Bolalarning ijtimoiy-emotsional rivojlanishiga qaratilgan interaktiv o'yinlar va mashg'ulotlarni tashkil etishning nazariy asoslari - Pedagogika - Kurs ishlari

Dokument ma'lumotlari

Narxi	15900UZS
Hajmi	52.8KB
Xaridlar	0
Yuklab olingan sana	25 Noyabr 2025
Kengaytma	docx
Bo'lim	Kurs ishlari
Fan	Pedagogika

Sotuvchi

Sherzod Sultonov

Ro'yxatga olish sanasi 10 Iyun 2025

0 Sotish

Bolalarning ijtimoiy-emotsional rivojlanishiga qaratilgan interaktiv o'yinlar va mashg'ulotlarni tashkil etishning nazariy asoslari

Sotib olish

KURS ISHI
Mavzu: Bolalarning ijtimoiy-emotsional rivojlanishiga
qaratilgan interaktiv o'yinlar va mashg'ulotlarni tashkil
etishning nazariy asoslari
MUNDARIJA
Mavzu: Bolalarning ijtimoiy-emotsional rivojlanishiga qaratilgan interaktiv o'yinlar va mashg'ulotlarni
tashkil etishning nazariy asoslari ................................................................................................................. 1
KIRISH ...................................................................................................................................................... 1
I.BOB. Bolalarning ijtimoiy-emotsional rivojlanishiga qaratilgan interaktiv o'yinlar va mashg'ulotlarni
tashkil etishning nazariy asoslari ................................................................................................................. 4
1.1. Bolalarning ijtimoiy-emotsional rivojlanishiga qaratilgan interaktiv o'yinlarni tashkil etishning asosiy
jihatlari ........................................................................................................................................................ 4
1.2.Ota-onalar bilan ishlashning samarali usullari ................................................................................... 8
II.BOB. Bolalar bilan ishlashda ota-ona va tarbiyachining o’zaro hamkorligi ............................................. 14
2.1. Bolalar bilan ishlashda ota-onaning va tarbiyachining o’rtasida bo’ladigan kelishmovchiliklar va
ularni bartaraf etish yo’llari ....................................................................................................................... 14
2.2. Bolalarning bilim xususiyatlarini inobatga olib ularga zamonaviy texnalogiyalardan foydalanish . . 22
XULOSA .................................................................................................................................................. 25
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR: ........................................................................................................... 27
KIRISH
1

Mavzuning dolzarbligi. Bugungi kunda bolalarning to‘laqonli rivojlanishini
ta’minlashda maktabgacha ta lim tashkiloti bilan oilaning o‘zaro hamkorligiʼ
muhim ahamiyat kasb etmoqda. Ta’lim jarayonini interaktiv shakllarda tashkil
etish, tarbiyaviy ishlarni ota-onalar bilan birgalikda olib borish orqali bolaning har
tomonlama rivojlanishi ta’minlanadi. Maktabgacha yoshdagi bolalarda ijtimoiy
faollik, mustaqillik, muloqot ko‘nikmalari va emotsional-irodaviy xususiyatlarni
shakllantirish uchun oila va bog‘cha o‘rtasidagi interaktiv hamkorlik zaruriy
ehtiyojga aylangan.
Bolada dastlabki ijtimoiy moslashuvchanlik, dastlabki harakat va tasavvurlar,
taassurotlar shakllana boshlaydi. Harakat usullarini egallab borish orqali bolada
faollik sekin-asta rivojlanadi. Ammo faollikning qay darajada rivojlanib borishi
ham irsiyatga ham taqlidchanlik qobiliyatiga bog’liq. Bola tabiatida taqlidchanlik
borligini hammamiz yaxshi bilamiz. Bola hayotining ilk dastlabki yillarida kattalar
bilan bo‘ladigan har bir munosabati va narsa-buyumlar ishtirokida bajargan
harakatlari asosiy faoliyat turi hisoblanadi. Bola bilan muomala qilish orqali
kattalar ularni asta-sekin ijtimoiy faoliyatga olib kiradilar. 1
O‘tgan davr mobaynida mamlakatimizda o‘sib kelayotgan yosh avlodni
sog‘lom va har tomonlama yetuk qilib voyaga yetkazish, ta’lim-tarbiya jarayoniga
samarali shakl va usullarni joriy etish hamda innovatsion g‘oyalarni targ‘ib etishga
qaratilgan maktabgacha ta’limning samarali tizimini tashkil etish muhim
vazifalarimizdan biridir. Shu bilan birga, olib borilgan tahlil, bolalarning
maktabgacha ta’lim bilan qamrovini ta’minlash, tashkilotlarni o‘quv-metodik
materiallar va badiiy adabiyotlar bilan to‘ldirish, sohaga malakali pedagog va
boshqaruv kadrlarni jalb qilish, ta’lim jarayonida innovasion texnologiyalarni joriy
etish masalalarini hal etish zarurligini ko‘rsatmoqda. Bu vazifalarni samarali
amalga oshirilishi maktabgacha ta’lim tashkilotlarida faoliyat yuritayotgan
tarbiyachi, uslubchi va psixologlari zimmasiga ulkan mas’uliyat yuklaydi.
Bolalarga maktabgacha yoshidan boshlab zamonaviy ta’lim berish, ularni psixik,
1
O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2019 yil 8 maydagi “O‘zbekiston Respublikasi maktabgacha ta’lim tizimini
2030 yilgacha rivojlantirish konsepsiyasini tasdiqlash to‘g‘risida” PQ-4312-son Qarori //
https://lex.uz/docs/4327235
2

aqliy va ijtimoiy jihatdan faol rivojlantirish – xozirgi kunda maktabgacha ta’lim
tashkilotlarida hal qilinishi kerak bo‘lgan dolzarb masalalardan hisoblanadi.
Kurs ishining maqsadi va vazifalari. Ushbu kurs ishining maqsadi –
Maktabgacha yoshdagi bolalarni tarbiyalash jarayonida maktabgacha ta’lim
tashkiloti va oilaning interaktiv shakllarini o‘rganish, ularning samarali o‘zaro
hamkorligini yo‘lga qo‘yish orqali bolalarning intellektual, axloqiy va ijtimoiy
rivojlanishiga ko‘maklashish.
Vazifalari:
1. Maktabgacha ta lim tashkiloti va oilaning tarbiyaviy faoliyatdagi o‘rniniʼ
aniqlash.
2. Interaktiv hamkorlik shakllarini (seminar, trening, suhbat, ota-onalar klubi,
birgalikdagi o‘yinlar) aniqlash va ularning samaradorligini tahlil qilish.
3. Bolalarni tarbiyalashda oila va bog‘chaning hamkorligini kuchaytirish
usullarini ishlab chiqish.
4. Ota-onalarni pedagogik savodxonligini oshirish bo‘yicha tavsiyalar ishlab
chiqish.
5. Bolada ijobiy ijtimoiy fazilatlarni shakllantirishga qaratilgan interaktiv
usullarni qo‘llash tajribasini o‘rganish.
Kurs ishining predmeti va obyekti. Kurs ishining predmeti Maktabgacha
yoshdagi bolalarni tarbiyalash jarayonida qo‘llaniladigan interaktiv shakllar va
metodlar.
Kurs ishining ob ekti esa Maktabgacha yoshdagi bolalar, ularning ota-onalari
ʼ
va maktabgacha ta’lim tashkilotlari.
Tadqiqot usullari : Nazariy adabiyotlarni tahlil qilish, amaliy mashg ulotlar
ʻ
o tkazish, kuzatish, taqqoslash va natijalarni tahlil qilish.
ʻ
Kurs ishining tuzilishi : Kurs ishi kirish, 4 ta reja , xulosa, foydalanilgan
adabiyotlar ro’yxati va ilovalardan iborat.
3

I.BOB. Bolalarning ijtimoiy-emotsional rivojlanishiga qaratilgan interaktiv
o'yinlar va mashg'ulotlarni tashkil etishning nazariy asoslari
1.1. Bolalarning ijtimoiy-emotsional rivojlanishiga qaratilgan interaktiv
o'yinlarni tashkil etishning asosiy jihatlari
Oila va maktabgacha ta'lim tashkiloti o'rtasidagi hamkorlik mexanizmlarini
o'rganish, bolaning uy va maktab muhitlaridagi rivojlanishi uchun muhim
ahamiyatga egadir. Ushbu hamkorlikning samaradorligi bolaning ijtimoiy-
emotsional, kognitiv va jismoniy rivojlanishiga bevosita ta'sir ko'rsatadi. Oila va
maktabgacha ta’lim tashkiloti o'rtasidagi uzviy bog'liqlikni mustahkamlash orqali,
bolaning shaxsiy xususiyatlarini to'liqroq anglash va uni tarbiyalashda yagona
yondashuvni shakllantirish mumkin. Samarali hamkorlik mexanizmlari bir necha
bosqichlarni o'z ichiga oladi. Birinchidan, oila va maktabgacha ta’lim tashkiloti
o'rtasida ishonch va o'zaro hurmat muhitini yaratish zarur. Bu o'zaro tushunish va
ochiq muloqotga asoslanadi. Muassasa xodimlari ota-onalar bilan muntazam
ravishda uchrashuvlar o'tkazib, bolaning rivojlanishi, o'quv jarayoni va turmush
tarzi haqida ma'lumot almashib turishlari lozim. 2
Ushbu uchrashuvlarning
maqsadi, ota-onalarga bolaning ta'lim jarayoniga faol ishtirok etish imkoniyatini
berish, ularning fikr va takliflarini tinglash va ular bilan birgalikda bolaning
rivojlanishi uchun strategiya ishlab chiqishdan iborat. Ikkinchidan, ota-onalarning
bolaning ta'lim jarayoniga jalb etilishini ta'minlash muhim ahamiyatga ega. Bu
nafaqat uchrashuvlarda ishtirok etish, balki bolaning uy vazifalarini bajarishiga
yordam berish, uning o'rganishiga qulay muhit yaratish va uni qo'llab-quvvatlashni
ham o'z ichiga oladi. Muassasa tomonidan ota-onalar uchun maxsus seminarlar,
treninglar va maslahatlar tashkil etilishi ham muhimdir. Bu seminarlar ota-
onalarga bolalarni tarbiyalashning zamonaviy usullari, bolalar bilan muloqot
qilishning samarali strategiyalari va bolaning o'rganish jarayonini qo'llab-
quvvatlash bo'yicha amaliy maslahatlarni berish imkonini beradi. Uchinchi
2
Maktabgacha ta’lim vazirligi. "Maktabgacha yoshdagi bolalar rivojlanishiga qo‘yiladigan davlat talablari".
Toshkent, 2018.
4

bosqichda, oila va maktabgacha ta’lim tashkiloti o'rtasida ma'lumot almashinuvi
mexanizmlarini takomillashtirishga alohida e'tibor qaratish lozim. Bu elektron
pochta, SMS-xabarlar, maxsus veb-saytlar yoki mobil ilovalar orqali amalga
oshirilishi mumkin. Maktabgacha ta’lim tashkiloti bolaning kundalik faoliyati,
o'zlashtirish darajasi va yutuqlari haqida ota-onalarni muntazam ravishda xabardor
qilib turishi kerak. Bundan tashqari, ota-onalar ham bolaning uy sharoitidagi xulq-
atvori, qiziqishlari va muammolari haqida muassasa xodimlariga ma'lumot
berishlari lozim. Ushbu ma'lumot almashinuvi bolaning rivojlanishi haqida to'liq
tasavvur hosil qilish va unga yagona yondashuvni shakllantirish imkonini beradi.
To'rtinchidan, oila va maktabgacha ta’lim tashkiloti o'rtasidagi hamkorlikni
mustahkamlash uchun o'zaro ishonch va hurmat muhitini yaratishdan tashqari,
o'zaro manfaatli hamkorlikni rivojlantirish ham juda muhimdir. Maktabgacha
ta’lim tashkiloti ota-onalarning fikrlarini, takliflarini hisobga olish va ularni ta'lim
jarayoniga jalb qilish orqali o'zaro hamkorlikni rivojlantirishi mumkin. Ota-onalar
esa bolalarini ta'lim muassasasi faoliyatida faol ishtirok etishi va maktabgacha
ta’lim tashkiloti xodimlariga yordam berishi mumkin. Masalan, ota-onalar
maktabgacha ta’lim tashkiloti tadbirlarida ishtirok etishlari, bolalar uchun
qo'shimcha darslar o'tishlari yoki muassasa hududini obodonlashtirishda yordam
berishlari mumkin. Beshinchidan, hamkorlikning samaradorligini baholash va uni
takomillashtirish uchun muntazam monitoring o'tkazish zarur. Bu monitoring
jarayonida oila va maktabgacha ta’lim tashkiloti o'rtasidagi hamkorlikning kuchli
va kuchsiz tomonlari aniqlanadi va tegishli choralar ko'riladi. Monitoring natijalari
asosida hamkorlik mexanizmlari takomillashtiriladi va bolaning rivojlanishi uchun
yanada samarali sharoitlar yaratiladi. Bu jarayonda, oila va maktabgacha ta’lim
tashkilotidan olingan fikr-mulohazalarni inobatga olish juda muhimdir. Umuman
olganda, oila va maktabgacha ta'lim tashkioti o'rtasidagi samarali hamkorlik
bolaning uy va maktab muhitlaridagi rivojlanishi uchun muhim ahamiyatga ega
bo'lib, bolaning ijtimoiy-emotsional, kognitiv va jismoniy rivojlanishiga ijobiy
ta'sir ko'rsatadi. Ushbu hamkorlikni mustahkamlash uchun ishonch va o'zaro
hurmat muhitini yaratish, ota-onalarning ta'lim jarayoniga faol jalb etilishini
5

ta'minlash, ma'lumot almashinuvi mexanizmlarini takomillashtirish, o'zaro
manfaatli hamkorlikni rivojlantirish va muntazam monitoring o'tkazish zarur.
Faqatgina bu yo'l bilan bolaning har tomonlama rivojlanishini ta'minlash mumkin.
Shuningdek, bu hamkorlik maktabgacha ta’lim tashkilotida bolaning o'ziga xos
ehtiyojlarini aniqlashga va individual yondashuvni ta'minlashga yordam beradi.
Bolaning muvaffaqiyati uchun ota-onalar va maktabgacha ta’lim tashkiloti
xodimlarining birgalikdagi sa'y-harakatlari muhim ahamiyatga egadir. Shunday
qilib, bolaning kelajagi uchun mas'uliyatli va samarali hamkorlikni o'rnatish zarur.
Bolalarning ijtimoiy-emotsional rivojlanishiga qaratilgan interaktiv o'yinlar va
mashg'ulotlarni tashkil etish, ularning tengdoshlari bilan o'zaro munosabatlarini,
his-tuyg'ularini boshqarish qobiliyatini, empatiya va hamkorlikni rivojlantirishga
qaratilgan muhim jarayondir. Bu jarayon bolaning shaxsiyatining
mustahkamlanishi, o'ziga ishonchining oshishi va kelajakdagi muvaffaqiyatlariga
zamin yaratadi. Interaktiv o'yinlar va mashg'ulotlar bolalarga o'zlarini ifoda etish,
boshqalarni tushunish va ijtimoiy vaziyatlarga moslashish imkoniyatini beradi.
Birinchi navbatda, o'yinlarni tanlashda bolaning yosh xususiyatlarini inobatga olish
muhimdir. Kichik yoshdagi bolalar uchun oddiy, tushunarli va qiziqarli o'yinlar
tanlash kerak. Masalan, "Kim nima yeydi?" o'yini bolalarga hayvonlar va ularning
oziq-ovqatlarini bog'lashga, har bir hayvonning xususiyatlarini eslab qolishga va
bir-biri bilan suhbatlashishga imkon beradi. Bu o'yin bolalarning lug'at boyligini
oshiradi va o'zaro muloqot ko'nikmalarini rivojlantiradi. Shuningdek, "Qo'g'irchoq
teatri" orqali bolalar turli xil rollarni o'ynash, his-tuyg'ularni ifoda etish va
voqealarni dramatizatsiya qilishni o'rganadilar. Bu ularning tasavvurini, ijodini va
o'zaro munosabatlarini rivojlantirishga yordam beradi. Katta yoshdagi bolalar
uchun esa murakkabroq o'yinlar va mashg'ulotlarni tashkil etish mumkin. Masalan,
"Rolli o'yinlar" bolalarga turli xil ijtimoiy vaziyatlarni modellashtirishga va ularga
moslashishga yordam beradi. Masalan, do'kon, shifoxona, maktab rollarini o'ynab,
bolalar turli kasb egalarining vazifalarini o'rganadilar, o'zaro muloqot qilishni
mashq qiladilar va ijtimoiy normalarni o'zlashtiradilar. "Munozaralar" orqali esa
bolalar o'z fikrlarini ifoda etishni, boshqalarning nuqtai nazarini tinglashni va
6

konstruktiv muloqot qilishni o'rganadilar. Bu ularning muammo hal qilish
ko'nikmalarini rivojlantiradi va o'z-o'zini boshqarish qobiliyatlarini oshiradi.
Interaktiv mashg'ulotlarni tashkil etishda his-tuyg'ularni aniqlash va boshqarishga
qaratilgan o'yinlar muhim o'rin tutadi. "His-tuyg'ularni tasvirlash" o'yini bolalarga
turli xil his-tuyg'ularni aniqlash va ularni so'zlar bilan ifodalashga yordam beradi.
Buning uchun turli xil mimikalar, imo-ishoralar va ovoz intonatsiyalari ishlatilishi
mumkin. "His-tuyg'ular doirasi" o'yini bolalarga turli xil his-tuyg'ularni va ularning
o'zaro bog'liqligini tushunishga yordam beradi. Bu o'yin bolalarga o'z his-
tuyg'ularini boshqarishni va boshqalarning his-tuyg'ulariga hamdard bo'lishni
o'rgatishga xizmat qiladi. Empatiya rivojlanishi uchun "Boshqaning o'rnida
bo'lish" o'yini juda samarali hisoblanadi. Bu o'yinda bolalar boshqa odamlarning
nuqtai nazaridan voqealarni ko'rib chiqishni va ularning his-tuyg'ularini
tushunishni o'rganadilar. "Hikoya tugallash" o'yini esa bolalarga boshqalarning
his-tuyg'ularini taxmin qilishga va ular bilan hamdard bo'lishga yordam beradi. Bu
o'yinlarda bolalarga turli vaziyatlarda qanday harakat qilishni va qanday javob
berishni o'rgatish mumkin. Hamkorlik va jamoaviylikni rivojlantirish uchun turli
xil jamoaviy o'yinlar va mashg'ulotlarni tashkil etish mumkin. Masalan, "Jamoa
rasmi chizish", "Lego konstruktoridan birgalikda qurilish", "Topishmoqlarni
birgalikda yechish" kabi o'yinlar bolalarga birgalikda ishlashni, bir-birlariga
yordam berishni va jamoada muvaffaqiyatga erishishni o'rgatadi. Bu o'yinlar
bolalar o'rtasida o'zaro hamkorlikni mustahkamlaydi va ularning jamoaviy
hissiyotini rivojlantiradi. Muhim jihati shundaki, interaktiv o'yinlar va
mashg'ulotlarni tashkil etishda o'qituvchi yoki tarbiyachining roli juda muhimdir.
U bolalarga o'yin qoidalarini tushuntirish, ularga yordam berish, ularni
rag'batlantirish va o'yin jarayonini nazorat qilish vazifasini o'taydi. Shuningdek,
o'qituvchi bolalar o'rtasidagi o'zaro munosabatlarni kuzatib borishi va ularning
ijtimoiy-emotsional rivojlanishiga yordam beradigan qo'shimcha mashg'ulotlarni
tashkil etishi kerak. Xulosa qilib aytganda, bolalarning ijtimoiy-emotsional
rivojlanishiga qaratilgan interaktiv o'yinlar va mashg'ulotlarni tashkil etish ularning
shaxsiy rivojlanishi uchun juda muhimdir. Turli xil o'yinlar va mashg'ulotlarni
7

tanlashda bolaning yosh xususiyatlari, qiziqishlari va rivojlanish darajasi inobatga
olinishi kerak. O'qituvchi yoki tarbiyachining o'rni bu jarayonda muhim
ahamiyatga ega bo'lib, ular bolalarga o'yin qoidalarini tushuntirish, ularga yordam
berish va ularning o'zaro munosabatlarini kuzatib borish orqali ularning ijtimoiy-
emotsional rivojlanishiga hissa qo'shadilar. Bu esa kelajakda muvaffaqiyatli va
baxtli shaxslarni tarbiyalashga olib keladi.
1.2.Ota-onalar bilan ishlashning samarali usullari
Ota-onalar bilan o'tkaziladigan seminarlar va treninglar orqali samarali
muloqotni yo'lga qo'yish, farzand tarbiyasi va oilaviy munosabatlarning
mustahkamlanishiga xizmat qiluvchi muhim omil hisoblanadi. Zamonaviy
hayotning tez sur'atlari va oila a'zolarining turli mas'uliyatlari ko'pincha o'zaro
tushunmovchiliklarga va munosabatlardagi sovuqqonlikka olib kelishi mumkin.
Shuning uchun, ota-onalar bilan o'tkaziladigan maxsus seminarlar va treninglar
orqali samarali muloqot ko'nikmalarini rivojlantirish juda zarur. Bunday tadbirlar
ota-onalarga o'z farzandlari bilan to'g'ri va samarali muloqot qilish usullarini
o'rgatish, ularning muammolarini tushunish va yechimlar topishga yordam beradi.
Seminarlar va treninglarning mazmuni yoshga moslashtirilgan bo'lishi kerak,
chunki kichik bolali ota-onalarning muammolari, o'smirlar ota-onalarining
muammolari bilan farq qiladi. 3
Masalan, kichik bolali ota-onalar uchun seminarlar
bolaning psixologik xususiyatlari, to'g'ri tarbiya usullari, bolaning ehtiyojlarini
qondirish, salbiy xulq-atvorlarni tuzatish va o'zaro tushunishni yaratishga
qaratilgan bo'lishi mumkin. O'smirlar ota-onalari uchun seminarlarda esa,
o'smirlik davri xususiyatlari, o'smirlar bilan muloqotning o'ziga xos jihatlari,
ularning mustaqillikka intilishi, qiyinchiliklarni engishga yordam berish va
oiladagi sog'lom muhitni saqlash masalalari muhokama qilinadi. Seminarlar
interaktiv uslubda o'tkazilishi lozim. Ota-onalar faol ishtirok etishlari, o'z
3
Hasanboyeva O. "Oilada va maktabgacha ta’lim muassasasida tarbiya". – Toshkent: “Fan va texnologiya”, 2019.
8

tajribalari bilan bo'lishishlari, savollar berishlari va muhokamalarda qatnashishlari
kerak. Bu ularning seminar mavzulariga bo'lgan qiziqishini oshiradi va o'rganilgan
ma'lumotlarni amalda qo'llashga undaydi. Treninglarda esa, amaliy mashqlar,
rollarni o'ynash va guruhlarda ishlash orqali ota-onalarning muloqot ko'nikmalarini
rivojlantirishga e'tibor qaratiladi. Masalan, ota-onalar rollarni o'ynash orqali turli
vaziyatlarda qanday to'g'ri munosabatda bo'lishni o'rganadilar. Seminar va
treninglarda muloqotning asosiy printsiplari, jumladan, faol tinglash, empatiya,
og'zaki va og'zaki bo'lmagan aloqa vositalaridan to'g'ri foydalanish, konstruktiv
tanqid bildirish va muammolarni birgalikda hal qilish usullari o'rgatiladi.
Shuningdek, ota-onalarga o'z his-tuyg'ularini ifoda etishning to'g'ri yo'llarini
o'rgatish, o'zaro hurmat va ishonch muhitini yaratishga yo'naltirilgan mashg'ulotlar
o'tkaziladi. Samarali muloqotni ta'minlash uchun ota-onalarning o'z farzandlarini
yaxshi bilishlari va ularning ehtiyojlarini tushunishlari muhim. Seminarlar
davomida ota-onalarga farzandlarining shaxsiy xususiyatlari, qiziqishlari va
qiyinchiliklari haqida bilimlar beriladi. Ularga bolalarini kuzatish, ular bilan ochiq
muloqot qilish va ularning fikrlarini hurmat qilishning ahamiyati tushuntiriladi.
Bundan tashqari, seminar va treninglar davomida ota-onalarning o'zaro
munosabatlariga ham e'tibor qaratiladi. Sog'lom oilaviy munosabatlar farzand
tarbiyasida muhim rol o'ynaydi. Ota-onalarning o'zaro hurmat va qo'llab-
quvvatlashlari, birgalikda muammolarni hal qilishlari farzandlarga ijobiy ta'sir
ko'rsatadi. Seminarlarda oilaviy munosabatlarni mustahkamlash, o'zaro
tushunishni oshirish va konfliktlarni hal qilish usullari muhokama qilinadi.
Seminar va treninglarning samaradorligi ota-onalarning faol ishtirokiga bog'liq.
Ularning fikrlarini, savollarini va takliflarini tinglash, ularning ehtiyojlarini
hisobga olish muhim. Shuning uchun, seminarlar kichik guruhlarda o'tkazilishi,
ota-onalar o'rtasida ochiq muloqot muhiti yaratilishi va individual yondashuv
qo'llanilishi maqsadga muvofiq. 4
Seminar va treninglarning natijalarini baholash
uchun so'rovnomalar, testlar va kuzatuvlar o'tkaziladi. Olingan natijalarga
asoslanib, seminar va treninglarning mazmuni va uslubi takomillashtiriladi.
4
Sharipova D. "Maktabgacha ta’limda pedagogik texnologiyalar". – Toshkent: Ilm ziyo, 2021.
9

Yakunda shuni ta'kidlash joizki, ota-onalar bilan o'tkaziladigan seminarlar va
treninglar samarali muloqotni yo'lga qo'yish, oilaviy munosabatlarni
mustahkamlash va farzandlar tarbiyasini yaxshilashga xizmat qiladi. Bu tadbirlar
orqali ota-onalar o'z farzandlari bilan o'zaro tushunishni oshirib, ularning shaxsiy
rivojlanishiga ijobiy hissa qo'shadilar. Bunday seminarlarni muntazam ravishda
tashkil etish va ularning sifatini doimiy ravishda oshirib borish oila va jamiyat
farovonligi uchun muhim ahamiyatga ega.
Maktabgacha ta lim tashkiloti va oila o rtasidagi pedagogik o zaroʼ ʻ ʻ
munosabatlarning sifatini boshqarish masalalari doimo maktabgacha
pedagogikaning diqqat markazida turadi. Bir tomondan, jamiyatdan tashqari
shaxsni shakllantirish mumkin emasligi, yosh avlodni ijtimoiy ta sirning ijobiy va
ʼ
salbiy tomonlarini baholashga o rgatish kerakligi aksiomadir. Oila har qanday
ʻ
yoshdagi insonga kuchli ta sir ko rsatgan, shunday bo lib qoladi va shunday bo lib
ʼ ʻ ʻ ʻ
qoladi. Shu bilan birga, zamonaviy oila juda ko p qiyinchiliklarni boshdan
ʻ
kechirmoqda. Unda munosabatlar tez-tez o zgarib turadi, bu shubhasiz bolalarga
ʻ
ta sir qiladi. Bularning barchasi ota-onalarning charchoqlari, jismoniy va ruhiy
ʼ
zo riqishlari, bolalar oldida aybdorlik tuyg ularining kuchayishi, ularning kelajagi
ʻ ʻ
uchun tashvish bilan murakkablashadi. Boshqa tomondan, asosiy vazifasi ota-
onalarga bolalarni tarbiyalashda yordam berishdan iborat bo lgan pedagogik
ʻ
hamjamiyat qat iy byurokratik asosga joylashtirilgan va ko p vaqtini barcha
ʼ ʻ
turdagi hujjatlarga sarflashga majbur bo ladi, bu esa maktabgacha ta lim
ʻ ʼ
tashkilotlari va oilalar o rtasidagi o zaro munosabatlar sifatining pasayishiga olib
ʻ ʻ
keladi. Maktabgacha ta lim tashkiloti ma muriyati o zaro munosabatlarni tashkil
ʼ ʼ ʻ
qilish va uning sifatini boshqarish uchun yetarli vaqtga ega emas. 5
Psixologlar
hayotning birinchi yillarida ularga xos bo lgan bolalarning xususiyatlarini
ʻ
aniqladilar, bu ularning ta lim va tarbiyaga eng yuqori sezgirligini (sezuvchanlik)
ʼ
belgilaydi. Bunday xususiyatlarga yuqori asabiy va aqliy faoliyatning plastikligi,
taqlid va takliflilik, emosionallik kiradi. Uydagi ta limning o ziga xosligi, birinchi
ʼ ʻ
navbatda, uning ustuvorligi, yaqin kattalarning biologik va psixologik bog liqligi
ʻ
5
Xalq ta’limi vazirligi. "Ota-onalar uchun pedagogik tavsiyalar" risolasi. Toshkent, 2020.
10

tufayli bolaning hayotidagi alohida ahamiyati bilan izohlanadi. Tarbiya jarayoni
chaqaloqdagi qimmatli ehtiyojlarning rivojlanishi tufayli optimallashtiriladi, ular
muloqot qilish, yangi taassurotlar olish (keyinchalik - bilimda), faol vosita
faoliyati, tan olish va sevgi va boshqalar. Bolaning har tomonlama rivojlanishini
ta minlash uchun maktabgacha ta lim tashkiloti ota-onalar bilan o zaroʼ ʼ ʻ
munosabatlarining quyidagi shakllaridan foydalanishlari mumkin:
- maktabgacha ta lim tashkiloti ota-onalarning umidlarini hisobga - olish;
ʼ
- ota-onalarga erta rivojlanish masalalari bo yicha ma lumot berish;
ʻ ʼ
- ota-onalarni ta limiy-tarbiya jarayonida faol ishtirok etishga jalbqilish;
ʼ
- ota-onalarning maktabgacha ta lim tashkilotlari faoliyatida ishtirok etish
ʼ
tashabbusini qo llab-quvvatlash.
ʻ
Oila va maktabgacha ta lim tashkiloti bilan o zaro munosabatlar jarayonida
ʼ ʻ
tarbiyachi rolining asosiy jihatlari ko rib chiqamiz:
ʻ
 Tarbiyachi oila va MTT o rtasidagi vositachi sifatida: tarbiyachi yuzaga
ʻ
keladigan kelishmovchiliklarni bartaraf eta olishi, ma lumot berishi va o quv
ʼ ʻ
jarayonida oilani qo llab-quvvatlashi kerak.
ʻ
 Har bir bola uchun individual rivojlanish rejalarini ishlab chiqish:
tarbiyachi bolalarning xususiyatlari va qiziqishlarini hisobga olishi, ularning
ehtiyojlari va rivojlanish darajasini aniqlashi, shuningdek, otaonalarni o quv
ʻ
jarayoni to g risida muhokama qilish va qaror qabul qilishga jalb qilishi kerak.
ʻ ʻ
 Qo shma tadbirlarni o tkazish va ta lim muhitini tashkil etish: tarbiyachi
ʻ ʻ ʼ
ota-onalarni turli tadbirlarni tashkil etish va o tkazishda faol ishtirok etishi,
ʻ
shuningdek, bolalarning rivojlanishi va oilalar bilan hamkorlikka hissa
qo shadigan ijobiy ta lim muhitini shakllantirishi kerak.
ʻ ʼ
 Kasbiy rivojlanish va malaka oshirish: tarbiyachi o z ko nikma va
ʻ ʻ
malakalarini doimiy ravishda takomillashtirishi, bolalar va oilalar bilan ishlashning
yangi yondashuvlari va usullarini o rganishi kerak.
ʻ
 Maktabgacha ta limda oilalar bilan muvaffaqiyatli hamkorlik qilish uchun
ʼ
nafaqat tarbiyachilarning kasbiy kompetensiyalarini rivojlantirish, balki ta lim
ʼ
11

jarayonining barcha darajalarida o zaro tushunish va o zaro hamkorlikka intilishʻ ʻ
ham muhimdir.
So nggi yillar ichida O zbekiston Respublikasi Prezidenti va Vazirlar
ʻ ʻ
Mahkamasining maktabgacha ta lim tizimini takomillashtirish to g risida qarorlari
ʼ ʻ ʻ
qabul qilinganidan so ng, oila va maktabgacha ta lim tashkilotlari o rtasidagi
ʻ ʼ ʻ
o zaro munosabatlarning yangi falsafasi ishlab chiqila boshlandi. Bu ota-onalar
ʻ
bolalarni tarbiyalash va rivojlantirish uchun javobgardir va boshqa barcha ijtimoiy
institutlar ushbu faoliyatni qo llab-quvvatlashga va to ldirishga chaqiriladi degan
ʻ ʻ
fikrga asoslanadi. Maktabgacha ta lim tashkiloti oilani qo llab-quvvatlovchi
ʼ ʻ
ijtimoiy institut sifatida bolani tarbiyalash, o qitish va rivojlantirishga yordam
ʻ
beradi. Mavjud ijtimoiy-madaniy va iqtisodiy sharoitda oila va jamoat tashkilotlari
bilan o zaro munosabatlar mahalla fuqarolar yig ini faoliyatining muhim
ʻ ʻ
yo nalishi hisoblanadi. Ma lum bir bosqichda oila, ilk bolalikni parvarish qilish
ʻ ʼ
maktabgacha ta lim tashkilotlari va mahalliy jamoatchilik asosiy o quv, tarbiyaviy
ʼ ʻ
va rivojlanayotgan mikromuhit – ta lim makonini tashkil qiladi. Maktabgacha
ʼ
ta lim tashkiloti ham, oila ham, mahalla ham ijtimoiy tajribani bolaga o ziga xos
ʼ ʻ
tarzda yetkazadi. Faqat ular bir-biri bilan uyg un holda kichkina insonning katta
ʻ
dunyoga qadam tashlashlari uchun eng yaxshi sharoitlarni yaratadilar. Jamiyat va
oilaviy ta lim o rtasidagi munosabatlar g oyasi bir qator me yoriy hujjatlarda, shu
ʼ ʻ ʻ ʼ
jumladan “O zbekiston Respublikasining 2030-yilgacha maktabgacha ta lim
ʻ ʼ
tizimini rivojlantirish konsepsiyasi” va “Umumiy tipdagi davlat va nodavlat
maktabgacha ta lim tashkilotlari to g risidagi Nizom”da o z aksini topgan.
ʼ ʻ ʻ ʻ
Psixologik-pedagogik tadqiqotlar shuni ko rsatadiki, kichkina bolaga u yoki bu
ʻ
tarzda ta sir qiladigan atrofdagi dunyoning butun xilma-xilligi, “ijtimoiy doira"
ʼ
alohida ahamiyatga ega. Shuning uchun ham oila tarbiyasining bola shaxsini
shakllantirishdagi alohida ahamiyatini belgilovchi, uni boshqa ta lim
ʼ
tashkilotlariga (bog cha, maktab, mehribonlik uyi va boshqalar) nisbatan ustuvor
ʻ
vazifa qilib qo yuvchi birinchi va juda muhim omil sifatida olimlar chuqur hissiy,
ʻ
samimiy tabiat oilaviy ta lim deb hisoblaydilar. Biroq, bu oilaviy tarbiyaning
ʼ
samaradorligi, mustahkamligi va mustahkamligini ta minlaydigan yagona omil
ʼ
12

emas. T.A.Markovaning tadqiqotida biz yana ikkita omil uchun mantiqiy asos
topamiz:
Ota-onaning, oilaning boshqa a zolarining turli xil hayotiy vaziyatlardagiʼ
tarbiyaviy ta sirining doimiyligi va davomiyligi, ularning kundan-kunga
ʼ
takrorlanishi; bolalarni oilaning uy-ro zg or, iqtisodiy, ta lim faoliyatiga jalb
ʻ ʻ ʼ
qilish uchun obyektiv imkoniyatlarning mavjudligi. Shunday qilib, zamonaviy
fanda oila inson hayotidagi birinchi va eng muhim ta lim tashkiloti ekanligi haqida
ʼ
ma lumotlar mavjud. Oila va maktabgacha ta lim tashkiloti o rtasidagi samarali
ʼ ʼ ʻ
o zaro hamkorlikka pedagogik sharoitlarga bog liq. Bundan tashqari, oila va
ʻ ʻ
maktabgacha ta lim tashkiloti o rtasida muntazam va tizimli ravishda axborot
ʼ ʻ
almashish uchun shart-sharoitlar yaratish, shuningdek, ota-onalarning o quv va
ʻ
tarbiyaviy materiallari, tavsiyalar va manbalardan foydalanishini ta minlash
ʼ
muhimligini ta kidladi. Bu ota-onalarning ta lim va tarbiya jarayoniga faol jalb
ʼ ʼ
qilinishiga yordam beradi, bu esa o z navbatida pedagogik o zaro hamkorlik
ʻ ʻ
samaradorligini oshiradi.
13

II.BOB. Bolalar bilan ishlashda ota-ona va tarbiyachining o’zaro hamkorligi
2.1. Bolalar bilan ishlashda ota-onaning va tarbiyachining o’rtasida
bo’ladigan kelishmovchiliklar va ularni bartaraf etish yo’llari
Bolalar rivojiga doir ma'lumotlar almashish va birgalikdagi kuzatuvlarni
amalga oshirish, har qanday maktabgacha ta’lim tashkiloti samarali faoliyat
yuritishida muhim ahamiyatga egadir. Bu jarayon bolaning rivojlanishini to'liq
tushunish, uning ehtiyojlarini aniqlash va unga individual yondashuvni ta'minlash
uchun zarur shartlardan biri hisoblanadi. Ma'lumotlar almashinuvi va birgalikdagi
kuzatuvlar, o'qituvchilar, ota-onalar va boshqa mutaxassislar o'rtasidagi
hamkorlikni kuchaytirish orqali bolaning rivojlanishini qo'llab-quvvatlashga
qaratilgan. Birinchidan, ma'lumotlar almashishning samarali mexanizmlarini
yaratish muhimdir. Bu mexanizmlar, o'qituvchilarning bolalar haqidagi
kuzatuvlarini, ularning o'rganishdagi yutuqlarini va qiyinchiliklarini muntazam
ravishda yozib borishini, shuningdek, ota-onalar bilan muntazam aloqada bo'lishini
nazarda tutadi. Aloqa shakli har xil bo'lishi mumkin: shaxsiy suhbatlar, telefon
orqali muloqot, elektron pochta xabarlari yoki maxsus jurnallar orqali. Muhim
jihati shundaki, ma'lumotlar aniq, tushunarli va ob'ektiv bo'lishi kerak. O'qituvchi
bolaning xulq-atvorini, o'rganish uslubini, qiziqishlarini va ijtimoiy
munosabatlarini batafsil tavsiflashi lozim. Bunday ma'lumotlar, ota-onalar bilan
bo'ladigan muhokamalarda bolaning rivojlanishini muhokama qilish uchun asos
bo'lib xizmat qiladi. Ikkinchidan, birgalikdagi kuzatuvlar bolaning rivojlanishini
har tomonlama baholashga yordam beradi. O'qituvchilar va ota-onalar birgalikda
bolani kuzatish orqali uning kuchli va zaif tomonlarini aniqlash, o'rganish
jarayonidagi muammolarni aniqlash va ularni bartaraf etishga yordam beradigan
strategiyani ishlab chiqish imkoniyatiga ega bo'ladilar. Birgalikdagi kuzatuvlar,
bolaning turli muhitlarda – maktabgacha ta’lim tashkilotida, uyda va boshqa
joylarda – qanday xulq-atvorga ega ekanligini tushunishga imkon beradi. Bu esa,
bolaning rivojlanishiga individual yondashishni ta'minlash uchun muhim
14

ahamiyatga ega. Masalan, o'qituvchi bolaning darsda diqqatini jamlashda
qiynalayotganini kuzatishi mumkin, ota-onalar esa uyda uning xulq-atvorini
kuzatib, bu muammoning sababini aniqlashga yordam bera oladilar. Uchinchidan,
ma'lumotlar almashish va birgalikdagi kuzatuvlarning samaradorligini oshirish
uchun, aniq va tizimli yondashuv zarur. Bu, ma'lumotlarni yig'ish, saqlash va
tahlil qilish uchun aniq tartib-qoidalarni ishlab chiqishni, shuningdek, o'qituvchilar
va ota-onalar o'rtasida muntazam aloqalarni o'rnatishni nazarda tutadi.
Ma'lumotlarni saqlash va himoya qilishning xavfsiz usullarini tanlash ham
muhimdir. Bu, bolaning shaxsiy ma'lumotlarining maxfiyligi va xavfsizligini
ta'minlash uchun zarurdir. Bundan tashqari, ma'lumotlarni tahlil qilish natijalari
asosida bolaning rivojlanishini qo'llab-quvvatlash bo'yicha aniq rejalarning
tuzilishi va amalga oshirilishi kerak. Bu rejalarda, bolaning individual ehtiyojlari,
uning kuchli va zaif tomonlari, shuningdek, uning rivojlanishini qo'llab-quvvatlash
uchun zarur bo'lgan chora-tadbirlar batafsil aks ettirilishi lozim. To'rtinchidan,
ma'lumotlar almashish va birgalikdagi kuzatuvlar jarayoniga psixologlar,
defektologlar va boshqa mutaxassislarni jalb qilish, bolaning rivojlanishiga
yondashuvni yanada kengaytiradi va chuqurroq tushunishga imkon beradi.
Bularning barchasi, bolaning rivojlanishidagi har qanday muammolarni erta
aniqlash va ularni bartaraf etishga imkon beradi, bu esa uning kelajakdagi
muvaffaqiyatiga ijobiy ta'sir ko'rsatadi. Mutaxassislarning maslahatlari va
tavsiyalari o'qituvchilar va ota-onalarga bolani qo'llab-quvvatlashda yordam
beradi, individual dasturlarni ishlab chiqishda muhim rol o'ynaydi. Xulosa qilib
aytganda, bolalar rivojiga doir ma'lumotlar almashish va birgalikdagi kuzatuvlarni
amalga oshirish, bolaning individual ehtiyojlariga mos keladigan, samarali va to'liq
rivojlanishi uchun muhim omil hisoblanadi. Bu jarayonning samaradorligini
oshirish uchun aniq mexanizmlarni yaratish, muntazam aloqalarni o'rnatish va
kerakli mutaxassislar bilan hamkorlik qilish zarurdir. Faqatgina ushbu yondashuv
orqali bolaning salomatligini, ta'limini va umuman rivojlanishini to'liq ta'minlash
mumkin. Ushbu hamkorlik, bolaning kelajakdagi muvaffaqiyatiga yo'l ochib
beradi va uning potensial imkoniyatlarini ro'yobga chiqarishga yordam beradi.
15

Shuning uchun, ma'lumotlar almashinuvi va birgalikdagi kuzatuvlar, har qanday
ta'lim muassasasining faoliyatida muhim rol o'ynaydi va doimiy e'tibor talab qiladi.
Uy vazifalari va mustaqil faoliyatni birgalikda rejalashtirish va nazorat qilish
oilaviy hayotning muhim jihatlaridan biri hisoblanadi. Bolaning o'z vaqtini
samarali boshqarishi, o'qishga bo'lgan munosabatini shakllantirish va mustaqil
fikrlash qobiliyatini rivojlantirishda bu jarayonning o'rni beqiyosdir Ota-onalar
farzandlari bilan birgalikda uy vazifalarini bajarish va mustaqil faoliyatlarni
rejalashtirish orqali ularga mas'uliyat tuyg'usini singdirib, o'z-o'zini tarbiyalashga
o'rgatadilar Bu jarayon nafaqat o'qish natijalariga ijobiy ta'sir ko'rsatadi, balki
bolaning shaxsiy rivojlanishiga ham katta hissa qo'shadi .Birinchi qadam sifatida,
oila a'zolari o'rtasida ochiq va samimiy muloqot o'rnatish zarur Ota-onalar
bolalarini tinglashlari, ularning qiyinchiliklarini tushunishlari va ularga yordam
berishga tayyor ekanliklarini ko'rsatishlari kerak Bu ishonchli muhit yaratib,
bolaning o'z muammolarini ochiqchasiga gapirishga va ota-onalarining
maslahatlaridan foydalanishga undaydi Bundan tashqari, bolaning qiziqishlari va
qobiliyatlarini hisobga olish ham muhimdir Ularning qanday fanlarga qiziqishlari,
qanday faoliyatlarda yaxshi natijalarga erishlari va qanday qiyinchiliklarga duch
kelishlarini aniqlash kerak Bu ma'lumotlarga asoslanib, uy vazifalari va mustaqil
faoliyatlarni rejalashtirish ancha osonlashadi Rejalashtirish jarayonida real va
erishiladigan maqsadlarni qo'yish muhimdir Agar bolaning uy vazifalarini
bajarishda qiyinchiliklarga duch kelsa, uni haddan tashqari yuklamaslik kerak
Maqsadlarni bosqichma-bosqich qo'yish va har bir bosqichda yutuqlarni nishonlash
bolaning motivatsiyasini oshiradi va unga o'ziga bo'lgan ishonchini kuchaytiradi
Masalan, hafta davomida bajarilishi kerak bo'lgan vazifalarni kunlik jadvalga
bo'lish va har bir kun oxirida bajarilgan ishlarni tekshirish samarali bo'lishi
mumkin Bunda har bir vazifaning bajarilish muddati aniq belgilanishi va unga
rioya qilinishiga e'tibor berish kerak Agar rejalashtirilgan ishlar bajarilmasa,
sabablarini aniqlash va kerak bo'lganda rejani tuzatish zarur. Mustaqil faoliyatlarni
rejalashtirishda bolaning qiziqishlari va iste'dodlarini hisobga olish juda muhimdir
Agar bola musiqa bilan shug'ullanishni yaxshi ko'rsa, unga haftasiga bir necha soat
16

musiqa bilan shug'ullanish uchun vaqt ajratish mumkin Agar u sport bilan
shug'ullanishni istasa, unga sport mashg'ulotlari uchun vaqt ajratish kerak Bundan
tashqari, mustaqil o'qishga vaqt ajratish ham muhimdir Bola o'zi uchun qiziqarli
kitoblarni tanlashi va o'qishga vaqt ajratishi kerak Mustaqil faoliyatlar bolaning
ijodiy qobiliyatlarini rivojlantirishga, dunyoga bo'lgan qarashlarini kengaytirishga
va o'z-o'zini tarbiyalashga yordam beradi Nazorat qilish jarayoni ham muhim
ahamiyatga ega. Ota-onalar bolaning uy vazifalarini bajarish jarayonini kuzatib
borishlari, ularga kerakli yordamni berishlari va yutuqlarini rag'batlantirishlari
kerak Biroq, nazorat haddan tashqari bo'lmasligi kerak Bola mustaqil ravishda
ishlashga va o'z qarorlarini qabul qilishga o'rganishi kerak Nazorat qilish
jarayonida muhim jihatlardan biri – konstruktiv tanqiddir Ota-onalar bolaning
xatolarini ko'rsatib, ularni tuzatishga yordam berishlari va keyingi safar xatolarni
takrorlamaslikka undashlari kerak . Tanqid konstruktiv bo'lishi va bolaning o'ziga
bo'lgan ishonchini pasaytirmasligi kerak. Uy vazifalari va mustaqil faoliyatlarni
birgalikda rejalashtirish va nazorat qilish jarayoni doimiy va izchil bo'lishi kerak
Bu jarayon muntazam ravishda takomillashib borishi va bolaning ehtiyojlariga
moslashtirilishi kerak Ota-onalar va bolalar o'rtasidagi ochiq muloqot, o'zaro
hurmat va qo'llab-quvvatlash ushbu jarayonning muvaffaqiyatli amalga oshirilishi
uchun eng muhim omillar hisoblanadi Shuni yodda tutish kerakki, har bir bola
individualdir va har bir bola uchun eng samarali uslubni topish muhimdir Ota-
onalar bolalarining xususiyatlarini hisobga olib, eng mos keladigan rejalashtirish
va nazorat qilish uslublarini tanlashlari kerak Faqatgina bunday yondashuv
bolaning to'liq rivojlanishiga va uning potensialining to'liq ro'yobga chiqishiga
yordam beradi Ota-onalarning sabr-toqati, tushunishi va qo'llab-quvvatlashi
bolaning o'ziga ishonchini oshirishda va muvaffaqiyatga erishishda muhim rol
o'ynaydi.
G arb mamlakatlarida maktabgacha ta lim tashkilotlari ishini tashkil etish vaʻ ʼ
oila bilan hamkorlikni tashkil etishda tarbiyachi faoliyatiga innovatsion
yondashuvlar bilan bog liq ko plab ilmiy tadqiqotlar va ishlar mavjud. Ba zi
ʻ ʻ ʼ
taniqli olimlar va ularning ushbu sohadagi ishlari quyidagilarni o z ichiga oladi:
ʻ
17

Redjio-Emilia yondashuvi : Loris Malaguzzi ishiga asoslangan ta limgaʼ
Redjio Emiliya italyancha yondashuvi ta lim jarayonida oila va jamiyatning roliga
ʼ
e tibor qaratadi va ota-onalarni maktabgacha ta lim tashkiloti hayotida faol ishtirok
ʼ ʼ
etishga jalb qiladi.
Montessori Mariya: Mariya Montessori ta limga o z yondashuvini ishlab
ʼ ʻ
chiqdi, bu bolaning individual rivojlanishi ahamiyatini va tarbiyachining o quv
ʻ
muhitini tashkil etishdagi faol rolini ta kidlaydi. Ushbu yondashuv, shuningdek,
ʼ
ta lim ta sirining izchilligini ta minlash uchun oila bilan hamkorlikni o z ichiga
ʼ ʼ ʼ ʻ
oladi. Vaygotskiy Lev Semenovich: garchi Vaygotskiy Lev G arb olimi
ʻ
bo lmasada, uning proksimal rivojlanish zonasi va ta limga ijtimoiy-madaniy
ʻ ʼ
yondashuv haqidagi g oyalari zamonaviy G arb ta lim va oila bilan hamkorlik
ʻ ʻ ʼ
yondashuvlariga katta ta sir ko rsatdi.
ʼ ʻ 6
XX asrning 70-yillari — 80-yillarning
boshlarida ta limning ayrim jihatlari o rganildi, masalan, "Oilada o rta
ʼ ʻ ʻ
maktabgacha yoshdagi bolalarda intizomning boshlanishini tarbiyalash"
N.A.Starodubova, "O yin kichik maktabgacha yoshdagi bolani oilada axloqiy
ʻ
tarbiyalash vositasi sifatida"[8]. Katta maktabgacha yoshdagi bolalarda "Oilada
katta maktabgacha yoshdagi bolalarni mehnatga o qitish uchun pedagogik shartlar"
ʻ
kabilar. Bolalarni tarbiyalash va ota-onalarga yordam berishda maktabgacha ta lim
ʼ
tashkiloti va oilaning o zaro ta siri nuqtayi nazaridan, V. I. Bezlyudnayaning
ʻ ʼ
"Maktabgacha yoshdagi bolalar va tengdoshlar o rtasidagi munosabatlarni
ʻ
pedagogik tuzatishda bolalar bog chasi va oilaning o zaro ta siri" asarida
ʻ ʻ ʼ
keltirilgan ma lumotlardan ko rinib turibdiki, na oila, na maktabgacha ta lim
ʼ ʻ ʼ
tashkiloti bolaning oiladagi turmush sharoiti va tarbiyasi bilan bog liq bo lgan
ʻ ʻ
tengdoshlari bilan munosabatlardagi og ishlarni bartaraf etish muammosini alohida
ʻ
hal qila olmaydi. Amalga oshirilgan tajriba-sinov ishlari natijasida o qituvchilar va
ʻ
ota-onalar o rtasidagi munosabatlarning tabiatida, tengdoshlarning bolalariga
ʻ
bo lgan munosabatida ijobiy o zgarishlar yuz berdi. O.L. Zverevaning tadqiqoti
ʻ ʻ
shuni ko rsatdiki, ota-onalar pedagogik bilimga muhtoj, mavjud bilimlar ularni
ʻ
6
Smirnova E.O. "Deti i vzroslye: vzglyad s tochki zreniya razvitiya". – Moskva: Moskovskiy psixologo-sotsial'nyy
universitet, 2017.
18

qoniqtirmaydi. Ular vaqt, sabr-toqat, xushmuomalalik, tajriba yetishmasligi, bolani
tarbiyalash va o qitish usullarini, uning yosh xususiyatlarini bilmaslik tufayliʻ
qiyinchiliklarga duch kelayotganini ta kidladilar. Turli manbalardan tinglovchilar
ʼ
tomonidan qabul qilingan bilimlar ularga quyidagi sabablarga ko ra yordam
ʻ
bermaydi:
- bu juda umumiy, ularning bolasiga shaxsan taalluqli emas va murakkab
shaklda beriladi. Tarbiyachilarning bir qator ishlari ota-onalarga nisbatan
pedagogning pedagogik pozisiyasining o ziga xos xususiyatlari haqida gapiradi, bu
ʻ
yerda ikkita funksiya birlashtirilgan - rasmiy va norasmiy.
Pedagog ikki shaxsda sifatida harakat qiladi - rasmiy shaxs va xushmuomala,
diqqatlik suhbatdosh.
Uning vazifasi tarbiyaviy pozisiyani yengish, oila a zolari bilan suhbatlashish
ʼ
va ishonchli ohangni rivojlantirishdir. Tarbiyachilar ko pincha ota-onalarga o zaro
ʻ ʻ
ta sir subyekti sifatida emas, balki ta lim obyekti sifatida munosabatda bo lishadi.
ʼ ʼ ʻ
Lekin shuni ta kidlash kerakki, maktabgacha ta lim tashkilotlari ochiq tizim
ʼ ʼ
bo lgandagina oila ehtiyojlarini to liq qondiradi . Ota-onalar o z xohishiga ko ra,
ʻ ʻ ʻ ʻ
o zlari uchun qulay vaqtda, bolaning maktabgacha ta lim tashkilotidagi faoliyati,
ʻ ʼ
tarbiyachi va bolalar o rtasidagi muloqot uslubi bilan tanishish va bolalarning
ʻ
hayotiga qo shilish uchun haqiqiy imkoniyatga ega bo lishi kerak. Agar ota-onalar
ʻ ʻ
bolalarni yangi muhitda kuzatsalar, ularni "boshqa ko zlar" bilan qabul qiladilar.
ʻ
Guruhda ota-onalar ham ko plab amaliy ko nikmalarni, bolalar bilan muloqot
ʻ ʻ
qilish usullarini, ular bilan mazmunli faoliyatni tashkil qilishlari mumkin. Ushbu
maqsadga erishish uchun tarbiyachilarni ota-onalar bilan muloqot qilishda yuzaga
keladigan ziddiyatli vaziyatlardan chiqish yo lini topishga qaratilgan otaonalar
ʻ
bilan muloqot qilishni o rgatishda maxsus tashkil etilagan rivojlantiruvchi
ʻ
kurslardan foydalanishni tavsiya qiladilar. Pedagogning ijtimoiy-pedagogik
madaniyati uning ma lum pedagogik qarashlari va e tiqodlari, muloqot
ʼ ʼ
qobiliyatlari nafaqat bolaga, balki otaonalarga, hamkasblarga nisbatan hissiy ijobiy
munosabatlarini nazarda tutadi. tarbiyachining bunday madaniyatini oshirish
zarurati shundan kelib chiqadiki, muloqot ikki yoki undan ortiq odamlarning turli
19

xil ma lumotlar almashinuvidan iborat bo lgan o zaro ta sirini, aloqalarni o rnatishʼ ʻ ʻ ʼ ʻ
va umumiy maqsadga erishish uchun ularning sa y-harakatlarini muvofiqlashtirish
ʼ
va birlashtirishni talab qiladi. Natijada bola tarbiyalanadi. Hozirgi vaqtda
amaliyotchilar ota-onalar bilan hamkorlikning yangi, noan anaviy shakllarini
ʼ
izlamoqda. Pedagogik adabiyotlarda bunday ta rif bo lmasa-da, bu shakllar
ʼ ʻ
maktabgacha ta lim tashkilotlari hayotiga kiritilgan. Ular ko ngilochar o yinlar
ʼ ʻ ʻ
yoki teledasturlar turiga qarab qurilgan va otaonalarning e tiborini maktabgacha
ʼ
ta lim tashkilotiga jalb qilish, norasmiy aloqalarni o rnatishga qaratilgan. Ota-
ʼ ʻ
onalar farzandini yaxshiroq bilishadi, chunki ular uni o zlari uchun boshqa, yangi
ʻ
muhitda ko radilar va tarbiyachiga yaqinlashadilar. Ochiq eshiklar kuni o tkaziladi,
ʻ ʻ
ota-onalar ertangi kunlar, musobaqalar, musobaqalar tayyorlashga jalb qilinadi.
Ota-onalarga ta lim berishning maqsadi ularga ilmiy psixologik va pedagogik
ʼ
bilimlarni berish emas, balki ularning "pedagogik kompetensiyasi" va "pedagogik
fikrlash" ni shakllantirish yoki ularning pedagogik pozisiyasini to g rilash, ularga
ʻ ʻ
o z farzandini tushunish, u bilan to g ri muloqot qilish ko nikmalarini
ʻ ʻ ʻ ʻ
shakllantirishdir. “Pedagogik kompetensiya” bolalarning ehtiyojlarini tushunish va
ularni qondirish imkoniyatlarini yaratish, bolani xursand qilish, ba zi narsalarni
ʼ
bolaning rivojlanish nuqtayi nazaridan ko rish qobiliyatidir. “Pedagogik
ʻ
mulohaza” - o z ta lim faoliyatini tahlil qilish, ularni tanqidiy baholash, o zlarining
ʻ ʼ ʻ
pedagogik xatolarining sabablarini, qo llaniladigan usullarning samarasizligini
ʻ
aniqlash va bolaga uning xususiyatlariga mos keladigan ta sir qilish usullarini
ʼ
tanlash qobiliyatidir. “Ota-onalarning pedagogik pozisiyasi” - bu tizimni
shakllantiruvchi kategoriya bo lib, u birinchidan, kognitiv va xulq-atvor
ʻ
komponentlarini, ikkinchidan, ongli va ongsizni o z ichiga oladi. U bolaning
ʻ
rivojlanishining yosh dinamikasi, maktabgacha yoshdagi bolalik davrining o ziga
ʻ
xos qiymati va ta limning asosiy vazifalari haqidagi ota-onalarning g oyalarini o z
ʼ ʻ ʻ
ichiga oladi. Bu o zini bolaga nisbatan, ota-onalarning xatti-harakatlari haqidagi
ʻ
bayonotlari va baholashlarida, shuningdek, ularning haqiqiy faoliyati va u bilan
muloqotida namoyon bo ladi. Shunday qilib, ota-onalarning tarbiyasi ularga oila
ʻ
va bolalar tarbiyasi haqidagi bilimlarni yetkazish uchun mo ljallangan. Shu bilan
ʻ
20

birga, ota-onalarga tarbiyachi, oila a zolari va oila o chog i posbonlari rolida kerakʼ ʻ ʻ
bo lgan bilimlar haqida to xtalamiz. Har bir oilada katta yoki kamroq ta lim
ʻ ʻ ʼ
imkoniyatlari, ilmiy til bilan aytganda, ta lim salohiyati mavjud. Oilaviy ta limning
ʼ ʼ
natijalari ushbu imkoniyatlarga, ota-onalarning ulardan qanchalik oqilona va
maqsadli foydalanishiga bog liq.
ʻ
Shunday qilib, olimlarning izlanishlari oila va xalq ta limi o rtasida birbirini
ʼ ʻ
to ldiruvchi ikkita ijtimoiy institut sifatida bog lanish zarurligini tasdiqlaydi.
ʻ ʻ
"Tarbiyachi - bola - ota-ona" tizimida faol o zaro ta sirsiz bolaning samarali
ʻ ʼ
rivojlanishi, shu jumladan ijtimoiy va ekologik ta lim nuqtayi nazaridan mumkin
ʼ
emas. Oila o ziga xos boshlang ich jamiyat bo lib, u bolaga psixologik xavfsizlik
ʻ ʻ ʻ
hissi, “hissiy qo llab-quvvatlash”, qo llab-quvvatlash, so zsiz, beg araz qabul
ʻ ʻ ʻ ʻ
qilish qobiliyatida davlat ta lim tashkilotlari tomonidan takrorlanmaydi. Bu
ʼ
umuman inson uchun, xususan, maktabgacha yoshdagi bola uchun oilaning doimiy
ahamiyati. Oila sohasidagi mutaxassislar orasida oila instituti hissiy munosabatlar
instituti deb e tirof etilgani bejiz emas. Ilmiy tadqiqotlar shuni ko rsatadiki, ota-
ʼ ʻ
ona va bola munosabatlaridagi beqarorlik, zaif hissiy aloqalar bolaning o z his-
ʻ
tuyg ulari va kayfiyatlariga bo lgan huquqlarini rad etib, oiladagi kattalar
ʻ ʻ
kayfiyatini bo ysundirishni boshlaydi. Bola uchun xavfsizlik, qo llab-quvvatlash
ʻ ʻ
va qabul qilish manbai otaonalar tomonidan qattiq harakatlarni amalga oshirish
zarurligiga ishonish uchun qurbon qilinadi. Bu holda maktabgacha tarbiyachining
oilaviy tarbiyasi prinsipi asosida qurila boshlaydi: kattalar tomonidan bolaga
qo yiladigan talablar har doim to g ri va bolaning o zi, uning ehtiyojlari, “men
ʻ ʻ ʻ ʻ
xohlayman”, “men qilmayman”ni hisobga olinmaydi.
21

2.2. Bolalarning bilim xususiyatlarini inobatga olib ularga zamonaviy
texnalogiyalardan foydalanish
Bolalarning individual xususiyatlarini hisobga olgan holda ta'lim jarayonini
shakllantirish zamonaviy pedagogikaning eng muhim tamoyillaridan biri
hisoblanadi Har bir bola noyob shaxs bolib, o'ziga xos qobiliyatlari, qiziqishlari,
o'rganish uslubi va ehtiyojlari bilan ajralib turadi Shuning uchun ham ta'lim
jarayoni bolaning individual xususiyatlariga moslashtirilgan bo'lishi kerak aks
holda ta'lim samaradorligi pasayadi va bolaning potensiali to'liq ochilmaydi
Bolalarning individual xususiyatlarini hisobga olish uchun avvalo ularning
kognitiv qobiliyatlarini aniqlash zarur Kognitiv qobiliyatlarga xotira fikrlash
mantiqiy tafakkur muammo yechish qobiliyati va boshqalar kiradi Bolaning
kognitiv qobiliyatlari uning o'rganish tezligini o'zlashtirish darajasini va
o'zlashtirish uslubini aniqlashda muhim rol o'ynaydi Ba'zi bolalar tez o'rganishga
moyil bo'lsa boshqalari ko'proq vaqt talab qiladi Ba'zi bolalar vizual o'rganishni
afzal ko'rsa boshqalari eshitish orqali yaxshiroq o'zlashtiradi Shuning uchun
o'qituvchi har bir bolaning kognitiv qobiliyatlarini hisobga olgan holda ta'lim
materiallarini va uslublarini tanlashi kerak Bundan tashqari bolaning hissiy-iroda
xususiyatlarini ham hisobga olish muhim ahamiyatga ega Har bir bola o'ziga xos
hissiy dunyosiga ega bo'lib u o'rganish jarayoniga sezilarli ta'sir ko'rsatadi Ba'zi
bolalar o'ta hissiy bo'lishlari mumkin va stressga oson tushib qolishlari mumkin
Bunday bolalarga ko'proq qo'llab-quvvatlash va tushunish kerak Ba'zi bolalar esa
kamroq hissiy bo'lishlari va o'z his-tuyg'ularini yashirishlari mumkin Bunday
bolalar bilan o'zaro munosabatda bo'lishda o'qituvchi ularning his-tuyg'ularini
tushunishga harakat qilishi kerak Bundan tashqari bolaning iroda kuchini ham
hisobga olish kerak Chunki iroda kuchi o'rganish jarayonida muhim rol o'ynaydi
Iroda kuchi zaif bo'lgan bolalar o'zlarini o'z-o'zidan boshqarishda qiynalishlari
mumkin ularga ko'proq yo'l-yo'riq va qo'llab-quvvatlash kerak Bolalarning
ijtimoiy-kommunikativ xususiyatlari ham ta'lim jarayonida hisobga olinishi kerak
Ba'zi bolalar jamoada faol ishtirok etishni yaxshi ko'rsa boshqalari yolg'iz ishlashni
22

afzal ko'rishlari mumkin Ba'zi bolalar osonlik bilan boshqalar bilan aloqa
o'rnatishsa boshqalari undan qiyinchilik chekishlari mumkin Shuning uchun
o'qituvchi har bir bolaning ijtimoiy-kommunikativ xususiyatlarini hisobga olgan
holda ta'lim uslublarini tanlashi kerak. Masalan jamoaviy ishlarda faol ishtirok eta
olmaydigan bolalar uchun individual ishlarni ko'proq berish mumkin Ta'lim
jarayonini shakllantirishda bolaning oilaviy tarbiyasi va atrof-muhitining ta'sirini
ham e'tiborga olish kerak Oilaviy tarbiya bolaning shaxsiyatining shakllanishiga
katta ta'sir ko'rsatadi .Oilada qo'llab-quvvatlash va tushunish muhiti yaratilgan
bolalar o'zlarini ishonchli his qiladilar va o'rganishga ko'proq moyil bo'ladilar
Aksincha salbiy oilaviy muhit bolaning o'rganishiga salbiy ta'sir ko'rsatishi
mumkin Shuning uchun o'qituvchi ota-onalar bilan hamkorlikda ishlashi va
bolaning oilaviy muhitini hisobga olgan holda ta'lim jarayonini shakllantirishi
kerak Bolalarning individual xususiyatlarini hisobga olgan holda ta'lim jarayonini
shakllantirish uchun differentiatsiya va individualizatsiya tamoyillaridan
foydalanish kerak. Differentiatsiya ta'lim jarayonini bolalarning o'rganish darajasi
va qobiliyatlari bo'yicha farqlashni nazarda tutadi Individualizatsiya esa ta'lim
jarayonini har bir bolaning individual ehtiyojlariga moslashtirishni anglatadi
Differentiatsiya va individualizatsiya yondashuvlari orqali o'qituvchi har bir
bolaning o'ziga xos xususiyatlarini hisobga olgan holda ta'lim jarayonini samarali
tashkil etishi mumkin. Xulosa qilib aytganda bolalarning individual
xususiyatlarini hisobga olgan holda ta'lim jarayonini shakllantirish ta'lim
samaradorligini oshirish va bolalarning potensialini to'liq ochib berish uchun juda
muhimdir. O'qituvchi bolaning kognitiv hissiy-iroda ijtimoiy-kommunikativ
xususiyatlari shuningdek oilaviy tarbiya va atrof-muhitni hisobga olgan holda
ta'lim materiallarini uslublarini va baholash mezonlarini tanlashi kerak Faqatgina
shunday yondashuv orqali har bir bola o'zining maksimal imkoniyatlarini namoyon
eta oladi va o'z iste'dodini rivojlantirishi mumkin. Bu esa kelajakda muvaffaqiyatli
shaxs bo'lib yetishishi uchun mustahkam poydevor yaratadi O'qituvchining
vazifasi nafaqat bilim berish balki har bir bolaning noyobligiga hurmat bilan
qarash va uning shaxsiy rivojlanishiga yordam berishdan iboratdir.
23

Ta'lim jarayonining samaradorligini baholash va uni takomillashtirish
bo'yicha takliflar ishlab chiqish, zamonaviy ta'lim tizimining muhim tarkibiy
qismidir. Samaradorlikni aniqlash va uni oshirishga qaratilgan harakatlar, ta'lim
sifatini yaxshilashga, o'quvchilarning bilim va ko'nikmalarini rivojlantirishga,
shuningdek, ta'lim muassasalarining obro'sini oshirishga xizmat qiladi. Bu
jarayonni to'liq va har tomonlama baholash esa bir necha bosqich va usullarni o'z
ichiga oladi. Birinchidan, ta'lim jarayonining samaradorligini baholash uchun aniq
maqsadlar va ko'rsatkichlarni belgilash zarur. Bu maqsadlar o'quv dasturi
talablariga, milliy standartlarga va xalqaro tajribaga asoslanishi kerak. Masalan,
o'quvchilarning bilim darajasini baholash uchun testlar, imtihonlar, amaliy ishlar
va boshqa baholash usullaridan foydalanish mumkin. Bundan tashqari, o'quv
jarayonining samaradorligini baholashda o'quvchilarning fikr-mulohazalari, ota-
onalarning munosabati va o'qituvchilarning professional tajribasi ham muhim
ahamiyatga ega. Ushbu fikr-mulohazalarning to'planishi va tahlili orqali ta'lim
jarayonining kuchli va kuchsiz tomonlarini aniqlash mumkin. Ikkinchidan,
olingan ma'lumotlarni tahlil qilish va natijalarni umumlashtirish kerak. Buning
uchun statistik usullar, grafiklar va jadvallardan foydalanish mumkin. 7
Tahlil
natijalari ta'lim jarayonining samaradorligi darajasini ko'rsatadi va
takomillashtirish bo'yicha takliflar ishlab chiqish uchun asos bo'ladi. Masalan,
agar o'quvchilarning test natijalari past bo'lsa, bu o'quv dasturi yoki o'qitish
usullarining samarasizligini ko'rsatishi mumkin. Agar o'qituvchilarning fikr-
mulohazalari ta'lim jarayonining murakkabligini ko'rsatsa, bu o'quv jarayonini
soddalashtirish yoki o'qituvchilarga qo'shimcha tayyorgarlik berish zarurligini
bildiradi. Uchinchidan, ta'lim jarayonini takomillashtirish bo'yicha takliflar ishlab
chiqish kerak. Bu takliflar aniq, o'lchanuvchan, amalga oshiriladigan, dolzarb va
vaqt chegarasiga ega bo'lishi kerak. Masalan, o'quv dasturini qayta ko'rib chiqish,
yangi o'qitish usullarini joriy etish, o'qituvchilarning malakasini oshirish,
zamonaviy texnologiyalardan foydalanish va boshqa takliflarni berish mumkin.
Har bir taklifning samaradorligini baholash uchun aniq ko'rsatkichlar belgilash va
7
Мардонова Г . А . Оилада болаларни алла воситасида маънавий - ахлоқий тарбиялашнинг педагогик
имкониятлари : Педагогика фанлари бўйича фалсафа доктори (PhD) . дисс . – Т ., 2019. –159-6.
24

monitoring tizimini yaratish kerak. To'rtinchidan, takliflarni amalga oshirish va
ularning samaradorligini nazorat qilish kerak. Buning uchun aniq reja tuzish,
javobgar shaxslarni belgilash va vaqt jadvalini aniqlash zarur. Amalga oshirilgan
takliflarning samaradorligi muntazam ravishda baholanib turishi kerak. Agar
takliflar kutilgan natijani bermasa, ularni qayta ko'rib chiqish va o'zgartirish kerak.
Bu jarayon doimiy ravishda takrorlanib turishi kerak, chunki ta'lim jarayoni doimiy
ravishda rivojlanib boradi va yangi talablarga javob berishi kerak. Ta'lim
jarayonining samaradorligini oshirishda o'qituvchilarning roli juda muhimdir.
O'qituvchilar o'z bilim va ko'nikmalarini doimiy ravishda takomillashtirib
borishlari, yangi o'qitish usullarini o'rganishlari va o'quvchilar bilan samarali
muloqot qilishni o'rganishlari kerak. Bundan tashqari, o'qituvchilar
o'quvchilarning individual xususiyatlarini hisobga olib, ularga shaxsiy
yondashuvni qo'llashga harakat qilishlari zarur. Zamonaviy texnologiyalar ta'lim
jarayonining samaradorligini oshirishda muhim vosita hisoblanadi. Kompyuterlar,
interaktiv doskalar, ta'lim dasturlari va boshqa texnologiyalar o'quv jarayonini
qiziqarli va samarali qilishga yordam beradi. Biroq, texnologiyalardan samarali
foydalanish uchun o'qituvchilarning malakasini oshirish va zarur infratuzilmani
yaratish zarur. Ota-onalar ham ta'lim jarayoniga faol ishtirok etishlari va
o'quvchilarning o'qishiga yordam berishlari kerak. Ota-onalar o'qituvchilar bilan
doimiy aloqada bo'lib, o'quvchilarning o'qishdagi yutuqlari va muammolari
to'g'risida ma'lumot olishlari kerak. Shuningdek, ota-onalar o'quvchilarga uyda
qo'shimcha mashg'ulotlar o'tkazishlari va ularning bilim va ko'nikmalarini
rivojlantirishga yordam berishlari mumkin. Xulosa qilib aytganda, ta'lim
jarayonining samaradorligini baholash va uni takomillashtirish bo'yicha takliflar
ishlab chiqish murakkab va ko'p qirrali jarayon bo'lib, u turli tomonlarning
hamkorligi va birgalikdagi sa'y-harakatlarini talab qiladi.
XULOSA
25

Maktabgacha yoshdagi bolalarni tarbiyalashda maktabgacha ta’lim tashkiloti
va oilaning o‘zaro interaktiv hamkorligi muhim pedagogik vosita hisoblanadi. Bola
rivojida faqatgina bog‘cha emas, balki oila muhitining ham katta ahamiyati bor.
Shu bois tarbiyaviy ishlar samaradorligini oshirish uchun pedagoglar va ota-onalar
o‘rtasidagi muntazam, tizimli va mazmunli hamkorlik zarur. Interaktiv shakllarda
olib boriladigan ishlar — seminar-treninglar, ota-onalar bilan davra suhbatlari,
amaliy mashg‘ulotlar, oilaviy loyihalar, birgalikdagi bayram va tadbirlar —
bolalarning jismoniy, axloqiy, estetik hamda ijtimoiy rivojlanishiga ijobiy ta’sir
ko‘rsatadi. Shu tariqa, maktabgacha ta’lim tashkiloti va oilaning samarali
hamkorligi kelajak avlodni har tomonlama barkamol inson qilib tarbiyalashning
muhim omillaridan biri sanaladi.
Maktabgacha yoshdagi bolalar nutqini o‘stirish vositalarini yaratishning
lingvistik asoslarini tadqiq etib, mamlakatimizda maktabgacha ta’lim tizimining
isloh qilinishi, maktabgacha ta’lim uzluksiz ta’limning asosiy bo‘g‘ini sifatida
ajratilishi, qolaversa, maktabgacha ta’lim muassasasining davlat o‘quv dasturida
maktabgacha yoshdagi bolaning umumiy muhim kompetensiyalari asosida
kommunikativ, ijtimoiy va bilish kompetensiyalarining yotishi, bu tizim uchun
mo‘ljallangan nutq o‘stirish vositalari – lug‘atlar, leksik minimumlar, qo‘shimcha
axborot manbalariga bo‘lgan talabni oshirayotganligini ta’kidlagan.
Shunday qilib, maktabgacha ta’lim tashkilotlarida ta’lim jarayonini
takomillashtirish muammosining yechim yo‘llaridan biri, eng avvalo, o‘qitish va
tarbiyalashning innovasion metodlarini amaliyotga joriy qilish – ta’lim jarayoniga
tarbiyalanuvchi shaxsi va individualligiga yo‘naltirilgan o‘qitishning innovasion
texnologiyalarini ta’lim-tarbiya jarayonida qo‘llanilishidir. Maktabgacha ta’lim
tashkilotlarida bolalarni interaktiv didaktik o‘yinlar va materiallar asosida o‘qitish
– bola shaxsiga yo‘naltirilgan ta’limni tashkil etish imkonini beradi. Bunday o‘quv
mashg‘ulotlari bolalarda katta qiziqish uyg‘otib, o‘yin davomida ortiqcha
zo‘riqishlarsiz mantiqiy hamda ijodiy fikrlash rivojlanadi, ijtimoiy faollik va axloq
me’yorlariga rioya qilish ko‘nikmalari tarbiyalanadi, tabiiy va ijtimoiy muhit
to‘g‘risidagi tasavvurlari tartibga solinadi va tushunchalarni to‘g‘ri shakllanishi
26

ta’minlanadi. Buning uchun tarbiyachi maktabgacha yoshdagi bolalarni o‘qitishda
ularning o‘zlari mustaqil ravishda emas, balki kattalar yordamida va rahbarligida
nima qila olishlariga e’tibor qaratishi kerak bo‘ladi.
Maktabgacha ta’lim tashkiloti tarbiyachilarida muayyan darajadagi
ijtimoiypsixologik kompetentlikni rivojlantirish dasturini qo‘llash natijasida
tarbiyachilardagi shaxslararo munosabat bilan bog‘liq bo‘lgan verbal ma’lumotlar
bilan birga noverbal muloqot harakatlarini tushunish va shaxslararo munosabatda
ishtirokchilarga ta’sir ko‘rsatish qobiliyatlari o‘sib borishini aniqlagan. Ilmiy
tadqiqotlarida maktabgacha yoshdagi bolalar bilan o‘quv ishlarini tashkil etishda
har bir mashg‘ulot maqsadini aniq belgilanishi va bilish jarayonini tashkil etishda
aniq sifat o‘zgarishlarga erishish ko‘zda tutilishi kerakligi alohida ta’kidlangan.
Olimning e’tirof etishicha, maktabgacha yoshdagi bolalar psixikasini yosh davrlari
bo‘yicha normal rivojlanishi uchun o‘quv mashg‘ulotlarini tashkil etishda bola
bosh miyasi tashkil etilishining yosh davrlari bo‘yicha o‘ziga hosliklari hisobga
olinishi kerak.
Maktabgacha katta yoshdagi bolalarda tasviriy savodxonlik elementlarini
shakllantirishga bag‘ishlangan dissertatsiyasida berilayotgan nazariy bilimlar
amaliyot bilan hamohang ravishda bo‘lishi va ular maktabgacha ta’lim
muassasalariga amaliyot chog‘ida borilganda mashg‘ulotlarni o‘tish orqali
mustahkamlanishiga e’tibor qaratib, bunda bolalar bilan o‘tiladigan mashg‘ulotlar
jarayoniga o‘yin vaziyatlarini olib kirish, interfaol usullardan, treninglardan
foydalanish va ishlarni o‘zaro musobaqa tarzida tashkil etish orqali ularning
qiziqishini, faolligini oshirishga erishish zarur, degan xulosaga keldi.
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR:
27

1. O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2019 yil 8 maydagi “O‘zbekiston
Respublikasi maktabgacha ta’lim tizimini 2030 yilgacha rivojlantirish
konsepsiyasini tasdiqlash to‘g‘risida” PQ-4312-son Qarori //
https://lex.uz/docs/4327235
2. O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining “Maktabgacha ta’lim tizimini
tubdan takomillashtirish chora-tadbirlari to‘g‘risida”gi qarori, 2017-yil 30-sentabr,
PQ–3305-son.
3. Karimova V.A., Mahkamova D.M. "Maktabgacha ta’lim metodikasi". –
Toshkent: TDPU nashriyoti, 2020.
4. Hasanboyeva O. "Oilada va maktabgacha ta’lim muassasasida tarbiya". –
Toshkent: “Fan va texnologiya”, 2019.
5.Maktabgacha ta’lim vazirligi. "Maktabgacha yoshdagi bolalar rivojlanishiga
qo‘yiladigan davlat talablari". Toshkent, 2018
6.Musurmonova O.A. "Oila va maktabgacha ta’lim muassasasi hamkorligi",
ilmiy maqola – "Pedagogik mahorat" jurnali, 2022-yil, №4..
7. Sharipova D. "Maktabgacha ta’limda pedagogik texnologiyalar". –
Toshkent: Ilm ziyo, 2021.
8. Smirnova E.O. "Deti i vzroslye: vzglyad s tochki zreniya razvitiya". –
Moskva: Moskovskiy psixologo-sotsial'nyy universitet, 2017.
9. Xalq ta’limi vazirligi. "Ota-onalar uchun pedagogik tavsiyalar" risolasi.
Toshkent, 2020.
10. Vygotskiy L.S. "Bolalar psixologiyasi". – Moskva: Pedagogika, 1984.
11. Мардонова Г . А . Оилада болаларни алла воситасида маънавий -
ахлоқий тарбlлашнинг педагогик имконlтлари : Педагогика фанлари
бўйича фалсафа доктори (PhD) . дисс . – Т ., 2019. –159-6.
12.Мўминова Л., Кабулова Р., Пўлатова С.. Мактабгача таълим
муассасаларининг катта ва мактабга тайёрлов гуруҳ болалари нутқини халқ
28

ўйинлари асосида ривожлантириш технологlси. –T.: «Fan va texnologiya»,
15.2014, - 72 б.
13.Муминова Л.Р. Теоретические основы коррекционно-педагогической
работы по преодолению речевого недоразвитl у детей дошколького
возраста (на материале узбекского языка): Афтореф. дис. д-ра пед. наук.-
Т.:1992. – 23 с.;
14. Назирова Г.М. Мактабгача таълим муассасаларида педагогик
жарае?нларни такомиллаштириш: Автореф. ... пед. фан..фалс док. (PhD) – Т.,
2019. – 45 б
15.Раҳматова З.Ҳ. Мактабгача ёшдаги болалар нутқини ўстириш
воситаларини яратишнинг лингвистик асослари: Филологl ... фалсафа
доктори (PhD) диссертацlси. –Қарши, 2021. – Б. 123-124.
16.Сабирова Д.Т. Мактабгача катта ёшдаги болаларда тасвирий
саводхонлик элементларини шакллантириш: Педагогика фанлари номзоди ...
диссетацlси. – 19.Тошкент, 2007. –Б.131-132
Internet saytlari:
1. www.mdo.uz – O‘zbekiston Respublikasi Maktabgacha ta’lim agentligi
rasmiysi
2. www.pedagog.uz – Pedagogik materiallar kutubxonasi
3. hnp://wwwdetskiysad. ru/ped.
4. hnp://wwwdetskiysad. ru/ped/dp.064. himl.
29

Bolalarning ijtimoiy-emotsional rivojlanishiga qaratilgan interaktiv o'yinlar va mashg'ulotlarni tashkil etishning nazariy asoslari

Sotib olish