Bola atrof-muhitni idrok etishi haqida tushuncha

Dokument ma'lumotlari

Narxi	39000UZS
Hajmi	382.0KB
Xaridlar	0
Yuklab olingan sana	29 Oktyabr 2024
Kengaytma	docx
Bo'lim	Kurs ishlari
Fan	Pedagogika

Sotuvchi

Shavkat

Ro'yxatga olish sanasi 04 Aprel 2024

87 Sotish

Bola atrof-muhitni idrok etishi haqida tushuncha

Sotib olish

MUNDARIJA
Kirish………………………………………………………………....……….…………3
I-BOB . Bolalarda bilish jarayonlari………………………………………………5
1.1. Bolalarda bilish jarayonlarining namoyon bo’lishi…………………….………10
1.2. Bolalar bilish jarayonida idrokning o’rni ………………………………………13
II-BOB. Bolada idrokning namoyon bo’lishi ……………………………………17
2.1. Bolada atrof-muhitni idrok etishning namoyon bo’lishi ………………………20
2.2. Bola atrof-muhitni idrok etishini rivojlantiruvchi omillar ………………...……27
Xulosa …………………………………………….…………………………………...…30
Foydalanilgan adabiyotlar ro‘yxati……………..……..…………………...………….…31

KIRISH

Ta’lim sohasidagi islohotlarni hayotga tatbiq qilinishi, maxsus ta’lim
muassasalarida ta’lim-tarbiya jarayonini takomillashtirishni, uning sifati va
samaradorligini oshirishni, hayot bilan aloqasini mustahkamlashni taqozo
etmoqda. Har tomonlama kamol topgan fuqarolarni tarbiyalash mexanizmini
yaratish maqsadida yaratilgan Kadrlash tayyorlash Milliy Daturida yangi talablarga
javob beradigan pedafofik kadrlar tayyorlash, o’quv standartlarini yaratish va
yangi o’quv dasturlari ustida ishlash, ta’lim tizimini tuzilish va mazmun jihatdan
isloh qilish vazifalari ayni paytda ta’lim xodimlarining oldida turgan asosiy
vazifalari etib belgilangan.
Maktabgacha talim sog’lom va yetuk, shu bilan birga raaktabga tayorlani»an
holda shakllantirish maqsadtni kozlaydi Maktabgacha talim tizimini
takomillaslitirish, ta’lim-tarbiya jarayonini tarbiyacliilar tomonidan to’g’ri tashkil
etilishi, ma’sul shaxslar tomonidan uni nazorat qilishning afzalligini ta’minlash,
maktabgacha yoshdagi bolalar ota-onalarining oilada bola tarbiyasi bilan
shug’ullanishi uchun qulaylik yaratish maqsadida “Bolajon” tayanch dasturi
“Ta’lim to’grisiija” gi Qonun, Kadrlar tayorlash Milliy dasturi, Maktabgacha
ta’lim konsepsiyasi hamda maktabgacha yoshdagi bolalarning rivojlanishiga
qo’yiladigan Davlat talablari asosida ishlab chiqildi'. Ta’lim tizimining
boshlang‘ich shakli bo‘lgan maktabgacha tarbiya muassasalarining tarbiyachilari,
metodistlari, mudiralari maktabgacha yoshdagi bolalaming psixologik
xususiyatlarini va psixodiagnostikasini chuqur bilishlari lozim.
O’rta asr sharqining mashxur mutafakkiri Abu Nasr Forobiy insonga xos hamda
uning ma’naviy yuksalishida muhim ahamiyat kasb etuvchi tafakkur va nutqning
rivojlanishi ta’lim-tarbiyaning asosini tashkil etuvchi muhim jarayon deb e’tirof
etgan.
Turk dunyosidagi milliy uyg’onish davrining eng yirik mutafakkirlaridan biri
Yusuf Xos Hojib insonning ulug’ligi aql-idroki, so’zlash qobiliyati, bilimi, o’quvi,
hunarga egaligidadir deydi.

Mavzuning dolzarbligi. Barchamizga ma’lumki, yurtimizda har tomonlama

sog’lom va barkamol, komil va ma’naviy yetuk avlodni tarbiyalash, umumta’lim
maktablarida ta’lim-tarbiya olayotgan o’quvchi bolalarni ma’naviy va intelektual
salohiyatini ro’yobga chiqarish hamda yurtimizning yosh-avlodlarini kelajakda
vatanga munosib farzand qili tarbiyalash uchun barcha shart-sharoitlar va
imkoniyatlar keng ko’lamda olib borilmoqda.
Ishning maqsad va vazifalari:
- Bola psixologiyasi haqida umumiy tushuncha berish.
- Bola psixikasini o’rganish prinsiplarini tadqiq etish.
- Bolalar psixologiyasi tarixini o’rganish.
- Bolada atrof-muhitni idrok etishning namoyon bo’lishi.
- Bola atrof-muhitni idrok etishini rivojlantiruvchi omillarni o’rganish.
Kurs ishining ob’ekti :
Qo’yilgan maqsad va vazifalarni amalga oshirish uchun quyidagicha tadqiqot
ob’ekti belgilab olindi.
Tadqiqot Samarqand shahridagi 10-umumta’lim muassasasida olib borildi. Ishni
o’rganishda bola psixologiyasi va uning atrof-muhitni idrok etishi qay tarzda
namoyon bo’lishi kuzatildi va tahlil qilindi.
Kurs ishining metodologik asoslari :
Bolalar psixologiyasi va ularni atrof-muhitni idrok etishi ularning yetuk shaxs
bo’lib yetishishida o’ta muhim ahamiyatga egadir. Chunki ularning psixologiyasi
qanchalik rivojlangan bo’lsa, barkamol va komil inson bo’lib yetishishida juda
katta yordam bo’ladi.
Kurs ishining asosiy ahamiyati:
Bilamizki, hozirgi kunda barcha yosh-avlodni tarbiyalash va ularning
psixologiyasiga ahamiyat berish o’ta muhim va dolzrab vazifa hisoblanadi.
Hammaga ma’lumki, maktabgacha ta’lim va maktab ta’limi bu fundament ta’lim
hisoblanadi. Shuning uchun u yerda ta’lim berayotgan pedagoglarning bolalarning
kelajakda o’z o’rnini egallashi uchun ahamiyati va roli katta. Bundan tashqari yana
shuni ham alohida ta’kidlash kerakki, maktabdagi ta’lim qanchalik mustahkam

bo’lsa, kelajakda komil va barkamol shaxs bo’lib yetish imkoni shuncha yuqori
bo’ladi.
Kurs hajmi va tarkibiy tuzilishi
Kurs ishi kirish, ikki bob, xulosa va foydalanilgan adabiyotlar ro’yxatidan iborat
I BOB . Bolalarda bilish jarayonlari
1.1. Bolalarda bilish jarayonlarining namoyon bo’lishi

Bilish muammosi qadim zamonlardan beri kishilik dunyosini qiziqtirib
keladi,ammo u bugungi kunda fan va texnikaning rivojlanishi tufayli yanada
dolzarb masalaga aylanib qoldi. Shu boisdan, bilish nazariyasi falsafa, tarix,
filologiya, kibernetika, pedagogika, psixologiya kabi fanlarning tadqiqot
predmetiga aylanib. Ularning har qaysisi o’zining mohiyatidan kelib chiqib,
uning u yoki bu jabhalarini o’rganadi.
Boshqa fanlardan farqli o’laroq, psixologiya gani insonning onto – genezida
bilishning vujudga kelishi, uning o’ziga xos psixologik mexanizmlari, unda
ehtiyoj, motiv, emotsiya va irodaning o’rni, tanishish zarurat hisoblangan
ob’ektning notanishligi, ko’rinishi hamda materiallar mazmunining ahamiyatini
tekshiradi.
Bizningcha, ob’ektiv dunyo to’g’risidagi ma’lumotlar, fan asoslari bo’yicha
axborotlar, ijtimoiy va individual tajribalar, shaxslararo munosabat va muomala
o’rnatish, muayyan faoliyatni tashkil qilish va uni boshqarish o’zini o’zi
anglashga taalluqli tarkibiy qismlar bilan qurollanishga, ijod va yangilik
yaratishga qaratilgan murakkab, iyerarxik hamda integral xususiyatli, faqat
insoniyatgagina xos bo’lga, aqliy va jismoniy negizga quriluvchi intilish va
faollikning majmuasi bilish deb ataladi.
Bilishning psixologik bosqichlari, darajalari, ko’lami, kengligi, chuqurligi,
to’liqligi, aniqligi, yaqqolligi, ifodalanish shakllari va vositalari, barqarorligi,
mustaqilligi va uning ijtimoiy psixologik mexanizmlari to’g’risida ma’lumotlar
sharhlanadi.
Bizni qurshab turgan ob’ektiv borliqni bilish xususiyatiga oid jahon
psixologiyasi fanida ko’plab ilmiy nazariyalar, mustaqil konsepsiyalar,
o’xshash qarashlar, puxta pozitsiyalar, xilma – xil yondashishlar mavjud, ammo
shunga qaramasdan, bu asnoda bilishning filogenetik qonuniyatlari, taraqqiyot
bosqichlari, ularning bunyodkor mexanizmlari, muayyan o’ziga xoslik, ulardagi
barqarorlikni ta’minlovchi shart sharoitlar, harakatlantiruvchi kuchlar, ob’ektiv
va sub’ektiv omillarning ta’sirchanlik imkoniyati rang – barangligi tufayli

onitogenetik davrning xususiyatlari to’g’risida mulohaza yuritishning o’zi
yetarli.
Inson shaaxs bo’lib shakllanishida va rivojlanishida bilish jarayonlari asosiy
funksiyani bajaradi.Bilish jarayonlari qadim zamonlardan beri olimlarning
diqqat markazida bo’lgan muammolaridan biri bo’lib kelgan.
Biz bilamizki, asosiy bilish ( psixik ) jarayonlarga diqqat, sezgi, xotira, idrok
va tafakkur kiradi.
Bog’cha yoshida bolaning sezgi organlari tuzilish jihatidan to’la rivojlangan
bo’ladi.Lekin bundan bolaning sezgi organlari keying davrlardan ortiq
rivojlanmaydi degan xulosa kelib chiqmaydi, albatta.Bog’cha yoshidagi
bolalarning sezgi organlari ( analizatorlari ) narsalarning turli – tuman
xususiyatlarini aks ettira olsalar ham, hali ko’p jihatdan kattalar sezgi
organlarining yuksak takomili darajasida emas.U hali rivojlanishda davom
etadi.Bolalar narsalarning farqini tez ajrata olmasliklari tufayli ularning har bir
narsani bevosita ushlab, timirskilab ko’rishga bo’lgan intilishi bog’cha yoshdagi
davrda ham saqlanib qoladi.Keyinchalik turmush tajribasining ortishi bilan ko’rish
va eshitish sezgilari teri, muskul va harakat sezgilaridan ( ya’ni narsalarni bevosita
timirskilab ko’rishdan) ustunlik darajasiga ko’tariladi. Natijada bolalar narsalarni
ushlamasalar ham, ko’rish va eshitish bilan qanoatlanadigan bo’ladi. Bolalarning
aqliy o’sishida ko’rish sezgisining roli g’oyat kattadir.Bolaning ko’zi bog’cha
yoshigacha bo’lgan ranglarning farqini yaxshi ajrata olsalar ham, ba’zi murakkab
ranglarning nomini bilmaydilar.
Ma’lumki bizni o‘rab turgan tashqi olamdagi narsa va hodisalarning juda ko‘p
belgi va xususiyatlari mavjud. Masalan, narsalarning rangi, ta’mi, hidi, qattiq yoki
yumshoqligi, g‘adir-budur yoki tekisligi, harorat va boshqalar. Ana shu narsa va
hodisalarning turli xil belgi, xususiyatlarini biz ham turlicha sezgi a’zolarimiz
orqali ongimizda aks ettiramiz.
Tashqi olamdan bizni tana m iz ga milliard qo‘zg‘ovchilar hujum qiladi.
Bizning qorong‘i ichki dunyoimizda esa sirli miyamiz ishlaydi. Bu fakt esa
psixologiyaning yuqori ming yildan ortiq fundamental muammosini ko‘taradi.

Masalani echishda bundan yuz yil avval psixologiya fan sifatida rivojlandi: Atrof
muxitimizni o‘rab turgan siymolar miyamizga tushadi?
Zamonaviy tilda esa uni quyidagicha talqin qilsa bo‘ladi: tashqi olam
xaqidagi tasavvurlarimizni qanday tuzishimiz; lagerdagi gulxanni yonishidan
chiqayotgan tutunining aktiv neyron zanjirlariga aylanishi? Qanday qilib biz tirik
neyroximiyadan olovnito‘lqinini, temperaturasini hamda olovni tutunini hidini
anglaymiz? Miyamizda dunyoni rasmini aks ettirishimiz uchun, tashqi dunyoni
fizikaviy energiyasini bilishimiz va uni nerv signallari shaklida kodlashiiz, va bu
jarayon an’anaviy sezgi deyiladi.
Sezgi jarayonining buzilishi xar erda bo‘lishi mumkin bu sensor retseptordan
boshlab to perseptiv interpretatsiyada tugaydi. Masalan, inson ko‘zida katarakta
bilan tug‘ilsa uni ko‘zlari yorug‘likni ko‘rmaydi, bu jarayonda eng murakkab
mexanizm ishlasa xam ko‘rish ma’lumotlarini bilolmaydi. Miyasi shikastlangan
bemorlarda ham qandaydir sezgi va idrok zanjirlari bor. Miya po‘stlog‘ining
chakka qismi buzilganda, inson yuzini tanish javobgarligi yo‘qoladi va bu
kasallik prosopagnoziya deb nomlanadi. Unda sezgilari normal, lekin idroki
normal emas. U ma’lumotlarni ko‘rib qabul qila oladi va insonni yuz tuzilishini
xarakterlab bera oladi, lekin uni taniy olmaydi. Unga notanish chexrani
ko‘rsatishganda u bunga e’tibor beraydi. Unga tanish chexrani ko‘rsatishganda,
avtonom nerv sistemasi reaksiyasi shuni ko‘rsatadiki u xavotirlanadi va terlashni
boshlaydi, lekin bu inson kimligini aytib bera olmaydi. U o‘z chexrasini ko‘zguda
ko‘rganda, yana shu chalkashlikga keladi. Miyani buzilganligi sababli, u
ma’lumotlarni sxema bo‘yicha tepadan pastga qrab ishlolmaydi – to‘plangan
bilimlarni sensor ma’lumotlar bilan bog‘lay olmaydi.
Tevarak-atrofimizdagi narsa va hodisalarning turli xil belgi hamda
xususiyatlari har doim ham bizning sezgi a’zolarimizga ta’sir etib turadi. Natijada
bizda turli sezgilar hosil bo‘ladi. CHunonchi, nurlarning ko‘zimizga ta’sir qilishi
natijasida ko‘rish sezgisi, har xil tezlik va kuchlanishdagi havo to‘lqinlarining
qulog‘imizga ta’sir etishi natijasida eshitish sezgisi, nafas olish paytida havo bilan
birga burun bo‘shlig‘iga kirgan har turli modda zarrachalarining ta’siri natijasida

hid sezgisi, biror narsani qo‘limiz yoki badanimizga tegib ta’sir etish natijasida teri
(taktil – biror narsaning terimizga tegishi) yoki bosim sezgisi va shu kabi sezgilar
har doim hosil bo‘ladi.
Demak, sezgi deb, atrofimizdagi narsa va hodisalarning sezgi a’zolarimizga
bevosita ta’sir etishi natijasida ularning ayrim belgi va xususiyatlarini miyamizda
aks ettirilishini aytamiz.
Sezgi bilish jarayonlari ichida oddiy psixologik jarayon bo‘lib, tashqi
olamdagi narsa va hodisalarni aks ettiradi. Tashqi olamdan kelayotgan
qo‘zg‘atuvchilarning muayyan retseptorlarga bevosita ta’sir etish orqali ayrim
belgi va xususiyatlarni va organizm ichki holatini aks ettiradi. Ma’lumki, insondan
sezishning dastlabki bosqichi hissiy bilishdan boshlanib, keyinchalik u mantiqiy
bilishga o‘tadi. Sezgi ham oddiy psixologik jarayon bo‘lgani bilan uning yuzaga
kelishi o‘z-o‘zidan hosil bo‘lmaydi. Ular jumlasiga quyidagilar kiradi:
Sezgi a’zolariga ta’sir etadigan narsa va hodisaning bo‘lishi.
Sezuvchi apparat, ya’ni analizatorning mavjud bo‘lishi. Masalan, havoning
sovuqligini, temirning qattiqligini, qorning yumshoqligi va boshqalarni sezamiz.
Sezgi idrok bilan bog‘liq bo‘ladi, lekin narsa va hodisani idrok qilishdan
oldin uni sezish lozim, shu bois sezgilar materiyaning sezgi a’zolarimizga ta’siri
natijasidir. Sezgi axborotlarini qabul qilib, tanlab, to‘plab, har bir sekundda
axborotlar oqimini qabul qilib va qayta ishlab miyaga etkazib beradi. Natijada
tevarak - atrofdagi tashqi olamni va organizm o‘z ichki holatini adekvat “mos” aks
ettirishi hosil bo‘ladi. Sezgi a’zolari tashqi olamning inson ongiga olib kiradigan
yo‘llaridan biridir.
Ma’lumki, sezgilar faqatgina tashqi ta’sirlar natijasida hosil bo‘lmay, balki
organizmning ichki holatida ham amalga oshiriladi. Sezgi nerv tizimining u yoki
bu qo‘zg‘atuvchidan ta’sirlanuvchi reaksiyalari tarzida hosil bo‘ladi va har qanday
psixik hodisa kabi reflektorlik xususiyatiga egadir. Sezgilarning nerv – fiziologik
asosini qo‘zg‘atuvchining o‘ziga aynan o‘xshaydigan analizatorga ta’siri
natijasida hosil bo‘ladigan nerv jarayoni tashkil qiladi. SHuningdek, sezgilarning
nerv fiziologik asosini o‘rganishda I.P.Pavlov ta’biri bilan aytganda analizator

apparati tashkil etadi.
Analizator – tashqi va ichki muhitdan keladigan ta’sirotlarni qabul qilib
olib, fiziologik jarayon bo‘lgan qo‘zg‘alishni psixik jarayonga, ya’ni sezgilarga
aylantiruvchi nerv mexanizmlari tizimi. Analizator apparati 3 qismdan tashkil
topgan bo‘lib, ular quyidagilardan iborat:
Ø periferik (retseptor) – tashqi quvvatni nerv jarayoniga o‘tkazadigan maxsus
transformator qismi;
Ø analizatorning per i ferik bo‘limining markaziy analizator bilan bog‘laydigan
yo‘llarni ochadigan afferent (markazga intiluvchi) va efferent (markazdan
qochuvchi) nervlar;
Ø analizatorning periferik bo‘limlaridan keladigan nerv signallarining qayta
ishlanishi sodir bo‘ladigan qobiq osti va qobiq bo‘limlari.
A nalizatorning qobiq bo‘limida retseptor hujayralarining asosiy qismi
jamlangan o‘zak, ya’ni markaziy qism va qobiqning turli joylarida ma’lum
miqdorda mavjud tarqoq hujayra qismlaridan tarkib topgan tashqi qism bo‘ladi.
Analizatorning o‘zak qismida retseptordan markazga intiluvchi nervlar
joylashgan bo‘lib, ko‘plab hujayralardan iborat. mazkur analizatorning periferik,
ya’ni tarqalib ketgan qismlari boshqa analizatorlarning o‘zaklari bilan yondosh
sohalariga kiradi va alohida narsalarni izlash jarayonida butun bosh miya
qobig‘ining katta qismi ishtirok etishiga erishiladi. analizatorning o‘zagi analiz
va sintez qilish funksiyasini bajaradi, masalan , tovushlarning balandligi.
Tarqoq qismlar dag‘al analiz funksiyalarni, masalan musiqiy ohang va
tovushlarni farqlash bilan bog‘liq bo‘ladi.
Analizator nerv jarayonlarining yoxud reflektor yoyining butun yo‘li
manbasi va eng muhim qismini tashkil etadi. Reflektor yoyi retseptordan ta’sirotni
miyaga olib boruvchi nerv yo‘llari va effektordan tarkib topgandir. Reflektor yoyi
elementlarning o‘zaro munosabati murakkab organizmning tevarak–atrofdagi
olamda to‘g‘ri mo‘ljal olishning organizmning yashash sharoitlariga muvofiq
tarzdagi faoliyatining negizini ta’minlaydi.
Bog’cha bolalarining barcha sezgi organlarini yuksak darajada rivojlantirish

uchun juda qulay joydir, chunki bog’chada buning uchun barcha sharoit
mavjud.Shuningdek, bolalar sezgi organlarining sezgirlik darajasi bog’chada
o’tkazilayotgan ta’lim – tarbiya metodlariga hamda vositalariga bevosita
bog’liqdir.
1.2. Bolalar bilish jarayonida idrokning o’rni
Idrok - bu narsa va hodisalarning shaxs ongida yaxlit aks etishi, uning sezgi
a’zolariga bevosita ta’sir ko‘rsatadi, sezgi kabi ularning individual xususiyatlarini
emas. Idrok murakkab qo'zg'atuvchining aksidir. Pertseptiv harakatning to'rtta
darajasi mavjud: aniqlash, kamsitish, aniqlash va tan olish. Birinchi ikkitasi idrok
etish, oxirgisi kognitiv harakatlar bilan bog'liq. Aniqlash - har qanday hissiy
jarayon rivojlanishining boshlang'ich bosqichi. Ushbu bosqichda sub'ekt faqat
qo'zg'atuvchining mavjudligi haqidagi oddiy savolga javob berishi mumkin.
Idrokning keyingi operatsiyasi aql-idrok , yoki idrokning o'zi. Uning yakuniy
natijasi standartning pertseptiv obrazini shakllantirishdir. Bunday holda, pertseptiv
harakatning rivojlanishi taqdim etilgan materialning xususiyatlariga va sub'ekt
oldida turgan vazifaga muvofiq o'ziga xos hissiy tarkibni taqsimlash chizig'i
bo'ylab davom etadi. Pertseptiv obraz shakllanganda aniqlovchi harakatni amalga
oshirish mumkin. Identifikatsiya qilish uchun taqqoslash va identifikatsiya qilish
kerak. Identifikatsiya to'g'ridan-to'g'ri idrok qilinadigan ob'ektni xotirada
saqlangan tasvir bilan identifikatsiya qilish yoki bir vaqtning o'zida idrok
qilinadigan ikkita ob'ektni aniqlashdir. Tanib olish shuningdek, turkumlashtirishni
(obyektni ilgari qabul qilingan ob'ektlarning ma'lum bir sinfiga belgilash) va
tegishli standartni xotiradan olishni o'z ichiga oladi.
Idrok - sezgi harakatlari tizimi. Idrok beixtiyor (ixtiyorsiz) va qasddan (ixtiyoriy)
bo'linadi. Noto'g'ri idrok atrofdagi ob'ektlarning o'ziga xos xususiyatlari (ularning
yorqinligi, g'ayrioddiyligi) bilan ham, bu ob'ektlarning shaxs manfaatlariga mos
kelishi bilan ham yuzaga kelishi mumkin. Qasddan bo'lmagan idrokda oldindan
belgilangan maqsad yo'q. Unda ixtiyoriy faoliyat ham yo'q, shuning uchun uni
ixtiyoriy deyiladi. Masalan, ko'chada yurib, mashinalar shovqinini, odamlarning
gaplashayotganini eshitamiz, do'kon oynalarini ko'ramiz va turli xil hidlarni

sezamiz. Qasddan idrok etish boshidanoq vazifa bilan tartibga solinadi - u yoki
bu narsa yoki hodisani idrok etish. Qasddan idrok o'rganilayotgan mashinaning
elektr zanjirini ko'rib chiqish, hisobotni tinglash, tematik ko'rgazmani ko'rish
bo'ladi. U har qanday faoliyatga kiritilishi mumkin (mehnat operatsiyasida, o'quv
vazifasini bajarishda), u mustaqil faoliyat sifatida harakat qilishi mumkin
- kuzatuv - Bu ixtiyoriy tizimli idrok bo`lib, ixtiyoriy diqqat yordamida aniq, ongli
maqsad bilan amalga oshiriladi. Kuzatuvchi vazifasining aniqligi va rejali va
tizimli o'tkazish. Odamlar bir xil ma'lumotni o'zlarining qiziqishlari, ehtiyojlari,
qobiliyatlariga qarab, sub'ektiv ravishda turlicha qabul qiladilar. Idrokning inson
ruhiy hayotining mazmuniga, uning shaxsiy xususiyatlariga
bog'liqligi appersepsiya nomi . Idrok xususiyatlari : Butunlik , ya'ni. idrok har
doim ob'ektning ajralmas tasviridir. idrok amaliyot jarayonida
shakllanadi. Doimiylik idrok - uning yordamida biz atrofdagi narsalarni shakli,
rangi, o'lchami bo'yicha nisbatan doimiy ravishda idrok
qilamiz. Strukturaviylik Sezgilar - idrok sezgilarning oddiy yig'indisi emas.
musiqa tinglab, biz alohida tovushlarni emas, balki ohangni idrok qilamiz va uni
taniymiz Idrokning mazmunliligi - idrok tafakkur bilan, predmetlarning
mohiyatini anglash bilan chambarchas bog'liq. Selektivlik idrok - ba'zi ob'ektlarni
boshqalarga nisbatan ustun tanlashda namoyon bo'ladi. Hislar ... Ajratish:
ob'ektlarni idrok etish, vaqt, munosabatlarni idrok etish, harakatlar, makon, inson
idroki. Pertseptiv buzilish. Idrok patologiyasi turli sabablarga ko'ra idrokning
sub'ektiv tasvirini idrok etilayotgan tasvir bilan identifikatsiyalash buzilganida
yuzaga keladi va turli xil psixik jarayonlarning avtomatlashtirilishining buzilishi
fonida davom etadi. Illuziyalar - real hodisalar yoki ob'ektlar shaxs tomonidan
o'zgartirilgan, noto'g'ri shaklda idrok etilishining buzilishi. Affektiv illyuziyalar -
dahshatga tushgan yoki haddan tashqari asabiy taranglik holatida kuchli his-
tuyg'ular ta'sirida paydo bo'ladi, derazadan tashqaridagi daraxt shoxini
chayqalayotgan skelet sifatida noto'g'ri qabul qiladi. Og'zaki illyuziyalar -
so'zlarning ma'nosini, boshqalarning nutqini noto'g'ri idrok etish; neytral nutq
o'rniga bemor boshqa mazmundagi nutqni eshitadi (odatda tahdidlar, la'natlar,

ayblovlar). Illuziyalarning paydo bo'lish sabablari: 1. fiziologik. 2. diqqatni
jamlashdan (bir joyga jamlagan holda kutishdan). Diqqat tanish narsalarga
qaratiladi. 3. his-tuyg'ularning keskinligidan. Hissiy illyuziyalar 4. xayol
illyuziyalari. Idrok qilingan narsa giperbollashganda (taassurot tasavvur ta'sirida
birlashadi). Gallyutsinatsiyalar - bu inson haqiqatda mavjud bo'lmagan narsani
ko'rgan, eshitadigan, his qiladigan idrok etishning buzilishi, ya'ni. bu hissiz
idrokdir. Sezgi organlariga ko'ra gallyutsinatsiyalar quyidagilarga bo'linadi:
eshitish (so'zlarni, suhbatlarni, alohida tovushlarni yoki shovqinlarni patologik
idrok etish. Bemor uni chaqirayotganini eshitadi). Vizual (yoki elementar -
zigzaglar, uchqunlar, olov; yoki ob'ektiv, bemorlarning ko'zlari oldida rasmlar
paydo bo'lganda: g'ayrioddiy hayvonlar, qo'rqinchli raqamlar yoki narsalar).
Xushbo'y (bemor yoqimsiz hidlarni, chirigan go'shtni, yonishni, chirishni his
qiladi. Ular zaharli yoki buzilgan ovqat bilan oziqlanayotganiga aminlar). Taktil
(tanaga teginish, yonish yoki sovuqlik hissi, bemor ba'zan uni tishlash yoki
tirnalganini his qiladi). Visseral (o'z tanasida narsalar, hayvonlar, qurtlar borligini
his qilish). Derealizatsiya (idrok etishning buzilishi, bunda bemor, odamlar,
hayvonlar atrofidagi ob'ektlarning o'zgarganligi seziladi, bu ularning
begonalashuvi va haqiqiy emasligi hissi bilan birga keladi; masalan, atrofdagi
hamma narsa tirik emas).
II BOB. Bolalik davrida bilish jarayonlarining namoyon bo’lishi
2.1. Bolada atrof-muhitni idrok etishining namoyon bo’lishi

a'zolari - retseptorlariga ta'sir qilishi kifoya. Idrok etish jarayoni natijasida hosil
bo'lgan tasvir o'zaro ta'sirni, bir vaqtning o'zida bir nechta analizatorlarning
muvofiqlashtirilgan ishini nazarda tutadi.
Sezgi tasviri sezgilarning sintezi natijasida paydo bo'ladi, buning imkoniyati,
A.N. Leont'ev filogenezda tirik mavjudotlarning bir hil, ob'ektiv shakllanmagan
muhitdan ob'ektiv shakllangan muhitga o'tishi bilan bog'liq holda paydo bo'lgan.
Idrok qilinayotgan ob'ektdagi biologik ahamiyatiga qarab, u yoki boshqa sifat
etakchi bo'lib chiqishi mumkin, bu esa qaysi analizatorning ustuvorligi sifatida tan
olinishiga bog'liq.
Idrok etish jarayoni natijasida hosil bo'lgan tasvir o'zaro ta'sirni, bir vaqtning
o'zida bir nechta analizatorlarning muvofiqlashtirilgan ishini nazarda tutadi.
Ularning qaysi biri faolroq ishlashiga qarab, ko'proq ma'lumotni qayta ishlaydi,
idrok etilayotgan ob'ektning xususiyatlarini ko'rsatadigan eng muhim belgilarni
oladi va idrok turlarini ajratadi. Shunga ko'ra, taktil, ko'rish va eshitish sezgilari
farqlanadi. Bunday holda, idrokning barcha turlarida sub'ektning ob'ekt bilan
haqiqiy munosabatini qayta aloqa printsipiga ko'ra tartibga soluvchi vosita yoki
kinestetik sezgilar ayniqsa muhim rol o'ynaydi. Xususan, vizual idrok etishda
haqiqiy ko'rish sezgilari (rang, yorug'lik) bilan birga ko'z harakatlariga hamroh
bo'lgan kinestetik sezgilar (akkomodatsiya, konvergentsiya va divergentsiya,
kuzatish) ham birlashtirilgan.
Idrok nafaqat harakat, faoliyat bilan bog'liq, balki uning o'zi ham unda yuzaga
keladigan ob'ektning hissiy fazilatlarini o'zaro bog'laydigan o'ziga xos kognitiv
faoliyatdir. Idrok voqelikni bilish shaklidir. Idrok etish jarayoni hozirgi vaqtda
ta'sir etuvchi tashqi stimullar ta'siri ostida bizning hislarimiz tomonidan etkazib
beriladigan kognitiv faoliyat, "tekshiruv", tekshirishni o'z ichiga oladi. Idrokni
sezgidan ajratishga urinish shubhasizdir. Ammo shu bilan birga, idrok sezgilarning
oddiy yig'indisiga kamaymaydi. U har doim ko'proq yoki kamroq murakkab bir
butun bo'lib, uning bir qismi bo'lgan elementar sezgilardan sifat jihatidan farq
qiladi. Har bir idrok o'tmishda takrorlangan tajribani ham, idrok etuvchining
fikrlashini ham, ma'lum ma'noda his-tuyg'ularni va his-tuyg'ularni ham o'z ichiga

oladi. Idrok oddiy mexanik yig`indiga yoki sezgilar yig`indisiga aylanmagani
uchun idrokning tuzilishi, ya`ni uning qismlarining parchalanishi va o`ziga xos
o`zaro bog`lanishi masalasi ma`lum bir ahamiyat kasb etadi. Idrok etilayotgan
qismlarning ana shunday bo‘linishi va o‘ziga xos o‘zaro bog‘lanishi tufayli u o‘z
mazmuni bilan bog‘liq bo‘lgan, lekin undan farqli shaklga ega bo‘ladi. Idrokdagi
shakl mazmundan ma'lum nisbiy mustaqillikka ega.
2.2. Bola atrof-muhitni idrok etishini rivojlantiruvchi omillar
Har bir yosh bosqichida bola ma'lum ta'sirlarga eng sezgir bo'lib chiqadi. Shu
munosabat bilan har bir yosh bosqichi chaqaloqning yanada har tomonlama
rivojlanishi uchun qulay bo'ladi. Bola qanchalik kichik bo'lsa, uning hayotida
hissiy tajriba shunchalik muhim bo'ladi.
Atrofdagi dunyoni bilish hissiyotlar va idrok orqali sodir bo'ladi, ular fikrlash
jarayonlari uchun material bo'ladi.
Idrok erta yoshda eng intensiv rivojlanadi. Idrok bola ongining markazi bo'lib,
bolaning atrofdagi dunyoga yo'nalishini ta'minlaydigan asosiy funktsiyadir.
Tug'ilgan paytdan boshlab bola ba'zi tashqi ta'sirlarni ajrata oladi. U yorug'likni
zulmatdan, tovushni sukunatdan ajratadi. Hayotning ikkinchi oyida chaqaloqning
rangi farqlanishi o'rnatildi va ob'ektlarning shakli bo'yicha farqlanishi hayotning
uchinchi yoki to'rtinchi oylarida etarlicha ishonchlilik bilan o'rnatildi. Juda erta, bir
yarim oydan ikki oygacha, shuningdek, inson nutqining tovushlari va boshqa kelib
chiqishi tovushlari o'rtasida farq bor.
Dastlabki ikki-uch oy ichida bola allaqachon kattalar manipulyatsiya qiladigan
o'yinchoqlarni kuzatishi mumkin. Bola yorqin o'yinchoqqa qaraydi, uning o'ziga
xos tovushlarini eshitadi (chaqiriq - jiringlaydi, qo'ng'iroq - jiringlaydi) va unga
egilgan kattalardan ijobiy his-tuyg'ularni oladi. Ikki oydan uch oygacha bo'lgan
davrda bola kattalar tufayli manipulyatsiya qilishni o'rganadi, bu esa etakchi
faoliyatga aylanadi.
O'yinchoqlar uchun barcha ko'plab variantlar insoniyat tomonidan ishlab
chiqilgan mos yozuvlar shakllari va ranglarini o'z ichiga oladi. Sensor me'yorlarini

ongsiz chaqaloq darajasida idrok etish idrokning operativ birliklarining keyingi
assimilyatsiyasini tayyorlaydi.
Hayotning birinchi yilidagi bolaning ob'ektlarni idrok eta olishi tanish odamlarni,
o'yinchoqlarni, narsalarni erta tanib olish faktlari bilan tasdiqlanadi.
Maxsus tadqiqotlar M.I. Lisina shuni ko'rsatdiki, ikki yarim oydan keyin bola
boshlang'ich kognitiv faoliyatni amalga oshiradi.
Dastlab, u nisbatan doimiy tuzilishga ega emas va bolaning tartibsiz harakatlari
bilan bog'liq bo'lgan ob'ektga konsentratsiyasining bir turida ifodalanadi. 3 oydan
keyin harakatlar boshqacha bo'ladi: bola yangi o'yinchoqni "tekshiradi". Bolaning
harakatlarida bir vaqtning o'zida bir nechta analizatorlar ishtirok etadi. Eng qizg'in
va tez reaktsiyalar ko'z tomonidan amalga oshiriladi, so'ngra qo'l harakatlari.
Og'izning palpatsiya harakatlari eng kam rol o'ynaydi. Ko'z ob'ektni bilishning
asosiy funktsiyasini bajaradi, qo'l uni ushlash va ushlab turish uchun ishlatiladi,
og'izning harakatlari o'yinchoqqa faol teginishning qo'shimcha vositasi bo'lib
xizmat qiladi.
Yoshi bilan chaqaloqning kognitiv reaktsiyalarining davomiyligi sezilarli
darajada oshadi. Shu bilan birga, xaotik impulsiv reaktsiyalar soni kamayadi, faol
va maqsadli harakatlar soni ortadi.
4 oyligida bola nafaqat ko'radi va eshitadi, balki allaqachon qaraydi va tinglaydi,
ya'ni u ob'ektlarning ko'plab parametrlarida o'zini yo'naltirib, faol reaksiyaga
kirishadi. Chaqaloqlar yorqin ranglarga, harakatlanuvchi narsalarga, yangi
o'yinchoqlarga jalb qilinadi. Shuning uchun bolaning yangi tajribaga bo'lgan
ehtiyojini qondirish juda muhimdir.
6 oydan so'ng bola idrok ob'ektlarini aniqlay oladi: ona, enaga, shitirlash.
Shunday qilib, 7-9 oylik bola rangli tepaga etib boradi, yorqin o'yinchoqni
ushlaydi. U boshini onasiga qaratadi: "Onam qayerda?"
Biroq, L.A. Venger, 7-8 oygacha bola unga tanish bo'lgan murakkab stimulni
emas, balki ob'ektni idrok etadi, deb aytishga hech qanday asos yo'q. 8-9 oylik
chaqaloq onasini tanimaydi, agar u unga g'ayrioddiy tarzda yaqinlashsa, masalan,
keng qirrali shlyapa. Agar u yorqin kostyum va yangi shlyapa kiygan bo'lsa, u

sevgilining qo'liga ayiqni olmaydi. Kichkina bolaning idroki situatsion, yaxlit va
globaldir. Biroq, idrok etishning bu sifatlari bola hal qiladigan pertseptiv vazifaga
qarab juda boshqacha namoyon bo'ladi.
Ob'ektni bilish uchun - uni rasm sifatida ajratib ko'rsatish - quyidagi shartlar
muhimdir:
1. turli ob'ektlarga odatiy farqlovchi refleksning rivojlanishi (masalan, o'yinchoq
mushukni idrok qilish uning yumshoq mo'ynasini his qilish bilan
mustahkamlanadi, tsellyuloid quyonni idrok etish bunday mustahkamlashni
olmaydi);
2. narsaning boshqa harakatsiz narsalar fonida harakati;
3. bolaning qo'lini ob'ektda harakatlantirish, uni his qilish, u bilan turli xil
manipulyatsiya harakatlari;
4. mavzu nomi.
Chaqaloqlar uchun bu shartlar orasida narsalar bilan amaliy harakatlar alohida
ahamiyatga ega. Tadqiqotlar (A.V.Zaporojets, P.Ya.Galperin, T.V.Endovitskaya)
bolaning ob'ektni hissiy idrok etishida harakatlarning hal qiluvchi rol o'ynashiga
ishonch hosil qiladi.
Rivojlanish jarayonida chaqaloq narsa va hodisalarning turli xil xususiyatlarini
samarali tarzda o'rganadi: bo'shashgan qum, yorqin gullar, quruq barglar oyoq
ostida shitirlaydi, qor g'ijirlatadi, daraxt yaqinidagi tikanli novdalar,
mushukchaning mo'ynasi silliq va yumshoq. Turli xil o'quv o'yinchoqlari bilan
o'ynab, bolalar ob'ektlarning sifatlarini (ularning shakli, o'lchami, rangi)
solishtirish va farqlashni o'rganadilar.
Ob'ektning shaklini uning asosiy identifikatsiya qiluvchi belgisi sifatida ajratish
chaqaloqning idrokini rivojlantirishda katta ahamiyatga ega. Erta yoshda bolalarni
to'p, kub shaklini ko'rishga, qarama-qarshi va o'xshash shakldagi narsalarni
solishtirishga, namuna uchun bir xil shakldagi ob'ektni tanlashga o'rgatish kerak.
Juda erta bolalar o'lchamni ajratib ko'rsatishadi, bu ular uchun asosiy farqlovchi
xususiyatdir. Bola o'zining narsalarini va kattalarnikini erta farqlaydi: kichkina
poyabzal, shlyapa va boshqalar.

1 yosh 3 oyligida bolalar turli xil o'yinchoqlar (Seguin taxtalari, Montessori
insertlari, mantiqiy kub va boshqalar) bilan o'ynab, ikkita kontrast qiymatni ajratib
turadilar va 1 yosh 9 oyda - 3-4, keyinroq, oxirigacha. ikkinchi yarim yil, - va
yaqinroq qiymatlar. 1 yosh 9 oy - 2 yoshda bolalar kattalarning naqsh va so'ziga
o'xshash rangdagi narsalarni tanlaydilar. Bu erda kattalarning vazifasi bolaga
tushunarli bo'lishi juda muhim, shuning uchun aniq tuzilgan va maqsadga muvofiq
bo'lishi kerak, masalan, bu paypoqlar uchun bir xil qo'lqoplarni tanlash (qizil) (turli
rangdagi qo'lqoplar orasidan tanlang).
Shunday qilib, 3 yoshgacha bo'lgan bolalarni idrok etishning o'ziga xos
xususiyatlari quyidagilardan iborat:
1. Hayotning uchinchi yilidagi bolalar tanish narsalarni rangsiz va hatto konturni
idrok etishlari mumkin. Agar chizmalar etarlicha aniq bo'lsa, bolalar oddiy
ob'ektlarni va ularning tasvirlarini to'g'ri idrok etadilar: lotoda to'g'ri juftlikni
tanlaydilar ("Bir xil narsani bering"). Bolalar notanish narsalarni noto'g'ri idrok
etadilar, ba'zan ularga tanish bo'lib tuyulgan narsaga yoki ikkinchi darajali belgiga,
jumladan rangi, o'lchami, tuzilishiga tayanadilar.
2. 1 yil 2 oydan keyin. - 1 yil 8 oy bolalar so'z bilan ob'ektni to'g'ri topadilar
("Menga ayiq bering"), agar ular allaqachon so'z va ushbu ob'ekt o'rtasida kuchli
aloqa o'rnatgan bo'lsa. Bola qanchalik katta bo'lsa, so'z tezroq umumlashtiruvchi
ma'noga ega bo'ladi. Bunga so'zni bitta ob'ektga emas, balki ahamiyatsiz
xususiyatlari o'zgaruvchan (turli o'lchamdagi, ranglar, to'qimalarning fillar, turli xil
pozitsiyalarda) bir nechta bir hil bo'lganlarga belgilash yordam beradi. Bunday
hollarda, bolalar umumlashtirish va chalg'itish asosida ular uchun yangi
o'yinchoqni (yoki ob'ektning tasvirini) osongina taniy oladilar (ular bir xil
o'lchamdagi oq cho'chqani emas, balki jigarrang kichkina o'tirgan filni katta oq
filga ko'taradilar. ).
3. Hayotning ikkinchi yilining oxiridan boshlab, bolalar odatda "Bu nima?"
Degan savolga javoban idrok etilgan tanish ob'ektni to'g'ri nomlay oladilar. Biroq,
odatda, faqat ba'zi belgilarni ta'kidlab, individual tafsilotlarni ko'rmasdan, bola
ko'pincha xato qiladi, masalan, cho'pon itni bo'ri, yo'lbars bolasini mushuk deb

ataydi va turli xil narsalarni tasodifiy belgilar bilan umumlashtiradi (masalan,
muff, soch, mushuk, u bir xil so'zni belgilaydi).
4. Hayotning uchinchi yilida oddiy syujetli rasmni idrok etgan bola, har bir
tasvirlangan ob'ektni alohida nomlaydi: "Qiz, mushuk" yoki "Bola, ot, daraxt".
Faqat maktabgacha yoshning oxiriga kelib, mashqlar natijasida bolalar
tasvirlangan ob'ektlar orasidagi mavjud aloqalarni ko'ra boshlaydilar. Odatda bu
funksional bog'lanishlar - shaxs va u bajaradigan harakat: "Qiz mushukni boqadi",
"O'g'il ot minadi".
Formativ eksperiment
Idrokni rivojlantirishda o'yinlar, xususan, didaktik o'yinlar katta ahamiyatga ega.
Qiziqarli o'yin ob'ektlarning u yoki boshqa xususiyatlari bilan e'tiborni tortadi va
bolani ularni yanada aniqroq, ongli ravishda idrok etishga majbur qiladi.
Yosh bolalarning idrok etishini rivojlantirish uchun eshitish, ko'rish, taktil va hid
bilishni rivojlantirishga qaratilgan maxsus o'yinlar va mashqlarni o'z ichiga olgan
texnika ishlab chiqildi.
Vizual idrokni rivojlantirish uchun quyidagi didaktik o'yinlardan foydalanilgan:
"Akvariumdagi baliqlarni toping", "Eshaklarni toping", "Rezavor mevalarni
yig'ing". Keling, ulardan ba'zilarini ko'rib chiqaylik.
"Eshaklarni toping" o'yini. Bolalarga eshaklar yashiringan ochiq joyning surati
ko'rsatiladi. Bolalar barcha eshaklarni topishlari kerak .
“Akvariumdagi baliqni top” o‘yini ham xuddi shunday o‘tkaziladi.
"Rezavor mevalarni yig'ish" o'yini.
Uskunalar: qizil va ko'k rangdagi ikkita savat. Rezavorlar qizil (malina) va ko'k
(qora mevalar).
O'yinning borishi. Bolalarga rezavorlar rangiga mos keladigan ikkita savatda
rezavor mevalarni yig'ish taklif etiladi.
Vazifani murakkablashtirish. Ko'katlar rezavorlarga qo'shiladi. Bolalar yashil
rangdan tashqari, ko'k va qizil mevalarni tanlashga da'vat etiladi.
Tadqiqotimiz davomida biz uch yoshli bolalar odatda bir vaqtning o'zida ikkala
qo'l va ko'z bilan narsalarga qarashlarini payqadik. Muayyan masofada joylashgan

ob'ektlar, eng yaxshi holatda, ular tomonidan qandaydir yorqin belgilar bilan eslab
qoladi. Bu fakt kichik bolaning vizual idrokini maqsadli rivojlantirishga
muhtojligidan aniq dalolat beradi. Uni rivojlantirish usullaridan biri quyidagi o'yin
vazifasi bo'lishi mumkin.
U ob'ektlarning shakli yoki rangini vizual idrok etishni rivojlantirishga
qaratilgan. Buning uchun bir xil shakldagi yoki rangdagi 5-6 juft rangli tasvirlar
tanlanadi. Biz bir juft gulni bolaning oldidagi gilamga qo'ydik, qolgan gullarni
o'zimiz bilan qoldirdik.
Siz bolaga bu vazifani quyidagicha taqdim etishingiz mumkin: "Sizdan oldin
gullar o'sadigan bir glade. Ularning har birining singlisi bor - bir xil rangdagi (yoki
shakldagi gul). Keling, ularga bir-birini topishga yordam beraylik, biz tanlaymiz.
ularning har biri uchun bir juft" .
Shundan so'ng, biz bolaga qolgan gullardan birini sovg'a qildik, unga juft
topishni taklif qildik.
Idrokni rivojlantirishda vizual faoliyat muhim rol o'ynaydi. Shunday qilib,
chizish, modellashtirish va qurish bolani tasvirlangan narsalarni diqqat bilan ko'rib
chiqishga, ularni diqqat bilan o'rganishga o'rgatadi. Idrokning to'g'riligi doimo
vizual faoliyatdagi muvaffaqiyatlar va muvaffaqiyatsizliklar bilan tekshiriladi.
Bolalar bog'chasida o'tkaziladigan tizimli mashg'ulotlar, rasmlar bo'yicha
suhbatlar, kitoblardagi rasmlarni ko'rish maktabgacha yoshdagi bolani asta-sekin
hatto nisbatan murakkab tasvirlarni to'g'ri idrok etishga olib keladi.
Vizual bilan bir vaqtda ular idrokning boshqa turlarini ham rivojlantiradilar, ular
orasida birinchi navbatda taktil va eshitishni ta'kidlash kerak.
XULOSA
Ishni o’rganib chiqishda quyidagicha xulosaga kelindi:
Birinchidan, maktabgacha yoshdagi bolalarda bilish jarayonlari va ularning

turlari haqida umumiy tushuncha ega bo’lishlik.Bilish jarayonlarining
maktabgacha yoshdagi bolalarda nechog’lik ahamiyati va roli katta ekanligi.
Ikkinchidan, maktabgacha yoshdagi bolalarda bilish jarayonlari qay tarzda aks
etishi, namoyon bo’lishi haqidagi qarashlar.
Uchinchidan, maktabgacha yosh bolalarda idrok tushunchasi va ularning qay
tarzda namoyon bo’lishi.
To’rtinchidan, maktabgacha yoshdagi bolalarda atrof-muhitni qay tarzda idrok
etishini kuzatish.
Beshinchidan maktabgacha yoshdagi bolalarda atrof-muhitni idrok etishni
rivojlantiruvchi omillar va yo’llarni tadqiq qilish va yaratish.
Bilamizki, tug'ilishdan boshlab asab tizimiga ega bo'lgan barcha tirik
mavjudotlarga his qilish qobiliyati beriladi. Dunyoni tasvir shaklida idrok etish
qobiliyati faqat inson va yuqori hayvonlarda mavjud bo'lib, ularning hayotiy
tajribasida rivojlanadi va yaxshilanadi.
Idrok - bu ma'lum tamoyillar asosida tuzilgan va o'rganilayotgan elementlardan
biri sifatida kuzatuvchining o'zini o'z ichiga olgan hissiy tasvirni yaratishga olib
keladigan aqliy jarayon. maktabgacha yoshdagi aqliy idrok
Maktabgacha yoshdagi idrokni rivojlantirishning ahamiyati ayniqsa katta. Bolalik -
bu ajoyib kashfiyotlar davri. Dunyo shakllar, ranglar, hidlar, ta'mlar, tovushlarning
jozibali xilma-xilligi sifatida namoyon bo'ladi. Atrof-muhit bola kashf qilishni
o'rganadigan ko'plab aniq va yashirin xususiyatlarga ega.
Atrofimizdagi dunyoda to'g'ri harakat qilish uchun nafaqat har bir alohida
ob'ektni (stol, gul, kamalak), balki vaziyatni, ba'zi ob'ektlar majmuasini bir butun
sifatida (o'yin xonasi, rasm, ovozli ohang) idrok etish muhimdir. . Idrok
ob'ektlarning individual xususiyatlarini o'zida mujassamlashtirib, yaxlit tasvirni
yaratishga yordam beradi - insonning atrofdagi olam ob'ektlari va hodisalarini
bevosita sezgi organlari ta'sirida aks ettirish jarayoni. Hatto ba'zi oddiy ob'ektlarni
idrok etish juda murakkab jarayon bo'lib, u hissiy (sezgi), harakat va nutq
mexanizmlarining ishini o'z ichiga oladi.

$FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO’YXATI 1. Абрамова Г . С . Возрастная психология М .: 2001 2. Davletshin M . G . va boshqalar “ Yosh davrlar va pedagogik psixologiya ”. T .: TDPU 2004 3. Dusrmixamedova SH . A ., Nishanova Z . T ., Jalilova S . X ., Karimova SH . T ., Alimbaeva SH . T . Yosh davrlaii va pedagogik psixologiya .- T.; Рал vatexnologiyamarkazining bosmoxcnasi.-2013. -344 b. 4. Кайл P . Детская психология; Тайны психики ребенка. -СПб.: прайм - ЕВРОЗНАК.2002.-416с. 5. Лесгафт П.Ф. “Во:*растная и педагогическая психология” М.: 1991 6. Немов Р.С. Псш:ология..-М.: ВЛАДОС. Кн.2. Психология образования, 2003. -(508 с. 7. Nishonova Z . T ., .\ limova G . K . “ Bolalar psixologiyasi va uni o ‘ qitish metodikasi ”. Т.: 2005 8. Соколова У.Э. “Псгосология развития человека” М.:2001 9. Шаграева О.А. Детская психология.: Теоретический и 1фактический курс. --М.: ВЛАДОС. 2001.-368 с. 10. Goziev E.G “Ontogenez psixologiyasi”. Т.: Ноши]р. 2010 INTERNET SAYTLARI www.ziyonet.uz www.arxiv.uz www.aim.uz www.google.com$

Bola atrof-muhitni idrok etishi haqida tushuncha

Sotib olish

Dokument ma'lumotlari

Sotuvchi

Bola atrof-muhitni idrok etishi haqida tushuncha

O'xshash dokumentlar