Basketbol o’yinida to’pni savatga otish texnikasi - Физическая культура - Курсовые работы

Информация о документе

Цена	30000UZS
Размер	10.7MB
Покупки	1
Дата загрузки	10 Март 2025
Расширение	docx
Раздел	Курсовые работы
Предмет	Физическая культура

Продавец

G'ayrat Ziyayev

Дата регистрации 14 Февраль 2025

122 Продаж

Basketbol o’yinida to’pni savatga otish texnikasi

Купить

Basketbol o’yinida to’pni savatga otish texnikasi
Mundari ja:
Kirish…………………………………………………………………………… .. 3
ASOSIY QISM
1.1. Basketbol o’yin texnikasi va taktikasi…………………………………….. .7
1.2. Basketbol o’yinida to’pni urib yurish va to’pni uzatish texnikasi……… 16
1.3. Basketbol o’yinida to’pni savatga otish texnikasi ………………………...25
Xulosa………………………………………………………………………….....33
Foydalanilgan adabiyotlar………………………………………………………35
2

Kirish
O’zbekiston Respublikasi Prezident Shavkat Mirziyoyev sportni
ommalashtirish va iqtidorli sportchilarni tayyorlash chora-tadbirlar dasturini qabul
qildi.Sport musobaqalari «tuman—viloyat—respublika» zanjiri asosida tashkil
etilishi belgilandi.
Birlamchi saralash bosqichidan o’tmagan sportchilar viloyat va respublika
bosqichida ishtirok etmaydi;
Milliy terma jamoalarga barcha bosqich musobaqalarida ishtirok etib g’olib
yoki sovrindor bo’lgan yoshlar saralab olinadi;
Har yili mahalla va muassasalar jamoalari ishtirokida ko’p bosqichli Hokim kubogi
tashkil qilinadi.Xalqaro tajriba va standartlar asosida sport turlari bo’yicha milliy
chempionatlar o’tkazish tartibi ishlab chiqiladi.Prezident sport sohasidagi ilmiy
salohiyatning amaldagi holati ham talab darajasida emasligini tanqid qildi.«Birorta
sport turi bo’yicha mahalliy olimlar tomonidan na metodika, na dastur ishlab
chiqilgan. Sport diyetologiyasi, farmakologiyasi, psixologiyasi, sport muhandisligi,
kardiomashg’ulotlar bo’yicha bizda umuman mutaxassislar tayyorlanmaydi.
Bugungi kunda sportchilarni tayyorlash 30 yil oldingi dasturlar asosida amalga
oshirilmoqda», deydi davlat rahbari.
Jismoniy tarbiya va sport universiteti, respublika malaka oshirish hamda
sport ilmiy-tadqiqot institutlarining roli umuman sezilmayotgani qayd etildi.
Olimpiya sport turlari bo’yicha sportchilarni jismoniy va ruhiy tayyorlash, ularni
sog’lom ovqatlantirish dasturlarini ishlab chiqish;
kelgusi o’quv yilidan boshlab Jismoniy tarbiya va sport universitetida sport
diyetologiyasi, muhandisligi va kardiomashg’ulotlar,Tibbiyot akademiyasida sport
meditsinasi va farmakologiyasi bo’yicha mutaxassislar tayyorlashni yo’lga
qo’yish;
Yiliga kamida 20 nafar mahalliy trener, sport shifokori va boshqa
mutaxassislarni xorijda malaka oshirish tizimini joriy etish;
Jismoniy tarbiya va sport ilmiy tadqiqotlar instituti faoliyatini tanqidiy ko’rib
chiqib, uni takomillashtirish bo’yicha taklif kiritish topshirildi.
3

Yig’ilishda sportchilarni tayyorlash va seleksiya qilish bo’yicha yangi tizim joriy
qilinishi belgilandi.
Unga ko’ra, endi har bir mahallada aprel-iyun va sentabr-dekabr oylarida
musobaqalar tashkil etilib, yaxshi natija ko’rsatgan yoshlar elektron ro’yxatga
kiritiladi hamda hududdagi sport maktabida malakali murabbiylar bilan bepul
shug’ullanish imkoniga ega bo’ladi. Ular jismoniy tayyorgarlik darajasi va
razryadiga qarab, keyingi bosqichga o’tkaziladi.Sport maktablari muayyan
olimpiya sport turlari bo’yicha bazaga aylantiriladi. Murabbiylarning ish haqi 35
foizga oshiriladi.Mutasaddilarga ushbu tizimni joriy etib, yaxshi natija ko’rsatgan
mahallalarni rag’batlantirish bo’yicha ko’rsatmalar berildi. Yil yakunigacha 508 ta
mahallada ko’p funksiyali sport maydonchalari qurilishi qayd etildi.Bugungi kunda
Olimpiya zaxiralari kollejlariga 14 yoshdan katta o’smirlar qabul qilinmoqda.
Oqibatda yoshlarni Olimpiya o’yinlariga tayyorlash kech boshlanayapti.Shu bois,
bu borada rivojlangan davlatlardagi ilg’or tajribalar o’rganildi. Endi u asosida
sportchilarni professional tayyorlash tizimi isloh qilinadi.Barcha sport turlarini
rivojlantirish orqali yozgi Olimpiya va Paralimpiya o’yinlarida qatnashish
huquqini beruvchi litsenziyalar sonini ko’paytirish, 2024-yil Parij shahrida
(Fransiya) bo’lib o’tadigan XXXIII yozgi Olimpiya va XVII Paralimpiya
o’yinlariga (keyingi o’rinlarda – Olimpiya va Paralimpiya o’yinlari)
sportchilarimizning har tomonlama tayyorligi va muvaffaqiyatli ishtirokini
ta’minlash maqsadida:
O zbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoyev 20 sentyabr kuniʻ
jismoniy tarbiya va sport sohasini rivojlantirish masalalariga bag ishlangan
ʻ
yig ilish o tkazdi.Ma lumki, joriy yil 5 mart kuni davlatimiz rahbarining “Jismoniy
ʻ ʻ ʼ
tarbiya va sport sohasida davlat boshqaruvi tizimini tubdan takomillashtirish
chora-tadbirlari to g risida”gi farmoni qabul qilingan edi. Farmonga muvofiq,
ʻ ʻ
ilgarigi davlat qo mitasi va uning hududiy bo linmalari negizida O zbekiston
ʻ ʻ ʻ
Respublikasi Jismoniy tarbiya va sport vazirligi tashkil etilib, uning vazifa va
vakolatlari kengaytirildi. Sportchilarni tanlab olish – seleksiya ishlarini
4

takomillashtirish bo yicha yangi tizim joriy etilib, bu o zining dastlabki natijalariniʻ ʻ
bera boshladi.
– Biz xalqaro sport maydonlarida O zbekistonning nufuzi va obro -e tiborini
ʻ ʻ ʼ
oshirishga katta hissa qo shgan sportchilarimiz bilan faxrlanamiz. Shu bilan birga,
ʻ
oliy sportda erishilgan yutuqlar bilan chegaralanmasdan, ommaviy sportga ham
katta e tibor berishimiz kerak, – dedi Shavkat Mirziyoyev.Yig ilishda jismoniy
ʼ ʻ
tarbiya va sport sohasini yanada rivojlantirish bo yicha istiqboldagi muhim
ʻ
vazifalar belgilab berildi.
Aholi, ayniqsa, yoshlarni jismoniy tarbiya va ommaviy sport bilan
shug ullantirish ishlari yaxshi yo lga qo yilmagani, darsdan tashqari vaqtlarda
ʻ ʻ ʻ
ta lim muassasalaridagi sport obyektlaridan barcha yoshdagi odamlarning
ʼ
foydalanishi tashkil etilmagani ko rsatib o tildi. Bundan tashqari, joylardagi bo sh
ʻ ʻ ʻ
turgan xususiy obyektlar negizida aholini ommaviy sportga jalb qilish uchun
imtiyozli xizmat ko rsatuvchi sport markazlarini tashkil etish talab etiladi.Shu bois
ʻ
Jismoniy tarbiya va sport vazirligi Yoshlar ittifoqi, tegishli vazirliklar bilan
birgalikda ta lim muassasalaridagi sport inshootlari hamda bo sh turgan
ʼ ʻ
obyektlarda sport seksiyalarini ochish bo yicha tashkiliy chora-tadbirlarni ko rishi
ʻ ʻ
zarurligi ta kidlandi.Tuman, shahar, viloyat va respublika miqyosida sport
ʼ
musobaqalari sonini keskin ko paytirish, g olib va sovrindorlarni Yoshlar ittifoqi
ʻ ʻ
mablag lari hisobidan pullik mukofotlar bilan rag batlantirish bo yicha topshiriqlar
ʻ ʻ ʻ
berildi.Olimpiya va Paralimpiya o’yinlariga O’zbekiston sportchilarini
tayyorlashning ustuvor vazifalari etib quyidagilar belgilansin:
Sport ta’limi tizimini tubdan takomillashtirish va raqamlashtirish, olimpiya
va paralimpiya dasturlariga kiritilgan sport turlari bo’yicha yuqori natijador va
olimpiya sportchilar zaxirasini yaratish, litsenziyalar sonini sezilarli darajada
ko’paytirish;
Olimpiya va Paralimpiya o’yinlarida ishtirok etish uchun talabgorlar orasida ayol
sportchilar ulushini oshirish, O’zbekiston sportchilari o’rtasida gender tenglikni
ta’minlash;
5

Sport bazalari va inshootlarining moddiy-texnik bazasini mustahkamlash,
zamonaviy standartlarga javob beradigan yangi sport obyektlarini barpo etish,
ulardan maqsadli va samarali foydalanish;
Kurs ishning dolzarbligi . Yosh sportchilar deganda avvalo umumta’lim
maktablari,oliy ta’lim muassasalari talabalari o’rtasidagi sport to’garaklari va
sport maktablardagi kichik yoshli guruhlarda shug’ullanuvchi o’g’il - qizlar
va bolalarni tushunamiz.Ularda asosan maxsus jismoniy tayyorgarlik va
jismoniy sifatlar darajasini oshirish va maxsus mashqlarni o’rgatish asosiy
dolzarb masala bo’lib qoldi. Tabiiyki bunday tarbiyaviy jarayonlarda jismoniy
sifatlarni tarbiyalashga alohida e’tibor beriladi. Bunda murabbiyning iste’dodi,
tajribalari muhim o’rin egallaydi.Jismoniy sifatlarni (kuch, tezlik,
chidamlilik, egiluvchanlik, chaqqonlik va hokazo) tarbiyalashda maxsus
mashqlarni o’rgatish asosiy o’rin tutadi.Bo’lajak sportchilarga basketbol
sportida har birida beshtadan o yinchi ishtirok etadigan jamoaviy sport turidir.
ʻ
O yindan bosh maqsad — to pni qo l bilan o ynagan holda 3,05 m
ʻ ʻ ʻ ʻ
balandlikdagi shitga mustahkamlangan savatga tushirib, imkon qadar ko proq
ʻ
ochko olish. Shu sababli bu pozitsiyada o ynaydigan o yinchilar jismonan
ʻ ʻ
baquvvat va chidamli bo lishadi. O rtacha bo yi taxminan 200-215 sm ni
ʻ ʻ ʻ
tashkil etadi. Asosan, to pni savatga slem-dank ko rinishida tushirishadi.
ʻ ʻ
Boshqa pozitsiyadagi o yinchilar, masalan, hujumkor himoyachi yoki kichik
ʻ
hujumchi ham bunday xarakatni amalga oshirishi mumkin
Kurs ishining qaqsad va vazifalar . E’tirof
etish zarurki basketbol
har
bir sport turida ko’zda tutilgani kabi maqsad va vazifalarni amalga
oshirishda
xilma-xil jismoniy mashqlardan va o’yinlardan
foydalaniladi.Basketbolda asosan jismoniy tayyorgarlik darajasini oshirish va
maxsus basketbolik mashqlarni o’rgatish asosiy maqsad hisoblanadi.
Kurs ishi tuzilishi va hajmi.
Kurs ishi kirish, asosiy qism , xulosalar, foydalanilgan adabiyotlar
ro’yxatidan iborat.Kurs ishi 34 betdan iborat matnda bayon qilingan.
Adabiyotlar ro’yxati a s o s i y , q o ’ s h i m c h a v a internet manbalaridan iborat .
6

ASOSIY QISM
1.1. Basketbol o’yin texnikasi va taktikasi
O’yin texnikasi – basketbolning rivojlanish jarayonida shakllangan musobaqaning
konkret vaziyatlarni eng muvaffaqiyatli ochishga qaratilgan usullar yig’indisidir.
Basketbol o’yinni texnikasini bir
tartibda o’rganish uchun uning
klassikafikatsiyadan foydaniladi. Basketbol
o’yinni 2 bo’limdan tashkil topgan turli
texnik priyomlar yordamida o’tkazildi. Bu
hujum texnikasi va himoya texnikasi har bir
bo’lim hujum va himoyadan qo’llaniladigan texnik priyomlarning guruhlarning
tashkil topadi. Usul gruppalari ularning har xil yo’llar bilan bajarilishini o’z
ichiga oladi. Oyoqlarni to’g’ri ishlata bilish va chalg’itish usullari ikkala
bo’limga ham qarashlidir. Usullarning ayrim bajarish yo’llari o’z navbatida
bajarilish harakteriga ko’ra bir biridan farq qiladi. Masalan usuli bir joyda turib,
harakatda bo’lganda yoki sakraganda bajarish mumkin.
Hujum texnikasi.
Hujumda qo’llaniladigan hujum texnikasi texnik priyomlarga to’pni ilish va
uzatish, uni yerga urib olib yurish, savatga otishlar , chalg’atishlar kiradi. Ular
maydonda harakat qilish to’xtalishlar va burilishlar kabi usullar bilan birgalikda
bajariladi. Bu usullarni bajarish eng qulay va mustahkam dastlabki holat
turishidan boshlanadi. Bunda oyoqlar bukilgan, gada bir oz oldinga egilgan,
uning og’irligi oyoqlarda barobar taqsimlangan, qo’llar to’pni olish va ushlab
turish uchun qulay holda ko’krak oldida bukilgan bo’lishi kerak. To’p keng
yoyilgan barmoqlar bilan kaftlarga to’liq tekizilmagan holda tutib turiladi.
Maydonda harakat qilish texnikasi.
Basketbolchi yurish, sakrash, to’htash va burilish yordamida maydonda
harakat qiladi. Bu guruhda priyomlarni oyoqlarning to’g’ri ishlashiga asoslanadi.
To’p bilan bajariladigan usullar texnikasi.
7

To’pni ilish bir yoki ikki qo’llab bajariladi. Bu harakatlar ko’krak va yelka
balandligiga, yuqorilab (boshdan baland) va pastlab (tizzadan past) hamda
dumalab va maydondan sapchib kelayotgan to’plarni ilishlarga ajratiladi.
O’rtacha balandlikda kelayotgan to’pni ikki o’qllab ilish eng asosiy
usullardan hisoblanadi. Basketbolchi bir oz bo’shashgan qo’llarni uchib kelayotgan
to’pga qarshi to’g’irlaydi. Panjalar yarim oysimot ochilgan bosh barmoqlarni bir-
birlariga qarab yo’naltirilgan, qolganlari esa oldinga yuqoriga qaratib keng
yoyilgan bo’ladi. To’p barmoqlarning ichiga tegishi bilanoq basketbolchi uni
mahkam ilib oladi, to’pning uchish tezligini kamaytiradi. Keyingi harakatlarni
bajarish uchun u qulay holatini egallaydi va qo’llarini bukib to’pni gavdaga
yaqinlashtiradi.
To’pni uzatish.
To’pni uzatish asosiy texnik usul hisoblanadi. Uning yordamida
basketbolchilar o’zaro harakatlarini bajaradilar. O’yin davomida uzatishning har
xil usullari qo’llaniladi. O’yin sharoitiga qarab uzatishlar turli: dastlabki
holatlardan bir joyda turib harakatda sakrab; har hil harakatlarda yaqin
masofaga, uzoq masofaga, past va yuqori troyektoriya bilan yo’nalish bo’yicha
maydonning eni, bo’yi, diognali bo’ylab bajarilishi mumkin.Ikki qo’llab
ko’krakdan va yuqoridan to’p uzatish usullari zamonaviy basketbolda ko’proq
8

ishlatiladi. Ko’krakdan ikki qo’llab to’p uzatish yaqin va o’rta masofadda
bajaradigan o’zaro harakatlari paytida qo’llaniladi. Uni bajarish uchun basketblchi
turish holatida to’pni ko’krak oldida tutib turadi. Qo’llar bukilgan, tirsaklar
pastga tushirilgan bo’ladi. Barmoqlar joylashtirilgan, bosh barmoqlar bir-birlariga
qolganlari esa yuqoriga-oldindan qaratilgan bo’lishi lozim. To’pni uzatish
qo’llarning pastki-gavdaga, yuqoriga qarab dastlabki dira bo’ylab ajariladigan
harakati bilan bajariladi. SHundan so’ng qo’llar tez oldinga qarab to’g’irlanadi.
Uzatish panjalarining faol harakatlari bilan yakunlanadi. To’pni yo’nalish tezligini
oshirish uchun basketbolchi oyoqlarni to’hrilashi yoki qadam qo’yishi mumkin.
Savatga to’p otishlar.
O’yinning yakuniy natijasi
savatga otiladigan to’plarning
aniqligi bilan bog’liq Ular har xil:
yaqin (3 metrdan ortiq) masofalarda
bajariladi. Otishlar xarakteriga
sakraganda to’plarni savatga bir va
ikki qo’llab otish mumkin.
Xoirgi kunda to’plar savatga
himoyachilarning qattiq qarshiligi ostida otiladi.Shuning uchun, to’pning savatga
aniq borishga oyoqlarning, qo’llarning, ayniqsa, panjalarning to’g’ri ishlashi, aniq
mo’ljal olish shu sharoitga mos samarali usulni tanlash shu bilan birga,
basketbolchining muvozanat saqlashiga va har xil sharoitda qiyin kordinatsiyali
harakatlari bajarish imkoniyatlarini yaratish uchun ma’lum mushak guruhlarini
bo’shashtirish qobiliyatlariga ega bo’lish katta ahamiyatga ega.
Zamonaviy basketbolda to’pni savatga sakraganda bir qo’llab otish shitdan
qaytgach to’pni qayta otish, “Kryuk” usulida va yuqoridan pastga otish kabi
usullar katta ahamiyatga ega.
To’pni yerga urib yurish.
To’pni bir qo’llab ketma-ket yerga urish to’pni yerga urib yurish deyiladi. Bu
usul bir joyda turganda, yurganda va asosan, yugurganda bajariladi.
9

Bu usul to’pni basketbolchining harakat qilishga qo’llaniladigan asosiy usul
hisolanadi. To’pni yerdan har xil: yuqoriroq va pastroq, sapchitib turib yurish
mumkin. U qo’lni bukib, to’pni bir oz yuqoriga ko’taradi so’ng uni yana
maydonga ma’lum burchak bo’yicha keskin itaradi.
To’p pastroq sapchib yerga urib yurilganda oyoqlar ko’proq bukiladi. To’pni
tizzadan pastga tez-tez yerga urit yurishga oyoq va qo’llarning har bir ma’lumda
ishlashi, chap va o’ng qo’llarni barobar ishlata bilish, harakatni yuqoriga tezlikda
amalga oshirish maqsadga muvofiqdir.
Chalg’itishlar.
Asosiy maqsadni bajarishdan avval uni
berkitib himoyachining diqqatini chalg’itish
uchun hujumchi bajaradigan harakatlar
chalg’itishlar deb ataladi. Ko’pchilik texnik
usulllar yoki ularning qo’shilmas chalg’itish
harakati sifatida qullanishi mumkin.
Chalg’itishlar qo’llanilayotgan priyomlarga
mos sur’atda bajarilishi kerak. Bunda muvozonat saqlanib qolishi shart.
CHalg’itish harakatlarini bir marta yoki bir necha marta bajarish mumkin. Ular
to’psiz va to’p bilan bir joyda turganda va harakatda bo’lganda bajarilish
mumkin. Harakat paytida chalg’atishlarni bajarish qiyinroq hisoblanadi.
Himoya texnikasi.
Jamoaning hamma basketbolchilari himoyada samarali o’ynay olishlari kerak.
Buning uchun eng avvalo mavjud himoya texnikasining hamma usulllarini
egallash lozim. Himoya texnikasi 2 guruhga: maydonda harakat qilish texnikasi
to’pni egallash va qarshi harakat qilish texnikasiga bo’linadi.
To’pni egallash va harakat qilish texnikasi.
To’pni olib qo’yish. Bu usulni bajarish uchun to’p o’zatayotgan
basketbolchlarning harakatlarini diqqat bilan kuzatish, to’pning yo’nalish
tomonini oldindan aniqlash va to’g’ri pozisiyani tanlash zarur.Himoyadagi
basetblchi to’p uzatish vaqtida uni olib qo’yish maqsadida o’zini to’sib turgan
10

hujumchining oldindan to’pga qarshi chiqishi uchun turgan joyidan keskin
qo’zg’alishi lozim. Bunda oxirgi qadamning katta qo’yilishi, gavda va qo’llar
to’ga qaratilgan bo’lishi kerak.
Basketbol o’yini kelib chiqishi va dastlabki qoidalari
Basketbol o’yini ham sport o’yinlarining tarkibiy qismi hisoblanadi. Shu
tufayli u O’zbekiston Respublikasining yangi Davlat ta’lim standarti va uning
kollejlar uchun dasturidan munosib o’rin egallagan. Bu o’yinni butun dunyoda
kichik ham, katta ham birdek qiziqib o’ynaydi.
Vatanimizga basketbol o’yini 1920- yillardan kirib keldi. U hozirda barcha
o’quv muassasalarining dasturiga kiritilgan.
Aslida, bu o’yin bundan 110 yil muqaddam
AQSHda paydo bo’lgan. Uni Springfild kolleji
jismoniy tarbiya o’qituvchisi Jeyms Neysmit
o’ylab topgan va o’z talabalari bilan o’ynagan.
O’sha paytlarda to’p hozirgidek halqaga otilmas,
balki oddiy savatga tashlanardi. „Basketbol“ inglizcha so’z bo’lib, u „basket“ —
„savat“, „bol“ — „to’p“ degan ma’noni anglatadi.Basketbol juda qiziqarli va
serqirra, harakatlarga boy o’yindir. O’yin chog’ida tezlik bilan oldinga chiqishlar,
birdaniga yon tomonlarga burilib to’xtab qolishlar, to’pni bir holatdan boshqa
holatga o’tkazib, to’satdan uni sherigiga uzatib yuborishlar, o’zi tezlik bilan bo’sh
joyga chiqib, yana o’sha to’pni ilib olib savatga otishlar yoki himoya to’siqlariga
uchrab, to’pni qaytarib berishlar ungagina xosdir. Son-sanoqsiz sakrashlar, shit
tagida hujumda bo’lib, undan chiqib savatga to’p tashlashlar ungagina tegishli.
Basketbol bilan shug’ullanish organizmning barcha muskullarini birdek, har
tomonlama rivojlanishiga yordam beradi. Tayanch-harakat apparati, ya’ni suyak-
muskul hamda bo’g’inlarning harakatchanligini, qon aylanish va nafas olishni
yaxshilashga ijobiy ta’sir ko’rsatadi hamda o’sib kelayotgan yosh organizmning
modda almashinuvini faollashtiradi.
Basketbol o’yinida besh kishidan iborat ikkita jamoa ishtirok etadi. O’zaro
raqib hisoblangan har bir jamoaning asosiy vazifasi — bir-birlarining savatiga iloji
11

boricha ko’proq to’p tashlash. O’yin chog’ida qaysi jamoa o’yinchisining qo’liga
to’p tushsa, o’sha jamoa, o’z o’yinchilari bilan raqibiga qarshi hujumga o’tishga
haqli. Bordi-yu, jamoa qo’lidagi to’pni yo’qotib qo’ysa, u barcha 5 o’yinchisi bilan
himoyaga o’tadi. Jamoaning g’olibligi ular to’plagan ochkolarning ko’p-kamligi
bilan aniqlanadi. O’yinda jamoa savatiga tushgan har bir to’p 2 yoki 3 ochkoga
hisoblanadi.Basketbol o’yini respublikamiz hayotiga 1920-yildan kirib kelgan va
hozirgacha o’quv muassalari dasturida mavjud. Bu o’yinni AQSH ning Sppringfild
kollejida Jeyms Neysmit degan jismoniy tarbiya o’qituvchisi o’z talabalari bilan
bundan 110 yil muqaddam o’ylab topgan. Basketbol o’yinida 5 kishidan iborat
bo’lgan ikkita jamoa ishtirok etadi. O’yinda tushgan har bir to’p – 2 ochkodan
hisoblanadi. Basketbol to’pining og’irligi 600 dan 650 grammgacha bo’lishi zarur.
Basketbol maydonining o’lchami 28x15 bo’ladi. 12 yoshgacha bo’lgan
bolalar mini basketbolni kattlarga mo’ljallangan (28x15) Maydonda o’ynasalar
bo’ladi, ammo jarima to’pi 4 metrli masofa belgilanadi. Shchitning o’lchovi
90x120 sm, to’r o’rnatilgan halqaning kataligi 0,45m, to’rning kenglik joyi 0,30 m
bo’lib, shchitning o’zi yerdan 2 m 60 sm balandlikda o’rnatiladi. To’p og’irligi
450-500 gramm bo’ladi. Basketbol to’pining og’irligi 567 grammdan 650
grammgacha. Ba’zi hollarda, futbol to’pini ishlatsa ham bo’ladi.Chunki basketbol
o’yini paydo bo’lganda ancha vaqtgacha futbol to’pidan foydalanilgan.
Basketbol maydoni, asosan, tekis joylarga quriladi. Masalan, bino ichida taxta
yotqizilgan pol ustida ham, yaxshilab
tekislangan hovlida ham, asfalt-beton
yotqizilgan yerda ham bo’lishi mumkin.
Aytish joizki, basketbol maydoni
bo’lmagan maskanlarda ham uni vujudga
keltirish juda oson. Masalan,
foydalanilmayotgan keng maydonlarda. Chunonchi, yerning katta-kichikligiga
qarab, maydonning hajmini 28 — 15 metr yoki undan kichikroq — 22 — 24 metr,
yoki 12 — 14 metr qilib tayyorlash mumkin. Maydonning yuzini yaxshilab
tekislab urib chiqish kerak, chunki koptok yerga tekkanda sakrashi lozim.
12

Mini-basketbol o’yini uchun 12 yoshgacha bo’lgan bolalarga ham kattalarga
mo’ljallangan (28 — 15 metrli) maydon ajratiladi, ammo jarima to’pini tashlash
uchun savatdan 4 metrli masofa belgilanadi. Shitning o’lchovi 90 · 120 sm bo’lib,
unga savat yerdan 2 metr 60 sm balandlikda o’rnatiladi. To’pning og’irligi 450 —
500 gramm bo’ladi. Basketbol savati rasmiy maydonda temir halqali bo’lib,
halqaning aylanasi 45 sm bo’ladi, unga savat ingichka arqonchadan to’qiladi.
Halqaga o’rnatilgan savatning pastki qismi tor
bo’lishi lozim, chunki tashlangan to’p undan asta-
sekinlik bilan o’tib tushishi kerak. Savatning halqasi
poldan 3 metr 5 sm balandlikka o’rnatiladi, toki bo’yi
eng uzun o’yinchilar ham savatga o’ziga yarasha
mehnat qilib to’p tushirsinlar. Savat shitga mumkin qadar puxta o’rnatiladi.
Temirdan yasalgan ikki tomoni qayirma mix bilan mustahkamlanadi. Shit oddiy
taxtalardan yasalishi yoki atrofi temirli oynasimon plastik materialdan ishlanishi
mumkin.
Agarda haqiqiy halqa topilmasa, unda halqani qo’lbola qilib yasash ham
mumkin. Qo’lda yasalgan shitni 1,8 · 1,05 metrli halqali savati bilan maydonning
yon chizig’iga o’rnatilgan ustunga mahkamlash mumkin (54-rasm). Bordi-yu,
buning ham iloji bo’lmasa, bitta savatni devorga yoki ustunga o’rnatib qo’yilsa,
shunda ham asosiy o’yinlarni o’rgatish va ikki tomonli mashg’ulotni o’tkazish
mumkin.
Mashg’ulotda amal qilinadigan asosiy qoidalar
Mashg’ulot boshlanishidan oldin tayyorlov mashqlarini bajaring, tanani
qizdiring, qo’l panjalarini qisib-yozing, kaftlarni aylantiring, silkiting va hokazo.
Keyin oyoq uchlarida, tovonlarda yuring, so’ng oyoqlarni keng va dadil oldinga,
yonga tashlab yuring.
Basketbolchining dastlabki holati —tik turishi va joydan
joyga siljib yurishi
Basketbolchi maydon bo’ylab joydan joyga o’tib yurish uchun
yurib, sakrab, to’xtab, aylanib harakat qiladi. 05,1
m 1 ,80m
0 ,59 m
0,45m
13

Tik turish dastlabki holat bo’lib, eng qulay sanaladi. O’yinchilar himoyada bu
holatni egallab xohlagancha bir joydan ikkinchi joyga yugurib o’tadilar. Bunda,
ko’pincha, oyoqlar yelka kengligida bo’lib, gavda og’irligi ikkala oyoqqa bir tekis
tushiriladi. Tizzalar bukilgan holatda, gavdani biroz oldinga tashlab, bel qismini
to’g’ri ushlab, bosh ko’tarilgan holda, qo’llar esa tirsakdan bukilgan va biroz yon
tomonga qaratilgan holatda bo’ladi (56-rasm).
Basketbolchining turishi dastlabki tik holatda ham, o’rtacha pastroq holatda
ham bo’lishi mumkin.
Maydonda harakat qilish texnikasi. Basketbolning maydon bo’ylab harakat
qilishlar, hujum qilish vazifalarini bajarishga yo’naltirilgan va konkret o’yin
harakatlarini amalga oshirish davomida yuzaga kelgan butun harakatlar tizimining
bir qismi hisoblanadi. Ular basketbol texnikasi asoslaridir.
O’yinchi maydon bo’ylab harakat qilish uchun yurish, yugurish, sakrash,
to’xtalish, burilishlardan foydalanadi. Shu usullar yordamida u joyni to’g’ri tanlab
olishi, uni ta’qib qilayotgan raqibdan uzoqlashishga (qochishga) va keyingi hujum
uchun kerakli yo’nalishga chiqishi, boshqa usullarni bajarish uchun eng yaxshi,
qulay dastlabki holatlarni egallashga erishishi mumkin. Bundan tashqari to’p bilan
ajratiladigan ko’pgina texnik malakalarning harakatda va sakrab to’p otish va
harakatlarning samaradorligi harakat paytida oyoqning to’g’ri ishlashiga va
muvozanatni saqlashga bog’liq.
Yurish. Yurish o’yinda maydonda harakat qilishning boshqa usullariga
nisbatan kamroq qo’llaniladi. Asosan undan qisqa fazalarda pozitsiyani
almashtirish uchun yoki o’yin harakatlarining muddati susayganda, shuningdek,
yugurish bilan qo’shilishidagi harakat tempini almashtirish uchun foydalaniladi.
Odatdagi yurishdan farqli o’laroq, basketbolchi tizzada bir oz bukilgan oyoqlari
bilan bir joydan ikkinchi joyga o’tadi, bu unga qo’qqisdan tezlanish uchun imkon
beradi.
Yugurish. Yugurish o’yinda harakat qilishning bosh vositasi hisoblanadi. U
yengil atletikadagi yugurishdan ancha farq qiladi.
14

O’yinchi istalgan yo’nalishda, oldinga yoki orqasi bilan, har xil startga oud
holatlardan maydon ichida tezlasha olishi, yugurish tezligi va yo’nalishini tez
o’zgartira olishi kerak.
Raqib uchun kutilmagan holda yugurish tezligini oshirish yoki startli tezlanish
sport o’yinlarida keskin yugurish deyiladi.
Keskin yugurish raqib ta’qibidan qutilish va bo’sh joyga chiqishning eng
yaxshi vositasidir. Keskin yugurishni amalga oshirish uchun birinchi 4-5 qadamni
shiddatli qilib, oyoqni uchi tomondan qo’yiladi. Yugurish tezligi qadamni
uzaytirish tufayli osha boradi. Shu paytda o’yinchi to’pni olishga tayyor bo’lishi
kerak.Yugurish yo’nalishini o’zgartirishni o’yinchi, harakat yo’nalishiga qarama-
qarshi tomonga, oldinga chiqarib qo’yilgan oyoqning kuchli itarishi bilan amalga
oshiradi gavdasini yangidan tanlagan yo’nalishi tomonga egadi.
Sakrashlar. Sakrashlardan xuddi mustaqil malakalardan foydalanilishadi.
Ular texnikaning boshqa usullarining elementlari ham hisoblanadi. O’yinchilar
ko’proq yuqoriga va uzunlikka-yuqoriga sakrashlardan yoki qayta-qayta
sakrashlardan foydalanishadi. Sakrashni bajarishning ikki usulini yani ikki oyoq
bilan depsinib va bir oyoq bilan depsinishni qo’llashadi.
Ikki oyoqlab depsinish bilan sakrashni ko’proq joydan turib asosiy holatdan
bajarishadi. O’yinchi tezda oyoqlarni bukadi, qo’llarni tirsakda bir oz bukib,
orqaga o’giradi va boshni sal ko’taradi. Depsinish oyoqlarni kuchli bukish bilan,
gavdaning va qo’llarning oldinga-yuqoriga keskin harakati bilan amalga oshiriladi.
Yugurib kelib ikki oyoqlab depsinib sakrashni odatda, savatga to’p otish paytida va
shchitdan sapchib qaytgan to’p uchun kurash paytida qo’llashadi.
Bir oyoq bilan depsinib sakrashni yugurib kelib bajarishadi. Depsinishni
shunday bajarishadiki, yugurib kelishning inersiya kuchlaridan to’la foydalaniladi.
Depsinishdan oldin yugurishning oxirgi qadamini oldingilaridan ancha katta
qo’yishadi. Tizza bug’imlarida bir oz bukilgan depsinuvchi oyoqni oldinga
chiqarishida va depsinish uchun tovondan oyoq uchiga dadil qo’yishadi. Boshqa
oyog’i bilan oldinga – yuqoriga tez siltab, tana og’irligining umumiy markazi
tayanch ustidan o’tish paytida esa uni tos suyagi bilan son suyagi qo’shilgan joyda
15

va tizza bug’imlarida bukishadi. Basketbolchi tanasi yuqori nuqtaga yetgandagi
ko’tarilishdan keyin oyog’ini to’g’rilaydi va depsinuvchi oyog’i yoniga keltiradi.
Istalgan usulda sakraganda yerga tushish muvozanatini saqlagan holda, yumshoq
tushish lozim, bunga ohista kerilgan oyoqlarning yumshatuvchi bukish orqali
erishiladi. Yerga bunday tushish basketbolchiga o’yin harakatlarini bajarishga
tezda kirishish uchun imkon yaratadi.
Asosiy qism: to’p o’ng qo’lda, uni tez rostlashadi va shu zahoti panja bilan
siltash harakatlari va gavda burilishini bajariladi.
Yakunlovchi qism: to’p uchib chiqqandan keyin o’ng qo’lda uni biron (lahza)
kuzatib qo’yadi, so’ngra pastga tushirishadi. O’yinchi bir oz bukilgan oyoqlarda
muvozanat holatiga qaytadi.
To’p otishni bajarishga tayyorlanish jamoa hujumidagi asosiy mazmunni
tashkil etadi, halqaga tushirish esa – uning bosh maqsadidir. Bellashuvda
muvaffaqiyatli qatnashish uchun har bir basketbolchi faqatgina uzatish, tutib olish
va to’pni olib yurishni qo’llashni bilishi emas, balki har xil holatlardan, raqib
qarshiligiga qaramay istalgan masofadan to’p otishni bajarishi, halqaga aniq hujum
qilishi kerak.
16

1.2 Basketbol o‘yinida to‘pni urib yurish va to‘pni uzatish texnikasi
To’xtashlar. Vaziyatga qarab o’yinchi, keskin yugurishlar va yugurish
yo’nalishini o’zgatirishlar bilan bir qatorda raqib ta’qibidan bir oz bo’lsa ham
qutilishga, bo’sh joyga chiqishga va keyingi hujum harakatlari uchun imkoniyatga
ega bo’lish maqsadida kutilmagan (qo’qqisdan) to’xtashlardan foydalanadi.
To’xtalish ikki uslubda sakrab va ikki qadam bilan amalga oshiriladi.
17

Burilishlar. Hujumchi himoyachidan qutilish uchun, to’pni urib chiqarishidan
saqlash uchun fintlarini ishlatib, so’ng savatga hujum qilish uchun burilishlardan
foydalanadi. Burilishning ikkita oldinga va orqaga burilish usuli bor.
Oldinga burilish basketbolchi yuzi bilan qayoqqa qaragan bo’lsa, shu tomonga
qadam tashlab o’tish yo’li bilan bajariladi, orqaga burilish esa – u orqasi bilan
qaysi tomonga qadam tashlab o’tish yo’li bilan bajariladi.
To’p bilan bajariladigan usullar (texnikasi). To’p bilan bajariladigan
usullar quyidagi texnik malakalarni: to’pni ilib olish, uzatish, urub yurish va to’pni
savatga otishni o’z ichiga oladi.
To’pni ilib olish – bu malakaning yordamida o’yinchi ishonarli ravishda
to’pni egallab olish va u bilan keyingi hujum harakatlariga kirishishi mumkin.
To’pni ilib olish, keyinchalik to’pni oshirib berish, olib yurish yoki otishni
bajarish uchun ham dastlabki holat hisoblanadi, shuning uchun harakatlar o’z
tuzilishsi bilan keyingi usullarni aniq va qulay bajarilishini ta’minlashi lozim.
O’yinchi to’pni xali ilmay turib, uni keyin qayoqqa va kimga uzatishni bilishi
kerak.
To’pni ikki qo’l bilan ilib olish. To’pni ikki qo’l bilan ilib olish, to’pni
egallashning eng oddiy va shu bilan birga ishonchli usuli hisoblanadi.
Tayyorlov qismi: agar to’p o’yinchiga ko’krak yoki bosh balandligiga
yaqinlashayotgan bo’lsa, unda qo’llarni to’pga qarshi chiqarish, bo’sh barmoqlar
va panja bilan to’pni tutish, to’p hajmiga nisbatan kattaroq voronkani hosil etish
kerak.
Asosiy qismi: to’p barmoqlarga tegish vaqtida unga panjalarni yaqinlashtirib,
barmoqlar bilan ushlash kerak (kaft bilan emas), qo’llarni esa ko’krakka tortib,
tirsak bo’g’inlarida bukish kerak. Qo’llarni bukish uchib kelayotgan to’pning urish
kuchini pasaytiradigan amortizatsiyon harakat hisoblanadi.
Yakunlovchi qism: to’pni qabul qilgandan keyin gavdani yana ozgina oldinga
tashlanadi: yoyilgan tirsaklar bilan raqibdan saqlanayotgan to’pni keyingi
harakatlarga tayyorlash holatiga olib chiqiladi. Agar to’p ko’krak balandligidan
18

ancha past uchib kelsa, unda o’yinchi to’pining uchish balandligiga pasaytirib,
odatdagidan ko’ra pastroq o’tiradi.
Boshdan baland uchib kelayotgan to’pni tutib olish uchun sakrash va
yoyilgan panjalar bilan qo’llarni keskin yuqoriga chiqarish kerak (katta barmoqlar
erkin yoyilgan). To’p barmoqlarga tekkan payitda, panjalarni yaqinlashtiradi,
ichiga bukib ular bilan to’pni mahkam ushlashadi, qo’llarni esa tirsak
bo’g’imlariga bukib, to’pni pasaytirishadi va gavdaga tortishadi (2-rasm). Past
uchib kelayotgan to’pni tutish paytida qo’llarni pasaytirishadi, panja va barmoqlar
esa xuddi yoyilgan kosani tashkil qilishadi (ikki qo’l jimjilog’i o’rtasidagi oraliq
bir necha santimetrdan oshmasligi kerak).
Maydondan sapchiyotgan to’p uchun kurash , to’pni ilib olish uchun, qulay
balandlikka sakrashni kutmaslik kerak. Unga qarab harakat qilish, uni sakrashning
boshlang’ich paytida tutish kerak. O’yinchi to’pga tomon engashadi, tezda gavdani
oldiga egadi, qo’llarni oldinga-pastga tushiradi, tashqi tomondan panjalarni to’pga
olib keladi, lekin tepadan emas. To’pni ushlab olgach, u darhol to’g’rilanadi va uni
o’ziga tortadi
To’pni harakatda ilish , o’ziga uzatish yoki savatga otish maqsadida,
shunday nomlanuvchi, ikki qadamli texnikani qo’llashadi. Agar o’yinchi to’pni
tutgandan keyin yugirayotgan oshirishni yoki otishni darhol amalga oshirmoqchi
19

bo’lsa, aytilgan bir qo’l bilan, u chap oyog’i bilan turtki bajarilgan va o’ng oyog’i
oldinga chiqarilgan paytda, to’pni yengil sakrab, uni ilib olishi kerak. So’ng o’ng
oyoq bilan turtish (birinchi qadam), chap oyoq bilan turtish (ikkinchi qadam) va
sakrash davomida to’pni o’ng qo’l bilan oshirishi yoki otishi kerak. Agar o’yinchi
harakatda ilib olgandan keyin darrov chap oyog’ini o’q chizig’ida qoldirish uchun
ikkala oyog’i bilan to’xtamoqchi bo’lsa, u holda o’yinchi o’ng oyog’i bilan turtki
berish bajarilgan va chap oyog’i oldinga chiqqan paytda to’pni ilib olishga harakat
qilishi kerak. So’ng birinchi sekinlashtiruvchi chap oyoq bilan, ikkinchi
to’xtatuvchi qadam o’ng oyoq bilan va o’ng oyoqda burilishlarni bajarish
imkoniyatini beradigan qilib to’xtash kerak
To’pni bir qo’l bilan ilish : uchib kelayotgan to’pga yetib borish va uni ikki
qo’l bilan ilishga sharoit, yo’l qo’ymagan holda uni bir qo’l bilan ilish kerak.
Tayyorlov qismi: o’yinchi qo’lni shunday qilib chiqaradiki, to’pning uchish
yo’ini kesib o’tsin (panja va barmoqlar bo’sh).
Asosiy qism: to’p barmoqlarga tegishi bilan qo’lni orqaga-pastga olib borishi
kerak, xuddi shu harakat bilan to’pni uchishi davom ettirilayotgandek
(amortizatsiyon harakat). Bu harakatga gavdaning ilib oluvchi qo’l tomon bir oz
burilishi yordam beradi.
20

Uzatish – bu uchish yordamida hujumni davom ettirish uchun o’yinchi to’pni
sherigiga yo’naltirilgan malakadir.
To’pni to’g’ri va aniq uzatishni bilish – o’yinda basketbolchilarning
birgalikdagi aniq, maqsadga yo’naltirilgan xarakterlarining asosidir. To’pning har
xil uslublari bor. Ularni u yoki bu o’yin holati, to’pni uzatish lozim bo’lgan oraliq,
sherigining joylashishi yoki harakat yo’nalishi raqiblarining qarshi harakat
uslublarini va xarakteriga qarab qo’llaniladi.
Pereferik ko’rish, qo’l harakatlarining tezligi, tadbirkorlik, aniq va taktik
fikrlash – to’pni xatosiz uzata oladigan basketbolchilarni xarakterlovchi sifatlardir.
Uzatishning uslublarini bajarish tezligi va aniqligi ma’lum darajada panja va
barmoqlarining usulni asosiy qismida juda tez ishlashiga bog’liq.
To’pni uzatishda asosan panja va barmoqlar bilan harakat qilish kerak,
o’shanda uzatish yo’nalishini aniqlash raqibga qiyin bo’ladi. To’pni qabul
qilayotgan sherikni ko’rish kerak, lekin unga qarab turmaslik lozim. Uzatish
paytida muvozanat holatini saqlash lozim, bo’lmasa uzatishga mo’ljallangan
yo’nalish raqib tomondan to’sib yo’ to’p olib qo’yilishi mumkin, o’yinchi esa
beihtiyor xato “yugurish” qilib qo’yadi (uchinchi qadam qo’yadi yoki joyidan
siljiydi).
To’pni ko’krakdan ikki qo’l bilan uzatish – nisbatan oddiy o’yin paytida,
raqibning ta’qibi bo’shroq bo’lganda, to’pni yaqin va o’rta masofadagi sherigiga
aniq va tez yo’naltirishga imkon beruvchi asosiy usuldir (5-rasm).
Tayyorlov qismi – barmoqlari yoyilgan panja bel balandligi to’pni erkin
ushlab turadi. Tirsaklar bir oz bukilgan. Qo’llarning aylana harakati bilan to’pni
ko’kragiga tortadi.
Asosiy qism – to’p qo’llarni oxirigacha tez tog’rilash bilan oldinga yuboriladi,
orqaga aylanish harakatini beruvchi panjalar harakati bilan to’ldiradi.
Yakunlovchi qism: to’pni uzatgandan keyin qo’llarni bo’sh tushiriladi,
o’yinchi to’g’rilanadi, so’ng esa bir oz oyoqlarni bukilgan holatga qaytadi
(shunday yakunlovchi qism uzatishning boshqa usullariga ham xos). Agar raqib
to’pni ko’krak balandligida uzatishga halaqit bersa, unda to’pni shunday yuborish
21

mumkinki, u sherigi yaqinidagi maydonga urilib, to’g’ri unga sapchishi mumkin.
To’pning tez sapchishi uchun unga ba’zan oldiga aylanma harakat berishadi.
Bunday uzatish paytida oyoqlarni ko’proq bukish, qo’llarni esa to’p bilan
oldinga-pastga yo’naltirish lozim.
To’pning bosh ustidagi holati uning o’yinchi o’z sherigiga himoyachi
qo’llarni ustidan aniq uzatishga imkoniyat beradi.
Asosiy qism: o’yinchi keskin qo’l harakatlari bilan, ularni tirsak bo’g’inlarida
rostlab va panjalari bilan tez siltash harakat qilib, to’pni sherigiga yo’naltiradi.
Yelkadan bir qo’llab uzatish to’pni yaqin va o’rta masofaga uzatishda
qo’llaniladigan usuldir. Bunda uzatish uchun eng oz vaqt ketadi va to’pni yaxshi
nazorat qilinadi.
To’pning uchib chiqish vaqtidagi panjalarning qo’shimcha harakati o’yinchiga
yo’nalish va katta diapazonda to’pning uchish trayektoriyasini o’zgartirishga
imkon beradi
Tayyorlov qismi: qo’lni to’p bilan o’ng yyelkaga olib borishdi (o’ng qo’l bilan
uzatishda to’p o’ng qo’l panjasida turadi va ushlash uchun chap qo’l bilan yo’rdam
beriladi, tirsak ko’tarilmasligi kerak; shu bilan bir vaqtda o’yinchi o’ng tomonga
buriladi.
Ko’krakdan ikki qo’llab to’pni otishdan ko’proq uzoq masofalardan
savatga hujum qilish uchun foydalaniladi. Agar himoyachi faol qarshilik qilyotgan
bo’lsa, otishning usulini shug’ullanuvchilar tezroq o’zlashtiradi, modomiki unung
tuzilishi to’pni o’sha usul bilan uzatishning tuzilishiga yaqin.
Tayyorlov qismi: to’pni o’ng oyoq ko’tarilganda tutiladi (o’ng qo’llab
tashlash paytida). To’pni tutilgan tomondagi qadam kattaroq (uzunroq) tashlanadi.
Keyingi qadam qisqartirilgan, to’xtatadigan bo’lishi kerak o’yinchi tezroq va
kuchliroq depsinishi va yuqoriga deyarli tikka ko’tarilishi kerak. Maydondan
depsinilgan paytda to’pni yelka ustiga chiqariladi va o’ng qo’lning burilgan
panjasiga qo’yiladi.
22

Asosiy qism: sakrashning yuqori nuqtasida to’pning halqaga iloji boricha
yaqinlashish uchun qo’l to’g’rilangan, to’p barmoq panjasining yumshoq harakati
bilan itarib chiqariladi, unga qarama-qarshi (teskari) aylanish beriladi.
Sakraganda yuqoridan bir qo’llab to’p otish (sakraganda to’p otish)
zamonaviy basketboldagi hujumning asosiy vositasidir. Jahonning kuchli erkaklar
jamoalari musobaqalarida o’yindagi hamma to’p otishlarning 70 foizgachasi huddi
shu usul bilan har xil masofalardan bajariladi, bu otishning bir qancha ko’rinishlari
bor. Ularni masofaga qarab va himoyachining qarshi harakatining xususiyatiga
qarab tanlanadi. Namuna sifatida bu otishning o’rta masofadan otish holatini tahlil
qilamiz.Tayyorlov qismi: o’yinchi to’pni harakatda oladi va darhol o’ng oyoq bilan
to’xtatuvchi qadam qo’yadi. So’ng o’ng oyog’i yoniga chap oyog’ini qo’yadi,
tirsaklarini bukib to’pni chap qo’l bilan yuqoridan-yonidan ushlagan holda uni
o’ng qo’l bilan bosh ustiga olib chiqadi.
Sakraganda yuqoridan bir qo’llab to’p otish (sakraganda to’p otish)
zamonaviy basketboldagi hujumning asosiy vositasidir. Jahonning kuchli erkaklar
jamoalari musobaqalarida o’yindagi hamma to’p otishlarning 70 foizgachasi huddi
shu usul bilan har xil masofalardan bajariladi, bu otishning bir qancha ko’rinishlari
bor. Ularni masofaga qarab va himoyachining qarshi harakatining xususiyatiga
qarab tanlanadi. Namuna sifatida bu otishning o’rta masofadan otish holatini tahlil
qilamiz. Tayyorlov qismi: o’yinchi to’pni harakatda oladi va darhol o’ng oyoq
bilan to’xtatuvchi qadam qo’yadi. So’ng o’ng oyog’i yoniga chap oyog’ini
qo’yadi, tirsaklarini bukib to’pni chap qo’l bilan yuqoridan-yonidan ushlagan
holda uni o’ng qo’l bilan bosh ustiga olib chiqadi.
Asosiy qism: o’yinchi ikkala oyog’i bilan depsinib sakraydi, bunda gavda
to’g’ri halqa tomonga burilgan, oyoqlar biroz bukilgan. Sakrashning yuqori
nuqtasiga yetgan paytda o’yinchi o’ng qo’lining oldinga-yuqoriga to’g’rilanishi
bilan to’pni hamda barmoq panjalarining kuchli, lekin mayin harakati bilan
yo’naltiradi. To’pga teskari aylanma harakat beriladi. O’ng qo’l panjasining
harakati boshlangan paytda chap qo’l to’pdan olinadi
23

To’pni ilib olish va uzatishlar. To’pni ilib olish bir yoki ikki qo’llab bajariladi
(59-rasm). Bu harakatlar ko’krak va yelka balandligida, yuqorilab va pastlab
hamda dumalab va maydon bo’ylab uchib kelayotgan to’plarni ilish texnikasiga
kiradi.Basketbolchi to’pni ilib olish uchun har doim ikki qo’lini oldinga cho’zadi,
panjalarini yarim oysimon ochadi, bosh barmoqlarini bir-birlariga qaratadi, qolgan
barmoqlari esa oldinga-yuqoriga qaratilgan bo’lib, ular keng ochilgan, yarim bo’sh
holatda bo’ladi. To’p barmoqlar uchiga tegishi bilan o’yinchi uni mahkam ushlab
o’ziga tortib oladi, ya’ni to’pning uchish tezligini pasaytirib, navbatdagi
harakatlarni bajarish uchun qo’llarini bukib o’ynashga qulay holatni egallaydi.
Pastdan uchib kelayotgan to’pni ushlab olish uchun u oyoqlarini ko’proq
bukib, biroz oldinga egiladi, to’g’rilangan qo’llar pastga tushiriladi va
panjalar to’pga qarata ochiladi. Shunday qilib, aytib o’tilgan usullar joyda
turganda, harakatda va sakrash paytlarida qo’llaniladi.
To’pni ilib olgandan so’ng endi uni uzatishga ham tayyor bo’lish kerak.
To’pni uzatish o’yinchilarning o’zaro harakatlarida asosiy texnik usullardan
hisoblanadi. O’yin davomida to’pni uzatishning turli usullari qo’llaniladi va
uni savatga tashlash amalga oshiriladi.
To’pni uzatish juda qisqa muddatda, qo’llarning tez harakati, gavdaning
ustunligi va kaft panjalarini siltash natijasida amalga oshiriladi. Bu ish
himoyachining diqqatini to’p uzatilayotgan o’yinchiga jalb qilmaslik hamda
tezlik va aniqlik bilan to’pning asosiy yo’nalishini raqibga sezdirmaslik
24

maqsadida qilinadi. Zamonaviy basketbolda ikki qo’llab ko’krakdan,
yuqoridan, pastdan va qo’ldan qo’lga to’p uzatishlar asosiy to’p uzatish
usullari hisoblanadi.
To’pni bir qo’llab uzatish va ilib olish usuli ham basketbolda ancha keng
tarqalgan bo’lib, o’yin maydonida istagan maso-
faga qo’llaniladi. Bir qo’lda yelkadan to’pni uzatish texnikasi eng asosiy
hisoblanib, bunda to’pni yaxshi tutib turish, panjaning harakati bilan qo’ldan
chiqib ketishi paytida uning yo’nalishini o’zgartirib yuborish mumkin.
25

O’yinchi to’pni o’ng qo’li bilan uzatish uchun qo’lini bukib, uni o’ng
yelkasiga shunday yaqinlashtirishi lozimki, bunda uning o’ng qo’li to’pni
orqasidan, chap qo’li esa uni old-past tomonidan tutib turishi, tirsaklar pastga
tushirilgan bo’lishi lozim. Basketbolchi o’ng qo’lini to’g’rilay turib, chap qo’lini
pastga tushiradi va panjaning keskin harakati bilan to’pni kerakli tomonga uzatadi.
Unutmangki, ushbu to’p uzatish texnikasi eng tez uslub hisoblanib, u raqibining
savatiga yaqinlashishga yordam beradi. To’pni sherigingizning ko’krak qismiga
uzatishga harakat qilsangiz, uni ilib olishga qulaylik yaratgan bo’lasiz. To’pni
sherigingizga faqat u kutib turgandagina uzating. Agar sherigingiz qarshingizdan
yugurib kelayotgan bo’lsa, unga to’pni aniq qilib sekingina uzatib qo’ya
qolganingiz ma’qul.
To’pni yuqoridan bir qo’llab uzatishda qo’lni to’g’ri, orqaga va yuqoriga
ko’tarib uzatiladigan tomonga qaratish hamda chap yon bilan turib „kryuk“ usulini
amalga oshirish lozim. Buning uchun, avval, qo’llarni to’g’rilab pastga tushirib,
to’pni uzatadigan qo’lning kaftiga o’tkaziladi, yon tomondan doira hosil qilib,
boshni orqa tomonga ko’tarib, panjani keskin bukib, to’pni sherigiga uzatadi.
26

To’pni pastdan bir qo’llab uzatish himoyachi to’pning yo yuqoridan yoki yon
tomonidan uzatilishiga to’sqinlik qilayotganda,
ko’pincha, uzatishdan boshqa iloj qolmagan paytlarda
qo’llaniladi. To’pni maydonga urib uzatishlar
o’yinchining bir joyda turgan paytlarda, bir qo’l bilan
bajariladi. U himoyachilar juda yaqin bo’lgan paytlarda
qo’l keladi. Bunda to’pni to’satdan urib himoyachining
tayanch oyog’i yonidan maydonga yo’naltiriladi.
Shuningdek, to’pni bir qo’l bilan orqaga uzatish, to’pni
polga yaqin olib yurishda oldinga va orqaga uzatishlar ham mavjud, lekin bu
usullar maktab dasturida ko’rsatilmagan.
To’pni olib yurish . To’pni bir qo’l bilan yerga to’xtatmasdan urib yurish,
yugurish usuli o’ziga xos texnikaga ega. Bu usul qo’lida to’pi bor basketbolchining
harakat qilishida qo’llaniladigan asosiy texnikasi hisoblanadi. To’pni yerga urib
yurish texnikasi shundan iboratki, basketbolchi maydondan sapchib-sakrab
chiqayotgan to’pni keng yoyilgan barmoqlari bilan kaftini silkitib yana qayta yerga
uradi. Ammo to’pning ustidan shapillatib urmaslik lozim.
To’pni yerga urib yurish va yugurishda gavda biroz oldinga to’g’ri
engashgan, oyoqlar bukilgan, bosh to’g’ri tutilgan holatda bo’lishi, qo’l
himoyachidan nariroq bo’lishi kerak. To’pni yerga urib yurishga o’rganishda
to’pga qaramay yurishga harakat qilinadi. Shuningdek, to’pni yerga urib yurishda
o’ng va chap qo’l bilan uni bir baland, bir past sakratib, almashtirib yurishning
ham ahamiyati katta. Chap qo’l bilan to’pni yerga urib yurishda o’ng oyoq yarim
qadam ilgariroq yuradi. To’pni har qadamda urib olib yurishni o’rganib bo’lgandan
so’ng to’pni yerga urib asta yugurib olib yurishga o’rganish lozim. Ikkita to’pni
baravariga yerga urib yurishni ham sinab ko’ring va o’rganing.To’pni yerga urib
yurishda yo’nalishni, tezlikni, sakrash balandligini o’zgartirib yurishlar, to’pni
orqadan va oldindan o’tkazish hamda to’pga qaramay yurishlar himoyachining
kutilmagan to’siqlaridan o’tib ketishga yordam beradi.
27

Bundan tashqari, agar to’p chap qo’l bilan yerga urib yurilsa, o’ng oyoq bilan
oldinga qadam tashlanadi, to’p pastga-oldinga, o’ngga urib yurilsa, o’ng qo’l bilan
yo’nalishni o’zgartirib yuriladi.
Basketbolda ko’proq ikki xil usul qo’llaniladi: to’pni yuqoriroq va
pastroq sapchitib yerga urib yurish. To’pni me’yorida o’rtacha yerga urib
yurish basketbolchining asosiy turishidan boshlanadi. U qo’lini bukib,
barmoqlarini keng yozib, erkin holatda to’pni yerga uradi, shunda sakrab
chiqqan to’pni yana barmoqlari bilan tutib oladi.
To’pni past olib yurish—past turib, oyoqlar tizzadan bukilib,
to’pni tez-tez yerga urib yurish orqali bajariladi. Bu usulni
qo’llashning qulayligi shundaki, bunda birdaniga tezlikni o’zgartirib,
sherikni chalg’ituvchi harakatlar qilib, to’g’ridan-to’g’ri raqib
jamoaning halqasiga chiqish mumkin.
28

1.3 Basketbol o’yinida to’pni savatga otish texnikasi
Savatga to’p tashlash. Bir jamoa o’yin davomida o’rtacha hisobda savatga 60
marta to’p tashlashi aniqlangan. Lekin barcha tashlangan to’plar mo’ljalga aniq
yetib boradi, deb bo’lmaydi, shuning uchun to’pni mo’ljalga to’g’ri va aniq
tashlashga sabr-qanoat bilan o’rganish lozim. To’p tashlashlarning eng ko’p
tarqalgan usullari quyidagicha: ikki qo’llab (pastdan, ko’krakdan, bosh ustidan),
bir qo’llab (yelkadan, bosh tomondan sakrab turib).
Ikki qo’llab pastdan to’p tashlashdan ko’proq qizlar foydalanadilar. Ushbu
usulni qo’llash texnikasi quyidagicha: oyoqlarni tizzadan bukib, to’pni ikki qo’llab
ushlab, savatni aniq mo’ljalga olib, oyoqlarni to’g’rilab, qo’llarni oldinga va
yuqoriga ko’tarib, panjalar uchidan to’pni chiqarib (to’pni o’ziga qaratib) otiladi.
Qo’llar to’pning harakatiga mos ravishda baland va oldinga ko’tariladi. Oyoq va
gavda to’g’rilanib, oyoq uchlariga ko’tariladi (to’pni otishda sakrashga ruxsat
etilmaydi).
To’pni ikki qo’llab ko’krakdan otish asosiy usullardan hisoblanib, o’yinda
ko’proq shu usul qo’llaniladi. Bu usulning qulayligi shundaki, u ko’proq ikki
qo’llab ko’krakdan to’p uzatishga o’xshab ketadi. Uning bajarilishi, ko’pincha,
o’rta va uzoq masofaga teng. Dastlabki holat — to’p ko’krak oldida, bir oyoq
oldinga biroz chiqqan, oyoqlar tizzadan bukilgan bo’ladi. To’pning uchishini
ta’minlash uchun birdaniga qo’llarning harakati bilan oyoq, gavda ham ko’tarilib
oldinga intilish kerak. Kaft va barmoqlar to’p otilib chiqishi paytida keng ochiladi.
Shunda to’pni o’ziga aylantirib barmoq uchlari bilan tashlash shart (64-rasm).
To’pni bosh tomondan ikki qo’llab tashlash usuli. Bu usul bir joyda turib
hamda uzoq va o’rta masofalardan sakrab hujum qilishda qo’llaniladi. Bu ham
xuddi shu usul bilan to’p uzatishdek amalga oshiriladi. Lekin to’pni otish
bajarilayotganda qo’llar ko’proq bukilishi, oyoqlar tizzalardan boshlab tiklanishi
va to’p panjalar bilan siltab nishonga aniq mo’ljal olib tashlanishi lozim.
To’pni bir qo’llab yelkadan otish har xil masofalardan turib savatga to’p
tashlashning asosiy usulidir. Buni bir joyda, harakat chog’ida sakrab bajarish
mumkin. Basketbolchi asosiy tik turish holatida, bir joyda turib to’pni savatga
29

joylashda, oyoqlarni tizzadan to’g’rilab, qo’llarni oldinga-tepaga chiqarib, panja
kaftlarini siltab to’pni uloqtirib yuboradi.
To’p tashlash bir oyoqda depsinib, sakrab bajariladi. Basketbolchi harakatdagi
vaqtda to’pni (havoda) tayanch hosil qilmagan holda ushlab, so’ng bir oyoqni
yerga qo’yib, ikkinchisi bilan qadam tashlaydi va shu oyog’i bilan depsinib sakrab
to’pni savatga tashlaydi.Shu paytda qo’l tepaga cho’zilib, kaft va panjalarni bir
tekis ishlatib, to’p savatga tashlanadi.To’pni bir qo’llab sakrab tashlash. Bu hozirgi
zamon basketbol o’yinida eng samarali usul hisoblanadi. Uning bajarilishi barcha
masofalardan, ayniqsa, o’rta va uzoq masofalardan amalga oshiriladi.
Harakatda bo’lgan o’yinchi to’pni ilib olib to’xtaydi va shu zahoti ikkala
oyoqda depsinib sakrab to’pni savatga otadi. To’pni savatga tashlashda diqqatni bir
joyga to’plab, aniq nishonga olish kerak. Agar to’pni shitga urib tushirish mo’ljali
bo’lmasa, unda halqaning oldingi tomoni mo’ljalga olinadi. To’pni savatga bir qo’l
bilan tepadan tushirishni va qaytgan to’pni yana qayta tashlashni bo’yi baland
o’yinchilar va yaxshi tayyorlangan basketbolchilar mohirona bajara oladilar.
To’pni olib qo’yish, tortib olish va urib chiqarish . Bu usullar to’pni egallash
va qarshi harakat qilish texnikasiga taalluqlidir. To’pni olib qo’yish uchun, avval,
o’zaro to’p uzatayotgan basketbolchilarning harakatlarini diqqat bilan kuzatish,
to’pning yo’nalishini oldindan aniqlash va shunga ko’ra joyni tanlash muhimdir.
Himoyachi to’pni olib qo’yish maqsadida o’zi ta’qib qilayotgan hujumchining
oldidan keskin chiqishi lozim. Shu paytda oxirgi qadamni katta qo’yish, gavda va
qo’llarni to’pga qaratish kerak.Tortib olish uchun esa himoyachi hujumchining
harakatlarini go’yo befarq kuzatgan bo’lib ko’rinadi va hujumchi yaqinlashib
kelishi bilan to’pni tortib olishga kirishadi.Buning uchun himoyachi to’pni bir qo’li
bilan yuqoridan, ikkinchi qo’li bilan pastdan qattiqroq ushlaydi, so’ngra tez va
keskin harakat bilan tortadi.Basketbolchining qo’lida to’p bo’lganida raqibi to’pni
urib chiqarishga harakat qiladi. Bu usul qo’l va panjalarning qisqa, keskin harakati
bilan bajariladi. Bunda qo’lning kafti, barmog’i bilan to’pning tepasidan yoki
pastidan keskin uriladi. Basketbolchi to’pni yerga urib yurib yoki yugurib
ketayotganida yon tomondan qisib to’pni urib yuborib olib qo’yishi ham mumkin.
30

Basketbol o’yini qoidalari . Basketbol o’yinini yaxshi bilish uchun o’yin
qoidasini ham nazariy, ham amaliy jihatdan mukammal bilish kerak. Qoidani
bilmay turib, siz na jamoaga, na o’zingizga naf keltirasiz va na savatga to’p
tushira olasiz.O’yin qur’a tashlash va ikkala jamoaning 2 tadan o’yinchilari
markaziy doirada turishi hamda hakamning o’rtaga to’p tashlashidan boshlanadi.
O’yinning ikkinchi yarmini boshlashda tomonlar o’rin almashadilar. To’p savatga
tepadan to’liq tushib o’tsa, savatga to’p tushdi, deb hisoblanadi. Agar to’p savatga
tegib, tagidan o’tib tushsa, unday to’p hisoblanmaydi. To’p o’yin paytida savatga
tushsa, jamoa buning uchun 2 ochko oladi.
To’p savatga 6 metr 25 sm masofadagi chiziqdan tushsa, 3 ochko beriladi.
O’yinchilar to’pni uzatishi, dumalatishi, bir qo’li bilan yerga urib yurishi, savatga
tashlashi mumkin. To’p savatga tushib bo’lgandan so’ng, uni o’yinga yon
chiziqdan kiritilishi qarshi jamoaning bironta o’yinchisi tomonidan bajariladi.
To’pni ilib olgan o’yinchi faqat 2 qadam harakat qila oladi. Joyda turib u bir
qadam qo’yishi, ikkinchi qadamda esa to’pni uzatishi yoki savatga tashlashi, yoki
to’pni yerga urib, undan so’ng yana harakat qilishi mumkin. Raqibni ushlash,
itarish, turtish man etiladi. Jamoa hujum qilishi uchun 24 soniya vaqt beriladi.
Agar to’p savatga tushmay yoki shitga tegib qaytgach, 24 soniya ichida harakat
qayta boshlanmasa, yoki shu 24 soniyada hujum qilishga ulgurmay qolinsa, to’p
raqib jamoaga beriladi.
O’yin vaqtida qo’pollik qilgan o’yinchilarga jarima beriladi. Masalan, to’pni
savatga tashlayotgan o’yinchining qo’liga boshqa bir o’yinchi ursa yoki turtsa 2
ochko jarima beriladi. Himoya qilaman deya qo’pollik qilsa ham 1 ochko jarima
beriladi. Agar o’yin davomida o’yinchi besh marta jarima olsa, u maydondan
chiqariladi. Bordi-yu, jamoada birgina o’yinchi (o’yinchilar jarima olib chiqib
ketaverishlari hisobiga) qolsa, u holda o’yin to’xtatiladi va qarshi jamoa g’olib deb
e’lon qilinadi. Bahs to’pi. Bu quyidagi holatlarda:
a) raqib o ’ yinchilar to ’ pni mahkam ushlab olib , talashib - tortishib
qolib , hech qaysi o ’ yinchi to ’ pni ota olmaganda ;
b) ikkala jamoa o’yinchilarining qo’llari bir vaqtda to’pga
31

tegib ketib, to’p chiziq tashqarisiga chiqib ketganda;
d) hakam to’p qaysi o’yinchiga tegib chiqqanini bilolmay
qolganida;
e) to’p halqa va shit orasida qisilib qolganda, bahs to’pi deb
hisoblanadi.
Bahs to’pining o’yinga kiritilishi qarshi jamoalarning ikkita o’yinchilari
orasiga doirada to’pni tepaga otishdan boshlanadi. Bunda hakam to’pni juda
yuqoriga otadi.
Shu payt o’yinchilar birdaniga sakrab to’pni qo’llari bilan urib
yuborishga harakat qiladilar. Agar to’p o’yinchilarning qo’liga tegmay qaytib
tushsa, unda to’p qayta tashlanadi.
O’yin paytida nimalarni qilish mumkin-u, nimalarni qilish
mumkin emas
Agar o’yinchi to’pni ataylab oyog’i bilan tepib yoki qo’li bilan urib
yuborsa, to’p boshqa jamoaga beriladi. Bordi-yu, o’yinchining oyog’i
bexosdan tegib ketsa, unda jarima ham berilmaydi, o’yin ham to’xtatilmaydi.
To’pni yerga faqat bir (o’ng yoki chap) qo’l bilan urib yurib harakat
qilishga ruxsat etiladi. To’p bilan qancha qadam qo’yilsa ham xato bo’lmaydi
(to’p yerga urib yurilsa, albatta). To’pni yerga urib yurish, yugurish to’xtatildi
deb aytish, bu o’yinchining to’p bilan to’xtaganidir. Shundan so’ng u to’pni
savatga tashlashi yoki sherigiga uzatishi mumkin.
O’yinchi to’p bilan xohlagan tomonga burilishi, harakatda bo’la turib,
ikki qadam yurib to’xtashi, to’pni uzatib yuborishi, to’pni savatga otish uchun
sakrashi mumkin, ammo oyog’i yerga tushmay, to’pni otib ulgurishi kerak.
Sakrab to’pni ilib olib bir oyoqqa tushish (shu tushgan oyoq boshqa qadam
qo’yilgunicha) tayanch oyoq deb hisoblanadi, bordi-yu qadam qo’yib yurilsa,
unda „probejka“ deyiladi.
Bundan tashqari, o’yinchilar zonalar haqidagi qoidani ham bilishlari zarur,
chunki jamoalarning o’z zonasi hamda raqibning zonasi degan tushunchalar
mavjud. Agar o’yinchi hisoblangan hujumchi oldingi zonaga o’tsa, u o’yinchi orqa
32

zonaga to’p uzatishi man
etiladi. O’rta chiziqdan
orqaga to’p uzatish mumkin
emas. Basketbol o’yini to’rt
taymdan iborat bo’lib, har
qaysi taym 10 daqiqa
davom etadi.
Birinchi taym—10
daqiqa o’yin, 2 daqiqa
tanaffus;
ikkinchi taym — 10
daqiqa o’yin, 15 daqiqa
tanaffus;
uchinchi taym — 10 daqiqa o’yin, 2 daqiqa tanaffus;
to’rtinchi taym —10 daqiqa o’yin.
Mabodo, o’yinning ikkinchi yarmi tugallanishi oldidan natija durang bo’lib
qolsa, yana 5 daqiqa qo’shimcha vaqt beriladi.
Uch, besh, o’n soniyali qoidalar . Hujumchining oldingi hujum zonasiga o’tib,
jarima tashlash maydonchasiga kirib olishiga uch soniyali qoida deb aytiladi. U
yerda to’pli va to’psiz hujumchi 3 soniyadan ortiq bo’lishi man etiladi. Agar to’pli
o’yinchi shu jarima maydonchasiga tushib qolsa, u uch soniya ichida to’pni
savatga tashlashi kerak.
Besh soniyali qoidada , agar o’z zonasi ichidagi o’yinchi to’pni olgach, 5
soniyada uni uzatmasa, dumalatmasa yoki yerga urib yurmasa, hakam to’pni oladi
va „bahsli to’p“ belgilaydi. Jarima to’pini tashlayotgan o’yinchi ham 5 soniya
ichida to’pni tashlashi kerak.
O’n soniyali qoida hujumga o’tayotgan jamoa o’zining zonasidan oldingi
zonaga o’tishida ishlatiladi.Jarima to’pi . Bu qoida, amalda, hujum vaqtida, bir
jamoaning o’yinchilari raqibini (himoyachini, ayrim paytlarda hujumchi bo’lishi
ham mumkin) qo’pollik bilan turtib, qo’liga urib yuborsa va shu kabi xatolarga
33

yo’l qo’yganida 1, 2, 3 jarima to’pi berishda qo’llaniladi. Bunday jarima to’pini
tashlashni, ko’pincha, qo’pollikka uchragan o’yinchi bajaradi. O’yinchi to’pni
jarima chizig’ini bosmay turib, xohlagan usul bilan tashlashi lozim. Lekin to’p
avval halqaga, savatga yoki shitga borib tegishi kerak. Bu qoida bajarilayotganda
boshqa o’yinchilar xalaqit bermasliklari lozim. Agar o’yinchilar to’p trapetsiya
chizig’idan nari tushguncha bosib o’tsalar, to’p qayta tashlanadi.
Texnik fol — qo’pol muomala jarimasi. Bu jarima to’pi zaxiradagi
o’yinchiga, murabbiyga nisbatan qo’llaniladi. Agar ular hakamni haqorat qilib
(masxaralasa, qo’pol so’z aytsa), o’yinning tinch o’tishiga xalaqit bersa, ikkita
jarima to’pi beriladi. To’pni ushbu jarimani bajaruvchi jamoaning xohlagan
o’yinchisi maydonning markaziy chizig’idan kiritadi.Shaxsiy fol tez-tez uchrab
turadi va u, ayniqsa, hujumchi bilan himoyachining to’p uchun kurashi paytida,
shit tagida sakraganda, to’pni biri tushirishga, ikkinchisi, ya’ni himoyadagi
o’yinchi xalaqit berib, to’pni qaytarishga harakat qilganida qo’pollik qilib, qo’liga
urib qo’yishi, gavdasi bilan turtishi yoki to’pni tashlaganda ushlab qolish natijasida
sodir bo’ladi.
Mana shunday xatolarga yo’l qo’yilganda hakam jarima to’pini
belgilaydi. Har bir jamoa o’yin davomida xohlaganicha o’z o’yinchilarini
almashtirish huquqiga ega (jarima to’pini tashlashda, bir daqiqali vaqt
olganda, o’yinchi jarohatlanganda, to’p maydondan tashqari chiqqanda, agar
to’p o’sha jamoaning o’zida bo’lganda). Har bir jamoa o’yin yarmida 2
daqiqali tanaffus olish huquqiga ega.
34

8 Xulosa
Mamlakatimizda har tomonlama sog’lom va barkamol avlodni tarbiyalash,
yoshlarning o’z iqtisodiy va intelektual salohiyatini ro’yobga chiqarishi ,
mamlakatimiz yigit –qizlarini XXI asrga to’liq javob beradigan har tomonlama
rivojlangan shaxslar etib voyaga etkazish uchun zarur shart – sharoitlar va
imkoniyatlar uchun keng ko’lamda aniq yo’naltirilgan chora tadbirlar amalga
oshirilyapti.
Sport musobaqalarining funkstiyalari faqatgina musobaqalashish yoki
bellashish bilangina chegaralanib qolmaydi. Sport insonning komil inson
bo’lishiga, uning jismoniy va ma’naviy dunyoqarashining, tabiatining
rivojlanishiga yordam beradigan samarali usullarni taklif etadi. Undan tashqari
sport o’z-o’zini tarbiyalsh uchun etakchi omil hisoblanadi . Sportdagi
ko’rsatkichlarning oshishi me’yoriga qarab, sportchi nafaqat jismoniy, balki, ruhiy,
aqliy, axloqiy, ma’naviy va vatan tarbiyasi jarayoniga kirib bormoqda. Bu borada
musobaqalarning pedagogik ahamiyati nihoyatda kattadir.
Sport musobaqalari va natijalari ko’p bosqichli tizimni yuzaga keltiradi.
Bellashuvning turli bosqichlari mavjud. Turli xil ichki birinchiliklar va chempionat
musobaqalridan tortib, to jahon chempionatlarigacha va olimpiya o’yinlaridir.
Hatto bitta tashkiliy musobaqalarda oraliq natijalar (dastlabki va final yugurishi,
chempionatning alohida o’yinlari yakuniy uchrashuvlarda esa kiritilgan o’tkazilib
yuborilgan to’plar aniq ajratib turadi). Ko’pincha musobaqa ishtirokchisi alohida
bitta sportchi emas balki sport jamoasi sanaladi.
Basketbol o’yinida nazariy tayyorgarlik, umumiy va maxsus jismoniy
tayyorgarlik, texnik-taktik va ruhiy tayyorgarlik turlariga oid mashqlar orqali sport
mahoratini oshirishga yordam beradi. Basketbol o’yinida shug`ullanuvchilarning
o’yin texnikasini takomillashtirish va mahoratini oshirish, basketbol bilan
shug`ullanuvchilarning kun tartibini rejalashtirish, o’yin texnikasini
takomillashtirishni nazorat qilish, namunaviy umumiy va maxsus mashqlar tuzish
hamda ulardan foydalanish zarur.
35

Xulosa qilib, shuni ta’kidlash kerakki, basketbol jamoalarini bugungi milliy
yerli xxalqlar bilan to’ldirish ular uchun deyarli sharoitlar yaratib berish,
basketbolning hozirgi zamon talablariga mos keladigan moddiy texnik bazasini
yaratish, milliy usto - murabbiylar maktabini yaratish basketbolning yangi qonuni
va oidalari deyarli hamma maktablarda , o’rta maxsus bilim yurtlariga va ayniqsa,
oliy o’quv yurtlarida yetkazish va shu asnoda jamoalarni tayyorlash birinchi
o’rinda turibdi. Bu usullarni bajarish eng qulay va mustahkam dastlabki holat
turishidan boshlanadi. Bunda oyoqlar bukilgan, gada bir oz oldinga egilgan,
uning og’irligi oyoqlarda barobar taqsimlangan, qo’llar to’pni olish va ushlab
turish uchun qulay holda ko’krak oldida bukilgan bo’lishi kerak. To’p keng
yoyilgan barmoqlar bilan kaftlarga to’liq tekizilmagan holda tutib turiladi. Buning
uchun o’zbekcha adabiyotlar, darsliklar, uslubiy qo’llanmalar, uslubiy
tavsiyanomalar, ilg’oir ustoz - murabbiylarning ish tajribasidan namuna keltirib
jamoa tayyorlab borish bugungi kunda O’zbekiston basketbolini yanada
pog’onaga ko’tarish kabi vazifalarni bajardi. Buning uchun har bir mutaxassis
o’zlarining ishlarini mukammaal reja asosida tashkil qilishlari kerak bo’ladi.
Umuman basketbolda o’yinchilarni tanlovda jamoalarni o’yinlarini nazorat qilib
borish, baland bo’yli o’yinchilarni izlash kabi ishlarni amalga oshirish lozim.
Basketbol o’yini ham sport o’yinlarining tarkibiy qismi hisoblanadi. Shu tufayli u
O’zbekiston Respublikasining yangi Davlat ta’lim standarti va uning kollejlar
uchun dasturidan munosib o’rin egallagan. Bu o’yinni butun dunyoda kichik ham,
katta ham birdek qiziqib o’ynaydi.
36

Foydalanilgan adabiyotlar va internet manbalari
1.O’zbekiston Respublikasi Qonunlari.
1. O’zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi. T.: O’zbekiston, 2007
2. Jismoniy tarbiya va sport tugrisidagi Uzbekiston Respublikasi Konuniga
uzgartirish va kushimchalar kiritish xakida 473- modda .
2. O’zbekiston Respublikasi Prezidenti Farmonlari.
3. 7 iyun. 2022 g. — «Davlat sport -ta’lim muassasalari faoliyatini m utlaqo yangi
tizim asosida tashkil qilish chora-to’g’risida»gi Prezident qarori (PQ–268-son, )
4. 6 iyun. 2022 g. — Sport maktablarida o’quvchilarni qabul qilish va
tayyorlash bo’yicha PQ-201-son qarori
5. « Sport kurashlarining Olimpiya turlarini yanada rivojlantirish chora-tadbirlari
to’g’risida»gi Prezident qarori (PQ–336-son, 29.07.2022 y.)
6. 21 apr. 2022 g. Uzbekiston Respublikasini « Jismoniy tarbiya va sport
to’g’risidagi » gi konun 2015 yil 4 sentyabr, O’RQ-394-son .
7. 24 yanv. 2020 g. Farmoni . O’zbekiston Respublikasida jismoniy tarbiya va
sportni yanada Prezidentining 2020 yil 24 yanvardagi PF- 5924 -son Farmoniga
8. Prezidentning 11.04.2022 yildagi “Mahallalarda yoshlarni ommaviy sportga
jalb qilishni yangi bosqichga olib chiqish chora-tadbirlari to’g’risida”gi PQ-201 -
son qarori qabul qilindi.
3.Foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati
Asosiy adabiyotlar
1. Usmonxo’jaev T.S. “Harakatli o’yinlar” O’quv qo’llanma T.: O’qituvchi 1992 y.
2. Maxkamdjanov K.M., Nurmatov F.A, Inozemseva L.A, Rustamov L “Sport
bayramlarini tashkil qilish va o’tkazish metodikasi” Darslik T.: 2008 y.
3. Xo’jaev P., Raximqulov K.D., Nigmanov B.B. Sport va harakatli o’yinlar va uni
o’qitish metodikasi. (Harakatli o’yinlari) O’quv qo’llanma TDPU T.: 2008 y.
4. Azizova R.I. “Sport va harakatli o’yinlarni o’qitish metodikasi” O’quv
qo’llanma T.: 2010
5. Raximqulov K.D. “Milliy harakatli o’yinlari” O’quv qo’llanma T.: 2012 y.
37

6. Arjan Egges, Arno Kamphuis, Mark Overmars “Motion in Games” First
International Workshop, Utrecht, MIG 2008. 236 s.
7. Jukov M.N. — M.: Podvijno’e igro’: Ucheb. dlya stud. ped. vuzov. Izdatelskiy
sentr «Akademiya» 2000. - 160 s.
8. Nurimov R.I. “Futbol” darslik T, O’zDJTI 2005 y.
9. Ayropetyans L.R. “Basketbol” Uchebnik. T, UzGosIFK 2006 g.
10. Rasulov O.T. “Basketbol” Darslik. Toshkent 1998 y.
11. Pavlov SH., Abduraxmanov F., Akromov J. “Gandbol” darslik. T, O’zDJTI
12. Nigmanov B.B, Xo’jaev F, Raximqulov K.D “Sport o’yinlari va uni o’qitish
metodikasi” o’quv qo’llanma Ilm-Ziyo nashriyoti Toshkent 2011 y.
4.Qo’shimcha adabiyotlar
13. Mirziyoev SH.M. Buyuk kelajagimizni mard va oliyjanob xalqimiz bilan birga
quramiz.Toshkent “O’zbekiston” – 2017 y.
14. SH.Mirziyoev Erkin va farovon demokratik O’zbekiston davlatini birgalikda
barpo etamiz. “O’zbekiston” NMIU, 2016 y.
15. SH.Mirziyoev Qonun ustuvorligi va inson manfaatlarini ta’minlash – yurt
taraqqiyoti va xalq faravonligining garovi.“O’zbekiston” NMIU,2016y.
16. 2017-2021 yillarda O’zbekiston Respublikasini rivojlantirishning beshta
ustuvor yo’nalishi bo’yicha Harakatlar strategiyasi. O’zbekiston Respublikasi
Prezidentining 2017 yil 7 fevraldagi PF-4947 sonli Farmoni.
17. Raximqulov K.D. Harakatli o’yinlar (ma’ruzalar matni) 2001y.
18. Xo’jaev F, Murodov M, Mirsolixov.S. Xalq milliy o’yinlari 1-qism. Toshkent -

5.Internet saytlari
27. www.tdpu.uz
28. www.pedagog.uz
29. www.edu.uz
30. http://ziyonet.uz — Ziyonet axborot-ta’lim resurslari portal
31.https://parliament.gov.uz
32.https://lex.uz
38

Basketbol o’yinida to’pni savatga otish texnikasi

Купить