Информация о документе

Цена 12000UZS
Размер 384.1KB
Покупки 0
Дата загрузки 12 Декабрь 2024
Расширение docx
Раздел Курсовые работы
Предмет Дошкольное и начальное образование

Продавец

Bahrom

Дата регистрации 05 Декабрь 2024

228 Продаж

Bolani rivojlantirishga kompetensiyaviy yondashuv

Купить
O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY TA’LIM, FAN VA INNOVATSIYALAR VAZIRLIGI __UNIVERSITETI Ro’yxatga olindi №__________ Ro’yxatga olindi №__________ “_____” ____________20 y. “_____” ____________20 y. “___________________________ “ KAFEDRASI “_____________________________ “ FANIDAN KURS ISHI Mavzu:________________ Bajardi:_________________________________ Tekshirdi:_______________________________ ______________ - 20___ 1 Bolani rivojlantirishga kompetensiya viy yondashuv Mundarija Kirish……………………………………………………………………………. . .4 I BOB. Kompetensiya tushunchasi va kompetensiyaviy yondashuv asosiy jihatlari …………………………………………………………………………….5 1.1 -§. Kompetensiya tushunchasi, kompetensiya nuqt ai nazaridan yondoshuv…………………………………………………………………………5 1.2 -§. Bolani rivojlantirishiga kompetensiyaviy yondashuv asosiy jihatlari... …………………………………………………………………………..9 II BOB.Bolani rivojlantirishiga kompetensiyaviy yondashuv…....………………13 2.1 -§. Maktabgacha yoshdagi bolalarga ta'lim berishda kompetensiyaviy yondashuv…………………………………………………………………………13 2.2 -§. Pedagogik kompetentlikni shakllantirishda zamonaviy ta’lim texnalogiyasining konseptual asoslari……………………………………………26 Xulosa …………………………………………………………………………….34 Foydalanilgan adabiyotlar………………………………………………………..36 Ilovalar…………………………………………………………………………….37 2 ANNOTATSIYA Mazkur kursni tugatish ishining mavzusi “ Bolani rivojlantirishiga kompetensiyaviy yondashuv. ” deb nomlangan bo’lib, u 2 ta bob, 4 ta paragraf, xulosa, foydalanilgan adabiyotlar ro’yxatidan iborat bo’lib, jami 40 varaqdan iborat. Kursni tugatish ishini kirish qismida mavzuning dolzarbligi, o’rni, ahamiyati batafsil yoritilgan, maqsad va vazifalari bayon etilgan hamda amaliy ahamiyati keltirilgan. Mazkur ishning birinchi bobida Kompetensiya tushunchasi va kompetensiyaviy yondashuv asosiy jihatlari, Bolani rivojlantirishiga kompetensiyaviy nuqtai nazaridan yondashuv to’g’risida asosli ma’lumotlar tegishli adabiyotlar va manbalarni o’rganish natijalaridan kelib chiqib, yoritib berilgan. Uning ikkinchi bobida maktabgacha yoshdagi bolalarga ta'lim berishda kompetensiyaviy yondashuv asosiy tamoyillari, Pedagogik kompetentlikni shakllantirishda zamonaviy ta’lim texnalogiyasining konseptual asoslari haqida to’liq yoritib berilgan va ta’lim jarayoniga tadbiq etish masalalari keltirilgan. Kursni tugatish ishining xulosa qismida bolani rivojlantirishiga kompetensiyaviy yondashuv asosiy tamoyillari va metodlari. Bolaning umumiy muhim kompetensiyalari va bolaning rivojlanish sohalari kompetensiyalariga ta’rif berilib, tamoillar keng yoritib berilgan. Kursni tugatish ishini tayyorlashda normativ hujjatlar hamda maktabgacha ta’lim tizimiga tegishli manbalardan foydanilgan. 3 KIRISH Mavzuning dolzarbligi. Bugungi kunda maktabgacha ta’lim mazmunini takomillashtirishda o‘ziga xos metodik, pedagogik, psixologik tayyorgarlik bilan ishlash davr taqazosiga aylandi. Chunki maktabgacha ta’lim mazmunini takomillashtirish keng ma’noli tushuncha bo‘lib, uni samarali amalga oshirish maktabgacha ta’lim tashkiloti binosining holati, tarbiyachi-pedagoglar, tarbiyachi yordamchilari, ota-onalar hamda bolalarning ta’lim jarayonidagi ishtiroki innavatsion bo‘lishi lozimligini talab etadi. “Ilk va maktabgacha yoshdagi bolalar rivojlanishiga qo‘yiladigan Davlat talablari” hamda “Ilk qadam” Davlat o‘quv dasturi asosida kompentensiyaviy yondashuv jarayonida pedagogik-psixologik, metodik, badiiy adabiyotlar soni va sifati, har bir yosh guruhiga mos va xos adabiyotlar bilan boyitib borish ham muhim masaladir. Bolalarni o‘ynab turib o‘ylashga undovchi muammoli vaziyatlarni o‘yinlarda aks ettiruvchi ta’limiy rivojlantiruvchi o‘yin markazlari tashkil etish va ular faoliyatini muvofiqlashtirishda ota-onalar va jamoatchilikning jalb qilinishi va boshqa shu kabi omillar maktabgacha ta’lim mazmunini oshiradi. Kurs ishining predmeti. Kompetensiya tushunchasi va kompetensiyaviy yondashuv asosiy jihatlari, Bolani rivojlantirishiga kompetensiyaviy yondashuv bo’yicha metodik tavsiyalarni yoritib berish. Kurs ishining maqsadi .Ushbu tadqiqot ishining maqsadi bugungi kunda maktabgacha ta’limning sifat va samaradorligiga erishishga kompentensiyaviy yondashuv.Kompetensiyaviy yondashuvlarga asoslangan ta’limning bir qator jihatlari. Kurs ishining vazifalari. 1. Maktabgacha yoshdagi bolalarga ta'lim berishda kompetensiyaviy yondashuvning asosiy jihatlari. 2. Kompetensiyaviy yondashuvga asoslangan o’qitishning asosiy mohiyati 3. Maktabgacha yoshdagi (6-7 yosh) bolaning umumiy muhim kompetensiyalari 4 I BOB. Kompetensiya tushunchasi va kompetensiyaviy yondashuv asosiy jihatlari 1.1 -§. Kompetensiya tushunchasi, kompetensiya nuqtai nazaridan yondoshuv Kompetensiya lotincha so‘z bo‘lib, o‘zbek tilida “munosib”, “to‘g‘ri keladi” yoki “mos keladi” ma’nolarini anglatadi. O‘z bilim, mahorat va amaliy tajribalarni qo‘llagan holda oddiy va murakkab masalalarni yecha olishga munosib inson deb tushunsa bo‘ladi. Ko‘p hollarda “kasbiy kompetenlik” atamasi qo‘llaniladi. Bu so‘zni kasbiy vazifalarini amalga oshirishda o‘z amaliy tajribalari, bilim va ko‘nikmalarini muvaffaqiyatli qo‘llay olish qobiliyati deb tushunsa bo‘ladi. 1983 yilda O‘zbekiston Fanlar akademiyasi tomonidan chop etilgan ruscha- o‘zbekcha lug‘atda “kompetentnost” – “chuqur bilimga egalik”, “chuqur bilimga asoslanganlik”, “xabardorlik”, “omilkor lik” deb o‘zbek tiliga o‘girilgan. “ Kompetentn ы y” – yetarli ma’lumotga ega bo‘lgan, puxta bilimli, yaxshi biladigan, kompetensiyaga ega bo‘lgan, vakolatli, masalani ko‘rib chiqishga haqli, ma’nolarida tarjima qilingan. “Kompetensiya” – biron-bir kishi xabardor bo‘lgan soha yoki masala, huquq yoki ixtiyor kabi tushunchalarda berilgan. O‘zbekiston Fanlar akademiyasi A.S.Pushkin nomidagi Til va adabiyot instituti tomonidan 1981 yilda chop etilgan ikki tomlik “O‘zbek tilining izohli lug‘ati”da “kompetensiya” tushunchasi butunlay kiritilmagan. Umuman, mamlakatimizda har qanday sohaga, xususan, pedagogik faoliyatga kompetensiya nuqtai nazaridan yondoshuv keyingi besh yil davomida qo‘llanila boshlandi. O‘zbek tilining o‘ziga xos morfologik va semantik xususiyatlari nuqtai nazaridan yondoshgan holda “kompetensiya” atama va tushunchalari lotinchadagi “competere” – “munosib”, “competo” “munosibman” yoki “erishaman” so‘zlariga yaqin ma’noda ishlatilsa maqsadga muvofiq bo‘ladi. Lotin yozuviga asoslangan o‘zbek alifbosiga ko‘ra, “kompetensiya” so‘zini barcha ma’noviy hollarda qo‘llash ko‘plab chalkashliklarni oldini oladi degan fikrni aytmoqchimiz. Bundan kelib chiqadiki, kompetensiya nuqtai nazaridan yondoshuv, mazkur jamoa yoki shaxs ana shunday 5 kompetensiya egasi, nihoyat, pedagogik kasbiy kompetensiya egasi deb qo‘llash maqsadga muvofiq. Shunday qilib, har qanday holatda ham, kompetensiya ma’lum bir shaxs yoki jamoaning jamiyatdagi o‘rnini belgilab beradi. Uni ham qonuniy, ham axloqiy munosabatlari bilan mustahkamlaydi.Jamiyatdagi biron-bir guruh, jamoa yoki shaxs ma’lum bir soha bo‘yicha yuksak malaka va bilimlarga ega bo‘lib o‘z sohasida kompetensiya egasi bo‘lib shakllanadi hamda ushbu vakolatini muntazam ravishda takomillashtirib boradi. Bu masalaga jamiyatning manfaatlari yuzasidan yondoshiladi. Shaxs esa o‘z kompetensiyasini takomillashtirib borish orqali, eng avvalo, o‘zining hayotiy manfaatlarini amalga oshiradi, shu bilan birga jamiyatning shaxsga qo‘yayotgan talablari darajasiga erishadi. Dunyo olimlari tavsiya qilayotgan “kompetensiya” va “kompetentlik” tushunchalarini biz yuqorida birlashtirish taklifini kiritdik. Kompetensiya nuqtai nazaridan yondoshuv haqidagi ilmiy ishlarni tahlil qilar ekanmiz, bu ikki tushuncha haqida turli-tuman fikrlar aytilayotganligini yaqqol sezamiz. A.G.Bermusning fikriga ko‘ra, “Kompetentlik takomillashib borayotgan shaxsning barcha hislatlarini, bilimi, tajribasi, umuman olganda, butun borlig‘ini yagona tizimga birlashtiradi”.“Kompetentlik bu nafaqat shaxsning bilimdon ekanligi, balki o‘z bilimlarini uzluksiz ravishda yangilab borishi hamdir, – deydi M.A.Choshanov. M.Aronovning fikricha, kompetentlik mutaxassis ning ma’lum bir faoliyat uchun tayyor ekanligini bildiradi. Noaniq vaziyatlarda faoliyat ko‘rsata olish qobiliyati bu kompetentlikdir, deydi O.Ye.Lebedev.Kompetentlik insonning intellektual shaxsiy, ijtimoiy kasbiy hayotiy faoliyatiga asoslanadi, deb yozadi I.A.Zimnyaya.A.V.Xutorskiy “kompetnsiya” va “kompetentlik” tushunchalari ni quyidagicha ajratib olish mumkin, deb hisoblaydi. Kompetensiya – insonning shaxsiy sifatlari uzviyligi (bilim, malaka, tajriba, faoliyat usullari) hisoblanib, ma’lum bir doiradagi narsa va jarayonlarga nisbatan shaxsning munosabatida sifatli va samarali faoliyat yurgazishidir. Kompetenlik esa inson tomonidan faoliyat turlariga shaxsiy munosabatini bildiruvchi, talabga javob beradigan kompetensiyalar yig‘indisiga ega bo‘lishi demakdir.Yuqoridagilardan ko‘rinib turibdiki, kompetensiya masalasi uning 6 jamiyatdagi o‘rni masalasidan qator bahslar davom etmoqda. Ta’limtarbiya sohasida asosiy universal kompetensiya unsurlarini anglab olish zamonaviy pedagogikaning eng asosiy muammolaridan biridir. Asosiy kompetensiya masalasida dunyo pedagoglari tajribasini tatbiq qilish yoki an’anaviy o‘zbek pedagogikasi me’yorlaridan kelib chiqqan holda kompetensiya mezonlarini belgilashda fikrlar xilma-xil bo‘lib, hali yechilmagan masalalar talaygina. A.Avloniy nomidagi O‘qituvchilar malakasini oshirish instituti pedagog olimasi L.T.Xurvalieva: “Kompetensiya – bilim, ko‘nikma, malaka, qarashlar, individning qadriyati va shaxsiy sifatlari, kvalifikatsiyaning namoyon bo‘lishi yoki ta’sir ko‘rsatish qobiliyati”, – deb ta’riflaydi.Ta’lim-tarbiya inson kamoloti va millat ravnaqining asosiy sharti va garovidir. Ta’lim-tarbiya jarayonlari davlat nazoratidagi umummilliy masala hisoblanadi. Mamlakatimizda ta’lim, ya’ni o‘qitishni tarbiya bilan uyg‘unlikda olib boriladi. Kadrlar tayyorlash milliy dasturi ta’lim jarayonini tubdan yaxshilashni talab qilar ekan, kompetentli pedagoglarni tayyorlashda ham ana shu talablardan kelib chiqqan holda yondashilishi ko‘zga tashlanadi. Kompetensiyalik yoki o‘ta mahoratlilik, oliy malakali pedagoglarni tayyorlash zamonamizning eng dolzarb masalasiga, aytish joiz bo‘lsa, davlat va jamiyatning eng asosiy vazifasiga aylangan. Biz yuqorida ta’kidlab o‘tganimizdek, pedagogik faoliyat jamiyatdagi funksiyalari bo‘yicha va kasbiy sifat xususiyatlariga qarab hamda psixologik tamoyillari bo‘yicha artist va olimlar tomoniga yaqindir. Pedagog mehnatining xususiyatlari insonni o‘qitish va tarbiyalash uchun mo‘ljallangan. Yoshlarda insoniy fazilatlarni shakllantirish, mehnat predmeti inson hisoblanishi hamda jamiyatni boshqaruvchi shaxsga bo‘lgan ta’siri o‘z-o‘zidan kompetentlikni talab qiladi. Qadimgi yunon faylasufi Aflotun “Agar kosib yomon usta bo‘lsa, bundan davlat juda katta narsa yo‘qotmaydi, faqat xalq yomonroq kiyinadi, xolos. Agar yoshlar tarbiyachisi o‘z vazifasini yomon bajarsa, u holda mamlakatda nodon, johil, bilimsiz va ahmoqlar toifasi vujudga keladi”– degan edi. 7 Kompetensiya - bilim, ko‘nikma, malaka, qadriyat, boshqa shaxsiy sifatlar, ijobiy natijalarni faoliyatda ko‘rinishi. Didaktik kompetensiya:  o‘qitish muhitini yaratish;  mavzu mazmunini yoritishni rejalashtirish;  o‘quv jarayonini boshqarish;  talabalarga motivatsiya berish va yordam ko‘rsatish;  talabalar bilimini anglash va ularni rivojlantirish;  talabalarning yutuqlari va rivojlanishlarini baholash;  fanlar bo‘yicha kompetensiyaga ega bo‘lish. Ta’lim sifatini belgilovchi omillardan biri bu o‘qituvchi ning o‘z fani bo‘yicha kompetensiyaga ega bo‘lishidir. U pedagogik moslashuv tizimi asosida namoyon bo‘ladi:  ilmiy bilim;  turli xil faoliyatni bajara olishi (namuna, misol keltira olishi); - muammoli vaziyatlarni samarali yechimini topishda ijodiy faoliyat asosida yondashish;  jamiyat va insonlarga, tabiatga ijobiy emotsional munosabat da bo‘lish tajribasi. Professional pedagog o‘z kasbining yetuk ustasi – ustoz pedagog, albatta uning pedagogik mahorati bo‘ladi. U barcha vaziyatlarda ham o‘z faoliyatini muvaffaqiyatli olib boradi. U albatta, zamonaviy metod va usullarni muntazam o‘rganib boradi, pedagogik kasbiy kompetensiyaga ega bo‘ladi. Chunki shu hislatlarga ega bo‘lgan o‘qituvchi o‘zi bilgan, bilmagan holda haqiqiy kompetensiya egasi bo‘ladi. Mehnat qilish madaniyatigagina emas, balki yuksak umuminsoniy madaniyatlar: odob- axloq, qadriyatlar va obro‘-e’tibor egasi bo‘lishi o‘z-o‘zidan ayon. Shu bois ham, talabalarning kasbiy kompetensiya egasi bo‘lib yetishishlari uchun Milliy dasturimizda uch bosqichli tizim bo‘yicha ta’lim-tarbiya beriladi. Oliy ta’lim o‘qituvchisi kasbiy kompetensiyasi mezonlari haqida 8 olimlarimiz olib borayotgan izlanishlar hali yetarli emasligi ko‘zga tashlanib turibdi. O‘qituvchining kasbiy kompetensiya bazasi shundan iboratki, ta’limiy, rivojlantiruvchi muhitni tashkil qila olishi ko‘nikmasiga ega bo‘lish kerakki, talabalarda bilim, ko‘nikma malaka shakllansin. Ta’lim jarayoni shunday tashkil etilishi lozimki, bunda talabalarda qiziqish ortsin, shu bilan birga o‘ylash va munozara yuritish, dolzarb savollarni qo‘ya olish, mustaqil tafakkurni shakllantirish, g‘oyalar yaratishga o‘rgatish, turli xil nuqtai nazarlarni aytish ko‘nikmasini shakllantirish. 1.2 -§. Bolani rivojlantirishiga kompetensiyaviy yondashuv asosiy jihatlari Jahonda o’quvchilarning tayanch va fanga oid kompetensiyalarini rivojlantirish, ta’lim mazmunini fan yutuqlari bilan uyg’unlashtirish metodikasini takomillashtirish, o’quvchilarning o’zlashtirish darajasini baholashning xalqaro dasturlari (PISA, TIMSS) hamda o’quvchi kompetensiyalarining shakllanganligini tashxislash bo’yicha ilmiy tadqiqotlar alohida ahamiyat kasb etmoqda. Respublikamizda xalq ta’limi tizimini 2030 yilgacha rivojlantirish Konsepsiyasi tasdiqlandi, yoshlar ta’lim-tarbiyasi uchun qo’shimcha sharoitlar yaratishga qaratilgan kompleks chora-tadbirlarni o’z ichiga olgan beshta tashabbus amaliyotga tatbiq etildi, umumiy o’rta ta’limning kompetensiyaviy yondashuvga asoslangan davlat ta’lim standartlari hamda fan o’quv dasturlari ishlab chiqildi, ta’lim sifatini baholash bo’yicha xalqaro tadqiqotlarda ishtirok etishning me’yoriy asoslari yaratildi. 2017-2021 yillarda O’zbekiston Respublikasini rivojlantirishning beshta ustuvor yo’nalishi bo’yicha Harakatlar strategiyasida ijtimoiy sohani rivojlantirishning ustuvor yo’nalishida umumiy o’rta ta’lim sifatini tubdan oshirish, talab yuqori bo’lgan fanlarni chuqurlashtirilgan tarzda o’rganish vazifalari belgilib berilgan. Bu ta’lim jarayonini zarur axborotlar bilan ta’minlash, ularni o’zlashtirib borishning maqbul yechimlarini topish va joriy qilish imkoniyatlarini kengaytiradi. 9 Kompetensiyaviy yondashuvga asoslangan ta’lim o’quvchilarni o’zlashtirilgan axborotlarni o’quv va hayotiy faoliyat turlarining standart va nostandart vaziyatlarida qo’llay olishga tayyorlashi bilan harakterlanadi. Maktab ta’limini zamonaviy rivojlanish talablariga moslashtirish fanlardan elektron ta’lim resurslarini takomillashtirish, o’quvchilarning elektron manbalar bilan faol muloqotini ta’minlash, mustaqil ta’limini amalga oshirish va o’z-o’zini baholash, zaruriy ma’lumotni operativ izlab topish va yuzaga kelayotgan muammolarni hal etishda undan foydalanish kompetensiyalarini shakllantirishni nazarda tutadi. Shu nuqtai nazardan ta’lim sifati ko’rsatkichlaridan biri kompetentlilik hisoblanadi. U faqatgina bilim va ko’nikmalar yig’indisi bo’libgina qolmay, o’quvchilarning egallagan bilimlarini mobillashtirish va aniq vaziyatlarda tajribada qo’llay olishi bilan tavsiflanadi. Kompetensiyaviy yondashuvga asoslangan o’qitishning asosiy mohiyati kasbga yo’naltiruvchi fanlardan tashkil qilingan ta’lim-tarbiya jarayonida o’quvchilar tomonidan egallangan bilim, ko’nikma va malakalarni o’z shaxsiy hayoti davomida, shuningdek, kelgusi kasbiy va ijtimoiy faoliyatlarida qo’llay olish kompetensiyalarini shakllantirishga yo’naltirish sanaladi. O’quvchilar kelgusi hayoti davomida shaxsiy, ijtimoiy, iqtisodiy va kasbiy munosabatlarga kirishishi, jamiyatda o’z o’rnini egallashi, mazkur jarayonda duch keladigan muammolarning yechimini hal etishi, eng muhimi o’z sohasi, kasbi bo’yicha raqobatbardosh bo’lishi uchun zaruriy tayanch kompetensiyalarga ega bo’lishi lozim. O’quvchilarda shakllantiriladigan kompetensiyalar uch darajaga ajratiladi: tayanch kompetensiyalar; umumiy (predmetli) kompetensiyalar; xususiy kompetensiyalar. O’quvchi shaxsining umumiy rivojlanishiga zamin tayyorlaydigan kompetensiyalar tayanch kompetensiya, faqat o’quv fani orqali shakllantiriladigan kompetensiyalar xususiy kompetensiyalar deyiladi. Ma’lumki, umumiy o’rta ta’lim maktablari zimmasiga ta’lim-tarbiya jarayoni orqali o’quvchilarda tayanch kompetensiyalar, jumladan, kommunikativ, axborot bilan ishlay olish, shaxs sifatida o’z-o’zini rivojlantirish, ijtimoiy faol fuqarolik, umummadaniy, matematik savodxonlik, fan va texnika yangiliklaridan xabardor bo’lish hamda foydalanish 10 kompetensiyalarini shakllantirish vazifasi yuklatilgan.Zamonaviy yondashuvlar o’qitish jarayonida pedagogik va axborot texnologiyalarini o’zaro integratsiyalash orqali o’quvchilarda tayanch va fanga oid xususiy kompetensiyalarni shakllantirishni nazarda tutadi. Dunyoning yetakchi ilmiy markazlari va oliy ta’lim muassasalarida kompetensiyaviy yondashuvni kasbiy ta’lim, umumta’lim fanlari standartlari mazmuniga kiritish tamoyillari, ularning pedagogik tizim bo’g’inlaridagi o’zgarishlarga ta’siri, psixologik va metodologik asoslari va xususiyatlari, mustaqil ravishda ta’lim natijalariga erishish konsepsiyasi, kompetensiyaviy yondashuv talqini, shaxsni rivojlantirishga yo’naltirilgan, ijtimoiy va ma’lum bir sohadagi faoliyatga doir kompetensiyalarga oid ilmiy tadqiqotlar amalga oshirilmoqda. O’qituvchilarning kompetentligini oshirishning o’quv-metodik ta’minoti sifatini oshirishga qaratilgan ilmiy yondashuvlar, amaliy mashg’ulotlarning virtual shakllarini joriy etish, kasbga yo’naltirilgan fanlarni o’qitishdagi kompetensiyaviy yondashuvlar, fanlararo bog’liqlikni aks ettiruvchi amaliy mashg’ulotlar asosida o’qitish ta’limning sifati va samaradorligini oshirishga xizmat qilmoqda. O’zbekiston Respublikasi Xalq ta’limi tizimini 2030 yilgacha rivojlantirish konsepsiyasida - uzluksiz ta’lim tizimi mazmunini sifat jihatidan yangilash, o’qitish metodikasini takomillashtirish, asosiy fanlarni chuqur o’rganishga e’tiborni qaratish, davlat ta’lim standartlarida ko’zda tutilgan kompetensiyalarga asoslangan pedagogic faoliyatni baholash mezonlarini ishlab chiqish kabi vazifalar belgilangan. Bu esa ushbu fanlar misolida o’qitish metodikasini takomillashtirishga yo’naltirilgan ta’lim mazmuni va o’quvchilarning kompetentligini rivojlantirishdagi zaruriy tayanch va fanga oid kompetensiyalar tarkibini aniqlashtirish, tayanch va fizika faniga oid umumiy kompetensiyaviy yondashuvlar asosida o’quvchilarning kompetentligini rivojlantirish modeli va metodlarini takomillashtirish zaruratini asoslaydi. 2006 yilda yevropa parlamenti va Kengashi tomonidan uzluksiz ta’lim uchun 8 ta tayanch kompetensiyalar tavsiya qilingan: o’z ona tilida muloqot qila olish; chet 11 tilida muloqot qila olish; matematik kompetentlilik hamda fan va texnika sohasidagi asosiy kompetensiyalar; raqamli kompetentlik; o’qishni o’rganish; ijtimoiy va fuqarolik kompetensiyasi; tadbirkorlik va tashabbuskorlik tuyg’usi; madaniyatdan xabardor bo’lish va uni ifodalay olish. Evropa tajribasiga tayangan holda O’zbekiston ta’lim tizimida kompetensiyaviy yondashuvning joriy etilishi, shakllantiriladigan ta’lim kompetensiyalarini tanlash va ularni ta’lim tizimiga singdirish orqali respublikamizda ta’lim tizimi samaradorligini oshirish mumkin. Kompetentlik haqida gap ketganda «bilim darajasi» sifatida «u yoki bu ob’yektning mohiyatan realligini tafakkur qila olish»masalasining nazariy jihatlarini o’zlashtirishga qaratilgan faoliyat tushuniladi. 12 II BOB.BOLANI RIVOJLANTIRISHIGA KOMPETENSIYAVIY YONDASHUV. 2.1 -§. Maktabgacha yoshdagi bolalarga ta'lim berishda kompetensiyaviy yondashuv Maktabgacha yoshdagi bolalarga ta’lim berishda alohida yondashuv o‘sib borayotgan bola shaxsini hayotga tayyorlash, unda hayotiy muhim masalalarni hal qilish uchun zarur bo‘lgan, axloqiy me’yor va qadriyatlarni o‘zlashtirish, boshqa insonlar bilan muloqot qilish, «Men» obrazini qurish bilan bog‘liq bo‘lgan faoliyat usullarini shakllantirishga tayyorgarlikni nazarda tutadi. Boshlang‘ich muhim kompetensiyalar bolaning faoliyat va axloq sub’ekti sifatidagi yaxlit rivojlanishini talab etadi. Kompetensiya bolaning bilim, ko‘nikma, malaka va qadriyatlari majmuidir. Boshlang‘ich kompetensiyalar, rivojlanish sohasidan qat’i nazar, bola shaxsi shakllanishi uchun asos bo‘lib xizmat qiladi. “Ilk Qadam” davlat o‘quv dasturiga muvofiq uning har tomonlama va barkamol rivojlanishi uchun qulay shart-sharoitlar yaratish maqsad qilib olingan. O‘quv-tarbiyaviy jarayonning maqsadi esa bolalarda umumiy asosiy kompetensiyalar va rivojlanish sohalari kompetensiyalarini shakllantirish uchun tegishli sharoitlar yaratishdan iboratdir. Ushbu o‘quv dasturi birinchi bobi umumiy qoidalar sanalib, birinchi bandida, O‘zbekiston Respublikasi hududida joylashgan quyidagi ta’lim tashkilotlarida qo‘llanilishi va ta’lim tashkilotlarida o‘quv dasturlarini yaratish uchun majburiy hujjat ekanligi, ta’lim tashkilotining ishchi o‘quv dasturi tashkilot pedagoglari tomonidan ota-onalarni jalb etgan holda 13 tuzilishi va amaldagi qonunchilik tartibida tasdiqlanishi ko‘rsatib o‘tilgan. Ikkinchi bandda maktabgacha ta’lim tashkilotining maqsad va vazifalari haqida ma’lumotlar o‘z aksini topgan.O‘quv dasturining ikkinchi bobi 5-banddan iborat bo‘lib, maktabgacha ta’lim tashkilot ta’lim jarayonining maqsad va tamoyillari aks etgan: maktabgacha ta’lim tashkiloti ta’lim jarayonining maqsadlari; maktabgacha ta’lim tashkilotida ta’lim jarayonini tashkil qilish tamoyillari; Qo‘shimcha ta’lim xizmatlarini tashkil qilish; Alohida ehtiyojga ega bo‘lgan bolalar uchun mo‘ljallangan ta’lim faoliyati; Ota-onalar bilan hamkorlik jarayonlarini qamrab olgan. O‘quv dasturining uchinchi bobi maktabgacha yoshdagi bolalarga ta’lim berishda kompetensiyaviy yondashuv haqida fikrlar bildirilgan bo‘lib, 2-bandni qamrab olgan: I.Maktabgacha yoshdagi (6-7 yosh) bolaning umumiy muhim kompetensiyalari bunga: Kommunikativ kompetensiya; O‘yin kompetensiyasi; Ijtimoiy kompetensiya; Bilish kompetensiyasi.II.Bolaning rivojlanish sohalari kompetensiyalari ham o‘z navbatida bir necha turlarga bo‘linadi: “Jismoniy rivojlanish va sog‘lom turmush tarzini shakllantirish” sohasi kompetensiyalari; “Ijtimoiy-hissiy rivojlanish” sohasi kompetensiyalari; “Nutq, muloqot, o‘qish va yozish malakalari” sohasi kompetensiyalari; “Bilish jarayonining rivojlanishi” sohasi kompetensiyalari; “Ijodiy rivojlanish” sohasi kompetensiyalari. To‘rtinchi bobi o‘quv-tarbiyaviy jarayon o‘z ichiga olgan bo‘lib, «O‘zbekiston Respublikasining ilk va maktabgacha yoshdagi bolalar rivojlanishiga qo‘yilgan davlat talablari» asosida amalga oshirilishi, o‘quv-tarbiyaviy jarayonni rejalashtirish haqida fikrlar bayon etilgan.Beshinchi bobi bolaning rivojlanish sohalari bo‘yicha yutuqlari hisoblanadi. Bolaning rivojlanish xaritasi 3 dan 7 yoshgacha bo‘lgan davrni o‘z ichiga oladi, har bir bola uchun individual tarzda yiliga uch marta to‘ldirilishi va 6-7 yoshli bolalarning maktabga tayyorlik xaritasi faqat maktabgacha ta’lim tashkilot bitiruvchilari uchungina to‘diriladi. Oltinchi bobi rivojlantiruvchi muhitni tashkil qilish hisoblanadi. Maktabgacha ta’lim tashkilotida rivojlantiruvchi muhitni tashkil etishda bolalarning o‘ziga xos belgilarga ega bo‘lgan yoshga doir xususiyatlari va ehtiyojlarini hisobga olish 14 muhim ahmiyat kasb etadi. Yettinchi bobi Davlat o‘quv dasturiga ilovalar ya’ni maktabgacha ta’lim tashkiloti ta’lim dasturini tuzish bo‘yicha tavsiyalar iborat. Bugungi kunda maktabgacha ta’lim tizimida qator islohotlar o‘tkazilmoqda, ularning bari bolalar va pedagoglar manfaatlari yo‘lida xizmat qilishiga, shuningdek maktabgacha ta’lim sifatini yaxshilashga qaratilgan. Maktabgacha ta’lim vazirligining tashkil etilishi maktabgacha ta’lim sohasida yagona davlat siyosatini ishlab chiqish va amalga oshirish bilan bir qatorda, respublikamizda maktabgacha yoshdagi bolalarni maktabgacha ta’lim tashkilotiga qamrab olishga hamda ta’lim jarayoniga endi kirib kelayotgan kichik yoshli bolalarni har tomonlama qo‘llab-quvvatlashdek ma’suliyatli vazifani belgilab berdi. Maktabgacha ta’lim vazirligining 2018 yil 18 iyunda 1-mh-son buyrug‘i bilan tasdiqlangan O‘zbekiston Respublikasining ilk va maktabgacha yoshdagi bolalar rivojlanishiga qo‘yiladigan davlat talablari asosida ishlab chiqilgan hamda 2018 yil sentabr oyidan respublikamizning barcha maktabgacha ta’lim tashkilotlariga yetkazib berilib amaliyotga tatbiq etilgan yangi “Ilk Qadam” davlat o‘quv dasturi ta’lim jarayoniga qo‘shilayotgan kichik yoshli bolalarning ilk qadamlarining asosiy tamoyildir. Dasturda barcha narsaning asosi ijtimoiy yondashuvdir, ya’ni ta’lim-tarbiya jarayonining diqqat markazida bola va uning manfaatlari turadi. Pedagog ota-ona, pedagogik tarkib, bolaning o‘zi va albatta, jamiyat hamda davlat kabi ijtimoiy hamkorlar bilan bir ijtimoiy muhitni tashkil qiladi. Avvalo, “Ilk Qadam” davlat o‘quv dasturi asosida bolalarni bilim olish jarayonini o‘yinlar orqali rivojlantirish yotadi. Bu esa bolalarda ilm olish, ijod, ijtimoiy yo‘nalish kabi tushunchalarni rivojlanatirib, bolada sog‘lom hayot tarzi tarbiyalanadi va ular ijtimoiy muhitda o‘zlarini qanday tutish kerakligini tushuna boshlashadi. Bolalarning jamiyatga ijtimoiylashuvini kompetensiyaviy yondashuv asosida tashkil etilishi “Ilk Qadam” davlat o‘quv dasturining zamonaviy jahon standartlari andozalari asosida yaratilganlini ko‘rsatib beradi. Maktabgacha yoshdagi bolalarga ta’lim berishda kompetensiyaviy yondashuv o‘sib borayotgan bola shaxsini hayotga tayyorlash, unda hayotiy muhim masalalarni hal qilish uchun 15 zarur bo‘lgan, axloqiy me’yor va qadriyatlarni o‘zlashtirish, boshqa insonlar bilan muloqot qilish, «Men» obrazini qurish bilan bog‘liq bo‘lgan faoliyat usullarini shakllantirishga tayyorgarlikni ko‘zda tutadi. Boshlang‘ich muhim kompetensiyalar bolaning faoliyat va axloq sub’ekti sifatidagi yaxlit rivojlanishini talab etadi. Kompetensiya bolaning bilim, ko‘nikma, malaka, qobiliyat va qadriyatlari majmuidir. Boshlang‘ich kompetensiyalar, rivojlanish sohasidan qat’i nazar, bola shaxsi shakllanishi uchun asos bo‘lib xizmat qiladi. Maktabgacha ta’lim yoshidagi bolalarga kompetensiyaviy yondashuv, ilk va maktabgacha yoshdagi bolalar rivojlanishiga qo‘yiladigan davlat talablarida belgilab berilgan kichik va maktab yoshigacha bo‘lgan bolalarni besh yo‘nalishda rivojlantirib, bolani 4 kompetensiyaga ega bo‘lgan holda 1-sinfga chiqishidagi motivatsion vazifalarni hamda “Ilk Qadam” davlat o‘quv dasturi vazifalarni to‘laqonli bajarilishini ko‘zlaydi. Istiqbolda belgilanayotgan bunday ulkan vazifalarning amalga oshirilishi soha mutaxassislarini, sohaga oid me’yoriy huquqiy hujjatlarni hamda maktabgacha ta’lim pedagogikasini puxta o‘zlashtirib, axborot- kommunikatsiya texnologiyalarini ta’lim-tarbiya jarayoniga keng tatbiq etishlari uchun barcha shart-sharoitlarni yaratib bermoqda. Bundan tashqari kasb-hunar kollej o‘quvchilarini, maktabgacha ta’lim tashkiloti tarbiyachilarining pedagogik mahoratini oshirish borasida o‘tkazilayotgan amaliy seminar- treninglarning asosiy maqsadi “Ilk Qadam” davlat o‘quv dasturi doirasida bolalarga bilim berishda bolalar xonalarning hatto kichik detallarigacha qulay dizayni bilan jihozlashni, ular uchun boy adabiyotlar va rivojlantiruvchi o‘yinlardan to‘g‘ri va unumli foydalanish usullarini o‘rgatishdir. Bu esa kelajagimiz davomchilari yosh avlodni, erta bolalikdan jamiyatda o‘zini tutish va shaxsiy gigiena ko‘nikmalarini tarbiya qilish kabi alohida jihatlarni o‘zida tarkib toptirishga hamda maktabgacha ta’lim tizimi muvaffaqiyatining asosini tashkil etishga xizmat qiladi. 16 Maktabgacha yoshdagi (6-7 yosh) bolaning umumiy muhim kompetensiyalari Maktabgacha yoshdagi (6-7 yosh) bolaning umumiy muhim kompetensiyalari quyidagilardan iborat:  kommunikativ kompetensiya — muloqot vositalaridan turli vaziyatlarda foydalana bilish ko‘nikmasi;  o‘yin kompetensiyasi — bolaning o‘yin jarayoni va uni tashkil qilishda tajriba, bilim va ko‘nikmalardan ijodiy foydalanishi. O‘quv-tarbiyaviy faoliyat uchun asos hisoblanadi;  ijtimoiy kompetensiya — hayotiy vaziyatlarda kattalar va tengdoshlar bilan muloqotda axloq qoidalari va me’yorlariga rioya qilgan holda o‘zini tutish mahorati;  bilish kompetensiyasi — atrofdagi olamni ongli ravishda idrok qilish va olingan bilim, ko‘nikma, malaka va qadriyatlardan o‘quv va amaliy vazifalarni hal qilish uchun foydalanish Kommunikativ kompetensiya – atrofdagi odamlar bilan o‘zaro munosabatlarning konstruktiv usullari va vositalariga ega bo‘lishni taqozo qiladi; muloqot qilish va yuzaga kelgan o‘yin, bilish, maishiy va ijodiy vazifalarni muvaffaqiyatli hal qilish qobiliyati. Bu kompetensiyaga nutqni rivojlanish ham kiradi. Nutq bolaning kognitiv va ijtimoiy rivojlanishi hamda dunyoni bilishi uchun zarur vositadir. Mazmunga boy va rag‘batlantiruvchi ta’lim muhitida bolalar og‘zaki va yozma muloqot ko‘nikmalarini rivojlantiradilar, bu ularga o‘zlariga ishonishga, boshqalar bilan 17 munosabatlarni o‘rnatishga, dunyo haqidagi tushunchalarini shakllantirishga, mashg‘ulotlarda ishtirok etishga va loyiha ishlarini jamoa bo‘lib bajarishga yordam beradi. Bolalar kattalar va boshqa bolalar tomonidan tushunilishlari uchun o‘zlarini namoyon etishlari mumkin. Ular aytilganlarni tushunish uchun tinglaydilar va kuzatadilar; savol va topshiriqlarni eshitadilar va shunga mos javob berishadi. Ular nutqni, ayniqsa o‘qish va yozishni o‘z ichiga olgan mashg‘ulotlarga ijobiy qarashadi. Ular nutqning turli shakl va funktsiyalarini biladilar, ulardan foydalanadilar va kerak bo‘lganda ularni turli xil muloqot holatlarida moslashtiradilar. Bu kompetensiya, shuningdek, axborot olish uchun turli xil aloqa vositalari va kanallardan mustaqil foydalanish qobiliyatini o‘z ichiga oladi; ta’lim olishi va rivojlanishida foydalanish uchun kerakli ma'lumotlarni qidirish, tahlil qilish va tanlash, ularni tartibga solish, o‘zgartirish, saqlash qobiliyatini mustahkamlaydi. Ijtimoiy kompetensiya – bu bolaning belgilangan tartib va odob-ahloq qoidalariga rioya qilgan holda tengdoshlari va kattalar bilan birgalikda ishlash qobiliyati. Bolalar boshqalarni hurmat qilishni va ularning aytganlarini hisobga olishni o‘rganadilar. Guruhlarda samarali ishlash uchun zarur bo‘lgan xulq-atvor qoidalariga amal qiladilar. Muammoli vaziyatlarda ular yoshi va individual rivojlanish xususiyatlariga mos ravishda ularni hal qilish harakatlarini amalga oshiradilar. Ular tobora ko‘proq o‘zlarini guruhning bir qismi sifatida ko‘radilar va o‘z huquq hamda majburiyatlari borligini tushunadilar. Ular individual farqlarga ochiq. Bolalar boshqalar bilan uyg‘unlikda yashashlari mumkin. Ular turli insonlar bilan muloqot qilishadi va atrofdagilarning madaniy jihatdan xilma-xilligini tan oladilar, ularga yordam beradilar va qo‘llab-quvvatlay oladilar. Shaxsiy kompetensiya ("Men" konsepsiyasini yaratish). Shaxsiy kompetensiyani rivojlantirish orqali bola maktabgacha yoshda shakllanadigan va butun hayoti davomida takomillashib boradigan bir qator xususiyatlarni namoyish etadi. Bu kompetensiya bolaning o‘z-o‘ziga g‘amxo‘rlik qilish uchun mas'uliyatni o‘z zimmasiga olish qobiliyatini hamda kundalik hayotini boshqarish va barqaror sog‘lom turmush tarzini amalda qo‘llash mahoratini o‘z ichiga oladi. 18 Bolalar hayotdagi o‘z o‘rnini biladilar, o‘zlarining, shuningdek, boshqalarning farovonligi haqida g‘amxo‘rlik qilishga o‘rganadilar. Bola mustaqil va u o‘ziga ishonadi. O‘zining kuchli va zaif tomonlarini biladi, ularni bartaraf etish ustida ishlay boshlaydi. U o‘zining boshqalardan farqli tomonlarini tushunadi. O‘z g‘oyalarini ilgari suradi va targ‘ib qila oladi; o‘zi uchun qaror qabul qilishni o‘rganadi. U qanday tanlashni biladi, o‘z oldiga maqsadlar qo‘yadi. O‘z harakatlari uchun tashabbus va mas’uliyatni namoyon qiladi. O‘zining yaxshi ko‘rgan narsasi, qiziqishlari, his-tuyg‘ulari bilan o‘rtoqlashadi. O‘sib borayotgan jismoniy, kognitiv, hissiy va ijtimoiy ehtiyojlarini qondiradi. O‘z ehtiyojlarini bildiradi va ularni qondirishni biladi, o‘zini boshqara oladi; sog‘lom turmush tarzi qoidalariga, madaniy-gigiyenik tartib qoidalarga rioya qiladi, jismoniy tarbiya bilan shug‘ullanadi, o‘z salomatligi uchun mas’uliyatni namoyon qiladi. Bilish kompetensiyasi bilim olish, o‘qish va o‘rganish; mustaqil ravishda izlanish, tahlil qilish va atrofolamni tushunish uchun kerakli ma'lumotlarni tanlash qobiliyatini o‘z ichiga oladi. Harakat va o‘zaro munosabatlar orqali bolalar bilim olish va o‘rganish strategiyalarini ishlab chiqadilar. Ular atrofolamdagi yangi ob’yektlarni o‘rganadilar va kashf etadilar. Boshqalar bilan o‘yin va o‘zaro muloqot jarayonida ular kuzatadilar va tajriba o‘tkazadilar. Ular muammolarni tushunish va hal qilish uchun yangi imkoniyatlar topadilar. Ular o‘zlarining kashfiyotlari bilan o‘rtoqlashadilar va asta-sekin mustaqil, o‘z-o‘zini boshqaradigan, tahlil qila oladigan va ijodkor shaxsga aylanadilar. Bolalar muammoni hal qilishga e'tibor qaratishlari, muammolarni hal qilish strategiyalarini ishlab chiqishlari va atrofdagi dunyoni tushunish va tushuntirish uchun maqsadlar qo‘yishda kognitiv qobiliyatlarini ishga solishlari mumkin. Bolalar o‘rganishga bo‘lgan qiziqishlarini davom ettirishlari, o‘rganishdan zavqlanishlari va o‘rganganlarini baham ko‘rishlari, kashfiyotlarini boshqalar bilan bo‘lishishlari mumkin. Bolaning rivojlanish sohalari kompetensiyalari Bolaning kompetensiyalari bola rivojining quyidagi sohalarida belgilanadi: 19  jismoniy rivojlanish va sog‘lom turmush tarzining shakllanishi;  ijtimoiy-hissiy rivojlanish;  nutq, muloqot, o‘qish va yozish malakalari;  bilish jarayonining rivojlanishi;  ijodiy rivojlanish. «Jismoniy rivojlanish va sog‘lom turmush tarzini shakllantirish» sohasi kompetensiyalari «Jismoniy rivojlanish va sog‘lom turmush tarzining shakllanishi» sohasidagi o‘quv-tarbiyaviy faoliyat yakunlanganidan so‘ng 6-7 yoshli bola:  o‘z imkoniyatlari va yoshi bilan bog‘liq jismoniy rivojlanish me’yorlariga mos ravishda jismoniy faollik ko‘rsatadi;  turli harakatchanlik faolligini uyg‘un ravishda va maqsadli bajarishni biladi;  turli hayotiy va o‘quv vaziyatlarida mayda motorika ko‘nikmalaridan foydalanadi;  o‘z harakatlarini hissiyot va sezgi organlari yordamida boshqaradi;  shaxsiy gigiena malakalarini qo‘llaydi;  sog‘lom turmush tarzi va ovqatlanish asoslarini biladi;  xavfsiz hayotiy faoliyat asoslari qoidalariga rioya qiladi. «Ijtimoiy-hissiy rivojlanish» sohasi kompetensiyalari «Ijtimoiy-hissiy rivojlanish» sohasidagi o‘quv-tarbiyaviy faoliyat yakuniga etganidan so‘ng 6-7 yoshli bola:  o‘z «Men»i va boshqa insonlarning hayotiy faoliyat muhitidagi roli to‘g‘risida tasavvurga ega bo‘ladi;  o‘z hissiyotlarini boshqaradi va ularni vaziyatga mos ravishda ifodalaydi;  o‘zgalarning hissiyotlarini farqlaydi va ularga mos ravishda javob beradi;  kattalar va tengdoshlar bilan vaziyatga mos ravishda muloqot qiladi;  murakkab vaziyatlardan konstruktiv chiqish yo‘llarini topadi. 20 « Nutq, muloqot, o‘qish va yozish malakalari» sohasi kompetensiyalari «Nutq, muloqot, o‘qish va yozish malakalari» sohasidagi o‘quv-tarbiyaviy faoliyat yakuniga etganidan so‘ng 6-7 yoshli bola:  nutqni eshitadi va tushunadi;  o‘z nutqida to‘g‘ri talaffuz, qulay grammatik shakllar va xilma-xil gap konstruksiyalaridan foydalanadi;  ikkinchi tilni o‘rganishga qiziqish namoyon qiladi;  ikkinchi tilni egallash bo‘yicha dastlabki bilimlarini ko‘rsatadi;  badiiy adabiyot asarlariga qiziqish namoyon qiladi;  so‘zning lug‘aviy, bo‘g‘inli va fonetik tuzilishi to‘g‘risida tasavvurga ega bo‘ladi;  turli ma’no shakllarini mustaqil ravishda tuzish va so‘zlab berishni biladi;  yozishning dastlabki malakalari va vositalaridan foydalanishni biladi. «Bilish jarayonining rivojlanishi» sohasi kompetensiyalari Bilish jarayonining rivojlanishi sohasidagi o‘quv-tarbiyaviy faoliyat yakuniga etganidan so‘ng 6-7 yoshli bola:  bilim olishga faol qiziqishni namoyon etadi;  o‘quv va hayotiy faoliyat uchun axborotni mustaqil ravishda topadi va undan foydalanadi;  predmetlar, voqealar va ko‘rinishlar o‘rtasidagi oddiy aloqalarni tushunadi va ularni yaxlit bir butunlik sifatida idrok qiladi;  raqamlar, hisob-kitobni biladi va ularni hayotda qo‘llaydi;  makon, shakl va vaqtga mos ravishda ish tutadi;  elementar matematik hisoblashlarni amalga oshiradi;  atrof muhitdagi voqea-hodisalar va ko‘rinishlarni kuzatadi hamda tadqiq qiladi; 21  atrof muhitga nisbatan ehtiyotkorona va g‘amxo‘r munosabatni namoyon etadi. «Ijodiy rivojlanish» sohasi kompetensiyalari «Ijodkorlik» sohasidagi o‘quv-tarbiyaviy faoliyat yakuniga etganidan so‘ng 6-7 yoshli bola:  san’at va madaniyatga qiziqish namoyon qiladi;  milliy an’analarni qadrlaydi va ularni kundalik hayotning bir qismi sifatida idrok etadi;  san’atning muayyan turini afzal ko‘rishini mustaqil ravishda ifodalaydi;  olingan bilim va ko‘nikmalardan turli hayotiy vaziyatlarda o‘z ijodiy rejalarini tuzish va tatbiq qilish uchun foydalanadi;  insonning dunyoni o‘zgartirishdagi yaratuvchanlik rolini tushunadi. O‘quv-tarbiyaviy faoliyat O‘quv-tarbiyaviy faoliyat O‘zbekiston Respublikasining ilk va maktab yoshidagi bolalarni rivojlantirishga oid davlat talablari asosida amalga oshiriladi. Maktabgacha ta’lim tashkiloti o‘quv va tarbiyaviy faoliyatini o‘quv yillari bo‘yicha tashkil qiladi. O‘quv yili 2 sentyabrda boshlanadi va 31 maygacha davom etadi. 1 iyundan 31 avgustgacha MTTda yozgi sog‘lomlashtirish davri tashkil etiladi. O‘quv-tarbiyaviy faoliyat guruhning kundalik ish tartibiga tayanadi va unda pedagog tomonidan rejalashtirilgan kundalik harakatlar, bolalar o‘yinlari, bo‘sh vaqt va o‘quv-tarbiyaviy faoliyat turlari navbatma-navbat amalga oshiriladi.O‘quv- tarbiyaviy faoliyat ta’lim va ijtimoiy ehtiyojlar (salomatlik, ovqatlanish va xavfsizlik)ni qondirish maqsadida bolaning yoshi va individual rivojlanishiga asoslanuvchi o‘quv rejasiga muvofiq olib boriladi. O‘quv-tarbiyaviy faoliyat bola hayoti va uning atrofini o‘rab turgan muhitdan kelib chiquvchi yagona bir butun mavzuga birlashtiriladi. O‘quv-tarbiyaviy faoliyatni rejalashtirish ta’lim sharoitlariga bog‘liq holda integratsiya, xilma-xillik va moslashuvchanlik tamoyillaridan tarkib topadi. O‘quv-tarbiyaviy faoliyatda quyidagi rejalashtirish turlari mavjud: 22  yillik mavzuli (tematik);  haftalik. Rejalashtirishda faoliyatning maqsadlari, mavzusi, mazmuni va turlari ifodalanadi. Faoliyat turini tanlashda nafaqat o‘quv-tarbiyaviy faoliyatning umumiy maqsadlari, balki rivojlanish sohalari bo‘yicha maqsadlar, faoliyat mazmuni va turlarini integratsiyalash ham hisobga olinadi. Rejalashtirishda kun tartibini hisobga olish zarur. Kun tartibi ish sur’atini belgilaydi va bolaga bir faoliyatdan boshqasiga oson o‘tishda yordam berishi lozim. SHuni yodda tutish joizki, o‘yin maktabgacha yoshdagi bolalarning asosiy faoliyati hisoblanadi. Kun tartibini tuzishda kunduzgi uyqu, dam olish vaqti va sayrga chiqish vaqti hisobga olinadi. Yillik mavzuli rejada har bir yosh guruhi uchun oy mavzulari va hafta mavzulari aks ettiriladi. Maktabgacha ta’lim tashkiloti hudud yoki boshqa xususiyatlarni hisobga olgan holda o‘zining yillik mavzuli rejasini tuzishga haqli. Mazkur mavzuli reja maktabgacha ta’lim tashkilotining «Pedagogik kengashi»da tasdiqlanadi. Haftalik reja yillik mavzuli rejaga asoslanadi va haftaning kichik mavzulari, shuningdek, mazkur mavzu bo‘yicha o‘tkaziladigan tadbirlarni o‘z ichiga oladi. Haftalik reja barcha rivojlanish sohalari bo‘yicha maqsadlarni belgilash, tegishli markazlarni tayyorlash, mashg‘ulotlarni hafta mavzusiga mos ravishda taqsimlashga yo‘naltirilgan. Hafta mavzusi barcha erkin faoliyat markazlari orqali o‘tishi lozim. Haftalik rejada guruhdagi va sayr vaqtidagi didaktik va harakatli o‘yinlar rejalashtiriladi. Bolalar bilan olib boriladigan ishning mazmuni va izchilligi faoliyat turi (faol faoliyat / passiv faoliyat; individual faoliyat / kichik guruhda / katta guruhda; tarbiyachi rahbarligi ostida o‘tadigan faoliyat / bola rahbarligi ostida o‘tadigan faoliyat) va uni o‘tkazish joyi (xona ichidagi faoliyat / ko‘chadagi faoliyat)ni hisobga olgan holda rejalashtirilishi kerak. Haftalik reja xilma-xil va moslashuvchan bo‘lishi lozim. Boshqacha aytganda, ob- havo o‘zgarishi va bolaning qiziquvchanligini hisobga olgan holda 23 rejalashtirilayotgan faoliyat boshqasiga almashtirilishi yoki faollik vaqti biroz ko‘proq yoxud kamroq vaqtga mo‘ljallanishi mumkin. Masalan, agar tarbiyachi bahorgi gullagan bog‘ga borishni rejalashtirgan bo‘lsa-yu, ob-havo juda yomg‘irli bo‘lsa, bu tadbirni xonada o‘tkazishning imkoni bo‘lgan boshqa tadbirga almashtirishi mumkin. Haftalik reja — bu tarbiyachining ish jurnali va mashg‘ulotlar ishlanmasidan tashkil topadi. Tarbiyachining ish jurnali quyidagi bo‘limlarni o‘z ichiga oladi:  titul varag‘i;  guruhning iliq va sovuq davrdagi kun tartibi;  ertalabki badan tarbiya kompleksi;  guruhda sentyabrdan avgustgacha bo‘lgan ta’lim jarayonini rejalashtirish tarkibiga ertalabki suhbat, sayr, kunning ikkinchi yarmi kiradi;  haftalik ish tahlili;  ilovalar. Mashg‘ulotlar konspektlarida maqsad, faoliyatning qisqacha ta’rifi, zarur jihozlar ifodalanadi. Mazkur konspektlar tavsiyaviy hususiyatga ega va tarbiyachi tomonidan ijodiy o‘zgartirilishi mumkin. Bolaning rivojlanish sohalari bo‘yicha yutuqlari Davlat o‘quv dasturi bola rivojiga individual yondashuv, uning shaxsini hurmat qilish, uning manfaatlari, ehtiyojlari va rivojlanish darajasini hisobga olish, hissiy qulaylik borasida g‘amxo‘rlik qilish, erkin ijodiy o‘zini o‘zi ko‘rsatishi uchun sharoitlar yaratishga intilishni nazarda tutadi. Rejalashtirish bilan birga bola rivojlanishini kuzatib borish pedagog faoliyatida muhim ahamiyat kasb etadi. Pedagog bolani va uning o‘zini tutishi sabablarini yaxshiroq tushunish, bola rivojini, uning ichki dunyosini ko‘rish, qo‘llab-quvvatlash, rivojlanish yo‘llarini belgilash, ehtiyoj va manfaatlarini aniqlash uchun bola hayotini muntazam kuzatib boradi. Pedagogik kuzatuvlar asosida ta’lim faoliyatini rejalashtirish ishlab chiqiladi va takomillashtirib boriladi.Bolaning individual rivojlanishini kuzatish uchun O‘zbekiston Respublikasining ilk va maktab yoshidagi bolalar rivojlanishiga oid Davlat talablarida aks ettirilgan sohalar va soha ostilari hamda kutilayotgan 24 natijalar, olingan malaka va ko‘nikmalar tahlil qilinadi. Bolaning rivojlanish xaritasi 3 dan 7 yoshgacha bo‘lgan davrni o‘z ichiga oladi, har bir bola uchun individual tarzda yiliga uch marta to‘ldiriladi. Maktabgacha ta’lim tashkilotidan chiqishda 6-7 yoshdagi bolaning maktabga tayyorlik xaritasi to‘ldiriladi (faqat maktabgacha tashkilot bitiruvchilari uchun).Maktabga tayyorlik deganda bolada umumiy kompetensiyalar va rivojlanish sohalari kompetensiyalarining shakllanganligi tushuniladi. Bu xarita maktabgacha ta’lim tashkilotining har bir bitiruvchisi uchun to‘ldiriladi. Unda Davlat dasturiga muvofiq rivojlanishning beshta sohasi (bola kompetensiyalari) bo‘yicha kutilayotgan natijalar ifodalanadi.Tarbiyachiga u yoki bu natija qanday darajada aks etayotganini belgilash taklif etiladi. Rivojlanishning beshta sohasi (bola kompetensiyalari) umumlashtiriladi va tavsiya hamda takliflar ko‘rinishida ota-onalar e’tiboriga havola etiladi. Rivojlantiruvchi muhitni tashkil qilish Maktabgacha ta’lim tashkilotida rivojlantiruvchi muhitni tashkil etishda bolalarning o‘ziga xos belgilarga ega bo‘lgan yoshga doir xususiyatlari va ehtiyojlarini hisobga olish muhim ahamiyat kasb etadi. Rivojlantiruvchi muhit mazmuni:  maktabgacha ta’lim tashkilotining ko‘rgazmali-rivojlantiruvchi muhiti mazmuni madaniy-tarixiy qadriyatlarga: milliy va mintaqaviy an’analar; tabiat, iqlimdan kelib chiquvchi xususiyatlarga mos bo‘lishi lozim;  muhit mazmuni birlamchi dunyoqarash asoslarini shakllantirish, bolaning muvaffaqiyatli ijtimoiy moslashuviga yordam berishi lozim. 25 2.2 -§. Pedagogik kompetentlikni shakllantirishda zamonaviy ta’lim texnalogiyasining konseptual asoslari Bugungi kunda har bir zamonaviy pedagogning o’z oldiga qo’ygan asosiy maqsadi har tomonlama yetuk komil insonni voyaga yetkazish hisoblanadi. Bu maqsad yo’lida har bir pedagog o’z ustida astoydil ishlamoqda. Bugungi kunda pedagoglarimizni bilim salohiyatini va faoliyatini rivojlantirishda pedagogik kompetentlik yordam beradi. Bo`lajak o`qituvchilarning kommunikativ kompetentligini shakllantirish muvaffaqiyati, kasbini san’at darajasiga olib chiqib, o‘nlab, yuzlab shogirdlar tayyorlaganligi uchun berilgan unvondir. Yoki ma’lum bir dunyoga yangi ko‘z bilan qayraydigan, uddabiron, ishning ko‘zini biluvchi, buyuk kelajagimiz poydevorini quruvchi va yuksaltiruvchi mutaxassis kadrlarni tayyorlash Respublikamiz pedagoglari oldida turgan eng muhim va mas’uliyatli vazifadir. Pedagog o‘z ixtisosligi bo‘yicha ta’lim va tarbiya ishlari yuzasidan jamiyat oldida mas’uldir. U muntazam ravishda o‘z kasbiy tayyorgarligini takomillashtirib borish bilan birgalikda o‘qituvchi, muallim, ustoz, tarbiyachi, pedagog huquqiga ega bo‘lishi, aniqrog‘i, kommunikativ kompetensiya egasi bo‘lishi lozim. Endilikda o‘qituvchi uchun o‘zi tanlagan kasb, fan, mutaxassislik borasidagi amaliy va nazariy bilimlarni puxta egallash kamlik qilib qoldi. U har qanday vaziyatda ta’lim-tarbiyani yangi-yangi usul va metodlarini o‘z faoliyatida qo‘llay olishi, bir 26 so‘z bilan aytganda, kompetensiya egasi bo‘lishi lozim. “Kompetensiya” tushunchasi, kompetensiya nuqtai nazaridan yondoshuv, kompetensiya egasi, bu atamalarning mazmuni haqida to‘xtalish uchun, eng avvalo, Hozirgi zamonaviy pedagogikamizda pedagogik kompetentli o’qituvchilik faoliyatini sifatli va samarali tashkil etilishini ta’minlovchi omil sifatida qaraladi. Bugungi kunda o’qituvchining kompetentligi qaysi mezonlar bilan belgilanishini o’rganish muhim bo’lmoqda . Zamonaviy jamiyat ta’lim tizimi oldiga yuqori malakali, intiluvchan, raqobatbardosh, tashabbuskor, ma’naviy va jismoniy sog’lom shaxslarni tarbiyalab berish talabini qo’ymoqda. 2017 – 2021 - yillarda O’zbekiston Respublikasini yanada rivojlantirish bo’yicha harakatlar strategiyasida ‘’yuksak bilimli va intelektual rivojlangan avlodni tarbiyalash, oliy ta’lim muassasalarida kompetentli ilmiy - pedagogic kadrlar zaxirasini barpo etish’’ vazifasi belgilandi. Shu o’rinda savol tug’iladi – ‘’Kompetentli pedagog’’ kim? Uning shakllanish jarayoni qanday kechadi kabi savollar tug’iladi. Shu nuqtai nazardan ‘’kompetentlik’’ va ‘’kompetensiya’’ tushunchalar mazmun mohiyatini aniqlashimiz muhim hisoblanadi. Har bir o’qituvchi ham ‘’kompetentlik’’ tushunchasi nimani anglatishini va bu tushuncha ‘’kompetensiya’’ tushunchasidan qanday farq qilishini bilavermaydi. ‘’Kompetentlik’’ tushunchasi pedagogning ma’lumoti, bilimi, ko’nikmasi, qobilyati, salohiyati va ish tajribasini o’z ichiga oladi. Boshqacha qilib tushintirsak, uning ma’lum bir ish turini bajarish qobiliyati hisoblanadi. Aslida, bu ikki atama bir-biriga o’xshash hisoblanadi, bir-biriga yaqin ma’nolarni anglatadi. ‘’Kompetensiya’’ bilimlarning umumiyligi va ularning odamlarda mavjudligini bildirsa, kompetentlik – esa bu bilimlarni ish jarayonida ishlatish ya’ni amalda qo’llash ma’nolarini anglatadi. Kompentensiya - o’rganilgan va mavjud ma’lumot, bilim, ko‘nikmalarni tanish hamda notanish vaziyatlarda qo’llay olish qobilyati hisoblanadi. Kompetentlik kompentensiya tushunchasiga nisbatan kengroq tushuncha hisoblanib, ta’lim – tarbiya beruvchining ma’lumoti, bilim, mahorati, 27 ko’nikmasi, qobilyati, salohiyati, mehnat faoliyati va ish tajribasini o’z ichiga oladi. Kompetentlik jarayonida mavjud bilimlarni amalda qo’llab ko’rsatib berish jarayoni kompentensiya deb aytsak ham bo’laveradi. Shu o’rinda yana bir ma’lumot kompetentlik tushunchasi professionallik tushunchasi bilan yonma-yon tushuncha bo’lib bir qarashda bir-biriga o’xshashdek bir-ikkinchisini to’ldirayotgandek bo’lib tuyuladi. Lekin yaxshilab e’tibor berib qaralganda bu ikkala so’z bir- biridan tubdan farq qiladi. Professionallik deganda mavjud bilimlardan tashqari, balki mehnatga, kasbga bo’lgan munosabat, ishning o’ziga xos tomonlari tushuniladi. Rivojlangan kompetensiyalar tezda seziladi, chunki professional o’qituvchi o’z bilim, ko’nikma va malakalarini doimo rivojlantirishga harakat qiladi, aniq maqsad va natijalarga erishishga harakat qiladi. Ishchan qadriyatlarni ishlab chiqaradi va ular ko’p hollarda ish jarayonining talablariga mos keladi. Kompetentlik esa biroz murakkab tushuncha hisoblanadi. Chunki kompetentlik nafaqat bilimlarning mavjudligini, balki shu bilan birga ularni amalda qo’llay olish qobilyatini ham taqazo etadi. Kompetentlikni faqat keng qamrovli baholash va kuzatish jarayonida aniqlash mumkin. Professionallik va kompetentlik tushunchalari umumiy xususiyatga ega. Shuni esdan chiqarmaslik kerakki hamisha ham belgilangan talablar va standartlarga to’liq mos keladigan mutaxassislar ham haqiqiy professionallar bo’lavermaydi, chunki hamma mutaxassislar ham o’z bilim va ko’nikmalarini amalda qanday to’g’ri qo’llashni bilishmaydi. Shuning uchun ko’p hollarda bunday pedagogik jarayon va faoliyat samarasiz bo’lib qolaveradi. Kasbiy pedagogik kompentensiyalarni bir necha turlarga ajratish mumkin. Ularninng har birini alohida quyidagicha turlarga ajratish maqsadga muvofiq hisoblanadi: Maxsus pedagogik kompentesiya – pedagogik faoliyatni kerakli darajada amalga oshirish uchun yetarli ma’lumotga ega bo’lish hisoblanadi. Bundan tashqari ta’lim-tarbiya beruvchining o’z kasbiy darajasini munosib baholay 28 olishi va mutaxassis sifatida o’z rivojlanishini belgilash qobilyatini ham o’z ichiga oladi. Ijtimoiy pedagogik kompentensiya – ijtimoiy maqom darajasi o’qituvchining hamkasblari bilan munosabatlarini samarali qurishi, birgalikdagi harakatlarni rejalashtirish va shu jarayonni olib borish qobilyatini belgilaydi. Samarali aloqa ko’nikmalari , pedagogik madaniyat va faoliyat natijalari uchun javobgarlik – bularning hammasi ijtimoiy pedagogik kompentensiyaning tarkibiy qismlari hisoblanadi. Shaxsiy pedagogik kompentensiya- bu pedagogik jarayonni to’g’ri tashkil etish qobilyati bo’lib, vaqtni tog’ri taqsimlay olish, o’z-o’zini rivojlantirishga intilish uning eng asosiy tarkibiy qismlari hisoblanadi.Shaxsiy pedagogki kompentensiyaning yuqori darajasiga ega bo’lgan hodimlar charchashga kamroq moyil bo’ladilar. Vaqt bosimida ishlarini va vaqtlarini to’g’ri taqsimlab ishlashga qodir bo’ladilar.Kompentensiyaning har bir turi ko’nikmalar, bilimlar, malakalar, ko’nikmalar to’plamini o’z ichiga oladi. Har bir pedagogda ular turli darajadalarda, ko’rinishda va turli holatlarda namoyon bo’ladi. Har bir pedagogning xizmat vazifalarini bajarishida uning hatti-harakatlari ko’rsatkichlariga e’tibor berib, u yoki boshqa kompentensiyalar qanday rivojlanganligini aniqlash mumkin bo’ladi. Shu o’rinda quyidagicha savol berish o’rinli hisoblanadi. Kompetentlik qanday shakllanadi? O’qituvchining kompetentligini shakllantirish uchun asosiy narsa bu maxsus kasbiy ta’lim hisoblanadi. Kelajakda amaliyotda olingan bilim va ko’nikmalarni boshlang’ich kompentensiya darajasini to’ldiradi. Ilmiy hodimlarning qarashlari va ilmiy izlanishlariga ko’ra bularning barchasini quyidagicha formula shaklida taqdim etishimiz mumkin. KOMPETENTLIK=BILAMAN+QILA OLAMAN+ISTAYMAN+MEN QILAMAN. Kasbiy kompentensiyani shakllantirish va rivojlantirish bosqichma-bosqich va doimiy tarzda amalga oshiriladigan murakkab jarayon hisoblanadi. Bu bosqichlarni quyidagicha taqdim etish mumkin: 29  Maxsus ma’lumot olish.  Amaliy bilim va ko’nikmalarga ega bo’lish.  Malak oshirish, maxsus kurlar va treninglarda ishtirok etish.  Kasbiy tajribaga ega bo’lish.  O’z sohasida yuksak natijalarga va albatt professionallikka erishish.  Tajriba almashish vs to’plash, yangi ma’lumot, bilim va ko’nikmalarni egallash bilan pedagogning kompetentligi rivojlanadi va albatta mustahkamlanadi. Jarayonning ijobiy natijalari ko’p jihatdan pedagogning shaxsiy sifatlariga bog’liqdir. Pedagogning samarali faoliyatini qanday qilib tez va mustaqil ravishda tekshirish mumkin? Bu jarayonni qanday baholash mumkin? Pedagoglarning kompetentligini baholash quyidagi tarkibiy qismlardan iborat bo’lgan tizimdir:  Pedagoglarning malaka darajasi - baholash uchun etalonga mos mezonlar ishlatiladi;  Mehnat unumdorligi va ish sifati;  Shaxsiy xususiyatlarni ta’lim yo’nalishiga mosligi va muvofiqligi;  Qo’shimcha bilim, ko’nikma va malakalar mavjudligi;  Pedagogning shaxsiy o’sishi va kasbiy rivojlanishga bo’lgan istagi; Pedagoglarning kompetentligini baholashda xatti-hrakatlarning ko’rsatkichlariga asoslanib ish tutish samarali hisoblanadi. Aynan shu narsa kompentensiya va kompetentlik tushunchalari orasidagi farqlar nimani anglatishini aniq va to’liq ko’rsatib beradi. Hodimlarning malakasini baholash muntazam, mustaqil, maqsadli, shaffof, aniq mezonlarga ega bo’lishi zarur. Kompetentlik nima ekanligini tushungandan so’ng uning darajalarini aniqlash qiyinchilik keltirib chiqarmaydi. Kompotentlik modelini yaratish bo’yicha quyidagi ketma-ketlikni taklif etishimiz mumkin. 1-bosqich – lavozim yo’riqmasini ishlab chiqish. Ushbu bosqichda lavozim uchun zarur bo’lgan kompentensiyalar turlarini aniq ko’rsatish muhim hisoblanadi. 2-bosqich – tekshirish sur’atini aniqlash. Bu ta’lim muassasasining o’ziga xos xususiyatlariga va kadrlar almashinuviga bog’liq. 30 3-bosqich – har bir o’rin uchun taqqoslash asosida sinov yoki imtihonni o’tkazish tartibini tasdiqlash. 4-bosqich – sinov yoki imtihondan o’tish. 5-bosqich – ma’lumotlarni o’rganish, tahlil qilish va ularni yaxlit tizim holiga keltirish. 6-bosqich – baholash natijalari to’g’risida qaror qabul qilish, qo’shimcha o’qishga yuborish, mustaqil o’qib o’rganish, boshqa lavozimga o’tish, ishdan bo’shatish. 7-bosqich – hisobot davrida ta’lim tashkilotining vakolati va ishini baholash samaradorligini yakuniy tahlilini qilish. 8-bosqich – xavf-xatar va to’siqlar bo’yicha ish namunasini to’liq ishlab chiqish va amaliyotga tatbiq etish. Xususiy yoki asosiy kompentensiyaga ega bo’lish uchun qanday vakolatlarga ega bo’lish har qanday ishda qo’llanilishi zarur. Ular esa albatta o’z o’rnida ta’lim dargohining qadriyatlariga bog’liqdir. ( strategiya , axloq kodeksi , ichki tartib qoidalar , ijro intizomi va hokazo.) Shaxsiy samaradorlik kompentensiyalari pedagogning shaxsiy fazilatlari bilan bir qatorda o’z ichiga quyidagilarni ham oladi:  Yetuklik, o’sishga bo’lgan intilish , masalan, kasbiy qadriyatlarni izlab topish, ijodiy qobilyat;  Yetarli darajada o’zini-o’zi anglash va o’ziga nisbatan bo’lgan ishonch;  Ish faoliyatiga moslashuvchanlik va faoliyat jarayonini o’zgartirish istagi;  Har bir muassasada ish etiketini bilish;  Har qanday vaziyat va jarayonda ham stressga qarshi o’z-o’zini boshqarish;  Har doim ta’lim jarayoniga va ta’lim muassasasiga mos tushadigan tashqi ko’rinishda ya’ni imidjda bo’lish; O’qituvchilarning boshqaruv kompotentligi sifatida guruhiy ish , rahbrlik, hamkorlik, murabbiylik, rasmiy vakolatlardan foydalanish kabi mezonlar ko’rsatadi. MTT ta’limva tarbiya jarayonining tamoyillari quyidagilardan iborat: 31 Bolalikni o‘ziga xos qadriyat ekanligini tan olish. Bolalik – bu muhim ahamiyatga molik yosh va hayotiy davr. Bolalikning o‘ziga xos xususiyati - bu bolalarning ta’lim olish tajribasi natijasida kattalardan ko‘ra ko‘proq o‘rganish va o‘zgarish qobiliyatiga ega ekanligidir. Bolalik – bu baxtli bolalik huquqi tan olinadigan, bola rivojlanishining muhim bosqichi. Bolaning huquqi, individualligi va rivojlanish imkoniyatlarini hisobga olish. Barcha bolalar katta imkoniyat egasi bo‘lib dunyoga keladi va har biri tug‘ma iste’dodga ega. Har bir bola o‘ziga xos individualdir. Barcha bolalar o‘z salomatligi va farovonligini himoya qilish, mustahkamlash, shuningdek, sifatli maktabgacha ta'limdan teng foydalanish huquqiga ega. Bolalar, shu jumladan, alohida ehtiyojli bolalar ta'lim jarayonining faol ishtirokchisi sifatida tan olinadi va faoliyat turini tanlash, rejalashtirishda ishtirok etish, bilimga bo‘lgan tabiiy qiziqishlarini qondirish orqali ularning ta’lim olishi va rivojlanishiga hissa qo‘shadi. Har bir bolaning har tomonlama rivojlanishi va farovonligini ta'minlash. MT-parvarish, ta'lim va tarbiyadagi uyg‘un jarayondir; u bolaning barcha rivojlanish sohalarida rivojlanishini ta'minlaydi; bu ta’lim va tarbiya jarayonida barcha rivojlanish sohalarining o‘zaro bog‘liqligini , shuningdek, ta’lim olishning turli xil va har tomonlama imkoniyatlari va har bir sohasi bo‘yicha integratsiyani ta'minlash zarurligini belgillaydi. Bolaning sog‘lig‘ini saqlash, mustahkamlash va xavfsiz muhitni ta'minlash. Bolaning turli ehtiyojlarini, shu jumladan, harakatga bo‘lgan ehtiyojini qondirish; faol o‘yinlar va kundalik jismoniy mashqlar orqali bolalar o‘zlarining his- tuyg‘ularini, yirik va mayda motorika ko‘nikmalarini rivojlantiradilar; harakatda atrof-olamni o‘rganadilar va turli predmetlarni boshqaradilar; o‘z tanasining ta’sir va imkoniyatlarini farqlay oladilar, unga g‘amxo‘rlik qilishni va sog‘lom turmush tarzini qabul qilishni boshlaydilar. O‘yin orqali ta’lim olish va rivojlantirish. O‘yin maktabgacha yoshdagi bolalarga ta’lim berishda muhim yondashuvdir. O‘yin quvonch keltiradi va bolalarni rag‘batlantiradi, ularga yangi ko‘nikma va bilimlarni o‘rganishga, o‘zini va 32 atrofidagi dunyoni bilishga imkon beradi. MT bolaning o‘yin huquqini tan oladi, o‘yinning bola uchun muhimligini va uning individual rivojlanishi, ta’lim olishi va farovonligiga ko‘maklashishdagi pedagogik imkoniyatlari tan oladi. MTTning oila, mahalla, maktab bilan hamkorligi. Bolaning farovonligi uning oila a’zolari va yaqinlaring MTT ahamiyatini tushunishiga bog‘liq. Ota-onalar va mahalliy hamjamiyat o‘quv dasturida ta’lim va tarbiya jarayoniga qatnashishga jalb qilinganda va o‘z hissasini qo‘shganda bolalar yaxshiroq ta’lim oladilar va rivojlanadilar. Milliy, tarixiy va madaniy an’analar, ma’naviy boyliklarni tan olish va boshqa xalqlar madaniyatiga hurmatda bo‘lish. Bolalarning o‘z milliy madaniyati, tili, an'analarini hurmat bilan e'tirof etilganda ular yaxshiroq ta’lim oladilar va rivojlanadilar. Davlat o‘quv dasturi milliy va mintaqaviy madaniy xususiyatlarni hisobga olgan holda tuziladi. Maktabgacha ta'lim tashkilotida bolaning rivojlanishini qo‘llab-quvvatlash – bu jamoaviy ish bo‘lib, uni amalga oshirishga maktabgacha ta’lim tashkiloti direktori mas’uldir. Ushbu tamoyillar maktabgacha ta’lim tashkiloti ta’lim va tarbiya jarayonining asosini tashkil etadi, pedagoglarga davlat o‘quv dasturini rejalashtirish va amalga oshirishda, har bir bolaga ta’lim berish va rivojlantirish bo‘yicha pedagogik va amaliy qarorlar qabul qilishda qo‘llanma bo‘lib hisoblanadi. Yuqoridagilarni o’rganib chiqib shuni aytamanki har bir pedagogda kompetentlik qobilyati albatta bo’lishi kerak. Bundan kelib chiqqan holda kompetentlik talablariga javob bermaydigan har bir hodimni qo’shimcha mashg’ulotlariga yuborish, o’z ustida ishlashga jalb qilish, ta’lim muassasasi faoliyatiga asoslangan holda treninglar o’tkazish maqsadga muvofiq hisoblanadi.Ya’ni bugungi kunda har bir pedagogga alohida yondashib, ularni rivojlantirish ta’lim tizimimizning ustuvor g’oyalaridan biri hisoblanadi. Kompetentlikni rivojlantirish bosqichma- bosqich va uzliksiz tarzda amalga oshiriladigan murakkab jarayon hisoblanadi. Bu jarayon talabalar oliy ta’lim 33 muassasasiga ilk qadam qo’ygan kunlaridan boshlanadi. Ya’ni pedagogik talabalik davridanoq tajribali ustozlar yordamida va nazorati ostida amalga oshirilib boriladi. Ish faoliyati boshlanganda esa pedagoglar o’rganilgan nazariy ma’lumotlarni amaliyotda qo’llaydilar. Xulosa Bugungi kunda maktabgacha ta’lim mazmunini takomillashtirishda o‘ziga xos metodik, pedagogik, psixologik tayyorgarlik bilan ishlash davr taqazosiga aylandi. Chunki maktabgacha ta’lim mazmunini takomillashtirish keng ma’noli tushuncha bo‘lib, uni samarali amalga oshirish maktabgacha ta’lim tashkiloti binosining holati, tarbiyachi-pedagoglar, tarbiyachi yordamchilari, ota-onalar hamda bolalarning ta’lim jarayonidagi ishtiroki innavatsion bo‘lishi lozimligini talab etadi. “Ilk va maktabgacha yoshdagi bolalar rivojlanishiga qo‘yiladigan Davlat talablari” hamda “Ilk qadam” Davlat o‘quv dasturi asosida kompentensiyaviy yondashuv jarayonida pedagogik-psixologik, metodik, badiiy adabiyotlar soni va sifati, har bir yosh guruhiga mos va xos adabiyotlar bilan boyitib borish ham muhim masaladir. Bolalarni o‘ynab turib o‘ylashga undovchi muammoli vaziyatlarni o‘yinlarda aks ettiruvchi ta’limiy rivojlantiruvchi o‘yin markazlari tashkil etish va ular faoliyatini muvofiqlashtirishda ota-onalar va jamoatchilikning jalb qilinishi va boshqa shu kabi omillar maktabgacha ta’lim mazmunini oshiradi Maktabgacha yoshdagi (6-7 yosh) bolaning umumiy kompetensiyalari Kommunikativ kompetensiya–muloqot vositalaridan turli vaziyatlarda foydalana bilish ko‘nikmasi. 34 O‘yin kompetensiyasi – bolaning o‘yin jarayoni va uni tashkil qilishda tajriba, bilim va ko‘nikmalardan ijodiy foydalanishi. O‘quv-tarbiyaviy jarayon uchun asos hisoblanadi. Ijtimoiy kompetensiya – hayotiy vaziyatlarda kattalar va tengdoshlar bilan muloqotda axloq qoidalari va me'yorlariga rioya qilgan holda o‘zini tuta olish mahorati. Bilish kompetensiyasi – atrofdagi olamni ongli ravishda idrok qilish va olingan bilim, ko‘nikma, malaka va qadriyatlardan o‘quv va amaliy vazifalarni hal qilish uchun foydalanish. Bolaning rivojlanish sohalari kompetensiyalari Bolaning kompetensiyalari bola rivojining quyidagi sohalarida belgilanadi:  jismoniy rivojlanish va sog‘lom turmush tarzining shakllanishi;  ijtimoiy-hissiy rivojlanish;  nutq, muloqot, o‘qish va yozish malakalari;  bilish jarayonining rivojlanishi;  ijodiy rivojlanish Maktabgacha ta’limning sifat va samaradorligiga erishishda bolalarning kundalik faoliyatini mazmunli va qiziqarli tashkil etish, bo‘sh vaqtlardan unumli foydalanish, qobiliyatlarini aniqlash va shunga qarab jarayonga ijodiy yondashish, bolalar uchun o‘tkazilgan mashg‘ulotlar va manbalarni bolalar va jamiyat ehtiyojlariga javob beradigan holatga keltirish maqsadida ratsional va tizimli tahlil qilishni ko‘zda tutadi. Buning uchun innovatsion usullardan biri bo‘lgan “Keys- stadi” texnalogiyasidan maktabgacha ta’lim tashkilotida ham foydalanish bolalarni faol ta’lim olishga undaydi. Bu usulni qo‘llash orqali tarbiyachi bolani berilgan savolga to‘g‘ri javob berishga o‘rgatadi. Bolalarga ko‘proq kitob o‘qib berish yoki kitob sovg‘a qilish ularni so‘z boyligini oshirish bilan bir qatorda xotirasi va tafakkurini o‘stiradi. Bu o‘rinda O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti 35 Sh.M.Mirziyoyev tomonidan ilgari surilgan 2019-yil 20-martdagi “Yoshlar ma’naviyatini yuksaltirish va ularni bo‘sh vaqtini mazmunli tashkil etish borasidagi 5 muhim tashabbusning 4- chisi “Kitobxonlikni keng targ‘ib qilish”ni MTTdan boshlash zarurligini ta’kidlash lozim. Tarbiyachilar vazifasi bolalar uchun qiziqarli bo‘lgan va ularning ijodiga keng erkinlik beradigan ta’lim imkoniyatlarini ta’minlashdan iborat bo‘lib qoladi. Foydalanilgan adabiyotlar 1."Ilk qadam" davlat o'quv dasturi O'zbekiston Respublikasi Maktabgacha ta'lim vazirligining 2018-yil 7-iyuldagi 4-sonli hay'at yig'ilishi qarori bilan tasdiqlangan va nashr etilgan. 2. Мактабгача ёшдаги болалар илк ривожланишига қўйиладиган Давлат талаблари . 3.O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Sh.M Mirziyoyev tomonidan 2019-yil 20- martda “Yoshlar ma’naviyatini yuksaltirish va ularning bo‘sh vaqtini mazmunli tashkil etish bo‘yicha 5 ta muhim tashabbus 4.Maktabgacha ta'lim muassasalarida qisqa muddatli guruhlar faoliyatini tashkil etishda tarbiyachilarni tayyorlash bo'yicha trening moduli. T.: 2017-y. 5."Bolangiz maktabga tayyormi?" O'z. Res. Xalq ta'limi vazirligi Respublika ta'lim markazi, Ma'rifat-Madadkor nashriyoti. 36 1-ILOVA Ta’lim dasturi (quyida – Dastur) – MTT davlat o‘quv dasturiga asosan muayyan yosh guruhida tashkil etiladigan ta’lim va tarbiya jarayonini amalga oshirishga xizmat qiluvchi muhim hujjat bo‘lib, u davlat talablariga asosan kutilayotgan natijalarga erishishni ta’minlashi lozim.Dastur – muhim vosita bo‘lib, uning yordamida pedagoglar davlat talablariga muvofiq muayyan yosh guruhidagi bolalar uchun ta’lim va tarbiya jarayonini tashkil etishning eng maqbul va samarali shakl, metod hamda yo‘llarini belgilaydi.Dastur majburiy qism hamda ta’lim va tarbiya jarayoni ishtirokchilari tomonidan shakllantiriladigan qismdan tashkil topadi. Har ikki qism ilk va maktabgacha yoshdagi bolalar rivojlanishiga qo‘yiladigan davlat talablarini amalga oshirish nuqtai nazaridan o‘zaro bir-birini to‘ldiruvchi hamda zaruriy hisoblanadi.Dasturning majburiy qismi barcha beshta rivojlanish sohasi: jismoniy rivojlanish va sog‘lom turmush tarzini shakllantirish; nutq, muloqot, o‘qish va yozish malakalari; bilish jarayonining rivojlanishi; ijtimoiyhissiy rivojlanish hamda ijodiy rivojlanishni amalga oshirishga kompleks yondashuvni ko‘zda tutadi.Dastur bolalarning o‘ziga xos sharoitlari, ta’lim ehtiyojlari va rivojlanish xususiyatlarini hisobga olgan holda, pedagog davlat 37 talablari asosida ta'limning individual pedagogik modelini qanday yaratishini ko‘rsatishi kerak. Dastur uchta asosiy bo‘limni qamrab oladi:  maqsadli – bu tushuntirish xati hamda dastur o‘zlashtirilishining rejalashtirilayotgan natijalarini o‘z ichiga oladigan bo‘lim;  mazmunli – bu dasturning umumiy mazmunini ifodalovchi va bolalar shaxsining to‘laqonli rivojlanishini ta’minlovchi bo‘lim;  tashkiliy – bu dasturning moddiy-texnik ta’minoti ta’rifini, ta’lim va tarbiyaning metodik materiallar va vositalar bilan ta’minlanganligini, kun tartibini, shuningdek, tadbirlar, bayramlar, rivojlantiruvchi muhitni o‘z ichiga oluvchi bo‘lim. Dastur MTTning pedagogik kengashida muhokama qilinadi va direktor buyrug‘i bilan tasdiqlanadi. TA’LIM DASTURIN IN G N AMUN AVIY TUZILMAVIY ELEMEN TLARI: 38 39 40 41

Bolani rivojlantirishga kompetensiyaviy yondashuv

Mundarija

 

Kirish……………………………………………………………………………...4

I BOB. Kompetensiya tushunchasi va kompetensiyaviy yondashuv  asosiy jihatlari…………………………………………………………………………….5

1.1-§.Kompetensiya tushunchasi, kompetensiya nuqtai nazaridan yondoshuv…………………………………………………………………………5

1.2-§.Bolani rivojlantirishiga kompetensiyaviy yondashuv asosiy jihatlari...…………………………………………………………………………..9

II BOB.Bolani rivojlantirishiga kompetensiyaviy yondashuv…....………………13

2.1-§.Maktabgacha yoshdagi bolalarga ta'lim berishda kompetensiyaviy yondashuv…………………………………………………………………………13

2.2-§.Pedagogik kompetentlikni shakllantirishda zamonaviy ta’lim texnalogiyasining  konseptual asoslari……………………………………………26

Xulosa …………………………………………………………………………….34

Foydalanilgan  adabiyotlar………………………………………………………..36

Ilovalar…………………………………………………………………………….37

 

Купить