Blender dasturida sahnani boshqarish va 3d model transformatsiyasi - Informatika va AT - Kurs ishlari

Dokument ma'lumotlari

Narxi	50000UZS
Hajmi	11.1MB
Xaridlar	4
Yuklab olingan sana	25 Sentyabr 2024
Kengaytma	doc
Bo'lim	Kurs ishlari
Fan	Informatika va AT

Sotuvchi

Lola Mamurova

Ro'yxatga olish sanasi 25 Sentyabr 2024

9 Sotish

Blender dasturida sahnani boshqarish va 3d model transformatsiyasi

Sotib olish

O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI MAKTABGACHA VA
MAKTAB TA’LIMI VAZIRLIGI
NIZOMIY NOMIDAGI TOSHKENT DAVLAT PEDAGOGIKA
UNIVERSITETI
Fizika-matematika fakulteti Matematika va informatika ta’lim yo‘nalishi
kunduzgi bo‘lim _______________________________ning
“ Kompyuter grafikasi va vizuallashtirish” fanidan
“ Blender dasturida sahnani boshqarish va 3d model
transformatsiyasi ” mavzusidagi
KURS ISHI
Ilmiy rahbar: Informatika va uni
o ‘ qitish metodikasi kafedrasi
p.f.d.,prof. _________________
TOSHKENT – 2024
1

MUNDARIJA:
KIRISH.....................................................................................................................4
I BOB. 3D MODELLASHTIRISH TUSHUNCHASI, GRAFIK
MUHARRIRLARNING IMKONIYATLARI
1.1. 3d grafik muharrirlar va ularning
imkoniyatlari……………………………..6
1.2. 3d grafik muharriri dasturi interfeysi va uskunalar paneli…………………11
II BOB BLENDER DASTURIDA SAHNANI BOSHQARISH. 3D MODEL
TRANSFORMATSIYASI
2.1. Blender dasturida sahnani boshqarish………………………………………..15
2.2. 3D model transformatsiyasi…………………………………………………..23
XULOSA…………………………………………………………………………34
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO’YXATI………………………….36
2

KIRISH
Mavzuning dolzarbligi. Hozirgi kunda axborot texnologiyalarning
yangilanishi, tarmoq texnologiyalarini rivojlanishi barcha sohalari singari o‘qitish
sohasida ham katta o‘zgarishlarga olib kelmoqda. Ma’lumotlarni uzatish tizimi
asosida o‘qitishni tashkil etishga turli yondashuvlar mavjud. Butun dunyo kompyuter
tarmog‘i tizimiga asoslangan turli kompyuterli multimedia texnologiyalarini va ilg‘or
o‘qitish texnologiyalarini umumlashtiruvchi yangicha o‘qitish virtual muassasalarni
zamonaviy informatsion jamiyatda axborot va bilimlarning tez sur’atlarda o‘sishi
masalasi yechimi sari olib boruvchi yo‘l sifatida qarash o‘rinli. Ma’lumki, axborot
almashinuvida insonning ko‘rish sezgi organi yordamida qabul qilingan axborot eng
samarali qabul qilinadi va u xotirada ham chuqur iz qoldiradi. Jumladan, tovush
vositasida berilgan axborot ham ijobiy ta’sir etadi. Ammo axborot almashinuvi
nafaqat so‘zlar va tovushlar, balki tasvirlar, ranglar, shakllar va dinamik harakatlar
bilan ham amalga oshiriladi. Buning yorqin dalili ommaviy axborot vositasi bo‘lgan
televideniya orqali uzatilayotgan turli xildagi kinolar, multfilmlar, kliplar va boshqa
ijtimoiy-madaniy ko‘rsatuvlar uchun uch o‘lchovli kompyuter dasturlari muhitida
yaratilgan sahna va personajlar, ularning harakatlarini keltirishimiz mumkin.
Shuningdek, ko‘pgina ilmiy tadqiqot obyektlari ustida ish olib borish va olinadigan
natijalar ham kompyuterli modellashtirishlarga asoslanadi.
3D modellashtirish va raqamli animatsiyaning qo‘llanish ko‘lami juda ham keng
bo‘lib, avvalambor ushbu sohani vizualligi va ixtiyoriy vaqtda o‘zgartirishlar kiritish
imkoniyati diqqatga sazovordir. Kompyuter grafikasini har xil matematik, algoritmik,
dasturiy, texnik vositalar majmuasi tashkil etadi. Boshqacha aytganda, bu puxta ilmiy
shu jumladan matematik bazaga ega fanlar kompleksidir. Gap shundaki, tasvir
monitor ekranida paydo bo‘lishidan avval bir qator almashtirishlardan o‘tadi va har
bir bosqichda o‘zining usul va algoritmlari qo‘llaniladi.
Kurs ishining maqsadi : Blender dasturida sahnani boshqarish va 3d model
transformatsiyasini o ‘ rganish .
3

Kurs ishining vazifalari:
-Kurs ishi mavzusiga doir adabiyotlarni tahlil qilish;
-3d grafik muharrirlar va ularning imkoniyatlarini bilan tanishish;
-3d grafik muharriri dasturi interfeysi va uskunalar panelini bilan ishlash;
-Blender dasturida sahnani boshqarishni o’rganish;
-3D model transformatsiyasi xususiyatlarini o’rganish.
Kurs ishning ob е kti. Blender dasturida sahnani boshqarish va 3d model
transformatsiyasini o ‘ rganish jarayoni .
Kurs ishining predmeti: Kurs ishning ob е kti. Blender dasturida sahnani
boshqarish va 3d model transformatsiyasini o ‘ rganish usul va vositalari .
Kurs ishi mundarija, kirish, ikki bob, to’rt fasl hamda xulosa va foydalanilgan
adabiyotlar ro’yxatidan iborat.
4

I BOB. 3D MODELLASHTIRISH TUSHUNCHASI, GRAFIK
MUHARRIRLARNING IMKONIYATLARI
1.1.3d grafik muharrirlar va ularning imkoniyatlar
Kompyuter grafikasidagi eng qiziqarli, lekin murakkab tasvir turlaridan biri bu –
uch o‘lchovli tasvir yoki uch o‘lchovli grafikadir. Grafikaning bu turida istalgan
koordinatalar o‘qi atrofida aylanuvchi, xohlagan tomondan ko‘rib chiqilishi mumkin
bo‘lgan hajmli virtual obyektlar ko‘rinishidagi 3D modellarini yaratish mumkin.
Obyektning uch o‘lchovli modelini yaratish jarayoni 3D modellashtirish deb ataladi.
3D modellashtirishning asosiy vazifasi kerakli obyektning vizual hajmli tasvirini
ishlab chiqishdan iborat. Bunda model haqiqiy obyektlarga mos kelishi yoki butunlay
xayoliy bo‘lishi ham mumkin. 3D grafikani yaratish 3 bosqichda amalga oshiriladi. 1.
3D modellashtirish bosqichi. Bunda 3D obyektining shakli yoki karkas modeli (1.1.1-
rasm) yaratiladi.
1.1.1-rasm
Jarayon 3D modellashtirish dasturiy vositasi yordamida real obyektni 3D
skanerlash (1.1.2-rasm) orqali yoki algoritmlar to‘plami yordamida amalga oshiriladi.
1.1.2-rasm
5

2. Dizayn va animatsiya bosqichi. Bunda 3D modelning yuzasiga rastrli yoki
tekstura bilan to‘ldirish, obyektning joylashuv o‘rni va hajmini belgilash, yorug‘lik
manbalarini o‘rnatish va sozlash, obyektlar harakatini yo‘lga qo‘yish kabi ishlar
amalga oshiriladi. 1
3. Rendering bosqichi tasvirni takomillashtirish, hosil bo‘lgan 3D grafikani
namoyish etish hamda chop etish (displey yoki maxsus 3D printer yordamida)
bosqichi hisoblanadi. Oddiy printerdan farqli o‘laroq, 3D printerda chop etish
jarayonida materiallar qatlamini ketma-ket yotqizish (o‘sish) orqali 3D obyekt
yaratiladi. Qatlamlarning har birini obyektning ingichka kesilgan kesmasi sifatida
ko‘rish mumkin.
1.1.3-rasm
3D modellashtirishdan foydalanishning imkoniyatlari cheksiz. Grafikaning bu
turi yangi sanoat turlarini yaratdi, mavjudlarida esa katta texnikaviy inqiloblarni sodir
etdi. Bu o‘zgarishlarni turli sohalarda samarali qo‘llash natijasida katta daromadlarga
erishildi. Misol tariqasida ayrim sohalar faoliyati bilan tanishamiz. Arxitektura. 3D
modellashtirish sohada juda katta imkoniyatlar eshigini ochib berdi. Qandaydir
binoni qurishdan oldin uning loyihasi ishlanadi. Avvalari loyihalarning aksariyati
1
Rixsiboyev T., Rixsiboyeva X., Tursunov S. Kompyuter grafikasi. Darslik. Toshkent: “Tafakkur qanoti”, 2018. -304 b
6

oddiy qog‘ozda aks ettirilgan bo‘lsa, endilikda bosma materiallarga ehtiyoj qolmadi.
3D modellashtirish kutilayotgan natijalarni ko‘rish, ular orqali binoga virtual sayohat
qilish imkonini beradi.
Kino sanoatida fantastik filmlardagi barcha maxsus effektlar, ya’ni qahramonlar,
zamon va makonlar siri 3D modellashtirish texnologiyasini qo‘llash natijasidir.
Avtomobilsozlik sanoatida 3D modellashtirish texnologiyalari transport
vositalari yangi modellari va ehtiyot qismlarini ishlab chiqarish hamda
loyihalashtirishda ishatiladi. 2
Buning natijasida qimmatli vaqt hamda mablag‘ni
tejashga erishiladi. Video o‘yin sanoatida 3D modellashtirish texnologiyalaridan
virtual dunyoni yaratish hamda fotosuratlarni 3D modelga aylantirishda
foydalaniladi. Sog‘liqni saqlash sohasida odam anatomiyasini tuzish, diagnostikaga
yordam berish, jarrohlik amaliyotlariga tayyorgarlik ko‘rish kabi ko‘plab
jarayonlarda 3D modellashtirishdan foydalaniladi. Sog‘liqni saqlash sohasi
mutaxassislari mazkur texnologiyalar yordamida o‘zlarining bilimlarini sezilarli
darajada oshirishmoqda.
1.1.4-rasm
2
Fayziyeva M.R., Bagbekova L.K. Kompyuter grafikasi.O‘quv qo‘llanma. Ilm ziyo zakovati. – Toshkent 2022.
7

1.1.5-rasm
3D modellashtirish – maxsus 3D grafik muharriri yordamida har qanday
obyektning uch o‘lchovli raqamli tasvirini yaratish san’ati. 3D grafik muharririda
yaratilgan obyekt 3D virtual modeli deb nomlanadi. Haqiqiy 3D dizayner turli xil 3D
grafik muharrirlari bilan mohirona ishlashga, yaratgan dizaynlari esa imkon qadar asl
nusxaga yaqin bo‘lishiga harakat qiladi. 3D dizayner bo‘lishni istagan shaxs maktab
yoshidanoq veb-sayt hamda o‘yinlar loyihalashtirishni o‘rgana oladi. 3
Keyinchalik u
o‘z mahorati yordamida katta daromad topish imkoniyatiga ega bo‘lishi mumkin.
Jadal taraqqiy etayotgan texnologiyalardan biri bo‘lmish 3D modellashtirish
dasturlarini o‘zlashtirish orqali 3D texnologiyalari olamida katta yutuqlarga erishish
mumkin. 3D modellashtirish dasturlari soni kundan-kunga ortib bormoqda. Ayrim
dasturlardan to‘lov orqali, ayrimlaridan esa tekin foydalanish mumkin. Demak, eng
ko‘p ishlatiluvchi dasturlar bilan tanishamiz.
3Ds Max Autodesk tomonidan ishlab chiqilgan dastur bo‘lib, unda 3D
modellashtirish va vizuallashtirish bilan bog‘liq deyarli barcha funksiyalar mavjud.
Dastur keng funksionalligi, dasturda mavjud plaginlar bilan mosligi va ko‘plab tayyor
modellarning mavjudligi tufayli butun dunyoda mashhur. Dasturdan ko‘proq
dizaynerlar, video o‘yin yaratuvchilari, me’morlar va animatorlar foydalanadi. Bu
dastur pullik hisoblanadi.
3
Mamarajabov M., Tursunov S. Kompyuter grafikasi va Web dizayn. Darslik. Toshkent,“Cho‘lpon”, 2013.
8

1.1.6-rasm
Cinema 4D dasturi Maxon kompaniyasi tomonidan ishlab chiqilgan bo‘lib, 3Ds
Max dasturining kuchli raqibi hisoblanadi. 4
U professional 3D modellashtirish,
animatsiya, simulyatsiya va namoyish etish uchun dasturiy ta’minot yechimi
hisoblanadi. Tezkor, kuchli, moslashuvchan va barqaror uskunalar to‘plami 3D
modellarni loyihalash, moushn grafikalar, vizual effektlar, VR/MR/ AR va video
o‘yinlar ishlab chiqish uchun qulay va samaralidir. Shuningdek, u 3D grafik
muharrirlar ichida o‘rganish eng oson bo‘lgan dastur hisoblanadi. Dasturdan to‘lov
orqali foydalaniladi.
1.1.7-rasm
4
S.Tursunov, M.Fayziyeva . Web dizayn. О‘quv qо‘llanma. – T.: Lesson Press , 202 2. 13.1 b.t.
9

Blender tez va barqaror rivojlanishi, mutlaqo bepul bo‘lganligi sababli 3D
muharrirlar orasida juda mashhur dastur hisoblanadi. 5
Dastur interfeysi ingliz tilida
berilgan. Dastur yordamida 3D modellashtirish, VFX, animatsiya, simulyatsiya,
renderlash, kompozitsiya, harakatni kuzatish, videomontaj va 2D animatsiya yaratish
mumkin. 3Ds Max va Cinema 4D dasturlari kabi 3D modellashtirish uchun qulay
hisoblanadi. Dasturdan bepul foydalanish mumkin. Tinkercad 3D modellashtirishni
boshlashni istovchilar uchun yaratilgan bo‘lib, u onlayn platformada 3D modellar
yaratish imkonini beradi.
Tinkercad onlayn xizmat sifatida loyihalarda turli qurilmalardan foydalanish, bir
vaqtning o‘zida bir necha odamga loyiha ustida ishlash imkonini beradi. Platformada
boshqa foydalanuvchilarning tayyor modellarini tahrirlash, shuningdek *.stl, *.obj va
*.svg formatidagi boshqa dasturlardan modellarni import qilish va tahrirlash mumkin.
Modellarni platformadan to‘g‘ridan to‘g‘ri 3D printerda chop etish uchun eksport
qilish yoki boshqa foydalanuvchilar modellarini yuklab olish va chop etish mumkin.
Dasturdan bepul foydalanish mumkin. Tinkercaddan foydalanish uchun
www.tinkercad.com rasmiy manziliga kiriladi
1.2.3d grafik muharriri dasturi interfeysi va uskunalar paneli
Keng ko'lamli modellarni yaratish va ular bilan ishlashning deyarli barcha
mavjud usullari bilan ifodalanadi. Primitivlar, poligonlar, NURBS egri chiziqlari,
Beze egri chiziqlari, metasferalar, mantiqiy operatsiyalar, Subdivision Surface va
asosiy haykaltaroshlik vositalari asosida obyektlarni loyihalash mumkin. 3Ds Maxda
bo'lgani kabi, dastur modelga qo'llaniladigan turli xil modifikatorlarni taklif qiladi.
Bugungi kunda 3D dizaynerlar tomonidan turli dasturiy vositalardan
foydalangan holda fazoviy modellashtirish jarayoni keng amalga oshirilmoqda.
Bunday dasturlar nafaqat rejalashtirilgan obyekt tasvirini ko‘rish, balki uni turli
burchaklardan ko‘rib chiqish, yaxshiroq idrok etish uchun uning animatsion kliplarini
5
Yuldashev U., Mamarajabov M., Tursunov S. Pedagogik Web dizayn. O‘quv qo‘llanma. Toshkent, “Voris”, 2013.
10

yaratish imkonini ham beradi. Blenderda multimedia vositalarining deyarli har
qanday turiga mos keladigan keng doiradagi vositalar mavjud. Dasturdan butun
dunyo dizaynerlari va studiyalar turli loyiha, reklama va badiiy filmlar yaratishda
foydalanadi. Dastur tez va samarali ishni ta’minlovchi yuqori sifatli 3D
arxitekturasiga ega. Blender dasturining yana bir o‘ziga xos xususiyati – u boshqa
mashhur 3D modellashtirish paketlariga nisbatan kichik hajmdagi 3D modellarni ham
*.blend kengaytmasida saqlay oladi. Blender dasturi Foundation tomonidan bepul
tarqatiladigan va dasturiy qo‘llabquvvatlanadigan ochiq kodli dasturiy ta’minot
hisoblanadi. Blender dasturini www.blender.org rasmiy saytidan bepul yuklab olish
mumkin. 6
3D-grafikaning keng tarqalishi kompyuterlarning narxini sezilarli darajada
oshirmasdan, ularning quvvatini oshirishga olib keldi. Foydalanuvchilar
imkoniyatlardan hayratda va ularni o'z kompyuterlarida sinab ko'rishni xohlashadi.
Ko'pgina yangi 3D xaritalar foydalanuvchilarga uy kompyuterlarida real vaqtda 3D
grafikalarni ko'rish imkonini beradi. Ushbu yangi tezlatgichlar o'zlarining apparat
imkoniyatlariga tayangan holda tasvirlarga realizm qo'shish va protsessorni chetlab
o'tib, grafik chiqishni tezlashtirish imkonini beradi.
3D imkoniyatlari hozircha faqat o‘yinlarda qo‘llanilsa-da, kelajakda biznes
ilovalari ham ulardan foydalanishi kutilmoqda. Misol uchun, kompyuter yordamida
dizayn allaqachon uch o'lchamli ob'ektlarni chiqarishi kerak. Endi yaratish va
loyihalash mumkin bo'ladi shaxsiy kompyuter imkoniyatlar tufayli. 3D grafika
odamlarning kompyuterlar bilan o'zaro munosabatini ham o'zgartirishi mumkin. 3D
dasturiy interfeyslardan foydalanish kompyuter bilan aloqa qilish jarayonini
hozirgidan ham osonlashtirishi kerak.
Dastur oynasini shartli ravishda beshta asosiy elementga bo‘lish mumkin:
1. Main Menu (Asosiy menyu). Dastur oynasining yuqori qismida joylashgan
bo‘lib, u dastuming deyarli barcha buyruqlarini o‘zida jamlaydi. Mazkur buyruqlami
6
Aripov M., Fayziyeva M., Dottayev S. Web texnologiyalar. O‘quv qo‘llanma. Toshkent, “Faylasuflar jamiyati”. 2013.
11

boshqa panellardan foydalanmasdan turib ham asosiy menyudan yuklash mumkin.
Har bir buyruqlar turkumi asosiy menyuning ma’lum bir kategoriyasiga jamlanadi.
2. Main Toolbar (Asosiy asboblar paneli). Asosiy menyuning quyi qismida
joylashgan bo‘lib, bu panelni “suzib yuruvchi” panel sifatida dastur oynasining
istalgan joyiga joylashtirish mumkin. Bu dastur paneli yakka yoki boshqa panellar
qatorining qismlaridan joy olishi mumkin.
Mazkur panel dasturining asosiy, ko‘p murojat etiladigan buyruq va
operatsiyalarini yuklash uchun mo’ljallangan.
3. Viewports (Proyeksiya oynalari). Dastur interfeysining asosiy katta qismini
egallovchi va odatda to‘rt qismga boiingan oynalardan iborat. Bu oynalar
Tor(Ustdan), yondan Left (Chapdan), Front (Oldidan) va Perspective (Perspektiva)
ko‘rinishlaridan iborat.
4. Command Panel (Buyruqlar paneli). Proyeksiya oynalarining o‘ng qismida
joylashgan asboblar paneli boiib, olti bo’lim va tushuvchi o‘ramlardan ( свитков )
iboratdir. Mazkur paneldan foydalanib, obyekt va primitivlami tasvirlash, ulami
modifikatsiya qilish, dastur utilitlaridan foydalanish va hokazo amallami bajarish
mumkin. Har bir qism ( вкладка ) shu buyruqqa tegishli tushuvchi, mazkur
buyruqlarni sozlovchi o‘ramlami o‘z ichiga jamlaydi.
5. Lover Interface Bar (Dastur interfeysining quyi qatori). Dastur interfeysining
quyi qismida joylashgan bo’lib, unda koordinatalami kiritish, yuklangan buyruqni aks
ettiruvchi maydon, Max Script buyruqlarini kiritish maydoni, proyeksiya oynalari
bilan ishlash, animatsiya qilish va hokazo buyruqlar bilan ishlovchi tugmalar o’rin
olgan.
Tushib keluvchi menyu dastur oynasining yuqori qismidan o'rin olgan bo’lib, bu
dastur buyruq va imkoniyatlarini o‘zida jamlovchi asosiy qator hisoblanadi. Asosiy
menyu ayniqsa dasturdan yangi foydalanuvchilar uchun qulaylik tug‘diradi. Asosiy
menyu qatori quyidagi punktlardan iborat: File (Fayl), Edit (Tuzatish), Tools (Ishchi
qurollar), Group (Yaxlitlash), Views (Ko‘rinish), Create (Yaratish), Modifiers
12

(Modifikatorlar), Character (Personaj), reactor, Animation (Animatsiya), Graph
Editors (Grafik redaktorlar), Rendering (Tasvirlash), Customize (Sozlash),
MAXScript i Help (Spravka). 3DS Maxning asosiy menyusi boshqa dasturlardan
farqli o’laroq o‘zgarmay qolmoqda, shuning uchun dasturning asosiy punktlariga har
doim murojaat etish mumkin. Agarda buyruqqa tugmalar bilan ishlash biriktirilgan
bo’lsa, u holda buyruq yonida tugmalar ketma-ketligi o‘z aksini topadi. Biror - bir
menyu qismining buyrug’i yonida joylashgan strelka buyruqning qo‘shimcha
punktlariga yo‘1 ochadi. Buning uchun menyu buyrug‘i yonidagi strelkaga kursorni
olib borish kifoya.
Buyruqlarning hammasi ham birday faol emas, agar buyruq faol bo‘lmasa, u
holda menyu buyruq yozuvlari kulrang tusda bo’ladi. Masalan: Bir obyektlarni tanlab
olinsa va menyu qismidan yaxlitlash buyrug’iga kirilsa bu buyruq amal qilmaydi,
lekin ikki va undan ortiq elementlami birato’la belgilansa mazkur buyruqni qo’llasa
bo’ladi.
Tushib keluvchi menyu dastur oynasining yuqori qismidan o'rin olgan bo’lib, bu
dastur buyruq va imkoniyatlarini o‘zida jamlovchi asosiy qator hisoblanadi. Asosiy
menyu ayniqsa dasturdan yangi foydalanuvchilar uchun qulaylik tug‘diradi. Asosiy
menyu qatori quyidagi punktlardan iborat: File (Fayl), Edit (Tuzatish), Tools (Ishchi
qurollar), Group (Yaxlitlash), Views (Ko‘rinish), Create (Yaratish), Modifiers
(Modifikatorlar), Character (Personaj), reactor, Animation (Animatsiya), Graph
Editors (Grafik redaktorlar), Rendering (Tasvirlash), Customize (Sozlash),
MAXScript i Help (Spravka). 3DS Maxning asosiy menyusi boshqa dasturlardan
farqli o’laroq o‘zgarmay qolmoqda, shuning uchun dasturning asosiy punktlariga har
doim murojaat etish mumkin. Agarda buyruqqa tugmalar bilan ishlash biriktirilgan
bo’lsa, u holda buyruq yonida tugmalar ketma-ketligi o‘z aksini topadi. Biror - bir
menyu qismining buyrug’i yonida joylashgan strelka buyruqning qo‘shimcha
punktlariga yo‘1 ochadi. Buning uchun menyu buyrug‘i yonidagi strelkaga kursorni
olib borish kifoya.
13

II BOB BLENDER DASTURIDA SAHNANI BOSHQARISH. 3D MODEL
TRANSFORMATSIYASI
2.1. Blender dasturida sahnani boshqarish
Blender - bu 3D grafiklarni yaratish va tahrirlash uchun bepul dasturdir. O'zaro
faoliyat platformalar, ochiq manba kodi, foydalanish imkoniyati va funksionalligi
tufayli paket nafaqat yangi boshlanuvchilar orasida, balki ilg'or 3D modelerlari
orasida ham munosib shuhrat qozondi. Dastur yanada rivojlanib borayotganligi
sababli, u tobora jiddiyroq loyihalar uchun ishchi vosita sifatida tanlanishi ham
ajablanarli emas. Aslida, ushbu dastur xususiyatlari va funksionallik soni bo'yicha
ilg'or 3D grafik paketlardan deyarli kam emas. Va unda hamma narsa bepul.Dastur
3D grafikalar bilan tanishish va 3D obyektlarini yaratish va tahrirlashda asosiy
vositalarning ishlashi uchun katta yordam beradi, chunki Blender professional uch
o'lchamli tahrirlovchilarda alohida topilgan variantlar to'plamini birlashtiradi. Aytish
mumkinki, unda 3D modellarni yaratish uchun har bir taniqli dasturning ozgina qismi
mavjud. Lekin, shu bilan birga, u boshqa ilovalardan farqli o'laroq, butunlay
mustaqil, noyob 3D grafika paketidir. Keling, sizga bu haqida batafsil aytib beraylik.
Blender 3D grafikalarni yasash va tahrirlash, vizualizatsiya, animatsiya,
kompyuter o'yinlarini yaratish va hatto haykaltaroshlik qilish uchun mo'ljallangan
dastur sifatida ish olib boradi. 7
Jiddiy apparat resurslarini talab qiladigan jiddiy dastur
deb ayta olamiz. Biroq, o'rnatish fayllarini yuklab olish bosqichidagi paketning
dastlabki ajablanarli joyi shundaki - ularning miqdori 70 Mb atrofida. Ushbu
darajadagi dasturiy ta'minot uchun aql bovar qilmas xususiyat! Shunga qaramay,
ishlab chiquvchilar dasturni to'liq ishlaydigan va mukammal ishlashni namoyish
etadigan barcha zarur funksiyalar bilan ta'minlashga muvaffaq bo'lishdi. Qo'shimcha
afzalligi bu - paketning barqaror va tez rivojlanishida bo'lib, bu xususiyat uchun
professional mutaxassislar jamoasidan minnatdormiz.
7
K.M.Gulyamov, U.M.Mirsanov, D.D.Djurayev. Rastr grafikasi asoslari // O‘zbekiston Respublikasi Oliy va o‘rta maxsus
ta’lim vazirligi tomonidan profesional ta’limning yo‘nalishi 3.52.01.03 – Kompyuter grafikasi va dizayn operatori kasbi
bo‘yicha ta’lim olayotgan o‘quvchilar uchun o‘quv qo‘llanma. “Xalq” nashriyoti. Toshkent, − 2022. – 160 б.
14

Bugungi kunda bu to'la mukammal 3D redaktor bo'lib, unda foydalanuvchi to'liq
dasturlashtiriladigan interfeys va noyob ichki fayl tizimi bilan tanishadi. Dasturning
ko'rinishi bir qarashda noqulay va tushunarsizdek tuyulishi mumkin, ammo tezkor
tugmalarni o'rnatgandan so'ng, Blenderda ishlash oson va qulay bo'ladi. Dasturlash
tili sifatida dastur Pythondan foydalanadi, unda siz o'zingizning vositalaringizni
yaratishingiz, interfeysni tahrirlashingiz va dasturning ishlash tamoyilini
o'zgartirishingiz mumkin. Ajoyib bonus - bu har ikkala bit o'lchamdagi turli xil
operatsion tizimlarda paketning mavjudligi: OC Windows, GNU/Linux va Mac OSX
bilan ishlaydigan kompyuter egalari dasturni o'zlashtirishlari mumkin. 8
Blender imkoniyatlariga nazar solamiz.Keling, ushbu dasturning har bir vositasi
ishlashini batafsil ko'rib chiqmasdan, bu noyob tahrirlovchining barcha
xususiyatlarini qisqacha yoritishga harakat qilamiz. Barcha dasturlarda bo'lgani kabi,
foydalanuvchi bir xil sahnada yoki kompyuter oynasida ishlaydi. Bu yerda 3D model
bevosita yaratiladi va tahrirlanadi, shuningdek aylantiriladi, ko'chiriladi,
masshtablanadi va hokazo. Shuningdek, u animatsiya, tekstura va vizualizatsiya
jarayonlari bilan bog'liq barcha o'zgarishlarni aks ettiradi.
Blender dasturi o‘rnatib bo‘linganidan so‘ng dastur ishga tushiriladi. Blender
ishga tushirilganda, oynaning markazida muloqot oynasi hosil bo‘ladi. Unda
loyihalarni yaratish yoki oldin yaratilgan blend-fayllarni ochish imkoniyatlari
mavjud. Blender dasturi 3D grafika va animatsiya yaratuvchi dasturlar kabi murakkab
interfeysga ega. Blender dasturi interfeysini foydalanuvchi o‘z xohishiga qarab
sozlab olishi mumkin. Blender dasturida klaviaturadagi tugmachalar bilan bir qatorda
Numpad (raqamlar) bloki ham faol ishlatiladi. Agar kompyuterda Numpad bloki
mavjud bo‘lmasa, sozlamalarni o‘zgartirish yoki interfeysdagi tugmachalardan
foydalanish mumkin.
8
U.Yuldashev, M.Mamarajabov, S.Tursunov. Pedagogik Web dizayn. O‘quv qo‘llanma.Toshkent, “Voris”, 2013.
15

2.1.1-rasm. Blender dasturi interfeysi
Dastur interfeysi:
a) menyular bandi;
b) uskunalar paneli;
d) kamera;
16

e) 3D kursor;
f) vaqt chizig‘i;
g) kub;
h) chiroq;
j) loyiha tarkibi;
i) joylashuv funksiyalari.
Blender dasturi interfeysining 4 ta asosiy sohaga bo‘linganini ko‘rishimiz
mumkin:
• 3D Viewport – obyektlarning 3D ko‘rinishdagi transformatsiyasi (1);
• Outliner – obyektlar menejeri (2);
• Properties – moslamalar, sahnalar va boshqalarni o‘rnatish (3);
• Timeline – animatsiya yaratish uchun vaqt shkalasi (4).
2.1.2-rasm.
17

2.1.3-rasm
Har bir sohada bitta muharrir mavjud bo‘lib, uning yordamida sohadagi
ko‘rinish holatlarini o‘zgartirish mumkin. 9
Buning uchun har bir tahrirlovchining
sarlavhasida maxsus tugmacha bo‘lib, u bosilganda, dasturda mavjud tahrirlovchilar
oynasi ro‘yxati paydo bo‘ladi (2.1.3-rasm).
2.1.4-rasm
3D Viewport dasturning asosiy oynasi bo‘lib, unda sahnani tashkil etuvchi uch
o‘lchovli obyekt yaratish, tahrir qilish, animatsiya yaratish hamda yuklangan 3D
sahnani aks ettirish imkoniyati mavjud. Image Editor ko‘rish sohasi bo‘lib, obyektlar
tasviri, 2D grafika va tekstura shaklida aks ettiriladi. UV Editor 3D obyektlarga
9
U.M.Mirsanov, P.E.Nuraliyeva, N.A.Karimova. Kompyuter grafikasi va web dizayn fanidan laboratoriya ishlari // Navoiy:
NAVOIY, 2022. – 136.
18

tasvir, teksturalar kabi 2D resurslarini biriktirish uchun ishlatiladi. Compositor
kompozitsiya uchun obyektlar tugunlarini boshqarish imkonini beradi. Texture Node
Editor Blender dasturida tekstura tugunlarini o‘zaro bog‘lash imkonini beradi.
Geometry Node Editor tugunlar guruhini tahrirlash uchun ishlatiladi. 10
Ushbu
tugunlar guruhi obyekt geometriyasini o‘zgartirish uchun ko‘plab operatsiyalarni
belgilashi mumkin. Shader Editor ko‘rsatish uchun ishlatiladigan materiallarni
tahrirlashda ishlatiladi. Video Sequencer videoni tahrirlash uchun ishlatiladigan
vosita hisoblanadi. Movie Clip Editor muharriri videolarni tomosha qilish yoki
niqoblash uchun ishlatiladi. 11
Blender dasturida 3D Viewport muharririning asosiy sohasi sahna yoki 3D
deb nomlanadi. Sahnalar – 3D model tashkil qilishning bir usuli. Har bir blend
faylida bir nechta sahna bo‘lishi, u obyekt va materiallarni o‘zaro almashishi
mumkin. Blender dasturi yangi fayl sahnasi uchta obyekt: kub, kamera va chiroqni
o‘z ichiga oladi (2.1.5-rasm)
2.1.5-rasm
Kub dastur ishga tushishi bilan yorqin konturda faol bo‘ladi. Kamera yakuniy
sahnada 3D modelning qaysi burchak ostida va qanday masofadan ko‘rinishini
sozlaydi. Animatsiya yaratish jarayonida obyektlar kamera yordamida
harakatlantiriladi. Chiroq – yorug‘lik manbai. Uning yordamida yakuniy model
10
Mamarajabov M., Tursunov S. Kompyuter grafikasi va Web dizayn. Darslik. Toshkent,“Cho‘lpon”, 2013.
11
Yuldashev U., Mamarajabov M., Tursunov S. Pedagogik Web dizayn. O‘quv qo‘llanma. Toshkent, “Voris”, 2013.
19

yorug‘likka ega bo‘ladi. 12
Blender dasturida moslamalarni tanlash sichqonchaning
chap tugmachasini bir marta bosish orqali amalga oshiriladi. Tanlangan obyekt
nomi interfeysning yuqori chap burchagida ko‘rsatiladi (2.1.6-rasm)
2.1.6-rasm
Obyektlarni Outliner muharririda ham tanlash mumkin. Bu yerda ularni qayta
nomlash, berkitish, saralash kabi amallarni bajarish mumkin (2.1.7-rasm).
2.1.7-rasm
3D model oldindan qanday ko‘rinishini ko‘rish uchun klaviaturadan “F12”
tugmachasi bosiladi. Ko‘rish sahnasi alohida oyna ko‘rinishida ochiladi. 3D
Viewport sahnasiga qaytish uchun “Esc” tugmachasini bosiladi. Kamera
ko‘rinishini klaviaturaning raqamli panelidagi 0 tugmachasini bosish orqali ham
ko‘rish mumkin. Ortga qaytish uchun yana 0 tugmachasi bosiladi ( 2.1.8-rasm )
12
T.Rixsiboyev, X.Rixsiboyeva, S.Tursunov. Kompyuter grafikasi. Darslik.Toshkent: “Tafakkur qanoti”, 2018. -304 b .
20

2.1.8-rasm
Blender dasturida obyektlardan tashqari, sahnada qizil X va yashil Y o‘qlari
bo‘lgan 3D kursor mavjud. 3D kursor, asosan, yangi obyektni joylashtirish,
obyektning markaziy nuqtasini siljitish uchun ko‘rsatkich sifatida ishlatiladi. 13
Faol
holatda 3D kursor sahnaning markazida, X va Y o‘qlari kesishmasida joylashgan
bo‘lib, uni boshqa joyga ko‘chirish uchun uskunalar panelidagi “Kursor” uskunasi
tanlanadi va u 3D kursorni harakatga keltiradi (2.1.9-rasm)
2.1.9-rasm
Blender dasturidagi asosiy transformatsiyalar 3D modelni “Move”
(harakatlantirish), “Rotate” (aylantirish) va “Scale” (masshtablash) vazifalarini o‘z
ichiga oladi. Bularning barchasini “Transform” uskunasini tanlab ham amalga
oshirish mumkin (6). Har bir 3D model transformatsiyasi tanlanganda, obyekt
ustida markerlar paydo bo‘ladi.
13
Rixsiboyev T., Rixsiboyeva X., Tursunov S. Kompyuter grafikasi. Darslik. Toshkent: “Tafakkur qanoti”, 2018. -304 b
21

2.1.10-rasm
2.1.11-rasm
3D model transformatsiyalarini amalga oshirishda tezkor tugmachalardan
ham foydalanish mumkin. 14
G, R, S tugmachalarini bir marta bosish (ushlab
turmaslik, shunchaki bosish) orqali quyidagi tarnsformatsiyalar bajariladi: G –
Move – tanlash / ko‘chirish; R – Rotate – aylantirish; S – Scale – o‘lchamini
o‘zgartirish.
2.2. 3D model transformatsiyasi
Blender dasturida modellashtirilmoqchi obyekt turiga qarab tahrirlash
rejimlarining har xil turlari mavjud. Har bir rejim turlicha o‘zgarishlarni amalga
oshiradi. Tahrirlash rejimlari to‘plami obyekt turiga bog‘liq. Masalan, kubni olti
xil rejimda tahrirlash mumkin. Kub obyekti Mesh obyektlar guruhiga mansub
bo‘lib, u vertikal (Vertex), qirra (Edge) va yuza (Face) tuzilmalaridan tashkil
14
M.Mamarajabov, S.Tursunov. Kompyuter grafikasi va Web dizayn. Darslik.Toshkent,“Cho‘lpon”, 2013.
22

topgan (1). Dastur “Object Mode” rejimida turganida kub bilan ishlashning
umuman imkoni yo‘q. Shuning uchun “Edit Mode” rejimiga o‘tish zarur.
15
Blenderda “Edit Mode” rejimiga o‘tish klaviaturaning “Tab” tugmachasini bosish
orqali amalga oshiriladi. Bundan tashqari, 3D Viewportda ochiluvchi ro‘yxat
yordamida ham obyektni o‘zgartirishning boshqa rejimiga o‘tish mumkin (2).
“Edit Mode” rejimi “Move”, “Rotate” va “Scale” obyekt transformatsiyalari kabi
ishlaydi. Biroq transformatsiyalar vertikal, qirra va yuzalargagina qo‘llaniladi. 3D
modelning “Edit Mode” rejimidagi elementlarni tanlash, obyektlar singari,
sichqonchaning chap tugmachasini bosish orqali amalga oshiriladi. Agar bir nechta
elementni tanlash kerak bo‘lsa, u holda “Shift” tugmachasi bosib turiladi.
2.2.1-rasm
15
Aripov M., Fayziyeva M., Dottayev S. Web texnologiyalar. O‘quv qo‘llanma. Toshkent, “Faylasuflar jamiyati”. 2013.
23

2.2.2-rasm
Har bir obyekt markaz vazifasini bajaruvchi markaziy nuqtaga ega bo‘ladi. U
obyekt rejimida ham, tahrirlash rejimida ham aks etadi. Obyektning koordinatalari
markaziy nuqtaning joylashuvi bilan belgilanadi. “Object Mode” rejimidagi barcha
jarayonlar unga nisbatan amalga oshadi. 16
Masalan, “Rotate” (R) tugmachasi
bosilganda, markaziy nuqta kubning markazida bo‘lsa, kub o‘z joyida aylanadi (3).
3D modelning markaziy nuqtasini o‘zgartirish uchun sichqonchaning o‘ng
tugmachasi bosiladi. Hosil bo‘lgan kontekst menyudan “Set Origin – Origin to 3D
Cursor” bandi tanlanadi. Ya’ni 3D kursor joylashgan joyni markaziy nuqta deb
qabul qiladi (4).
16
Shay Howe. LEARN to code HTML&CSS: develop&style websites. New readers, USA, 20 20 .
24

2.2.3-rasm
2.2.4-rasm
Blender dasturida 3D modellashtirish uchun ko‘plab obyektlar mavjud.
Bunday obyektlardan biri Mesh obyektlardir. 17
Ulardan murakkab shakllar
yaratishda foydalaniladi. Mesh obyektlarga misol sifatida kub, silindr, sfera va
hokazolarni keltirish mumkin. Blender dasturida 10 ta mesh obyekt mavjud, 3D
Viewport muharriri paneli orqali “Add—Mesh” qo‘shish mumkin (5).
17
M.Aripov, M.Fayziyeva, S.Dottayev. Web texnologiyalar. O‘quv qo‘llanma.Toshkent, “Faylasuflar jamiyati”. 2013.
25

2.2.5-rasm
- Plane – tekislik. Bu mesh 3D obyekt emas, u tekis va qalinlikga ega emas.
Undan sirt, yuza, pol va oynalar yasaladi. U stol ustida yotgan qog‘ozga o‘xshaydi
(a); - Cube – Blenderning asosiy 3D mesh obyekti. U to‘rtburchak modellarni
loyihalash uchun juda qo‘l keladi (b); - Circle obyekti 3D obyekt sifatida
ko‘rinmaydi, lekin uni 3D ko‘rinishida shakllantirish mumkin (c); - UV Sphere –
doira va segmentlardan hosil bo‘lgan shar. 18
U parallellar va meridianlardan iborat
globusga o‘xshaydi (d); - Ico Sphere – uchburchaklardan hosil bo‘lgan shar (e); -
Cylinder silindr ko‘rinishidagi 3D obyektlarni hosil qilishda ishlatiladi (f); - Cone
konus ko‘rinishidagi 3D obyektlarni hosil qilishda ishlatiladi (g); - Torus
yordamida silindrga o‘xshash ikki tomoni ochiq 3D obyektlar yaratiladi (h); - Grid
– qismlarga ajratilgan tekisliklardan tashkil topgan kvadratik panjara (i); - Monkey
maymun boshi kabi 3D model qo‘llaniladigan hodisalarni testdan o‘tkazish
(yaratilgan 3D model buzilmasligi uchun rang, teksturalarni sinab ko‘rish)da
ishlatiladi (j).
18
Jennifer Niederst Robbins. Learning Web design. O‘Reilly. Canada, 2018
26

Shuningdek, bu menyuni klaviaturaning “Shift + A” tugmachalar birikmasi
orqali ham chaqirish mumkin.
2.2.6-rasm
Avval yaratilgan 3D modellar rangi kulrang edi. 3D modellashtirish uchun
shakl yaratishning o‘zi yetarli emas, uni tegishli xususiyatlar bilan ham ta’minlash
zarur. Aksariyat hollarda obyektning xususiyatlari tashqi ko‘rinishiga qarab
baholanadi. Masalan, sfera kulrang rangda bo‘lsa, obyekt salmoqliroq tuyuladi. 3D
modellashtirish muhitida 3D obyektning rang xususiyatlarini o‘zgartirish oddiy
grafik muharrirlarida rangni o‘zgartirish kabi emas. Ya’ni bu yerda obyekt rangni
emas, balki materialni biriktiriladi. Bunda obyektning rangi oz bo‘lsada
ahamiyatga ega bo‘lib, bu jarayonda boshqa ko‘plab aks ettirish, shaffoflik,
yorug‘likning sinishi kabi vizual xususiyatlar paydo bo‘ladi. Blender dasturida bir
xil material ko‘plab obyektlarga yoki aksincha, bitta obyektga bir nechta material
qo‘llanilishi mumkin. Masalan, kubning har bir yuzi bilan alohida materialni
bog‘lash mumkin. Materiallarni sozlash uchun “Material Properties” bandi
tanlanadi (1).
27

2.2.7-rasm
Obyektga material qo‘shish uchun “New” tugmachasini bosish kerak, shunda
yangi material yaratiladi (2).
2.2.8-rasm
Materiallar to‘g‘ridan to‘g‘ri ro‘yxatda yoki material tanlash/yaratish bloki
orqali o‘zgartirilishi mumkin. Agar boshqa material tanlansa yoki nusxa ko‘chirish
orqali yangisi yaratilsa, dastur mavjud uyadagi eskisini almashtiradi. 19
Agar
obyektga bir nechta material qo‘llanilsa, ularning har biri o‘z uyasiga qo‘shiladi.
“Edit Mode” rejimida “Assign”, “Select” va “Deselect” tugmachalari paydo
bo‘ladi. “Assign” tanlangan uya materialini to‘rli obyektlarning alohida yuzalariga
yoki guruhlangan yuzalarga beradi (3).
19
Rixsiboyev T., Rixsiboyeva X., Tursunov S. Kompyuter grafikasi. Darslik. Toshkent: “Tafakkur qanoti”, 2018.
28

2.2.9-rasm
Keyingi xossa “Preview” deb nomlanib, u oldindan ko‘rish uchun maxsus
panel hisoblanadi. Uning vazifasi materialning obyektda qanday ko‘rinishini
ko‘rsatishdan iborat (4).
2.2.10-rasm
“Surface” panelida “Use Nodes” deb nomlangan tugmacha orqali materialdan
foydalanish mumkin. “Base Color” parametri asosiy rangni belgilaydi. Maydonga
bosilganda, rang g‘ildiragi hosil bo‘ladi va kerakli rang tanlanadi. “Metallic”
parametri obyektning sirtiga metall yorqinlikni beradi (5).
29

2.2.11-rasm
Teksturalar material sirtida qo‘llaniladi. Ular obyektga biriktirilgan
materiallarni yanada real jonlantirish imkonini beradi. Yaratilgan material
obyektga biriktirilmasdan turib, teksturadan foydalanib bo‘lmaydi. Teksturalardan
foydalanish uchun “Shading” rejimiga o‘tiladi (6).
2.2.12-rasm
Ushbu muharrirda masshtablash, harakatlanish 3D Viewportda bo‘lgani kabi
ishlaydi. Agar obyektga material qo‘shilgan bo‘lsa, u shu zahoti ikkita tugunga ega
bo‘ladi. Tugunlar yon tomonlarida kichik nuqtalar bo‘lib, ular orqali tugunlar
ulanadi. Natijada, bitta tugun boshqasining ba’zi xususiyatlariga ta’sir qiladi. Agar
obyektga tekstura qo‘shish kerak bo‘lsa, “Add → Tekstura” bandidan
foydalaniladi .
30

2.2.13-rasm
Masalan, “Brick Texture” qo‘shamiz va tugunni asosiy tugunning “Base
Color” xususiyati bilan ulaymiz.
2.2.14-rasm
“Brick Texture” tugunida teksturani moslashuvchan ravishda o‘zgartirish
imkonini beruvchi ko‘plab sozlamalar mavjud. Biroq tekstura kubning barcha
tomonlarida aks etavermaydi. Buning uchun yana boshqa tugunni qo‘shish kerak
bo‘ladi: “Add → Input → Texture Coordinate”. Hosil bo‘lgan “Texture
Coordinate” “UV” tugunni “Brick Texture”dagi “Vector” bilan bog‘laydi
31

XULOSA
Xulosa o‘rnida shuni aytish mumkinki, rivojlanayotgan zamonimizning har bir
jabhasida uch o‘lchovli modellashtirish muhim ahamiyat kasb etmoqda va o‘zining
kerakliligini bildirmoqda. Jumladan, arxitektura-qurilish ishlarida ham. Kurs ishi uch
o‘lchovli modellashtirish bo‘yicha nazariy va amaliy bilimlarni bir-biriga bog’lagan
holda tayyorlandi. Demak, Geometrik ob’ektlar majmuasini bir qiymatli ifodalovchi
uchlar deb ataluvchi nuqtalar to‘plami modellashtirish masalasining yechimi natijasi
hisoblanadi. Real borliqni vizuallashtirish uch o‘lchovli grafik axborotlarni paydo
bo‘lishiga va ularni qayta ishlash texnologiyalarining takomillashuviga asos bo‘lib
xizmat qiladi. Bu kabi axborotlar jamiyat rivojiga, ilm-fanning yangi qirralarini
ochilishiga, jamiyat a’zolarining borliqni butunligicha his qilishlariga xizmat qiladi.
3D modellashtirish o‘zida maxsuslashtirilgan dasturiy ta’minotdan foydalanib
3D-modelini ishlab chiqish tartibini ifodalaydi. Uch o‘lchovli model chiziqlari va egri
sirtlar bilan o‘zaro bog‘langan ko’pgina nuqtalar yordamida yaratiladi. Uch o‘lchovli
modellashtirish qo‘llaniladigan sohalar doimo kengayib bormoqda, ular quyidagilar:
o‘yinlar, ya’ni realistik persanajlarning modellashtirilishi amalga oshirilib ; tibbiyot-
inson tanasi organlarining alohida modellarining yaratilishi; muhandislik-transport
vositalari , yangi qurilma va inshootlari modelini ishlab chiqilishi ; kinomatografiya-
turlicha maxsus effektlar va hayoliy personajlar yaratish kabi sohalarni qamrab
olmoqda. Shuningdek reklama sohasida ham 3D-modellashririshdan yetarlicha
foydalanib kelinmoqda.Bugungi kunda o‘yinlarga haddan tashqar qiziqish kuchayishi
shu narsaga olib keldiki, 3D-dasturiy vositalarni ishlab chiqaruvchilar ancha
takomillashgan ilovalarni yaratishga majbur bo‘lmoqdalar. Uch o‘lchovli
modellashtirishning yangi imkoniyatlari mutfilm qahramonlarini yaratishga ketadigan
vaqtni sezilarli darajada kamaytirdi. Xulosa qilib , aytganda 3D animatsiyalardan har
bir sohada foydalanilmoqda.
3D grafika (uch o'lchamli grafika)- bu maxsus turdagi kompyuter grafikasi - 3D
ob'ektlar (uch o'lchovli ob'ektlar) tasvirlarini yaratish uchun foydalaniladigan usullar
va vositalar to'plami.
33

3D tasvirni ikki o'lchovlidan ajratish qiyin emas, chunki u maxsus dasturiy
mahsulotlardan foydalangan holda 3D sahna modelining tekislikka geometrik
proyeksiyasini yaratishni o'z ichiga oladi. Olingan model haqiqatdan olingan ob'ekt
bo'lishi mumkin, masalan, uy, mashina, kometa modeli yoki u butunlay mavhum
bo'lishi mumkin. Bu uch o'lchovli modelni qurish jarayoni deyiladi va birinchi
navbatda modellashtirilgan ob'ektning vizual uch o'lchovli tasvirini yaratishga
qaratilgan.
Bugungi kunda uch o'lchovli grafikalar asosida siz haqiqiy ob'ektning yuqori
aniqlikdagi nusxasini yaratishingiz, yangi narsalarni yaratishingiz, eng real bo'lmagan
dizayn g'oyalarini hayotga olib kelishingiz mumkin.
3D grafika texnologiyalari va 3D bosib chiqarish texnologiyalari inson
faoliyatining ko'plab sohalariga kirib keldi va katta daromad keltirdi.
3D tasvirlar bizni har kuni televizorda, filmlarda, kompyuterlar bilan ishlashda
va 3D o'yinlarda, reklama taxtalaridan tortib, 3D grafikaning to'liq quvvati va
yutuqlarini namoyish etadi.
Zamonaviy 3D grafika yutuqlari quyidagi sohalarda qo'llaniladi:
Kinematografiya va animatsiya- Uch o'lchovli belgilar va real maxsus
effektlarni yaratish. Yaratilishi: kompyuter o'yinlari 3D belgilarni ishlab chiqish,
Virtual reallik muhit, o'yinlar uchun 3D ob'ektlar.
Reklama- 3D grafika imkoniyatlari sizga mahsulotni bozorga foydali tarzda
taqdim etish imkonini beradi, 3D grafika yordamida siz kristalli oq ko'ylak yoki
shokolad chiplari bilan mazali popsicles va hokazo illyuziyasini yaratishingiz
mumkin. Shu bilan birga, haqiqiy reklama qilingan mahsulotda chiroyli va sifatli
tasvirlar orqasida osongina yashiringan ko'plab kamchiliklar bo'lishi mumkin.
34

FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO’YXATI:
1. Mirziyoyev Shavkat Miromonovich. Tanqidiy tahlil, qat’iy tartib-intizom
va shaxsiy javobgarlik – har bir rahbar faoliyatining kundalik qoidasi
bо‘lishi kerak. Mamlakatimizni 2016 yilda ijtimoiy-iqtisodiy
rivojlantirishning asosiy yakunlari va 2017 yilga mо‘ljallangan iqtisodiy
dasturning eng muhim ustuvor yо‘nalishlariga bag‘ishlangan Vazirlar
Mahkamasining kengaytirilgan majlisidagi ma’ruza, 2017 yil 14 yanvar /
SH.M. Mirziyoyev. – Toshkent : О‘zbekiston, 2017. – 104 b.
2. Mirziyoyev Shavkat Miromonovich. Qonun ustuvorligi va inson
manfaatlarini ta’minlash – yurt taraqqiyoti va xalq farovonligining garovi.
О‘zbekiston Respublikasi Konstitusiyasi qabul qilinganining 24 yilligiga
bag‘ishlangan tantanali marosimdagi ma’ruza. 2016 yil 7 dekabr
/SH.M.Mirziyoyev. – Toshkent: “О‘zbekiston”, 2017. – 48 b.
3. Fayziyeva M.R., Bagbekova L.K. Kompyuter grafikasi.O‘quv qo‘llanma.
Ilm ziyo zakovati. – Toshkent 2022.
4. S.Tursunov, M.Fayziyeva . Web dizayn. О‘quv qо‘llanma. – T.: Lesson
Press , 202 2. 13.1 b.t.
5. U.Yuldashev, M.Mamarajabov, S.Tursunov. Pedagogik Web dizayn.
O‘quv qo‘llanma.Toshkent, “Voris”, 2013.
6. T.Rixsiboyev, X.Rixsiboyeva, S.Tursunov. Kompyuter grafikasi.
Darslik.Toshkent: “Tafakkur qanoti”, 2018. -304 b .
7. M.Mamarajabov, S.Tursunov. Kompyuter grafikasi va Web dizayn.
Darslik.Toshkent,“Cho‘lpon”, 2013.
8. M.Aripov, M.Fayziyeva, S.Dottayev. Web texnologiyalar. O‘quv
qo‘llanma.Toshkent, “Faylasuflar jamiyati”. 2013.
9. С.В.Лебедов. Web-дизайн. Учеб.пос.Mосква, ЗАО «Издательский дом
Альянс пресс», 2004 .
10. М.Бурлаков. CorelDraw 12. Учеб.пос.Москва, 2004.
35

11. Rixsiboyev T., Rixsiboyeva X., Tursunov S. Kompyuter grafikasi. Darslik.
Toshkent: “Tafakkur qanoti”, 2018. -304 b
12. Mamarajabov M., Tursunov S. Kompyuter grafikasi va Web dizayn.
Darslik. Toshkent,“Cho‘lpon”, 2013.
13. Yuldashev U., Mamarajabov M., Tursunov S. Pedagogik Web dizayn.
O‘quv qo‘llanma. Toshkent, “Voris”, 2013.
14. Aripov M., Fayziyeva M., Dottayev S. Web texnologiyalar. O‘quv
qo‘llanma. Toshkent, “Faylasuflar jamiyati”. 2013.
15. Shay Howe. LEARN to code HTML&CSS: develop&style websites. New
readers, USA, 20 20 .
16. Jon Duckett. HTML&CSS : design and build websites. John wiley&sons,
Indianapolis, USA, 2020
17. Jennifer Niederst Robbins. Learning Web design. O‘Reilly. Canada, 2018
18. K.M.Gulyamov, U.M.Mirsanov, D.D.Djurayev. Rastr grafikasi asoslari //
O‘zbekiston Respublikasi Oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi tomonidan
profesional ta’limning yo‘nalishi 3.52.01.03 – Kompyuter grafikasi va
dizayn operatori kasbi bo‘yicha ta’lim olayotgan o‘quvchilar uchun o‘quv
qo‘llanma. “Xalq” nashriyoti. Toshkent, − 2022. – 160 б.
19. K.M.Gulyamov, U.M.Mirsanov, M.H.Ikromov. Vektor grafikasi asoslari //
O‘zbekiston Respublikasi Oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi tomonidan
profesional ta’limning yo‘nalishi 5.52.01.03 – Kompyuter grafikasi va
dizayn operatori kasbi bo‘yicha ta’lim olayotgan o‘quvchilar uchun o‘quv
qo‘llanma. “Fan” nashriyoti. Toshkent, − 2021. – 164 б.
20. U.M.Mirsanov, P.E.Nuraliyeva, N.A.Karimova. Kompyuter grafikasi va web
dizayn fanidan laboratoriya ishlari // Navoiy: NAVOIY, 2022. – 136.
36

INTERNET MANBALARI:
1. www.ziyonet.uz – Axborot ta’lim portali.
2. www.edu.uz – Oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi portal.
3. www.tdpu.uz – Nizomiy nomidagi TDPU rasmiy sayti
37

Sotib olish