga jalb qilish uchun
imtiyozli xizmat ko rsatuvchi sport markazlarini tashkil etish talab etiladi.Shu bois
ʻ
Jismoniy tarbiya va sport vazirligi Yoshlar ittifoqi, tegishli vazirliklar bilan
birgalikda ta lim muassasalaridagi sport inshootlari hamda bo sh turgan
ʼ ʻ
obyektlarda sport seksiyalarini ochish bo yicha tashkiliy chora-tadbirlarni ko rishi
ʻ ʻ
zarurligi ta kidlandi.Tuman, shahar, viloyat va respublika miqyosida sport
ʼ
musobaqalari sonini keskin ko paytirish, g olib va sovrindorlarni Yoshlar ittifoqi
ʻ ʻ
mablag lari hisobidan pullik mukofotlar bilan rag batlantirish bo yicha topshiriqlar
ʻ ʻ ʻ
berildi.Olimpiya va Paralimpiya o’yinlariga O’zbekiston sportchilarini
tayyorlashning ustuvor vazifalari etib quyidagilar belgilansin:
Sport ta’limi tizimini tubdan takomillashtirish va raqamlashtirish, olimpiya
va paralimpiya dasturlariga kiritilgan sport turlari bo’yicha yuqori natijador va
olimpiya sportchilar zaxirasini yaratish, litsenziyalar sonini sezilarli darajada
ko’paytirish;Olimpiya va Paralimpiya o’yinlarida ishtirok etish uchun talabgorlar
orasida ayol sportchilar ulushini oshirish, O’zbekiston sportchilari o’rtasida gender
tenglikni ta’minlash;

Sport bazalari va inshootlarining moddiy-texnik bazasini mustahkamlash,
zamonaviy standartlarga javob beradigan yangi sport obyektlarini barpo etish,
ulardan maqsadli va samarali foydalanish;
Kurs ishning dolzarbligi . Yosh sportchilar deganda avvalo umumta’lim
maktablari,oliy ta’lim muassasalari talabalari o’rtasidagi sport to’garaklari va
sport maktablardagi kichik yoshli guruhlarda shug’ullanuvchi o’g’il - qizlar
va bolalarni tushunamiz.Ularda asosan maxsus jismoniy tayyorgarlik va
jismoniy sifatlar darajasini oshirish va maxsus mashqlarni o’rgatish asosiy
dolzarb masala bo’lib qoldi. Tabiiyki bunday tarbiyaviy jarayonlarda jismoniy
sifatlarni tarbiyalashga alohida e’tibor beriladi. Bunda murabbiyning iste’dodi,
tajribalari muhim o’rin egallaydi.Jismoniy sifatlarni (kuch, tezlik,
chidamlilik, egiluvchanlik, chaqqonlik va hokazo) tarbiyalashda maxsus
mashqlarni o’rgatish asosiy o’rin tutadi.Bo’lajak sportchilarga basketbol
sportida har birida beshtadan o yinchi ishtirok etadigan jamoaviy sport turidir.
ʻ
O yindan bosh maqsad — to pni qo l bilan o ynagan holda 3,05 m
ʻ ʻ ʻ ʻ
balandlikdagi shitga mustahkamlangan savatga tushirib, imkon qadar ko proq
ʻ
ochko olish. Shu sababli bu pozitsiyada o ynaydigan o yinchilar jismonan
ʻ ʻ
baquvvat va chidamli bo lishadi.
ʻ
Kurs ishining qaqsad va vazifalar . E’tirof
etish zarurki basketbol
har
bir sport turida ko’zda tutilgani kabi maqsad va vazifalarni amalga
oshirishda
xilma-xil jismoniy mashqlardan va o’yinlardan
foydalaniladi.Basketbolda asosan jismoniy tayyorgarlik darajasini oshirish va
maxsus basketbolik mashqlarni o’rgatish asosiy maqsad hisoblanadi.
Kurs ishi tuzilishi va hajmi.
Kurs ishi kirish, asosiy qism , xulosalar, foydalanilgan adabiyotlar
ro’yxatidan iborat.Kurs ishi 34 betdan iborat matnda bayon qilingan.
Adabiyotlar ro’yxati a s o s i y , q o ’ s h i m c h a v a internet manbalaridan iborat .

1.1. Basketbolda o’yinchilarning pozitsiyalari
Basketbolda asosan uchta pozitsiya yoki rol mavjud: himoyachi, oldinga va
markaz. Agar batafsil bayon qilingan bo’lsa, unda o’yinchilarning rolini 5 toifaga
bo’lish mumkin: qo’riqchi, hujumkor himoyachi, engil hujumchi, og’ir (yoki
kuchli) hujumchi va markaz. Ushbu pozitsiyalar basketbol qoidalari bilan tartibga
solinmaydi va norasmiy hisoblanadi. Asosan, pozitsiyalar o’yinchining maydonda
bo’lish printsipi bo’yicha guruhlangan: old chiziq va orqa. Bir nechta
pozitsiyalarda o’ynay oladigan basketbolchi murabbiy va uning jamoadoshlari
uchun qimmatli boylikdir, bunday o’yinchini maydonda saqlash qiyin. Shu bilan
birga, o’yinchi ma’lum bir pozitsiya uchun mahoratga ega bo’lsa ham,
universalizmni rivojlantirish muhimdir. Mos keladigan pozitsiyani egallashi
mumkin bo’lgan posbon yoki to’pni boshqarishi mumkin bo’lgan markaz jamoaga
g’alaba qozonishga yordam beradi.
Himoyachi (ingliz. Point Guard) yoki birinchi raqam — basketbol jamoasidagi
o’yinchining pozitsiyasi. Himoyachi o’yin maydonchasini boshqalarga qaraganda
yaxshiroq ko’radi, hujumchilarning joylashishini erta hujumda (tez ajralish) va
pozitsion hujumda baholaydi. Himoyachi har bir sherik jamoaga iloji boricha
ko’proq foyda keltirishi uchun maydonda sharoit va vaziyatlarni yaratadi, o’z
jamoasining afzalliklaridan mohirona foydalanish uchun raqib jamoasining kuchli
va zaif tomonlarini bilishi kerak. Barcha kombinatsiyalarni boshlaydi va himoyani
sementlaydi, jamoani tez ajralishlar bilan himoya qiladi[2]. Ushbu roldagi
o’yinchilar to’pni mutlaqo ravonligi, yuqori tezligi (ba’zi posbonlar ushbu
komponentda professional sportchilar bilan bahslashishi mumkin), halqaga
o’tishda epchillik bilan ajralib turadi, ko’pchilik yaxshi sakrashga ega va baland
bo’yli o’yinchilar bilan bir qatorda Slam-dunklarni ham qila oladi. O’rtacha
balandligi taxminan 185-195 sm. O’sha uzoq yillarda, basketbol hali ham tezlashib
borayotgan bir paytda, 1-raqamning vazifasi faqat hujumning boshida
kombinatsiyani o’ynash edi, ammo zamonaviy basketbolda posbon hujumkor

himoyachi sifatida xizmat qilishi mumkin, bunday o’yinchilar ko’pincha
"kombohardlar"deb nomlanadi.
Bunday futbolchining yorqin namunasi Allen Iverson bo’lib, u o’zining
kichik, basketbol standartlari bo’yicha bo’yi (183 sm) bilan o’z faoliyatini posbon
sifatida boshlagan, lekin aslida har doim 2-raqam sifatida o’ynagan. Ushbu
pozitsiyada eng ko’p bezatilgan o’yinchi Magic Jonson (206 sm) - u o’z faoliyati
davomida uch marta NBAning eng qimmatbaho o’yinchisi (MVP) unvoniga
sazovor bo’lgan. Ushbu mukofotga sazovor bo’lgan boshqa futbolchilar orasida
Oskar Robertson, Allen Iverson, Stiv Nash va Stiven Karri bor. NBA tarixidagi
(15,806) eng ko’p gol urgan paslar soni bo’yicha etakchi jon Stokton.
Hujumkor himoyachi
Hujumkor himoyachi (eng. shooting guard) yoki ikkinchi raqam — basketbol
jamoasidagi o’yinchining pozitsiyasi. Ushbu turdagi o’yinchilar odatda juda tez,
chaqqon, baland sakrash va balandligi taxminan 193-201 sm[1]. Hujumkor
himoyachi uchun majburiy bo’lgan narsa-bu o’rta va uzoq masofadan yaxshi otish
va tezkor dribling. 2-raqamning asosiy vazifasi ballarni to’plashdir, ularning
ba’zilari ba’zan qo’riqchi vazifasini bajarishi mumkin (gibrid himoyachilar deb
ataladi).Xususiyat va o’yin uslubi Hujumkor himoyachi-bu asosiy vazifasi ringga
hujum qilish va ochko to’plash bo’lgan o’yinchi. Ko’pincha, ushbu pozitsiyaning
o’yinchilari jamoaning eng yaxshi snayperlari. Nomidan ko’rinib turibdiki,
hujumkor himoyachilarning aksariyati snayperlar bo’lib, o’rtacha 35-40 % (Rey
Allen va reggi Miller yaxshi misollardir). Ushbu pozitsiyadagi o’yinchilar juda
sportchi va sportchi bo’lib, "bo’yoqqa" kirib, uzukka hujum qilish imkoniyatiga
ega (Maykl Jordan uzuk ostidan o’tishning ajoyib mahoratiga ega edi). Hujumkor
himoyachi driblingni yaxshi bilishi kerak, shunda u raqibni maydonda
mag’lubiyatga uchratishi va halqa ostidan o’tishi mumkin. Ba’zida hujumkor
himoyachi, uning ma’lumotlari tufayli, tanlovda juda muvaffaqiyatli harakat qiladi,
ayniqsa qulay va samarali tarzda, zarbani ko’rib, to’pning halqadan mumkin
bo’lgan sakrashini hisoblab, hujumga o’tishi mumkin. Kamroq darajada, ikkinchi

raqam yordamchi rolini o’ynaydi. vazifasini bajaradilar Mudofaa har doim eng
yaxshi snayperlarni to’xtatishga intiladi, shuning uchun mudofaa e’tiborini tortib,
hujumkor himoyachi xavfsizlik tarmog’i kelgan sherikni uzatish orqali osongina
topishi mumkin. Himoyachining yaxshi pas berish qobiliyati jiddiy sifat bo’lib,
bunday o’yinchini ancha qimmatli va kuchliroq qiladi. Yaxshi hujumkor
himoyachilar ma’lum darajada qo’riqchi. To’p bilan ko’proq vaqt qo’riqchi
tomonidan o’tkaziladi, deb ishoniladi, lekin ba’zida hujumkor himoyachi jamoaviy
hujumga sezilarli ta’sir ko’rsatadi, u erda u to’pni juda tez-tez o’ynaydi va
qo’riqchining vazifalari zaxiralanadi yoki u snayperga aylanadi.Odatda, hujumkor
himoyachining bo’yi qo’riqchi qo’riqchisidan yuqori bo’lib, 193 sm (6 fut 4
dyuym) dan 201 sm (6 fut 7 dyuym) gacha. Yuqori ikkinchi raqamlar engil
hujumchi pozitsiyalarida o’ynashi mumkin. Jismoniy ma’lumotlar va balandlik
ushbu pozitsiyadagi o’yinchiga etarlicha chaqqon, kuchli va baland bo’lishiga
imkon beradi (o’z rolini o’ynaydigan o’yinchilarni himoya qilishdan tashqari)
kichik va tezkor birinchi raqamlar bilan ham, raqibning yuqori uchinchi raqamlari
bilan ham muvaffaqiyatli himoya qilish oydinlashtirish.
Hujumkor himoyachilar raqib jamoaning asosiy snayperlariga qarshi
shaxsan o’zlarini yaxshi himoya qilishlari kerak (odatiy misol Toni Allen). Bunday
o’yinchilar dushman jamoasining eng xavfli hujumkor himoyachilarini shaxsiy
himoya qilish uchun javobgardir, shuningdek hujumda muhim rol o’ynaydi.
Ko’pincha, ikkinchi raqamlar ko’p sonli to’siqlarni amalga oshiradi va tez
tanaffuslarda ko’p sonli ball to’playdi.Hujumkor himoyachilar turli yo’llar bilan
gol urishlari kerak, ayniqsa o’yin oxirida mudofaa eng qattiq bo’lganda. Ular
yuqori foizli erkin zarbalarni bajarishlari kerak (Jo Dumars butun faoliyati
davomida 84% urinishlarni amalga oshirib, erkin zarbalarni amalga oshirdi), aloqa
o’yinidan qo’rqmaslik, himoya qiluvchi o’yinchilarni ularga shaxsiy izoh berishga
undash. Hujum mahoratining yuqori darajasi tufayli ikkinchi raqamlar ko’pincha
jamoaning ochko to’plashning asosiy variantidir va ba’zida jamoaning butun
hujumi ularning atrofida qurilgan (Allen Iverson).Oson oldinga Engil hujumchi
(ingliz. Kichik oldinga) yoki uchinchi raqam basketbol jamoasidagi o’yinchining

pozitsiyasi. Bunday o’yinchi uchun, shuningdek, hujumkor himoyachi uchun
asosiy vazifa ochkolarni to’plashdir, ammo himoyachilardan farqli o’laroq,
hujumkor o’yinchilar balandroq va shuning uchun to’pni yaxshiroq qabul qilishadi
va zarbalarni to’sib qo’yishadi. O’rtacha balandligi 200-210 sm. O’yinchining
ushbu pozitsiyadagi maqsadlari ko’proq hujumga tegishli. Engil hujumchi deyarli
barcha masofalardan yaxshi zarbaga ega bo’lishi kerak. Yuqori tezlik va o’sish
engil forvardlarga halqa ostidan ishonchli o’tishga imkon beradi. Tezlik va
muvofiqlashtirish tufayli ushbu o’yinchi og’ir hujumchini yoki yuqori markazni
osongina chetlab o’tishi mumkin. Birinchi yoki ikkinchi raqamlarda engil
hujumchining qaramog’ida, uning balandligidan foydalangan holda, bu o’yinchi
pastki raqiblarini osonlikcha engib chiqishi mumkin.
Hujumkor himoyachi singari, lekin allaqachon ko’proq ta’kidlangan, engil
hujumchi ribaundlarga boradi. Biroq, bu holda, bu rol o’yinchisining vazifasi –
sakrab tushgan to’plarni tanlash. Tezlik, o’sish va muvofiqlashtirishdan
foydalangan holda, engil hujumchi o’z markaziga ikkala qalqonni tanlashda faol
yordam berishi mumkin va kerak. Yengil hujumchini o’z ichiga olgan perimetr
o’yinchilarining hujumidagi ribaundlar ko’pincha raqib uchun ajablanib va engil
ochkolarni to’plash imkoniyati bo’ladi.Yengil hujumchilarning balandligi, tezligi
va sakrash qobiliyati bu o’yinchilarni ushlab qolish va xavfsizlik tarmog’ida kuchli
quroldir. Ushbu rolning o’yinchilari himoya va xavfsizlik tarmog’ida juda
muvaffaqiyatli. Tez va sakrash hujumchisi so’nggi daqiqada, ringning o’zida
raqibning zarbasini blokirovka qilish uchun vaqt topishi mumkin. Blok zarbasi
engil hujumchining muhim mahoratidan biridir. So’nggi paytlarda tendentsiya
paydo bo’ldi: engil hujumchilar o’z jamoalarining eng sportchi va ko’p qirrali
o’yinchilari bo’lib, bir nechta pozitsiyalarda o’ynashga qodir (Lebron Jeyms,
Kevin Dyurant, Nikolas Batum, Pol Jorj), o’z jamoalarining asosiy o’yinchilari
bo’lish, agar hujumda bo’lmasa, himoyada. Ko’pgina engil hujumchilar asta-sekin,
yillar o’tishi bilan massaga ega bo’lib, tezlikni yo’qotadilar (Dirk Novitskiy, Pau
Gazol) yoki jamoa uchun zarur bo’lganligi sababli (Lebron Jeyms) og’ir
hujumchilar pozitsiyalariga o’tdilar.

Kuchli yoki kuchli hujumchi
Kuchli yoki kuchli hujumchi (eng. Power Forward) yoki to’rtinchi raqam-
basketbol jamoasidagi o’yinchining pozitsiyasi. 4-raqamning asosiy vazifasi tanlov
(eng. rebound) hujum va himoyadagi to’p. Shuning uchun kuchli hujumchilar
ajoyib jismoniy kuch va chidamlilikka ega bo’lishi kerak. O’rtacha balandligi
taxminan 200-215 sm. ushbu turdagi o’yinchilar to’pni yuqoridan (Slam dunk)
halqaga osongina urishlari mumkin, ammo ular buni hujumkor himoyachilar
singari unchalik baland bo’lmagan va jismonan kuchli o’yinchilar kabi
qilishmaydi.Vaqt o’tishi bilan og’ir hujumchi pozitsiyasida o’yin uslubi o’zgarib
bordi. Siz har bir o’yinda 20-25 ball to’plagan va himoyada o’ynashga muvaffaq
bo’lgan o’yinchilarni uchratishingiz mumkin (Kevin Garnett) yoki siz "hujum"
so’zining o’zi g’ayritabiiy va uzoq narsa bo’lgan (Dennis Rodman).Ringga
qanchalik yaqin bo’lsa, o’yinchi oyoqqa turishi va raqibning qarshiligiga bardosh
berishi kerak, chunki 3 soniyali zonada hakamlar ko’proq aloqa o’rnatishga imkon
beradi. Bu mudofaa va hujumga tegishli. Og’ir hujumchi pozitsiyasida 1-2-3
pozitsiyasining engil o’yinchilarining hiyla-nayranglari endi o’tib ketmaydi, bu
erda siz hakam va raqibni aldashingiz va aloqada parketda bo’lishingiz, raqibning
qo’pol o’yinini namoyish qilishingiz va hujumda o’z foydangizga qoidabuzarlikka
umid qilishingiz mumkin. Bu erda siz chidashingiz va shunchaki raqibdan
kuchliroq bo’lishingiz kerak. og’ir hujumchining Sport va o’sish ma’lumotlari juda
muhim, basketbol san’ati kabi mahorat va o’yin hissi bu pozitsiyada o’yinchining
hal qiluvchi fazilatlari bo’lishi mumkin. O’sish etishmovchiligini qoplaydigan
og’ir hujumchining odatiy namunasi-bu pozitsiyani to’g’ri tanlash qobiliyati
Charlz Barkli. Balandligi 198 sm bo’lgan Barkli qalqon ostida hukmronlik qilish
uchun o’zining kuchi va tajovuzkorligidan foydalangan va ulardan biriga aylangan
NBA-ning eng yaxshi rebound o’yinchilari. Bugungi kunda og’ir hujumchi
saytdagi eng katta stantsiya vagonidir.U quyidagilarga qodir bo’lishi kerak: agar
"kichkintoylar" bosilsa, to’pni hujum zonasiga olib boring; yo’lakdan va istalgan
masofadan hujum qiling, orqangiz bilan "mo’ylov" dagi halqaga va uch nuqtali

yoy tufayli; deyarli har qanday raqib o’yinchisiga qarshi o’z zonangizda himoya
qiling va ikkala halqada ham o’yinda ishlang.
Markaziy o’yinchi
Markaziy o’yinchi (eng. Markaz) yoki beshinchi raqam-basketbol
jamoasidagi o’yinchining pozitsiyasi. Basketbol jamoasidagi eng baland o’yinchi
(zamonaviy markazlarning o’sishi odatda 210-220 sm ni tashkil qiladi va asta —
sekin pastroq, ammo tezroq va muvofiqlashtirilgan o’yinchilarga qarab pasayadi),
asosiy vazifa halqa ostida o’ynash, to’p to’plashdir[1]. Ko’pgina hollarda,
markazning asosiy vazifasi savat yonidagi pozitsiyani (uch soniyali zona) himoya
qilish uchun uning balandligi va o’lchamlaridan foydalanishdir. O’lchamlardan
tashqari, atletizm va o’yin ko’nikmalariga ega bo’lgan markaz jamoa uchun katta
ahamiyatga ega. Markaz-tanlov uchun kurashda asosiy o’yinchi. O’yinchilar
markazlarni erkin otish chizig’iga yo’naltirish uchun qasddan qoidabuzarlik
qilishlari odatiy hol emas, ayniqsa o’yin oxirida. Bu Uilt Chemberlen, shakil
O’Nil, Duayt Xovard va Ben Uolles kabi erkin zarbalarni yaxshi bajarmaydigan
ba’zi markazlarga nisbatan qo’llaniladigan umumiy strategiyaning bir qismidir.
O’yinchi (odatdagidek) jarima chizig’idan gol urmaydi degan umidda to’pni
qaytarib olishga qaratilgan bunday qoidabuzarlik taktikasi Hack-A-Shaq deb
nomlangan. Shunga qaramay, litvalik kabi erkin zarbalarni juda yaxshi bajaradigan
markazlar mavjudArvidas Sabonis yoki uning vatandoshi Jidrunas Ilgauskas,
ikkinchisi NBA-ning kam sonli markazlaridan biri bo’lib, Yao Min bilan birga
texnik qoidabuzarlikdan keyin erkin zarbalarni bajarish vazifasi yuklangan.
Zamonaviy basketbolda markazning pozitsiyasi asta-sekin og’ir hujumchi
pozitsiyasi bilan birlashadi. Ikkala pozitsiyada ham (Nene, Skola, Lonchar, Bosch,
Stademire, Karl-Entoni Tauns) o’ynashga qodir bo’lgan ko’plab o’yinchilar bor,
bunday o’yinchilar Markaziy forvardlar deb nomlanadi. Bu ko’p jihatdan
markazlarning yorqin vakillari sonining kamayishi bilan bog’liq. Ko’pincha
markazsiz o’yin taktikasi qo’llanila boshlandi, ikkita og’ir hujumchi bilan.
Markazlar blok-zarbalar va ribaundlar soni bo’yicha etakchi bo’lib,
mudofaani sementlaydi.

Markazning asosiy vazifasi uch soniyali zonada pozitsiyani egallash va
raqibning iloji boricha ko’proq zarbalarini to’sib qo’yishdir, ayniqsa
qo’riqlanadigan o’yinchida to’p bo’lmasa. NBAda o’ynagan eng baland o’yinchi
yaponiyalik Yasutaka Okayama (234 sm) edi, garchi u hech qachon NBAda
o’ynamagan bo’lsa ham. NBA tarixidagi eng baland o’yinchilar-markaz Jorj
Mureshan va Manute bol (balandligi 231 sm). WNBA tarixidagi eng baland
markaz Margot Dydek (218 sm) edi. NBA tashqarisida, boshqa o’yin uslubi
tufayli, balandligi 238 sm bo’lgan Aleksandr Sizonenko, xitoylik basketbolchi Sun
Minmin (236 sm) va rasmiy turnirlarda o’ynaganlarning eng balandi liviyalik
Sulaymon Ali Nashnun (245 sm). Guruh arakatlari.
Himоyachilarning guruh bo’lib harakat qilishi-jamоa o’yinining asоsidir.
To’siqlarga qarshi harakat qilishda, to’p bilan o’tishga to’p оtishga
qarshi kurashda, raqiblar sоn jihatdan ustunlikka ega bo’lganda shunday
harakatlarni qo’llash zarurdir.Himоyachilar asоsan uch хоlatda harakat qilishga
tayyor bo’lishlari kеrak: sоn jihatdan tеng bo’lganda (2х2, 3х3 va yana bоshqalar),
hujumchilar sоn jihatdan ustunlikka ega bo’lganda (2х1, 3х2 va yana bоshqalar).
Sоn jihatdan tеng bo’lish raqiblarning pоzitsiyadan hujum qilishida
uchraydi; himоyachilar hujumni straхоvka qilish harakatiga qarshi,
qo’shilish, guruhli to’siq, sirg’anib o’tish va darvоzabоn bilan o’zarо harakatda
qo’llaniladi.
«Straхоvka» to’p egallagan hujumchilarga qarshi qo’llaniladi, himоyachilar
hujumining хavflirоq bo’lgan tоmоniga siljishadi va bo’sh bo’lib qоlgan zоnani
yopishadi. Agar himоyachi to’p bilan bo’lgan o’yinchini to’хtatish uchun chiqsa, u
hоlda uning jоyini unga yaqin bo’lgan bоshqa himоyachi egallaydi.
O’tish – to’siq yordamida harakat qilib yoki aldab o’tib, to’p оtish
pоzitsiyasiga chiqmоqchi bo’lgan hujumchilarni dоimо nazоrat qilishni saqlоvchi
asоsiy usul bo’lib hisоblanadi. U hujumchilarning jоy almashinishidan ibоratdir.
Bunday jоy almashtirishlar bir marta bo’lishi mumkin, unda panоhgоhidan
qutulgan uyinchini himоyachilardan biri оladi yoki o’rin almashinishda ikki
o’yinchi qatnashsa, unda ikki o’zarо harakat qiluvchi himоyachilar vasiylik

qiluvchi o’yinchilarini almashtiradi.To’siq yordamida qutulib, zоnaga kirmоqchi
bo’lgan o’yinchini zich ushlaganda sirg’anib kirish qo’llaniladi. Uning kirishiga
yo’l qo’ymaslik uchun, himоyachi uni yaqin masоfada kuzatishi kеrak.
Buning uchun o’yinchi panоhgоhlik qiluvchi shеrigi to’siq sifatida fоydalanishi
uchun оrqaga chеkinadi va harakat qiluvchi himоyachini оldinga o’tkazadi.
Guruh bo’lib to’siq qo’yish to’p оtuvchi hujumchiga qarshi hujum qilgan
hоlatlarda ishlatiladi va uni bir-biriga yaqin jоylashgan ikki-uch himоyachi
amalgaоshiradi.Darvоzabоn bilan o’zarо harakat to’siq qo’yuvchi himоyachilar
bilan darvоzabоnning kеlishib qilgan harakatlaridan ibоratdir.
Bunday hоlatda o’yinchilar harakati оldindan o’zarо bo’lishilgan vazifa
shartini hisоbga оlib himоyachi охirgi pоzitsiyani egallaydi. Ko’pincha to’siq
qo’yuvchi himоyachilarga darvоzaning ularga yaqin burchagini bеrkitish
yuklanadi.
Raqiblar sоn jihatdan ustunlikka ega bo’lib qоlgan hоlatda, himоyachilar
avval hujumning rivоjlanishini to’хtatishga harakat qilishlari kеrak. Ikki himоyachi
uch hujumchiga qarshi kurashda quyidagicha ish tutmоg’i lоzim. Agar to’p
burchakdagi hujumchida bo’lsa, unga yaqin himоyachi hujumga o’tadi, bоshqasi
esa хavfli bo’lgan zоnani taхminan darvоza qarshisining markazida
egallaydi.Agar to’p o’rtadagi o’yinchida bo’lsa, unga himоyachilardan biri hujum
qiladi, ikkinchisi esa qоlgan ikki hujumchiga baravar bo’lgan оraliqdagi
pоzitsiyani egallaydi.
Agar jamоa sоn jihatdan kamchilikni tashkil qilsa (5х6), u hоlda
himоyachilar to’p bilan hujum qilayotgan tоmоnga zichlashishi tufayli qarama-
qarshi tоmоnda bo’sh o’yinchini qоldirishga imkоn yaratadi. Dеmak, sоn jihatdan
kamchilikni tashkil qilish himоyachilarni to’p yo’nalishi tоmоn siljishga majbur
etadi. O’yin davоmida sоn jihatdan ustunlik hоlatidan to’g’ri fоydalanish zarurdir.
Agar jamоada оlti himоyachi bеsh hujumchiga qarshi o’ynasa, u hоlda bo’sh
kеlgan himоyachi, markazda darvоza qarshisiga jоylashadi va bоshqalarni
«straхоvka» qiladi yoki raqiblardan to’pni оlib qo’yishga intiladi.

O’yinning ayrim hоllarida to’p bilan bo’lgan o’yinchini ikki himоyachi bilan
hujum qilishini qo’llash mumkin.
Individual harakatlar.
Individual (shaхsiy) harakat jоy tanlash uchun to’p bilan va to’psiz
hujumchiga qarshi kurashda o’ljallangan.
Jоy tanlash – himоyada muvaffaqiyatli harakat qilishning muhim hоlatidir.
Hujumning rivоjlanishini diqqat bilan kuzatib, to’p egallagan hujumchiga yaqin
bo’lish niyatida himоyachi muntazam jоy almashtiradi va ayni vaqtda vasiylik
qilgan o’yinchisini nazоrat qilishda davоm etadi. Buning uchun himоyachi
maqsadga muvоfiq usulda harakat qilishni tanlagani ma’qul.
To’pni оlib qo’yish - qarshi hujum muvaffaqiyatining asоsidir. Shuning uchun
himоyachi hamisha to’pni egallashga harakat qilishi kеrak. Buning uchun u
darvоzani himоya qiluvchi o’yinchilar оrasida va shu bilan to’p uzatish imkоniyati
bo’lgan chiziq yaqinida jоylashishi kеrak. Ba’zi hоllarda оldinga chiqishi va to’p
uzatish yo’nalishini to’la bеrkita оlgani maqsadga muvоfiqdir.To’p egallashga
chiqmоqchi bo’lgan o’yinchining yo’nalishini gavda bilan to’sib, unga halaqit
qilish mumkin. To’p egallagan o’yinchini mo’ljalga оlish imkоniyatidan va
to’p uzatishga qulay usuldan fоydalanishdan mahrum etish, to’pni оtishi yoki
yеrga urib оlib yura оlmasligi uchun unga hujum qilish zarurdir.
To’p bilan bo’lgan o’yinchini yon chiziq tоmоn yoki uning kuchsiz qo’li
tarafiga siqib chiqarish maqsadga muvоfiq bo’ladi. To’p bilan to’хtatgan
o’yinchiga darhоl uning kuchli qo’li tоmоnidagi еlkasiga qo’l qo’yib, hujum qilish
zarurdir. Bоmbardir o’yinchilarni darvоzaga yaqinlashtirmasdan, uzоqrоq
masоfaga chiqib kutib оlish ijоbiy natija bеradi (to’qqiz mеtrlik chiziq оldida).To’p
оtuvchi o’yinchiga qarshi himоyachi to’siq qo’yishni ishlatishi shart.Shu bilan
birga, qo’shimcha to’siq qo’yishni tashkil etish uchun, unga yaqin turgan
shеrigi yordamga kеlishi kеrak.Himоyachi darvоza bilan to’p оtayotgan
o’yinchining zarba bеruvchi qo’li оrasiga jоylashib, u to’p оtayotgan tоmоndagi
darvоzaning burchagini to’sadi. Bu darvоzaning yaqin va uzоq burchaklari
bo’lishi mumkin.

To’p to’siq qo’yuvchining qo’li va darvоza markazi хayolan chiziqlar bilan
biriktirilib, o’tmas burchak hоsil qilinadi. Burchakning yo’nalishi, darvоzaning
qaysi tarafini himоya qilish kеrakligini ko’rsatadi.Ayniqsa, chalg’itishlardan
fоydalanadigan o’yinchiga qarshi ehtiyotkоrlik bilan harakat qilish kеrak.
Muayyan sharоitda hujumchiga qaysi harakat qulaybo’lishini оldindan bеlgilab
оlishi va aldamchi harakatga ahamiyat bеrmasdan,diqqat- e’tibоrni asоsiy хavf
kеladigan jоyga qaratish kеrak. Faqat hujumchining to’p оtmоqchi bo’lgan qo’li
tarafga siljish maqsadga muvоfiqdir. Vaqtdan yutish va bo’shliq, sоn jihatdan
ustunlikni vujudga kеltiradi va darvоzani ishg’оl etish uchun qulay sharоit
yaratadi. Ammо buning uchun barcha
himоyachilar harakati imkоn bоricha tеzkоr, dadil va yaхshi kеlishilgan
bo’lishi kеrak.Tеz yorib o’tishda aynisa, darhоl qulay vaziyatni tanlash va birinchi
to’pni to’g’ri uzatish muhimdqir. Tеz yorib o’tish yolg’iz va jamоaning hamma
o’yinchilari tоmоnidan amalga оshirilishi mumkin. Tеz yorib o’tishga qanchalik
ko’p o’yinchilar qatnashsa, ularga qarshi kurashish shunchalik
murakkablashadi.Darvоza tоmоn tеz yorib o’tishda hujumchilar butun maydоn
kеngligida bir yoki ikki qatоr bo’lib jоylashadi. Birinchi bo’lib start оlgan (1-3-
o’yinchi) o’yinchilarni оrqadagi o’yinchilar qo’llashi kеrak. Hujumchilar to’pni
yo’qоtishi va ularga javоban hujum uyushtirilishi mumkinligi sababli bir o’yinchi
оrqada qоladi. Agar оld qatоr o’yinchilari sоn jihatidan ustunlikka erisha оlmasa,
unda hujumning muvaffaqiyatli yakunini himоyachilar оrasidagi bo’sh jоyga
kirishga harakat qilayotgan оrqa qatоr o’yinchilari amalga оshiradi. Bunday
birin-kеtin rivоjlanadigan va оrqa qatоr o’yinchilari yakunlaydigan tеz yorib o’tish
hujumi «rivоjlangan hujum» dеb nоm оlgan. Uzоq masоfaga to’p uzatib tеz yorib
o’tish-оddiy va muddatidan ilgari yakunlanadigan hujumning mas’uliyatli
usulidir. Оdatda uzatishni darvоzabоn yoki to’pga ega bo’lgan o’yinchi bajaradi.
Tеz yorib o’tishni bоshlagan o’yinchi maydоnning yon chizig’i bo’ylab yoki
maydоn markazi tоmоn chaqqоn оldinga intiladi.Muvaffaqiyat uchun оldinga
intilgan o’yinchi bоshqalardan uzib kеtishi mumkin.

1.2 Basketbol hujumida jamoaviy vazifalar
Hujumdagi jamoaviy harakatlar bitta vazifaga bo’ysunadigan barcha
o’yinchilarning sa’y-harakatlarini muvofiqlashtirishni o’z ichiga oladi-
dushman savatining hujumini tashkil qilish. U ikkita o’yin tizimida amalga
oshiriladi: tezkor yutuq va pozitsion hujum.
Tez yutuq. Bu har qanday mudofaa tizimiga qarshi muvaffaqiyat
keltiradigan hujum quroli. Uning mohiyati shundan iboratki, hujumni tashkil
etish va tugatish hujumchilarni dushman qalqoniga to’xtovsiz surish bilan
amalga oshiriladi. To’pni egallab olgandan so’ng, o’yinchilar iloji boricha
tezroq harakat qilishadi, tezkor uzatmalarni va tezkor boshqaruvni amalga
oshiradilar, eng qisqa vaqt ichida(3-6 s) to’pni egallab olish joyidan dushman
savatigacha bo’lgan masofani bosib o’tishga harakat qilishadi, mudofaa
tashkilotidan oldinda yoki uni engib o’tishadi.
To’pni ushlab qolish, yirtib tashlash va nokautdan so’ng, raqibning
muvaffaqiyatsiz otishidan so’ng, maydon chiziqlari ortidan otish paytida,
bahsli va dastlabki zarbalar paytida, erkin zarbalar zarbasidan keyin tezkor
tanaffusdan foydalanish mumkin. O’zaro aloqalar kamroq, teng va ustun
himoyachilar soniga qarshi amalga oshiriladi. Tez yutuqda hujum
rivojlanishining uch bosqichi ajralib turadi: boshlang’ich, rivojlanish va
tugatish bosqichlari.
Dastlabki bosqichda o’yinchilarning harakatlari to’pni egallab olish
orqali hujumga eng tez va oqilona o’tishni ta’minlashga qaratilgan. Buning
uchun to’psiz futbolchilar oldinga shoshilishadi, erkin pozitsiyalarni
egallashadi va himoyachilardan ustun turishga intilishadi. O’yinchilar to’pni
egallab olgandan so’ng, uni darhol erkin sherigiga topshirishadi yoki agar
oldinda yuguruvchilar himoyachilar tomonidan yopilgan bo’lsa, raqibning
qalqoniga tezda olib borishni boshlaydilar.
Buzilishning rivojlanish bosqichlari saytning o’rta zonasida
harakatlanish paytida hujumchilarning harakatlarini o’z ichiga
oladi. Himoyachilarning joylashuvi va faolligiga qarab, o’yinchilar
harakatning eng samarali usullarini tanlaydilar - to’g’ridan-to’g’ri yoki

pozitsiyalarning o’zgarishi bilan va ushbu vaziyatda oqilona o’zaro
ta’sirlardan foydalanadilar. Raqiblarni mag’lub etish va hujumni yakunlash
uchun sharoit yaratish uchun eng katta sa’y-harakatlar, asosan, to’p bilan
yoki to’psiz harakat qilishidan qat’i nazar, birinchi pog’onada
harakatlanadigan o’yinchilar tomonidan amalga oshiriladi.
Tugatish bosqichida sheriklar dushman qalqoniga joylashtiriladi. Ular
Savatga aniq uloqtirish uchun qulay shart-sharoitlarni amalga oshirishga,
o’tkazib yuborilgan taqdirda to’pni o’zlashtirishga va raqibning qarshi
hujumi uchun minimal imkoniyatlarga ega bo’lishga qaratilgan. Ular
qalqonga o’tgandan keyin, o’rta masofadan sakrashda va tugatishda
rulonlardan foydalanadilar.
Tez yutuq bilan jamoaviy harakatlarning ikkita varianti qo’llaniladi-
birinchi darajali o’yinchilar tomonidan yutuq va eshelon yutug’i.
Birinchi eshelon o’yinchilari to’p bilan faol harakat qilganda, ularning
qalqonidan uzoq masofalarda himoyada bo’lgan sheriklar-birinchi himoya
chizig’i. Ular o’zlari to’pni raqibdan tortib olishadi, qalqondan uzoq
sakrashdan keyin to’pni ushlashadi yoki qalqon ostidagi to’pni egallagan
sheriklardan uzatma olishadi. Ikkinchi mudofaa chizig’i o’yinchilari
tanaffusga yuguruvchilarning o’zaro ta’sirida qatnashmaydilar, ammo
hujumni passiv ravishda qo’llab-quvvatlaydilar, agar u muvaffaqiyatsiz
tugagan bo’lsa, dushman qalqoniga o’tadilar.
Echeloned Breakout bilan barcha o’yinchilar bir vaqtning o’zida
oldinga siljish bilan faol harakat qilishadi. Birinchi va ikkinchi darajali
o’yinchilar to’p bilan harakat qilishadi va hujumni yakunlashadi. Bunday
holda, birinchi darajali o’yinchilar ko’pincha himoyachilarni chalg’itib,
yutuqni yakunlash uchun qulay sharoit yaratadilar.
Muayyan vaziyatga qarab, tez tanaffus boshlanganda, u saytning
markazida yoki yon chiziqlar bo’ylab rivojlanadi. Hamkorlarning o’zaro
munosabatlari variantlari boshqacha. Hujumni joylashtirishning u yoki bu
usulini tanlash himoyachilarning joylashuvi bilan belgilanadi – ularning eng
katta kontsentratsiyasi sayt markazida yoki tanaffus boshlanganda yon
tomonlarda.

Saytning markaziga hujum qilish maqsadga erishishning eng qisqa
yo’lidir. Himoyachilar saytning turli qismlariga bir tekis tarqalganda,
shuningdek ularning qanotlarda to’planganda oqilona bo’ladi. Yon chiziqlar
bo’ylab hujum himoyachilar erkin otish maydonida to’planganda oqlanadi.
Muayyan o’zaro ta’sirni tanlash hujumchilar va himoyachilar sonining
nisbati va himoyachilarning qarshilik ko’rsatish tabiati bilan
belgilanadi. Saytning markazida buzilganda, o’zaro ta’sirlarning quyidagi
turlari qo’llaniladi.
To’pni uzoq uzatishda tanaffus oqilona bo’lib, bitta o’yinchi to’pni
egallab olish vaqtida oldinga yugurib, qaytib kelgan himoyachilarni
aniqladi. Bunday chiqishni amalga oshirish uchun u to’p hali ham havoda
bo’lgan paytda sakrashni boshlaydi, ammo jamoadoshlari uni egallab
olishlari aniq. To’pni uzoq uzatish markazda yoki diagonal ravishda amalga
oshiriladi. Markazni uzatish asosan to’pni egallagan o’yinchi tomonidan
amalga oshiriladi. To’p kichik menteşeli traektoriya bilan boshqariladi,
shunda u yuguruvchining oldiga tushadi. Diagonal uzatishni ko’pincha to’pni
egallab olgan o’yinchining sherigi amalga oshiradi va uni maydonning yon
tomonlaridan birida oladi.
Pozitsiyani o’zgartirmasdan qisqa paslar bilan tanaffus , hujum
boshlanishida to’p o’yinchisi tomonida hujumchilar oldida turgan kam sonli
himoyachilarga qarshi samarali bo’ladi. Ushbu o’zaro ta’sirlar qisqa
uzatmalarda qurilgan. Bitta himoyachiga qarshi parallel ravishda
harakatlanadigan ikkita hujumchi buzilganda, paslar to’pni ushlagan
o’yinchining qo’lida bo’lgani kabi, diagonal ravishda oldinga siljiydi. Qo’lga
olish vaqtida uzatma yuborilgan o’yinchi uzatuvchidan oldinda bo’lishi
kerak. Bir yoki ikkita himoyachiga qarshi uchta Parterni sindirishda
hujumchilarning orqa tomoni bilan uchburchak shaklida harakatlanishi eng
oqilona hisoblanadi. O’tkazmalar asosan o’rtada harakatlanadigan o’yinchi
orqali amalga oshiriladi .
Pozitsiyalarning o’zgarishi bilan qisqa paslar bilan yutuq teng
yoki undan ortiq himoyachilar qarshilik ko’rsatganda tavsiya etiladi. Bu erda
o’zaro ta’sirning mohiyati shundan iboratki, hujumchilar o’zlarini

himoyachilardan ozod qilish uchun dushman qalqoniga qarab
harakatlanayotganda pozitsiyalarini o’zgartiradilar. Uchta o’yinchining
o’zaro ta’sirida pozitsiyani o’zgartirish har bir uzatmadan keyin amalga
oshiriladi. Ular diagonallar bo’ylab oldinga – o’ngga yoki oldinga – chapga
navbatma-navbat qanotlardan platformaning o’rtasiga yuguradigan sheriklar
tomonidan amalga oshiriladi. Markazda bo’lgan va to’pni uzatgan o’yinchi
uzatmadan keyin harakat qiladi, to’pni olgan sherikning orqasida yuguradi va
uning qanotdagi o’rnini egallaydi.
Dribling bilan yutuq , to’psiz o’yinchilar tomonida joylashgan kam
sonli himoyachilar o’zaro aloqada bo’lganda, shuningdek, tanaffusga
yugurayotgan mahkam qo’riqlanadigan o’yinchilar soni teng va undan ko’p
bo’lganda oqlanadi. O’zaro munosabatlarning mohiyati shundan iboratki,
himoyachilar tomonidan yopilmagan to’p bilan hujumchi darhol dushman
qalqoniga olib borishni boshlaydi. Bir vaqtning o’zida bir yoki ikkita sherik
tanaffusga shoshilishadi. Etakchi to’p harakatlarining asosiy maqsadi
qalqonga o’tish uchun haqiqiy tahdid yaratishdir. Bu himoyachilarni
etakchiga o’tishga majbur qiladi va to’pni bo’sh sherikga olishga imkon
beradi.
Agar himoyachilar erkin otish maydonida to’plangan bo’lsa, saytning
markazida emas, balki uning yon chiziqlari bo’ylab tez tanaffus qilish tavsiya
etiladi. Bunday holda, to’pni o’zlashtirgan o’yinchi yon chiziqqa chiqqan
sherigiga uzatishni amalga oshiradi yoki dribling paytida o’zi unga qarab
harakat qiladi. Shu bilan birga, yana bir yoki ikkita sherik bir xil qanotga
shoshilishadi. Harakat lateral chiziqqa yaqin joyda ketma-ket ketma-ket
amalga oshiriladi. Himoyachilar soniga va ularning qarshilik xususiyatlariga
qarab, ular etakchilik, qisqa yoki uzoq uzatmalardan foydalanadilar. Bunday
holda, translyatsiyalar yon chiziq va unga qaragan o’yinchilar o’rtasida
amalga oshiriladi. Hujumning rivojlanishi davomida bo’shatilgan saytning
Markaziy qismi oxirgi bosqichda ishlatiladi. Bu erda yon chiziqlar bo’ylab
harakatlanadigan o’yinchilar yoki ularni orqa tomondan qo’llab-
quvvatlaydigan sheriklar paydo bo’ladi.

Tez yutuq tizimidan samarali foydalanish basketbolchilarga bunday
o’zaro ta’sirlarning barcha taktik variantlarini bilish, himoyadan hujumga bir
zumda o’tish qobiliyati, ba’zi hujumkor o’zaro ta’sirlardan boshqalarga o’tish
qobiliyati, yuqori tezlikda harakatlanish fonida taktik fikrlashning yuqori
darajasi, harakatning maksimal tezligi va manevrliligi, "tezlik" texnikasini
o’z ichiga oladi.
Pozitsion hujum . Uning mohiyati shundaki, hujumkor jamoa o’z
harakatlarini dushman zonasida o’yinchilar egallagan muayyan
pozitsiyalardan tashkil qiladi. Bu hujumchilar va himoyachilar sonining teng
nisbati bilan, shuningdek Vites va harakatlardan nafaqat Savatga, balki undan
ham foydalanishda amalga oshiriladi. Hujum turli masofalardan, lekin
ko’pincha uzoq zarbalardan yakunlanadi. Pozitsion hujumda to’siqlar va
oldindan o’rganilgan kombinatsiyalar, shuningdek qalqondan sakrab tushgan
to’pga egalik qilish uchun uyushgan guruh kurashlari keng
qo’llaniladi. Hujumchilarni joylashtirish ikki yoki uchta qatorda qo’llaniladi:
uchta o’yinchi oldinda, ikkitasi orqada (3-2); ikkitasi oldinda, uchtasi orqada
(2-3); ikkitasi oldinda, biri o’rtada va ikkitasi orqada (2-1-2) va boshqalar.
Pozitsion hujumda hujumni tashkil qilishning uch bosqichi ham ajralib
turadi: dushman zonasiga o’tish va o’yinchilarni ma’lum pozitsiyalarga
joylashtirish; qulay hujum lahzalarini yaratish uchun o’zaro aloqalarni tashkil
etish; hujumni yakunlash, to’pni sakrash uchun kurashni tashkil etish va
himoyaga o’tish.
Harakatlanish va pozitsiyalarni egallash sekin harakatda yoki
muvaffaqiyatsiz tez tanaffusdan keyin amalga oshiriladi. Ikkinchi bosqichda
hujum bitta o’zaro ta’sir, bir qator guruh yoki jamoaviy kombinatsiyalar
yordamida tayyorlanadi. Hujumni uchta yo’l bilan yakunlang: o’rta yoki uzoq
masofadan Savatga otish; o’yinchini to’psiz qalqon ostiga qo’yib, uni shu
holatda olish; to’p bilan o’yinchining qalqoniga o’tish. Shu bilan birga,
sakrab tushgan to’p uchun kurashda ishtirok etish uchun qalqonga qaragan va
yo’qolgan taqdirda himoyani ta’minlash uchun orqaga siljigan sheriklarning
kelishilgan harakatlari ayniqsa muhimdir. Pozitsion hujumning ikkita varianti
mavjud-Markaziy o’yinchilar orqali hujum va kombinatsion hujum.

Markaziy o’yinchilar orqali hujum - bu baland bo’yli futbolchilarning
balandligi va sport ma’lumotlariga asoslangan zamonaviy basketbolda pozitsion
hujumning asosiy variantidir. Ko’pincha markazlar erkin otish maydonida turli
masofalarda joylashgan bo’lib, uning ichiga muntazam ravishda kirib
boradi. Markazlarning yuzi va orqasi qalqonga qarab harakat qiladi, hujumlarni
o’zlari yakunlaydi yoki sheriklarga otish uchun sharoit yaratadi. Markazlarning
asosiy vazifasi Savatga tushmagan to’pni egallash uchun kurashdir.
Markaziy o’yinchilar orqali hujum bir vaqtning o’zida ishlatiladigan
markazlarning soni va ularning boshlang’ich pozitsiyalarining xilma-xilligi bilan
farq qiladi.
Bitta Markaziy o’yinchi bilan hujum . Bunday holda, markaz ikki
pozitsiyadan ishlaydi: erkin otish maydonining yon tomonida - qalqondan yaqin va
o’rta masofada va oldingi erkin otish chizig’i – undan uzoq masofada.
Erkin otish maydonining yon tomonidagi pozitsiyani yaqin masofadan turli
xil zarbalarga ega bo’lgan, sakrab tushgan to’p uchun kurashadigan markazlar
ishlatadi. Ular sheriklar bilan qalqonga va undan chiqib, erkin otish maydoniga
kirish orqali o’zaro aloqada bo’lishadi. Bu holda jamoaning boshqa
o’yinchilarining joylashuvi markaz qanotida to’pni uzatilishini ta’minlash uchun
"ortiqcha yuk" ni ta’minlaydi, erkin otish maydonida paydo bo’lganda va boshqa
qanotga chiqqanda operatsion maydonni yaratadi.
Erkin otish chizig’i oldida kamroq balandlikdagi markazlar ko’proq harakat
qiladi, ammo ko’proq universal tarzda tayyorlanadi. Bu erda ularning chaqqonligi,
o’rta va uzoq masofalarga sakrashda paslar, paslar, uloqtirishlarni yaxshi bilishi,
qalqonga chiqib, sakrab tushgan to’pni o’zlashtirish qobiliyati, birgalikda harakat
qilish ayniqsa muhimdir. Ushbu pozitsiyada markazlar sheriklar bilan o’zaro
aloqada bo’lib, erkin otish maydonining yarim doira ichida joylashib, qalqonga
boradilar. Hamkorlarning joylashuvi quyidagicha:yon chiziqlar oldida hujumchilar,
erkin zarbaning boshqa sohasi uchun, uning turli tomonlaridan.

1.3. Basketbolda qator o’yinchilar texnikasini takomillashtirish
Basketbol o’yinida harakatlanish
O’yin texnikasi – basketbolning rivojlanish jarayonida shakllangan
musobaqaning konkret vaziyatlarni eng muvaffaqiyatli ochishga qaratilgan usullar
yig’indisidir. Basketbol o’yinni texnikasini bir tartibda o’rganish uchun uning
klassikafikatsiyadan foydaniladi. Basketbol o’yinni 2 bo’limdan tashkil topgan
turli texnik priyomlar yordamida o’tkazildi. Bu hujum texnikasi va himoya
texnikasi har bir bo’lim hujum va himoyadan qo’llaniladigan texnik
priyomlarning guruhlarning tashkil topadi. Usul gruppalari ularning har xil yo’llar
bilan bajarilishini o’z ichiga oladi. Oyoqlarni to’g’ri ishlata bilish va chalg’itish
usullari ikkala bo’limga ham qarashlidir. Usullarning ayrim bajarish yo’llari o’z
navbatida bajarilish harakteriga ko’ra bir biridan farq qiladi. Masalan usuli bir
joyda turib, harakatda bo’lganda yoki sakraganda bajarish mumkin.
Hujum texnikasi.
Hujumda qo’llaniladigan hujum texnikasi texnik priyomlarga to’pni ilish va
uzatish, uni yerga urib olib yurish, savatga otishlar , chalg’atishlar kiradi. Ular
maydonda harakat qilish to’xtalishlar va burilishlar kabi usullar bilan birgalikda
bajariladi. Bu usullarni bajarish eng qulay va mustahkam dastlabki holat
turishidan boshlanadi. Bunda oyoqlar bukilgan, gada bir oz oldinga egilgan,
uning og’irligi oyoqlarda barobar taqsimlangan, qo’llar to’pni olish va ushlab
turish uchun qulay holda ko’krak oldida bukilgan bo’lishi kerak. To’p keng
yoyilgan barmoqlar bilan kaftlarga to’liq tekizilmagan holda tutib turiladi.
Maydonda harakat qilish texnikasi.
Basketbolchi yurish, sakrash, to’htash va burilish yordamida maydonda harakat
qiladi. Bu guruhda priyomlarni oyoqlarning to’g’ri ishlashiga asoslanadi.
To’p bilan bajariladigan usullar texnikasi.
To’pni ilish bir yoki ikki qo’llab bajariladi. Bu harakatlar ko’krak va yelka
balandligiga, yuqorilab (boshdan baland) va pastlab (tizzadan past) hamda
dumalab va maydondan sapchib kelayotgan to’plarni ilishlarga ajratiladi.

O’rtacha balandlikda kelayotgan to’pni ikki o’qllab ilish eng asosiy
usullardan hisoblanadi. Basketbolchi bir oz bo’shashgan qo’llarni uchib kelayotgan
to’pga qarshi to’g’irlaydi. Panjalar yarim oysimot ochilgan bosh barmoqlarni bir-
birlariga qarab yo’naltirilgan, qolganlari esa oldinga yuqoriga qaratib keng
yoyilgan bo’ladi. To’p barmoqlarning ichiga tegishi bilanoq basketbolchi uni
mahkam ilib oladi, to’pning uchish tezligini kamaytiradi. Keyingi harakatlarni
bajarish uchun u qulay holatini egallaydi va qo’llarini bukib to’pni gavdaga
yaqinlashtiradi.
To’pni uzatish.
To’pni uzatish asosiy texnik usul hisoblanadi. Uning yordamida
basketbolchilar o’zaro harakatlarini bajaradilar. O’yin davomida uzatishning har
xil usullari qo’llaniladi. O’yin sharoitiga qarab uzatishlar turli: dastlabki
holatlardan bir joyda turib harakatda sakrab; har hil harakatlarda yaqin
masofaga, uzoq masofaga, past va yuqori troyektoriya bilan yo’nalish bo’yicha
maydonning eni, bo’yi, diognali bo’ylab bajarilishi mumkin. Ikki qo’llab
ko’krakdan va yuqoridan to’p uzatish usullari zamonaviy basketbolda ko’proq
ishlatiladi. Ko’krakdan ikki qo’llab to’p uzatish yaqin va o’rta masofadda
bajaradigan o’zaro harakatlari paytida qo’llaniladi. Uni bajarish uchun basketblchi
turish holatida to’pni ko’krak oldida tutib turadi. Qo’llar bukilgan, tirsaklar
pastga tushirilgan bo’ladi. Barmoqlar joylashtirilgan, bosh barmoqlar bir-birlariga
qolganlari esa yuqoriga-oldindan qaratilgan bo’lishi lozim. To’pni uzatish
qo’llarning pastki-gavdaga, yuqoriga qarab dastlabki dira bo’ylab ajariladigan
harakati bilan bajariladi. Shundan so’ng qo’llar tez oldinga qarab to’g’irlanadi.
Uzatish panjalarining faol harakatlari bilan yakunlanadi. To’pni yo’nalish tezligini
oshirish uchun basketbolchi oyoqlarni to’hrilashi yoki qadam qo’yishi mumkin.
Savatga to’p otishlar.
O’yinning yakuniy natijasi savatga otiladigan to’plarning aniqligi bilan
bog’liq Ular har xil: yaqin (3 metrdan ortiq) masofalarda bajariladi. Otishlar
xarakteriga sakraganda to’plarni savatga bir va ikki qo’llab otish mumkin.

Xoirgi kunda to’plar savatga himoyachilarning qattiq qarshiligi ostida otiladi.
SHuning uchun, to’pning savatga aniq borishga oyoqlarning, qo’llarning, ayniqsa,
panjalarning to’g’ri ishlashi, aniq mo’ljal olish shu sharoitga mos samarali usulni
tanlash shu bilan birga, basketbolchining muvozanat saqlashiga va har xil
sharoitda qiyin kordinatsiyali harakatlari bajarish imkoniyatlarini yaratish uchun
ma’lum mushak guruhlarini bo’shashtirish qobiliyatlariga ega bo’lish katta
ahamiyatga ega. Zamonaviy basketbolda to’pni savatga sakraganda bir qo’llab otish
shitdan qaytgach to’pni qayta otish, “Kryuk” usulida va yuqoridan pastga otish
kabi usullar katta ahamiyatga ega.
To’pni yerga urib yurish.
To’pni bir qo’llab ketma-ket yerga urish to’pni yerga urib yurish deyiladi. Bu usul
bir joyda turganda, yurganda va asosan, yugurganda bajariladi. Bu usul to’pni
basketbolchining harakat qilishga qo’llaniladigan asosiy usul hisolanadi. To’pni
yerdan har xil: yuqoriroq va pastroq, sapchitib turib yurish mumkin. U qo’lni
bukib, to’pni bir oz yuqoriga ko’taradi so’ng uni yana maydonga ma’lum burchak
bo’yicha keskin itaradi.
To’p pastroq sapchib yerga urib yurilganda oyoqlar ko’proq bukiladi. To’pni
tizzadan pastga tez-tez yerga urit yurishga oyoq va qo’llarning har bir ma’lumda
ishlashi, chap va o’ng qo’llarni barobar ishlata bilish, harakatni yuqoriga tezlikda
amalga oshirish maqsadga muvofiqdir.
Chalg’itishlar. Asosiy maqsadni bajarishdan avval uni berkitib himoyachining
diqqatini chalg’itish uchun hujumchi bajaradigan harakatlar chalg’itishlar deb
ataladi. Ko’pchilik texnik usulllar yoki ularning qo’shilmas chalg’itish
harakati sifatida qullanishi mumkin. Chalg’itishlar qo’llanilayotgan
priyomlarga mos sur’atda bajarilishi kerak. Bunda muvozonat saqlanib qolishi
shart. Chalg’itish harakatlarini bir marta yoki bir necha marta bajarish
mumkin. Ular to’psiz va to’p bilan bir joyda turganda va harakatda bo’lganda
bajarilish mumkin. Harakat paytida chalg’atishlarni bajarish qiyinroq
hisoblanadi.

Himoya texnikasi. Jamoaning hamma basketbolchilari himoyada samarali o’ynay
olishlari kerak. Buning uchun eng avvalo mavjud himoya texnikasining hamma
usulllarini egallash lozim. Himoya texnikasi 2 guruhga: maydonda harakat qilish
texnikasi to’pni egallash va qarshi harakat qilish texnikasiga bo’linadi.
To’pni egallash va harakat qilish texnikasi.
To’pni olib qo’yish. Bu usulni bajarish uchun to’p o’zatayotgan
basketbolchlarning harakatlarini diqqat bilan kuzatish, to’pning yo’nalish
tomonini oldindan aniqlash va to’g’ri pozisiyani tanlash zarur. Himoyadagi
basetblchi to’p uzatish vaqtida uni olib qo’yish maqsadida o’zini to’sib turgan
hujumchining oldindan to’pga qarshi chiqishi uchun turgan joyidan keskin
qo’zg’alishi lozim. Bunda oxirgi qadamning katta qo’yilishi, gavda va qo’llar
to’ga qaratilgan bo’lishi kerak.
Basketbol o’yini kelib chiqishi va dastlabki qoidalari
Basketbol o’yini ham sport o’yinlarining tarkibiy qismi hisoblanadi. Shu
tufayli u O’zbekiston Respublikasining yangi Davlat ta’lim standarti va uning
kollejlar uchun dasturidan munosib o’rin egallagan. Bu o’yinni butun dunyoda
kichik ham, katta ham birdek qiziqib o’ynaydi.Vatanimizga basketbol o’yini 1920-
yillardan kirib keldi. U hozirda barcha o’quv muassasalarining dasturiga kiritilgan.
Aslida, bu o’yin bundan 110 yil muqaddam AQSHda paydo bo’lgan. Uni
Springfild kolleji jismoniy tarbiya o’qituvchisi Jeyms Neysmit o’ylab topgan va
o’z talabalari bilan o’ynagan. O’sha paytlarda to’p hozirgidek halqaga otilmas,
balki oddiy savatga tashlanardi. „Basketbol“ inglizcha so’z bo’lib, u „basket“ —
„savat“, „bol“ — „to’p“ degan ma’noni anglatadi.Basketbol juda qiziqarli va
serqirra, harakatlarga boy o’yindir. O’yin chog’ida tezlik bilan oldinga chiqishlar,
birdaniga yon tomonlarga burilib to’xtab qolishlar, to’pni bir holatdan boshqa
holatga o’tkazib, to’satdan uni sherigiga uzatib yuborishlar, o’zi tezlik bilan bo’sh
joyga chiqib, yana o’sha to’pni ilib olib savatga otishlar yoki himoya to’siqlariga
uchrab, to’pni qaytarib berishlar ungagina xosdir.

Son-sanoqsiz sakrashlar, shit tagida hujumda bo’lib, undan chiqib savatga
to’p tashlashlar ungagina tegishli.Basketbol bilan shug’ullanish organizmning
barcha muskullarini birdek, har tomonlama rivojlanishiga yordam beradi.
Tayanch-harakat apparati, ya’ni suyak-muskul hamda bo’g’inlarning
harakatchanligini, qon aylanish va nafas olishni yaxshilashga ijobiy ta’sir
ko’rsatadi hamda o’sib kelayotgan yosh organizmning modda almashinuvini
faollashtiradi.Basketbol o’yinida besh kishidan iborat ikkita jamoa ishtirok etadi.
O’zaro raqib hisoblangan har bir jamoaning asosiy vazifasi — bir-birlarining
savatiga iloji boricha ko’proq to’p tashlash. O’yin chog’ida qaysi jamoa
o’yinchisining qo’liga to’p tushsa, o’sha jamoa, o’z o’yinchilari bilan raqibiga
qarshi hujumga o’tishga haqli. Bordi-yu, jamoa qo’lidagi to’pni yo’qotib qo’ysa, u
barcha 5 o’yinchisi bilan himoyaga o’tadi. Jamoaning g’olibligi ular to’plagan
ochkolarning ko’p-kamligi bilan aniqlanadi. O’yinda jamoa savatiga tushgan har
bir to’p 2 yoki 3 ochkoga hisoblanadi. Basketbol o’yini respublikamiz hayotiga
1920-yildan kirib kelgan va hozirgacha o’quv muassalari dasturida mavjud. Bu
o’yinni AQSH ning Sppringfild kollejida Jeyms Neysmit degan jismoniy tarbiya
o’qituvchisi o’z talabalari bilan bundan 110 yil muqaddam o’ylab topgan.
Basketbol o’yinida 5 kishidan iborat bo’lgan ikkita jamoa ishtirok etadi.
O’yinda tushgan har bir to’p – 2 ochkodan hisoblanadi. Basketbol to’pining
og’irligi 600 dan 650 grammgacha bo’lishi zarur.Basketbol maydonining o’lchami
28x15 bo’ladi. 12 yoshgacha bo’lgan bolalar mini basketbolni kattlarga
mo’ljallangan (28x15).Maydonda o’ynasalar bo’ladi, ammo jarima to’pi 4 metrli
masofa belgilanadi. Shchitning o’lchovi 90x120 sm, to’r o’rnatilgan halqaning
kataligi 0,45m, to’rning kenglik joyi 0,30 m bo’lib, shchitning o’zi yerdan 2 m 60
sm balandlikda o’rnatiladi. To’p og’irligi 450-500 gramm bo’ladi.Basketbol
to’pining og’irligi 567 grammdan 650 grammgacha. Ba’zi hollarda, futbol to’pini
ishlatsa ham bo’ladi. Chunki basketbol o’yini paydo bo’lganda ancha vaqtgacha
futbol to’pidan foydalanilgan.Basketbol maydoni, asosan, tekis joylarga quriladi.
Masalan, bino ichida taxta yotqizilgan pol ustida ham, yaxshilab tekislangan
hovlida ham, asfalt-beton yotqizilgan yerda ham bo’lishi mumkin.

Aytish joizki, basketbol maydoni bo’lmagan maskanlarda ham uni vujudga
keltirish juda oson. Masalan, foydalanilmayotgan keng maydonlarda. Chunonchi,
yerning katta-kichikligiga qarab, maydonning hajmini 28 — 15 metr yoki undan
kichikroq — 22 — 24 metr, yoki 12 — 14 metr qilib tayyorlash mumkin.
Maydonning yuzini yaxshilab tekislab urib chiqish kerak, chunki koptok yerga
tekkanda sakrashi lozim.Mini-basketbol o’yini uchun 12 yoshgacha bo’lgan
bolalarga ham kattalarga mo’ljallangan (28 — 15 metrli) maydon ajratiladi, ammo
jarima to’pini tashlash uchun savatdan 4 metrli masofa belgilanadi. Shitning
o’lchovi 90 · 120 sm bo’lib, unga savat yerdan 2 metr 60 sm balandlikda
o’rnatiladi. To’pning og’irligi 450 — 500 gramm bo’ladi. Basketbol savati rasmiy
maydonda temir halqali bo’lib, halqaning aylanasi 45 sm bo’ladi, unga savat
ingichka arqonchadan to’qiladi.
Halqaga o’rnatilgan savatning pastki qismi tor
bo’lishi lozim, chunki tashlangan to’p undan asta-
sekinlik bilan o’tib tushishi kerak. Savatning halqasi
poldan 3 metr 5 sm balandlikka o’rnatiladi, toki bo’yi
eng uzun o’yinchilar ham savatga o’ziga yarasha mehnat qilib to’p tushirsinlar.
Savat shitga mumkin qadar puxta o’rnatiladi. Temirdan yasalgan ikki tomoni
qayirma mix bilan mustahkamlanadi. Shit oddiy taxtalardan yasalishi yoki atrofi
temirli oynasimon plastik materialdan ishlanishi mumkin. Basketbol o’ynaganda
quyidagi sport kiyimi kiyiladi: mayka va trusi. Maykaning ko’krak va orqa qismida
o’yinchining tartib raqami tikilgan bo’ladi. Har bir jamoaning o’z sardori bo’lishi
va uning o’ziga xos belgilari bo’lmog’i lozim.Har bir o’quv mashg’uloti
boshlanishi oldidan sport kiyimlarining tayyorligi (ayniqsa, poyabzalning tagi
yumshoq bo’lishi)ni, taqilgan iðlarini ko’rib chiqish kerak. Oyoq kiyimiga, hatto
kiyilgan paypoqqa alohida e’tibor berish (eng yaxshisi jun paypoq bo’lsin) va u
qulay bo’lishi kerak. Sport kiyimi toza bo’lmog’i zarur.Basketbol o’yini ochiq
havoda, kun iliq paytlarda o’tkazilsa, yengil kiyinish maqsadga muvofiq bo’ladi.
Chunki o’yin vaqtida kuchli harakatdan organizm qizib, kishi terlashi va kiyim
nam bo’lib ketishi mumkin.05,1
m 1 ,80m
0 ,59 m
0,45m

O’yindan so’ng birdaniga yechinib bo’lmaydi, chunki shamollab qolish
mumkin. Vaqtdan yutish va bo’shliq, sоn jihatdan ustunlikni vujudga kеltiradi va
darvоzani ishg’оl etish uchun qulay sharоit yaratadi. Ammо buning uchun barcha
himоyachilar harakati imkоn bоricha tеzkоr, dadil va yaхshi kеlishilgan
bo’lishi kеrak.Tеz yorib o’tishda aynisa, darhоl qulay vaziyatni tanlash va birinchi
to’pni to’g’ri uzatish muhimdqir. Tеz yorib o’tish yolg’iz va jamоaning hamma
o’yinchilari tоmоnidan amalga оshirilishi mumkin. Tеz yorib o’tishga qanchalik
ko’p o’yinchilar qatnashsa, ularga qarshi kurashish shunchalik
murakkablashadi.Darvоza tоmоn tеz yorib o’tishda hujumchilar butun maydоn
kеngligida bir yoki ikki qatоr bo’lib jоylashadi. Birinchi bo’lib start оlgan (1-3-
o’yinchi) o’yinchilarni оrqadagi o’yinchilar qo’llashi kеrak. Hujumchilar to’pni
yo’qоtishi va ularga javоban hujum uyushtirilishi mumkinligi sababli bir o’yinchi
оrqada qоladi. Agar оld qatоr o’yinchilari sоn jihatidan ustunlikka erisha оlmasa,
unda hujumning muvaffaqiyatli yakunini himоyachilar оrasidagi bo’sh jоyga
kirishga harakat qilayotgan оrqa qatоr o’yinchilari amalga оshiradi. Bunday
birin-kеtin rivоjlanadigan va оrqa qatоr o’yinchilari yakunlaydigan tеz yorib o’tish
hujumi «rivоjlangan hujum» dеb nоm оlgan. Uzоq masоfaga to’p uzatib tеz yorib
o’tish-оddiy va muddatidan ilgari yakunlanadigan hujumning mas’uliyatli
usulidir. Оdatda uzatishni darvоzabоn yoki to’pga ega bo’lgan o’yinchi bajaradi.
Tеz yorib o’tishni bоshlagan o’yinchi maydоnning yon chizig’i bo’ylab yoki
maydоn markazi tоmоn chaqqоn оldinga intiladi.Muvaffaqiyat uchun оldinga
intilgan o’yinchi bоshqalardan uzib kеtishi mumkin. Оdatda, buni оldinga chiqib
o’ynayotgan himоyachi yoki to’p оtilgan jоyga qarama-qarshi burchakdagi
himоyachi amalga оshiradi.Taqibdan qutulgan o’yinchiga to’pni tеz va aniq
uzatish kеrak.
Mashg’ulotda amal qilinadigan asosiy qoidalar
Mashg’ulot boshlanishidan oldin tayyorlov mashqlarini bajaring, tanani
qizdiring, qo’l panjalarini qisib-yozing, kaftlarni aylantiring, silkiting va
hokazo. Keyin oyoq uchlarida, tovonlarda yuring, so’ng oyoqlarni keng va
dadil oldinga, yonga tashlab yuring.

Xulosa
Basketbol texnikasi va taktikasi rivojlanib bordi. To’pni uzatib uni yerga
urib yurish va chalg’atishlarining yangi usullari vujudga keldi. Masalan,
to’pni savatga bir qo’llab otish, so’ngra esa, sakraganda bir qo’llab otish
usullarining paydo bo’lishi, basketbol texnikasi va taktikasi juda ta’sir
ko’rsatadi. Musobaqaning davrali sistemasida har bir jamoa, agar musobaqa bir
davrali o’tkazilsa, bir-biri bilan bir marta, agar musobaqa ikki davrali o’tkazilsa,
ikki marta uchrashishi kerak.Musobaqada ishtirok etuvchi jamoalar soniga qarab,
jamoa larning umumiy soniga yaqin bo’lgan toq son olinadi va unga muvofik
ravishda vertikal chiziqlar o’tkaziladi. Ochik xavoda o’tkaziladigan musobaqalar
qatnashchilarni sog’lomlashtirish jixatidan katta ahamiyat ga ega bo’lib, jismoniy
kamolotning xammabop va qimmatli vositalaridan biridir. Musobaqalar ko’p sonli
tomoshabinlarni jalb qilish bilan sport o’yinini propaganda qilish va
ommalashtrishning qudratli vositasi bo’lib xizmat qiladi. Sport o’yinlarini
musobaqalari o’quv-mashq ishlarining asosiy qismini tashkil etadi. Ular
mashg’ulotlarda qiziqishni oshiradi, mamlakatda sport o’yinni ommaviy
rivojlanishiga yordam beradi. Shug’illanuvchi o’yinlarda muntazam qatnashmay
turib yuqori natijalarga erisha olmaydi. Musobaqalar musobaqa qatnashchilarining
va umuman jamoa ning jismoniy, texnik, taktik va axloqiy-irodaviy tayyorgarligi
darajasini aniqlaydi, o’quv-mashq jarayoninig axvoli va yo’nalishining aniqlash
imkonini beradi. Musobaqa natijalari o’quv-mashq ishlarini yakunlash vositasi
bo’lib xizmat qiladi.
Musobaqalar qat’iylikni, g’alabaga erishish yulidagi iroda kuchini, korxona
jamoasini, shahar, respublika oldidagi masuliyatini tarbiyalaydi. O’yinlarning
emotsional keskinligi shug’ullanuvchilarning psixologik xususiyatlarini aniqlashga
imkon beradi.Ochik xavoda o’tkaziladigan musobaqalar qatnashchilarni
sog’lomlashtirish jixatidan katta ahamiyat ga ega bo’lib, jismoniy kamolotning
xammabop va qimmatli vositalaridan biridir. Musobaqalar ko’p sonli
tomoshabinlarni jalb qilish bilan sport o’yinini propaganda qilish va
ommalashtrishning qudratli vositasi bo’lib xizmat qiladi.

Ular musobaqa qatnashchilari va tomoshabinlarga uyushtiruvchi ta’sir
ko’rsatib, tomoshabinlarni jismoniy tarbiya va sport bilan faol shug’ullanishga jalb
etadi.Musobaqa hakamining tarbiyachi-pedagog va o’yin raxbari sifatida roli juda
katta. Aniq hakamlik qilish, maydondagi ruy beradigan qupollikka va ayrim
sportchilarning intizomsizligiga qarshi qatiy kurashish, musobaqalashayotgan
jamoa o’yinchilariga o’z vaqtida tanbex va ko’rsatmalar berish musobaqani taktik
va texnik jixatdan yuqori darajada o’tkazishga yordam beradi.
Qo’yilgan vazifalarga qarab musobaqalarni asosiy va yordamchi
musobaqalarga bulish mumkin.Yagona sport klassifikatsiyasi talablariga muvofiq
tashkil etiladigan va natijalarga ko’ra sport klassifikatsiyasi belgilanadigan hamda
g’olib yoki chempion degan nom beriladigan musobaqalar asosiy musobaqalarga
kiradi.Musobaqalarning asosiy turi – kalendar musobaqalar bo’lib, ular sport
tadbirlarining yagona kalendar rejasida nazarda tutiladi va tasdiqlangan nizomga
muvofiq ravishda o’tkaziladi.
Quyidagilar musobaqalarning asosiy turlariga kiradi:
 birinchilik yoki chempionatlar;
 kubok musobaqalari;
 saralash musobaqalari.
Birinchilik yoki chempionatlar eng mas’uliyatli musobaqalar bo’lib, ularning
natijalari bo’yicha g’olib jamoaga chempion nomi beriladi. Musobaqalarni tashkil
etishning bu turi jamoalar kuchini ob’ektiv baholashga, olib borilayotgan o’quv -
mashq ishining sifatini taqqoslashga imkon beradi.
Kubok musobaqalari musobaqalarga juda ko’p jamoalarni jalb etish va
g’olibni nisbatan qisqa muddatlarda aniqlash maqsadida o’tkaziladi. Kubok
musobaqalari eng yaxshilarni izchillik bilan tanlab olish printsipi bo’yicha
o’tkaziladi.

Foydalanilgan adabiyotlar va internet manbalari
1.O’zbekiston Respublikasi Qonunlari.
1. O’zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi. T.: O’zbekiston, 2007
2. Jismoniy tarbiya va sport tugrisidagi Uzbekiston Respublikasi Konuniga
uzgartirish va kushimchalar kiritish xakida 473- modda .
2. O’zbekiston Respublikasi Prezidenti Farmonlari.
3. 7 iyun. 2022 g. — «Davlat sport-ta’lim muassasalari faoliyatini mutlaqo
yangi tizim asosida tashkil qilish chora-to’g’risida»gi Prezident qarori (PQ–268-
son,)
4. 6 iyun. 2022 g. — Sport maktablarida o’quvchilarni qabul qilish va
tayyorlash bo’yicha PQ-201-son qarori
5. «Sport kurashlarining Olimpiya turlarini yanada rivojlantirish chora-
tadbirlari to’g’risida»gi Prezident qarori (PQ–336-son, 29.07.2022 y.)
6. 21 apr. 2022 g. Uzbekiston Respublikasini «Jismoniy tarbiya va sport
to’g’risidagi»gi konun 2015 yil 4 sentyabr, O’RQ-394-son.
7. 24 yanv. 2020 g. Farmoni. O’zbekiston Respublikasida jismoniy tarbiya va
sportni yanada Prezidentining 2020 yil 24 yanvardagi PF-5924-son Farmoniga
8. Prezidentning 11.04.2022 yildagi “Mahallalarda yoshlarni ommaviy sportga
jalb qilishni yangi bosqichga olib chiqish chora-tadbirlari to’g’risida”gi PQ-201-
son qarori qabul qilindi.
Asosiy adabiyotlar
1. Usmonxo’jaev T.S. “Harakatli o’yinlar” O’quv qo’llanma T.: O’qituvchi 1992 y.
2. Maxkamdjanov K.M., Nurmatov F.A, Inozemseva L.A, Rustamov L “Sport
bayramlarini tashkil qilish va o’tkazish metodikasi” Darslik T.: 2008 y.
3. Xo’jaev P., Raximqulov K.D., Nigmanov B.B. Sport va harakatli o’yinlar va uni
o’qitish metodikasi. (Harakatli o’yinlari) O’quv qo’llanma TDPU T.: 2008 y.
4. Azizova R.I. “Sport va harakatli o’yinlarni o’qitish metodikasi” O’quv
qo’llanma T.: 2010
5. Raximqulov K.D. “Milliy harakatli o’yinlari” O’quv qo’llanma T.: 2012 y.

6. Arjan Egges, Arno Kamphuis, Mark Overmars “Motion in Games” First
International Workshop, Utrecht, MIG 2008. 236 s.
7. Jukov M.N. — M.: Podvijno’e igro’: Ucheb. dlya stud. ped. vuzov. Izdatelskiy
sentr «Akademiya» 2000. - 160 s.
8. Nurimov R.I. “Futbol” darslik T, O’zDJTI 2005 y.
9. Ayropetyans L.R. “Voleybol” Uchebnik. T, UzGosIFK 2006 g.
10. Rasulov O.T. “Basketbol” Darslik. Toshkent 1998 y.
11. Pavlov SH., Abduraxmanov F., Akromov J. “Gandbol” darslik. T, O’zDJTI
12. Nigmanov B.B, Xo’jaev F, Raximqulov K.D “Sport o’yinlari va uni o’qitish
metodikasi” o’quv qo’llanma Ilm-Ziyo nashriyoti Toshkent 2011 y.
4.Qo’shimcha adabiyotlar
13. Mirziyoev SH.M. Buyuk kelajagimizni mard va oliyjanob xalqimiz bilan birga
quramiz.Toshkent “O’zbekiston” – 2017 y.
14. SH.Mirziyoev Erkin va farovon demokratik O’zbekiston davlatini birgalikda
barpo etamiz. “O’zbekiston” NMIU, 2016 y.
15. SH.Mirziyoev Qonun ustuvorligi va inson manfaatlarini ta’minlash – yurt
taraqqiyoti va xalq faravonligining garovi.“O’zbekiston” NMIU,2016y.
16. 2017-2021 yillarda O’zbekiston Respublikasini rivojlantirishning beshta
ustuvor yo’nalishi bo’yicha Harakatlar strategiyasi. O’zbekiston Respublikasi
Prezidentining 2017 yil 7 fevraldagi PF-4947 sonli Farmoni.
17. Raximqulov K.D. Harakatli o’yinlar (ma’ruzalar matni) 2001y.
18. Xo’jaev F, Murodov M, Mirsolixov.S. Xalq milliy o’yinlari 1-qism. Toshkent -
5.Internet saytlari
27. www.tdpu.uz
28. www.pedagog.uz
29. www.edu.uz
30. http://ziyonet.uz — Ziyonet axborot-ta’lim resurslari portal
31.https://parliament.gov.uz
32.https://lex.uz

Basketbol o’yinida hujum qator o’yinchilar vazifasi

Купить

Похожие документы
Mashg'ulotning tayyorgarlik (raqobatbardosh, o'tish) davrida sport gimnastikasida (sport akrobatikasida) samaradorlikni oshirish uchun o'quv vositalari
Zamonaviy voleybolda sakrovchanlikning ahamiyati va uni nostandart mashqlar yordamida o‘stirish uslubiyati
Futbolchilarning egiluvchanlik va chakkonlik sifat-larini takomillashtirishda gimnastikaning o’rni
Voleybol o’yinining vujudga kelishi va rivojlanish tarixi
Sogʻlom avlod tarbiyasida jismoniy tarbiya mashgʻulotlarining oʻrni