Biologiya dars ishlanma - Биология - Инфографика

Информация о документе

Цена	15000UZS
Размер	1.0MB
Покупки	0
Дата загрузки	29 Апрель 2025
Расширение	doc
Раздел	Инфографика
Предмет	Биология

Продавец

Muslimbek Mirzo

Дата регистрации 11 Март 2025

5 Продаж

Biologiya dars ishlanma

Купить

Sana:________“___” Botanika fani Sinf: 6- a
6- b
6- v
1-Mavzu: Botanika- o`simliklar haqidagi fan
I.Darsning maqsadi:
a)ta’limiy maqsad: O’quvchilarga o'simlik organlarining o'zaro va atrof muhit
bilan bog'liqligi to’g’risida bilimlar berish.
b)tarbiyaviy maqsad: O’quvchilarni tabiat va atrof muhitga nisbatan ongli
munosabatda bo’lishga undash, ekologik, iqtisodiy, ilmiy va huquqiy tarbiya berish
c)rivojlantiruvchi maqsad: O`quvchilarning darslik va qo`shimcha adabiyotlar
ustida mustaqil ishlash ko`nikmalarini rivojlantirish.
d) shakllantiriladigan tayanch va fanga oid kompetensiyalar: Tk-1, Tk-2, Tk-3,
Tk-4, Tk-5, Tk-6, Xk-1, Xk-3
II.Darsning turi: Amaliy, nazariy, aralash, noan`aviy, ananaviy.
III.Darsning usuli: . Aqliy hujum, savol-javob, guruhlarda ishlash.
IV.Darsning jihozi: Darslik ,ko’rgazmali qurollar.
V.Didaktik jihoz: Tarqatma materiallar, slaydlar ,bukletlar.
VI.Texnik jihoz: Kadoskop,kampyuter, diaproyektor ekran.
VII.Darsuchun talab etiladigan vaqt: 45 minut :
Darsning t e xnologik xarit asi:
Dars bosqichlari Vaqt
Tashkiliy qism.
Yangi mavzuni boshlashga hozirlik
Ya ngi mavzuni yoritish
Guruhlarda ishlash. Yangi mavzuni tahlil qilish
Darsni yakunlash
Uyga beriladigan topshiriqlar
VIII.Darsning borishi (reja):
1.Tashkiliy qism : a) Salomlashish, b) tozalikni aniqlash,
d) davomatni aniqlash c) darsga tayyorgarlik ko`rish va dars
rejasi

2. Uyga vazifani so`rab baholash: a) og`zaki so`rov b) daftarni tekshirish
v) tarqatma materiallar orqali g) misollar yechish e) amaliy.
IX .Y angi mav zu bay oni :

3.Yangi mavzuning bayoni: Mazkur darslik, hozirgi davr talabidan kelib chiqib,
yangi pedagogik texnologiyalar asosida davlat ta'lim standarti va dasturlariga mos
ravishda tayyorlandi.
Yangi «Ta'lim to'g'risida»gi qonunda umumiy o'rta ta'lim o'quvchilariga bilimlarning
zarur hajmini berish, mustaqil fikrlash, tashkilotchilik qobiliyati va amaliy tajriba
ko'nikmalarini rivojlantirish, dastlabki kasbga yo'naltirish hamda ta'limning
navbatdagi bosqichini tanlashga yordam berishi ta'kidlab o'tilgan.
Go'zal tabiatni rang-barang o'simliklar olamisiz tasavvur qilib bo'lmaydi. Yer yuzida
o'simliklar turi juda keng tarqalgan. Bu o'simliklarni jazirama cho'llardan tortib, to
baland tog'lar cho'qqisigacha bo'lgan turli tuproq va iqlim sharoitida uchratish
mumkin. O'zbekistonda tabiiy holda o'sadigan yuksak o'simliklarning 4500, O'rta
Osiyoda 8000, Yer yuzida esa 500 000 dan ortiq turi borligi aniqlangan. Tabiatda
o'simliklar uchramaydigan joy nihoyatda kam.
O'simliklarning turli sharoitda o'sishi tabiatshunoslik dars- laridan sizga ma'lum.
O'zbekistonda yoz oylarida suvsiz, qumli va sho'rxok cho'llarda, hamisha qor va
muzliklar bilan qoplanib yotadigan, baland tog'larda o'sadigan, g'orlar ichkarisida
osilib o'sadigan ajoyib o'simliklar haqida eshitgansiz. Tabiatda dengiz, daryo, ko'l
va kanallarda, shuningdek, botqoqliklarda o'sadigan o'simliklar ham kam emas.
Ular uzoq yillar davomida turli sharoitda o'sishga moslashgan.
Tabiatshunoslik darslarida olgan bilimingiz siz uchun yangi fan — biologiyaning bir
bo'limi — botanikani yanada mukammal o'rganishga katta yordam beradi.
Botanika — yunoncha «botane» — ко 'kat, о 7, о 'simlik degan ma'noni bildiradi. Bu
fan o'simliklarning paydo bo'lishi, hayoti, tashqi va ichki tuzilishi, rivojlanishi, yer
yuzida tarqalishi, tabiat bilan bog'liqligini, ulardan oqilona foydalanish va ularni
muhofaza qilish usullarini o'rganadi.
4.Darsni mustaxkamlash uchun savollar:
1. Botanika fani nimalarni o'rgatadi?
2. O'simliklar tabiatda qanday ahamiyatga ega?
3. O'simliklarning odamlar hayotida tutgan o'rni nimalardan iborat?
4 .O'simliklar dunyosini muhofaza qilish borasida Respublikamizda qanday ishlar olib
borilmoqda
Uyga vazifa: O’qib kelish
Foydalanilgan adabiyotlar: 5-sinf darsligi, qo`shmcha
adabiyotlar .
Fan o`qituvchisi:___________________________________________________
O’quv ishlari bo’yicha direktor o’rinbosari: ____________________________

Sana:________“___” Botanika fani Sinf: 6- a
6- b
6- v
2- Mavzu . Gulli o`simlik lar bilan umumiy t anishish
I.Darsning maqsadi:
a)ta’limiy maqsad: O’quvchilarga gulli o`simliklar haqida bilimlar berish.
b)tarbiyaviy maqsad: O’quvchilarni tabiat va atrof muhitga nisbatan ongli
munosabatda bo’lishga undash, ekologik, iqtisodiy, ilmiy va huquqiy tarbiya berish
c)rivojlantiruvchi maqsad: O`quvchilarning darslik va qo`shimcha adabiyotlar
ustida mustaqil ishlash ko`nikmalarini rivojlantirish.
d) shakllantiriladigan tayanch va fanga oid kompetensiyalar: Tk-1, Tk-2, Tk-3,
Tk-4, Tk-5, Tk-6, Xk-1, Xk-3
II.Darsning turi: Amaliy, nazariy, aralash, noan`aviy, ananaviy.
III.Darsning usuli: . Aqliy hujum, savol-javob, guruhlarda ishlash.
IV.Darsning jihozi: Darslik ,ko’rgazmali qurollar.
V.Didaktik jihoz: Tarqatma materiallar, slaydlar ,bukletlar.
VI.Texnik jihoz: Kadoskop,kampyuter, diaproyektor ekran.
VII.Darsuchun talab etiladigan vaqt: 45 minut:
Darsning t e xnologik xarit asi:
Dars bosqichlari Vaqt
Tashkiliy qism.
Yangi mavzuni boshlashga hozirlik
Ya ngi mavzuni yoritish
Guruhlarda ishlash. Yangi mavzuni tahlil qilish
Darsni yakunlash
Uyga beriladigan topshiriqlar
VIII.Darsning borishi (reja):
1.Tashkiliy qism : a) Salomlashish, b) tozalikni aniqlash,
d) davomatni aniqlash c) darsga tayyorgarlik ko`rish va dars
rejasi

2. Uyga vazifani so`rab baholash: a) og`zaki so`rov b) daftarni tekshirish
v) tarqatma materiallar orqali g) misollar yechish e) amaliy.
IX .Y angi mav zu bay oni :

3 .Yangi mavzuning bayoni: Gullari turlicha shakl va rangli
gulqo'rg'on (gulkosa, gultoj), uning ichida o'rnashgan
changchi hamda urug'iga ega bo'lgan, urug'- langandan so'ng
meva hosil qiladigan o'simliklarga gulli o'simliklar deyiladi
(6-rasm). Ular ildiz, poya, barg, gul, meva va urug'lardan
tashkil topgan. Yer yuzidagi gulli o'simliklar 533 oila, 13000
turkum va 250 mingdan ortiq turni o'z ichiga olishi
aniqlangan. Bu o'sim liklarning har biri o'ziga xos belgilari
bilan bir-biridan farq qiladi. Gulli o'simliklarning hammasi
ham o'z hayoti davomida gullab meva tugadi.O'simliklar
dunyosi million yillar davomida turlicha iqlim sharoitiga,
tuproqqa va namlikka moslashib shakllangan. Uning
organlari, ichki tuzilishi, ajoyib xossalari, xususan, hayotiy
shakllari, yirik guli va mevasi, ildizi, salobatli shox-shab-
basi, umrboqiyligi, hayvon lar singari tirik mavjudotlar bilan oziqlanishi, kelgusi
naslni o'z bag'rida voyaga yetkazib, mustaqil hayotga yo'llanma berishi kabi irsiy
belgilari bilan necha asrlardan beri odamlarni o'ziga jalb etib keladi (6-rasm). Har bir
o'simlik turining o'ziga xos ajoyib xossalari bor. O'simliklarning xilma-xil- ligini aks
ettiruvchi misollar juda ko'p. Bularga Seyshel orolidagi o'n yillar mo- baynida pishib
yetiladigan, og'irligi 25 kg ga yetadigan seyshel palmasi yong'oqlari, tanasida 200 /
gacha suv saqlaydigan Meksika kak- tuslari, Kanar orollarida 6000 yilgacha umr
ko'ra- digan ajdar daraxtlari, Sumatra orolidagi diametri 1 m ga yetadigan rafleziya
kabi ulkan gullar misol bo'ladi. Bunday ajoyibotlar o'lkamiz- dagi o'simliklar orasida
ham ko'plab topiladi. Masalan, jazirama issiqqa bardosh berib, qum uyumlarida
o'sadigan, barglari arang ko'rinadigan saksovul va qandim, poyasi suv tagida bo'lib,
guli suv yuzasida ochiladigan nilufar, hasharotlar bilan oziqlanadigan suv
qaroqchisi, tabiat ko'rki bo'lgan qizil lola, ko'zagul, sallagul, chinnigul va
jumagullar (xolmon), noyob mevali o'simliklardan yong'oq, pista, bodom,
safsanlar, tabobatimiz gavhari hisoblangan chakanda, isiriq, na'matak,
suvqalampir va boshqalar o'simliklar dunyosining ajoyib vakillaridir. Barcha gulli
o'simliklarda ildiz, poya, barg, gul, meva va urug'larning bo'lishi ularning o'ziga xos
xususiyatidir. Gulning tashqi qavati, odatda yashil rangli gulkosachabarg- lar bilan
o'ralgan bo'ladi. Ulardan so'ng rangli gultojbarglar joylashadi. Gulning o'rta qismida
changchilar, markazida esa urug' chi joylashadi. Gulli o'simliklarning xilma-xilligi
ekologik sharoitning o'zgarishi bilan bog'liq. Ular million yillar mobaynida o'zgarib,
yangi muhitga, sharoitga moslasha borgan.
4.Darsni mustaxkamlash uchun savollar:
1. Barcha gulli o'simliklar uchun xos bo'lgan belgilar nimalardan iborat?
2. Gulli o'simliklarning qanday organlari bor?
3. Gulli o'simliklar nima uchun xilma-xil bo'ladi?
Uy ga v azifa: Mavzuni o`qib o`rganib kelish
_______________________

Foydalanilgan adabiyotlar: 5-sinf darsligi, qo`shmcha
adabiyotlar .
Fan o`qituvchisi:___________________________________________________
O’quv ishlari bo’yicha direktor o’rinbosari: ____________________________
Sana:________“___” Botanika fani Sinf: 6- a
6- b
6- v
3- Mavzu . O`simlik larning hayot iy shak llari
I.Darsning maqsadi:
a)ta’limiy maqsad: O’quvchilarga o'simliklarning hayotiy shakllari
to’g’risida bilimlar berish.
b)tarbiyaviy maqsad: O’quvchilarni tabiat va atrof muhitga nisbatan
ongli munosabatda bo’lishga undash, ekologik, iqtisodiy, ilmiy va
huquqiy tarbiya berish
c)rivojlantiruvchi maqsad: O`quvchilarning darslik va qo`shimcha
adabiyotlar ustida mustaqil ishlash ko`nikmalarini rivojlantirish.
d) shakllantiriladigan tayanch va fanga oid kompetensiyalar: Tk-1,
Tk-2, Tk-3, Tk-4, Tk-5, Tk-6, Xk-1, Xk-3
II.Darsning turi: Amaliy, nazariy, aralash, noan`aviy,
ananaviy.
III.Darsning usuli: . Aqliy hujum, savol-javob, guruhlarda ishlash .
IV.Darsning jihozi: Darslik ,ko’rgazmali qurollar.
V.Didaktik jihoz: Tarqatma materiallar, slaydlar ,bukletlar.
VI.Texnik jihoz: Kadoskop,kampyuter, diaproyektor ekran.
VII.Darsuchun talab etiladigan vaqt: 45 minut:
Darsning t e xnologik xarit asi:
Dars bosqichlari Vaqt
Tashkiliy qism.
Yangi mavzuni boshlashga hozirlik
Ya ngi mavzuni yoritish
Guruhlarda ishlash. Yangi mavzuni tahlil qilish
Darsni yakunlash
Uyga beriladigan topshiriqlar

VIII.Darsning borishi (reja):
1.Tashkiliy qism : a) Salomlashish, b) tozalikni aniqlash,
d) davomatni aniqlash c) darsga tayyorgarlik ko`rish va dars
rejasi

2. Uyga vazifani so`rab baholash: a) og`zaki so`rov b) daftarni tekshirish
v) tarqatma materiallar orqali g) misollar yechish e) amaliy.
IX .Y angi mav zu bay oni :
3.Yangi mavzuning bayoni: Gullari turlicha shakl va rangli gulqo'rg'on (gulkosa,
gultoj), uning ichida o'rnashgan changchi hamda urug'iga ega bo'lgan, urug'-
langandan so'ng meva hosil qiladigan o'simliklarga gulli o'simliklar deyiladi (6-
rasm). Ular ildiz, poya, barg, gul, meva va urug'lardan tashkil topgan. Yer yuzidagi
gulli o'simliklar 533 oila, 13000 turkum va 250 mingdan ortiq turni o'z ichiga
olishi aniqlangan. Bu o'sim liklarning har biri o'ziga xos belgilari bilan bir-biridan
farq qiladi. Gulli o'simliklarning hammasi ham o'z hayoti davomida gullab meva
tugadi.O'simliklar dunyosi million yillar davomida turlicha iqlim sharoitiga,
tuproqqa va namlikka moslashib shakllangan. Uning organlari, ichki tuzilishi,
ajoyib xossalari, xususan, hayotiy shakllari, yirik guli va mevasi, ildizi, salobatli
shox-shab- basi, umrboqiyligi, hayvon lar singari tirik mavjudotlar bilan
oziqlanishi, kelgusi naslni o'z bag'rida voyaga yetkazib, mustaqil hayotga
yo'llanma berishi kabi irsiy belgilari bilan necha asrlardan beri odamlarni o'ziga
jalb etib keladi (6-rasm). Har bir o'simlik turining o'ziga xos ajoyib xossalari bor.
O'simliklarning xilma-xil- ligini aks ettiruvchi misollar juda ko'p. Bularga Seyshel
orolidagi o'n yillar mo- baynida pishib yetiladigan, og'irligi 25 kg ga yetadigan
seyshel palmasi yong'oqlari, tanasida 200 / gacha suv saqlaydigan Meksika kak-
tuslari, Kanar orollarida 6000 yilgacha umr ko'ra- digan ajdar daraxtlari,
Sumatra orolidagi diametri 1 m ga yetadigan rafleziya kabi ulkan gullar misol
bo'ladi. Bunday ajoyibotlar o'lkamiz- dagi o'simliklar orasida ham ko'plab topiladi.
Masalan, jazirama issiqqa bardosh berib, qum uyumlarida o'sadigan, barglari arang
ko'rinadigan saksovul va qandim, poyasi suv tagida bo'lib, guli suv yuzasida
ochiladigan nilufar, hasharotlar bilan oziqlanadigan suv qaroqchisi, tabiat ko'rki
bo'lgan qizil lola, ko'zagul, sallagul, chinnigul va jumagullar (xolmon), noyob
mevali o'simliklardan yong'oq, pista, bodom, safsanlar, tabobatimiz gavhari
hisoblangan chakanda, isiriq, na'matak, suvqalampir va boshqalar o'simliklar
dunyosining ajoyib vakillaridir. Barcha gulli o'simliklarda ildiz, poya, barg, gul,
meva va urug'larning bo'lishi ularning o'ziga xos xususiyatidir. Gulning tashqi
qavati, odatda yashil rangli gulkosachabarg- lar bilan o'ralgan bo'ladi. Ulardan
so'ng rangli gultojbarglar joylashadi. Gulning o'rta qismida changchilar, markazida
esa urug' chi joylashadi. Gulli o'simliklarning xilma-xilligi ekologik sharoitning

o'zgarishi bilan bog'liq. Ular million yillar mobaynida o'zgarib, yangi muhitga,
sharoitga moslasha borgan.
4.Darsni mustaxkamlash uchun savollar:
4. Barcha gulli o'simliklar uchun xos bo'lgan belgilar nimalardan iborat?
5. Gulli o'simliklarning qanday organlari bor?
6. Gulli o'simliklar nima uchun xilma-xil bo'ladi?
Uy ga v azifa: Mavzuni o`qib o`rganib kelish
_______________________
Foydalanilgan adabiyotlar: 5-sinf darsligi, qo`shmcha
adabiyotlar .
Fan o`qituvchisi:___________________________________________________
O’quv ishlari bo’yicha direktor o’rinbosari: ____________________________
Sana:________“___” Botanika fani Sinf: 6- a
6- b
6- v
4- Mavzu . O`simlik hujayrasining t uzilishi
I.Darsning maqsadi:
a)ta’limiy maqsad: O’quvchilarga o'simlik hujayrasining tuzilishi
to’g’risida bilimlar berish.
b)tarbiyaviy maqsad: O’quvchilarni tabiat va atrof muhitga nisbatan
ongli munosabatda bo’lishga undash, ekologik, iqtisodiy, ilmiy va
huquqiy tarbiya berish
c)rivojlantiruvchi maqsad: O`quvchilarning darslik va qo`shimcha
adabiyotlar ustida mustaqil ishlash ko`nikmalarini rivojlantirish.
d) shakllantiriladigan tayanch va fanga oid kompetensiyalar: Tk-1,
Tk-2, Tk-3, Tk-4, Tk-5, Tk-6, Xk-1, Xk-3
II.Darsning turi: Amaliy, nazariy, aralash, noan`aviy,
ananaviy.
III.Darsning usuli: . Aqliy hujum, savol-javob, guruhlarda ishlash .
IV.Darsning jihozi: Darslik ,ko’rgazmali qurollar.
V.Didaktik jihoz: Tarqatma materiallar, slaydlar ,bukletlar.

VI.Texnik jihoz: Kadoskop,kampyuter, diaproyektor ekran.
VII.Dars uchun talab etiladigan vaqt: 45 minut:
Darsning t e xnologik xarit asi:
Dars bosqichlari Vaqt
Tashkiliy qism.
Yangi mavzuni boshlashga hozirlik
Ya ngi mavzuni yoritish
Guruhlarda ishlash. Yangi mavzuni tahlil qilish
Darsni yakunlash
Uyga beriladigan topshiriqlar
VIII.Darsning borishi (reja):
1.Tashkiliy qism : a) Salomlashish, b) tozalikni aniqlash,
d) davomatni aniqlash c) darsga tayyorgarlik ko`rish va dars
rejasi

2. Uyga vazifani so`rab baholash: a) og`zaki so`rov b) daftarni tekshirish
v) tarqatma materiallar orqali g) misollar yechish e) amaliy.
IX .Y angi mav zu bay oni : 3.
Yangi mavzu bayoni 22-minut O'simlik va
hayvonlar organizmi hujayralardan tuzilgan.
Hujayralar juda mayda bo'lib, ularni faqat
mikroskopda ko'-rish mumkin. O'simliklar tanasi
bitta hujayradan yoki ko'p hujayralardan tuzilgan
bo'ladi. Bitta hujayradan tuzilgan bo'lsa
organizmdagi barcha jarayonlar: oziqlanish, nafas
olish, ajratish, o'sish, ko'payish ana shu bitta
hujayrada o'tadi. Ko'p hujayrali organizmlar
yuzlab, minglab va millionlab hujay ralar
yig'indisidan tashkil topgan bo'ladi. Bunday organizm dagi ayrim jarayonlar maxsus hujayralar
tomonidan amalga oshiriladi.
Hujayra hujayra qobig'i va uning ichidagi tirik qism (borliq)dan iborat. Tirik qism sitoplazma va mag'izdan
tashkil topgan (18-rasm). Hujayra qobig'i tiniq va mustahkam bo'ladi. Kletchatka unga mustahkamlik
beradi.Hujayra qobig'i uning ichidagi tirik qismni tashqi tomondan o'rab turadi. U tashqi ta'sirdan
humoya qiladi, unga mustahkamlik beradi va shaklini saqlab turadi hamda tashqi muhit bilan bog'lab
turadi.
Sitoplazma — hujayraning asosiy tarkibiy qismi.U rangsiz, tiniq, suyuq yoki shilimshiq holda
bo'lib, doim harakatlanib turadi.Sitoplazmaning tarkibi juda murakkab. Mag'iz — hujayraning
deyarli o'rtasida (sitoplazma ichida) joylashgan eng muhim tar kibiy qismdir. U hujayra lar
bo'linishida katta rol o'ynaydi. Ko'k-yashil suvo'tlar, bakteriyalar va ayrim zam-burug'larning
mag'zi shakl-lanmagan, uning moddalari sitoplazmada tarqoq holda joylashgan bo'ladi. Mag'iz-
ning shakli va hajmi hu jayraning yirik-maydaligiga, yoshiga hamda yashash sha- roitiga qarab har
xil bo'ladi. U tarkibiga ko'ra sitoplazmaga yaqin turadi. Mag'iz irsiy belgilarning yangi bo'g'inga
o'tishida muhim ahamiyatga ega.
1831-yilda ingliz olimi Robert Broun mag'iz hujayraning muhim tarkibiy qismi ekanligini
aniqlagan.

Plastidalar — hujayraning asosiy tirik qismlaridan bin. Ular faqat o'simliklarga xos.
Plastidalar uch xil bo'ladi: leykoplastlar (rangsiz), xromoplastlar (zarg'aldoq, qizg'ish),
xloroplastlar (yashil). Keyingi ikkita plastida o'simliklarga (barg, poya, gul va mevalarga) rang
beradi. Xromoplastlar bilan xloroplastlar tufayli o'simlik gullari va mevalar har xil rangga kiradi.
Vakuol — sitoplazma ichidagi hujayra shirasi bilan to'lgan bo'shliq.U turli shaklda bo'ladi.
Hujayra shirasi tarkibida 70— 95% suv va unda erigan ko'pgina moddalar hamda oqsil, moy,
shakar moddalari bo'ladi. Bu shira tarkibiga ko'ra mevalarning ta'mi shirin, nordon va achchiq
bo'ladi.
Shuni ham aytish kerakki, o'simliklarning turli organ-laridagi hujayralar har xil vazifani
bajaradi. Masalan, barg, ildiz, poya va mevalar qobig'ining hujayralari ularni tashqi noqulay
sharoitdan — yomg'ir, shamol, sovuq, issiqdan himoya qiladi.
Urug', ildiz va boshqa organlarda oziq moddalar jamg'a-radigan hujayralar bo'ladi. Tuzilishi
o'xshash bo'lgan, lekin bir xil vazifani bajaradigan hujayralar yig'indisi to'qima deyiladi.
Shunday qilib, hujayralar hujayra qobig'i, sitoplazma, mag'iz, plastidalar va vakuoldan tashkil
topgan.
Y angi mav zuni must ahk amlash
O`quvchilarga yangi mavzu bo`yicha savollar berib dars mustahkamlanadi
1. O'simliklar hujayrasi qanday asosiy qismlardan iborat?
1. Hujayralar qobig'i qanday vazifani bajaradi?
2. Mag'izning asosiy vazifasi nimalardan iborat?
2. Plastidalar necha xil bo'ladi va qanday vazifalar- ni bajaradi?
3. Hujayra shirasi qayerda joylashgan?
Uy ga v azifa: Mavzuni o`qib o`rganib kelish
_______________________
Foydalanilgan adabiyotlar: 5-sinf darsligi, qo`shmcha
adabiyotlar .
Fan o`qituvchisi:___________________________________________________
O’quv ishlari bo’yicha direktor o’rinbosari: ____________________________
Sana:________“___” Botanika fani Sinf: 6- a
6- b
6- v
5- Mavz u. Hujayralarning hayot iy f aoliyat i
I.Darsning maqsadi:
a)ta’limiy maqsad: O’quvchilarga o'simlik hujayralarida ro`y
beradigan hayotiy jarayonlar haqi da bilimlar berish.
b)tarbiyaviy maqsad: O’quvchilarni tabiat va atrof muhitga nisbatan
ongli munosabatda bo’lishga undash, ekologik, iqtisodiy, ilmiy va
huquqiy tarbiya berish
c)rivojlantiruvchi maqsad: O`quvchilarning darslik va qo`shimcha
adabiyotlar ustida mustaqil ishlash ko`nikmalarini rivojlantirish.

d) shakllantiriladigan tayanch va fanga oid kompetensiyalar: Tk-1,
Tk-2, Tk-3, Tk-4, Tk-5, Tk-6, Xk-1, Xk-3
II.Darsning turi: Amaliy, nazariy, aralash, noan`aviy,
ananaviy.
III.Darsning usuli: . Aqliy hujum, savol-javob, guruhlarda ishlash .
IV.Darsning jihozi: Darslik ,ko’rgazmali qurollar.
V.Didaktik jihoz: Tarqatma materiallar, slaydlar ,bukletlar.
VI.Texnik jihoz: Kadoskop,kampyuter, diaproyektor ekran.
VII.Darsuchun talab etiladigan vaqt: 45 minut:
Darsning t e xnologik xarit asi:
Dars bosqichlari Vaqt
Tashkiliy qism.
Yangi mavzuni boshlashga hozirlik
Ya ngi mavzuni yoritish
Guruhlarda ishlash. Yangi mavzuni tahlil qilish
Darsni yakunlash
Uyga beriladigan topshiriqlar
VIII.Darsning borishi (reja):
1.Tashkiliy qism : a) Salomlashish, b) tozalikni aniqlash,
d) davomatni aniqlash c) darsga tayyorgarlik ko`rish va dars
rejasi
2. Uyga vazifani so`rab baholash: a) og`zaki so`rov b) daftarni tekshirish
v) tarqatma materiallar orqali g) misollar yechish e) amaliy.
IX .Y angi mav zu bay oni :
3.Yangi mavzuning bayoni: Tirik hujayralar ichidagi harakatni kuzatish
hammani qi- ziqtiradi. Bu harakatni akvariumda o'stirilgan elodeya suvo'tidan
tayyorlangan preparatda ko'rish mumkin. Elodeyaning barglari bir qavat
hujayralardan tuzilgan bo'ladi, uni mikroskopda butunligicha ko'rish mumkin (22-
rasm).
Elodeya suvda o'sganligi uchun mikroskopdagi suv tomchisida tabiiy sharoitda
o'sgandek tirik bo'ladi. Shuning uchun uning hujayralaridagi sitoplazmaning
uzluksiz harakati aniq ko'rinadi. Sitoplazma bir yo'nalishda harakatlanadi, ya'ni
hujayraning turli qismidagi oziq moddalar va kislorodning harakat yo'nalishi

tomon siljiydi. Hujayralar qobig'ida teshikchalar bo'lib, sitoplazmaning harakati
davomida bir hu- jayradagi oziq moddalar va kislorod ikkinchi hujayraga shu
teshikchalar orqali o'tadi. Bu jarayonni kuzatish uchun hu jayra qobig'i vazifasini
o'tay- digan mayda (ko'zga ko'rin- maydigan) teshikchali kichkina sellofan
xaltachaga bug'doy unidan tayyorlangan ozgina xamir solib, og'zi bog'lab qo'yiladi
va stakandagi yodli suvga tushiriladi. Vaqt o'tishi bilan xamir ko'kish rangga
kiradi. Bundan ko'rinib turibdiki, hujayralar qobig'i orqali ular ichiga moddalar
o'tgan. O'simliklarning har bir tirik hujayrasi yashash uchun nafas oladi va
oziqlanadi. Bu jarayon hujayralarda quyosh nuri ta'si- rida, suv va unda erigan turli
moddalar hamda kislorod bo'lgan holdagina amalga oshadi. Tabiiyki, tashqi
muhitdan hujayralar ichiga zarur moddalar qanday qilib kirishi mumkin, degan
savol tug'iladi. Hujayralar qobig'i va sitoplazma o'zi orqali hamma moddalarni ham
o'tkazavermaydi. Masalan, tuproqdan hujayralar ichiga suv va unda erigan
moddalar kiradi. O'simliklar hujayrasi ichiga tashqaridan kirgan turli eritmalar
qayta ishlanib, hayotiy zarur moddalarga aylanadi. Shunday qilib, hujayralar ichiga
tashqaridan turli moddalar kiradi. Bu hujayralarning hayotiy xususiyatlaridan
biridir.
Y angi mav zuni must ahk amlash
1.Elodeya bargi hujayralaridagi sitoplazmaning hara- katini qanday kuzatish
mumkin?
2. Hujayralar ichiga moddalar qanday kiradi va ular qanday o'zgarishlarga
uchraydi?
3.Hujayralar o'sish jarayonida qanday o'zgaradi?
4.Yosh hujayralar ona hujayralardan qanday farq qiladi?
5.Hujayralar bo'linishida mag'izda qanday o'zgarishlar sodir bo'ladi?
Uy ga v azifa: Mavzuni o`qib o`rganib kelish
_______________________
Foydalanilgan adabiyotlar: 5-sinf darsligi, qo`shmcha
adabiyotlar .

Fan o`qituvchisi:___________________________________________________
O’quv ishlari bo’yicha direktor o’rinbosari: ____________________________
Sana:________“___” Botanika fani Sinf: 6- a
6- b
6- v
6- Mavzu . O`simlik t o`qimalari
I.Darsning maqsadi:
a)ta’limiy maqsad: O’quvchilarga o'simlik to`qimalari to’g’risida
bilimlar berish.
b)tarbiyaviy maqsad: O’quvchilarni tabiat va atrof muhitga nisbatan
ongli munosabatda bo’lishga undash, ekologik, iqtisodiy, ilmiy va
huquqiy tarbiya berish
c)rivojlantiruvchi maqsad: O`quvchilarning darslik va qo`shimcha
adabiyotlar ustida mustaqil ishlash ko`nikmalarini rivojlantirish.
d) shakllantiriladigan tayanch va fanga oid kompetensiyalar: Tk-1,
Tk-2, Tk-3, Tk-4, Tk-5, Tk-6, Xk-1, Xk-3
II.Darsning turi: Amaliy, nazariy, aralash, noan`aviy,
ananaviy.
III.Darsning usuli: . Aqliy hujum, savol-javob, guruhlarda ishlash .
IV.Darsning jihozi: Darslik ,ko’rgazmali qurollar.
V.Didaktik jihoz: Tarqatma materiallar, slaydlar ,bukletlar.
VI.Texnik jihoz: Kadoskop,kampyuter, diaproyektor ekran.
VII.Darsuchun talab etiladigan vaqt: 45 minut:
Darsning t e xnologik xarit asi:
Dars bosqichlari Vaqt
Tashkiliy qism.
Yangi mavzuni boshlashga hozirlik
Ya ngi mavzuni yoritish
Guruhlarda ishlash. Yangi mavzuni tahlil qilish
Darsni yakunlash
Uyga beriladigan topshiriqlar
VIII.Darsning borishi (reja):
1.Tashkiliy qism : a) Salomlashish, b) tozalikni aniqlash,

d) davomatni aniqlash c) darsga tayyorgarlik ko`rish va dars
rejasi

2. Uyga vazifani so`rab baholash: a) og`zaki so`rov b) daftarni tekshirish
v) tarqatma materiallar orqali g) misollar yechish e) amaliy.

IX .Y angi mav zu bay oni :
3.Yangi mavzuning bayoni: Asosiy to'qima. Assimilyatsiya to'qimasining eng
muhim vazifasi fotosintez jarayonini amalga oshirishdan iborat. Unda organik
moddaning asosiy qismi hosil bo'ladi. Asosiy to'qima deyarli bir xildagi yupqa
devorli, xloroplastlarga boy, tirik parenxima hujayralaridan iborat. U yashil
barglarda, yosh nov- dalarda, ba'zan gul, meva va havo ildizlarida epidermaning
ostidagi etli qavatda joylashgan.
Jamg'aruvchi to'qima. O'simliklarda turli jarayonlar natijasida hosil bo'lgan
yoki tashqaridan qabul qilingan moddalar (oqsil, kraxmal, yog' va boshqalar)
to'planadi. Jamg'aruvchi to'qima lar, asosan tirik parenxima hujayralaridan tashkil
topgan. Bular ga urug', meva, ildizmeva, tugunak, piyoz va boshqalar kiradi.
Bug'doy, suli, arpa, loviya, mosh, no'xatning urug'ida kraxmal va oqsillar mayda,
qattiq donachalar shaklida saqlanadi. Lavlagi, sabzi, uzum, qovun, tarvuzning
mevasida shakar moddalar erigan holda bo'ladi.
Qoplovchi to'qimalar. Chiqib kelishiga qarab qoplovchi to'qima 3 ga bo'linadi:
1) epiderma; 2) po'kak; 3) po'stloq. Epiderma tirik, bir-biri bilan zich joylashgan,
bir qavat hujay ralardan tuzilgan bo'lib, asosan, o'simliklarning barg va yosh
novdalarini qoplab turadi. Unda o'simlikni tashqi muhit bilan bog'lab turuvchi
og'izchalar bo'ladi.
Po'kak to'qima tashqi qavati o'lik hujayralardan iborat bo'lib, uning qobig'iga
esa maxsus moddalar (suberin) shimilgan. Shu- ning uchun o'zidan suv va gazlarni
o'tkazmaydi. Po'kak turlicha qalinlikda (bir necha sm gacha) bo'ladi. Uning asosiy
vazifasi o'simlikni yozda yuqori haroratdan, qishda sovuqdan va kasallik
tug'diruvchi turli mikroorganizmlardan saqlashdan iborat. Po'stloq o'simlikning
(daraxtlarning) tana, eski shoxlari va ildizlarini tashqi tomondan o'rab turadi. U
po'kakdan tashqari boshqa to'qimalarning o'lik hujayralari qavatini ham o'z ichiga
oladi. Odatda, po'stloqning sirti yorilgan va g'adir-budur bo'ladi. O'simlikning
turiga va yoshiga qarab po'stloq turlicha qalinlikda bo'ladi va o'simlikni po'kak
singari turli tashqi ta'sirlardan hi- moya qiladi.
4.Darsni mustaxkamlash uchun savollar:
♦ To'qima deb nimaga aytiladi?
♦ To'qimalar necha xil bo'ladi?
♦ Qaysi to'qima orqali fotosintez jarayoni amalga oshadi?

♦ Daraxtlar qaysi to'qima hisobiga bo'yiga va eniga o'sadi?
♦ Qaysi to'qima daraxt shox-shabbalariga mustah kamlik beradi?
Uy ga v azifa: Mavzuni o`qib o`rganib kelish
_______________________
Foydalanilgan adabiyotlar: 5-sinf darsligi, qo`shmcha
adabiyotlar .
Fan o`qituvchisi:___________________________________________________
O’quv ishlari bo’yicha direktor o’rinbosari: ____________________________
Sana:________“___” Botanika fani Sinf: 6- a
6- b
6- v

7- Mavzu . I ldiz t urlari va t uzilmalari
I.Darsning maqsadi:
a)ta’limiy maqsad: O’quvchilarga ildiz turlari va tuzilmalari to’g’risida
bilimlar berish.
b)tarbiyaviy maqsad: O’quvchilarni tabiat va atrof muhitga nisbatan ongli
munosabatda bo’lishga undash, ekologik, iqtisodiy, ilmiy va huquqiy tarbiya berish
c)rivojlantiruvchi maqsad: O`quvchilarning darslik va qo`shimcha adabiyotlar
ustida mustaqil ishlash ko`nikmalarini rivojlantirish.
d) shakllantiriladigan tayanch va fanga oid kompetensiyalar: Tk-1, Tk-2, Tk-3,
Tk-4, Tk-5, Tk-6, Xk-1, Xk-3
II.Darsning turi: Amaliy, nazariy, aralash, noan`aviy, ananaviy.
III.Darsning usuli: . Aqliy hujum, savol-javob, guruhlarda ishlash.
IV.Darsning jihozi: Darslik ,ko’rgazmali qurollar.
V.Didaktik jihoz: Tarqatma materiallar, slaydlar ,bukletlar.
VI.Texnik jihoz: Kadoskop,kampyuter, diaproyektor ekran.
VII.Darsuchun talab etiladigan vaqt: 45 minut:
Darsning t e xnologik xarit asi:
Dars bosqichlari Vaqt
Tashkiliy qism.
Yangi mavzuni boshlashga hozirlik
Ya ngi mavzuni yoritish

Guruhlarda ishlash. Yangi mavzuni tahlil qilish
Darsni yakunlash
Uyga beriladigan topshiriqlar
VIII.Darsning borishi (reja):
1.Tashkiliy qism : a) Salomlashish, b) tozalikni aniqlash,
d) davomatni aniqlash c) darsga tayyorgarlik ko`rish va dars rejasi

2. Uyga vazifani so`rab baholash: a) og`zaki so`rov b) daftarni tekshirish
v) tarqatma materiallar orqali g) misollar yechish e) amaliy .
IX .Y angi mav zu bay oni :
. Yangi mavzu bayoni 22-minut. Ildiz — o'simlikning poya yoki tanasini yerga birlashtirib,
tuproqdagi suv va unda erigan oziq moddalarni shimib oladigan va ularni o'simlikning yer usti
qismiga yetkazib beradigan organi. Ildizga xos muhim xususiyatlardan bin shuki, u barg hosil
qilmaydi.
Ko'pchilik o'simliklarning ildizida oziq moddalar to'planadi. Ba'zi o'simliklarning ildizi esa
vegeta-tiv ko'payish organi hisoblanadi. O'simliklar yaxshi o'sishi va rivojlanishi, daraxt va
butalar yirik, baquvvat shox-shabba hosil qilib, uzoq yashashi ko'p jihatdan ildizga bog'liq.
Ildizlar shakli va o'lchami jihatidan bir-biridan keskin farq qiladi. O'simliklarning turiga,
tuproq-iqlim sharoitiga qarab ildizlar kalta, uzun, ingichka yoki yo'g'on, yassi yoki yumaloq va
boshqa shakllarda bo'ladi.
Ayrim daraxtlarning ildizi 50—60 m gacha yetishi mumkin. Masalan, yong'oqning yon ildizlari
atrofga 20—30 m gacha taraladi. Qumda o'sadigan juzg'unning ildizlari juda uzun va ingichka
bo'lib, asosan yon tomonga qarab o'sadi. Yantoq ildizi, aksincha, pastga tomon o'sib, 30 m gacha
chuqur kirib boradi.
Ildizlar, odatda, asosiy, yon va qo'shimcha ildizlarga bo'linadi. Murtakdagi boshlang'ich
ildizning bevosita o'sishidan asosiy ildiz hosil bo'ladi. Asosiy ildiz shoxlanib yon ildizlar hosil
qiladi.
Bir tup o'simlikdagi asosiy, yon va qo'shimcha ildizlar yig'indisi ildiz tizimi (sistemasi) deyiladi.
Ildiz tizimining o'lchami va tuzilishi o'simliklar turiga, ildizining shoxla-nishiga, qo'shimcha
ildizlarga hamda tuproq unumdorligiga bog'liq. Ildiz tizimi tuzilishiga ko'ra: o'q ildiz va popuk
ildizga bo'linadi
Murtakdagi boshlang'ich ildiz ri-vojlanishi jarayonida o'sishda davom etsa, undan o'q ildiz
tizimi hosil bo'ladi. Bunday moslashish ko'pchilik ikki urug'pallali o'simliklarga xos.
O'q ildiz tizimi uzun va yo'g'onroq bo'lib, undan yon ildizlar o'sib chiqadi. Bu ildiz tizimi ikki
urug'pallali o'sim liklarga xos bo'lib, uni do'lana, na'- matak, saksovul va madaniy o'simliklar (olma,
o'rik, nok, qovun, tarvuz, g'o'-za, no'xat, loviya, mosh va terak ka-bilar) misolida ko'rish mumkin.
Endi ikki urug'pallali o'simliklarga mansub g'o'zaning ildiz tizimi bilan tanishamiz. Chigitning
murtakdagi ildizchasidan dastlab asosiy ildiz o'sib chiqadi. Oradan ko'p o'tmay, undan ko'plab
yon ildizlar o'sib chiqa boshlaydi. O'z navbatida, yon ildizlardan yanada maydaroq yon ildizchalar
rivojlanadi. Natijada asosiy va yon ildizlar o'sib va ko'payib ildiz tizimini hosil qiladi. Ildizlar
orasida uning yo'g'on va uzun, yerga tik kirib boradigan qismi ajralib turadi.
Ayrim asosiy ildizlarda oziq moddalar to'planadi. Masalan, qizil lavlagi, sabzi, rediska, turp,
sholg'om va boshqalarda. Bu ildizlar ovqatga ishlatilganligi uchun ular ildizmevalar deyiladi (27-
rasm). Agar murtakdagi boshlang'ich ildiz o'sishda davom etmasa, u holda boshlang'ich poyada
qo'shimcha ildizlar hosil bo'ladi. Bu popuk ildiz tizimini hosil qiluvchi bir urug'pallali
o'simliklarga xos.
Popuk ildiz tizimi bir-biriga o'xshash bo'lgan bir to'damayda ildizlardan tashkil topadi. Uning
asosiy ildizi yaxshi rivojlanmaydi. Bunday ildizlar bir urug'pallali o'simliklarga xos.
Bir urug'pallalilardan bug'doyning ildiz tizimi tuzilishini ko'rib chiqamiz. Bug'doyning
murtakdagi ildizchasidan dastlab asosiy ildiz rivojlanadi va oradan ko'p o'tmay u nobud bo'ladi.

Shundan keyin murtakdagi poyacha asosidan bir to'da mayda, bir-biriga o'xshash qo'shimcha
ildizlar o'sib chiqadi.
Poyaning yerga yaqin qismidan yoki yerga tegib turgan joyidan o'sib chiqa-digan ildizlari
qo'shimcha ildiz tizimi deyiladi. Bunga makkajo'xori, kar-toshka, ajriq, qulupnay kabilarning il -
dizlari misol bo'ladi (28-rasm).
Demak, ildizlar tuzilishiga ko'ra, aso- siy, yon va qo'shimcha ildizlarga bo'linadi. Shuningdek,
o'q va popuk ildiz tizimlari ajratiladi.
4.Darsni mustahkamlash: 8-minut
O`quvchilarga yangi mavzu bo`yicha savollar berib dars mustahkamlanadi
1. O'simlik organizmi qanday organlardan tashkil topgan?
2. Ildiz tuzilishiga qarab qanday turlarga bo'linadi?
3. Ildiz tizimi deb nimaga aytiladi?
4. G'o'zaning ildiz tizimi bug'doy ildiz tizimidan qanday farq qiladi?
O`quvchilar dars davomida ishtirokiga ko`ra baholanadi.
Uy ga v azifa: Mavzuni o`qib o`rganib kelish
_______________________
Foydalanilgan adabiyotlar: 5-sinf darsligi, qo`shmcha
adabiyotlar .
Fan o`qituvchisi:___________________________________________________
O’quv ishlari bo’yicha direktor o’rinbosari: ____________________________
Sana:________“___” Botanika fani Sinf: 6- a
6- b
6- v
8- Mavzu . Shak li o`zgargan ildizlar
I.Darsning maqsadi:
a)ta’limiy maqsad: O’quvchilarga shakli o`zgargan ildizlar – ildizmevalar
haqida bilimlar berish.
b)tarbiyaviy maqsad: O’quvchilarni tabiat va atrof muhitga nisbatan ongli
munosabatda bo’lishga undash, ekologik, iqtisodiy, ilmiy va huquqiy tarbiya berish
c)rivojlantiruvchi maqsad: O`quvchilarning darslik va qo`shimcha adabiyotlar
ustida mustaqil ishlash ko`nikmalarini rivojlantirish.
d) shakllantiriladigan tayanch va fanga oid kompetensiyalar: Tk-1, Tk-2, Tk-3,
Tk-4, Tk-5, Tk-6, Xk-1, Xk-3
II.Darsning turi: Amaliy, nazariy, aralash, noan`aviy, ananaviy.
III.Darsning usuli: . Aqliy hujum, savol-javob, guruhlarda ishlash.
IV.Darsning jihozi: Darslik ,ko’rgazmali qurollar.

V.Didaktik jihoz: Tarqatma materiallar, slaydlar ,bukletlar.
VI.Texnik jihoz: Kadoskop,kampyuter, diaproyektor ekran.
VII.Darsuchun talab etiladigan vaqt: 45 minut:
Darsning texnologik xaritasi:
Dars bosqichlari Vaqt
Tashkiliy qism.
Yangi mavzuni boshlashga hozirlik
Ya ngi mavzuni yoritish
Guruhlarda ishlash. Yangi mavzuni tahlil qilish
Darsni yakunlash
Uyga beriladigan topshiriqlar
VIII.Darsning borishi (reja):
1.Tashkiliy qism : a) Salomlashish, b) tozalikni aniqlash,
d) davomatni aniqlash c) darsga tayyorgarlik ko`rish va dars rejasi

2. Uyga vazifani so`rab baholash: a) og`zaki so`rov b) daftarni tekshirish
v) tarqatma materiallar orqali g) misollar yechish e) amaliy.
IX .Y angi mav zu bay oni :
O'simliklarning turiga qarab ildizning yuzasi oqish, qoramtir, sarg'ish rangli po'stloq bilan
qoplangan bo'ladi. Po'stloqning usti esa lupada yaxshi ko'rinadigan ildiz tukchalari bilan
qoplangan. Ma'lumotlarga ko'ra, bir tup o'simlik ildizining tukchalari bir- biriga ulab chiqilsa,
uzunligi 20 km gacha yetishi mumkin.
Ildizning ichki qismi ancha murakkab tuzilgan. Uni mikros kopda ko'rish uchun maxsus
preparat tayyorlanadi. Buning uchun ildiz bo'laklaridan ko'ndalangiga yupqa parrak kesib olinib,
buyum oynasidagi suv tomchisiga yoki glitseringa qo'yiladi.
Ildizning po'sti o'ziga xos hujayralardan tashkil top gan. Po'st hujayralari tirik, yumaloq va
yupqa qobiqli bo'ladi. Hujayralar o'rtasida havo bilan to'lgan oraliq bo'shliqlari bo'lib, ildizdagi
hujayralar ana shu havo bilan nafas oladi. Ko'nda- langiga kesilgan ildizning o'rta qismida qalin
devorli yirik teshikchalar ko'ri- nadi. Bu teshikchalar o'rta (markaziy) qismdagi naychalardan
iborat (30- rasm).
Agar yosh ildiz uzunasiga kesib qaral- sa, naychalar juda uzun hujayralardan tashkil
topganligini ko'rish mumkin. Vaqt o'tishi bilan hujayralar qobig'i qalinlashadi va ulardagi
sitoplazma bilan mag'iz nobud bo'ladi, hujayralar ora- sidagi to'siqlar yo'qoladi. Natijada ketma-
ket joylashgan bunday hujay ralarning bir nechtasidan uzun nay chalar paydo bo'ladi. Tuproqdan
so'rib olingan suv va unda erigan oziq moddalar shu naychalar orqali yuqoriga, ya'ni ildizdan
poya, shox va barglargacha ko'tariladi. O'simliklarning turiga qarab ildizning yuzasi oqish,
qoramtir, sarg'ish rangli po'stloq bilan qoplangan bo'ladi. Po'stloqning usti esa lupada yaxshi
ko'rinadigan ildiz tukchalari bilan qoplangan. Ma'lumotlarga ko'ra, bir tup o'simlik ildizining
tukchalari bir-biriga ulab chiqilsa, uzunligi 20 km gacha yetishi mumkin.
Ildizning ichki qismi ancha murakkab tuzilgan. Uni mikros-kopda ko'rish uchun maxsus
preparat tayyorlanadi. Buning uchun ildiz bo'laklaridan ko'ndalangiga yupqa parrak kesib olinib,
buyum oynasidagi suv tomchisiga yoki glitseringa qo'yiladi.
So'ngra unga rang beriladi va ustiga qoplagich oyna yopib qo'yiladi.Mikroskopda ildizning
sirtqi qismi
hujayralardan tuzilganligini va shu hujayralanting ayrimlaridan ildiz tukchalari chiqqanligini

ko'rish mumkin. Har bir ildiz tukchasi bitta uzun hujayradan tashkil topgan. Bu hujayra esa yupqa
qobiq, sitoplazma va yirik mag'izdan tashkil topgan. Ildiz ana shu tukchalari orqali tuproqdan
suv va unda erigan oziq moddalarni shimib oladi. Ildiz tukchalarining faoliyati 10— 20 kun
davom etadi. Keyin ildizning uchidagi bo'linuvchi qismidan yangi ildiz tukchalari o'sib chiqadi. Bu
jarayon o'simliklarda uzluksiz davom etadi. Natijada ildiz tukchalari tuproqning ichkari
qatlamlariga kirib boradi va o'simlikni kerakli oziq bilan ta'minlab turadi.
Ildizning po'sti o'ziga xos hujayralardan tashkil top-gan. Po'st hujayralari tirik, yumaloq va
yupqa qobiqli bo'ladi. Hujayralar o'rtasida havo bilan to'lgan oraliq bo'shliqlari bo'lib, ildizdagi
hujayralar ana shu havo bilan nafas oladi. Ko'nda-langiga kesilgan ildizning o'rta qismida qalin
devorli yirik teshikchalar ko'ri-nadi. Bu teshikchalar o'rta (markaziy) qismdagi naychalardan
iborat (30-rasm).
Agar yosh ildiz uzunasiga kesib qaral- sa, naychalar juda uzun hujayralardan tashkil topganligini
ko'rish mumkin. Vaqt o'tishi bilan hujayralar qobig'i qalinlashadi va ulardagi sitoplazma bilan
mag'iz nobud bo'ladi, hujayralar ora-sidagi to'siqlar yo'qoladi. Natijada ketma-ket joylashgan
bunday hujay-ralarning bir nechtasidan uzun nay chalar paydo bo'ladi. Tuproqdan so'rib olingan
suv va unda erigan oziq moddalar shu naychalar orqali yuqoriga, ya'ni ildizdan poya, shox va
barglargacha ko'tariladi. Bundan tashqari yosh ildiz uzunasiga kesib qaralsa, unda bir-biridan
aniq farq qiladigan to'rtta qismni ko'rish mumkin (31-rasm). Ildizning uchini ildiz qinchasi o'rab
turadi.
4.Darsni mustaxkamlash uchun savollar:
1.Ildiz tukchasining tuzilishi mikroskopda qanday ko'rinadi?
2.Ildizning ko'ndalang kesigi qanday qismlardan iborat?
3.Ildizning uchi qanday qismlardan tashkil topgan?
Uy ga v azifa: Mavzuni o`qib o`rganib kelish
_______________________
Foydalanilgan adabiyotlar: 5-sinf darsligi, qo`shmcha
adabiyotlar .
Fan o`qituvchisi:___________________________________________________
O’quv ishlari bo’yicha direktor o’rinbosari: ____________________________
Sana:________“___” Botanika fani Sinf: 6- a
6- b
6- v
9- Mavzu . 1-laborat oriya mashg`ulat i. I ldiz t urlari va
ildizning t uzilishini o`rganish.
I.Darsning maqsadi:

a)ta’limiy maqsad: O’quvchilarga ildiz turlari va ildizning tuzilishini
o`rganish to`g`risida ma`lumotlar berish;
b)tarbiyaviy maqsad: O’quvchilarni tabiat va atrof muhitga nisbatan
ongli munosabatda bo’lishga undash, ekologik, iqtisodiy, ilmiy va
huquqiy tarbiya berish
c)rivojlantiruvchi maqsad: O`quvchilarning darslik va qo`shimcha
adabiyotlar ustida mustaqil ishlash ko`nikmalarini rivojlantirish.
d) shakllantiriladigan tayanch va fanga oid kompetensiyalar: Tk-1,
Tk-2, Tk-3, Tk-4, Tk-5, Tk-6, Xk-1, Xk- 2, Xk-3
II.Darsning turi: Amaliy, nazariy, aralash, noan`aviy,
ananaviy.
III.Darsning usuli: . Aqliy hujum, savol-javob, guruhlarda ishlash .
IV.Darsning jihozi: Darslik ,ko’rgazmali qurollar.
V.Didaktik jihoz: Tarqatma materiallar, slaydlar ,bukletlar.
VI.Texnik jihoz: Kadoskop,kampyuter, diaproyektor ekran.
VII.Darsuchun talab etiladigan vaqt: 45 minut:
Darsning t e xnologik xarit asi:
Dars bosqichlari Vaqt
Tashkiliy qism.
Yangi mavzuni boshlashga hozirlik
Ya ngi mavzuni yoritish
Guruhlarda ishlash. Yangi mavzuni tahlil qilish
Darsni yakunlash
Uyga beriladigan topshiriqlar
VIII.Darsning borishi (reja):
1.Tashkiliy qism : a) Salomlashish, b) tozalikni aniqlash,
d) davomatni aniqlash c) darsga tayyorgarlik ko`rish va dars
rejasi

2. Uyga vazifani so`rab baholash: a) og`zaki so`rov b) daftarni tekshirish
v) tarqatma materiallar orqali g) misollar yechish e) amaliy.
IX .Y angi mav zu bay oni :

sholg'om
lavlagi Makkajo 4
-
xorining
qo‘shimcha
ildizlari Ban’yan daraxtining tayanch
ildizlari
IldizmevalarIldizlaming shakl o‘zgarishlar (metamorfoz)i. Ildizlar bajaradigan vazifalariga qarab
turlicha shakllarda bo‘ladi. Bunday ildizlar shakli o‘zgargan, ya’ni metamorfozlashgan ildizlar
deyiladi.
Y angi mav zuni must ahk amlash
Uy ga v azifa: Mavzuni o`qib o`rganib kelish
_______________________
Foydalanilgan adabiyotlar: 5-sinf darsligi, qo`shmcha
adabiyotlar .
Fan o`qituvchisi:___________________________________________________

O’quv ishlari bo’yicha direktor o’rinbosari: ____________________________
Sana:________“___” Botanika fani Sinf: 6- a
6- b
6- v
10- Mavzu . Poya. Poyaning xilma-xilligi.
I.Darsning maqsadi:
a)ta’limiy maqsad: O’quvchilarga o'simlik novdasi to’g’risida
bilimlar berish.
b)tarbiyaviy maqsad: O’quvchilarni tabiat va atrof muhitga nisbatan
ongli munosabatda bo’lishga undash, ekologik, iqtisodiy, ilmiy va
huquqiy tarbiya berish
c)rivojlantiruvchi maqsad: O`quvchilarning darslik va qo`shimcha
adabiyotlar ustida mustaqil ishlash ko`nikmalarini rivojlantirish.
d) shakllantiriladigan tayanch va fanga oid kompetensiyalar: Tk-1,
Tk-2, Tk-3, Tk-4, Tk-5, Tk-6, Xk-1, Xk-3
II.Darsning turi: Amaliy, nazariy, aralash, noan`aviy,
ananaviy.
III.Darsning usuli: . Aqliy hujum, savol-javob, guruhlarda ishlash .
IV.Darsning jihozi: Darslik ,ko’rgazmali qurollar.
V.Didaktik jihoz: Tarqatma materiallar, slaydlar ,bukletlar.
VI.Texnik jihoz: Kadoskop,kampyuter, diaproyektor ekran.
VII.Darsuchun talab etiladigan vaqt: 45 minut:
Darsning texnologik xaritasi:
Dars bosqichlari Vaqt
Tashkiliy qism.
Yangi mavzuni boshlashga hozirlik
Ya ngi mavzuni yoritish
Guruhlarda ishlash. Yangi mavzuni tahlil qilish
Darsni yakunlash
Uyga beriladigan topshiriqlar
VIII.Darsning borishi (reja):
1.Tashkiliy qism : a) Salomlashish, b) tozalikni aniqlash,

d) davomatni aniqlash c) darsga tayyorgarlik ko`rish va dars
rejasi

2. Uyga vazifani so`rab baholash: a) og`zaki so`rov b) daftarni tekshirish
v) tarqatma materiallar orqali g) misollar yechish e) amaliy.
IX .Y angi mav zu bay oni :
: O'simliklarning turiga va o'sish sharoitiga qarab, poyalar turli xil
bo'ladi.
Poyalar tuzilishiga ko'ra, yogochpoya (terak, qayrag'och) va o
tpoyaga (arpa, ituzum) bo'linadi.
Yog'och poyali o'simliklardan har yili yangi kurtaklar hosil bo'ladi.
Natijada ko'p yillik yer ustki poya vujudga keladi.
O't poyalarning yer ustki poyalari esa ko'pincha bir mavsum yashaydi.
Poyalar juda kalta (piyozda) va haddan tashqari uzun bo'lishi
mumkin. Masalan, mirzaterakning balandligi 20—25 m ga yetsa,
Kaliforniyadagi sekvoyadendronlarniki 130—135 m, Avstra- liyadagi
evkaliptlarniki 150 m bo'ladi. Shuningdek, Janubiy Osiyoning tropik
o'rmonlarida boshqa daraxtlarga chirmashib o'sadigan Rotang palmasi
poyasining uzunligi 400 m ga yetishi barchani qiziqtiradi.
Poyalar shoxlagan (olma, yong'oq), shoxlamagan (palma), bargli
(jiyda, do'lana) yoki qipiqsimon bargli (saksovul, qandim) bo'ladi.
Shuningdek, poyalar fazoda joylashishiga qarab tik o'suvchi (terak, olma,
bug'doy va boshqalar), ko'tarilib o'suvchi (sebarga), o'raluvchi
(qo'ypechak, karnaygul). O'ra- luvchi poyalariga ega bo'lgan o'simlik
atrofdagi o'simlik yoki bironta tayanchga o'ralib oladi. Ток o'simligi ham
gajaklari yordamida bag'azlarga
O'rmalovchi poyalar yer yuzasida qo'shimcha ildizlar chiqarib o'sadi.
Qulupnay, g'ozpanja kabi o'simliklarning poyasi o'rmalovchi poya
hisoblanadi (37-rasm). Poyalarning yo'g'onligi ham har xil. Bular orasida
ipsimondan (pechaklar) to yo'g'onligi 10—11 m gacha (chinor va
yong'oq) yetadigan salobatli xillari ham bor. Poyalarning ko'ndalang
kesimi ham juda xilma-xil. U ko'pincha yumaloq, shuningdek, uch
qirrali (hilol), qanotli (burchoq), to'rt qirrali (rayhon) va hokazo. Poyalar
yuzasi silliq yoki tuklar bilan qoplanishi mumkin.
4. Darsni mustaxkamlash uchun savollar:
1,Poyalar tuzilishiga ko'ra necha xil bo'ladi?
2.Poyalarning qanday shakllari bo'ladi?
3.Eng baland mahalliy daraxtlardan qaysilarini bilasiz?

Uy ga v azifa: Mavzuni o`qib o`rganib kelish
_______________________
Foydalanilgan adabiyotlar: 5-sinf darsligi, qo`shmcha
adabiyotlar .
Fan o`qituvchisi:___________________________________________________
O’quv ishlari bo’yicha direktor o’rinbosari: ____________________________
Sana:________“___” Botanika fani Sinf: 6- a
6- b
6- v

biologiya dars ishlanma

Купить