Bolalarni vatanparvarlik ruhida tarbiyalashda maktabgacha ta'lim tashkilotining o'rni - Pedagogika - Kurs ishlari

Dokument ma'lumotlari

Narxi	30000UZS
Hajmi	44.1KB
Xaridlar	0
Yuklab olingan sana	05 Dekabr 2024
Kengaytma	docx
Bo'lim	Kurs ishlari
Fan	Pedagogika

Sotuvchi

Shavkat

Ro'yxatga olish sanasi 04 Aprel 2024

69 Sotish

Bolalarni vatanparvarlik ruhida tarbiyalashda maktabgacha ta'lim tashkilotining o'rni

Sotib olish

MUNDARIJA:
KIRISH ................................................................................................................ 3
I-BOB. VATANPARVARLIK TUSHUNCHASINING MOHIYATI
1.1. Vatanparvarlik va baynalmilallik tarbiyasi..................................................... 5
1.2. Bolalarda vatanparvarlikni
tarbiyalash……………………………………… 9
II-BOB. MAKTABGACHA YOSHDAGI BOLALARNI VATAN-
PARVARLIK RUHIDA TARBIYALASH
2.1. Maktabgacha yoshdagi bolalarni vatanparvarlik bilan tarbiyalashda
maktabgacha ta’lim tashkilotining o‘rni va
ro‘li………………………………… 19
2 .2. Vatanparvarlik tarbiyasida tarbiyachilarning o‘rni ………………………… 21
XULOSA…………...…………………………………………………………... 32
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR............................................................ 33
2

KIRISH
Kurs ishining dolzarbligi : Vatanga muhabbat eng chuqur ijtimoiy hislardan
biridir. Bizning davlatimizda Vatanga muhabbat hissi baynalmilalchilik bilan
uyg‘unlashib ketadi. Vatanga muhabbat maktabgacha tarbiya yoshidagi bolalarda
kattalar tomonidan bolalarning ruhiy rivojlanishini va ular tafakkurining aniq
hamda obrazliligini e’tiborga olgan holda ma’lum izchillik bilan tarbiyalab borila-
di. Shuning uchun bu yoshdagi bolalarda Vatanga muhabbatni, ularga yaqin va
tanish bо’lgan aniq fakt-lar, yorqin misollar orqali tarbiyalab boriladi. Tar-
biyachilar bolalarda о’z oilasiga, uyiga, bog‘chasiga va ularni о’rab turgan tevarak-
atrofga muhabbat hamda ularga sodiq bо’lishni tarbiyalayotib eng muhim ijti moiy
tuyg‘u Vatanga muhabbatni tarbiyalab boradi. Kichik bog‘cha yoshidagi bolalar
tevarak-atrofdagi voqea, hodisalarning faqat tashqi belgilarini anglab oladilar. Ular
hayit, Navrо’z bayramini hamma kishilar ku-tib olishlarini kuzatadi, bundan juda
zavqlanadi, am-mo buning sababi va natijalarini bilmaydilar. Ular ga
bayramlarning mohiyatini tushuntirish bilan ham vatanparvarlik tarbiyasi amalga
oshiriladi. Bizning kurs ishimizning dolzarb masalalariham aynan shu davrdsgi
bolalarga vatanning asl mohiyatini tushuntirishdan yo‘llarini urganishdan iborat.
Kurs ishining maqsadi: Maktabgacha yoshdagi bolalarni vatanga muhabbat
ruhida tarbiyalashfa, maktabgacha ta’lim tashkiloti, tarbiyachi va ota onaning ro‘li
haqida nazariy tushuncha berish, bolani axloqiy jixatdan kamol topishida muhum
omil bo‘lib hizmat qiladigan vatan tuyg‘usini shakillantirishdagi axamiyati qay
darajada ekanligini tushunturib xulosalar berish olingan xulosalar asosida ish olib
borishdan iborat.
Kurs ishining ob`ekti. Maktabgacha yoshdagi bolalar va maktabgacha
ta’lim tashkiloti
Kurs ishining predmeti. Maktabgacha ta’lim tashkiloti bolalarini
vatanparvarlik ruxida tarbiyalashning muhim omillarini shakillantirish.
Kurs ishining metodologik asoslari Maktabgacha ta’lim sohasini 2030-
yilgacha rivojlantirish konsepsiyasi O‘zbekiston respublikasining ta’lim
3

to‘g‘risidagi Qonuni, “O‘zbekiston Respublikasi maktabgacha tarbiya
Kontseptsiyasi”, O‘zbekiston Respublikasining Prezidentin nutq va ma’ruzalari.
Kurs ishning metodlari : Qiyosiy tahlil, kuzatish, suhbat, anketa, savol-
javob,
Kurs ishining tuzilishi va hajmi Kirish, 2 bob, 4 paragraf, xulosalar,
tavsiyalar va foydalanilgan adabiyotlar ro‘yxati.
4

I- BOB VATANPARVARLIK TUSHUNCHASINING MOHIYATI
1 .1. Vatanparvarlik va baynalmilallik tarbiyasi
Har bir ekskursiyadan so‘ng, bolalar rasmlarda o‘z taassurotlarini etkazishdi.
Barcha ishlar G‘alaba kuniga bag‘ishlangan ko‘rgazmada namoyish etildi.
Maktabgacha tarbiyachilar o‘z vatanlari va oilalari tarixiga tabiiy qiziqish bilan
qarashadi. Bolalar mustaqil ravishda dasturning uchinchi bosqichini boshladilar -
ota-onalarning urush va urushayotgan qarindoshlarining taqdiri to‘g‘risida so‘rov.
Har bir inson, oila a’zolarining Rossiyani dushmandan ozod qilishda ishtiroki
haqida ko‘proq bilishni xohladi.
Ota-onalar bilan yaqin hamkorlikda oilaviy doirada qidiruv ishlari olib
borildi. Ota-onalar va bobo-buvilar bilan suhbatdan so‘ng, bolalar
mamlakatimizning ozod bo‘lishida ishtirok etgan yaqinlarining fotosuratlarini olib
kelishdi. Bolalar bog‘chasiga kelgan bolalar, bilib olganlarini bir-birlari bilan
bo‘lishishdi, guruhga ota-onalar tomonidan yozilgan fotosuratlarni, bolalarning
so‘zlaridan olib kelishdi.
Loyihaning natijasi “O‘lmas Polk” mini-muzeyini yaratish edi, o‘qituvchilar
imkon qadar yaratilish jarayoniga jalb qilingan bolalarni jalb qilish va ijodiy
korxona rahbari emas, balki maslahatchi lavozimini egallashga harakat qilishdi.
Yigitlar qilayotgan ishlari uchun javobgarlikni his qilishdi va bundan mamnun
bo‘lishdi.
Mini-muzeyni yaratish jarayonida yigitlar nafaqat urush haqida olingan
bilimlardan foydalanibgina qolmay, balki ularning estetik didini, qaychi, elim va
boshqalar bilan ishlash ko‘nikmalarini rivojlantirdilar. Bu ish qanday g‘ayrat bilan
olib borilganligi, bolalar o‘z ishlarining qadrini anglashlari va Buyukning
ahamiyatini anglashlari aniq edi. Ikkinchi Jahon urushi.
“O‘lmas polk” ijodiy loyihasi. Vatandoshlarning yaqin atrof-muhit va
jangovar urf-odatlari bilan tanishish asosida vatanparvarlik tuyg‘ularini
shakllantirish; yurtimizning qahramonona tarixining individual sahifalari haqidagi
bilimlarni to‘ldirish; urush qahramonlari nomi berilgan yodgorliklar va ko‘chalar
5

bilan tanishish; erning qahramonona o‘tmishiga nisbatan hissiy jihatdan qimmatli
munosabatni, qahramonlar - vatandoshlarda g‘ururlanish tuyg‘usini uyg‘otadi.
Ushbu maqsadga erishish uchun aniq vazifalar belgilandi:
 o‘z tug‘ilgan shahri tarixiga qiziqishni uyg‘otadi;
 yaqin atrof-muhitga, tarixiy va unutilmas joylarga samarali munosabatni,
ularni saqlash istagini shakllantirish;
 taassurotlaringizni turli tadbirlarda aks ettirish qobiliyatini rivojlantirish
(modellashtirish, yig‘ish, vizual faoliyat va boshqalar);
 ota-ona-bola loyihalarini ishlab chiqish va birgalikda ma’lumot qidirish
orqali ota-onalarni bolalar bilan ta’limiy muloqotga jalb qilish;
 ota-onalarni Buyuk Vatan urushi mavzusida ko‘rgazmali va didaktik
materiallar yaratishda ishtirok etishga jalb qilish.
Loyiha mo‘ljallangan bolalarning yoshi: o‘rta guruh (hayotning 4 va 5-
yillari).
Loyihaning ishtirokchilari: bolalar, guruh o‘qituvchilari, musiqa direktori,
ota-onalar.
Ishtirokchilar soni bo‘yicha: jamoaviy.
Shakl: to‘g‘ridan-to‘g‘ri o‘quv faoliyati, ekskursiyalar, bolalarning mustaqil
faoliyati, musiqiy ma’rifiy tadbirlar, ota-onalar bilan ishlash.
Kutilayotgan natijalar:
Vatan tarixi haqida mavjud bilimlarni o‘zlashtirish.
Maktabgacha yoshdagi bolalarning kattalar bilan ijtimoiy muloqot
ko‘nikmalarini egallashi.
Faxriylarga, keksalarga hurmat va ehtirom ko‘rsatish, ularga har tomonlama
yordam berish.
Vatan insonning kindik qoni tо’kilgan tuproq, uni kamol toptiradigan,
hayotiga mazmun baxsh etadigan ta-barruk maskandir. U avlodlardan avlodlarga
qoladigan buyuk meros, eng aziz xotira. Vatan ota-bobolarimiz-ning hoki poklari
jo bо’lgan, vaqgi soati yetib har bi-rimiz bosh qо’yadigan muqaddas zamindir.
Vatani bor odamning g‘ururi, iftixori yuksak, maqsad-muddaolari aniq bо’ladi.
6

Tog‘dek tayangan Vatani borligini his etgan inson hayotning har qanday
sinovlariga doimo tayyor turadi.
Vatanparvarlik esa, eng avvalo, kindik qoni tо’kilgan joyga qarindosh -
urug‘ va mahalla-kо’yga, el-yurt, ona zaminga bо’lgan hurmat-e’tibor, mehr-
muhabbatdan boshlanadi. Vatanparvarlik yjtimoiy, ta-rixiy va axloqiy his-tuyg‘u
sifatida insonlar jamiya-tining yjtimoiy tarakdiyoti davomida paydo bо’ladi.
Buyuk uzbek mutafakkirlarining fikricha, biz tug‘ilgan yurtimizdan uzoq bо’lsak,
bizni tortib kela-digan quvvat о’z vatanimizning, ona tuproqning mehru
muhabbatidir.
Shu о’rinda savol tug‘ilishi mumkin, vatanparvarlik о’zi nima? U qanday
maqsadga xizmat qiladi. Milliy vatanparvarlik, avvalo, о’z xalqining Qoniga singib
ketgan imon va insof, mexr-muhabbat, oqibat, shafqat, vijdon va andisha, or-
nomus, ona yurtga, о’z millatiga sadoqat kabi azaliy axloqiy-ma’naviy qadriyatlar
haqidagi g‘oyalar, qarashlar yig‘indisidir. Bugungi kun milliy vatanparvarlik
mafkurasining tarkibiy qismlari quyvdagilar:
o mustaqillik tuyg‘usi va uni tо’la idrok etish;
o uzbek milliy mafqurasi;
o kо’p millatli О’zbekiston xalqining vatanparvar-ligi.
Vatanparvarlik jamiyatdagi barcha kishilarni, mil-lat va elatlarni ijtimoiy-
siyosiy kuch va guruhlarni birlashtiruvchi muhim omil ekanligini doimo diqqat
markazida saqlash lozim.
Vatanparvarlik tuyg‘usi, tarbiyachi va ota-onaga, о’z mahallasi, qishlog‘i,
tumani, shahri viloyatiga bо’lgan cheksiz muhabbatdan, uning tarixi, madaniyatiga
hurmat va sadoqatdan boshlanadi. Vatan tuyg‘usi kichkina odam kо’z о’ngida
kо’rayotgan narsadan qoyil qolishdan, uni hayratlantiradigan va qalbida aks sado
beradigan nar-salardan boshlanadi.
Kattalarning vazifasi — bola oladigan kо’plab taas-surotlardan unga eng
tushunarli bо’lganlarini, eng yaqin kishilari, jonajon о’lka, uning tabiati va
hayvonot dunyosi, xalq farovonligi, Vatanning gullab yashnashi yо’lidagi mehnati,
о’rtokdik, о’zaro yordam va boshqalarni tanlab berishdan iborat.
7

Maktabgacha tarbiya yoshidagi bolaning tushunchasiga nima kо’proq moye
keladi va nima uni qiziqgirishi, hayajonlantirishi mumkin?
Dastavval, u tug‘ilgan va yashayotgan joylar. Jonajan ona tabiat Vatanga
muhabbatni tarbiyalashning kuchli omillaridan hisoblanadi. Uning gо’zalligidan
zavq-lanish, tabiatiga ehtiyotkorona munosabatda bо’lish, in-son mehnatining
tabiatdagi о’zgartiruvchanlik rolini tushunish — bularning hammasi jonajon
о’lkaga muhabbatni shakllantirish manbalaridir.
Odam Vatanga bо’lgan muhabbatini о’zi tutilib о’sgan oilasi, bol al ar
bog‘chasi va maktabi, bol al ar bilan о’ynagan о’yinlari va joylari bilan bog‘laydi.
Vatanga muhabbat eng chuqur ijtimoiy hislardan biridir. Bizning davlatimizda
Vatanga muhabbat hissi baynalmilalchilik bilan uyg‘unlashib ketadi. Vatanga
muhabbat maktabgacha tarbiya yoshidagi bolalarda kattalar tomonidan bolalarning
ruhiy rivojlanishini va ular tafakkurining aniq hamda obrazliligini e’tiborga olgan
holda ma’lum izchillik bilan tarbiyalab borila-di. Shuning uchun bu yoshdagi
bolalarda Vatanga muhabbatni, ularga yaqin va tanish bо’lgan aniq fakt-lar, yorqin
misollar orqali tarbiyalab boriladi. Tar-biyachilar bolalarda о’z oilasiga, uyiga,
bog‘chasiga va ularni о’rab turgan tevarak-atrofga muhabbat hamda ularga sodiq
bо’lishni tarbiyalayotib eng muhim ijti moiy tuyg‘u Vatanga muhabbatni tarbiyalab
boradi. Kichik bog‘cha yoshidagi bolalar tevarak-atrofdagi voqea, hodisalarning
faqat tashqi belgilarini anglab oladilar. Ular hayit, Navrо’z bayramini hamma
kishilar ku-tib olishlarini kuzatadi, bundan juda zavqlanadi, am-mo buning sababi
va natijalarini bilmaydilar. Ular ga bayramlarning mohiyatini tushuntirish bilan
ham vatanparvarlik tarbiyasi amalga oshiriladi.
О’zbekiston xalqining vatanparvarlik tarbiyasi baynalmilallik tushuncha
bilan yо’g‘rilib ketganki, har bir fuqaro О’zbekistonda istiqomat qilayotgan turli
millat va elat vakillarini hurmat qiladi. Baynalmilal tarbiya Vatan ravnaqi yо’lida
xalqlar dо’stligi, birdamligi, hamkorligi, hamfikrligi, hurmat kabi tushunchalarni
tarbiyalashdir. Mamlakati-miz kо’p millatli maskan bо’lib, unda 130 dan ortiq
millat vakillari istiqomat qiladilar. Maktabgacha tarbiya yoshidagi bolalarni
8

baynalmilalchilik ruhida tarbiyalash asosida boshqa millat xalqlariga ijobiy
munosabat va dо’stona his-tuyg‘ular uyg‘otish maqsadi yotadi.
1 .2. Bolalarda vatanparvarlikni tarbiyalash
Siz fuqarolik fazilatlarini shakllantirmasdan to‘la huquqli shaxsni
rivojlantira olmaysiz. Vatanparvarlik tarbiyasi juda erta boshlanadi - bola
bog‘chasida, kichik Vatanga bo‘lgan muhabbat - inson tug‘ilib tug‘ilgan joy.
Maktabgacha yoshdagi bolalarning vatanparvarlik tarbiyasi keng ko‘lamli
vazifalarni hal qilishga qaratilgan: oila va ona yurtiga muhabbat, mehnatni hurmat
qilish, mehnat, tarix va Vatan himoyachilarini hurmat qilish; milliy ramzlar, milliy
bayramlar va an’analar bilan tanishish.
Bolalarning mehnat faoliyatlarini o‘zida qampagan mashg‘ulotlar asosan
bog‘cha yoshidagi davrdan boshlanadi. Bu yoshda bolalarning mehnatlari juda
sodda va elementar bo‘lsa ham ularning psixik taraqqiyotlarida juda katta
ahamiyatga egadir.
Bog‘cha yoshidagi bolalar bilan o‘tkaziladigan cifatlar natijasida bolalarda
mehnatga nisbatan ijobiy munosabat, mehnat qilish ishtiyoqi tug‘iladi.
Kattalarning mehnat faoliyatlariga taqlid qilish dastavval bolalarning o‘yinlarida
namoyon bo‘ladi. Bolalar kattalarning mehnat faoliyatlarini o‘zlarining o‘yinlarida
taqlidan takrorlash bilan cheklanib qolmay, balki kattalar mehnatida bevosita
qatnashish uchun xapakat qila boshladilar. Masalan.: qiz bolalar onalari kir
yuvayotganda ayrim kichikroq narsalarni (dastrumolchalarni) chayishda
qatnashadilar. Uy va xovlilarni yig‘ishtirib supurishga, o‘g‘il bolalar esa otasi
bajarayotgan ishda qatnashishga intila boshlaydilar.
Bu yoshdagi bolalarni mehnatining natijasiga qarab emas, balki mehnat
jarayonining o‘ziga qiziqishi psixologik jihatdan xarakterlidir. Bog‘cha yoshidagi
bolalarning ishiga baho berib borish ularda mehnatga nisbatan ijobiy munosabatni
tarbiyalashda katta rol o‘ynaydi. Bolalar kuchlari yetadigan ishlarni
9

bajarayotganlarida ko‘p xatolarga yo‘l qo‘yishlari turgan gap. Lekin bunda
bolalarni mexnatga jalb qilmaslik kerak, bolalarning bajaradigan ishlarini
kattalarning o‘zlari bir pasda qilib qo‘yishlari mumkin degan ma’no kelib chiqadi.
Sharq xalqida bir maqol bor: “Bolaga ish buyur, ketidan o‘zing yugur”. Bu juda
to‘g‘ri, hayotiy gap. Bolalarga biron yumush buyurilganda, uni qanday
bajarayotganliklaridan ko‘z-quloq bo‘lib turish kerak, degan ma’noni bildiradi.
Bolalarda xususan, kichik yoshdagi bog‘cha bolalarida hali mehnat
malakalari yo‘q, qo‘l muskullari yaxshi rivojlanmagan bo‘ladi. Ana shuning uchun
bolalar qasddan yoki anqovliklaridan - emas balki eplay olmasliklaridan biron
narsani tushirib sindirib yuborishlari mumkin. Ana shunday “falokat” yuz bergan
paytda bolani “anqov, ko‘zingga qapacang bo‘lmaydimi” deb urishish yoki koyish
yaramaydi. Buning o‘rniga bolaga shu mehnatni qanday qilib bajarishni ko‘rsatib
berish lozim.
Bog‘cha yoshidagi bolalarni mehnatsevarlik ruxida tarbiyalashda ularni inoq
jamoaga uyushtirish katta ahamiyatga egadir. Jamoa bo‘lib mehnat qilishda
tarbiyachi hap bir bolaga ma’lum bir mehnatni bajarishni buyuradi. Ana shu tariqa
bolalar jips jamoa bo‘lib mehnat faoliyati bilan shug‘ullanadilar.
Masalan, katta guruh bolalari jamoa bo‘lib navbatchilik qiladilar. Bunda bir bola
stolga dasturxon yozib chiqsa, ikkinchisi qoshiq va vilkalarni qo‘yib chiqadi,
uchinchi bola esa stulchalarni qo‘yib chiqsa, to‘rtinchi bola stolga nonlarni qo‘yib
chiqishi mumkin. Bog‘chada navbatchilikka o‘rgangan bolalar oilada ham
yordamlashadigan bo‘ladilar.
Umuman, o‘rta va katta yoshdagi bog‘cha bolalariga oilada kuchlari
yetadigan mehnat topshiriqlarini berish kerak. Bu ularni mehnatsevarlikka
tarbiyalashda va ularda ayrim mehnat malakalari hosil bo‘lishi uchun juda katta
imkoniyatlar yaratadi. Ijtimoiy foydali mehnatda ishtirok etmagan bolani
keyinchalik mehnatga jalb qilish juda qiyin bo‘ladi. Bog‘chada bolalar jalb
qilinadigan mehnat faoliyatining turi juda xilma-xildir. Masalan, tabiat
burchagidagi jonivor yoki o‘simliklarni parvarish qilish, bog‘cha hovlisida ishlash,
oshxonada va guruhda navbatchilik qilish, kichkintoylarni kiyintirishga yordam
10

berish va boshqalar. Shuni ham aytib o‘tish kerakki, kichik yoshdagi bog‘cha
bolalari o‘zlarining mehnat faoliyatlarini hali yo‘lga qo‘ya olmaydilar. Shuning
uchun ular mehnatning juda sodda turlari bilan, ya’ni o‘simliklarga suv qo‘yish,
baliqlarga ovqat berish, hovliga suv sepish va shu kabilar bilan shug‘ullanadilar.
O‘rta va katta guruh bolalari mehnat faoliyatini o‘yindan batamom farqlab
unga nisbatan jiddiy munosabatda bo‘la boshlaydilar. Ular mehnatdan kelib
chiqadigan natijani, ya’ni mehnatning ijtimoiy mohiyatini, kim uchun, nima uchun
mehnat qilish lozimligini tushunadilar. Ular kattalarning oiladagi uy-ro‘zgor
ishlariga zo‘r ishtiyoq bilan yondashadilar, kichkintoylar uchun qog‘ozdan,
kartondan, faner va plastilindan turli o‘yinchoqlar yasaydilar. Pedagogik jihatdan
to‘g‘ri tashkil qilingan mehnat faoliyati bolalarning har tomonlama ya’ni ham
jismoniy, ham psixik, ham estetik, ham axloqiy tomondan barkamol
rivojlanishlariga juda katta ta’sir qiladi.
Bog‘cha bolalari biron o‘yin, ta’lim yoki mehnat faoliyatlari bilan mashg‘ul
bo‘lar ekanlar, ular harakatlarining asosida ma’lum motivlar, ya’ni ularni harakatga
soluvchi mayllar yotadi. Kichik bog‘cha yoshidagi bolalarning xattiharakatlari
ko‘proq shu xatti-harakatlar amalga oshirilayotgan sharoitga bog‘liq bo‘ladi. Ular
xatti-harakat motivlarini anglab ham yetmaydilar. Shuning uchun ko‘pincha
o‘zlariga mutlaqo hisobot bermay ma’lum bir vaziyatda u yoki bu xatti-harakatni
amalga oshira boshlaydilar.
Bolalar mehnatining muhim belgisi uning ma’lum maqsadga
qaratilganligidir. Kichik bog‘cha yoshidagi bolalarning mehnati biror jarayonga
oid harakat bo‘lib, u faqat kattalarning rahbarligi natijasidagina amalga oshirilishi
mumkin. Maktabgacha tarbiya yoshi davrining o‘ziga xos tomonlaridan biri bolalar
mehnatining o‘yin bilan bog‘liqligidir.
O‘yin jarayonidagi biror harakat doimo biror mehnat jarayonini aks
ettirishga yo‘naltirilgan bo‘ladi. Ikkinchi tomondan, mehnat jarayonini bajarishda
uni o‘yin shakliga aylantirishadi. Shu bilan birga o‘zining xususiyati, mazmuni,
yuzaga kelish sababiga ko‘ra mehnat va o‘yin bir-biridan farq qiladi. Mehnatda
maqsad qo‘yiladi, uni amalga oshirish, natijaga erishish uchun shart-sharoit
11

yaratiladi, vositalar izlab topiladi. O‘yinda esa bolalar kattalarning mehnat
faoliyatiga taqlid qiladi. O‘yinda esa bolalar kattalarning mehnat faoliyatiga taqlid
qiladi. O‘yinda mehnat singari biror aniq natijaga eriilmaydi, ammo u mehnat
singari bolalarga quvonch bag‘ishlaydi, ular o‘zlarida qonoqish hissini sezadilar.
Kichik bog‘cha yoshidagi bolalar mehnatining asosiy turi o‘z-o‘ziga xizmatdir. Bu
kichik bolalar uchun ancha mashaqqatli ish. Shuning uchun bu yoshdagi bolalarni
mehnatning bu turiga o‘rgatishda ko‘pincha o‘yin vaziyatlaridan foydalaniladi.
Avvaliga bolalar o‘yin obrazi orqali mehnatga o‘rgatiladi. Shu orqali bolalar
ishonch bilan harakat qilishni o‘rganadilar. Asta-sekin bu yoshdagi bolalarda o‘z-
o‘ziga xizmat qilish ko‘nikma, malakalari shakllanib boradi.
Mehnat faoliyatining bola ruhiy rivojlanishiga ta’siri . Ijtimoiy-tarixiy
tajribani o‘zlashtirish faol ish jarayonida yuz beradi. Faollik bolaga xos
xususiyatdir. Ta’lim-tarbiya jarayonidagi faollik asosida faoliyatning har xil turlari
shakllanadi. Ulardan asosiylari: munosabatda bo‘lish faoliyati, bilish, buyumlar
bilan bo‘ladigan faoliyat, o‘yin, mehnat va o‘quv faoliyatlaridir.
Faoliyat turlarining o‘zi ijtimoiy-tarixiy tajribaning bo‘lagidir. U yoki bu
faoliyatni o‘zlashtirayotib bola faollik ko‘rsatadi, shu bilan bir vaqtda shu faoliyat
bilan bog‘liq bo‘lgan bilim, ko‘nikma, malakalarni egallab oladi. Buning asosida
bolada har xil shaxsiy qobiliyat va xususiyatlar shakllanib boradi. Ta’lim va
tarbiya orqali amalga oshiriladigan faoliyatlarni bolalar birdaniga o‘zlashtirib
olmaydilar, ularni bolalar tarbiyachi rahbarligida asta-sekin egallab boradilar.
Bolalarning har xil faoliyatlarni muvaffaqiyatli egallab olishlari asosan
oilada, bolalar bog‘chasida ta’lim-tarbiya ishining qay darajada tashkil etilishiga
bog‘liqdir.
Inson hayotining birinchi yilidanoq faoliyatning eng oddiy turlari undagi shaxsiy
qobiliyatlar, xususiyatlar, tevarak-atrofga ma’lum bir munosabatning
shakllanishida asos bo‘lib xizmat qiladi. Masalan, kattalarning bola bilan
bo‘ladigan hissiy, hissiy-predmetli munosabatlaridayoq bolada dastlabki ijtimoiy
talabni vujudga keltiradi, dastlabki harakat va tasavvurlar, taassurotlar shakllana
boshlaydi.
12

Harakat usullarini egallab borish orqali bolada faollik rivojlanadi. Ammo
faollikning qay darajada rivojlanib borishi irsiyatga hamda taqlidchanlik
qobiliyatiga ham bog‘liq. Bola hayotining dastlabki yillarida kattalar bilan
bo‘ladigan munosabati va narsa-buyumlar bilan bajargan harakati asosiy faoliyat
turi hisoblanadi.bola bilan muomala qilish orqali kattalar ularni sekin-asta
buyumlar olamiga olib kiradilar. Mana shu yo‘l bilan bola buyumlar bilan
bo‘ladigan faoliyatning o‘ziga xos tomonlarini egallab boradi. Bu vaqtda
munosabatning o‘zi narsa va buyumlar bilan bo‘ladigan faoliyatga aylanib qoladi.
Bolaning narsa va buyumlar bilan bo‘ladigan faoliyatini tashkil etish bolaga
dastlabki yoshidan boshlab oilada va maktabgacha tarbiya muassasalarida tarbiya
va ta’lim berishning asosiy vazifalaridan biri hisoblanadi. Bunday faoliyatlarda
bolalar tarbiyachi rahbarligida narsa va buyumlarning xususiyatlari to‘g‘risidagi
dastlabki bilimlarni, ular bilan bo‘ladigan harakatlar, tahlil, sintez, umumlashtirish,
abstraksiyalash kabi eng oddiy jarayonlarni egallab oladilar. 2,5 yoshdan keyin
buyumlar bilan bo‘ladigan faoliyatda bolalar ancha yuqori ko‘rsatkichlarga
erishadilar va ularning o‘yin hamda tasviriy faoliyatga o‘tishlari uchun asos
yaratiladi. Kattalar tomonidan tashkil etilgan muomala munosabatlarida,
faoliyatlarda o‘z-o‘zini anglab olishning dastlabki shakllari shakllanadi.
Bola jamoada o‘zini shaxs sifatida anglay boshlaydi. Bola taraqqiyotining mana
shu bosqichida ular kattalarning ko‘rsatmasisiz, mustaqil harakat qilishini
xohlaydilar. Bolada xulq-atvor sababining paydo bo‘lishi va uni o‘z xohishiga
bo‘ysundira olishi unda ongning shakllanganligidan dalolat beradi.
Agar boladagi faollik va mustaqillik kattalar ta’sirida uyg‘otilgan bo‘lsa, u
holda 4-6 yoshli bolalar ancha mustaqil bo‘lib qoladilar va har xil faoliyatlarga
tezda kirishib keta oladilar. Bunda bolalar ongliligining roli ortadi, u ba’zan hatto
ijodiy xususiyat kasb etadi.
Bu davrdagi bolaning asosiy faoliyati bo‘lgan o‘yinda bolalar tarbiyachining
rahbarligida har xil harakat usullarini, narsa va buyumlar to‘g‘risidagi bilimlarni,
ularning sifat va xususiyatlarini bilib oladilar. Bolalar, shuningdek fazoviy, vaqt
munosabatlarini, o‘xshashlik, tenglik kabi tushunchalarni ham egallab boradilar.
13

Birgalikda bajariladigan harakatli o‘yinlar orqali bolalar kishilar hayotidagi, ular
o‘rtasidagi munosabatlarni, kelishib harakat qilishni bilib oladilar, ularning
tevarak-atrof to‘g‘risidagi tasavvurlari kengayadi. Bu yoshdagi bolalarda o‘yin
faoliyati bilan bir qatorda faoliyatning amaliy shakllari ham rivojlana boshlaydi:
rasm yopishtirish, narsalar yasash va hokazo. Bular bolalarda xayolni, amaliy
tafakkurni, badiiy qobiliyatni, ijodkorlikni rivojlantirishda manba bo‘lib xizmat
qiladi.
Muntazam ravishda berib boriladigan mehnat topshiriqlari bolalar faoliyatini
ijtimoiy manfaatlarga bo‘ysundirishga, ijtimoiy foydali faoliyat bilan
shug‘ullanishiga, mehnatdan kelgan umumiy natijadan quvonish kabi sifatlarni
tarbiyalashga olib keladi.
Bog‘cha yoshidagi bolalar shaxsining shakllanishiga ko‘ra bu davrni uch
qismga ajratish mumkin: Birinchi davr–bu 3–4 yosh oralig‘ida bo‘lib, bola
emotsional jihatdan o‘z–o‘zini boshqarishning mustahkamlanishi bilan bog‘liqdir.
Ikkinchi davr–bu 4–5 yoshni tashkil qilib axloqiy o‘z – o‘zini boshqarish. Uchinchi
davr esa shaxsiy ishchanlik va tadbirkorlik xususiyatining shakllanishi bilan
xarakterlanadi.
Axloqiy tushunchalar manbai bo‘lib ularning ta’lim – tarbiyasi bilan
shug‘ullanayotgan kattalar, shuningdek, tengdoshlari ham bo‘lishi mumkin.
Axloqiy tajribalar asosan muloqot, kuzatish, taqlid qilish jarayonida, shu bilan
birga kattalarning, ayniqsa onalarning maqtovi va tanqidlari orqali o‘tadi va
mustahkamlanadi. Bola doimo baho, ayniqsa maqtov olishga harakat qiladi. Bu
baho va maqtovlarning bola shaxsidagi muvaffakiyatga erishishga harakat
xususiyatining rivojlanishida, shuningdek, uning shaxsiy hayoti, hamda kasb
tanlashida ahamiyati juda katta.
Bog‘cha yoshidagi davrda bolalarda muloqotning yangi motivlari yuzaga
keladi. U shaxsiy va ishbilarmonlik motivlaridir. Shaxsiy muloqot motivlari bu –
bolaning tashvishga solayotgan ichki muammolari bilan bog‘liq, ishbilarmonlik
motivlari esa u yoki bu ishni bajarish bilan bog‘liq bo‘lgan motivlardir. Bu
motivlarga asta – sekinlik bilan bilim, ko‘nikma va malakalarni egalash bilan
14

bog‘liq bo‘lgan o‘qish motivlari qo‘yiladi. Bu motivlar ilk bolalik davrdan
boshlanib yuzaga keladigan bolalarning tabiiy qiziquvchanligi o‘rnida paydo
bo‘ladi. O‘zini ko‘rsatish motivlari ham bu yoshda yaqqol namoyon bo‘ladi. Bu
motiv asosan bolalarning syujetli – rolli o‘yinlarda asosiy rolni egallashga
boshqalar ustidan rahbarlik qilishga, musobaqaga kirishishga qo‘rqmasligida, nima
bo‘lganida ham yutishga harakat qilishlarida ko‘rinadi. Maktabgacha yosh davri
bolalari uchun kattalar beradigan baholari juda muhim. Bolalar birinchi navbatda
maishiy axloq norma va qoidalarni, o‘z majburiyatlariga munosabat, kun tartibiga
rioya etish, hayvon va narsalar bilan muomala qilish normalarini egallaydilar.
Bunday normallarni egallash bu yoshdagi bolalar uchun qiyin hisoblanib, ularni
yaxshi o‘zlashtirish uchun syujetli – rolli o‘yinlar yordam berishi mumkin.
Bog‘cha yoshining oxirlariga kelib, ko‘pchilik bolalarda aniq bir axloqiy qarashlar
tarkib topadi, shuningdek, odamlarga munosabat bilan bog‘liq bo‘lgan shaxsiy
sifatlar ham shakllanadi. Kishilarga nisbatan diqqatli, mehribon bo‘lish
xususiyatidir.
Katta yoshdagi bolalar ko‘p hollarda o‘z xatti – harakatlari sababini
tushuntirib bera oladilar 3–3,5 yosh oraligida o‘zlarining muvaffaqiyat va
muvaffaqiyatsizliklariga o‘z munosabatlarini bildiradilar va bu munosabat, asosan
ularning o‘zlariga beradigan baholari asosida bo‘ladi. 4 yoshli bolalar esa o‘z
imkoniyatlarini real baholay oladilar. Lekin 4 –5 yoshli bolalar hali shaxsiy
xususiyatlarini idrok etishga va baholashga qodir emaslar, shuningdek o‘zlari
haqida ma’lum bir xulosani bera olmaydilar. O‘z –o‘zini anglash layoqati katta
bog‘cha yoshidan boshlab rivojlanib avval u qanday bo‘lganini va kelajakda
qanday bo‘lishini fikrlab ko‘rishga harakat qiladi. Bu esa bolalar beradigan “Men
kichkina paytimda qanday bo‘lgan edim?”, “Men katta bo‘lganimda qanday
bo‘laman?” singari savollarida ko‘rinadi. Kelajak haqida fikr yuritib, bolalar
kelgusida kuchli, jasur, aqlli va boshqa shu singari qimmatli insoniy fazilatlariga
ega bo‘lishiga harakat qiladilar.
Kichik va o‘rta bog‘cha yoshida bola xarakterining shakllanishi davom
etadi. U asosan bolalarning kattalar xarakterini kuzatishlari asosida tarkib topadi.
15

Shu yillardan boshlab bolada ahamiyatli hisoblangan – iroda, mustaqillik va
tashabbuskorlik kabi ahamiyatli shaxsiy xususiyatlar rivojlana boshlaydi. Katta
bog‘cha yoshida bola atrofdagi odamlar bilan turli faoliyatlarda muloqot va
munosabatlarga kirishishga o‘rgana boshlaydi. Bu esa unga kelajakda odamlar
bilan til topishishda, ish bo‘yicha va shaxsiy munosabatlarni normal ravishda
o‘rnata olishida foyda keltiradi. Bu yoshdagi bolalar shaxsining shakllanishida
ularning ota-onalari haqidagi fikrlari va ularga beradigan baholari nihoyatda
ahamiyatlidir.
Muloqot – bu ikki yoki undan ortiq odamlar orasidagi axborot almashinuvi
jarayoni bo‘lib, bunda o‘zaro munosabatlar shakllanishi, ro‘yobga chiqarilishi va
namoyon bo‘lishi ifodalanadi. Bola shaxsining shakllanishida muloqotning roli
benihoya kattadir.
Muloqot jarayonida muayyan shaxsiy munosabatlar shakllanadi. Bolada
qanday shaxsiy sifatlarning tarkib tapishi ko‘p jihatdan uning atrofdagilar bilan
bo‘lgan o‘zaro munosabati xarakteriga bog‘liqdir. Bolaning kattalarga munosabati
ishonchli yoki ishonchsiz, yokimli yoki yoqimsiz va hokazo bo‘lishi mumkin.
Xo‘sh, bolalarning kattalarga bo‘lgan munosabati nima bilan belgilanadi? Bu
munosabat asosida nimalar yotadi? Bunday masalalar hozircha kam tadqiq
qilingan. Ularga nisbatan yondashuvlar mavjud. M.I.Lisina boshchiligidagi
eksperimental tadqiqotlar shuni ko‘rsatdiki, inson ehtiyojining dastlabki yetti yili
davomida bolalar va kattalar o‘ptasidagi muloqotning bir necha shakli ketma-ket
paydo bo‘ladi hamda birbirining o‘rnini almashtiradi.
Muloqot shakllarining asosiylari quyidagilardir: bevosita emotsional
muloqot, biror bir ish yuzasidan vujudga keluvchi muloqot (ishchan muloqot), ayni
paytdagi vaziyatga bog‘liq bo‘lmagan va bilishga yunaltirilgan muloqot (bilish
muloqot), odam bilan bog‘liq masalalar yuzasidan bo‘ladigan muloqot (shaxsiy
muloqot).
Dastlab, bevosita - emotsional muloqot paydo bo‘ladi. Muloqotning bu
shakli asosida bolaning unga nisbatan diqqat e’tiborli va mehribon bo‘lishlariga
ehtiyoj his etishi yotadi. Keyinchalik muloqotdagi tashabbusni bola o‘z qo‘liga
16

oladi.
Yilning ikkinchi yarmidan boshlab, nafaqat mehribonlikka ehtiyoj, balki kattalar
bilan hamkorlik qilishga bo‘lgan ehtiyoj ham kiritiladi. Bunday ehtiyoj ishchan
muloqot davomida qondiriladi. Bola ishchan muloqotga kirishganda, kattalardan
yordam so‘rashi, ularni ma’lum bir faoliyat bilan shug‘ullanishga taklif etishi va
boshqalarni amalga oshirishi mumkin.
Bilish muloqotida bola kattalar bilan atrof olamdagi narsa va hodisalarni
muhokama qiladi. Bunda bola biror bir narsa haqida aytib berishi, savollar bilan
murojaat qilishi, kattalardan biror narsa aytib berishlarini iltimos qilishi mumkin.
Bunday turdagi muloqotga kirishishdan maqsad kattalardan zarur bo‘lgan
axborotni olishdan iborat, shaxsiy muloqotda esa bola kattalar bilan odam xaqida
suhbatlashadi, bunda u o‘zining emotsional holatini tariflab berishi, kattalarni
o‘zlari haqida gapirib berishlariga undashi mumkin. Bolaning emotsional qo‘llab
quvvatlashiga bo‘lgan ehtiyoji atrof olamga bo‘lgan munosabati va unga
berayotgan bahosi kattalarning munosabat va bahosiga mos kelishiga intilishi
shaxsiy muloqotning asosini tashkil etadi. M.I.Lisinaning fikricha, aynan shu
narsalar bolaning ijtimoiy ehtiyojlari tarkibida markaziy o‘rinni egallaydi.
Bir qator ob’ektiv va sub’ektiv sharoitlar tufayli maktabgacha yoshdagi bolalar
orasida vatanparvarlik tuyg‘ularini shakllantirish ikkinchi o‘rinni egalladi. 80-90-
yillarda maktabgacha ta’lim muassasalari pedagogik jarayonni
“siyosiylashtirmaslik” kerak, ayniqsa, ko‘pgina tarixiy voqealar shu qadar aniq
emas.
Bu munosabat ma’naviyat va mehribonlikning yo‘qligi, Vatanga muhabbat
etishmasligidir. Hozirgi vaqtda maktabgacha tarbiya jarayonida ma’naviy va
vatanparvarlik tarbiyasi masalalari ustuvor hisoblanadi, maktabgacha yoshdagi
bolalarda vatanparvarlik tuyg‘ularini shakllantirish milliy madaniyatga va
avlodlarning uzluksizligiga asoslangan. Bundan tashqari, yosh avlodni huquqiy
taraqqiyot va ijtimoiylashtirish muammolariga ham katta e’tibor qaratilmoqda.
17

Maktabgacha yoshdagi bolalarni vatanparvarlik tarbiyalash usullari .
DOW da to‘la vatanparvarlik tarbiyasi uchun bolalarning yoshlik hisini hisobga
olgan holda turli xil usullar va ish shakllari qo‘llaniladi:
 ekskursiyalar va maqsadli yurishlar. Bu mahalliy muzeyga, harbiy shon-
sharaflar yodgorligiga va boshqalarga sayohat qilish;
 o‘qituvchining hikoyasi;
 Aholi punktining ko‘rinishidagi, bolalar bog‘chasida va shahardagi
odamlarning mehnatlari uchun o‘zgarishlarni kuzatish;
 ona shahar, mamlakat, uning tarixi haqida suhbatlar;
 suratlar, filmlar, slaydlarni namoyish etish;
 audio yozuvlarni tinglash. Masalan, mamlakatning madhiyasi, rus
o‘rmonining qush ovozi va h.k.
 folklor asarlaridan foydalanish (maqollar, so‘zlar, ertaklar, o‘quv
qo‘shiqlari, o‘yinlar);
 xalq amaliy san’ati mahsulotlari (rasm, kashta va boshqalar) bilan
tanishish;
 mashhur shoirlar, rassomlar, bastakorlar va boshqalar bilan tanishish;
 mavzuli ko‘rgazmalar tashkil etish;
 jamoat va taqvim bayramlarida ishtirok etish;
 Bolalarni ijtimoiy foydali ishda ishtirok etish.
Eng yaxshi maktabgacha ta’lim muassasalarining tajribasi shuni
ko‘rsatadiki, maktabgacha yoshdagi bolalarning vatanparvarlik tarbiyasi
vositalaridan foydalangan holda axloqiy va vatanparvarlikning shakllanishi
jarayonlari samarali bo‘ladi: folklor, folklor, bolalar adabiyoti, musiqa, o‘yinlar va
boshqalar.
Maktabgacha tarbiyachilarni vatanparvarlik tarbiyasida o‘yinlar .
Axloqiy va vatanparvarlik tuyg‘ularini shakllantirishda maktabgacha yoshdagi
bolaga ta’sir ko‘rsatishning eng muhim vositalaridan biri o‘ynaydi. Bolalarning
jismoniy, aqliy, intellektual qobiliyatlarini rivojlantirishga yordam beradigan
18

folklor o‘yinlari bilan bir qatorda, maktabgacha ta’lim muassasalarida ham ta’lim
dasturlari muhim rol o‘ynaydi.
“Shahar qurollari” didaktik o‘yini :
1. Materiallar: shahar gerbining fragmentlari (qo‘shimcha elementlar
bo‘lishi kerak), shaharning yalpi qo‘lyozmasi tasvirlangan karta.
2. O‘yin: o‘yinchoq bolalar o‘z shaharlarining qo‘llarini yig‘ib, bu yoki
nimani anglatishini tushuntiradilar. Natijada, ular namunali karta bilan ishlashning
to‘g‘riligini tekshirishadi.
Didaktik o‘yin “Shahar orqali sayohat”
Materiallar: shaharning diqqatga sazovor joylarini tasvirlaydigan
fotosuratlar (postcards).
O‘yin jarayoni: o‘qituvchi fotosuratlarni bolalarga ko‘rsatadi, bolalar
tasvirlangan narsani chaqiradilar.
II-BOB MAKTABGACHA YOSHDAGI BOLALARNI
VATANPARVARLIK RUHIDA TARBIYALASH.
2.2. Maktabgacha yoshdagi bolalarni vatanparvarlik bilan tarbiyalashda
Maktabgacha ta’lim tashkilotining o‘rni va ro‘li
“Ulug‘ Vatan urushi misolida keksa maktabgacha yoshdagi bolalarning
axloqiy va vatanparvarlik tarbiyasi” Yosh avlodga vatanparvarlik ruhida
tarbiyalash hozirgi zamonning eng dolzarb vazifalaridan biridir. Vatanparvarlik -
bu o‘z vataniga va o‘z xalqiga muhabbat. Afsuski, zamonaviy bolalar
mamlakatimizning tarixiy o‘tmishi voqealari haqida yuzaki tushunchaga ega.
Ushbu muammoni hal qilishda maktabgacha ta’lim katta rol o‘ynaydi, chunki
maktabgacha yoshda bolaning axloqiy fazilatlari asoslari qo‘yilgan. Shu
munosabat bilan, maktabgacha tarbiya muassasasi o‘qituvchilari jamoasi oldida
optimal pedagogik tizimni qurish orqali bolalarning fuqaroligini, o‘z vataniga
muhabbat va g‘urur tuyg‘ularini shakllantirish vazifasi turibdi.
19

Ulug‘ sana - Ulug‘ Vatan urushidagi G‘alabaning 70 yilligini nishonlashga
tayyorgarlik ko‘rish jarayonida bolalarda vatanparvarlik tuyg‘ularini tarbiyalash
alohida ahamiyatga ega. Xalqimizning ozodligi va mustaqilligini himoya
qilganlarni unutmasligimiz kerak va “qarindoshlikni eslamaydigan Ivanes” ga
aylanamiz. Buyuk Vatan urushi, shubhasiz, rus xalqining qahramonligi va
vatanparvarligining eng yorqin namunasidir.
“Rossiya Federatsiyasida Ta’limning Milliy Doktrinasi” loyihasida
ta’kidlanganidek, “ta’lim tizimi ta’minlash uchun mo‘ljallangan rus
vatanparvarlari, huquqiy demokratik, ijtimoiy davlat fuqarolari, shaxsning
huquqlari va erkinliklarini hurmat qiladigan, yuksak axloqiy me’yorlarga ega va
milliy va diniy bag‘rikenglikni namoyish etadigan tarbiya.”
Bolani o‘z xalqining madaniyati bilan tanishtirishning ahamiyati haqida ko‘p
narsa yozilgan, chunki otalik merosiga murojaat qilish siz yashayotgan zaminda
hurmat va faxrlanishni kuchaytiradi. Shuning uchun bolalar ota-bobolarining
madaniyatini bilishlari va o‘rganishlari kerak. Bu kelajakda boshqa xalqlarning
madaniy an’analariga hurmat va qiziqish bilan qarashga yordam beradigan
xalqlarning tarixi, ularning madaniyatini bilishga qaratilgan urg‘u.
Shunday qilib, bolalarni axloqiy va vatanparvarlik bilan tarbiyalash maktabgacha
ta’lim muassasasining asosiy vazifalaridan biridir.
Shuni ta’kidlash kerakki, hozirgi paytda ushbu mavzu bo‘yicha uslubiy
adabiyotlar juda ko‘p. Ko‘pincha, u muayyan tadbirlarda bolalarni axloqiy va
vatanparvarlik bilan tarbiyalashning faqat ba’zi jihatlarini ta’kidlaydi va bu
masalaning to‘liqligini aks ettiradigan uyg‘un tizim yo‘q. Ko‘rinishidan, bu
tabiiydir, chunki vatanparvarlik hissi tarkibda ko‘p qirrali. Bu o‘z ona yurtlariga
bo‘lgan muhabbat va o‘z xalqi bilan faxrlanish, ularning atrofdagi dunyo bilan
ajralmasligini anglash va o‘z mamlakatining boyligini saqlash va ko‘paytirish
istagi.
Shundan kelib chiqib, ushbu ish bir qator vazifalarni o‘z ichiga oladi:
- bolaning oilasiga, uyiga, bolalar bog‘chasiga, ko‘chaga, shaharga bo‘lgan
muhabbat va mehrini tarbiyalash;
20

- tabiatga va barcha tirik mavjudotlarga ehtiyotkorlik bilan munosabatda
bo‘lish;
- mehnatga hurmatni tarbiyalash;
- rus an’analari va hunarmandchiligiga qiziqishni rivojlantirish;
- inson huquqlari to‘g‘risidagi asosiy bilimlarni shakllantirish;
- Rossiya shaharlari haqidagi g‘oyalarni kengaytirish;
- bolalarni davlat ramzlari (gerb, bayroq, madhiya) bilan tanishtirish;
- mas’uliyat va mamlakat yutuqlaridan g‘ururlanish hissini rivojlantirish;
- bag‘rikenglik, boshqa xalqlarga, ularning urf-odatlariga hurmat hissini
shakllantirish.
2 .2. Vatanparvarlik tarbiyasida tarbiyachilarning o‘rni
Bolani axloqiy va vatanparvarlik bilan tarbiyalash murakkab pedagogik
jarayondir. Bu axloqiy tuyg‘ularni rivojlantirishga asoslangan. Vatan tuyg‘usi ...
Bu bolada oilaga, eng yaqin odamlarga - onaga, otaga, buviga, boboga bo‘lgan
munosabatdan boshlanadi. Bular uni ona vatani va yaqin atrofini bog‘laydigan
ildizlardir. 2015 yilda Rossiya Ikkinchi Jahon urushi tugaganidan beri 70 yilligini
nishonlaydi. Maktabgacha yoshdagi bolalarda axloqiy va vatanparvarlik
tarbiyasining old shartlarini shakllantirishning doimo dolzarb masalasi ushbu
muhim voqeani kutish jarayonida alohida ahamiyatga ega.
O‘sha dahshatli kunlarning yosh guvohlari yosh avlodga rus xalqining o‘z
vatanini ozod qilish uchun olib borgan ulkan jangi voqealari, jangchilar va oddiy
fuqarolarning jabhalarida va orqalarida qilgan ekspluatatsiyalari haqida gapirib
bera oladiganlar kam. Voyaga etganlarning bevosita vazifasi tariximizning
qahramon haqiqatlari xotirasini saqlashga yordam berish, kichik
21

vatandoshlarimizga o‘z vatanlari uchun g‘urur uyg‘otishdir. Axir, xotira yoshi
yo‘q, va fuqarolik va o‘z mamlakatiga muhabbat to‘satdan, hech qaerda paydo
bo‘lmaydi.
Ulug‘ Vatan urushi mamlakatimiz hayotidagi muhim voqea. Bolalarni o‘z
Vatanini himoya qilgan, sovet askarlari va ofitserlarining jasorati, qahramonligi,
qat’iyatliligi, front fronti ishchilari - ayollar, qariyalar va bolalarning fidoyiligi
bilan faxrlanadigan Vatan himoyachilarini eslashga qanday o‘rgatish kerak? Bu
bilimlarni bolalarga etkazish uchun qaerdan olish kerak? Manba, shubhasiz,
odamning o‘zi. Ammo vaqt Ulug‘ Vatan urushi voqealarini tobora
uzoqlashtirmoqda va afsuski, uning faxriylari yil sayin kamayib bormoqda. Inson
hayotining odatlari shundayki, ular tez orada umuman qolmaydi. Hozirgi davrda
xalqimizning o‘sha yillardagi qahramonliklari xotirasini jonli ravishda o‘chirib
tashlamaslik, bobolarimiz xotirasi va maktabgacha yoshdagi jasoratlarini
tarbiyalash juda muhimdir. Bizning ishimizning maqsadi: bolalarda Ulug‘ Vatan
urushida qahramonlik ko‘rsatganligi natijasida G‘alaba kuniga ongli
munosabatni shakllantirish.
Vazifalar: Bolalarga g‘alaba nimaga sarflanganligini va unga qo‘yilgan
qadamlar qanchalik qiyinligini ko‘rsatish. Bolalarni Ulug‘ Vatan urushi davrida
mamlakat tarixidagi asosiy voqealar va unutilmas sanalar bilan tanishtirish,
“G‘alaba bayrog‘i” tushunchasi bilan tanishtirish; Bolalarni Leningrad aholisi
Ikkinchi Jahon urushi dalalarida jang qilgani va G‘alaba yaqinlashgani, Leningrad
aholisi shahar blokadasidan qanday omon qolganliklari bilan tanishtirish. G‘olib
jangchilar sharafiga o‘rnatilgan yodgorliklar haqida tushuncha bering. Bolalarni
Ulug‘ Vatan urushi mavzusiga bag‘ishlangan san’at asarlari, himoyachilar, tirik
ishchilar va urush bolalari bilan tanishtirish. Urush davridagi bolalar hayoti haqida
gapirib berish; Ulug ‘Vatan urushi faxriylariga hurmatni rivojlantirish.
Maktabgacha yoshdagi bolalarda vatanparvarlik va yuksak axloqiy fazilatlarni
tarbiyalash, o‘z vatanlarini himoya qilish va dunyoni himoya qilish istagi. G‘alaba
kuniga bag‘ishlangan bayramni faxriylar, bolalarning qarindoshlari taklifi bilan
o‘tkazish.
22

Ushbu ish natijasida: Katta maktabgacha yoshdagi bolalar G‘alaba kuniga
ongli munosabatni shakllantiradilar. Ular ushbu kunga bag‘ishlangan barcha
bayram tadbirlarida ishtirok etishni juda xohlashadi. Ular hurmat va
minnatdorchilik bilan faxriylarga murojaat qilishadi.
Foydalanish axborot-kommunikatsiya texnologiyalari bolalar bilan ishlashda
ularni shahrimizning istalgan qismida joylashgan Ikkinchi Jahon urushi
yodgorliklari bilan tanishtirish imkoniyati mavjud.
Ushbu yodgorliklarga sayohatlar va sayohatlar bolalarga o‘z Vatanlarini
himoya qilishda ko‘rsatgan qahramonliklarini namoyish etish imkoniyatini beradi.
Vatanparvarlik tarbiyasida va tarixiy ongni shakllantirishda katta ahamiyatga
ega fantastika . Yaxshi tanlangan hikoyalar va hikoyalar katta maktabgacha
yoshdan boshlab, Vatanni himoya qilish uchun olib borilgan janglarda ko‘rsatilgan
jasorat faqat yuqori burchli insonlarga, vatanparvarlarga xosdir. Yuqori axloqiy
ideallar Ulug ‘Vatan urushi haqidagi asarlarda aks ettirilgan, unda inson hayotining
ma’nosi odamlarga va Vatanga xizmat qilish sifatida qaraladi. Asarlardan
parchalarni tinglash, bolalar belgilar bilan tushunish, tashvishlanish; birinchi marta
ular oddiy odamlarga qarshi shafqatsizlik va shafqatsiz urushni anglaydilar, ular
fashizmga, tinch aholiga hujum qilmoqdalar, barcha irq va millatlarning tengligi
to‘g‘risida birinchi bilimga ega bo‘lmoqdalar. She’rlar ulug‘ Vatan urushi haqida
vatanparvarlik ta’limining muhim tarkibiy qismi hisoblanadi. Ular o‘z erlarini
himoya qilgan, kurashda o‘zlarini ayamagan askarlarning jasoratlari va jasoratlari
haqida gapirishadi - ular ta’limning yuqori badiiy vositasidir. Ritmik poetik
so‘zning kuchi bolalarning ilhomlantiruvchi ongiga ta’sir qiladi.
Ota-onalarning teng darajada muhim shakli vatanparvar qo‘shiq . Ma’naviy-
vatanparvarlik tarbiyasida alohida ahamiyatga ega bo‘lgan mavzular “Vatan
himoyachilari”. Ushbu mavzuni bolalar juda yaxshi ko‘rishadi, ayniqsa
o‘quvchilarimizning asosiy qismi o‘g‘il bolalardir. Ushbu mavzudagi qo‘shiqlarni
yigitlar osongina eslashadi. Ayniqsa, ular orasida mashhur “Jasur askarlar”
musiqasi. Filippenko va “Biz armiyada xizmat qilamiz”, musiqa. Yu.Chichkova.
Ular marshrut tezligida yozilgan, ularning mazmuni yigitlarning Vatanimiz
23

himoyachilari sifatida kuchli va jasoratli bo‘lish istagi bilan uyg‘undir. Musiqa
bolaning his-tuyg‘ulari va kayfiyatiga ta’sir qilishi, uning axloqiy va ma’naviy
dunyosini o‘zgartira oladigan darajada. Buyuk G‘alaba “G‘alaba kuni”
mavzusidagi qo‘shiqlar bilan uchrashuvda, D. Tuxmanov musiqasi. Keyingi V.
Xaritonova, “O‘rningdan tur, mamlakat ulkan” musiqasi va V. Lebedev-Kumach,
maktabgacha yoshdagi bolalarning so‘zlari Sovet askarining qahramonligining
ulug‘vorligini ochib berdi. Maktabgacha yoshdagi bolalarning musiqiy
taassurotlari sinflarda olingan bilimlarga, atrof-muhit bilan tanishishga, halok
bo‘lgan askarlarning yodgorliklariga ekskursiyalar taassurotlariga tayanadi.
Bayram kunlari bo‘yicha tartibga solinadi badiiy ko‘rgazmalar Harbiy
mavzularda: “Vatan nimadan boshlanadi”, “G‘alaba salomi”, “Mening bobom -
Ulug‘ Vatan urushi faxriysi”, “G‘oliblarga gullar”, “Biz tinchlik tarafdorimiz”.
Chizmalarda Ulug‘ Vatan urushi davrida shahrimiz va mamlakatimizning tarixiy
o‘tmishi bilan tanishish jarayonida olingan bolalarning barcha bilimlari aks etgan.
O‘z ona shahri, mamlakati tarixini bilish o‘sib ulg‘aygan kishining fuqarolik
pozitsiyasini shakllantirish, “kichkina” Vatan va Vatanga muhabbatni
rivojlantirish, Rossiyada ish va iqtidorlari ulug‘vor bo‘lgan odamlarda
g‘ururlanish, o‘z xalqining o‘tmishiga, hozirgi va kelajagiga daxldorlik hissi uchun
zarurdir. Maktabgacha ta’lim muassasasi, ta’lim tizimining boshlang‘ich bo‘g‘ini
bo‘lib, bolalar atrofidagi dunyoni, ularning o‘z tabiatiga, kichik vataniga va o‘z
vataniga bo‘lgan munosabati to‘g‘risida birinchi tasavvurni shakllantirishga
chaqiriladi.
Ikkinchi jahon urushi voqealari misolida maktabgacha yoshdagi bolalarni
vatanparvarlik ruhida tarbiyalash maqsadida bolalarda axloqiy va vatanparvarlik
tuyg‘ularini rivojlantirish mumkin ”Maktabgacha yoshdagi bolalarning Ulug‘
Vatan urushi va frontda va orqada g‘olib bo‘lganlari haqidagi g‘oyalarni
shakllantirishga asoslangan axloqiy-vatanparvarlik tarbiyasi” loyihasi.
Ushbu maqsadlarga asoslanib, quyidagi vazifalarni qo‘ying:
- O‘z mamlakatlari tarixiga, o‘tgan yillar voqealariga qiziqishni
rivojlantirish;
24

- Bolalarning Ulug‘ Vatan urushi haqidagi bilimlarini umumlashtirish va
tizimlashtirish;
- Ulug‘ Vatan urushi qatnashchilariga Vatan himoyachilari sifatida
hurmatni shakllantirish;
- Ulug‘ Vatan urushi voqealari bilan bog‘liq yodgorliklar va yodgorliklar
bilan tanishish;
- Bolalarga harbiy kasblar, harbiy sohalar, harbiy texnika haqida gapirib
bering.
Loyiha ishtirokchilari - bolalar, ularning ota-onalari, o‘qituvchilar, musiqa
direktori, jismoniy tarbiya o‘qituvchisi.
Loyihaning turini axborot-amaliy - yo‘naltirilgan deb ta’riflash mumkin.
Ya’ni, Rossiya tarixidagi hujjatli va tarixiy voqealar bilan tanishish jarayonida
bolalar tomonidan olingan ma’lumotlar va taassurotlar turli xil bolalar faoliyatida -
o‘yin, tasviriy va badiiy ijodda, to‘plamlar, mini-muzeylar, ko‘rgazmalar va
ekspozitsiyalarni yaratishda faol ishtirok etadi. o‘qituvchilar va ota-onalar.
Maktabgacha yoshdagi bolalarda Ulug‘ Vatan urushi haqida vakillar yaratish juda
qiyin va mashaqqatli ish. U aytadi ongli kattalarning yordami bilan va uning
rahbarligi ostida bola tomonidan o‘tgan yillardagi voqealarni tushunish. Quyidagi
taklif etiladi o‘quv majmuasining modeli:
- Bolalarning Ikkinchi Jahon urushi voqealariga qiziqishini uyg‘otadigan
maxsus sinflar;
- Guruhda mavzuni rivojlantirish muhiti yaratish;
- Bolalarning Ikkinchi Jahon urushi haqidagi bilimlarini mustahkamlashga
qaratilgan turli xil o‘yinlar;
- Ikkinchi Jahon urushi qahramonlari nomi bilan ataladigan unutilmas
joylar va ko‘chalarga ekskursiyalar tashkil etish;
- Bolalarning Ikkinchi Jahon urushi haqidagi bilimlarini badiiy adabiyot
orqali boyitish;
- Vatanga muhabbat va unda g‘ururlanish tuyg‘usini rivojlantirishga hissa
qo‘shadigan bayramlar, hordiq chiqarish, sport tadbirlari;
25

- Oila bilan o‘zaro munosabat;
Har xil faoliyat turlariga va kundalik ishlarga Ikkinchi Jahon urushi haqidagi
g‘oyalarni shakllantirish bo‘yicha ishlarni kiritish. Yaratishga alohida e’tibor
berish kerak mini muzeylar guruhda va DOWda. Mini muzey quyidagilarni o‘z
ichiga olishi mumkin ko‘rgazma bo‘limlari:
- Harbiy mavzudagi bolalar uchun badiiy adabiyot;
- Albomlar: “Harbiy texnika”, “Jangovar transport vositalari”, “Jasurlar
uchun osmon”, “Sovet Ittifoqi Qahramonlari”, “Ulug‘ Vatan urushi ordenlari va
medallari”;
- Ulug‘ Vatan urushi mavzusidagi rasmlar;
- Mukofotlar to‘plami;
- O‘yinchoq harbiy jihozlari va qurollari to‘plami.
- DOW-da siz yaratishingiz mumkin harbiy shon-sharaf muzeyi, “Hech
kim va hech narsa unutilmaydi” xotira burchagi.
Guruhdagi ota-onalarning yordami bilan siz yaratishingiz
mumkin ”Bolalarga urush to‘g‘risida”, “Bolalarga she’rlar” tematik
kutubxonalari, bir-birini almashtirishni tashkil qiling rasmlar reproduktsiyalari
ekspozitsiyalari sovet rassomlari K. Vasilev, M. Samsonov, K. Yuon, S.
Gerasimov, A. Deyneka “Har kungi hayot”, “Biz qahramonlarni eslaymiz”,
“Hammasi front uchun, hammasi g‘alaba uchun” (frontdagi ishchilar haqida).
Ba’zi oilalar urush yillari qo‘shiqlari, buvilarning buvilarining eski fotosuratlari,
harbiy kiyimlar va askarlarning kundalik hayoti, harbiy bezaklar bilan fonograf
yozuvlarini saqlab qolishgan. Bularning barchasi Xotira va mini-muzey
burchaklarini yaratishda ishlatilishi mumkin.
Mini muzeyni yaratish jarayonida quyidagilarni e’tiborga oling tamoyillari :
 integratsiya -mini-muzeylar tarkibni hisobga olishlari kerak
maktabgacha ta’lim muassasasining o‘quv dasturi va uning umumiy vazifalari va
individual ta’lim yo‘nalishlarida, xususan, “Ijtimoiy va kommunikativ rivojlanish”,
bolalarni vatanparvarlik tuyg‘ularida tarbiyalashga yordam berish; faoliyat va
interaktivlik mini-muzeylar o‘quvchilarga bolalarning turli xil faoliyatlarida
26

o‘zlarini namoyon etishlari uchun imkoniyat yaratishi kerak (eksponatlardan rolli
o‘yinlarda foydalanish, hunarmandchilik buyumlarini yaratish va ularni umumiy
ekspozitsiyaga kiritish va hk);
 tabiatning muvofiqligi-mini muzeyini hisobga olgan holda yaratish kerak
har xil yoshdagi bolalarning psixofiziologik xususiyatlari va har bir bolaning ijodiy
salohiyatini ochib berish uchun sharoit yaratadi;
 fan-Ko‘rgazma eksponatlari mini-muzey mavzusini ishonchli aks
ettirishi, tanlangan mavzu doirasidagi turli jarayonlar va hodisalarni ilmiy va shu
bilan birga bolalar uchun tushunarli tilda tushuntirishi kerak;
 “kattalar-bola”, “bola-bola” tizimidagi subyekt-munosabatlar
munosabatlari doirasida uning tashabbuskorligi, ijodiy faolligini
rag‘batlantiradigan bolaning har tomonlama rivojlanishi uchun;
 madaniy muvofiqlikMini-muzey muzey maydonida to‘g‘ridan-to‘g‘ri
ta’lim faoliyati davomida bolalarni dunyo madaniyati, umuminsoniy qadriyatlar
bilan tanishtirishga yo‘naltirilishi kerak;
 xilma-xillik - mini-muzeyi dunyoning tarixiy, tabiiy va madaniy xilma-
xilligini aks ettiruvchi turli xil shakllar, tarkib, o‘lchamdagi eksponatlar bilan
to‘ldirish;
 mintaqaviy tarkibiy qism - mini-muzey o‘z ichiga olishi kerak
bardoshlilikni rivojlantirish va vatanparvarlik tuyg‘usini shakllantirishga hissa
qo‘shadigan mintaqaning madaniy merosi, shuningdek boshqa xalqlarning
madaniyati bilan tanishtirish uchun bolalar bilan ishlarni tashkil etish.
Vatanparvarlik tarbiyasida tarbiyachilarning o‘rni. O‘qituvchilar
kelajak vatan himoyachilarini tayyorlash yuqori malakani talab qiladigan
murakkab va ko‘p qirrali vazifa ekanligini yaxshi bilishadi. Shu sababli, o‘z
mahoratingizni doimiy ravishda oshirib borish, kontseptual apparatni yangi
bilimlar bilan to‘ldirish va eng muhimi, bolalarni inson, fuqaro kabi zarur fazilatlar
bilan tarbiyalash kerak.
Harbiy-vatanparvarlik tarbiyasi masalalarida maktab muzeylarining tashkil etilishi
va faoliyatiga alohida o‘rin beriladi. Axir, katta kichikdan boshlanadi. O‘quvchilar
27

ma’lumot, materiallar to‘plash, ekspozitsiya yaratish, qo‘llanma sifatida ishlashga
jalb qilinishi mumkin. Bunday tadbirda bolalar o‘zlarining ahamiyatini,
foydaliligini his etadilar, o‘zlarining maktablari va mintaqalari tarixlarini
qalblaridan o‘tkazadilar. Bu qiziqish va tashvish keyinchalik mamlakatga,
jamiyatga va davlatga bo‘lgan muhabbatga aylanadi.
Xulosa qilib aytadigan bo‘lsak, vatanparvarlik tarbiyasi mamlakat
kelajagining muhim qismidir. Oldingi tezislar asosida biz bir qator xulosalar
chiqaramiz:
 vatanparvarlik tarbiyasining natijasi vatanni ehtiros bilan sevadigan
fuqaroni tarbiyalash bo‘lishi kerak;
 yosh avlodni tarbiyalashda faqat oila, o‘qituvchilar va davlatning
birgalikdagi sa’y-harakatlari aniq fuqarolik pozitsiyasiga ega shaxsning har
tomonlama rivojlanishini ta’minlashi mumkin;
 yangi Rossiyaning avlodlarini mamlakatimiz tarixining, milliy urf-
odatlarimizning, rus xalqining madaniy va tarixiy qadriyatlarining qahramonona
namunalari bilan tanishtirish.
Vatanparvarlik tarbiyasida asosiy narsa - bu kattalar davlat fuqarolarining
shaxsiy namunasidir, chunki bolalar kundalik hayotda kattalar o‘rtoqlarining o‘z
ona tabiatiga, erga, qo‘shnilariga, o‘z vatanlariga ehtiyotkorlik bilan
munosabatda bo‘lishlarining ijobiy tomonlarini doimo ko‘rishadi.
Bolaga ta’sir ko‘rsatishda emas, balki faqat kattalar bilan bolalarning
hamkorligida haqiqiy vatanparvar fuqaroni tarbiyalash mumkin. Vatanparvarlik
tarbiyasi bu shaxsni shakllantirishning umumiy ta’lim jarayonining murakkab va
eng muhimi, eng muhim tarkibiy qismi. Maktabgacha ta’lim muassasasidagi mini-
muzeyning muhim xususiyati bu uni yaratishda bolalar va ota-onalarning
ishtirokidir. Maktabgacha tarbiyachilar o‘zlarining umumiy ishda ishtirok
etishlarini his qilishadi. Haqiqiy muzeylarda siz hech narsaga tegmaysiz, ammo
mini-muzeyda bu nafaqat mumkin, balki zarurdir. Har kuni tashrif buyurish qulay,
siz uni mustaqil ravishda o‘zgartirishingiz, eksponatlarni qayta tartiblashingiz,
saralashingiz va tekshirishingiz mumkin. Oddiy muzeyda bola faqat passiv
28

fikrlovchi bo‘lib, bu erda u hammuallif, ekspozitsiyani yaratuvchisi. Va nafaqat
o‘zi, balki otasi, onasi, buvisi va bobosi. Mini-muzey - bu muloqot, o‘qituvchi,
bolalar va ularning oilalarining birgalikdagi faoliyati natijasidir.
Axloqiy va vatanparvarlik tarbiyasida kattalar, ayniqsa yaqin odamlarning
o‘rnagi katta ahamiyatga ega. Aniq dalillar to‘g‘risida keksa oila a’zolarining
hayoti (buvilar, buvilar, Ulug‘ Vatan urushi qatnashchilari, front va mehnat
ekspluatatsiyalari) zarur bolalarda “Vatan oldidagi burch”, “Vatanga muhabbat”,
“dushmanga nafrat”, “mehnatsevarlik hissi” kabi muhim tushunchalarni singdirish.
Biz o‘z ona Vatanimizni sevganimiz uchun yutganimizni anglashimiz muhimdir.
Vatan insonlarning baxti uchun jonini fido qilgan qahramonlarini ulug‘laydi.
Ularning nomlari shahar, ko‘chalar, maydonlar nomlariga abadiylashtirilgan,
ularning sharafiga yodgorliklar bunyod etilgan.
Siz bolalarning turli xil faoliyat turlaridan, shuningdek bolalar bilan
ishlashning turli shakllaridan foydalanishingiz mumkin.
1. “Bolalar - Ulug‘ Vatan urushi qahramonlari”, “Urush bu nima?”
Mavzularida birlashtirilgan darslar.
2. “Ulug‘ Vatan urushi” va “Bizning faxriylar” mavzusidagi suhbatlar.
3. Bolalar asarlari ko‘rgazmasini tashkil qiling
4. Mustaqil san’at asari: 9 may uchun rasmlar va bayram kartalari
5. Ota-onalar uchun “Bolalarga Ulug‘ Vatan urushi haqida qanday gapirish
kerak?” Ma’lumotlari tayyorlanadi. “
6. Ulug ‘Vatan urushi haqidagi kitoblar uchun rasmlarni, urush yillari
“Vatan chaqirmoqda” plakatining nusxalarini ko‘rib chiqish
Harbiy-vatanparvarlik mavzusidagi qo‘shiqlarni tinglash va o‘rganish:
- “Katyusha” musiqasi. M. Blanter;
- “Rossiya” G. Struvega ishonadi;
- “G‘alaba kuni” kutmoqda. D.Tuxmanova.
8. Vatan haqida, askarlarning burchlari haqida maqol va masallarni
o‘rganish.
9. Ushbu mavzu bo‘yicha asarlar bilan kitob burchagini yaratish.
29

10. Badiiy va urush she’rlarini o‘qish:
- “G‘alaba kuni” she’rlari T. Belozerova;
- “Urush g‘alaba bilan yakunlandi” S. Mixalkov;
- “Shunday bo‘lgan taqdirda ham biz dunyoda emas edik” M. Vladimov;
- S. Alekseevning “Birinchi kecha ramzi” qissasini o‘qish.
11. Dam olish uchun dizayn guruhlari va koridor bolalar bog‘chasi
12. “Chegara xizmati”, “Favqulodda vaziyatlar vazirligi” syujetli va rolli
o‘yinlarini tashkil qilish.
13. O‘yinlarni o‘tkazish - “Yaradorlarni bandaj qilish” va boshqalar.
14. “Harbiy sir haqidagi ertak, Malysh Kibalchish va uning qattiq so‘zlari”
multfilmini jamoaviy ko‘rish.
15. Jismoniy tarbiya o‘qituvchisi G‘alaba kuniga bag‘ishlangan sport va
o‘yinlar festivalini o‘tkazadi
16. Faxriylar - mehnat fronti xodimlari uchun bayram kontserti.
Ish jarayonida katta qiyinchiliklarga duch kelishga qaramay, bolalarni
nafaqat Ulug‘ Vatan urushi voqealari bilan tanishtirish, balki bolalar bog‘chasidan
boshlash kerak. Va shaxsning axloqiy asoslarini va faol fuqarolikni shakllantirish
bo‘yicha ishlarni imkon qadar erta boshlash kerak, shunda bir necha yillardan
keyin bizning o‘quvchilarimiz haqida hech kim: “Bu yo‘qolgan avlod”, deb
aytmaydi.
Maktabgacha yoshdagi bolalarni vatanparvarlik bilan tarbiyalash zamonaviy
Rossiyada dolzarb muammo hisoblanadi. Nafaqat hayot o‘zgardi, balki o‘zimiz
ham. Biz o‘zimiz va mamlakatimiz haqida avvalgidan ko‘proq narsani bilamiz,
ko‘proq ko‘rish, ko‘proq o‘ylash.
Maktabgacha yoshdagi bolalarda vatanparvarlik tarbiyasining mazmuni,
maqsadi va vazifalarini tubdan qayta ko‘rib chiqishning asosiy sababi shu bo‘lishi
mumkin. Vatanga muhabbat tuyg‘usi eng kuchli hissiyotlardan biri bo‘lib, u holda
inson kamchiliklarga ega, uning ildizlarini sezmaydi. Biror kishi o‘z ona yurtiga
sodiqlikni his qiladimi yoki undan uzoqlashadimi, bu allaqachon hayot va ta’lim
30

sharoitlariga bog‘liq. Shu sababli, bola allaqachon maktabgacha yoshda o‘z vatani
va uning kelajagi uchun shaxsiy javobgarlikni his qilishi muhimdir.
Maktabgacha yoshdagi bolada vatanparvarlik tuyg‘ularini shakllantirish
birgalikdagi faoliyat jarayonida ro‘y beradigan psixologiya va pedagogikaning eng
muhim pozitsiyasiga asoslanib, bu ularga yangi bilimlarni olish imkoniyatini
beradi, axloqiy va vatanparvarlik tarbiyasining eng samarali vositasi loyiha usuli
hisoblanadi. Maktabgacha yoshdagi bolalarni o‘qitish va tarbiyalashga shaxsan
yo‘naltirilgan yondashuvga asoslanib, u turli xil bilim sohalariga qiziquvchanlikni
rivojlantiradi, hamkorlik ko‘nikmalarini shakllantiradi; maktabgacha yoshdagi
bolalar, o‘qituvchilar, ota-onalarning birgalikdagi qidiruv tadbirlarini tashkil
qilishda katta imkoniyatlar ochadi.
Yillar davomida bolalar bog‘chasida yosh avlodni vatanparvarlik bilan
tarbiyalash vazifalari bajarildi. Bu to‘g‘ridan-to‘g‘ri ta’lim faoliyati jarayonida
ham, bolalar faoliyatining boshqa turlarida ham (badiiy adabiyot o‘qish,
videofilmlarni tomosha qilish, qiziqarli odamlar bilan uchrashish, shahar
ko‘rgazma zaliga ekskursiyalar, kutubxona, tarix-muzey, didaktik va mavzu-rol
o‘yinlari, viktorinalar va hk.) Turli xil shakllar, usullar va texnikalar qo‘llaniladi.
Bolalar uchun loyihalar tashkilotchisi va rahbari - bu bola uchun nafaqat
ma’lumot manbai, maslahatchi va mutaxassis, balki uning o‘zini rivojlantirishida
sherik va yordamchi bo‘lgan o‘qituvchi.
Kelajakdagi loyihalar uchun mavzularni tanlashga qanday murojaat qildik?
Loyiha mavzulari turlicha edi. Ularning asosiy sharti - bu bolalarning
muvaffaqiyatli o‘qishi uchun motivatsiyani ta’minlaganligi, shuningdek
maktabgacha yoshdagi bolalarga Tataristonning tarixiy merosi haqida tasavvurni
shakllantirishga imkon beradigan tegishli materiallarni tanlash.
Ulug‘ Vatan urushi mavzusi zamonaviy jamiyatda juda dolzarb bo‘lib,
xalqimizning birlashishi va birlashishiga yordam beradi. Ammo shu bilan birga,
Ulug‘ Vatan urushi bizning bolalarimiz uchun uzoq tarixdir. Agar biz,
jangchilarning nabiralari va nabiralari, bolalarimizga bobolarimiz va buvilarimiz
omon qolganligining isboti sifatida vaqtlarimizga, oilaviy iplar uzilib ketishiga
31

dalil sifatida bermasak. Farzandlarimiz his qilishlari uchun bu aloqani tiklashga
harakat qilish kerak: bilvosita bo‘lsa ham, uzoqdagi harbiy voqealarga aloqasi bor.
Buni iloji boricha tezroq boshlashingiz kerak, bola hali ham dunyoda sodir
bo‘ladigan barcha narsalarga tabiiy qiziqishni tugatmagan. To‘g‘ri, deyilgan:
“O‘tmishni unutgan - kelajakni yo‘qotgan”.
Katta yoshdagi maktabgacha yoshdagi bolalarning Ulug‘ Vatan urushi
paytida keksa oila a’zolarining ishtiroki to‘g‘risida ma’lumot etishmasligidan
aziyat chekayotganlariga e’tibor qaratish bilan “O‘lmas polk” loyihasi ishlab
chiqilgan.
O‘qituvchilar Ulug‘ Vatan urushi tarixini rus askarlarining ekspluatatsiyalari
haqida hikoyalar va asarlar orqali tanishtirishdi. O‘lkashunoslik muzeyiga
ekskursiya juda hayajonli bo‘ldi, unda ishchilar vatandoshlarimizning ishlari
haqida gapirib berishdi. O‘quvchilarda yodgorliklarni ziyorat qilish va Ulug‘ Vatan
urushi paytida halok bo‘lgan qahramonlarga gul qo‘yish to‘g‘risidagi taassurot
uyg‘otdi.
XULOSA
Hozirgi vaqtda loyiha dolzarb va ayniqsa qiyin, u juda ko‘p xushmuomalalik
va sabr-toqatni talab qiladi, chunki yosh zamonaviy oilalarda vatanparvarlikni
tarbiyalash masalalari muhim va ahamiyatli hisoblanmaydi va ko‘pincha faqat
hayratga soladi. Maktabgacha yoshdagi bolalarni ma’naviy-axloqiy an’analar
asosida axloqiy va vatanparvarlik tarbiyasi loyihasini joriy qilishda ota-onalar
uning ishtirokchisi bo‘lishni xohlamasligi muammosi paydo bo‘lishi mumkin,
shuning uchun loyihaning asosiy sharti ixtiyoriy ishtirok etishdir, lekin u
o‘qituvchining malakasi bo‘lishi kerakligini ham unutmaslik kerak eng yuqori
daraja loyihani amalga oshirish jarayonida va uning barcha rejalashtirilgan
shaxslarining ishtirokida. Bolalarni vatanparvarlik ruhida tarbiyalashga oilani jalb
32

etish tarbiyachidan har bir bolaga alohida xushmuomalalik, e’tibor va sezgirlikni
talab qiladi. Vatanparvarlik tarbiyasi kelajakdagi shaxsda boshqa odamlarga
bo‘lgan muhabbatni shakllantiradi, odamlarga yordam berishga o‘rgatadi va
insonda olijanoblikni tarbiyalaydi. Binobarin, bugungi kunda bolalarni o‘z
Vataniga, o‘z shahriga, oilasi va do‘stlariga muhabbatli qilib tarbiyalash, bir-biriga
yordam berishga o‘rgatish, umuman olganda, haqiqiy munosib inson – fuqaroni
tarbiyalash barcha o‘qituvchi va ota-onalarning birlamchi vazifasidir.
Rossiya Federatsiyasi... Aynan maktabgacha yosh tarbiyalashning qulay
davri: vatanparvarlik, kichik Vatanga muhabbat, shunday axloqiy fazilatlarni
tarbiyalash maktabgacha yoshdagi bolani shaxs - o‘z mamlakati fuqarosi,
qadrlashni biladigan vatanparvar bo‘lib ulg‘ayishiga imkon beradi. va rus
xalqining tarixiy va madaniy merosini saqlash. Vatanparvarlik tarbiyasining
yechimlaridan biri bu maktabgacha ta’lim muassasasida va oilada qo‘llab-
quvvatlanadigan o‘quvchilar uchun yagona ta’lim va tarbiya maydonini tashkil
etishdir.
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO‘YXATI
Asosiy adabiyotlar
1. Ilk qadam davlat o‘quv dasturi
2. Qodirova F.R., Qodirova R.M. Maktabgacha ta’lim kon- sepsiyasi. Т.,
Fan va texnologiya, 2011.
3. Qodirova, F., Toshpulatova Sh., A’zamova M. Maktabga cha
pedagogika. O‘quv qo‘llanma Т.: Ma’naviyat, 2013.
4. Qodirova F.R., Tashpulatova Sh.K. Bolalar bog‘chasida metodik ishlar.
Darslik Т.: Voris, 2012.
33

5. Qodirova F.R., Qodirova R.M. Bolalar nutqini rivojlanti- rish nazariyasi
va metodikasi. Darslik Т.: Istiqlol, 2006.
Qo‘shimcha adabiyotlar
1. Burmistrova I. K., Evdokimova E. S. “Kichik fuqaroni tarbiyalash”
2. Vinogradova N. F., Jukovskaya R. I. “Vatan”
3. Vinogradova N. F. “Rossiya mamlakati”
4. Kondrykinskaya L. A. “Vatanparvarlik tarbiyasi bo‘yicha darslar bolalar
bog‘chasi”
5. Kazakov A. P., Shorygina T. A. “Bolalar Buyuk G‘alaba haqida”
6. “Mening ona uyim” Maktabgacha yoshdagi bolalarni axloqiy va
vatanparvarlik tarbiyasi dasturi.
7. Novitskaya M. Yu.”Meros. Bolalar bog‘chasida vatanparvarlik tarbiyasi
“
8. Pozdnyakova E. A. “ Fuqarolik ta’limi maktabgacha ta’lim etakchiligida:
rejalashtirish, sinflar va tadbirlarni rivojlantirish “
Internet-resurs:
6. www.arxiv.uz
7. www.fayllar.org
8. www.vatanparvar.uz
34

Sotib olish