Kirish Roʻyxatdan oʻtish

Docx

  • Referatlar
  • Diplom ishlar
  • Boshqa
    • Slaydlar
    • Referatlar
    • Kurs ishlari
    • Diplom ishlar
    • Dissertatsiyalar
    • Dars ishlanmalar
    • Infografika
    • Kitoblar
    • Testlar

Dokument ma'lumotlari

Narxi 30000UZS
Hajmi 943.5KB
Xaridlar 0
Yuklab olingan sana 17 Mart 2025
Kengaytma doc
Bo'lim Kurs ishlari
Fan Algebra

Sotuvchi

G'ayrat Ziyayev

Ro'yxatga olish sanasi 14 Fevral 2025

82 Sotish

Berilgan tub mo'dul bo'yicha boshlang'ich ildizlar soni

Sotib olish
  BERILGAN TUB MO'DUL BO'YICHA BOSHLANG'ICH ILDIZLAR
SONI
Mundarija: 
I. KIRISH
I-BOB.  BERILGAN  TUB  MO’DUL  BO’YICHA ILDIZLAR.  
1.1 -   Modul bo’yicha boshlang’ich ildizlar va uning xossalari
1.2 -   Chegirmalar sistemasi va ular haqidagi teoremalar
1.3 -     va     va   modul bo‘yicha boshlang‘ich ildizlar
II BOB.  BERILGAN TUB MO’DUL BO’YICHA  BOSHLANG’ICH
ILDIZLAR
2.1 – Birning boshlang’ich ildizlari.
2.2 –   B irning b oshlang’ich ildizlar va ularga oid masalalar.
2.3  - Tub mo’dul bo’yicha  boshlang’ich   darajali  ildiz lar.
XULOSA .
FOYDALANILGAN  ADABIYOTLAR .
1 KIRISH
“Yoshlarimizning   mustaqil   fikrlaydigan,   yuksak   intellektual   va   ma`naviy   salohiyatga   ega
bo`lib, dunyo miqyosida o`z tengdoshlariga hech qaysi sohada bo`sh kelmaydigan insonlar
bo`lib   kamol   topishi,   baxtli   bo`lishi   uchun   davlatimiz   va   jamiyatimizning   bor   kuch   va
imkoniyatlarini safarbar etamiz”
                                                                                          Sh.M.Mirziyoyev.
                         O`zbekiston Respublikasi Prezidenti
O‘zbekiston   Respublikasi   oliy   ta'lim   tizimini   2030   yilgacha
rivojlantirish   konsepsiyasi   tasdiqlandi   va   unda   quyidagilar   nazarda
tutiladi:oliy   ta'lim   sohasida   davlat-xususiy   sheriklikni   rivojlantirish,
hududlarda davlat va nodavlat oliy ta'lim muassasalari faoliyatini tashkil
etish   asosida   oliy   ta'lim   bilan   qamrov   darajasini   50   foizdan   oshirish,
sohada   sog‘lom   raqobat   muhitini   yaratish;O‘zbekiston   Milliy
universiteti va Samarqand davlat universitetini mamlakatimiz oliy ta'lim
muassasalarining   flagmaniga   aylantirish;respublikadagi   kamida   10   ta
oliy ta'lim muassasasini xalqaro e'tirof etilgan tashkilotlar (Quacquarelli
Symonds   World   University   Rankings,   Times   Higher   Education   yoki
Academic Ranking of World Universities) reytingining birinchi 1 000 ta
o‘rindagi oliy ta'lim muassasalari ro‘yxatiga, shu jumladan, O‘zbekiston
Milliy   universiteti   va   Samarqand   davlat   universitetini   birinchi   500   ta
o‘rindagi   oliy   ta'lim   muassasalari   ro‘yxatiga   kiritish;oliy   ta'lim
muassasalarida   o‘quv   jarayonini   bosqichma-bosqich   kredit-modul
tizimiga o‘tkazish;alqaro tajribalardan kelib chiqib, oliy ta'limning ilg‘or
standartlarini   joriy   etish,   jumladan,   o‘quv   dasturlarida   nazariy   bilim
olishga   yo‘naltirilgan   ta'limdan   amaliy   ko‘nikmalarni   shakllantirishga yo‘naltirilgan   ta'lim   tizimiga   bosqichma-bosqich   o‘tish;oliy   ta'lim
mazmunini   sifat   jihatidan   yangi   bosqichga   ko‘tarish,   ijtimoiy   soha   va
iqtisodiyot   tarmoqlarining   barqaror   rivojlanishiga   munosib   hissa
qo‘shadigan, mehnat bozorida o‘z o‘rnini topa oladigan yuqori malakali
kadrlar   tayyorlash   tizimini   yo‘lga   qo‘yish;oliy   ta'lim   muassasalarining
akademik   mustaqilligini   ta'minlash;oliy   ta'lim   muassasalarida   ta'lim,
fan,   innovatsiya   va   ilmiy-tadqiqotlar   natijalarini   tijoratlashtirish
faoliyatining   uzviy   bog‘liqligini   nazarda   tutuvchi   “Universitet   3.0”
konsepsiyasini   bosqichma-bosqich   joriy   etish;xorijiy   investitsiyalarni
keng   jalb   qilish,   pullik   xizmatlar   ko‘lamini   kengaytirish   va   boshqa
budjetdan   tashqari   mablag‘lar   hisobiga   oliy   ta'lim   muassasalarida
texnopark,   forsayt,   texnologiyalar   transferi,   startap,   akselerator
markazlarini   tashkil   etish   hamda   ularni   tegishli   tarmoq,   soha   va
hududlarning   ijtimoiy-iqtisodiy   rivojlanishini   tadqiq   qiluvchi   va
prognozlashtiruvchi   ilmiy-amaliy   muassasalar   darajasiga   olib
chiqish;oliy   ta'lim   muassasalari   professor-o‘qituvchilari,   ilmiy
izlanuvchilari,  doktorantlari,   bakalavriat  va   magistratura   talabalarining
yuqori   impakt-faktorga   ega   nufuzli   xalqaro   ilmiy   jurnallarda   maqolalar
chop   etishi,   maqolalarga   iqtiboslik   ko‘rsatkichlari   oshishi,   shuningdek,
respublika   ilmiy   jurnallarini   xalqaro   ilmiy-texnik   ma'lumotlar   bazasiga
bosqichma-bosqich   kiritilishini   ta'minlash;O‘zbekiston   oliy   ta'lim
tizimini Markaziy Osiyoda xalqaro ta'lim dasturlarini amalga oshiruvchi
“xab”ga   aylantirish;oliy   ta'limning   investitsiyaviy   jozibadorligini
oshirish,   xorijiy   ta'lim   va   ilm-fan   texnologiyalarini   jalb   etish;talaba-
yoshlar   ta'lim-tarbiyasi   uchun   qo‘shimcha   sharoitlar   yaratishga qaratilgan   kompleks   chora-tadbirlarni   o‘z   ichiga   olgan   beshta
tashabbusni   amaliyotga   tatbiq   etish;oliy   ta'lim   muassasalarining
infratuzilmasi va moddiy-texnik bazasini, shu jumladan, xalqaro moliya
institutlarining   imtiyozli   mablag‘larini   keng   jalb   qilish   hisobiga
yaxshilash,   ularni   bosqichma-bosqich   o‘zini   o‘zi   moliyalashtirish
tizimiga   o‘tkazish   va   moliyaviy   barqarorligini   ta'minlash;ta'limning
ishlab   chiqarish   korxonalari   va   ilmiy-tadqiqot   institutlari   bilan   o‘zaro
manfaatli   hamkorligini   yo‘lga   qo‘yish;aholining   ijtimoiy   himoyaga
muhtoj   qatlamlari,   shu   jumladan,   imkoniyati   cheklangan   shaxslarning
oliy   ta'lim   bilan   qamrov   darajasini   oshirish,   ular   uchun   infratuzilmaga
oid   sharoitlarni   yaxshilash;b)   O‘zbekiston   Respublikasi   oliy   ta'lim
tizimini   2030   yilgacha   rivojlantirish   konsepsiyasini   2019   yilda   amalga
oshirish   bo‘yicha   “Yo‘l   xaritasi”   tasdiqlandi.Konsepsiya   tegishli   davrga
mo‘ljallangan   maqsadli   parametrlar   va   asosiy   yo‘nalishlardan   kelib
chiqib, har yili alohida tasdiqlanadigan “Yo‘l xaritasi” orqali bosqichma-
bosqich   amalga   oshirilishi   belgilab   qo‘yildi.O‘zbekiston   Respublikasi
Oliy   va   o‘rta   maxsus   ta'lim   vazirligi   hamda   Vazirlar   Mahkamasi
huzuridagi Ta'lim sifatini nazorat qilish davlat inspeksiyasining Oliy va
o‘rta   maxsus   ta'lim   vazirligi   huzuridagi   Jamoatchilik   kengashi   hamda
O‘zbekiston   oliy   ta'lim   muassasalari   rektorlari   kengashi   negizida
nodavlat notijorat tashkilot shaklidagi Respublika oliy ta'lim kengashini
tashkil etish to‘g‘risidagi taklifiga rozilik berildi.Professor-o‘qituvchilar,
talabalar   o‘rtasida   so‘rovlar   o‘tkazish,   jamoatchilik   va   ish
beruvchilarning   fikrini   o‘rganish   hamda   ilg‘or   xorijiy   tajribalarni   tahlil
qilish   orqali   oliy   ta'lim   sifatini   oshirish,   o‘quv   dasturlarini takomillashtirish   va   zamonaviy   pedagogik   texnologiyalarni   joriy   etish
yuzasidan   tavsiyalar   ishlab   chiqish;oliy   ta'limni   davlat   tomonidan
boshqarish   tizimi   samaradorligiga   va   professor-o‘qituvchilar   uchun
yaratilgan   sharoitlar,   ular   tomonidan   ta'lim   berishda   qo‘llanilayotgan
ta'lim-tarbiya   usullarining   ta'sirchanligiga   xolisona   baho   berish;ta'lim
berishda   yuqori   sifatni   ta'minlash   yuzasidan   ta'sirchan   jamoatchilik
nazoratini   o‘rnatish,   bu   borada   ommaviy   axborot   vositalari   va   boshqa
fuqarolik jamiyati institutlari bilan yaqindan hamkorlik qilish;oliy ta'lim
muassasalari   faoliyatida   ochiqlik,   shaffoflik   va   xolislikni   ta'minlash,
korrupsiyaga   sharoit   yaratuvchi   omillarni   bartaraf   etishga   qaratilgan
kompleks   chora-tadbirlar   ishlab   chiqish   va   ularni   amalga   oshirish
bo‘yicha tavsiyalar ishlab chiqish;oliy ta'lim tizimida kadrlar tayyorlash,
qayta   tayyorlash,   malakasini   oshirish   va   pedagoglarning   ilmiy-
innovatsion   faoliyatini   rivojlantirish   bo‘yicha   ishlarni   mazmunli   va
maqsadli   tashkil   etish   yuzasidan   taklif   va   tavsiyalar   ishlab
chiqish;xalqaro   aloqalar   natijadorligini   tahlil   qilib   borish,   qo‘shma
dasturlar   samaradorligini   baholash,   hamkorlikning   yangi   shakllarini
rivojlantirish,   chet   ellik   professor-o‘qituvchilar   va   xorijdagi
vatandoshlarni   oliy   ta'lim   tizimiga   jalb   etish   bo‘yicha   takliflar
tayyorlash;oliy ta'lim muassasalari faoliyati samaradorligini baholash va
takomillashtirish   bo‘yicha   xorijiy   ilg‘or   tajribalarni   o‘rganish   asosida
ularni   respublika   oliy   ta'lim   muassasalari   sharoitida   qo‘llash   bo‘yicha
tavsiyalar   ishlab   chiqish.Kengashning   faoliyati   natijalari,   ishlab
chiqilgan   taklif   va   tavsiyalar   O‘zbekiston   Respublikasi   Oliy   va   o‘rta
maxsus   ta'lim   vazirligining   hay'at   majlisida   yiliga   kamida   ikki   marta Kengash   a'zolari   bilan   birgalikda   ko‘rib   chiqiladi,   natijasi   yuzasidan
tegishli   qarorlar   qabul   qilinadi;Kengash   tomonidan   tayyorlangan   taklif
va   tavsiyalar   O‘zbekiston   Respublikasi   Oliy   va   o‘rta   maxsus   ta'lim
vazirligi,   tarkibida   oliy   ta'lim   muassasalari   bo‘lgan   vazirlik   va   idoralar
hamda   oliy   ta'lim   muassasalari   tomonidan   majburiy   tartibda   ko‘rib
chiqiladi
Kurs   ishining   dolzarbligi:   Yoshlarga   ta’lim   va   tarbiya   berishning
murakkab vazifalarini hal etish o’qituvchining g’oyaviy e ’ tiqodi, kasb-mahoratiga,
san’ati,   iste’dodi   va   madaniyatiga   hal   qiluvchi   darajada   bog’liqdir.
Ta’lim ty arbiya   jarayonini   to’g’ri   tashkil   etish   uchun   barcha   mavjud
imkoniyatlarini   safarbar   etish   o’qituvchilarning   birinchi   navbatdagi   vazifalaridan
biridi .     Matematika  fani o’sib  kelayotgan yosh avlodni  kamol   toptirishda o’quv
fani   sifatida   keng       imkoniyatlarga   ega.   U   o’quvchi   tafakkurini   rivojlantirib,
ularning   aqlini   peshlaydi,     uni   tartibga   soladi,   o’quvchilarda     maqsadga
yo’naltirganlik,       mantiqiy   fikrlash,     topqirlik xislatlarini     shakllantirib   boradi.
Shu bilan bir qatorda mulohazalarning to’g’ri,   go’zal     tuzilganligi, o’quvchilarni
didli, go’zallikka ehtiyojli qilib tarbiyalab boradi.
Insoniyat   kamoloti   hayotning   rivoji   texnika   va   texnologiyalarning
takomillashib   borish   asosida   fanlar   o’qitilishiga   bo’lgan   talablarini   hisobga   olgan
holda maktab matematika kursini ularning zamonaviy rivoji bilan uyg’unlashtirish
maktabda   o’quvchilarga   matematikani   o’qitishdan   ko’zda   tutilgan   asosiy
maqsadlardan biridir.  Matematika   fani   o’quvchilarni   iroda,   diqqatni   to’plab
olishni; qobiliyat va faollikni, tasavvurining rivojlangan bo’lishini talab eta borib,
mustaqil, ma’suliyatli, mehnatsevar, intizomli va mantiqiy fikrlash hamda o’zining
qarash   va   e’tiqodlarini   dalillar   asosida   himoya   qila   olish   ko’nikmalarini
rivojlantirishni talab qiladi. 
Hozirgi   zamon   darsiga   qo’yiladigan   eng   muhim   talablardan   biri   har   bir
darsda   tanlanadigan   mavzuning   ilmiy   asoslangan   bo’lishidir,   ya’ni   darsdan ko’zlangan   maqsad   hamda   o’quvchilar   imkoniyatini   hisobga   olgan   holda   mavzu
xajmini belgilash uning murakkabligini aniqlash, avvalgi o’rganilgan mavzu bilan
bog’lash,   o’quvchilarga   beriladigan   topshiriq   va   mustaqil   ishlarning   ketma-
ketligini   aniqlash,   darsda   kerak   bo’ladigan   jihozlarni   belgilash   va   qo’shimcha
ko’rgazmali   qurollar   bilan   boyitish,   qo’shimcha   axborot   texnologiyalardan
foydalangan   holda   muammoli   vaziyatni   yaratishdir.   Dars   davomida   o’qituvchi
o’quvchilarning   jismoniy   holatini,   ijodkorligini,   tez   fikrlashlarini   hisobga   olishi
kerak. 
Kurs   ishining   maqsadi:   Algebra   va   sonlar   nazariyasining     berilgan   tub
mo'dul   bo'yicha   boshlang'ich   ildizlar   soni   haqida   eng   muhum   tushunchalarini
o’rganish   va   algebra   va   sonlar   nazariyasi   kursida   olgan   bilimlarimizni
mustahkamlash. 
Kurs ishining obyekti.  Algebra va sonlar nazariyasi
Kurs   ishinin g   predmeti.   Algebra   va   sonlar   nazariyasi ning   qay   darajada
kerakligi; I-BOB.BERILGAN  TUB  MO’DUL  BO’YICHA ILDIZLAR.  
1.1 -   Modul bo’yicha boshlang’ich  ildizlar  va uning xossalari.
1 °  Bir xil modulli boshlang’ichlarni hadlab ko‘paytirish mumkin.
Haqiqatan, quyidagi ko’rsatilgan tengliklarni hadlab ko‘paytirib,
tenglikka ega bo‘lamiz. Bunda
bo‘lib
                      ( 1)
boshlang’ich o‘rinli.
N a t i j a .  Tub mo’dul bo’yicha boshlang’ichlarning ikkala qismini (modulni
o‘zgartirmay) bir xil musbat butun darajaga ko‘tarish mumkin.
Haqiqatan ham,     bo‘lsa, u holda   ( 1 )
ga  ko‘ra     tub mo’dul bo’yicha boshlang’ich hosil bo‘ladi.
2° .   Modulni   o‘zgartirmagan   holda   tub   mo’dul   bo’yicha   boshlang’ichning
ikkala qismini bir xil butun songa ko‘paytirish mumkin.
Haqiqatan,     tub mo’dul bo’yicha boshlang’ichni   
tub   mo’dul   bo’yicha   boshlang’ich   bilan   hadlab   ko‘paytirish   natijasida
  ga ega bo‘lamiz.
3° . Arap     bo‘lsa, u holda ixtiyoriy butun koeffitsientli   f(x)   va
f ( y )  ko‘phadlar uchun  ,  ya’ni
a
0 x n
  +   a
1   x n-1
  +   ...   + a
p    +   a
1 y n-1
+…+
  (mod   )     ( )   tub mo’dul
bo’yicha boshlang’ich o‘rinli bo‘ladi.
I s b o t i . x y  (modm) bo‘lganidan  1- xossadagi natijaga  asosan
.                                         (2)
(2)  ning   ikkala   qismini   2- xossaga   ko‘ra    a
n-k      ga   ko‘paytiramiz. Natijada
a
n-k x k
=  a
n-k y k
 (mod m) ( ) tub   mo’dul   bo’yicha   boshlang’ichlar     hosi l   bo‘ladi.   Bulardan   esa   o’tgan
mavzumizdagi     2- xossa   yordamida   quyidagi   tub   mo’dul   bo’yicha   boshlang’ichni
topamiz:
a
0 x n
 +  a
1 x n-1
 + ... + a
p   +  a
1 y n-1
+…+a
n (modm)
4° . Arap  bir vaqtda a
i b
i  (modm)  ( )  va  x  (modm) tub mo’dul bo’yicha
boshlang’ichlar o‘rinli  bo‘lsa, u holda
a
0 x n
 +  a
1 x n-1
 + ... + a
p b  +  b
1 y n-1
+…+b
n (modm)
tub mo’dul bo’yicha boshlang’ich   o‘rinli   bo‘ladi.
N a t i j a . Tub   mo’dul   bo’yicha   boshlang’ichda   qatnashuvchi   qo‘shiluvchini
o‘zi   bilan   teng   qoldiqli   bo‘lgan   ikkinchi   songa   almashtirish   mumkin.   Haqiqatan,
a+b c     (modm),  b   d (mod t)   bo‘lsa, u   holda   a + d   c (mod t)   bo‘ladi.
Tub   mo’dul   bo’yicha   boshlang’ichni   darajaga   nisbatan   qo‘llash     mumkin
emas.  Masalan,   3   8 (mod5)  uchun  2 3  
  3  (mod5) bo‘ladi. Chunki 2 3
 3 (mod5) va 2 8
1
(mod5), ammo  1 3  (mod  5).
5 ° .   Tub   mo’dul   bo’yicha   boshlang’ichning   ikkala   qismini   modul   bilan
o‘zaro tub bo‘lgan  ko‘paytuvchiga qisqartirish  mumkin.
Isboti.
ad   bd  (modm)                             ( 3 )
bo‘lib,   ( d;t)   = 1   bo‘lsin.   ( 3 )   tub   mo’dul   bo’yicha   boshlang’ich   (ad   –bd)/m
munosabatga teng kuchli. U holda  (a  – b)d/m  dan  (d; m)  =  1 bo‘lgani uchun  (a–b)/m
yoki  a   b  (modm) bo‘ladi.
Agap  (m;d) =k  bo‘lib,   k > 1  bo‘lsa, u holda bu xossa o‘rinli emas.
M i s o l .   5 · 4 =7 · 5 (mod 15),   (5;   15)=5   ≠ 1   bo‘lgani   uchun   bu   tub   mo’dul
bo’yicha boshlang’ichning har ikkala tomonini   5   ga bo‘lib,   4 7   (mod5) xulosaga
kelamiz.
6 ° .  Tub mo’dul bo’yicha boshlang’ichning  ikkala  qismini va modulini  bir
xil butun musbat songa ko‘paytirish, tub mo’dul bo’yicha boshlang’ichning ikkala
qismi   va   moduli   umumiy   ko‘paytuvchiga   ega   bo‘lsa,   u   holda   bu   tub   mo’dul bo’yicha   boshlang’ichning   ikkala   qismi   va   modulini   umumiy   ko‘paytuvchiga
bo‘lish mumkin.
I s b o t i .   a ) a   b (modm) tub mo’dul bo’yicha boshlang’ich berilgan bo‘lsin.
a = b+mt  tenglikning ikkala qismini  d  butun songa ko‘paytirsak,  ad = bd + mdt  yoki 
ad   bd (mod md)
  tub mo’dul bo’yicha boshlang’ich hosil bo‘ladi.
b)   ad   bd   (modmd)     berilgan   bo‘lsin.     U   holda   bu   tub   mo’dul   bo’yicha
boshlang’ichni ( ad–bd)/md   yoki   (a–b)d/md     kabi   yozishimiz mumkin. Bundan   a–
b/m,  ya’ni  a b (mod m)  tub mo’dul bo’yicha boshlang’ich kelib chiqadi.
7 ° .   Agap     tub   mo’dul   bo’yicha   boshlang’ich     bir   necha   modul   bo‘yicha
o‘rinli bo‘lsa, u holda bu tub mo’dul bo’yicha boshlang’ich shu modullarning eng
kichik umumiy karralisi bo‘yicha ham o‘rinli bo‘ladi.
I s b o t i . a   b (modm ),  a   b(modm
2 )  bo‘lsin.
Tub mo’dul bo’yicha boshlang’ich ta’rifiga asosan  a – b  ayirma bir vaqtda m
1
va m
2  larga bo‘linganida     bu ayirma  m =  [m
1 ; m
2 ]   ga ham  bo‘linadi, ya’ni  a 
b (mod tm)   bo‘ladi.   Bu   mulohazadan,   agar   tub   mo’dul   bo’yicha   boshlang’ich
( t
1 ,t
2 ,   .   .   . t
n )   bo‘yicha
o‘rinli bo‘lsa,   T = [ t
1 ,t
2 , . . . t
n ] bo‘yicha ham o‘rinli bo‘ladi, degan xulosaga kelamiz.
8 ° .  Agar   tub  mo’dul   bo’yicha  boshlang’ich   biror   m   modul   bo‘yicha  o‘rinli
bo‘lsa,   u   holda   shu   tub   mo’dul   bo’yicha   boshlang’ich   modulning     ixtiyori    
bo‘luvchisi  bo‘yicha ham o‘rinli bo‘ladi.
Haqiqatan,  agar   a   b (modm )   yoki   a – b=mt   bo‘lib  m=m
1 d   bo‘lsa,  u holda
a–b = m
1 dt   deyish mumkin. Bundan  a–b=m
1 (dt)  bo‘ladi. Demak, a b(modm
1 ) ekan.
9 ° .   Tub   mo’dul   bo’yicha   boshlang’ichning   bir   qismi     va   modulining   eng
katta   umumiy   bo‘luvchisi   bilan   uning   ikkinchi   qismi   va   modulining   eng   katta
umumiy bo‘luvchisi o‘zaro teng bo‘ladi. 
Haqiqatan,  a b (modm )  dan  a=b+mt  yoki  a–mt=b  tengliklarni yozish mumkin.
(a; m)= d  va  (b; m) = d
1  bo‘lsin. Aytaylik,  a =  da
1   va m =  dm
1   bo‘lsin.
a
1 d –m
1 dt   =   b   ning chap qismi   d   ga bo‘linganidan    b   ham   d   ga bo‘linadi.   d
son  b  va  t  sonlarning umumiy bo‘luvchisi ekan va d
1 /d                                                  (4)
b=b
1 d   bo‘lsin.   U   holda   a = b
1 d
1 – m
2 d
1 j   tenglikdan   a/d
1   va   d
1   son   a   va   t
sonlarning umumiy bo‘luvchisi bo‘lgani uchun
d/d
1                                                                          (5)
bo‘ladi.  ( 4 )  va  ( 5 )  larga ko‘ra  d
1 =  d  bo‘ladi.
1.Tub   mo’dul   bo’yicha   boshlang’ich.   a   va   b   butun     sonlarini   m
musbat     butun     songa     bo’lganda   ,   qoldiqlari   teng   bo’lsa,   u     holda     a   va   b
sonlarni m modul  bo’yicha  taqqoslanuvchi   sonlar  deyiladi  va a≡b(modm)
kabi  belgilanadi.
Teorema  –  (yunoncha-, “tekshiraman”) isboti talab qilinadigan  jumla.
Ta’rif   -   yangi     terminning   ma’nosini   oldingi   ma’lum   tushunchalar
asosida aniqlovchi jumla.
1.2 - Chegirmalar sistemasi va ular haqidagi teoremalar.
Barcha  butun  sonlarni  biror  musbat    m   butun  songa  bo‘lishdan    0 ,  1 ,  2 ,
.   .   ,   m–   1   qoldiqlar   hosil   bo‘ladi.   Har   bir     qoldiqqa   sonlarning   biror   sinfi   mos
keladi. 1 - t a ’ r i f .  m  ga bo‘linganda bir xil qoldiq beradigan butun sonlar to‘plami
m modul bo‘yicha chegirmalar sinfi  deyiladi.
m  modul bo‘yicha chegirmalar sinflarini
                                (1)
ko‘rinishda belgilaylik.
Bo‘linma   va   qoldiqning     mavjudligi   va   yagonaligi   haqidagi   teoremaga
asosan   chegirmalarning     m     modul     bo‘yicha     har   xil   sinflari   umumiy   elementga
ega   bo‘lmaydi. Demak, butun sonlar to‘plami o‘zaro kesishmaydigan  sinflarga
yoyiladi.
  sinfning   elementlari   mq   +   r   shaklga   ega   bo‘lib,   q   ga   har   xil   butun
qiymatlar   berish   natijasida   bu   elementlarning   barchasini   hosil   qilish
mumkin.  Ma salan, m  = 10  bo‘lganda  3  qoldiq hosil qiladigan sonlar  10  q + 3
k o‘ rinishga   ega   va   q =   0 ,   ± 1 ,   ± 2 ,   ..   .   desak,   {. . . ,– 27,   – 17, – 7,   3,   13,   23,   .   .   .}
sinf hosil bo‘ladi.
Ikkita  butun son  m   modul  bo‘yicha taqqoslanuvchi   bo‘lishi   uchun  ular   shu
modul bo‘yicha bitta sinfning elementi bo‘lishi kerakligi o‘z-o‘zidan ma’lum.
2 - t a ’ r i f .   Chegirmalar   sinfining   ixtiyoriy   ele m enti   shu   sinfning
chegirmasi  deyiladi.
3 - t a ’ r i f .  m modul bo‘yicha tuzilgan har bir chegirmalar sinfidan ixtiyoriy
ravishda   bittadan   element   olib   tuzilgan   elementlar   to‘plami   m   modul   bo‘yi ch a
chegirmalarning to‘la sistemasi  deyiladi.
Masalan, m=10 modul bo‘yicha  10 q,   10 q+1, . ..,  10q + 9  sinflar hosil bo‘ladi.
SHularning   har   biridan   ixtiyoriy   ravishda   bittadan   olib   tuzilgan,   20,   31,   112,   13,
24, 135,  6 , 147,  –2, –31 sonlar sistemasi   10  modul bo‘yicha chegirmalarning to‘la
sistemasi bo‘ladi.
Chegirmalarning   manfiymas   eng   kichik   to‘la   sistemasida   {0,   1,   2,   ...,m–1}
to‘plam   olinadi.   Ba’zi   hollarda   absolyut   qiymati   bo‘yicha   eng   kichik
chegirmalarning   m   juft  son bo‘lsa,   0 , ± 1 , + 2 , . .. ,   ; m   toq son bo‘lsa,   0 ,
± 1 , + 2 , . .. ,    ko‘rinishdagi sistemasi olinadi. Yuqoridagi   mulohazalarga   asosan,   quyidagi   xulosaga   kelamiz:
Berilgan   sonlar   to‘plami   biror   m   modul   bo‘yicha   chegirmalarning   to‘la
sistemasini   hosil   qilishi   uchun   quyidagi   ikkita   shartni   qanoatlantirishi   kerak
ekan:
1. Ular  m  modul bo‘yicha har xil sinflarning elementlari bo‘lishi kerak.
2. Ularning soni  m  ga teng bo‘lishi kerak.
1 - t e o r e m a .   (chiziqli   forma   haqida).   Agar(a,m) =   1   va   b   ixtiyoriy
butun   son   bo‘lib,   x   o‘zgaruvchi   m   modul   bo‘yicha   chegarmalarning   to‘la
sistemasini   tashkil   etsa ,   u   holda   ax   +   b   forma   ham   m   modul   bo‘yicha
chegirmalarning to‘la sistemasini tashkil etada.
I s b o t i .  Haqiqatan, hosil bo‘lgan sonlar sistemasi:
1) m   ta sondan iborat, chunki x ning o‘rniga   m   ta har xil qiymat   (m   modul
bo‘yicha chegirmalarning to‘la sisgemasi) qo‘yiladi.
2) Hosil bo‘lgan sonlar  m  modul bo‘yicha har xil sinfga tegishlidir.
Teskarisini   faraz   qilaylik,   ya’ni   ular   har   xil   sinfga   tegishli   bo‘lmasin.
Boshqacha aytganda, x ning ikkita har xil  x
1   va x
2  qiymatlarida  ax
1 +  b, ax
2 +  b  lar  m
modul   bo‘yicha   taqqoslanuvchi,   ya’ni   ax
1 +   b ax
2 +   b   (mod   m)   bo‘lsin.   U   holda
ax
1 ax
2  (mod  m) tub mo’dul bo’yicha boshlang’ichga ega bo‘lamiz. Ammo   (a;m)=1
bo‘lgani   uchun  bu tub mo’dul  bo’yicha  boshlang’ichning har   ikkala qismini   a   ga
qisqartirib   x
1 x
2   (mod   m)   tub mo’dul bo’yicha boshlang’ichni hosil qilamiz. Lekin
bunday   bo‘lishi   mumkin   emas,   chunki   teorema   shartiga   asosai   x   o‘zgaruvchi   m
modul   bo‘yicha   chegirmalarning   to‘la   sistemasini   tashkil   etar   edi,   ya’ni   x
1 x
2
(mod   m).   Demak, farazimiz noto‘g‘ri bo‘lib,   ax   +   b   forma   m   modul bo‘yicha har
xil sinfning elementlaridan iborat ekan.
1.3 -       va     modul bo‘yicha boshlang‘ich ildizlar 
Boshlang‘ich   ildizlar.   Ma’lumki,   Eyler   teoremasiga   ko‘ra  
shartni   qanoatlantiruvchi     va     sonlari   uchun     Demak,
  tub   mo’dul   bo’yicha   boshlang’ich   o‘rinli   bo‘la-digan     musbat son   xar   doim   topiladi.   Bunday   sonlar   ichida   eng   kichigiga     ning     modul
bo‘yicha darajasi  deyiladi.
1-xossa.  Quyidagi munosabatlar o‘rinli:  
a)   agar     soni     ning     modul   bo‘yicha   darajasi   bo‘lsa,   u   holda
 sonlari   modul bo‘yicha taqqoslanuvchi bo‘lmaydi.
b)   agar     soni     ning     modul   bo‘yicha   darajasi   bo‘lsa,
  bo‘lishi   uchun     bo‘lishi   zarur   va   yetarli.
Shuningdek agar   bo‘lsa, u holda   bo‘lishi uchun   soni 
ga bo‘linishi zarur va yetarli.
Isbot.   a)   haqiqatan,   agar     sonlari   uchun    
bo‘lsa, u holda    bo‘ladi.   bo‘lganligi uchun, bu 
soni   ning darajasi ekanligiga zid.
b)   aytaylik,     va     sonlar       shartlarni
qanoatlantiruvchi manfiy bo‘lmagan eng kichik sonlar bo‘lsin. U holda shunday 
va   sonlar mavjudki, bunda 
  .
Bu tengliklardan va   ekanligidan foydalansak, 
,
munosabatlarni   hosil   qilamiz.   Demak,     bo‘lishi   uchun
 tenglik zarur va yetarli. a) xossadan esa   kelib chiqadi.
  Yuqoridagi xossani     va     uchun qo‘llasak,     ning   soniga   bo‘linishi   kelib   chiqadi.   Demak,   ixtiyoriy   sonning     modul   bo‘yicha
darajasi   ning bo‘luvchisi bo‘ladi. 
Darajasi     ga   teng   bo‘lgan   sonlar   esa     modulning   boshlang‘ich
ildizlari   deyiladi.   Ta’kidlash   joizki,     modulning   barcha   qiymatida   ham
boshlang‘ich ildizlar mavjud bo‘lavermaydi.
  va     modul   bo‘yicha   boshlang‘ich   ildizlar.   Aytaylik,     tub
son   va     bo‘lsin.   Biz     va     modul   bo‘yicha   boshlang‘ich   ildizlar
mavjudligini isbotlaymiz.
2-xossa.   Agar     ning     modul   bo‘yicha   darajasi     ga   teng   bo‘lsa,   u
holda   ning daajasi   ga teng bo‘ladi.
Isbot.   Aytaylik,     ning   darajasi     bo‘lsin,   ya’ni     U
holda  42.1-xossaga ko‘ra,    soni   ga bo‘linishi kelib chiqadi, ya’ni   soni 
ga bo‘linadi. Ikkinchi tomondan, esa   , ya’ni   .
Bundan   soni   ga bo‘linishi kelib chiqadi. Demak 
3-xossa.  Aytaylik,   va   ning   modul bo‘yicha darajalari mos ravishda
  va     bo‘lsin.   Agar     bo‘lsa,   u   holda     ning   darajasi     ga   teng
bo‘ladi.
Isbot.     ning   darajasi     bo‘lsin,   ya’ni     U   holda
  Bu tub mo’dul bo’yicha boshlang’ichdan     ning     modul
bo‘yicha   darajasi     ekanligini   hisobga   olib,     ni   hosil   qilamiz.
Demak,     soni     ga   bo‘linadi,     bo‘lganligi   uchun     soni     ga
bo‘linishi kelib chiqadi.
Xuddi shunga o‘xshab,     sonining     ga bo‘inishini  hosil  qilamiz. Bundan
esa   ni   ga bo‘linishi kelib chiqadi.  Ikkinchi   tomondan,     ekanidan,     ni     ga   bo‘linishi
kelib chiqadi. Demak,      
4-xossa.    modul bo‘yicha boshlang‘ich ildiz mavjud.
Isbot.   Aytaylik,     sonlarining     modul   bo‘yicha   barcha
darajalari     bo‘lsin.     orqali   bu   darajalarning   eng   kichik   umumiy
karralisini belgilab, uning   kanonik yoyilmasini qaraymiz.
U   holda   xar   bir     uchun,   bu   songa   bo‘linuvchi     topiladi,   ya’ni,
  Darajasi     bo‘lgan     soni uchun     ni qarasak,   2-xossaga ko‘ra
 sonining darajasi   bo‘ladi. 
3-xossaga   ko‘ra     sonining   darajasi   esa
  ga teng. Berilgan     sonlar     ning bo‘luvchilari
ekanidan   ixtiyoriy     soni   uchun     tub   mo’dul
bo’yicha boshlang’ich o‘rinli bo‘ladi. 
Tenglama   ildizlari   soni   uning   darajasidan   katta   bo‘lmaganligi   uchun
 kelib chiqadi. 
Ikkinchi   tomondan   ixtiyoriy   sonning   darajasi     ning   bo‘luvchisi
bo‘lganligi uchun  . Demak,   ya’ni,   boshlang‘ich ildiz.

5-tasdiq.   Ixtiyoriy     uchun     modul   bo‘yicha   boshlang‘ich   ildiz
mavjud. Isbot.   Aytaylik,     soni     modul   bo‘yicha   boshlang‘ich   ildiz   bo‘lsin.   4-
xossaga ko‘ra bunday     mavjud. U holda     tenglik o‘rinli. Bundan
esa, ixtiyoriy   soni uchun
  (1)
ekanligi   kelib   chiqadi.   Bu   yerdagi     va     sonlari     modul   bo‘yicha   barcha
chegirmalarni   qabul   qilganligi   uchun,     ni     soni     ga   bo‘linmaydigan   qilib
tanlash mumkin. Bunday   lar uchun quyidagilarga ega bo‘lamiz.
  (2)
bu yerda   sonlari   ga bo‘linmaydi.
Aytaylik,   sonining   bo‘yicha darajasi   bo‘lsin, u holda 
Bu   yerdan     ekanligi,   ya’ni     ning     ga
bo‘linishi   kelib   chiqadi.     bo‘lganligi   va     daraja  
sonining   bo‘luvchisi   ekanligidan     kelib   chiqadi.   (1)   va   (2)
tengliklarga asosan, 
bu   yerda     deb   olamiz.   Demak,   ,   ya’ni
.   Bundan   esa     kelib   chiqadi.   Bu   esa  
ekanligini bildiradi, ya’ni   soni   modul bo‘yicha boshlang‘ich ildiz. 6-tasdiq.  Ixtiyoriy   uchun   modul bo‘yicha boshlang‘ich ildiz mavjud.
Isbot.   Aytaylik,     soni     modul   bo‘yicha   boshlang‘ich   ildiz   bo‘lsin.   U
holda     va     sonlaridan toq bo‘lgani     modul bo‘yicha boshlang‘ich
ildiz bo‘ladi.
Haqiqatan ham, agar   toq bo‘lsa, u holda   ekanligidan
 kelib chiqadi.   bo‘lganligi uchun   soni
 modul bo‘yicha boshlang‘ich ildiz bo‘ladi. Agar   juft son bo‘lsa, u holda
 toq som bo‘ladi, hamda yuqoridagi kabi   soni   modul 
bo‘yicha boshlang‘ich ildiz ekanligi kelib chiqadi.
II BOB -   BERILGAN TUB MO’DUL BO’YICHA BOSHLANG’ICH
ILDIZLAR
2.1 - §.   Birning boshlang’ich ildizlari. Har qanday noldan farqli kompleks son kabi 1 sonning ham  n –darajali ildizi
n   ta   qiymatga   ega.     bo’lganligi   uchun   1   ning   n darajali   ildizlari
uchun  ,    formula o’rinli.
1   ning   n  darajali   ildizi   boshlang’ich   ildiz   deyiladi,   agar   u   1   ning     n   dan
kichik   darajali   ildizi   bo’lmasa.   Boshqacha   aytganda,        son   1   ning   n  darajali
boshlang’ich  ildizi   bo’ladi,  agar     bo’lib, istagan   uchun     bo’lsa.
 sonning 1 ning  n  darajali boshdang’ich ildizi bo’lishi ravshan,
lekin   n  > 2  bo’lgandan undan boshqa boshlang’ich ildizlar ham mavjud. 
1-m i s o l.     ( -butun sonlar) son 1 ning  
darajali boshlang’ich ildizi bo’lishini ko’rsating, bu yerda    d    son    k     va    n   larning
eng katta umumiy bo’luvchisidan  iborat. Bu yerdan kelib chiqadiki,  	
   son 1 ning
n  darajali  boshlang’ich ildizi  bo’lishi  uchun    k    va    n     larning o’zaro tub bo’lishi
zarur va yetarlidir. 
Yechish.     bo’lsin,   bu   yera     n
1     va    	

1     o’zaro   tub   sonlar.   U
holda   .  	
   ni     darajaga   ko’tarib,
 ni hosil qilamiz.
Agar     bo’lsa,   u  holda   ,  bunda     yoki   ,  ya’ni
  son     ga bo’linadi. Lekin   va    o’zaro tub. Shuning uchun  m  son 
ga bo’linadi, bu esa   0  <  m  <    shartga zid.
Shunday   qilib,   0   <   m   <     bo’lganda   .   m   =     bo’lganda   esa
.   Bu   yerdan  	
   -   son   1   ning     darajali   boshlang’ich
ildizi ekanligi kelib chiqadi. ■
Bu misoldan ko’rinadiki, 1 ning   n -darajali boshlang’ich ildizlari soni   n  dan
kichik   va   n   bilan   o’zaro   tub   bo’lgan   sonlar   soniga,   ya’ni   Eyler   funksiyasining
  qiymatiga tengdir.    k o ’ p h a d ,   b u   y e r d a     ( )   -   1   n i n g  
b o s h l a n g ’ i y a   i l d i z i ,   d o i r a v i y   k o ’ p h a d   d e y i l a d i .  
2 - m   i   s   o   l .   B i r n i n g     6 - d a r a j a l i   i l d i z l a r i n i   t o p i n g .
Yechilishi:  1 ning  n -darajali ildizlari formulasidan: 
ni hosil qilamiz. Natijada, izlanayotgan ildizlar quyidagilardan iborat bo’ladi: 
,  , 
,  , 
,  . ■
Agar   1   ning   n - darajali   ildizi   1   ning     darajali   boshlang’ich   ildizi   bo’lsa,  	
son bu  ildiz tegishli bo’lgan ko’rsatkich  deyiladi. 
3 - m   i   s   o   l .   B i r n i n g   6 - d a r a j a l i   b o s h l a n g ’ i c h   i l d i z l a r i n i   y o z i n g .
Yechish.   1-misolga   ko’ra   birning   6-darajali   boshlang’ich   ildizlari  
lardan, ya’ni   lardan iborat. ■
4-m   i   s   o   l.     tenglamani   algebraik   yo’l   bilan   yechib,   1   ning   5-
darajali ildizlarini toping.
Yechish.  Tenglamaning chap tomonini ko’paytuvchilarga ajratamiz: 
.
Boshlang’ich ildizlar quyidagi tenglamaning ildizlari bo’ladi: 
.
Bu   tenglama     tenglamaga   teng   kuchli.     belgilash
kiritamiz.     bo’lishini   e’tiborga   olsak,     tenglama   hosil
bo’ladi, bundan  ,  .
1   ning   ildizlari     va     tenglamalardan   topiladi.
Bulardan   va  .  z
1  va  z
2  larning qiymatlarini qo’yib,  ,         ,  ,
larni hosil qilamiz.
Bularni     formula   bilan   taqqoslab
 ni hosil qilamiz. 
Bundan  r  radiusli doiraga ichki chizilgan muntazam o’nburchakning tomoni
a
10  uchun formula keltirib chiqariladi: 
.■
5-m   i   s   o   l.   Birning   7   ko’rsatkichga   tegishli   bo’lgan   28-darajali   ildizlarini
yozing.
Yechish.  Ma’lumki, 1 ning 28-darajali ildizlari
,
lardan iborat. Bulardan 7 ko’rsatkichga tegishli bo’lganlari
lardir yoki ularni quyidagicha yozish mumkin: 
. ■
6-m i s o l.   ni haqiqiy koeffisiyentli ko’paytuvchilarga ajrating.
Yechish.     bo’lsin,   u   holda     tenglama   ikkita   1,   -1   haqiqiy
ildizlarga va   ta kompleks ildizlarga ega. 
Bunda   ildiz 
ildizga qo’shma.
Shunday qilib, 
;
; .
ni hosil qilamiz.
Agar  n  = 2 m +1 bo’lsa, shunga o’xshash yo’l bilan 
ni hosil qilamiz. ■
7-m i s o l. Tenglikni isbotlang: 
.
Yechish.  6-misolning natijasiga ko’ra: 
n i   h o s i l   q i l a m i z .
x   =   1   ni   qo’yib,     yoki     va
nihoyat   ni hosil qilamiz.  ■
8-m i s o l. Tenglamani yeching:  .
Yechish.  Tenglamani   shaklda yozish mumkin.
Bundan   ,   bu   yerda   .   U
holda   bo’ladi. Bu ifodani soddalashtiramiz  .
Shunday qilib,  .■
9-m i s o l. Agar  a  va  b  o’zaro tub sonlar bo’lsa, 1 ning  ab-  darajali ildizlari
1   ning   a- darajali   va   b- darajali   ildizlarining   ko’paytmasidan   iborat   bo’lishini
isbotlang.
Yechish.     va     mos   ravishda   1   ning   a -darajali   va   b -darajali   ildizlari
bo’lsin, bunda  ;  .
Avvalo 1 ning  a- darajali ildizining  b- darajali ildiziga ko’paytmasi 1 ning  ab
darajali   ildizi   bo’lishini   ko’rsatamiz.   Haqiqatan,     bo’lsin.   U   holda
.
  2.3 Tub mo’dul bo’yicha boshlang’ich  darajali ildizlar.
Boshlang’ich   ildizlar  va u larga   oid   teoremalar .
S   maydonda     rasional   sonlar   maydonidagi   kabi   to’rtta   amallarning   bajarilis
hini   ko’rsatdik .   Savol   paydo   bo’ladi,   S   maydonda     haqiqiy   sonlar   maydonidagi
kabi   kompleks   sonlardan   ildiz   chiqarishimiz   mumkinmi?   Bu   savolga   javobni   biz
hozir keltirib o’tamiz, ya’ni kompleks sondan kvadrat ildiz chiqarish mumkinligini
ko’rsatamiz.   Bizga     kompleks   son   berilgan   bo’lib,   uning   kvadrat
ildizi     kompleks son mavjud deb faraz qilaylik, ya’ni bo’lsin.   U   holda   bu   tenglikni   ikkala   tomonini   kvadratga   ko’tarsak
tenglikni hosil qilamiz, bundan
                                                                                        (1)
tenglamalar sistemasi  kelib chiqadi. Bu sistemadagi tenglamalarning har qaysisini
ikkala tomonini kvadratga     ko’tarib, so’ngra     ularni     qo’shsak
ni   hosil   qilamiz ,   bu   yerdan
(ildiz musbat ishorali, chunki tenglikning     ch ap   tomoni   musbat   sondir )
Bu tenglikdan va tenglamalar sistemasi     birinchi tenglamasidan quyidagilarni hosil 
qilamiz:
Kvadrat   ildizlar   chiqarib
va   larni   topamiz.   Bu   qiymatlarning   hammasi   haqiqiy   bo’ladi,chunki   ildizlar  
va   har   qanday   bo’lganda   ham   musbat   sonlardan   chiqariladi,   bu   yerda   (1)
tenglamalar   sistemasning   ikkinchi   tengligiga   ko’ra   ko’paytma   ishorasi   ning
ishorasi   bilan   bir   xil   bo’ladi,   ya’ni   agar bo’lsa,   va   lar   bir   vaqtning   o’zida
musbat   yoki   manfiy   ishora   bilan   va   agar   bo’lsa,     va   larning   ishoralari   har
xil   bo’ladi.Shunday   qilib,   kompleks   sondan   kvadrat   ildiz   chiqarish   har   doim
mumkin   va   u   bir-biridan   ishora   bilan   farq   qiladiigan   ikkita   qiymat   beradi.
Xususan,     manfiy     haqiqiy   sonlardan     ham   kvadrat   ildiz   chiqarish   mumkin; haqiqatan,   agar     va   bo’lsa,   u   holda   (bu   ildiz   musbat   )
va   ,   ya’ni     bo’ladi   va   demak  
bo’ladi.Masalan,   bo’ladi.   Kompleks   sondan   kvadrat   ildiz   chiqarish    
haqiqiy   sonlar   maydonida   kvadrat   tenglama   yechish   masalasini   S   kompleks
maydonda to’g’ridan to’g’ri yechish masalasiga olib keladi.
Misol.   1)   bo’lsin , bu yerda   .   U   h ol da
.
Shuning   uchun
Bu   yerdagi   bo’lganligi   sababli   va   larning   ishoralari
turli xil bo’ladi,     shuning uchun
2)
kvadrat   tenglamaning   diskriminanti
v
bo’lib ,
Kompleks   sonlardan   yuqori   darajali   ildizlar   chiqarish   va   umumlashgan   rasional
ildizlar   chiqarish   algebraik   usulda   chiqarish   amali   ancha   murakkabdir.
B u   masalaga   biz   keyingi   mavzumizda   javob   izlaymiz.     va     natural   son uchun   ,     qanoatlantirsa,     kompleks   son     sonning     darajali
ildizlari deyiladi.
Bizga   noldan   farqli     kompleks   son   va   uning
trigonometrik     berilgan bo’lsin.
Teorema   16.1.   Kompleks   son   turli     darajali   ildizga   ega   bo’lib,   ular
quyidagi ko’rinishda ifodalanadi:
.             (1)
                  Isbot.     bo’lib,     trigonometrik   ifoda
ko’rinishida izlaymiz.   Muavr   formulasiga asosan
.
                  Bundan   ,   .   Bu
tengliklardan     ni  olamiz.   Demak ,     ning har  bir  
-darajali ildizi ushbu ko’rinishga
keladi.   Aksincha   bunday   ko’rinishga   ega   bo’lgan   har   qanday   kompleks   son    
ning   darajali   ildizidir.   Endi     ga   0,   1,   2,   ...,     qiymatlar
berib,     larni   topamiz,   bularning   hammasi   turlicha   bo’ladi,
chunki     ni   bittaga   orttirish   argumentning     ga   ortishiga   keladi.   Endi    
bo’lgan holni ko’ramiz.     ni     ga   bo’lsak ,
bo’lib , va   demak
bo’ladi,   ya’ni     larning biriga teng bo’ladi.
                  Misol .
hos il   bo’ladi .   Bu   yerdan
turli ildizlari bo’ladi.                   Shuni ta’kidlaymizki, ushbu teoremadan va Muavr formulasidan foydalangan
holda kompleks sonning     darajasini yoki umuman     darajasini hisoblashimiz
mumkin.   Masalan,     ning     darajasini   hisoblash   uchun,   uni   avval     darajaga
ko’tarib, so’ngra     darajali ildizlarini topamiz.
XULOSA
O‘ zbekistоn   Respublikasida   amalga   оshirilayotgan   ta ’ lim   sо h asidagi
islо h оtlar o‘ ziga xоs jamiyat   hayotini yangilashda muhim o‘rin tutadi.
Jamiyatni   ijtimоiy   iqtisоdiy,   ma’naviy-madaniy   taraqqiyotining   asоsi
bugungi   kunda   ta’lim   muassasalarida   taxsil   оlayotgan   yoshlarning   bilim   darajasi
va egallagan ko‘nikmalariga bоg‘liq.
Yosh   avlоdga   ta’lim   berish   jarayonini   samarali   tashkil   etish,   ularga   ilmiy
bilimlarni berish uchun zarur shart-sharоitlarni yaratish ustivоr yo‘nalishlardan biri
sifatida   e’tirоf   etilgan.   Bu   ta’lim   sоhasining     yuksak   darajada   rivоjlanishinigina
kafоlati   bo‘lmay   balki   xalq   xo‘jaligini   malakali   etuk   kadrlar   bilan   ta’minlash
imkоnini ham beradi.
Hоzirgi kunda umumta’lim maktablari va  akademik litseylarda  matematika
kursi   dasturini   mazmuni   va   uning   bayon   qilish   metоdlarining   asоsiy   maqsadi
o‘quvchilarning   shu   fan   bo‘yicha   egallaydigan   bilimlari   sistemasini   yanada chuqurrоq   shakillantirish,   ularning   bilim   оlish   jarayonini   faоllashtirishdan
ibоratdir.
Tub   mo’dul   bo’yicha   boshlang’ichlarni,   ularga   doir   tenglamalarni   yechish
masalasi biriktirilgan  nuqtai nazardan juda muhim bo’lgan tushuncha. Buni avvalo
nazariy jihatdan asoslash  taqozo etiladi. So’ngra uni  nazariy rivojlantirib hayotga
tadbiq   etiladi.   Bunday   dialektik   yondashuv   tufayli   inson   yashash   hayoti   yanada
rivojlantiriladi.   Bu   masalaga   bag’ishlangan   ko’pgina   ilmiy   va   ilmiy-uslubiy
tadqiqotlarni  ko’rsatish  mumkin. Ushbu  kurs  ishi  ham  yuqori  darajali  tub mo’dul
bo’yicha boshlang’ichlar masalasiga bag’ishlangan.  Men o’zimga berilgan Algebra
va sonlar  nazariyasi fanidan “   Berilgan tub mo’dul  bo’yicha  boshlang’ich ildizlar
soni” mavzusini o’rganish davomida matematika fani o’quvchilarni iroda, diqqatni
to’plab olishni; qobiliyat va faollikni, tasavvurining rivojlangan bo’lishini talab eta
borib,   mustaqil,   ma’suliyatli,   mehnatsevar,   intizomli   va   mantiqiy   fikrlash   hamda
o’zining   qarash   va   e’tiqodlarini   dalillar   asosida   himoya   qila   olish   ko’nikmalarini
rivojlantirishni   talab   qiladi.Hozirgi   zamon   darsiga   qo’yiladigan   eng   muhim
talablardan   biri   har   bir   darsda   tanlanadigan   mavzuning   ilmiy   asoslangan
bo’lishidir,   ya’ni   darsdan   ko’zlangan   maqsad   hamda   o’quvchilar   imkoniyatini
hisobga   olgan   holda   mavzu   xajmini   belgilash   uning   murakkabligini   aniqlash,
avvalgi   o’rganilgan   mavzu   bilan   bog’lash,   o’quvchilarga   beriladigan   topshiriq   va
mustaqil   ishlarning   ketma-ketligini   aniqlash,   darsda   kerak   bo’ladigan   jihozlarni
belgilash   va   qo’shimcha   ko’rgazmali   qurollar   bilan   boyitish,   qo’shimcha   axborot
texnologiyalardan   foydalangan   holda   muammoli   vaziyatni   yaratishdir.   Dars
davomida   o’qituvchi   o’quvchilarning   jismoniy   holatini,   ijodkorligini,   tez
fikrlashlarini hisobga olishi kerak. 
       Algebra va sonlar nazariyasi fanidan    Chegirmalarning keltirilgan sistemasi va
uning   xossalari.Chegirmalar   sinflari   xalqasi   mavzusida     olgan   bilimlarimizni
mustahkamlash.Algebra va sonlar nazariyasining qay darajada kerakligi;
        Mavzuga doir ma’lumotlarni yig’ish va rejani shakllantirish;
  Chegirmalar   sinflari   va   chegirmalarning   keltirilgan   sistemasini   o’tkazishni
o’rganish;   lozimligini   .Hоzirgi   kunda   umumta’lim   maktablari,   akademik litseylarda   matematika   kursi   dasturini   mazmuni   va   uning   bayon   qilish
metоdlarining   asоsiy   maqsadi   o‘quvchilarning   shu   fan   bo‘yicha   egallaydigan
bilimlari   sistemasini   yanada   chuqurrоq   shakillantirish,   ularning   bilim   оlish
jarayonini faоllashtirishdan ibоratdir.
Taqqoslamalarni,   ularga   doir   tenglamalarni   yechish   masalasi   biriktirilgan
nuqtai   nazardan   juda   muhim   bo’lgan   tushuncha.   Buni   avvalo   nazariy   jihatdan
asoslash taqozo etiladi. 
So’ngra   uni   nazariy   rivojlantirib   hayotga   tadbiq   etiladi.   Bunday   dialektik
yondashuv   tufayli   inson   yashash   hayoti   yanada   rivojlantiriladi.   Bu   masalaga
bag’ishlangan   ko’pgina   ilmiy   va   ilmiy-uslubiy   tadqiqotlarni   ko’rsatish   mumkin.
Ushbu   kurs   ishi   ham   yuqori   darajali   taqqoslamalar   masalasiga   bag’ishlangan.
Masalan bir kunlik hayotimizda qo'llayotgan sonlar alifbosi o'nta arab raqamini o'z
ichiga   olgan   bo'lib,   uning   kelib   chiqishida   va   qo'llanilishida   tabiiy   hisoblash
vositasi   bo'lmish   qo'l   barmoqlarimiz   asosiy   o'rin   tutadi.O'z   ichiga   o'nta   raqamni
olganligi uchun ham bu alifbo o'zining barcha qoidalari bilan birgalida o'n raqamli
sanoq sistemasi deb ataladi.
Qadimda   ba'zi   xalqlar   ishlatadigan   sonlar   alifbosi   beshta   (qadimgi   Afrika
qabilalarida),   o'n   ikkita   (masalan,   ingilizlarning   sonlar   alifbosida),   yigirmatta
(XVI-   XVII   asrlarda   Amerika   qit'asida   yashagana,   mayya   qabilarida;eramizdan
avvalgi   II   asrda   G'arbiy   Yevropada   yashagan   keltlarida;   fransuzlarda   ),   bazilari
o'tmishda (qadimgi vavilonliklar) belgini o'zichiga olgan. Ular mos ravishda besh
raqamli   (qisqacha   o'n   ikkilik)   sanoq   sistemasi,   ygirmatta   raqamli   (qisqacha
yigirmalik) sanoq sistemasi yoki oltmishlik sanoq sistemasi deb nomlanadi.
Bu  teoremaning  mohiyati  shundaki,  uning  birinchi   qismi   yoyilma  koeffisentlarini
hisoblashning rekurrent bog’lanishini beradi.Yoyilmaning yagonaligi esa, ixtiyoriy
natural   sonni   t   lik   sanoq   sistemasida   yoyish   uchun   asos   bo’ladi.   t   lik   sanoq
sistemasida yozilgan son qisqacha   kabi belgilanadi.
Ushbu   kurs   ishini     yozish   davomida  yuqoridagi     bilim   va    ko’nikmalarga   ega
bo’ldim   va   albatta   olgan     bilimlarimdan     kelajak   avlodni   o’qitib   tarbiyalash
jarayonida foydalanaman. Taqqoslamalarni,   ularga   doir   tenglamalarni   yechish   masalasi   biriktirilgan
nuqtai   nazardan   juda   muhim   bo’lgan   tushuncha.   Buni   avvalo   nazariy   jihatdan
asoslash   taqozo   etiladi.   So’ngra   uni   nazariy   rivojlantirib   hayotga   tadbiq   etiladi.
Bunday   dialektik   yondashuv   tufayli   inson   yashash   hayoti   yanada   rivojlantiriladi.
Bu   masalaga   bag’ishlangan   ko’pgina   ilmiy   va   ilmiy-uslubiy   tadqiqotlarni
ko’rsatish mumkin. Ushbu kurs ishi ham   Chegirmalarning keltirilgan sistemasi va
ularni xalqasi  mavzusiga   bag’ishlangan. FOYDALANILGAN  ADABIYOTLAR
1. Vafoyev R. H. va boshqalar. Algebra va analiz asoslari. Akademik litsey va 
kasb-hunar kollejlari uchun o’quv qo’llanma.  Toshkent, “O’qituvchi”, 2001-yil.
2. S.Sadadinova Diskret matematika o’quv qo’llanma. Toshkent 2014 yil
3.  Nazarov.R.N  “Algebra va sonlar nazariyasi” T, O’qituvchi. I q 1993, II q 1995 
4. Yunusova D.I va boshqalar “Algebra va sonlar nazariyasi” o’quv qo’llanma. T, 
Ilm-ziyo. 2009 
5. H.Mahmudоv. Algebra va sоnlar nazariyasidan amaliy mashg‘ulоtlar. F.2002.
6. N.Hоjiev, A.S.Faynleyb. Algebra va sоnlar nazariyasi. Darslik, T. 2001.
Internet saytlari:
1. Elektron jurnal www.arki.ru
2. T o’ li q  matnli kutubxona www.lib.ru
3 . Maktabda axborot texnologiyalari www.    maktabim.uz   
4. Talaba-yoshlar sayti www.study.uz
5. Bilim portali www.ziyonet.uz
6 Internet qidiruv tizimi www.yandex.ru
7 Internet qidiruv tizimi Google.co.uz
8 Shaxsiy reja portali Uz.denemetr.com
Sotib olish
  • O'xshash dokumentlar

  • Ikkinchi tartibli chiziqning qutb koordinatalaridagi tenglamasi
  • Affin fazolarda to`gri chiziq v tekislikga doir metrik masalalar kurs ishi
  • Vektorlar algebrasi elementlari kurs ishi
  • Umumiy tenglamasi bilan berilgan ikkinchi tartibli chiziqlarni kanonik ko‘rinishga keltirish kurs ishi
  • Tekislikda koordinatalar metodiga doir metrik masalalar kurs ishi

Xaridni tasdiqlang

Ha Yo'q

© Copyright 2019-2025. Created by Foreach.Soft

  • Balansdan chiqarish bo'yicha ko'rsatmalar
  • Biz bilan aloqa
  • Saytdan foydalanish yuriqnomasi
  • Fayl yuklash yuriqnomasi
  • Русский