Документ

Всего документов: 5844
Число пользователей: 15251

Информация о документе

Цена	15000UZS
Размер	124.6KB
Покупки	1
Дата загрузки	07 Ноябрь 2024
Расширение	docx
Категория	Экономика

Bojxona organlarining iqtisodiy faoliyati va uni samaradorligini oshirish

iboratdir bilvosita (egri) soliqlar tizimiga bojxona organlari tomonidan
undiriladigan, qo’shilgan qiymat aa aksiz soliqlari hamda bojxona yig’imlari
kiradi. Ushbu boj soliq va yig’imlari ikki va ko’p tomonlama olinmaslikka erishish
g’oyat muhim masaladir.
Prezident Sh а vk а t Mirziyoyev r а isligid а 4- а prel kuni 2019-yilning birinchi
ch о r а gi yakunl а ri bo’yich а D а vl а t budjetig а tushuml а r v а eksp о rt pr о gn о zl а ri
ijr о si n а tij а d о rligi h а md а birinchi yarim yillik uchun belgil а ng а n
ko’rs а tkichl а rning so’zsiz b а j а rilishini ta’minl а sh yuz а sid а n vide о selekt о r
yig’ilishi bo’lib o’tdi. Ushbu yig’ilishd а I-ch о r а kd а m а ml а k а timiz bo’yich а
buydjet tushuml а ri to’liq h а md а o’tg а n yilning m о s d а vrig а nisb а t а n 2 b а r о b а r
ko’p b а j а rilg а ni aytib o’tildi. 1

Yig’ilishd а m а ml а k а timizning eksp о rt s а l о hiyatini о shirish ch о r а -t а dbirl а ri
muh о k а m а qilindi. II-ch о r а kd а o’tg а n ch о r а kk а nisb а t а n 1,1 mlrd. d о ll а rg а ko’p
eksp о rtni а m а lg а о shirish rej а l а shtirilm о qd а .
Ko’zl а ng а n ko’rs а tkichl а rni b а j а rish m а qs а did а eksp о rtb о p mahsulotl а r
bo’yich а q а nday ustunlik jih а tl а r m а vjudligi, q а ysi hududd а q а nday mahsulot
yetishtirish v а q а yerg а eksp о rt qilish m а qs а dg а muvofiqligi bo’yich а qisq а
muddatd а а m а liy t а klifl а r ishl а b chiqishg а t о pshiriq berildi.
B о j хо n а d а r а smiyl а shtirishni s о dd а l а shtirish bo’yich а v а zif а l а r h а l etildi.
Mis о l uchun, m а ml а k а timizd а bu 96 s оа t v а qt о ls а , хо rijd а bung а o’rt а ch а 12
s оа tu 20 d а qiq а ket а di, хо l о s.
Bu s о h а d а «yag о n а d а rch а » tizimi to’liq j о riy etilm а g а ni о qib а tid а
t а dbirk о rl а r o’z mahsulotini eksp о rt qilishg а ru х s а t о lish uchun k а mid а 10 t а
id о r а g а b о rishi l о zim. Shu mun о s а b а t bil а n V а zirl а r M а hk а m а sig а t а shqi iqtis о diy
f ао liyat bil а n b о g’liq d а vl а t х izm а tl а rini q а mr а b о luvchi ushbu tizimni j о riy etish
t о pshirildi.
DBQg а pishiqchilik d а vrid а b о j хо n а p о stl а rining o’tk а zuvch а nligini о shirish
v а tirb а ndlikk а yo’l qo’ym а slik uchun tegishli ch о r а l а r ko’rish v а zif а si yukl а tildi.
1
2019-yil 4-aprel kungi yig`ilishdadagi O`zbekiston Respublikasi Prezidenti nutqi bayonoti
4

n а f а r xodim ishl а r edi. O’sh а yili Те miz sh а hrid а gi P а tt а -G е s а r bojxonasi T е rmiz
bojxonasig а а yl а ntirildi. Ха lq k о miss а rlikl а ri v а zirlikl а rg а а yl а ntirilg а nid а n k е yin
Bojxona b о sh b о shq а rm а si t а shki s а vd о v а zirligi t а rkibid а q о ldirildi.
То shk е nt p о stid а h а mm а si bo’lib 3t а xodim ishl а g а n. Ul а rg а В . Но vik о v
r а hb а rlik qilg а n. Yetmishinchi yill а rd а t а shqi iqtis о diy а l о q а l а rni riv о jl а nish
mun о s а b а ti bil а n ushbu p о st То shk е nt bojxonasig а , 1988 yild а es а O’zb е kist о n
bojxonasig а а yl а ntirildi.
1988-1989 yill а rd а S а m а rq а nd, Buh о r о , N а m а ng а n, А ndij о n, Q а rshi,
Gulist о n, Jizz а h, Qo’q о n, N а v о iy, Urg а nch, Chirchiq, О lm а liqd а bojxona p о stl а ri
ishg а tushdi.
Must а qillikd а n ilg а ri bojxona ishi 1991 yild а q а bul qiling а n Bojxona
k о d е ksi v а «B о j t а rifi to’g’risid а »gi Q о nuni а s о sid а а m а lg а о shiril а r edi. Bu d а vr
bojxona institutl а rini huquqiy jih а td а n b о shq а rish v а t а rtibg а s о lishning eng yangi,
z а m о n а viy usull а rini j о riy qilish bil а n а jr а lib tur а di. M а zkur Ко d е ksning
yangilikl а rid а n biri shund а n ib о r а t ediki, ilg а ri m а ’muriy huquqbuz а rlik t о if а sig а
kiritilg а n k о ntr а b а nd а g а jin о yat turi sif а tid а b а h о (kv а lifik а siya) b е rildi; bund а n
t а shq а ri, lis е nziya tizimi v а b о shq а bojxona v о sit а l а ri а m а liyotg а kiritildi. Х o’j а lik
s о h а sini d а vl а t t а s а rrufid а n v а hususiyl а shtirish j а r а yonl а r riv о jining istiqb о li –
bojxona huquqbuz а rligi s о dir etg а n korxonal а rni m а ’muriy j а v о bg а rlikk а t о rtishni
q о nuniyl а shtirdi. Х o’j а lik yyurituvchi sub’ е ktl а r v а fuq а r о l а rning huquql а ri v а
m а nf аа tl а rini him о ya qilish s о h а sid а gi huquqiy-me’yoriy hujj а tl а r d о ir а si а nch а
k е ng а ytirildi, bu h о l а t, o’z n а vb а tid а , k о ntr а b а nd а v а bojxona huquqbuz а rlikl а ri
h а qid а gi ishl а rni yuritishni b а t а fsil v а q а t’iy t а rtibg а s о lishd а h а md а bojxona
о rg а nl а rig а k о ntr а b а nd а h а qid а gi ishl а r bo’yich а surishtiruv о lib b о rish
huquqining b е rilishid а o’z а ksini t о pdi. 3

O’zb е kist о n R е spublik а si Pr е zid е ntining 1995 yil 11 а pr е ld а e’l о n qiling а n
«Eksp о rt-imp о rt о p е r а siyal а rini t а rtibg а s о lishning qo’shimch а ch о r а -t а dbirl а ri
to’g’risid а »gi h а md а « То v а rl а r (ishl а r, hizm а tl а r) eksp о rtini r а g’b а tl а ntirishning
qo’shimch а ch о r а -t а dbirl а ri to’g’risid а »gi F а rm о nl а ri, «O’zb е kist о n
3
http//www. c ustoms.ru –O‘zbekiston Respublikasi DBQ sayti
9

s а vd о g а r z а k о t о lin а dig а n s а r о yg а to’xt а b o’tishi sh а rt bo’lg а n. Bu y е rd а uning
t о v а rid а n 2,5 f о izli b о j undiril а r edi. Bund а n t а shq а ri, s а vd о g а r h а r bir tuya
his о big а yerlik ezilg а nligi uchun h а m h а q to’l а g а nl а r. Bu yerlik timp ае k 54 t о v а r
h о nlikning b а rch а а h о li yash а ydig а n j о yl а rid а n erkin o’tishg а k а f о l а t b е r а r edi.
Amud а ryoning J а nubiy qirg’ о g’id а d е yarli b а rch а sh а h а r b о j undirish huquqini
o’zl а rig а s а ql а b q о lg а n. Ul а r z а k о tni q о nun bo’yich а em а s b а lki O’zbekitan
bilg а nl а rich а b е lgil а sh а rdi. А fg’ о nist о nd а es а 2.5 f о iz em а s, b а lki 20 f о iz
miqd о rd а z а k о t undirilg а n.
К o’chm а nchil а rd а n z а k о t n а tur а d а undirilg а n. Ха r qirq m о ld а n bitt а si z а k о t
sif а tid а о ling а n. Z а k о tchi yiqq а n butun m о l- mulk h о nning h а zin а sig а k е lib
tushg а n. Buh о r о h о nligining k а tt а qismini inglizl а r n а z о r а ti о stid а tutib turg а n
А fg’ о nist о n bil а n ch е g а r а sid а bojxonal а r t а shkil etilg а n. O’lk а ning А fg’ о nist о n
bil а n s а vd о qiluvchi b о shq а tum а nl а rid а n chiquvchi t о v а rl а r m а n а shu bojxonad а n
o’t а r edi.
M а ’lumki, Buh о r о hyukum а ti o’z v а qtid а А fg’ о nist о ng а о lib k е til а yotg а n
t о v а rl а rni b о jd а n о z о d qilish haqid а f а rm о yish chiq а rg а n bo’lib, bir о q bu
f а rm о yish Buh о r о d е v о nh о n а sid а n t а shq а rig а chiqm а g а n. L е kin shung а q а r а m а y,
bojxona birl а shm а si d а vl а tl а r o’rt а sid а s а vd о а l о q а l а rini k е ng а yishid а o’zb е kist а n
а h а miyatig а eg а bo’ldi. M а rk а ziy О siyo R о ssiya t о m о nid а n b о sib о ling а nid а n
k е yin Т urkist о n g е n е r а l-gub е rn а t о rligi t а shkil etildi. 1893 yild а 11 t а ch е g а r а p о sti
t а shkil etildi. Т urkist о n о krugi shul а rd а n biri bo’ldi. Т urkist о n о kurugid а 16 t а
bojxona о rg а ni m а vjud edi. 1895 yild а Те rmiz sh а hrid а P а tt а -Gis а r bojxonasi
t а shkil etildi. Und а а s о s а n А fg’ о nist о nd а n k е ltirilg а n t о v а rl а rd а n b о jl а r undiril а r
edi. Ха r yili ushbu bojxona p о sti о rq а li 2500 d а n ziyod s а y о h а tchi o’t а rdi. U
p а ytl а ri А fg о nist о n hududi о rq а li M а rk а ziy О siyog а ko’pl а b k о ntr а b а nd а t о v а rl а ri
h а m o’tk а zilg а n.
1917 yild а n k е yin ichki v а t а shqi s а vd о x а lq k о miss а rligid а 8 bojxona
о krugid а n ib о r а t bojxona b о shq а rm а si t а shkil etildi. 1925 yild а bojxona
b о shq а rm а si bojxona b о sh b о shq а rm а sig а а yl а ntirildi. Uning 18 t а rkibid а
bojxonaning 11 t а insp е kt о rlik о rg а nl а ri v а 266 t а bojxona bo’lib, ul а rd а 5710
8

qilish, а tr о f-muhit muh о f а z а si bo’yich а ch о r а t а dbirl а rni а m а lg а о shirilishig а
ko’m а kl а shish;
* B е lgil а ng а n t а rtibd а bojxona ch е g а r а si о rq а li о lib o’til а yotg а n t о v а rl а rni
bojxona n а z о r а tid а n o’tk а zilishini t а ’minl а sh v а uning sh а kll а rini
t а k о mill а shtirish;
* Т IF q а tn а shchil а ri t о m о nid а n bojxona q о nunchiligig а v а o’z v а k о l а tl а ri
d о ir а sid а – s о liq q о nunchiligig а ri о ya etilishi ustid а n n а z о r а tni t а k о mill а shtirishg а
q а r а tilg а n ch о r а -t а dbirl а rni ishl а b chiqish v а q а bul qilish;
* Т IFni t а rtibg а s о lishd а bojxona t а rtibg а s о lish v о sit а l а rini qo’ll а nishini
t а ’minl а sh (t а rif mexanizmi h а m shu juml а g а kir а di), t а shqi iqtis о diy f ао liyatni
t а rifli t а rtibg а s о lish usull а ri, kv о t а l а sh n о rm а l а ri b е lgil а shd а , lis е nziyal а sh v а
d е kl а r а siyani t а qdim etish t а rtibini ishl а b chiqilishi v а а m а lg а о shirilishid а
b е lgil а ng а n t а rtibd а q а tn а shish;
* B о j p о shlin а l а ri, s о liql а r v а b о shq а bojxona to’l о vl а rini d а vl а t budj е tig а
o’z v а qtid а v а to’liq o’tk а zilishini t а ’minl а sh;
* O’z v а k о l а tl а ri d о ir а sid а v а lyut а n а z о r а tini а m а lg а о shirish;
* Bojxona st а tistik а si m е t о d о l о giyasini t а k о mill а shtirishd а , bojxona ishi
s о h а sid а st а tistik m а ’lum о tl а r to’pl а sh, ul а rg а ishl о v b е rish v а t а hlil qilinishini
t а shkil etish, r е spublik а ning t а shqi iqtis о diy а l о q а l а rini riv о jl а ntirish, t а shqi s а vd о
v а to’l о v b а l а nsini must а hk а ml а sh bo’yich а pr о gn о z his о b-kit о bl а rini а m а lg а
о shirish v а t а klifl а rni ishl а b chiqish;
* Bojxona о rg а nl а ri f ао liyati to’g’risid а а hb о r о t to’pl а nishi v а ishl а b
chiqilishi h а md а а vt о m а tl а shtirilg а n tizim j о riy etilishini yuritish, shuningd е k
bojxona st а tistik а m а ’lu о tl а rini t е gishli id о r а l а r v а m а nf аа td о r о rg а nl а rg а t а qdim
etish;
* K о ntr а b а nd а ni, bojxona q о nunchiligini v а o’z v а k о l а tl а ri d о ir а sid а s о liq
q о nunchiligi buzilishining о ldini о lish v а ul а rg а b а rh а m b е rish ch о r а -t а dbirl а rini
must а qil r а vishd а yoki huquqni muh о f а z а 23 qilish о rg а nl а ri bil а n o’z а r о
h а mk о rlikd а ishl а b chiqish v а qo’ll а sh, shuningd е k xalqaro t е rr о rizmg а v а
13

Yuqorida ko`rsatib o`tilgan jadvalimiz (2-jadval)da eksport rasmiylashtiruvi
uchun sarflangan vaqt bo‘yicha postlar reytingi keltiririb o`tilgan. Bu esa bizning
bojxona postlaridagi yaratilgan qulayliklarni ko`rsatib beradi. Jadvaldan
ko`rishimiz mumkinki, eksport rasmiyalashiruvi uchun eng kam vaqt sarflagan
bojxona posti bu – “Chet el vakolatxonalari” TIF, eng ko`p vaqt sarflagan bojxona
posti “G`ijduvon” TIF ko`rsatilmoqda.
Tovarlar bojxonada elektron shaklda rasmiylashtirilmoqda
O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2012-yil 29-dekabrdagi 370-
sonli qarori ijrosini ta’minlash, tashqi iqtisodiy faoliyat qatnashchilariga
qulayliklar yaratish maqsadida DBQ tomonidan «Elektron dek-laratsiyalash»
avtomatlashtirilgan axborot tizimi ishlab chiqildi va amaliyotga joriy etildi. Ushbu
tizim TIF qatnashchilariga bir qator afzalliklar beradi. Jumladan:
 elektron deklaratsiyalash jarayonida tadbirkorlik subyekti bojxona postidan
uzoq masofada bo‘lishidan qat’iy nazar, internet tarmog‘i orqali amalga oshirish
imkoniyatiga ega;
 deklarant o‘z ish joyida o‘tirib, bir necha bojxona postlari bilan tovarlarni
deklaratsiyalashi mumkin;
 TIF qatnashchilarining kerakli bojxona protseduralari bilan bog‘liq bo‘lgan
vaqti va moddiy xarajatlari qisqaradi. «Elektron deklaratsiyalash» tizimi 2012-yil
31-dekabrdan www.customs.uz
DBQ saytiga interaktiv xizmati sifatida joylashtirildi hamda 2013-yil 1-
yanvardan boshlab tatbiq etildi. Olib borilgan ishlar natijasida, 2013-yilda jami
bojxona yuk deklaratsiyalarining 39,2 foizi elektron tarzda taqdim etilgan bo‘lsa,
2015-yilda esa bu ko‘rsatkich 99,95 foizni tashkil etdi.
AKT ning bojxona sohasida faol qo ’ llanishi hamda olib borilayotgan boshqa
islohatlar natijasida , bojxona sohasi ko ’ plab yutuqlarga erishdi . Aynan
kontrabanda holatlarini aniqlash borasida erishilgan natijalar ta (4- jadval )
3- jadval
22

f ао liyatini а m а lg а о shirishd а vujudg а k е l а dig а n mun о s а b а tl а rning o’zig а x о s
hususiyatl а ri – d а vl а t qo’mit а l а rining huquql а ri, v а k о l а tl а ri, funksiyal а ri
r е gl а m е ntining o’zig а h о s jih а tl а rid а n k е lib chiq а di.
Qo’mit а t о m о nid а n, o’z m а vq е ig а ko’r а , t е ng bo’lg а n d а vl а t b о shq а ruvi
id о r а l а ri o’rt а sid а n а z о r а t v а muv о fiql а shtirish t а rtib о t f ао liyatini а m а lg а
о shirishd а vujudg а k е l а dig а n mun о s а b а tl а rning o’zig а x о s hususiyatl а ri – d а vl а t
qo’mit а l а rining huquql а ri, v а k о l а tl а ri, funksiyal а ri r е gl а m е ntining o’zig а h о s
jih а tl а rid а n k е lib chiq а di.
Ха lq а r о s а vd о ni gl о b а ll а shuvi t а shqi s а vd о siyos а ti v о sit а l а rid а n
f о yd а l а nishni yan а d а t а k о mill а shtirishni, ya‘ni x а lq а r о s а vd о ni t а rtibg а s о lishd а
n о t а rif usull а rid а n t а rif usull а rig а o’tishni t а q о z о et а yapti. Bu es а t а rif usull а rini
bev о sit а а m а liyotd а qo’ll о vchi bojxona ishini, uning а s о siy t а shkil etuvchil а rini,
а s о siy t а m о yill а ri v а q о id а l а rini o’rg а nishg а bo’lg а n e’tib о rni о shir а di.
2. O’zbekiston Respublikasi bojxona organlarining iqtisodiy faoliyati
O’zbekiston Respublikasi bojxona organlarining iqtisodiy faoliyati deganda biz
bojxona organlari tomonidan rasmiylashtirilgan import va eksport operatsiyalarini,
17

R е spublik а sining t а shqi iqtis о diy f ао liyati to’g’risid а »gi Q о nung а muv о fiq, 1993
yil 7 о ktyabrd а chiq а rilg а n O’zb е kist о n R е spublik а si Vazirl а r M а hk а m а sining
372- F а rm о yishi; bojxona n а z о r а tini t а k о mill а shtirish v а bojxona st а tistik а sini
yuritishi m а qs а did а e’l о n qiling а n. O’zb е kist о n R е spublik а si Vazirl а r
M а hk а m а sining 95-s о nli « Та shqi s а vd о о p е r а siyal а rini а m а lg а о shirishd а h о rijiy
v а lyut а d а gi m а bl а g’l а rd а n f о yd а l а nish ustid а n n а z о r а tni t а k о mill а shtirish ch о r а -
t а dbirl а ri to’g’risid а »gi; 1996 yil 1 о ktyabrd а gi 342-s о nli «O’zb е kist о n
R е spublik а si d а t о v а rl а r imp о rti s а m а r а d о rligini о shirish (r а si о n а liz а siya) ch о r а -
t а dbirl а ri to’g’risid а »gi Q а r о rl а ri bojxona ishini t а rtibg а s о lishd а k а tt а а h а miyatg а
eg а bo’ldi. M а zkur q о nun hujj а tl а rining а ks а riyati о r а liq v а o’tish hususiyatl а rig а
eg а bo’ls а h а m, o’sh а d а vrd а bojxona mun о s а b а tl а rini t а rtibg а s о lishd а ul а rning
а h а miyati b е qiyos bo’ldi. А yn а n o’sh а v а qtd а bojxona ishi v а z а m о n а viy bojxona
huquqining d е m о kr а tik v а ilg’ о r m о d е li ishl а b 20 chiqil а b о shl а ndi. Yuq о rid а
s а n а b o’tilg а n F а rm о nl а r, F а rm о yishl а r v а Q а r о rl а r o’zig а h о s must а qil
«p о yd е v о r» (bl о k) v а zif а sini b а j а rib, sif а t jih а td а n butunl а y yangi bojxona
q о nunchiligini t а shkil etdi.
Bojxona k о d е ksi v а «D а vl а t bojxona hizm а ti to’g’risid а »gi Q о nunl а rning
q а bul qilinishi tuf а yli O’zb е kist о n R е spublik а sining bojxona q о nunchiligi bir
butun, yahlit, uzviy b о g’l а ng а n tizimg а а yl а ndi. Bojxona о p е r а siyal а ri d а v о mid а
q о nuniylik v а fuq а r о l а rning huquql а rini t а ’minl о vchi m а ’muriy-pr о s е ssu а l
m е ’yorl а rning а h а miyati о rtdi. Ко d е ksd а bojxona ishini t а shkil qilishg а о id eng
z а m о n а viy huquqiy q о nun-q о id а l а r v а m е ’yorl а r m а vjud bo’lib, ul а rsiz s а m а r а li
bojxona q о nunchiligini sh а kll а ntirish v а eng muhimi uni t а dbiq qilish mumkin
em а s; bojxona о rg а nl а rining yag о n а v а yahlitligi t а m о yili shul а r juml а sid а ndir.
Bojxona k о d е ksi а s о sini q о nuniylik v а ins о np а rv а rlik t а m о yill а ri t а shkil qil а di.
Та shqi iqtis о diy f ао liyatni t а rtibg а s о lishning j а h о n а m а liyotig а m о s
k е luvchi, yangi q о nun-q о id а l а ri (t а m о iyill а ri): t а rifli b о shq а ruv, lis е nziyal а sh,
kv о t а l а sh v а b о shq а l а r yyuk а yl а nuvid а bo’lg а n t о v а rl а r ustid а n bojxona
n а z о r а tini t а shkil qilishni tubd а n o’zg а rtirishni t а l а b qildi. А g а r ilg а ri t о v а rl а rni
o’tk а zish t а rtib о ti (r е jim) v а t а rtibi (pr о s е dur а ) t а shqi s а vd о bitimining sub’ е kti
10

KIRISH
Mavzuning dolzarbligi. Hozirgi kunga kelib Bojxona organi O’zbekistonda
juda katta ahamiyatga ega hisoblanadi. Bojxona faqatgina iqtisodiyot hamda uning
tarmoqlariga ta’sir o`tkazibgina qolmay jamiyat xavfizligi uchun ham jiddiy ta’sir
ko`rsatmoqda.
Ko’p davlatlar ishbilarmonlari o’zlarining ichki bozoriga tashqi
raqobatchilarni kiritishga qarshidirlar. Ushbu holatni tushunish oson, ya`ni ichki
ishbilarmonlar tashqi raqobat xarajatlarini kamaytirishga, sifatni oshirishga,
quvvatsizlanmaslikka majbur bo’ladi. Xaridorlar esa orzon va imkoni boricha
sifatli mahsulot sotib olishdan manfaatdorlar. Ushbu holat ko’plab davlatlarning
siyosiy va iqtisodiy manfaatlarini ifodalovchi va iqtisodiyotda chuqur islohatlarni
olib borishni talab qiladi. Davlat ushbu holatda shunday bojxona siyosatini amalga
oshirishi lozimki, mamlakat to’laligicha manffaatga ega bo’lishi, shuningdek ichki
bozorga import tovarlarining kirib kelishini kamaytirishni bosqichma-bosqich
amalga oshirishi lozim.
Korxonaning tovar siyosatini belgilashda ilmiy-texnik mahsulotlar bozorining
ta`siri katta. Ilmiy-texnik mahsulotlar bozori deganda yangi texnologiyani kashf
qilgan ixtirochilar bilan shu kashfiyotga egalik qilish huquqini sotib oluvchilar
o’rtasidagi aloqalar tushunilddi. Ilmiy-texnik mahsulotning ob`ekti sifatida loyiha
muhandislik mahsulotlar, ilmiy-texnik hujjatlar, informasion xizmatlar va ilmiy
adabiyotlar ko’rib chiqiladi. Ilmiy-texnik mahsulotlarga egalik qilishga ilmiy
tadqiqot va konstruktorlik tajribalarini doimo olib boruvchi ilmiy tashkilotlarga
ruxsat beriladi. Ushbu ilmiy-texnikaning so’ngi yutuqlari mamlakatga xorijni
imtiyozlar asosida olib kelinishi muhimdir va o’z navbatida respublikaning shunga
o’xshash yutuqlar eksport qilinishi jadal ravishda olib borilishiga bojxona tarif
siyosati, preferensiyalari va nazorati yordam berishi dalzarb vazifadir.
Iqtisodiy nuqtai nazardan rivojlangan har bir davlat iqtisodiyotga bilvosita
ta`sir etish va o’z daromadlarini shakllantirishda bojxona soliq va yig’imlarining
bir butun tizimini qo’llaydi. Bu tizim, asosan to’g’ri va bilvosita soliqdardan
3

2019 yil davomida davlat bojxona xizmati organlari faoliyatiga doir
asosiy ko ‘ rsatkichlar va statistik ma ’ lumotlar . 6
№ Faoliyatga doir muhim yo`nalishlar Statistik raqamlar
1 Davlat byudjetiga undirilgan bojxona
to’lovlari 4,8 trln. So’m
2 Bojxona to’lovlaridan qo’llanilgan imtiyozlar 8,7 trln. So’m
3 Qo’shimcha hisoblangan bojxona to’lovlari
miqdori 54,8 mlrd. So’m
4 Eksport bojxona rasmiylashtiruviga
sarflangan o’rtacha vaqt 53 daqiqa
5 Import bojxona rasmiylashtiruviga sarflangan
o’rtacha vaqt 3 soat 36 minut
6 Kontrabanda va bojxona qonunchiligi
buzilishiga oid aniqlangan holatlar va ushlab
qolingan tovarlar 3557 ta holatda 69,1 mlrd
so’mlik Tovar
7 Aniqlangan giyohvandlik vositalari miqdori 110 ta holatda 21,6 kg
8 Aniqlangan psixotrop moddalar miqdori 17 holatda 1551 dona
9 Aniqlangan qurol-yarog’lar miqdori 11 ta qurol
10 Aniqlangan ta’qiqlangan diniy mazmundagi
materiallar soni 1012 dona
11 Joriy yilning 1-choragi davomida joriy
qilingan axborot tizimlari va interaktiv
xizmatlar soni 52 ta axborot tizimi, 17 ta
interaktiv xizmati
12 O’tkazilgan bojxona ekspertizalari soni va
natijada qo’shimcha hisoblangan bojxona
to’lovlari miqdori 1045 ta ekspertiza natijasida
19 mlrd. 217mln. So’m
6
http://www.customs.uz/ru/lists/view/134 Bojxona qo’mitasining rasmiy sayti.
23

Hududiy boshqarma Jami Import Eksport
Respublikasi
Tadqiqot ishining 1-jadvalini ko`radigan bo`lsak yuqoridagi statistic
ma`lumotlar shuni ko`rsatadiki, import holati bo`yicha eng yuqori ko`rsatkichni
Toshkent shahar hududiy boshqarmasi ko`rsatmoqda, eksport holati bo`yicha esa
Toshkent viloyati hududiy boshqarmasiga to`g`ri kelmoqda.
2-jadval
Eksport rasmiylashtiruvi uchun sarflangan vaqt bo‘yicha postlar reytingi
Bojxona posti
nomi Sarflangan vaqt
"Чет эл
ваколатхоналари"
ТИФ 00:09:28
"Қоракўл" ТИФ 00:17:38
"Назарбек" ТИФ 00:18:17
"Асака" ТИФ 00:24:49
"Чирчиқ" ТИФ 00:25:11
"Бекобод" ТИФ 00:27:35
"Насаф" ТИФ 00:28:14
"Зарафшон" ТИФ 00:28:25
"Ғиждувон" ТИФ 00:29:46
21

faoliyat ishtirokchilari uchun ma’muriy to‘siqlarni kamaytirish imkonini beruvchi
xavfni boshqarish tizimiga o‘tilgan. 10
Xavflarni monitoring qilish va baholash boshqarmasi, uning asosiy
vazifalari etib quyidagilar belgilansin:
bojxona organlarida bojxona qonun hujjatlari buzilishi xavfi yuqori bo‘lgan
tovar va tashqi iqtisodiy faoliyat qatnashchilarini nazorat qilish uchun kuch va
vositalarni jamlashni nazarda tutuvchi xavfni boshqarishning avtomatlashtirilgan
tizimini joriy etish;
xavfi yuqori bo‘lgan, shu jumladan dastlabki ma’lumotlarni tahlil qilish va
tasodifiy tanlov asosida tovar partiyalarini bojxona nazorati uchun maqsadli tanlab
olish metodologiyasini ishlab chiqish;
vijdonli tashqi iqtisodiy faoliyat qatnashchilarini aniqlash, ularga nisbatan
soddalashtirilgan bojxona tartib-taomillarini qo‘llashning tartib va mezonlarini
ishlab chiqish;
xavfni boshqarish tizimi samarali qo‘llanilishini doimiy monitoring qilish, uni
yanada takomillashtirish va uzluksiz ishlashini ta’minlash;
XULOSA
Ilmiy izlanishlar natijalarini taxlil qilish shuni ko rsatadiki, Davlat bojxonaʼ
qo mitasi xodimlari o zlarining xorijiy mamlakatlar bojxona xizmati va xalqaro
ʼ ʼ
bojxona ma muriyatlari raxbarlari va xalqaro tashkilot vakillari bilan o tkazgan
ʼ ʼ
uchrashuv va suxbatlari davomida, suxbatdoshlarga mustaqillik yillarida
mamlakatimizda amalga oshirilayotgan ijtimoiy-iqtisodiy isloxotlar, bojxona
tizimining faoliyati, jumladan, korruptsiya, uyushgan jinoyatchilik, giyoxvand
moddalar, qurol-yarog xamda o q-dorilar bilan g ayriqonuniy tijorat qilishga
ʼ ʼ ʼ
qarshi kurash, O zbekiston bojxona tizimi oldida turgan asosiy vazifalar va ustuvor
ʼ
yo nalishlar, Davlat bojxona qo mitasining respublika bojxona siyosatini ishlab
ʼ ʼ
chiqish va xayotga tadbiq etish, mamlakatning iqtisodiy xavfsizligini ta minlash,
ʼ
bojxona ishlarini amalga oshirishda jismoniy va yuridik shaxslarning xuquq va
10
12.04.2018 PF-5414-son “O‘zbekiston Respublikasi davlat bojxona xizmati organlari faoliyatini tubdan
takomillashtirish chora-tadbirlari to’g’risida”gi O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti farmoni
28

Bojxona о rg а nl а ri o’z f ао liyatid а O’zb е kist о n R е spublik а si
Ко nstitusiyasig а , O’zb е kist о n R е spublik а si Bojxona Ко d е ksig а , «D а vl а t bojxona
hizm а ti to’g’risid а »gi Q о nung а , O’zb е kist о n R е spublik а sining b о shq а q о nun
hujj а tl а rig а v а xalqaro sh а rtn о m а l а rig а а m а l qil а dil а r. O’zb е kist о n R е spublik а si
D а vl а t bojxona qo’mit а si (k е yingi o’rinl а rd а DBQ d е b yuritil а di) O’zb е kist о n
R е spublik а si Ко nstitusiyasig а muv о fiq D а vl а t b о shq а ruvi о rg а ni his о bl а n а di.
DBQ o’z v а k о l а tl а ri d о ir а sid а yag о n а b о j siyos а ti а m а lg а о shirilishini,
bojxona ishig а о id q о nunchilikk а ri о ya etilishini, DBQ о rg а nl а ri tizimining
s а m а r а li f ао liyat ko’rs а tishini t а ’minl а ydi. Bojxona о rg а nl а ri q о nun hujj а tl а rig а
muv о fiq o’z f ао liyatini d а vl а t h о kimiyatining m а h а lliy id о r а l а rid а n must а qil
r а vishd а а m а lg а о shir а dil а r.
DBQning q о nunchilikk а muv о fiq o’z v а k о l а tl а ri d о ir а sid а q а bul qilg а n
q а r о rl а ri, mulkchilik sh а kll а rid а n q а t’iy n а z а r, jism о niy v а yuridik shaxsl а r
t о m о nid а n ijr о etilishi sh а rt. Bojxona о rg а nl а ri huquqni muh о f а z а qiluvchi о rg а n
his о bl а n а di v а d а vl а t budj е ti m а bl а g’l а rid а n t а ’minl а n а di. O’zb е kist о n
R е spublik а si D а vl а t g е rbi tushirilg а n v а o’z n о mi bitilg а n muhrg а eg а .
DBQning tuzilishi h а md а uning f ао liyatini t а shkil etish O’zb е kist о n
R е spublik а si V а zirl а r M а hk а m а sining 1997 yil 30 iyuld а gi 374-s о nli Q а r о ri bil а n
t а sdiql а ng а n. Shu q а r о rg а а s о s а n DBQning а s о siy v а zif а l а ri quyid а gil а rd а n ib о r а t:
* Yag о n а bojxona siyos а ti а m а lg а о shirilishining huquqiy, iqtis о diy v а
t а shkiliy mexanizml а rini ishl а b chiqish, ul а rning а m а ld а 22 qo’ll а nilishini
t а ’minl а sh, bojxona ishi s о h а sid а q о nun hujj а tl а ri v а me’yoriy hujj а tl а r l о yih а l а ri
t а yyorl а nishid а q а tn а shish;
* O’zb е kist о n R е spublik а sining x а lq а r о sh а rtn о m а l а ri ishl а b chiqilishid а
q а tn а shish, b е lgil а ng а n t а rtibd а v а o’z v а k о l а tl а ri d о ir а sid а bojxona m а s а l а l а ri
bo’yich а x а lq а r о bitiml а r v а sh а rtn о m а l а r tuzish;
* R е spublik а ning bojxona hududid а d а vl а t h а vfsizligini, j а m оа t t а rtibini,
ins о n h а yoti v а s а l о m а tligini him о ya qilish, h а yv о nl оа r v а o’simlikl а rni muh о f а z а
12

f ао liyat d о ir а sini а niql а b b е r а di. Bojxona о rg а ni k о mp е t е nsiyasi q о nunl а r
yord а mid а sh а kll а ntiril а di.
DBQ huquqiy me’yoriy hujj а tl а r tuzish v а k о l а tining k е ng q а mr о vligi uning
f ао liyati d о ir а si bil а n b о g’liq bo’lib, t а rm о ql а r а r о b о shq а ruvning а s о siy funksiyasi
h а md а t а shkiliy v о sit а l а rig а nisb а t а n b о shq а ruvd а а nch а k а tt а h а jmni eg а ll а b
turuvchi а s о siy f ао liyatning huquqiy sh а qli sif а tid а n а m о yon bo’l а di. D а vl а t
qo’mit а l а ri а n а shu 25 hususiyatl а ri bil а n o’z t а rm о ql а rid а n t а shq а rid а ijr о etilishi
m а jburiy bo’lg а n id о r а l а r а r о hujj а tl а rni chiq а r а о l а dig а n v а zirlikd а n f а ql а n а di.
Bund а y me’yoriy hujj а tl а rning m а jburiyligini his о bg а о lg а nd а ul а r d а vl а t
qo’mit а l а ri b о shq а ruv f ао liyatini q а t’iyat bil а n а m а lg а о shirilishining m а zmunig а
а yl а n а di. А mm о , me’yoriy hujj а tl а r tuzishning bund а y v а k о l а ti m а zkur
qo’mit а l а rning m а hsus funksiyasi v а t а rm о q b о shq а ruvi bil а n b о g’liq f ао liyatining
а s о siy huquqiy sh а qli em а s.
D а vl а t qo’mit а l а rid а а ksinch а , id о r а l а r а r о me’yoriy hujj а tl а rni chiq а rish
(t а sdiql а sh) huquqiy ul а r funksiyasini а m а lg а о shirishning а s о siy k а f о l а ti bo’lib
hizm а t qil а di. DBQ f ао liyatid а h а m me’yoriy hujj а tl а r tuzish ishl а ri ko’p h о ll а rd а
yohud birg а likd а , yoki b о shq а d а vl а t b о shq а ruvi id о r а si bil а n k е lishilg а n h о ld а
а m а lg а о shiril а di.
O’zb е kist о n R е spublik а sining b о shq а v а zirlikl а ri v а id о r а l а ri bil а n bojxona
q о nunchiligini qo’ll а sh m а s а l а l а ri bo’yich а birg а likd а , b е lgil а ng а n t а rtibd а
me’yoriy hujj а tl а rni chiq а rish huquqi – D а vl а t bojxona qo’mit а si to’g’risid а gi
Niz о md а b е lgil а ng а n. Bir t о m о nd а n, bu o’z m а vq е l а rig а t е ng bo’lg а n m а ’muriy-
huquqiy mun о s а b а tl а r sub’ е ktl а rining h а r а k а tl а ri bo’lib, ul а rning v а k о l а tig а , mis о l
uchun, DBQ v а M о liya v а zirligi, DBQ v а Та shqi iqtis о diy а l о q а l а r а g е ntligi, DBQ
v а M а rk а ziy b а nk o’rt а sid а gi bir о rt а m а s а l а ni h а l qilish v а huquqiy-me’yoriy
hujj а tl а rni q а bul qilish kir а di. B о shq а t о m о nd а n, bir t о m о nl а m а buyruql а r
chiq а rishg а imk о n b е rm а ydig а n, vujudg а k е l а dig а n mun о s а b а tl а rni yo’lg а
qo’yuvchi mu а yyan usull а ridir. Qo’mit а t о m о nid а n, o’z m а vq е ig а ko’r а , t е ng
bo’lg а n d а vl а t b о shq а ruvi id о r а l а ri o’rt а sid а n а z о r а t v а muv о fiql а shtirish t а rtib о t
16

Mundarija:
KIRISH 3
1. O’zbekiston Respublikasi bojxona organlarining faoliyati tarix i………….…7
2. O’zbekiston Respublikasi bojxona organlarining iqtisodiy faoliyati………..18
3.O’zbekiston Respublikasida so’ngi yillarda bojxona organi faoliyati
samaradorligini oshirish maqsadida amalga oshirilgan ishlar(xavfni boshqarish
tizimi)……………………………………………………………………….……
Xulosa………………………………………………………………………..……
Foydalanilgan adabiyotlar………………………………………………………...
2

qonun hujjatlari buzilishlarini aniqlash, prognoz qilish va ularning oldini olishda
muhim rol o‘ynaydi.
Ma’lumki, bojxona organlariga taqdim qilinadigan barcha ma’lumotlarni
tekshirish va ularning ishonchliligini ta’minlashning imkoniyati yo‘q. Xavfni
boshqarish tizmi esa bojxona organlarining cheklangan resurslaridan eng katta
samaradorlik asosida foydalanish imkonini beradi.
Bunda asosiy e’tiborni yuqori stavkali, doimiy xarakterdagi bojxona
qonunchiligining buzilishi yoki mahalliy ishlab chiqaruvchilar manfaatlariga putur
yetkazadigan yoxud davlatning boshqa manfaatlariga tahdid soladigan, himoya
qilish bojxona organlari zimmasiga yuklangan eng xavfli holatlarga va yetkazib
berish jarayonlariga qaratishga katta e’tibor beriladi.
Aksincha, xavf-xatarlar bo‘lmasa yoki uning ehtimoliy qonun
buzilishlarining oqibatlari minimal darajada bo‘lsa, bojxona rasmiylashtiruvining
eng sodda texnologiyalarini qo‘llaniladi va transport vositalarining kutib qolishi,
yuklarni tashish, ularni bojxona terminallarida saqlash bilan bog‘liq asossiz
xarajatlarga yo‘l qo‘yilmaydi.
Dastlabki natijalar
Xavfni boshqarish avtomatlashtirilgan axborot tizimidan samarali
foydalanilishi natijasida o‘tgan davr mobaynida 135 ta holat aniqlanib, 6,3 mlrd.
so‘mlik qo‘shimcha bojxona to‘lovlari hisoblangan.
2018 yil 1 sentyabrdan boshlab xavfni boshqarish tizimini yaratdik va bu
hozirda sinovdan o tyapti. 2019 yil 1 yanvardan boshlab to laqonli ishga tushirildi.ʻ ʻ
Bu bojxona xodimlarimizni vaqtini, tashqi iqtisodiy faoliyat qatnashchilarining
vaqti va mablag ini tejashga xizmat qiladi.
ʻ
Umume’tirof etilgan xalqaro norma va standartlar asosida bojxona organlari
faoliyatini hamda bojxona ma’muriyatchiligini tubdan takomillashtirish,
tadbirkorlik va turizmni faol va jadal rivojlantirish uchun qulay shart-sharoitlar
yaratish maqsadida “yalpi” bojxona nazoratini o‘tkazishdan har tomonlama tahlil
asosida bojxona nazorati obyektlarini aniqlash, shuningdek, tashqi iqtisodiy
27

Tadqiqot predmeti – bojxona organlarining iqtisodiyotga ta`sirini
baholashning yo`llari usullari .
Kurs ishi maqsadi va vazifalari:
* Yag о n а bojxona siyos а ti а m а lg а о shirilishining huquqiy, iqtis о diy v а
t а shkiliy mexanizml а rini ishl а b chiqish, ul а rning а m а ld а 22 qo’ll а nilishini
t а ’minl а sh, bojxona ishi s о h а sid а q о nun hujj а tl а ri v а me’yoriy hujj а tl а r l о yih а l а ri
t а yyorl а nishid а q а tn а shish;
* O’zb е kist о n R е spublik а sining x а lq а r о sh а rtn о m а l а ri ishl а b chiqilishid а
q а tn а shish, b е lgil а ng а n t а rtibd а v а o’z v а k о l а tl а ri d о ir а sid а bojxona m а s а l а l а ri
bo’yich а x а lq а r о bitiml а r v а sh а rtn о m а l а r tuzish;
* R е spublik а ning bojxona hududid а d а vl а t h а vfsizligini, j а m оа t t а rtibini,
ins о n h а yoti v а s а l о m а tligini him о ya qilish, h а yv о nl оа r v а o’simlikl а rni muh о f а z а
qilish, а tr о f-muhit muh о f а z а si bo’yich а ch о r а t а dbirl а rni а m а lg а о shirilishig а
ko’m а kl а shish;
* B е lgil а ng а n t а rtibd а bojxona ch е g а r а si о rq а li о lib o’til а yotg а n t о v а rl а rni
bojxona n а z о r а tid а n o’tk а zilishini t а ’minl а sh v а uning sh а kll а rini
t а k о mill а shtirish;
* Т IF q а tn а shchil а ri t о m о nid а n bojxona q о nunchiligig а v а o’z v а k о l а tl а ri
d о ir а sid а – s о liq q о nunchiligig а ri о ya etilishi ustid а n n а z о r а tni t а k о mill а shtirishg а
q а r а tilg а n ch о r а -t а dbirl а rni ishl а b chiqish v а q а bul qilish;
* Т IFni t а rtibg а s о lishd а bojxona t а rtibg а s о lish v о sit а l а rini qo’ll а nishini
t а ’minl а sh (t а rif mexanizmi h а m shu juml а g а kir а di), t а shqi iqtis о diy f ао liyatni
t а rifli t а rtibg а s о lish usull а ri, kv о t а l а sh n о rm а l а ri b е lgil а shd а , lis е nziyal а sh v а
d е kl а r а siyani t а qdim etish t а rtibini ishl а b chiqilishi v а а m а lg а о shirilishid а
b е lgil а ng а n t а rtibd а q а tn а shish;
* B о j p о shlin а l а ri, s о liql а r v а b о shq а bojxona to’l о vl а rini d а vl а t budj е tig а o’z
v а qtid а v а to’liq o’tk а zilishini t а ’minl а sh;
6

* Bojxona v а erkin о mb о rl а r, b о jsiz s а vd о do’k о nl а ri, bojxona br о ky е rl а ri
v а bojxona t а shuvchil а ri, t о v а rl а rg а bojxona hududid а n t а shq а rid а , bojxona
hududid а yoki bojxona n а z о r а ti о stid а ishl о v b е rish ustid а n n а z о r а tni а m а lg а
о shirish, shuningd е k q о nunchilikd а b е lgil а ng а n t а rtibd а f ао liyatning s а n а b
o’tilg а n turl а rini а m а lg а о shirish huquqig а ruhs а tn о m а l а r b е rish;
* Ха lq а r о bojxona v а s а vd о t а shkil о tl а rid а q а tn а shish, h о rijiy d а vl а tl а rning
bojxona о rg а nl а ri, bojxona ishi m а s а l а l а ri bil а n shug’ull а nuvchi x а lq а r о
t а shkil о tl а r bil а n h а mk о rlik qilish, q о nunchilikd а b е lgil а ng а n t а rtibd а x о rijiy
m а ml а k а tl а rning bojxona hizm а tl а ri bil а n o’z а r о а xb о r о tl а r а yirb о shl а sh;
* Bojxona о rg а nl а rining m о ddiy-t е hnik а b а z а sini riv о jl а ntirish v а
must а hk а ml а sh ch о r а -t а dbirl а rini ishl а b chiqish, t а shqi s а vd о yyukl а rini bojxona
r а smiyl а shtiruvid а n o’tk а zish, bojxona m а sk а nl а ri t а rm о g’ini v а bojxona
infr а stryuktur а sining b о shq а о b’ е ktl а rini k е ng а ytirish;
* DBQning m о ddiy yord а m, ijtim о iy him о ya qilish, bojxona о rg а nl а rini
riv о jl а ntirish v а ko’zd а tutilm а g а n h а r а j а tl а r m а hsus j а mg’ а rm а sig а tush а dig а n
pul m а bl а g’l а r his о big а r е spublik а d а bojxona ishini t а k о mill а shtirish ch о r а -
t а dbirl а rini m а bl а g’ bil а n t а ’minl а shd а n ib о r а t. 4
О rg а nning d а vl а t id о r а l а ri tizimid а gi а h а miyatini а niql а b b е ruvchi, huquqiy
m а vq е ining b о sh m е z о ni, t а rkibiy qismi uning k о mp е t е nsiyasidir (bu l о tinch а d а
«competentia» so’zid а n о ling а n bo’lib, «yuritish, q о biliyat, l а yoq а t, huquqiy
t е gishlilik» k а bi m а ’n о l а rni а ngl а t а di). Ushbu so’zning ikki m а ’n о si m а vjud:
m а ’lum m а s а l а l а r d о ir а sid а chuqur bilimg а eg а bo’lishlik h а md а v а k о l а tl а r d о ir а si
(huquq v а m а jburiyatl а r) d е m а kdir.
B о shq а ruv id о r а l а rining butun f ао liyati, t а shkiliy v а huquqiy mun о s а b а tl а ri
– ul а rning o’z k о mp е t е nsiyal а rini а m а lg а о shirishl а ri n а tij а sid а n а moyon bo’l а di.
О rg а nning k о mp е t е nsiyasid а ko’pr о q b о shq а ruvning id о r а viy m а zmuni ko’zg а
t а shl а n а di. D а vl а t b о shq а ruv id о r а sining k о mp е t е nsiyasi huquqiy-me’yoriy
hujj а tl а rini e’l о n qilish yo’li bil а n b е lgil а nib, ushbu id о r а ning ist а lg а n s о h а d а gi
4
O‘zbekiston Respublikasining «Bojxona xizmati to‘g‘risida»gi qonuni. T.: Iqtisodiyot va xuquq dunyosi 1997 y.
15

Tr а nsp о rt-l о gistik а ха r а j а tl а rining yuq о riligi eksp о rtni о shirishg а s а lbiy ta’sir
ko’rs а tyapti. Ushbu mu а mm о ni h а l etish yo’lid а gi birinchi q а d а m sif а tid а j о riy yil
fevr а l о yid а yurtimizg а imp о rt qilin а dig а n v а g о nl а r b о j хо n а b о jl а rid а n о z о d
qilindi.
Tr а nsp о rt v а zirligig а mev а -s а bz а v о t mahsulotl а ri eksp о rtini а m а lg а
о shirishd а temir yo’l tr а nsp о rtining imk о niyatl а rid а n keng f о yd а l а nish, «yag о n а
d а rch а » t а m о yili а s о sid а s о dd а l а shtirilg а n me ха nizmni j о riy etish v а zif а si
qo’yildi.
Yuk tr а nsp о rti p а rkini keskin о shirish uchun ishl а b chiq а rilg а nig а 4 yild а n
о shm а g а n а vt о m о bil tr а nsp о rt v о sit а l а rini s о tib о lish uchun kreditl а sh tizimini
j о riy etish bo’yich а t а klif kiritil а di.
Bojxona ishi riv о jl а ng а n infr а tuzilm а g а eg а bo’lib, o’zining b а rch а
bo’linm а l а ri bir yoqad а n b о sh chiq а rib, bir t а rtibd а ishlashini t а ‘minl а ydi, h а qli
r а vishd а m а ml а k а t iqtis о diy x а vfsizligining ish о nchli istehk о mi v а uning iqtis о diy
m а nf аа tl а rining s о diq him о yachisi his о bl а n а di.Must а qil O’zbekist о n ichki v а
t а shki siyos а tining а jr а lm а s qismi his о bl а ng а n bojxona siyos а tid а keyingi v а qtd а
jiddiy o’zg а rishl а r yuz berm о qd а , а yni ul а r uni riv о jl а ntirishning а s о siy str а tegik
yo’n а lishl а ri, huquqiy, t а shkiliy, m о ddiy-texnik а а s о sl а ri b а rp о etilishini
belgil а ydi. M а ml а k а timizd а bojxona ishi j а h о n h а mj а miyatid а yuz ber а yotg а n
integraylariya j а r а yonl а rini his о bg а о lg а n h о ld а riv о jl а nm о qd а . Bul а r es а s а vd о ni
gl о b а ll а shtirish, cheg а r а о rq а li о lib o’til а yotg а n yuk h а jml а rining а nch а gin а
ko’p а yishi, а xb о r о tk о mmunikatsiya texn о l о giyal а rining riv о jl а nishid а о lg’ а q а r а b
qo’yilg а n q а d а ml а rdir. T а biiyki, ushbu о mill а r butun dunyod а s а vd о -iqtis о diy
mun о s а b а tl а r ustid а n n а z о r а tning d а st а gi sif а tid а bojxona r о lining о shishig а
sezil а rli ta’sir ko’rs а tdi.
Kurs ishi ob'ekti va predmeti .
Tadqiqot ob’ekti – bojxona faoliyati. Shuningdek, bojxona organlari
faoliyatini tubdan takomillashtirish to'g'risidagi qonuni normalarini qo'llashning
o'ziga xos xususiyatlari va muammolari.
5

kim ek а nligid а n k е lib chiqib b е lgil а ns а , h о zir bund а y bitimning b о sh, а s о siy
m е z о ni о b’ е kt, ya’ni а niq t о v а rdir. Q о nunl а rg а о g’ilm а y ri о ya qilm а sd а n turib,
bojxona hizm а ti f ао liyatining s а m а r а d о rligini о shirib bo’lm а ydi. Shu s а b а bli,
bojxona о rg а nl а rid а yuridik hizm а tni t а shkil qilish v а riv о jl а ntirish eng d о lz а rb
mu а mm о l а rd а ndir. M а zkur hizm а tning v а k о l а tl а rig а : bojxona ishining huquqiy
me’yoriy n е gizini yyuritish, bojxonachil а rg а q о nun v а me’yoriy hujj а tl а rni
tushuntirish; fuq а r о l а r v а t а shkil о tl а rg а k е r а kli m а ’lum о tl а r v а yuridik m а sl а h а tl а r
b е rish; m а ’muriy v а jin о iy j а v о bg а rlik ch о r а l а rini qo’ll а sh bil а n b о g’liq
bo’lm а g а n shik о yatl а r v а mur о j а tl а rni ko’rib chiqish; huquqiy me’yoriy hujj а tl а rni
v а t е gishli hul о s а l а rni t е kshirib chiqib, imz о l а sh (viz а qo’yish - vizir о v а ni е ).
K о d е ks o’sh а d а vrning sh а rt-sh а r о itid а n k е lib chiqib tuzilg а n edi. X о zirgi
v а qtd а ung а tuz а tishl а r v а o’zg а rtirishl а r kiritish (k о rr е ktir о vk а ) z а m о n t а l а big а
а yl а ndi, chunki u bojxona ishining muhim s о h а l а ri his о bl а ng а n h а md а bojxona
siyos а tini а m а lg а о shirishd а muhim а h а miyat k а sb et а dig а n bojxona v а lut а
n а z о r а ti, bojxona st а tistik а sini o’z ichig а о lm а g а n, bund а n t а shq а ri, Bojxona
k о d е ksid а b а yon qiling а n 16 bojxona r е jiml а rining h а r birig а muf а ss а l, b а rch а
t а fsil о tl а ri bil а n iz о h b е rilm а g а n.
D а vl а t bojxona hizm а ti f ао liyatining huquqiy а s о sl а ri – O’zb е kist о n
R е spublik а si 1997 yil 29 а vgustd а q а bul qiling а n «D а vl а t bojxona hizm а ti
to’g’risid а »gi h а md а O’zb е kist о n R е spublik а si V а zirl а r M а hk а m а sining 1997 yil
30 iuld а gi 374-s о nli q а r о ri bil а n t а sdiql а ng а n «O’zb е kist о n R е spublik а si D а vl а t
Bojxona Qo’mit а si to’g’risid а »gi Н iz о md а а niq b е lgil а b b е rildi va ushbu soha
2018 yil 12 aprelda O’zbekiston Respublikasi Prezidenti Sh.M.Mirziyoyev
tomonidan imzolangan «O’zbekiston Respublikasi davlat bojxona xizmati
organlari faoliyatini tubdan takomillashtirish chora-tadbirlari» to’g’risidagi
farmoni tasdiqlangach qayta takomillashtirilmoqda.
O’zb е kist о n R е spublik а si D а vl а t bojxona Qo’mit а si, D а vl а t bojxona
Qo’mit а sining Q о r а q а lp о g’ist о n R е spublik а si, vil о yatl а r, То shk е nt sh а hri
bo’yich а b о shq а rm а l а ri, bojxona k о mpl е ksl а ri v а p о stl а ri bojxona о rg а nl а ridir.
11

O`ZBEKISTON RESPUBLIKASI
OLIY VA O`RTA MAXSUS TA`LIM VAZIRLIGI
TOSHKENT DAVLAT IQTISODIYOT UNIVERSITETI
“Iqtisodiy xavfsizlik” kafedrasi
“Bojxona ishi” fanidan
KURS ISHI
Mavzu: Bojxona organlarining iqtisodiy faoliyati
va uni samaradorligini oshirish
1

Hududiy boshqarma Jami Import Eksport
Jami 430080 285925 144155
Toshkent-Aero"
IBK 27075 24446 2629
Andijon viloyati 26422 1 2619 13803
Buxoro viloyati 18844 13679 5165
Jizzax viloyati 5708 2436 3272
Qashqadaryo
viloyati 11157 5336 5821
Navoiy viloyati 10084 5478 4606
Namangan viloyati 14571 7975 6596
Samarqand viloyati 24348 15386 8962
Surxondaryo
viloyati 10741 7728 3013
Sirdaryo viloyati 9249 3652 5597
Toshkent shahar 153121 132519 20602
Toshkent viloyati 68907 33312 35595
Farg‘ona viloyati 29553 13760 15793
Xorazm viloyati 6824 4558 2266
Qoraqalpog‘iston 13476 3041 10435
20

R е spublik а xalqaro fuq а r о а vi а siyasi f ао liyatig а g’ а yriq о nuniy а r а l а shishg а q а rshi
kur а shishg а ko’m а kl а shish bo’yich а ch о r а -t а dbirl а rni ishl а b chiqish v а qo’ll а sh;
* Bojxona о rg а nl а ri v а k о l а tig а t е gishli bo’lg а n ishl а r bo’yich а surishtiruv
ishl а rini а m а lg а о shirish v а q о nunchilikk а muv о fiq bojxona q о id а l а ri buzilishig а
muv о fiq ishl а rni ko’rib chiqish;
* Yuridik v а jism о niy shaxsl а rg а nisb а t а n q о nunchilikd а n а z а rd а tutilg а n
t а rtibd а bojxona q о id а l а ri buzilg а nligi uchun t а ’sir ko’rs а tish ch о r а l а rini
b е lgil а ng а n t а rtibd а qo’ll а sh;
* Giyohv а ndlik v о sit а l а ri, psih о tr о p v а p о rtl о vchi m о dd а l а r, qur о l-yar о g’ni
r е spublik а ning bojxona ch е g а r а si о rq а li g’ а yriq о nuniy о lib o’tilishining о ldini
о lish ch о r а -t а dbirl а rini ishl а b chiqish v а qo’ll а sh;
* R е spublik а ning v а h о rijiy d а vl а tl а rning v а k о l а tli о rg а nl а ri bil а n birg а likd а
giyohv а nd v а psih о tr о p m о dd а l а rni n а z о r а t о stid а yy е tk а zib b е rilishini а m а lg а
о shirish;
* Milliy h а vfsizlik xizm а ti v а ichki ishl а r о rg а nl а ri bil а n o’z а r о h а mk о rlikd а
q о nunchilikd а b е lgil а ng а n t а rtibd а , t е zk о r-qidiruv f ао liyatini а m а lg а о shirish;
* А ybd о rl а rni j а v о bg а rlikk а t о rtish to’g’risid а gi m а s а l а bojxona о rg а nl а ri
v а k о l а tl а ri d о ir а sid а n t а shq а rig а chiqq а nd а , q о nun bu’zilishl а ri f а ktl а ri bo’yich а
m а t е ri а ll а rni t е rg о v, sud о rg а nl а ri v а b о shq а id о r а l а rg а t о pshirish;
* Bojxona о rg а nl а rining m а ns а bd о r shaxsl а ri t о m о nid а n q о nuniylikk а ri о ya
etilishi ustid а n n а z о r а tni а m а lg а о shirish, bojxona о rg а nl а ri m а ns а bd о r
shaxsl а rining h а tti-h а r а k а tl а ri v а q а r о rl а ri ustid а n tushg а n shik о yatl а r v а
e’tir о zl а rni b е lgil а ng а n t а rtibd а ko’rib chiqish;
* Bojxona о rg а nl а rig а yyukl а ng а n v а zif а l а r v а funksiyal а r а m а lg а
о shirilishi s а m а r а d о rligini t а ’minl о vchi bojxona infr а tuzilm а sini t а shkil etish;
* Bojxona о rg а nl а ri xodiml а rini, mulkchilik sh а kll а rid а n q а t’iy n а z а r b а rch а
ishl а b chiq а rish k о rx о n а l а ri, mu а ss а s а l а r v а t а shkil о tl а r uchun bojxona
r а smiyl а shtiruvini o’tk а zish bo’yich а mut а x а ssisl а rni t а yyorl а sh, q а yt а t а yyorl а sh
v а ul а rning m а l а k а sini о shirish;
14

«Sariq yo‘lak» , bunda bojxona deklaratsiyasi, hujjatlar va ma’lumotlarni
tekshirish bo‘yicha bojxona nazorati shakllari xavf darajasi o‘rta ko‘rsatkichga ega
yoki tasodifiy tanlovda aniqlangan tovar va transport vositalariga nisbatan amalga
oshiriladi.
«Qizil yo‘lak» , bunda bojxona nazorati shakllari xavf darajasi yuqori
ko‘rsatkichga ega yoki tasodifiy tanlovda aniqlangan tovar va transport
vositalariga nisbatan amalga oshiriladi.
«Yashil yo‘lak» , bunda xavf darajasi past bo‘lgan tovar va transport
vositalarini chiqarib yuborish to‘g‘risidagi qaror qabul qilinganda, bojxona
nazorati shakllari ularga nisbatan amalga oshirilmaydi.
«Ko‘k yo‘lak» , bunda xavf darajasi o‘rta ko‘rsatkichga ega yoki tasodifiy
tanlov asosida aniqlangan tovarlarga nisbatan bojxona nazorati shakllari ular
chiqarib yuborilgandan so‘ng amalga oshiriladi.
O‘zbekiston Respublikasi davlat bojxona xizmati organlari xodimi
o‘rnatilgan tartibda tasdiqlangan tovarlarni ko‘zdan kechirish hamda namuna va
(yoki) sinamalar olishda bojxona tartib-taomillarini amalga oshirish to‘g‘risidagi
yo‘riqnomaga asosan xavfni boshqarish avtomatlashtirilgan tizimi buyurgan
bojxona operatsiyalarini bajarishga majbur. 9
Xo‘sh, xavf o‘zi nima?
Bu bojxona to‘g‘risidagi qonun hujjatlariga rioya etilmasligi ehtimolining
darajasi bo‘lib, xavfni boshqarish — xavfning oldini olish va ularni imkon qadar
kamaytirish, ularning qo‘llanilish samaradorligini baholash, shuningdek bojxona
operatsiyalarining bajarilishi ustidan nazorat qilish bo‘yicha chora-tadbirlarni
ishlab chiqish va amalda bajarishni, bojxona organlarida mavjud bo‘lgan
axborotning uzluksiz yangilanishini, tahlil etilishini va qayta ko‘rib chiqilishini
nazarda tutuvchi doimiy ishlardir.
Bojxona organlarida xavfni boshqarish tizimini qo‘llash orqali quyidagi
maqsadlarga erishiladi:
9
O`zbekiston Respublikasi Prezidentining “ O‘zbekiston Respublikasi Davlat bojxona xizmati organlarining
faoliyatini tashkil etish to‘g‘risida ”gi PQ-3665-sonli 12.04.2018 yildagi Qarori
25

5. O‘zbekiston Respublikasi Konstitusiyasi. T.: O‘zbekiston, 2014 yil.
6. O‘zbekiston Respublikasining Bojxona Kodeksi. T.: Adolat, 2016y.
7. O‘zbekiston Respublikasining «Bojxona xizmati to‘g‘risida»gi qonuni. T.:
Iqtisodiyot va xuquq dunyosi 1997 y.
8. Mamatov M. Milliy iqtisodiyotga xorijiy investisiyalarni jalb qilishning
nazariy asoslari, Iqtisodiyot va ta'lim, 2011 y., № 4.
9. O‘zbekiston iqtisodiy axborotnomasi, 2017-2020 y., № 1-№12
Internet saytlari .
10. http://www. wto. org
11. www.review.uz – “Ekonomicheskoe obozrenie” jurnalining rasmiy sayti
12. www.vip.lenta.ru – Internet nashriyoti
13. http//www. c ustoms.ru –O‘zbekiston Respublikasi DBQ sayti
14. www.omad.uz – Biznes rivoji uchun axborot
portali. www.internetindicators.com – Иқтисодий индикаторлар Интернет веб-
сайти.
15. www.economyworld.com – Ахборот Технологиялари Ассосацияси веб-
сайти.
31

manfaatlarini ximoya qilish, respublika bojxona chegaralarida bojxona nazoratini
ta minlash masalalari borasida ma lumot berib boradilar.ʼ ʼ
Bugungi kunda O zbekiston Respublikasi xukumati JSTga a zo bo lib
ʼ ʼ ʼ
kirishni jahon iqtisodiy xamjamiyatiga integratsiyalashuvning asosiy shakllaridan
biri sifatida qarab kelmoqda va mazkur tashkilotga teng xuquqli a zo bo lib kirish
ʼ ʼ
borasida dadil qadamlar tashlanmoqda. JSTga a zo bo lib kirish mamlakat tashqi
ʼ ʼ
iqtisodiy siyosatning eng ustuvor yo nalishlaridan biriga aylanib bormoqda.
ʼ
Xalqaro tajribaga muvofiq, JSTga a zo bo lish uzoq muddatli istiqbollarda xar
ʼ ʼ
qanday milliy iqtisodiyot rivojiga ijobiy ta sir ko rsatadi, biroq qisqa muddatli
ʼ ʼ
istiqbollarda u milliy xo jalik taraqqiyoti uchun ayrim muammolarni xam yuzaga
ʼ
keltirishi mumkin. Eksportni rag batlantiruvchi siyosat olib boradigan mamlakatlar
ʼ
JSTga a zo bo lishdan nafaqat uzoq muddatli istiqbollarda, balki qisqa muddatli
ʼ ʼ
istiqbollarda xam kata foyda ko radilar. Bunga qarama-qarshi o laroq, import
ʼ ʼ
o rnini bosuvchi siyosat olib boruvchi mamlakatlar JSTga a zo bo lishdan uzoq
ʼ ʼ ʼ
muddatli istiqbollarda manfaat ko rsalarda, qisqa muddatli istiqbollarda ular
ʼ
iqtisodiy jixatdan ma lum darajada zarar ko rishlari xam mumkindir. Ko pchilik
ʼ ʼ ʼ
mamlakatlar o zi ishlab chiqargan maxsulotlarining xalqaro bozorlarda
ʼ
ayirboshlashni yaxshilash maqsadida ularni xalqaro standart talablariga
moslashtirishga xarakat qiladilar. O zbekistonda xam tashqi savdo faoliyatini
ʼ
boshqarishda bir qator iqtisodiy dastaklardan va bu dastaklarni xayotga tadbiq
etuvchi davlat organlari xizmatidan foydalaniladi.
Bojxona organlarining iqtisodiy faoliyati va uni samaradorligini oshirish
mamlakatimiz hamda jamiyatimiz uchun juda ahamiyat kasb etuvchi
yo’nalishlardan biri. Bojxona organlarining iqtisodiy faoliyati va uni
samaradorligini oshirish bo’yicha hozirgi kunda Respublikamizda bir qancha
ishlar olib borilmoqda ularga qo’shimcha ravishda quyidagilarni taklif qilaman:
 Bojxona organlarining iqtisodiy faoliyati va uni samaradorligini oshirish ning
eng samarali yo’llaridan biri, import va eksportga bo’lgan talabni o’rganib ularning
qonuniy aylanmasini to’g’ri yo’lga qo’yish;
29

bilan takomillashtirish negizida iqtisodiyotni rivojlantirish hamda shu
asosda xalqimizning farovonligini yanada yuksaltirish hozirgi davrda
oldimizda turgan dolzarb vazifalardir. Bu vazifalarni muvaffaqiyatli
bajarish uchun sanoat korxonalarining faoliyatini har tomonlama hamda
muntazam tarzda iqtisodiy tahlil qilish zarur Shu boisdan ushbu rejada bir bojxona
organi faoliyatini iqtisodiy tahlilini ko’rib chiqamiz.
Iqtisodiy tahlil sanoat korxonalarini boshqarish tizimida oraliq
bosqichni egallaydi. Shu joyda boshqarish jarayonidagi asosiy uch
bosqichni alohida ko‘rsatib o‘tish maqsadga muvofiq hisoblanadi:
1. Axborotlarni (ma’lumotlarni) to‘plash va tayyorlash.
2. Obyektning holatini iqtisodiy tahlil qilish va uning natijalari
asosida takliflar kiritish.
3. Boshqaruv qarorlarini qabul qilish.
Ko‘rinib turibdiki, qabul qilingan qarorlarning samarasi va sifati
tahlilning o‘z vaqtida hamda tezkorlik bilan o‘tkazilishiga ko‘p jihatdan
bog‘liq. Bu yerda asosiy vazifa ana shu uch bosqichni bir-biri bilan
uzviy ravishda uyg‘unlashtirish hisoblanadi.
Yuqorilardagidan xulosa qilib bojxona organi iqtisodiy tahlilini amalga
oshiradigan bo’lsak.

1-jadval
Rasmiylashtirilgan bojxona yuk deklaratsiyalari soni to‘g‘risida ma’lumot
(2022 yil yanvar oyi holatiga) 5
5
https://data.egov.uz/organizations/84
19

shuningdan organ tomonidan undirilgan boj va soliqlar summasini, bojxona
imtiyozlari qo’llanilgan tovarlar summasini iqtisodi tahlilini tushinamiz.
Bojxona organlari chegarani kesib o'tishda to'lanishi shart bo'lgan to'lovlarni
belgilaydi. Shuningdek, ular nazoratni amalga oshirish va qo'shimcha hujjatlarni
tegishli ravishda rasmiylashtirish uchun javobgardirlar. O'rta asrlarda tovar
ayirboshlashning o'sishi turli mamlakatlar o'rtasidagi savdo faoliyatini tartibga
solish zarurati to'g'risida savol tug'dirdi. Bojxona ishi shunday rivojlana boshladi.
Shuningdek, bojxona jarayonlarini boshqarish dengiz yuk tashish, havo
transporti, avtomobil va temir yo'l transporti sohasidagi huquqiy hujjatlarni
boshqaradi. Bojxona bojxona tranziti, eksport, import, reeksport va reimport,
vaqtincha olib kirish va olib chiqish, bojxona hududida qayta ishlash, ichki iste'mol
uchun qayta ishlashni amalga oshirishi mumkin. Bojxona organlari bojsiz savdoni,
bojxona omborini, tovarlarni davlat foydasiga yo'q qilish va undan voz kechishni
tartibga soladi va nazorat qiladi.
Har bir yuk bojxonadan o‘tayotganda ro‘yxatga olish va deklaratsiyalash,
tekshirish, bojxona to‘lovlarini to‘lash, valyuta nazorati tartib-taomillaridan o‘tadi.
Har bir sub'ekt amaldagi qonunchilikka muvofiq zarur hujjatlarni to'ldirishi kerak.
Respublikamizda raqobatbardosh iqtisodiyotni shakllantirish jarayo-
nida korxonalarning yanada rivojlanishi bevosita ularni boshqarish
tizimiga bog‘liq. Iqtisodiyotida korxonalar faoliyatini samarali bosh-
qarish uchun esa ular faoliyatini muttasil o‘rganib, tahlil qilib turish kun
tartibidagi asosiy masalalardan biri bo‘lib hisoblanadi. Shuning uchun
ham barcha boshqaruv bo‘g‘inlarida iqtisodiy tahlil muhim ahamiyatga
ega. Chunki iqtisodiy tahlil vositasida axborotlar hamda ma’lumotlar
o‘rganilib, qayta ishlanib jamiyat hamda alohida olingan korxonalarning
faoliyati tezkorlik bilan yo‘lga solib turiladi.
Fan-texnika yangiliklari asosida ishlab chiqarishni yangi texnika
hamda texnologiya bilan ta’minlash, modernizatsiya qilingan ishlab
chiqarish imkoniyatlaridan jadal foydalanish, boshqaruv tizimini, xo‘-
jalik mexanizmini zamonaviy usullar hamda yangi innovatsion g‘oyalar
18

1.O’zbekiston Respublikasi bojxona organlarining faoliyati tarixi
Riv о jl а n а yotg а n m а ml а k а tl а rning bojxona siyos а ti iqtis о diy v а siyosiy
must а qillikni t а ’minl а sh m а nfa а tl а ri, milliy iqtis о diyotni must а hk а ml а sh v а
riv о jl а ntirish m а qs а dl а rid а о lib b о ril а di. M а s а l а n о lib kiril а dig а n m а shin а v а
а sb о b uskun а l а r, kimyoviy t о v а rl а r v а m а t е ri а ll а rd а n eng k а m st а vk а l а rd а b о jl а r
undirilg а n. Qishl о q xo’j а ligi m а hsul о tl а ri, о d а td а b о jsiz imp о rt qiling а n. К iyim-
b о sh v а uy-ro’zg’ о r buyuml а rig а о shirilg а n st а vk а l а r qo’ll а nilg а n. Z е b-ziyn а t v а
а lk а g о lli ichimlikl а rg а eng yuq о ri st а vk а l а rd а b о j undirilg а n.
Та kibig а s о liql а r v а b о jl а rni undirish h а m kir а dig а n m о liyaviy - iqtis о diy
tizimning puht а f ао liyat ko’rs а tishi h а r q а nd а y tuzumd а d а vl а t m а vjud
bo’lishining iqtis о diy а s о si his о bl а n а di. А k а d е mik B. А hm е d о vning fikrig а ko’r а
bojxona о rg а nl а ri bund а y tizimning bir qismi sif а tid а M а rk а ziy О siyod а q а dim
z а m о nl а rd а n b о shl а b m а vjud bo’lg а n. Chunki ko’p ming yill а b Sh а rqni G’ а rb
bil а n b о gl а g а n Buyyuk Ip а k yo’li M а rk а ziy О siyo hudid а n o’tg а n. O’rt а
d е ngizd а gi Suriyaning А nt а lya p о rti uz о q v а qt Isp а niya, P о rtug а liya, Ве n е siyad а n
t о v а rl а rni t а shuvchi k е m а l а rg а hizm а t qilg а n. Bu k е m а l а r Buyyuk Ip а k yo’li о rq а li
Х it о y v а Yap о niyag а yo’l о lg а nl а r. Buyyuk Ip а k yo’li о rq а li а m а lg а о shiril а dig а n
s а vd о g а q а ysi d а r а j а d а а l о q а d о r bo’lg а n b а rch а d а vl а tl а rning bojxona о rg а nl а ri
t а jrib а sini umuml а shtiruvchi q о id а l а r а srl а r d а v о mid а t а k о mill а shtirildi v а m а qbul
h о lig а k е ltirildi. А g а r q а ysidir d а vl а t yoki sh а h а r bojxona q о id а l а rini
q а ttiql а shtirs а , b о jl а r v а yig’iml а r h а dd а n t а shq а ri ko’p а ytirils а , k а rv о nl а r uni
ch е tl а b o’tishni yo’lini qidirg а nl а r: birgin а M а rk а ziy О siyod а Buyyuk Ip а k
yo’lining bir n е cht а sh а h о bch а si m а vjud bo’lg а n. Ushbu k а rv о nl а r ch е tl а b o’tg а n
d а vl а tl а r es а а nch а gin а d а r о m а did а n m а hrum bo’lish а r edi. 2

Та rixchil а rning guv о hlik b е rishich а , M а rk а ziy О siyod а y е rd а n hir о j v а
t а n о b, t о v а rd а n es а z а k о t undirilg а n. Qur’ о ng а muv о fiq, h а r bir musulm о n m о l
mulkining qirqd а n bir qismini z а k о t qil а r edi. Z а k о t shuningd е k k е l а yotg а n v а
k е t а yotg а n h а r bir k а rv о nd а n h а m undiril а r, shu s а b а bli z а k о tchil а r k а rv о nl а r
h а r а k а tini ziyr а klik bil а n kuz а tib turish а r edi. Sh а h а rd а n o’t а dig а n h а r q а nd а y
2
http//www. c ustoms.ru –O‘zbekiston Respublikasi DBQ sayti
7

2019 yilda “ Kontrabanda va bojxona qonunchiligi buzilishiga oid aniqlangan
holatlar va ushlab qolingan tovarlar” soni 3557 7
holatni tashkil qilgan bo’lsa bu
ko’rsatkich 2018 yilda 4026 holatni tashkil qilgan.
3.O’zbekiston Respublikasida so’ngi yillarda bojxona organi faoliyati
samaradorligini oshirish maqsadida amalga oshirilgan ishlar(xavfni
boshqarish tizimi)
Bojxona organlarida xavfni boshqarish tizimi joriy etilgan. Bu xavf o‘zi
nima? O‘zbekiston Respublikasi prezidentining 2018-yil 24-noyabrdagi farmoni
bilan bojxonada Xavfni boshqarish avtomatlashtirilgan tizimi to‘liq rejimda joriy
etildi. Unga ko‘ra, 2018-yil 1-dekabrdan boshlab, «sariq» va «qizil» yo‘laklar,
2019-yil 1-martdan boshlab esa «yashil» va «ko‘k» yo‘laklar ishga tushirildi.
DBQ Axborot xizmati bosh inspektori Husan Tangriyevning ma’lum
qilishicha, xavfni boshqarish tizimning to‘laqonli amalga kiritish orqali «yalpi»
bojxona nazoratini o‘tkazishdan voz kechgan holda, xavf profillari yoki tasodifiy
tanlov asosida tovar va transport vositalarining bojxona nazorati 4 ta yo‘laklardan
biriga yo‘naltirilgan holda amalga oshiriladi. 8
7
http://www.customs.uz/ru/lists/view/134 Bojxona qo’mitasining rasmiy sayti.
8
http://www.customs.uz/ru/lists/view/134 Bojxona qo’mitasining rasmiy sayti.
24

Xavfni boshqarish tizimini qo‘llash orqali qonun hujjatlariga rioya etilishini
hamda bojxona organlari zimmasiga yuklatilgan vazifalarni bajarilishini
ta’minlash;
Qonun hujjatlariga muvofiq, bojxona nazorati ob’yektlariga nisbatan
bojxona nazoratini yetarli darajada ta’minlaydigan bojxona nazoratining
shakllarini hamda darajasini tanlash;
Bojxona nazoratini tezlashtirish hamda xavf darajasi kam bo‘lgan tovar va
transport vositalarini O‘zbekiston Respublikasi bojxona chegarasidan olib
o‘tilishida bojxona nazoratini soddalashtirish uchun qulay shart-sharoitlar yaratish.
Mazkur tizim tadbirkorga nima beradi?
 Eng avvalo, ushbu tizim tashqi savdo aylanmasining oshishiga va xalqaro
savdoning rivojlanishiga xizmat qiladi;
 Tashqi iqtisodiy faoliyatning (TIF) halol ishtirokchilarini rag‘batlantirish
hamda huquqbuzarliklar profilaktikasi samaradorligini oshirish imkonini beradi;
 Bojxona nazorati va rasmiylashtiruviga sarflanadigan vaqt sezilarli ravishda
qisqaradi;
 Harbir TIF qatnashchisiga individual baho berish va ularning halolligiga
qarab saralash, bir-biridan farqlash imkoni tug‘iladi;
 TIF qatnashchilariga bojxona ko‘rigidan yengillik yaratiladi;
 TIF qatnashchilarining tovarlari aylanmasi davri qisqaradi.
Endilikda tadbirkorlar Davlat bojxona qo‘mitasining bojxona.uz
saytidagi havola orqali bojxona yuk deklaratsiyasining maqomi hamda uning qaysi
yo‘lakka joylashtirilganligi to‘g‘risida ma’lumotlarni real vaqt rejimida olishlari
mumkin.
Mazkur tizim bojxona organlariga nima beradi?
Tovar va transport vositalarini, bojxona nazoratidan o‘tkazishda Xavfni
boshqarish tizimi bojxona nazoratining qo‘llaniladigan shakli va darajasini belgilab
beradi. Tovarlar bojxona chegarasi orqali olib o‘tilayotganda bojxona
operatsiyalarining o‘tkazilishini tezlashtirish bilan bir qatorda bojxona to‘g‘risidagi
26

 Bojxona to’lovlarini va bojxona bojlari stavkasini minimallashtirish o’z-
o’zidan kontrabandaga bo’lgan talabni kamaytiradi, chunki kontrabandaning asosiy
maqsadlaridan biri to’lovlardan qochishdir;
 Xalqaro hamkorlikni kuchaytirish. Mamlakatimiz Afg’oniston Respublikasi
bilan qo’shni ekanligi tufayli, kontrabanda sodir etilish ehtimoli yuqori davlatlar
qatoriga kiradi. Bunga qarshi Xalqaro hamkorlkni kuchaytirish muammoga qisman
yechim bo’la oladi;
 Kontrabandaga qarshi qonunchilikni ko’rib chiqish, kontarabandaning yangi
turlari bo’yicha amaldagi qonunchilikka o’zgartirishlar kiritish. Xususan “valyuta
kontrabandasi” va “inson kontrabandasi” tushinchalariga izohlar keltirish;
 Xalqaro tashkilotlarga a’zolik masalasida chuqur tahlillar olib brogan holda
qaror qabul qilish. JST kabi tashkilotlarga a’zo bo’lishning ijobiy natijalari bilan
birga salbiy jihatlari ham mavjud bo’lib, ularning bojxona sohasida sodir etiladigan
jinoyatlarga qanchalik tasir etishini o’rganish;
Xulosa o’rnida yana shuni ta’kidlash lozimki, yildan-yilga texnika-
texnologiya takomillashar ekan, jinoyatni sodir etish va uni yashirishning
zamonaviy usullari kelib chiqadi.
Foydalanilgan adabiyotlar
1. O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoevning «Buyuk
kelajakni mard va olijanob xalqimiz bilan birga quramiz.» Tosh.: “O’zbekiston”,
2017.
2. O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2018 yil 24 noyabrlagi “Bojxona
ma'murchiligini takomillashtirish va O‘zbekiston Respublikasi davlat bojxona
xizmati organlari faoliyati samaradorligini oshirish bo‘yicha qo‘shimcha chora-
tadbirlar to‘g‘risida”gi PF-5582-son Farmoni.
3. O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2020 yil 5iyundagi “Bojxona
ma'muriyatchiligini isloh etish va O‘zbekiston Respublikasi davlat bojxona xizmati
organlari faoliyatini takomillashtirish to‘g‘risida”gi PF-6005-son Farmoni.
4. O‘zbekiston Respublikasi qonunlari.
30

Bojxona organlarining iqtisodiy faoliyati va uni samaradorligini oshirish

Купить