Информация о документе

Цена 12000UZS
Размер 81.5KB
Покупки 0
Дата загрузки 12 Декабрь 2024
Расширение docx
Раздел Курсовые работы
Предмет Педагогика

Продавец

Bahrom

Дата регистрации 05 Декабрь 2024

228 Продаж

Bolaning maktab talimiga intelektual tayyorligini shakllanishi

Купить
O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY TA’LIM, FAN VA INNOVATSIYALAR VAZIRLIGI __UNIVERSITETI Ro’yxatga olindi №__________ Ro’yxatga olindi №__________ “_____” ____________20 y. “_____” ____________20 y. “___________________________ “ KAFEDRASI “_____________________________ “ FANIDAN KURS ISHI Mavzu:________________ Bajardi:_________________________________ Tekshirdi:_______________________________ ______________ - 20___ 1 Mavzu: Bolaning maktab talimiga intelektual tayyorligini shakllanishi MUNDARIJA Kirish………………………………………………………………………………. 3 I Bob. Bolaning maktab talimiga intelektual tayyorligi…………………………….. 5 1.1. Bolaning maktab ta’limiga tayyorligi tushunchasi…………………………….. 5 1.2. Maktabda o'qishga intellektual tayyorgarlik…………………………………. 13 II Bob. Bolalarning maktabda ta’lim olishga intelektual tayyorligini tashxislash va unga ta’sir etuvchi omillar………………………………………………………… 16 2.1. Bolalarni maktab ta’limiga intelektual tayyorlash shakllari va metodlari…….. 16 2.2. Bolalarning maktabda ta’lim olishga intelektual tayyorligini tashxislash usullari……………………………………………………………………………. 22 2.3. Bolalarning maktab ta’limiga intelektual tayyorgarligiga ta’sir etuvchi omillar…………………………………………………………………………….. 30 Xulosa…………………………………………………………………………….. 39 Foydalanilgan adabiyotlar………………………………………………………… 41 2 Kirish Maktabgacha ta’lim bosqichi uzluksiz ta’limning eng muhim, mas’uliyatli, bola tarbiyasi va ta’lim olishi poydevori, asoslari shakllanadigan bosqichidir. Maktabgacha ta’limning asosiy vazifalari bolalarni xalqning boy milliy, madaniy, tarixiy me`rosi va ma’naviy- axloqiy an’analari ruhida tarbiyalash, bolalarda milliy vatanparvarlik hislarini shakllantirish, maktabgacha yoshdagi bolalarda bilim olish ehtiyojini, o‘qishga intilish moyilliklarini shakllantirib, ularni muntazam ravishda ta’lim jarayoniga tayyorlash, bolalarning tafakkurini rivojlantirish, o‘zining fikrini mustaqil va erkin ifodalash malakalarini shakllantirish, bolalarning jismoniy va ruhiy sog`ligini ta’minlashdan iborat. Bu bosqichda bolalarni maktab ta’limiga tayyorlash masalasi eng dolzarb masalalardan sanaladi. Aynan shuni e’tiborga olgan holda bugungi kunda mamlakatimizda maktabgacha ta’lim sohasida, bolalarni maktab ta’limiga tayyorlash sohasida tub o‘zgarishlar amalga oshirilmoqda. Maktabgacha ta’lim sohasida Prezidentimiz Sh.M. Mirziyoyev faol tashabbusi bilan amalga oshirilayotgan ishlar, qabul qilinayotgan farmon va qarorlar muhim ahamiyat kasb etmoqda. Maktabgacha ta’lim vazirligining tashkil etilishi, Prezidentimiz tomonidan “2017-2021-yillarda maktabgacha ta’lim tizimini yanada takomillashtirish chora-tadbirlari to‘g‘risida”gi 2707-sonli Qaror (2016- yil, 29- dekabr), «Maktabgacha ta’lim tizimi boshqaruvini tubdan 3 takomillashtirish choratadbirlari to‘g‘risida»gi PF-5198-sonli Farmon (2017-yil 30-sentabr), O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining “Maktabgacha ta’lim muassasalari faoliyatini takomillashtirish to‘g‘risida” gi 528-sonli Qarori (2017- yil, 19-iyo‘l), “O‘zbekiston Respublikasi maktabgacha ta’lim tizimini 2030-yilgacha rivojlantirish Kontsepsiyasi” kabi rasmiy hujjatlarning qabul qilinishi maktabgacha ta’lim tizimida ta’lim sifati va samaradorligini oshirishda alohida o‘rin egallamoqda. Bolalarni maktab ta’limiga tayyorlash o‘zining bir qator mezonlariga ega. Bu jarayonda bolalarni jismoniy, aqliy, ruhiy, irodaviy va ma’naviy jihatdan maktabga tayyorlash ularning maktab ta’limida zo‘riqmasligi, ta’limning uzluksizligi va samaradorligini ta’minlovchi asoslardandir. Maktabgacha ta`lim yoshidagi bolalarni maktab ta’limiga tayyorlash jarayonini takomillashtirishda bo‘lajak pedagoglarning ilmiy va uslubiy ta’minlanganligi, uning kasbiy tayyorgarligi asosiy masalalardan sanaladi. Ayniqsa, bolalarning jismoniy xususiyatlari, antropometrik ko‘rsatkichlari, aqliyirodaviy jihatlari, ruhan maktabga tayyorligi ularning intellektual va jismoniy jihatdan maktab ta’limiga moslashishi, fanlarni zo‘riqishlarsiz o‘zlashtirishida ahamiyatli sanaladi. Bolalarni maktabga tayyorlashda bu boradagi metodik bilimlarga tayanish, aniq tizim va ketma-ketlikka asoslanish muhim ahamiyatga ega. Bolalarning maktab ta'limiga tayyorgarligi muammosi so'nggi paytlarda turli ixtisoslikdagi tadqiqotchilar orasida juda mashhur bo'ldi. Kurs ishining maqsad va vazifalari: Bolaning maktab talimiga intelektual tayyorganligini shakllanishi haqidagi ma’lumotlarni umumlashtirish va qisqacha 4 tavsiflash. Bolaning maktab ta’limiga tayyorligi tushunchasi. Maktabda o'qishga intellektual tayyorgarlik. Bolalarni maktab ta’limiga intelektual tayyorlash shakllari va metodlari ni tahlil qilish. Bolalarning maktabda ta’lim olishga intelektual tayyorligini tashxislash usullari.Bolalarning maktab ta’limiga intelektual tayyorgarligiga ta’sir etuvchi omillar haqidagi malumotlarni o’rganish va tahlil qilish. Kurs ishi ob’yekti va predmeti: Maktabda o'qishga intellektual tayyorgarlik. Bolalarni maktab ta’limiga intelektual tayyorlash shakllari va metodlari Bolalarning maktabda ta’lim olishga intelektual tayyorligini tashxislash usullari. Bolalarning maktab ta’limiga intelektual tayyorgarligiga ta’sir etuvchi omillar Kurs ishning tadqiqot uslubi va uslubiyoti: Ilmiy ommabop manbalardan to’plangan ma’lumotlar tahlil qilib,xulosa va takliflar qilish. Kurs ishi tuzilishi: Bajarilgan kurs ishi kirish qismi, asosiy qism va qilingan xulosalardan iborat. Ishda o’rganilishi e’tiborga olingan ma’lumotlar tushunarli ravishda ifodalash uchun chizma jadvallar va rasmlar berildi.Ishga qo’yilgan maqsadga erishishi uchun to’plangan adabiyotlar manbalarning nomlari va elektron manzillari keltirildi I Bob. Bolaning maktab talimiga intelektual tayyorligi 1.1. Bolaning maktab ta’limiga tayyorligi tushunchasi. O‘zbekiston Respublikasida maktabgacha ta’lim to‘g‘ri sidagi Nizomga muvofiq bola maktabgacha ta’limni uyda, ota-onalarning mustaqil ta’lim berishi orqali yoki doimiy faoliyat ko‘rsatadigan maktabgacha ta’lim tashkilotlarida, shuningdek, maktabgacha ta’lim tashkilotlariga jalb qilinmagan bolalar uchun maktabgacha ta’lim tashkilotlarda, maktablarda, mahallalarda tashkil etilgan maxsus guruhlar yo ki markazlarda oladi. Bu yerda ular haftada 2-3 marta shug‘ullanishadi. 5 Ota-onalarga maktabgacha ta’lim shaklini tanlash huquqi beriladi. 6-7 yosh li bolaning maktab ta’limiga tayyorligini aniqlashda maktabgacha yosh dagi bolalar ta’lim tarbiyasi bilan shug‘ullanuvchilar asosiy shart hisoblanmish – bolaning maktabga tayyorligi maktabgacha va maktab davridagi hayot tarzi hamda faoliyati uchun ko‘prik vazifasini utashini, oila yoki maktabgacha ta’lim tashkilotdagi ta’lim-tarbiya sharoitlarida maktab ta’limiga ozorsiz o‘tkazishni ta’minlash zarurligini hisobga olishlari lozim. Maktabgacha yosh dagi bolaning maktab ta’limiga utishi hamisha uning hayoti, axloqi, qiziqishi va munosabatlarida anchayin jiddiy o‘zgarishlarni yuzaga chiqaradi. Shuning uchun bolani yoki uyda yok maktab ta’limiga tayyorlash, uni uncha qiyin bo‘lmagan bilim, tushuncha, ko‘nikma va malakalar bilan tanishtirish nkerak bo‘ladi. Yetakchi mutaxassislarning fikriga ko‘ra, «Maktabga tayyorgarlik» tushunchasi bolani maktabga tayyorlashning quyidagi yo‘nalishlarini o‘z ichiga oladi:   jismoniy ;  shaxsiy ( ruhiy );  aqliy  maxsus tayyorgarlik . Jismoniy tayyorgarlik bolaning sog ‘ lomligi , harakat ko ‘ nikmalari va sifati , qo ‘ l mushaklari va ko ‘ rish - motor muvofiqligi rivojlanganligi bilan izohlanadi . Shaxsiy tayyorligi , atrof - muhitga , kattalarga , tengdoshlariga , o ‘ simliklar dunyosiga , tabiiy hodisalarga munosabati , shaxsiy madaniyatning shakllanganligini nazarda tutadi . Aqliy 6 tayyorgarlik bolaning obrazli va mantiqiy fikrlashi , bilimga qiziqishi , mustaqilligi , o ‘ zini - o ‘ zi nazorat qilishi hamda o ‘ quv faoliyatini kuzatish , eshitish , eslab qolish , solishtirish kabi asosiy turlarini bilishini o ‘ z ichiga oladi . Bolaning maktabda ta’lim olishi samarasi uning ona tilinibilishiga va nutqni qanchalik rivojlanganligiga ko‘proq bog‘liq bo‘ladi. Chunk butun o‘quv faoliyati shularga, ya’ni nutqiy-mantiqiy rivoji, bolaning kattalarning yordam isiz mustaqil fikrlashi, til malakasining rivojlanganligi, hikoya qilish, mulohaza yuritish, o‘z tasavvurini izohlay olish, tushunarli qilib ba yon etish kabi omillar asosiga quriladi. Shuningdek, bolaning maktabda ta’lim olishi uchun amaliy intellekt rivoji, ya’ni uning namunani chizish, aytib turiladigan ba yon iy topshiriqni bajarishi ham muhim sanaladi. Va nihoyat, maxsus tayyorgarlik bolani savodxonlikka o‘rgatish va uning maktabning 1-sinf o‘quv dasturi materialini yetarli darajada egallash haqidagi tushunchasini shakllantirishni nazarda tutadi. Bolalarni maktabda o‘qitishning samaradorligi ko‘p jihatdan ularning tayyorgarlik darajalariga bog‘liq bo‘ladi. Maktabda o‘qishga tayyorgarlik – maktabgacha ta’lim tashkiloti va oilada maktabgacha ta`lim yosh idagi bolaga qo‘yiladigan talablar orqali aniqlanadi. Bu talablarning o‘ziga xos tomoni o‘quvchining yangi ijtimoiypsixologik o‘rni bilan bog‘liq. Bola o‘z oldiga qo‘yiladigan vazifalarni bajarishga tayyorlangan bo‘lishi lozim. Maktabga kirish bola hayotidagi odatiy turmush tarzi, atrofdagilar bilan munosabat tizimining o‘zgarishiga aloqador muhim davrdir. Bola hayotida birinchi bor markaziy o‘rinni ijtimoiy ahamiyatga ega bo‘lgan o‘quv faoliyati egallaydi. Unga odatiy bo‘lgan 7 erkin o‘yin faoliyatidan farqli ularok, endi ta’lim majburiy bo‘ladi va birinchi sinf o‘quvchisidan 4 ta jiddiy munosabat talab qilinadi Ta’lim faoliyatining etakchi turi sifatida bolaning kundalik hayot jara yon ini qayta quradi: kun tartibi o‘zgaradi, erkin o‘yinlar vaqti kiskaradi. Bolaning mustaqilligi va uyushganligi, uning ishchanligi va intizomlilikka talablar jiddiy ravishda ortadi. Maktabgacha yosh dagi bolalikka nisbatan o‘quvchining o‘z xatti-harakati, majburiyatlarini bajarishga shaxsiy ma’suliyati ancha-muncha ortadi. Bolalarni maktabga tayyorlash, birinchidan bolalar bog‘chasida tarbiyaviy ishni maktabgacha ta`lim yosh idagi bolalarni umumiy, har tomonlama rivojlantirishning yuqori darajasini ta’minlaydigan, ikkinchidan bolalarni maktabning boshlang‘ich sinflarida o‘zlashtirishlari lozim bo‘lgan o‘quv fanlarini egallashga maxsus tayyorlashni ta’minlaydigan qilib tashkil etilishini nazarda tutadi. Shunga ko‘ra zamonaviy psixologik-pedagogik adabi yo tda (A.V.Zaparojets, A.A.Venger, G.M.Lyamina, G.G.Petrogenko, J.V.Taruntaeva va boshqalar) tayyorgarlik tushunchasi bola shaxsining rivojlantirish sifatida aniqlanadi va ikkita o‘zaro bog‘langan jihatlarda: «Maktabga o‘qishga umumiy psixologik tayyorgarlik» va «Maxsus tayyorgarlik» tarzida ko‘rib chiqiladi. Maktabga umumiy tayyorgarlik MTT ning maktabgacha tarbiya yosh idagi bolalarni har tomonlama tarbiyalashga oid davomli, maqsadga muvofiq ta’limtarbiyaviy ishning muhim yakuni sifatida namo yon bo‘ladi. Maktabga umumiy tayyorgarlik bolaning maktabga borish vaqtiga kelib aqliy, ma’naviy, estetik va jismoniy rivolanishda erishgan shunday darajasidirki, u bolaning maktab ta’limining yangi 8 sharaoitlariga va o‘quv materialining ongli egallashga faol kirib borishlari uchun zarur asosni yaratadi. Umumiy tayyorgarlik bola maktab ta’limiga utish davriga kelib erishadigan psixik rivojlanishning muayyan darajasi bilan ifodalanadi. Psixologik tayyorgarlik tushunchasi maktab ta’limi nuqtai nazaridan 1-sinfga bora yo tgan bola psixik rivojlanishidagi muhim sifat ko‘rsatkichlarini muvaffaqiyatli jamlaydi. Maktab ta’limiga psixologik tayyorgarlik bolaning o‘qishga intilishi o‘quvchi bulish ishtiyoq i da bilish faoliyati va tafakkur operatsiyalarining yetarlicha yuqori darajasi bolaning o‘quv faoliyati elementlarini egallashi, iroda va ijtimoiy rivojlanishning muayyan darajasida namo yon bo‘lishda asoslangan tayyorlikni o‘z ichiga oladi. Bolani maktabga psixologik tayyorgarligining barcha komponentlari bolani sinf jamoasiga olib kirish, maktabda o‘quv materialini ongni faol egallash keng doiradagi maktabga oid majburiyatlarni bajarishni kamrab oladi. Bolani maktabga maxsus ravishda tayyorligi maktabda o‘qishga umumiy psixologik tayyorligiga qo‘shimchadir. U bolada matematika va ona tili kabi o‘quv fanlarini o‘rganish uchun zarur bo‘lgan maxsus bilim, ko‘nikma va malakalarning mavjudligiga ko‘ra aniqlanadi. Maktabgacha ta’lim tashkilotida bolalarda eng oddiy matematika tasavvurlarini tarkib toptirish, nutqni o‘stirish hamda savodni egallashga tayyorlanish yuzasidan o‘tkaziladigan jadal ish bolalarni maktabda o‘qishga maxsus tayyorlashning zarur darajasini ta’minlaydi. Maktabga qatnaydigan bola yangi turmush tarziga kishilar bilan o‘zaro munosabatning yangi tizimiga, faol aqliy faoliyatga tayyorlangan bo‘lishi darkor. U yangi jiddiy majburiyatlarni uddalashi 9 uchun jismoniy rivojlanishda muayyan darajaga erishgan bo‘lishi kerak. Bolaning maktabda (o‘qishga axloqiy-irodaviy tayyorgarlik) umumiy tayyorligi mazmunida bir necha o‘zaro bog‘langan jihatlar mavjud bo‘lib, ulardan muhimlari ma’naviy, irodaviy, aqliy, jismoniy tayyorgarlikdir. Bolaning maktabda o‘qishga axloqiy-irodaviy tayyorligi. Maktabda o‘qishga axloqiy-irodaviy tayyorlik bolaning maktabgacha bolalik oxiriga kelib axloqiy xatti-harakat, iroda, axloqiy hissi yo tlar va ong rivojida unga yangi ijtimoiy nuqtai nazarni faol egallashiga hamda o‘zining o‘qituvchi va sinfdoshlari bilan o‘zaro munosabatlarini axloqiy asosda qurishga imkon beradigan darajaga erishishida ifodalanadi. Axloqiy irodaviy tayyorlik katta maktabgacha ta`lim yosh idagi bola shaxsiy xulq-atvori rivojining muayyan darajasida namo yon bo‘ladi. Bu munosabatda bolaning maktabgacha tar`lim yosh i davomida rivojlanadigan o‘z xulq-atvorini boshqari qobiliyati: qoidani yoki tarbiyachi talablarini ongli bajarish, daf’atan asabiylashib ketishga erk bermaslik, qo‘yilgan maqsadga erishishda qat’iyatni namo yon qilish, kerakli ishni o‘ziga tortadigan, ammo maqsaddan chalg‘itadiganiga qarshi o‘larok bajarish ko‘nikmasi va shu kabilar e’tiborga loyiqdir. Bo‘lajak o‘quvchi xulq-atvoridagi ixti yo riylikning rivojlanish asosini maktabgacha ta`lim yosh i oxiriga kelib tarkib topadigan sabablar, o‘zaro buysunuvchilari tashkil qiladi. Maktabga axloqiy- irodaviy 10 tayyorlikning tarkib topishida, shuningdek, katta maktabgacha ta`lim yosh idagi bola shaxsiy xulq-atvoridagi mustaqillik uyushganlik va intizomlilik kabi xususiyatlar ahamiyatlidir. Mustaqillik bilan uzviy bog‘langan xulq- atvor qoidalarini bajarish, yangi sharoitlarda harakatning to‘g‘ri, odatiy usullaridan foydalanish, yordam berishga tayyorlik qobiliyatidir. Mustaqillik va xulqatvordagi uyushganlik intizomlilik bilan xulq-atvordagi maqsadga yo‘nalganlikda, o‘z faoliyatini maktabgacha ta’lim tashkilotda qabul qilingan qoidalarga muvofiq ongli tashkil eta bilishda, faoliyat natijasiga erisha bilish va uni nazorat qilish, o‘z xulq-atvorini boshqa bolalarniki bilan muvofiqlashtirish, o‘z xatti-harakatlari uchun shaxsiy ma’suliyatni his qilishda o‘z ifodasini topadi. Maktabga axloqiyirodaviy tayyorlikning boshqa muhim tarkibiy qismi bolaning katta yosh lilar va tengqurlari bilan o‘zaro munosabatlarini qoidalarga muvofiq tashkil eta bilishdir. Tajribaning ko‘rsatishicha, maktabdagi o‘qish sharoitlariga moslashish oldingi yillarda bolalarda «jamoatchilik» sifatlari: do‘stlarga nisbatan xayrixoh, hurmat bilan munosabatda bo‘lish, tashkilotchilik ko‘nikmalari, xushmuomalalik, g‘amxo‘rlik bildirish, o‘zaro yordam ga hozirlikning qanchalik muvaffaqiyatli shakllantirilganligiga bevosita bog‘liqligini ko‘rsatadi. Bola xulq-atvorida jamoachilik hislarida bunday majmuaning mavjudligi uning maktabga axloqiy tayyorgarligining 11 ko‘rsatkichi bo‘la oladi va yangi jamoada tengqurlari bilan muomalada ko‘tarinki, ijobiy ruhni yuzaga keltiradi. Maktabga axloqiy-irodaviy tayyorlik, shuningdek, axloqiy hissi yo t va bola ongi rivojining muayyan darajasi bilan ham ifodalanadi. Bu o‘rinda eng ibratlisi bolalarning axloqiy xulq-atvorining ijtimoiy ahamiyatini tushunish, ularda o‘z xatti- harakatlarini mustaqil baholash qobilyatini rivojlantirish, ma’suliyat, haqgo‘ylik, insoniylik va fuqarolik hissi yo tlari elementlarini shakllantiridir. Axloqiy-irodaviy tayyorlik tarkibiga maktabgacha ta`lim yosh idagi bolaning mehnatga munosabatini ifodalovchi sifatlar majmui ham kiradi. Bu mehnat qilish ishtiyoq i , atrofdagilar mehnatiga hurmat, zarur mehnat malakalarini egallashdir. Bolaning mak t abda o‘qishga aqliy t ay y orligi. Maktabga aqliy tayyorlikning muhim tarkibiy qismi maktabga o‘qishga kira yo tgan bolada atrof, dunyo haqida yetarlicha keng bilish boyligining mavjud bo‘lishidir. Bilimlarning bu fondi o‘qituvchi o‘z ishini tashkil etishda tayanadigan zarur asos hisoblanadi. Bolani maktabga aqliy tayyorligida bolalar egallagan bilimlarning sifati ahamiyatlidir. Bilimlar sifatining ko‘rsatkichi birinchi navbatda ularni bolalar tomonidan ongli egallaganligi; tasavvurlarining aniq va tabaqalashtirilganligi; oddiy tushunchlar mazmuni va hajmining to‘liqligi; o‘zlariga tushunarli o‘quv va amaliy vazifalarni hal etishda bilimlarni mustaqil qo‘llay olish qobiliyatlari; muntazamlilik, ya’ni maktabgacha ta`lim yosh idagilarning narsa va hodisalar o‘rtasidagi tushunarli, muhim aloqa hamda munosabatlarni aks ettira bilish qobiliyatidir. Bola maktabga aqliy tayyorgarligining tarkibiy qismi bola bilish faoliyatini muayyan 12 darajada rivojlangan bo‘lishidir. Bu o‘rinda, birinchidan, bilish jara yon ining o‘sib boruvchi ixti yo riyligi; materialni ma’no jihatdan ixti yo riy eslab qolish va takror ifodalash, narsa va hodisalarni rejali idrok etish, qo‘yilgan bilish va amaliy masalalarni maqsadga muvofiq hal etish qobiliyati va shu kabilar; ikkinchidan, bilish jara yon lari sifatini oshirish: sezgilarning aniqligi, idrokning to‘liq va tabaqalashtirilganligi, eslab qolish va takror ifodalashning tez va aniqligi; uchinchidan, bolada atrof-dunyoga bilish munosabatlari, bilimlarni egallash va maktabda o‘qishga intilishning mavjudligi muhim ahamiyat kasb etadi. Maktabga aqliy tayyorlikni shakllantirishda bo‘lajak o‘quvchi tafakkur faoliyatining umumiy darajasi muhim ahamiyatga ega. MTTning bolalarni aqliy tarbiyalashga oid olib bora yo tgan muntazam, maqsadga muvofiq ish sharoitlarida bolalarda (faoliyat) tafakkur faoliyatida narsalarning ko‘p tomonlama tahlil qilish qobiliyati, ijtimoiy tarkib topgan sensor etalonlardan fan hamda hodisalar xususiyat va sifatlarini tadqiq qilishda foydalana bilish narsa va hodisalardagi asosiy aloqa, bog‘liq lik, belgilarni aniqlash asosida oddiy umumlashtirishlar qilish qobiliyati, o‘xshashlik va farqlanuvchi belgilarni izchil ajratish asosida narsalarni qi yo slashni amalga oshirish ko‘nikmasi tarkib toptiriladi. Bo‘lajak o‘quvchilarda aqliy faoliyatning elementar mustaqilligi: o‘z amaliy faoliyatni mustaqil rejalashtirish va uni reja asosida amalga oshirish ko‘nikmasi, oddiy bilish vazifasini qo‘yish va uni hal etish ko‘nikmasi va shu kabilar rivojlantiriladi. Maktabda aqliy tayyorlik, shuningdek, bolalar tomonidan o‘quv faoliyati elementlarining egallab olinishini ham o‘z ichiga oladi. Bolalar muntazam ta’lim sharoitlarida 13 maktabgacha bolalik oxiriga kelib, o‘quv faoliyatining asosiy tarkibiy qismlarini: tushunarli o‘quv vazifasini qabul qilish, tarbiyachining ko‘rsatmalarini tushunish va aniq bajarishni ishni kattalar tomonidan ko‘rsatilgan usullaridan foydalanib bajarib bir natijaga erishish, o‘z faoliyati, xulq-atvori, topshiriqlarni bajarish sifati ustidan nazorat qilish ko‘nikmasini, o‘zining va boshqa bolalarning ishlariga tankidiy baho berish qobiliyatini, egallab olishlari kerak. Nutqning qanchalik yuqori darajada rivojlangan bo‘lishi bola maktabga aqliy tayyorgarligining muhim tarkibiy qismi hisoblanadi. Tovushni aniq talaffuz qilish, lug‘atning boyligi, o‘z fikrini mantiqiy va grammatik to‘g‘ri ba yon qila bilish, madaniy nutq muomalasi – bularning barchasi maktabda muvaffaqiyatli o‘qishning zaruriy sharti hisoblanadi. Aqliy tayyorlik tarkibiga, shuningdek, savodning boshlang‘ich asoslari, oddiy matematik tasavvurlar, ona tili yetarlicha keng bilim, ko‘nikma va malakalar doirasi ham kiradi. Shunday qilib, maktabdagi o‘qishga aqliy tayyorlik bolalarni aqliy va nutqiy rivojlantirishning o‘zaro bog‘langan tarkibiy qismlardan tarkib topadi. Bilish faoliyati, bilish qiziqishlari, bola tafakkuri usullari, atrof dunyo haqidagi anglangan tizimlashtirilgan tasavvurlar hamda elementlar tasavvurlar, nutq va elementar o‘quv faoliyati umumiy darajasining birligi bolalarda maktabdagi o‘quv materialini egallashga aqliy tayyorlikni vujudga keltiradi. Bolaning mak t abda o‘qishga jismoniy t ay y orligi. Bolaning maktabda o‘qishga jismoniy tayyorligi o‘qishning muvaffaqiyatli bo‘lishida katta ahamiyatga egadir. Maktabga chiqish munosabati bilan bola turmush tarzining qayta qurilishi, kun tartibining o‘zgarishi, 14 jiddiy o‘quv mehnati, darslarning davomiyligi undan sezilarli jismoniy zo‘r berishni talab qiladi. Maktabga jismoniy tayyorlik ko‘pgina tarkibiy qismlardan tashkil topadi. Bu, birinchi navbatda, bola salomatligining yaxshi bo‘lishi, organizmning chiniqqanligi, ma’lum darajada chidamliligi va ish qobiliyati, kasalliklarga qarshilik ko‘rsata olishidir. Bolalarni maktabga tayyorlashda barmoq mayda muskullarining rivojlanishi alohida o‘rin egallaydiki, bu yo zuvni muvaffaqiyatli egallashning zaruriy shartidir. Maktabga jismoniy tayyorlik,shuningdek, bola tomonidan madaniy gigiyenik malakalarni egallanishini, ularda shaxsiy gigiyena qoidalariga rioya qilish odatini tarbiyalashni nazarda tutadi. Jismoniy tayyorlik bolada maktabga yetuklikni shakllantirishning zarur tarkibiy qismi hisoblanadi. Maktabga yetuklikni aniqlashda bola sog‘ligining holati va organizmning biologik yetukligini baholash (antropometrik ko‘rsatkichlar, suyak, mushak, nafas olish va yurak-tomir tizimining) rivojlanganligini nazarda tutuvchi ko‘p omilli tahlildan, maktabga funksional tayyorlikning, «Maktabga yetuklik»ning asosiy ko‘rsatkichi va, eng avvalo, bir qator fiziologik funksiyalarining rivojlanish darajasini baholashdan foydalaniladi. Bularga: partada anchagina uzoq muddat o‘tirish uchun zarur bo‘ladigan tormozlanish qobiliyatining rivojlanganligi; harakatlarni yaxshi boshqarish, jumladan, yo zish va rasm solishga aloqador grafik vazifalarni bajarishda zarur bo‘ladigan barmoqlarning mayda harakatlari; ijobiy va tormozlanishiga xos shartli aloqalarni nisbatan tez hosil qilish hamda mustahkamlash, shuningdek, ikkinchi signal tizimning yetarlicha rivojlanganligi kiradi. Bolalarni tekshirish ularni 15 maktabda olti yosh dan o‘qishlari mumkinligini aniqlash imkonini beradi. Bolalarning maktabga jismoniy tayyorliklarini tekshirish natijasi ko‘pchilik bolalarda uning asosiy ko‘rsatkichlari me’yor atrofida ekanligini va hatto undan ilgarilashini ko‘rsatdi. Kun tartibi, chiniqtiruvchi muolajalar, muntazam jismoniy tarbiya mashg‘ulotlari, xilma-xil harakatli o‘yinlar va jismoniy mashqlar, faol harakat rejimi bolalarning maktabda o‘qishga jismoniy tayyorligini ta’minlashning zaruriy shartlari hisoblanadi. O‘zbekiston Respublikasida maktabgacha ta’lim to‘g‘risidagi Nizomga muvofiq bola maktabgacha ta’limni uyda, ota-onalarning mustaqil ta’lim berishi orqali yoki doimiy faoliyat ko‘rsatadigan maktabgacha ta’lim tashkilotlarida, shuningdek MTTlariga jalb qilinmagan bolalar uchun MTTlarda, maktablarda, mahallalarda tashkil etilgan maxsus guruhlar yoki markazlarda oladi. Bu yerda ular haftada 2-3 marta shug‘ullanishadi. Ota-onalarga maktabgacha ta’lim shaklini tanlash huquqi beriladi. 6-7 yoshli bolaning maktab ta’limiga tayyorligini aniqlashda maktabgacha yoshdagi bolalar ta’lim-tarbiyasi bilan shug`ullanuvchilar asosiy shart hisoblanmish - bolaning maktabga tayyorligi maktabgacha va maktab davridagi hayot tarzi hamda faoliyati uchun ko‘prik vazifasini o‘tashini, oila yoki MTTdagi ta’lim- tarbiya sharoitlarida maktab ta’limiga ozorsiz o‘tkazishni ta’minlash zarurligini hisobga olishlari lozim. Maktabgacha yoshdagi bolaning maktab ta’limiga o‘tishi hamisha uning hayoti, axloqi, qiziqishi va munosabatlarida anchayin jiddiy o‘zgarishlarni yuzaga chiqaradi. 16 Shuning uchun bolani yoki uydayoq maktab ta’limiga tayyorlash, uni uncha qiyin bo‘lmagan bilim, tushuncha, ko‘nikma va malakalar bilan tanishtirip kerak bo‘ladi. 1.2. Maktabda o'qishga intellektual tayyorgarlik Maktabda o'qishga intellektual tayyorgarlik fikrlash jarayonlarining rivojlanishi bilan bog'liq. Ob'ektlar va hodisalar o'rtasidagi bog'lanish va munosabatlarni tashqi yo'naltiruvchi harakatlar yordamida o'rnatishni talab qiladigan muammolarni hal qilishdan boshlab, bolalar ularni o'z ongida tasvirlar yordamida elementar aqliy harakatlar yordamida hal qilishga o'tadilar. Boshqacha aytganda, tafakkurning vizual-samarali shakli negizida fikrlashning vizual-majoziy shakli shakllana boshlaydi. Shu bilan birga, bolalar o'zlarining birinchi amaliy ob'ektiv faoliyati tajribasiga asoslangan va so'zda mustahkamlangan birinchi umumlashtirish qobiliyatiga ega bo'ladilar. Bu yoshda ham bola ob'ektlar, hodisalar va harakatlar o'rtasidagi aloqalarni aniqlash va ulardan foydalanishni talab qiladigan tobora murakkab va xilma-xil vazifalarni hal qilishi kerak. O'ynashda, chizishda, loyihalashda, o'quv va mehnat vazifalarini bajarishda u nafaqat o'rganilgan harakatlardan foydalanadi, balki ularni doimiy ravishda o'zgartirib, yangi natijalarga erishadi. Qiziqishning rivojlanishi bilan, fikrlashning kognitiv jarayonlari bolalar tomonidan atrofdagi dunyoni o'zlashtirish uchun tobora ko'proq foydalanilmoqda, bu ularning yangi amaliy faoliyati tomonidan ilgari surilgan vazifalardan tashqariga chiqadi. Bola o'z oldiga kognitiv vazifalarni qo'ya boshlaydi, kuzatilgan hodisalar uchun tushuntirishlar izlaydi . U o'zini qiziqtirgan savollarga aniqlik kiritish uchun o'ziga xos eksperimentga murojaat qiladi, hodisalarni kuzatadi, fikr yuritadi va xulosalar chiqaradi. Maktabgacha yoshda e'tibor o'zboshimchalik bilan bo'ladi. Diqqatning rivojlanishidagi burilish nuqtasi birinchi marta bolalar o'z e'tiborini ongli ravishda boshqara boshlashlari, uni muayyan narsalarga yo'naltirish va ushlab turish bilan bog'liq. Shu maqsadda katta yoshdagi maktabgacha tarbiyachi kattalardan qabul qilgan muayyan usullardan 17 foydalanadi. Shunday qilib, diqqatning ushbu yangi shakli - ixtiyoriy diqqatning 6- 7 yoshgacha bo'lgan imkoniyatlari allaqachon ancha katta. Shunga o'xshash yosh naqshlari xotira rivojlanishi jarayonida ham kuzatiladi. Bolaga materialni yodlab olish uchun maqsad qo'yilishi mumkin. U yodlash samaradorligini oshirishga qaratilgan usullardan foydalanishni boshlaydi: takrorlash, materialni semantik va assotsiativ bog'lash. Shunday qilib, 6-7 yoshga kelib, xotiraning tuzilishi yodlash va esda saqlashning o'zboshimchalik shakllarining sezilarli rivojlanishi bilan bog'liq sezilarli o'zgarishlarga uchraydi. Intellektual sohaning xususiyatlarini o'rganish xotirani o'rganishdan boshlanishi mumkin - bu fikrlash bilan uzviy bog'liq bo'lgan aqliy jarayon. Mexanik yodlash darajasini aniqlash uchun ma'nosiz so'zlar to'plami beriladi: yil, fil, qilich, sovun, tuz, shovqin, daryo tubi, buloq, o'g'il. Bola ushbu seriyani tinglagandan so'ng, eslab qolgan so'zlarni takrorlaydi. Takrorlashdan foydalanish mumkin - xuddi shu so'zlarni qo'shimcha o'qishdan keyin - kechiktirilgan ijroda, masalan, tinglashdan bir soat o'tgach. L.A. Venger 6- 7 yoshga xos bo'lgan mexanik xotiraning quyidagi ko'rsatkichlarini keltiradi: bola birinchi marta 10 tadan kamida 5 ta so'zni eslaydi, 3-4 o'qishdan keyin 9-10 so'zni takrorlaydi, 1 soatdan keyin u unutadi. ilgari takrorlangan 2 so'zdan ko'p bo'lmagan; materialni ketma-ket yodlash jarayonida "muvaffaqiyatsizliklar" paydo bo'lmaydi, agar tushuntirishlardan biridan keyin bola oldingi va keyinroq so'zlarni kamroq eslab qolsa (bu odatda ortiqcha ishning belgisidir). Usul A.R. Luriya aqliy rivojlanishning umumiy darajasini, umumlashtiruvchi tushunchalarni o'zlashtirish darajasini, o'z harakatlarini rejalashtirish qobiliyatini aniqlash imkonini beradi. Bolaga chizmalar yordamida so'zlarni eslab qolish vazifasi beriladi: har bir so'z yoki ibora uchun u qisqacha chizilgan chizilgan, keyinchalik bu so'zni ko'paytirishga yordam beradi, ya'ni. chizma so'zlarni eslab qolishga yordam beradigan vositaga aylanadi. Yodlash uchun 0-12 so'z yoki iboralar beriladi, masalan: yuk mashinasi, aqlli mushuk, qorong'u o'rmon, kun, qiziqarli o'yin, ayoz, injiq bola, yaxshi ob-havo, kuchli odam, jazo, qiziqarli hikoya. Bir qator so'zlarni tinglab, tegishli tasvirlarni yaratgandan so'ng 1,5-2 soat o'tgach, bola o'z chizmalarini oladi va ularning har birini qaysi so'z uchun qilganini eslaydi.Fazoviy 18 tafakkurning rivojlanish darajasi turli yo'llar bilan namoyon bo'ladi. Samarali va qulay texnika L.A. Venger "Labirint". Bola ma'lum bir uyga yo'l topishi kerak. Boshqa noto'g'ri yo'llar va labirintning o'lik uchlari qatorida. Bunda unga majoziy ma'noda berilgan ko'rsatmalar yordam beradi - u bunday narsalardan (daraxtlar, butalar, gullar, qo'ziqorinlar) o'tadi. Bola labirintning o'zida va yo'lning ketma- ketligini ko'rsatadigan sxemada harakatlanishi kerak, ya'ni. muammoning yechimi. Og'zaki-mantiqiy fikrlashning rivojlanish darajasini aniqlashning eng keng tarqalgan usullari quyidagilardir: a) "Og'zaki rasmlarni tushuntirish": bolaga rasm ko'rsatiladi va boladan unga nima chizilganligini aytib berishni so'raydi. Ushbu uslub bola tasvirlangan narsaning ma'nosini qanchalik to'g'ri tushunishi, u asosiy narsani ajratib ko'rsatishi yoki alohida tafsilotlarda yo'qolganligi, nutqi qanchalik rivojlanganligi haqida fikr beradi; b) "Hodisalar ketma-ketligi" - murakkabroq texnika. Bu bolaga ma'lum bo'lgan harakatlarning bosqichlarini tasvirlaydigan bir qator syujet rasmlari (3 dan 6 gacha). U ushbu chizmalardan to'g'ri qator qurishi va voqealar qanday rivojlanganligini aytib berishi kerak. Bir qator suratlar mazmunan turli darajadagi murakkablikka ega bo'lishi mumkin. Voqealar ketma-ketligi "psixologga oldingi texnika bilan bir xil ma'lumotlarni beradi, ammo bu yerda bolaning sabab-oqibat munosabatlari haqidagi tushunchasi ochiladi. Umumlashtirish va abstraksiya, xulosalar ketma-ketligi va ba'zi boshqa fikrlash anketalari mavzularni tasniflash usuli yordamida o'rganiladi. Bola jonsiz narsalar va tirik mavjudotlar tasviri tushirilgan kartalar guruhlarini tuzadi. Turli ob'ektlarni tasniflash orqali u funktsional xususiyatlariga ko'ra guruhlarni ajratib ko'rsatishi va ularga umumlashtirilgan nomlar berishi mumkin. Masalan: mebel, kiyim-kechak. 19 Ehtimol, tashqi asosda ("hamma katta" yoki "ular qizil"), situatsion asoslarda (shkaf va kiyim bir guruhga birlashtirilgan, chunki "ko'ylaklar shkafga osilgan"). O‘quv dasturlari ancha murakkab, abituriyentlar intellektiga (gimnaziya, litsey) yuqori talablar qo‘yiladigan maktablarga bolalarni tanlashda murakkabroq usullar qo‘llaniladi. Tahlil va sintezning qiyin fikrlash jarayonlari bolalar tushunchalarni aniqlashda, maqollarni izohlashda o'rganiladi. Maqollarni izohlashning taniqli usuli B.V. tomonidan taklif qilingan qiziqarli variantga ega. Zeigarnik. Maqoldan tashqari, bolaga iboralar beriladi, ulardan biri maqolning ma'nosiga mos keladi, ikkinchisi ma'no jihatdan maqolga mos kelmaydi, lekin tashqi tomondan unga o'xshaydi. Bola ikkita iboradan birini tanlab, nima uchun maqolga yaqinlashayotganini tushuntiradi, lekin tanlovning o'zi bolaning mazmunli yoki tashqi belgilar bilan boshqarilishini ko'rsatadi, hukmlarni tahlil qiladi. Shunday qilib, bolaning intellektual tayyorgarligi analitik psixologik jarayonlarning etukligi, aqliy faoliyat ko'nikmalarini egallashi bilan tavsiflanadi. II Bob. Bolalarning maktabda ta’lim olishga intelektual tayyorligini tashxislash va unga ta’sir etuvchi omillar 2.1.Bolalarni maktab ta’limiga intelektual tayyorlash shakllari va metodlari O‘zbekiston Respublikasining maktabgacha ta`lim konsepsiyasida ham belgilangan bosh maqsad va vazifalar maktabgacha ta’lim tashkilotlari uchun yozilgan yangi dasturlar mazmunini amalga oshirishga qadar aniqlana boradi. Maktabgacha ta’lim tashkilotidagi bolaning o‘sishidagi psixologik va etnopsixologik xususiyatlarga asosilanib, ta’lim-tarbiya tizimida odob estetik, musiqiy-badiiy, jismoniy tarbiyani birinchi uringa chiqarish, gramatikani bu qadar majburiy o‘rgatmaslik lozim bo‘ladi. Shunday yo‘l bilan maqsad asosida vazifa va usullar belgilanadi va 20 rivojlantiriladi. Xulosa qilib shuni ta’kidlash zarurki, davlatimiz mustaqillikka erishgandan so‘ng barcha sohalarda tub isloxotlarni olib bordi. Xususan, ta’lim sohasida tub islohotlar amalga oshirildi. «Ta’lim to‘g‘risida»gi Qonun, Kadrlar tayyorlash milliy Dasturi va ta’lim sohasidagi boshqa qonunlar buning yakqol dalilidir. Bulardan kuzlangan maqsad yoki davlatimizga kerakli bo‘lgan yetuk, har tomonlama kamol topgan barkamol shaxsni tarbiyalash va ularni jamiyatda uz o‘rnini topishga imkoniyatlar yaratib berishdan iborat qilib qo‘yilgan. Albatta, bu xayrli ishlarni ta’lim-tarbiyani birinchi bugini bo‘lgan oila, maktabgacha ta’lim tashkilotidan olib borish maqsadga muvofiqdir, deb ko‘rsatib o‘tilgan. Shunday ekan, biz birinchi navbatda maktabgacha ta’lim tizimiga e’tibor berishimiz, ularni yetuk malakali mutaxassislar bilan boyitishimiz zarurdir. Tarbiyalanayotgan bolalarni har tomonlama bilimli odob-axloqli qilib tarbiyalash bizning oliy maqsadimizdir. Maktabgacha yoshdagi bolalarga ta’lim-tarbiya berishning asosiy maqsad va vazifalari bolalarni jismoniy va aqliy jihatdan rivojlantirish, ularning ruhiyat, shaxsiy qobiliyatlari, intilish va ehtiyojlarini qondirish, milliy va umuminsoniy qadriyatlarga, mustaqillik g`oyalariga sodiq holda voyaga etib borishni ta’minlash, ularni maktabgacha yoshdagi bolalar ta’lim-tarbiyasiga qo‘yilgan davlat talablariga muvofiq maktab ta’limiga tayyorlashdan iborat. Maktabgacha yoshdagi bolalarni rivojlantirish jarayoni oldiga qo‘yilgan maqsad va vazifalarning bajarilishiga erishish «Ilk qdam» davlat o‘quv dasturi asosida amalga oshiriladi. Har bir oila barkamol avlodni tarbiyalash uchun qayg‘urishi lozim. Shu bois «Ta’lim to‘g‘risida»gi 21 qonun hamda «Kadrlar tayyorlash milliy dasturi»da mamalkatning ijtimoiy-iqtisodiy taraqqiyotini ta’minlashning asosiy omili bo‘lgan kadrlarni tayyorlash borasidagi eng zarur tadbirlar tizimi belgilab berildi. Soglom avlodni tarbiyalash davlat va jamiyatning ustuvor yo‘nalishidir. Inson, uning har tomonlama uygun kamol topishi va farovonligi, shaxs manfaatlarini ro‘yobga chiqarishning sharoitlarini va ta’sirchan mexanizmlarini yaratish, eskirgan tafakkur va ijtimoiy xulq- atvorning andozalarini o‘zgartirish respublikada amalga oshirilayotgan isloxotlarning asosiy maqsadi va harakatlantiruvchi kuchidir. Xalqning boy intellektual me`rosi va umumbashariy qadriyatlar asosida, zamonaviy madaniyat, iqtisodiyot, fan-texnika va tehnologiyalarning yutuqlari asosida kadrlar tayyorlashning mukammal tizimini shakllantirish O‘zbekiston taraqqiyotining muhim shartidir. Kadrlar tayyorlash milliy dasturi «Ta’lim to‘g‘risida»gi O‘zbekiston Respublikasi Qonunining qoidalariga muvofiq holda tayyorlangan Dastur kadrlar tayyorlash milliy modelini ro‘yobga chiqarishni. har tomonlama kamol topgan, jamiyatda turmushga moslashgan, ta’lim va kasb-hunar dasturini ongli ravishda tanlash va keyinchalik puxta uzlashtirish uchun ijtimoiy- siyosiy, huquqiy, psixologik-pedagogik va boshqa tarzdagi sharoitlarni yaratishni, jamiyat, davlat va oila oldida uz javobgarligini his etadigan fukarolar tarbiyalashni nazarda tutadi. Maktabgacha ta’lim bola sog‘lom, har tomonlama kamol topib shakllanishni ta’minlaydi, unda o‘qishga intilish hissini uyg‘otadi, uni muntazam 22 ta’lim olishga tayyorladi.Maktabgacha ta’lim, bola 6-7 yoshga yetguncha oilada, hamda davlat va nodavlat (davlatga qarashli bo‘lmagan) maktabgacha ta’lim tashkilotlarida amalga oshiriladi.  Maktabgacha ta’limning asosiy vazifalari quyidagilar deb belgilanadi: bolalarni xalqning boy milliy, madaniy tarixiy merosi va umumbashariy qadriyatlar asosida aqliy va ma’naviy-axloqiy jihatdan tarbiyalash;  bolalarda milliy g‘urur, vatanparvarlik hislarini shakllantirish;  maktabgacha yoshdagi bolalarda bilim olish ehtiyojini, o‘qishga intilish mayllarini shakllantirib, ularni muntazam ravishdagi ta’lim jarayoniga tayyorlash;  bolalarning tafakkurini rivojlantirish, o‘zining fikrini mustaqil va erkin ifodalash malakalarini shakllantirish.  bolalarning jismoniy va ruhiy sogligini ta’minlash kabilarni o‘z oldiga maqsad qilib belgilaydi. Maktabgacha ta’lim tashkilotlarining yasli va maktabgacha ta’lim yoshdagi bolalar guruhlariga bir xil yoshdagi, shuningdek turli yoshdagi bolalar qabul qilinishi mumkin. Guruhlardagi bolalar soni quyidagicha belgilanadi:  3 yoshdan 4-5 yoshgacha – 20-25 ta. 23  5-6 yoshdan 6-7 yoshgacha–25-30 ta. Maktabgacha ta’lim tashkilotlari lari hududlarining demografik, ijtimoiyiqtisodiy va boshqa xususiyatlarini hisobga olgan holda tashkil etiladi, MTTlarini tashkil etish va tugatish Qonunga muvofiq ravishda amalga oshiriladi. Maktabgacha ta’lim tashkilotlari lari ularning yo‘nalishlariga ko‘ra quyidagi turlarga bo‘linadi:  davlat maktabgacha ta`lim tashkilotlari;  nodavlat maktabgacha ta`lim tashkilotlari ;  qo`shma tipdagi maktabgacha ta`lim tashkilotlari ;  ko`p tarmoqli ixtisoslashtirilgan maktabgacha ta`lim tashkilotlari. Maktabgacha ta’lim tashkilotlari turlari ota-onalar tomonidan tanlanadi. Maktabgacha ta’lim tashkilotlariga bolalarni qabul qilish tartibi, ularni bir muassasadan ikkinchisiga ko‘chirish, muassasadan chiqarish davlat muassasalarida Maktabgacha ta’lim vazirligi tomonidan belgilangan tartibda, davlatga qarashli bo‘lmagan Maktabgacha ta’lim tashkilotlarilarida esa, tashkilotning Ustavi bilan belgilanadi. Aqliy va jismoniy rivojlanishda kamchiliklari mavjud bo‘lgan bolalar uchun maxsus Maktabgacha ta’lim tashkilotlari yoki guruhlar tashkil etish ham “Maktabgacha ta’lim tashkilotlari to‘grisida”gi Nizomda ko‘rsatib o‘tilgan. Har bir sohada bo‘lganidek, Maktabgacha ta’lim tashkilotlari tizimida ham Maktabgacha ta’lim tashkilotlar lariga tegishli ma’lumotga, kasb tayyorgarligiga hamda yuksak axloqiy fazilatlarga ega bo‘lgan shaxslar pedagogik faoliyat bilan shug‘ullanish xuquqiga egadirlar. Ta’limni boshqarish bo‘yicha vaqolati 24 davlat organlari tomonidan pedagogik kadrlarni tayyorlash, qayta tayyorlash va ularning malakasini oshirish, kasb sifatini raqobatbardoshlik darajada saqlab turish ta’minlanadi. Maktabgacha ta’lim tashkilotlari pedagogik kadrlarning o‘quv pedagogik vazifasi maktabgacha ta’lim tashkilotlari turiga davlat talablaridan kelib chiqqan holda Maktabgacha ta’lim vazirligi tomonidan belgilanadi. Ilg`or pedagogik va axborot tehnologiyalarni, mutaxassislar tomonidan tavsiya etilgan yangi dasturlar, metodik qo‘llanmalar, didaktik materiallarni joriy etish uchun shart-sharoitlarni ta’minlaydi. Pedagogik kadrlarning o‘zaro munosabatlari hamkorlik, demokratiya, hurmat, shaxsning o‘z qadr-qimmatini bilishni e’tirof pedagogikasi asosida ko‘riladi. Maktabgacha yoshdagi bolalar ta’lim-tarbiyasiga qo‘yiladigan davlat talablariga tayangan holda maktabgacha yoshdagi bolalarga integral tarzda ta’limtarbiya berish maqsadida tayanch dasturlari takdim etilmoqda. Bu tayanch dasturlari bugungi kunda maktabgacha ta’lim-tarbiya muassasalariga jalb etilmagan 3 milliondan ortiq bolani ham rivojlantirish va yagona davlat talablari asosida maktabga tayyorlash imkonini beradi. Ta’lim- tarbiya jarayoni yakunida mustaqil fikrlaydigan, erkin, bilimli, bir suz bilan aytganda barkamol shaxsni voyaga etkazish asosiy maqsad qilib belgilandi. Bu uzluksiz ta’lim tizimining ilk turi-maktabgacha ta’limga o‘ziga xos yondoshuvni talab etar edi. Bola dunyoga kelgan kundan boshlab, davlat va jamiyat hamda ota-ona zimmasiga uni soglom, aqlli, xush xulqli qilib tarbiyalash vazifasi quyildi. Bolalarda aqliy faoliyatni dastlab muomala orqali, so‘ng ta`limiy faoliyatlar, o‘yinlar va boshqa 25 faoliyatlar orqali amalga oshirildi. Bola har doim buyumlar, hodisalar orasida bo‘ladi. Doimo biror narsa bilan tanishadi, nimanidir bilib oladi, ushlab kuradi, nimagadir quloq soladi, shu tarzda bola dunyoni anglaydi. Tevarakatrof buyum va narsalar bolalarining sezgi organlariga, analizatorlarga ta’sir etadi va sezgi hosil bo‘ladi. Sezgi bolalarda ayrim xossalarni bilib olishga yordam beradi. Bolada aqliy malaka va ko‘nikmalarni rivojlantirish, eng oddiy faoliyat usullari predmetlarini tekshirish, ulardagi muhim va muhim bo‘lmagan belgilarni ajratib ko‘rsatish boshqa predmetlar bilan taqqoslash maktabgacha ta`lim yoshidagi bolalarda aqliy tarbiya berish vazifalaridan biridir. Bu ko‘nikma, malakalar bilish faoliyatining tarkibiy qismlarga bo‘lib, bola bilimlarni chuqur egallab olishga yordam beradi. Pedagogika, psixologiya fani aqliy tarbiya vazifalarini samarali hal etish, birinchi navbatda, bolaning imkoniyatlarini to‘g‘ri foydalanishni, ikkinchi tomondan bola organizmining charchashiga sabab bo‘ladigan ortiqcha zo‘riqish bo‘lmasligi kerak, degan fikrni ilgari suradi. To‘g‘ri tashkil etilgan faoliyat jarayonidagina to‘laqonli aqliy rivojlanish ro‘y beradi. Shu sababli pedagoglarning vazifasi muayyan maqsadni ko‘zlab, tarbiyaviy ta’sir ko‘rsatish uchun kerakli sharoitni yaratish bolalarda aqliy faoliyatni dastlab muomala orqali so‘ng ta`limiy faoliyatlari va boshqa faoliyatlar orqali amalga oshiriladi. Bolalarni maktab ta’limiga tayyorlashda aqliy tarbiyaning roli kattadir. Bolani bilimlarini egallab olishlari, ularni aqliy faolligini rivojlantirish, aqliy malaka va ko‘nikmalarini egallab olishlari, ularning maktabda muvaffaqiyatli 26 o‘qishlari uchun, bo‘lajak mehnat faoliyatiga tayyorlanishda manba bo‘lib xizmat qiladi. Maktabgacha ta`lim yoshidagi bolalarni aqliy tarbiyalashning asosiy vazifalari quyidagilar: 1. Bolalarda tabiat va jamiyat to‘g‘risidagi bilimlar tizimini ilmiy dunoqarashini shakllantirish. Bola tevarak- atrofdagi narsalar, ularning vazifasi, sifati, xossalari haqida, qaysi materiallardan foydalanganligi, tayyorlanganligi to‘g‘risida aniq tasavvurga ega bo‘lishi kerak. 2. Bilishga doir ruhiy jarayonlarni rivojlantirish: sezgi, idrok, xotira, xayol, tafakkur, nutq va boshqalar. Bilimga doir nutqni rivojlantirish aqliy tarbiyaning erkin vazifasidir. 3. Bilishga qiziqish va aqliy qobiliyatlarni, aqliy mehnat madaniyatini rivojlantirish. Aqliy tarbiyaning vazifasi bolalar qiziquvchanligini ular aqlning sinchkovligini rivojlantirish va shu asosida bilishga qiziqish hosil qilishdan iborat. 4. Aqliy malaka va ko‘nikmalarni rivojlantirish, ya’ni oddiy faoliyat usullari, predmetlarni tekshirish, ulardagi muhim va muhim bo‘lmagan belgilarni ajratib ko‘rsatish boshqa predmetlar bilan taqqoslash maktabgacha yoshdagi bolalarga aqliy tarbiya berish vazifalaridan biridir. Ta`limiy faoliyatda, o‘yinda, tabiat burchagida va maydonchadagi mehnatda, ekskursiya va sayr vaqtida tarbiyachi bolalarga atrofdagi olamning turlitumanligini, chiroyini ko‘rsatadi, o‘simlikning turli xususiyatlari, sifatlari bilan 27 tanishtiradi, o‘simlik va hayvonot olami haqida elementar tushunchani shakllantiradi. Tarbiyachining hikoyasidan faolroq o‘zlashtirib olishga bolalarning jozibali munosabati imkon beradi. Ta`limiy faoliyatlarda, didaktik o‘yinlarda qo‘yilgan vazifani hal etishda bola buyum va hodisalarning ayrim xususiyatlarini ajratishga, solishtirishga, umumiy xususiyatlarga, belgilariga qarab guruhlarga ajratishga, klassifikatsiya etishga o‘rganadilar. Bolalar fikr yuritishga, xulosalar chiqarishga o‘rganadi, bolalar diqqati, xotirasi va ixtiyoriy idroki rivojlanadi. Ta`limiy faoliyatni, o‘yin vazifasini hal etishda bola o‘zining xatti-harakatini tushuntiradi. Bu esa nutqining o‘sishiga yordam beradi. Ta`limiy faoliyatlar, didaktik o‘yinlar davomida turli maktabgacha yoshdagi bolalar ko‘p marotaba takrorlash orqali bolalar bog‘chasining ta’lim- tarbiya dasturiga xos bilimlar majmuini uzlashtiradilar. Tabiiy materiallar bilan uynaladigan o‘yinlarni tanlashtirishda tarbiyachi o‘yinning mazmuni atrof muhitdagi tabiatdagi o‘zgarishlarga mosligini unutmasligi lozim. 2.2. Bolalarning maktabda ta’lim olishga intelektual tayyorligini tashxislash usullari Bolaning maktabda ta’lim olishga tayyorligini tashxislash bu tekshiruv juda zarur. U oila uchun bolaning qaysi jihatlariga tuzatish (agar u 28 zarur bulsa) kiritishda, olti yosh lining muvaffaqiyatlari va kamchiliklariga qanday yon dashishda, shu maqsadda u tarbiyachilarga, qolaversa, 1-sinf o‘qituvchilari uchun ham kerak. Bolani o‘qitish uchun uni har tomonlama bilish kerak. Afsuski, bugungi kunda tashxis tizimining takomillashmaganligi, o‘zini oqlamagan turli xil shakllarni ko‘pligi ta’lim muassasalarining hamda ota-onalarning bolalarni maktabga tayyorlash borasida faoliyatini qiyinlashtirmoqda. Masalan, ayrim maktablarda bolalarni birinchi sinfga olishda bolaning maktabga tayyorgarligini belgilovchi asosiy ko‘rsatgich sifatida tez o‘qish ko‘nikmasi (bir minutda 50-70 va undan ham oshiq so‘z) ilgari surilmoqda. Vaholanki, bu ko‘nikma maktabgacha ta’lim davlat dasturiga kiritilmagan. Agar bola tez o‘qishga o’rgangan bo`lsa yo mon emas, biroq bu maktabga borishdagi shartli talab sifatida qabul qilinmasligi kerak. Tashxis o‘tkazish, bolaning rivojlanganligi va maktabda ta’lim lishga tayyorgarligi darajasini aniqlash maqsadida turli usullarning bir necha variantlari berilmoqda. Biroq bu har bir bolaga tashxis qo‘yishda maskur uslublarning barchasini qo‘llash zarur, degani emas. Bolani tashxisdan o‘tkazishni majburiylikka asoslanmagan, ishonchli suhbat yoki o‘yin tartibida olib brogan ma’qul. Toki bola o‘zini tekshirila yo tganligini sezmasin. Bolani berilgan savollarga javob berv yo tganda shoshirmaslik, uning qiziqishini 29 so‘ndirmaslik uchun suhbat va tavsiya etila yo tgan o‘yinlardan 2-3 tasini o‘tkazgan ma’qul. Bir marta tashxis o‘tkazish vaqti 20-25 daqiqadan oshmasligi lozim. Barcha turdagi maktabgacha ta’lim tashkilotlari, maktablar uchun majburiy bo‘lgan hamda ota-onalarning ham bolani maktabga tayyorligini aniqlash va bola rivojlanishidagi ayrim jihatlarni chuqurroq yechishlariga imkon beruvchi asosiy tashxislash usullarining asosiylarga quyidagilar kiradi: 1. Bolaning sog‘ligi v a jismoniy riv ojlanganligi holat i t ashxisi. 2. Shaxsiy – psixologik v a aqliy riv ojlanganlik t ashxisi: - t ashxislov chi k irish suhbat i;  Kern-Irasek tizimi bo‘yicha tashxislar;  Venger metodi bo‘yicha tashxislash ( grafik diktant ). 3.Ta’lim olish faoliy at ining k o‘nik ma v a ilk zaminini aniqlash t ashxisi:  bolalarning maktab haqidagi tasavvurlarini aniqlovchi savolnoma (mativatsion tayyorgarlik);  bolalarning matematik tushunchalarini aniqlovchi savolnoma;  bolalarning ogzaki savodxonligi va nutqi rivojlanganligini aniqlovchi savolnoma. 4. Tek shirishning qo‘shimcha shak llari: 30  ko‘rish xotirasi;  eshitish xotirasi;  mazmun xotirasi;  tasavvuri va ijodiy fikrlashining rivoji;  ogzaki – mantiqiy fikrlash rivoji;  ma’lum joyda, hududda mo‘ljal olish rivoji;  matematik tushunchalari rivoji;  tasvirlash faoliyati bo‘yicha ko‘nikma va uddalashi rivoji;  o‘zi va o‘zining tasvirlash faoliyatiga munosabatini ifodalash. Bolaning shaxsiy –psixologik v a aqliy riv ojlanganligini t ashxislash. Tashxislash suhbat i sav ollari: 1. Familiyangni, ismingni, otangni ismini ayt. 2. Ota – onangning familiyasi, ismi, otasining ismini ayt. 3. Sen qizmi yoki o‘g‘il ? Katta bo‘lsang kim bo‘lasan: xolami, tog‘ami? 4. Sening akang (opang) bormi, kim katta ? 5. Yoshing nechada ? Bir yildan keyin nechaga kirasan, iki yildan keyin- hi? 6. Hozir ertalabmi yoki kechqurun(kunduzimi yoki ertalabmi)? 7. Sen qachon nonushta kilasan-kechqurunmi, ertalabmi? Tushlikni ertalab qilasanmi, kunduzimi? Tushlik oldin bo‘ladimi yoki kechki ovqat? 31 8. Sen qayerda yashaysan? Uy manzilingni ayt ( Qanday mamlakatda? Prezident kim? Vatanimizning bayrog‘ini, gerbini ko‘rsat va boshq.) 9. Otang (onang) kim bo‘lib ishlaydi? 10. Rasm chizishni yaxshi ko‘rasanmi? Bu qalamning (lentaning, ro‘molning) rangi qanaqa? 11. Hozir yilning qaysi fasli – qishmi, bahormi, yo zmi, kuzmi? Nega sen shunday deb hisoblaysan? 12. Nega qor qishda bo‘ladi, yo zda emas? 13. Haydovchi (shifokor, o‘qituvchi ) nima ish qiladi? 14. Maktabda qo‘ngiroq, parta nima uchun kerak? 15. O‘zingning o‘ng ko‘zingni, chap qulog`ingni ( o‘ng yoki chap qo‘l bilan ) ko‘rsat. Ko‘z va quloq nima uchun kerak? 16. Qanday hayvonlarni bilasan? 17. Sen qanday qushlarni bilasan? 18. Nima katta: sigirmi, echkimi? Kushmi yoki asalari? Nimaning panjasi katta: kuchuknikimi, xo‘roznikimi? 19. Nima katta: 8mi, 5mi, 7mi, 3 ? 3dan 6 gacha, 9 dan 2 gacha sana. 20) Bilmasdan birovning narsasini sindirib qo‘ysang, nima qilish kerak? 32 21. Uy telefonlaringning, onangning, otangning, buvingning ish joylaridagi telefonlarning raqamini eslab ko‘r… 22. Agar ota-onang ( kechqurun va dam olish kunlari) uyda yo‘q bo‘lsa – qayerda bo‘lishi mumkin? 23. Sen (katta do‘konda, bozorda, hayvonot bogida, seni majburan olib ketganda, notanish ko‘chada ko‘p kishilik avtobusda, metroda va boshq.) adashib qolsang, bunday holatlarda nima qilgan bo‘larding? Kern-Irasek uslubi bo‘y icha t ashxis o‘t k azish. Bolalarni tekshiruvdan o‘tkazish 4 topshiriqdan iborat bo‘lib, undan ko‘zlangan maqsad ulardagi maktab uchun zarur bo‘lan faoliyatlari rivojidagi, jumladan, bosh miya chanog‘ini analitik va sintetik vazifalari, motorikalaridagi yetishmovchilikni aniqlash. Kern-Irasek metodi bo‘yicha bolaning maktabda ta’lim olishga tayyorligi darajasini aniqlash alohida yoki 10- 15 boladan iborat guruh bilan bir vaqtning o‘zida olib borilishi mumkin. To‘rtinchi topshiriq esa har bir bola bilan alohida, maxsus ajratilgan xonalarda ajratiladi. Bolaga ( yoki guruhdagi 10-15 bolaga) oddiy qog‘ozdan toza bir varoq beriladi. Qog‘ozning yuqoridan o‘ng burchagiga tadqiqot bilan qamrab olingan bolaning ismi, familiyasi, yoshi hamda tekshirish o‘tkazila yo tgan sana yo zib quyiladi. Ish qog‘ozi tagiga qattiq qog‘oz qo`yiladi. Qalam bolaning oldiga shunday qo‘yilishi kerakki, unga o‘ng va chap qo‘l bilan ham olish o‘ng‘ay bo‘lsin. Tashxis o‘tkazish uch topshiriqdan iborat: 1. Odam rasmi. 2. Uch so‘zidan iborat, chizilgan qisqa ibora ( U osh yedi ). 33 3. Chizilgan nuqtalar guruhi. Varaqning yuz qismi birinchi topshiriqni bajarish uchun ajratiladi. Birinchi t opshiriqqa quyidagi yo‘riqnoma beriladi: «Bu yerga (har biriga qaergaligi ko‘rsatiladi) biror-bir erkakning (tog‘angning) rasmini bilganlaringizcha chizinglar». Shundan so‘ng tushuncha ( yordam ) berish, rasmning kamchiligi va xatosi yuzasidan ogohlantirish taqiqlanadi. Boladan tushadigan har bir savolga quyidagicha javob berish lozim. «O‘zing bilganingday qilib chiz». Agar bola ishni boshlay olmay tursa, quyidagicha unga dalda berish kerak: «Ko‘ryapsanmi, sen qanday yaxshi boshlading», «Chizishda davom et». «Xola»ni chizsam bo‘ladimi? Degan savolga barchamiz tog‘ani chizyapmiz deya tushuntirish kerak. Agar bola a yo l figurasini chiza boshlagan bo‘lsa, uni oxirigacha etkazishni kutib turib, keyin yon idan erkak kishining rasmini chizishni so‘rash kerak. Bola rasm chizishni yakunlagach, ish qog‘ozi teskari ag‘dariladi. Uning orqa tarafi ko‘ndalang chiziq bilan teng ikkiga bo‘linadi (buni oldindan qilish ham mumkin). 2-topshirqni bajarish uchun 10-15 ta kartochka (7-8sm ga 13- 14 sm o‘lchamda) kerak bo‘ladi. Unga «U osh edi» iborasi qo‘l yo zmada yo ziladi (harflar o‘lchami-1 sm, bosh harf-1, sm ). Ibora yo zilgan kartochka bolaning oldiga, ish qog‘ozdan sal yuqoriroqqa qo`yiladi. Ikkinchi topshiriq quyidagicha izohlanadi: «Qaranglar, bu erda nimadir yo zilgan. Sen hali yo zishni bilmaysan. Shuning uchun buni chizishga harakat qil. Yaxshilab ko‘rib olgin, bu qanday yo zilagn va varaqning yuqori qismiga (qaergaligini ko‘rsating) xuddi shunday qilib yo zing». Agar bolalardan birortasi qator o‘zunligi hisobini ololmay uchinchi 34 so‘zni sig‘dira olmasa, unga uchinchi so‘zni pastdan yoki tepadan yo zish mumkinligini aytish lozim. Yuqoridagi o‘lchamli kartochkalarni uchinchi topshiriqni bajarish uchun ham tayyorlab qo‘yish kerak. Ulardan nuqtalar guruhi tasvirlangan bo‘lib, ular oralig‘i vertikal va gorizontal bo‘yicha – 1 sm, nuqtalar diametri-2mm: Bola 2-topshiriqni bajarib bo‘lgan birinchi kartochka undan olinib, o‘rniga ikkinchi (nuqtalari bor) kartochka shunday qo`yiladiki, unda nuqtalar orqali tasvirlangan besh burchakli o‘tkir burchagi pastga qaragan bo‘lishi kerak. Uchinchi topshiriqqa quyidagicha yo‘riqnoma beriladi: «Bu yerda nuqtalar chizilgan. Xuddi shunday qilib varaqning pastki qismiga (qayergaligini ko‘rsating) o‘zing chizishga harakat qil». Nat ijani baholang. Har bir t opshiriq ballar bilan baholanadi: 1 – eng yaxshi baho, 5 – eng yo mon baho. Besh ballik tizimda baholashning namunaviy mezonlari rasmlarda ko‘rsatilgan. 1- t opshiriq (odam rasmi) 1 ball-chizilgan figurada bosh, gavda va qo‘l- o yo qlar bo‘lishi lozim. Boshni gavdaga bog‘lovchi bo‘yin (u gavdadan katta bo‘lmasligi kerak). Boshda soch bo‘lishi ( yoki do‘ppi, telpak), quloq bo‘lishi, yuzda ko‘z, burun, og‘iz bo‘lishi kerak. Qo‘l 5 ta barmoq bilan. Erkak kishi kiyimi belgilari. 2 ball – 1balga qo‘yilgan talablarning barchasi. Uch qismning tushib qolishi mumkin: bo‘yin, soch, qo`lning bitta barmog‘i, biroq yuzdagi hech bir a’zoning tushib qolishi mumkin emas. 3 ball – rasmdagi figurada bosh, gavda, qo‘l-o yo qlar bo‘lishi kerak. Qo‘l va o yo qlar ikki chiziq bilan chizilishi lozim. Bo‘yin, quloq, soch, qo‘l panjalari bo‘lmasligi mumkin. 4 ball – oddiy bosh rasmi qo‘l- 35 o yo qlar bilan. Qo‘l va o yo qalar bir chiziq bilan tasvirlangan. 5 ball – gavda va qo‘l-o yo qlarning aniq tasviri yo‘q. 2-t opshiriq (y ozilgan mat nni chizish). 1 ball – bola tomonidan chizilgan iborani chizish mumkin. Harflar namunadagiga nisbatan 2 baravar katta. Harflar uchun so‘zni hosil etgan.Qatorlar to‘g‘ri chiziqdan 300dan ko‘p og‘magan. 2 ball – gapni o‘qish mumkin. Harflar kattaligi namunaga yaqin, ular tikligi shart emas. 3 ball – harflar kamida ikki guruhga bo‘lingan bo‘lishi lozim. Hech bo‘lmaganda 4 ta harfni o‘qish mumkin. 4 ball – namunaga hech bo‘lmaganda 2 ta harf o‘xshashi kerak. Barcha harflar guruhi hali yo zuv ko‘rinishiga ega emas. 5 ball – chiziqlar tasvirlanmagan, tushunarsiz. 3-t opshiriq (nuqt alar guruhini chizish). 1 ball-berilgan namunaga qarab aniq bajarilgan. Nuqtalar chizilgan, aylanar emas. Gorizontal va vertikal bo‘yiga simetriya saqlangan.Figuralar qanchalik kichik bo‘lsa ham mayli, biroq katta bo‘lsa yarim barobardan oshmagan bo‘lishi kerak. 2 ball –simmetriyada unchalik ahamiyatli bo‘lmagan kamchilik bo‘lishi mumkin: bitta nuqta tikkasiga yoki eniga qolganlaridan chiqib qolgan yoki nuqta o‘rniga aylana chizilgan bo‘lishi ham mumkin. 3 ball- nuqtalar guruhi namunaga qo‘pol ravishda o‘xshash. Barcha figuralarda simmetriya buzilgan bo‘lishi mumkin. Beshburchakning o‘xshash, uchi pastga yoki tepaga qaragan shakli saqlangan bo‘lsa. Nuqtalar soni ko‘p yoki kam bo‘lishi mumkin (7 tadan kam emas, 20 tadan ko‘p emas). 4 ball – nuqtalar to‘p bo‘lib joylashgan bo‘lib, ular har qanday geometrik figurani eslatishi mumkin. Nuqtalar kattaligi va soni 36 ahamiyatli emas. 5 ball –noaniq chiziqlar. Bajarilgan alohida topshiriqlar ballari yig‘indisi tekshirishning umumiy natijasini belgilaydi. 4-t opshiriq (y ig‘ma fi k rni t ek shirish). Maqsad: bolaning fikrlash amali yo ti, mantig‘i, lug‘at boyligi rivojlanganligi darajasi va boshqalarni aniqlash. 1. Qaysi hayvon katta: otmi yoki it. a) ot- 0 ball b) it-(-5) ball 2. Ertalab biz nonushta qilamiz, kun yarmida ( yoki tunda…) a) tushlik qilamiz… biz osh, go‘sht yoki nimadir yeymiz - 0 b) peshinlik, kechki ovqat yeymiz, uxlaymiz va boshqalar – (-3). 3 . Kunduzi yo rug‘ , kechasi… a) qorong‘u – 0 b) noto‘g‘ri javob – (-4). 4 . Osmon ko‘m-ko‘k , o‘t… a) yashil 0.b) noto‘g‘ri javob – (-1). 5 . Gilos, nok, olxo‘ri, olma- bular nima? a) mevalar – 1.b) noto‘g‘ri javob – (-1). 6. Nega poezd o‘tmasdan turib, uning yo‘li yon iga shlagbaum to‘siladi? a) poezdning tagiga hech kim tushib ketmasligi, falokat yuz bermasligi uchun – 0. b) noto‘g‘ri javob – (-1) 7. Toshkent, Samarqand, Chirchiq (tanish shaharlar aytiladi) nima ular? a) shaharlar-1. b) bekatlar – 0. v) noto‘g‘ri javob – (-1). 37 8. Soat necha (soatdan to‘g‘ri kelgan soatining 18, 15, 19, 55, 11, 5 minutlarini ko‘rsating)? Bola soatini o‘zi belgilasin. a) agar barcha javoblar to‘g‘ri bo‘lsa – 4. b) agar bilmasa – 0. v) agar bir martaginasi to‘g‘ri bo‘lsa – 3. 9. Kichik sigir-bu buzoqcha, kichik it- bu…, kichik qo‘y-bu…. a) kuchukvachcha, qo‘zichoq –4. b) ikkalasidan bittasi –0. v) noto‘g‘ri javob – (-1). 1 0. It ko‘proq mushukka o‘xshaydimi yoki tovuqqa? a) mushukka (nimasi bilan ular bir xil), chunki unda ham to‘rt o yo q, jun, tirnoq bor (hech bo‘lmasa bitta o‘xshash joyini aytsa – 0). b) o‘xshash belgilarisiz aytsa – (-). v) agar tovuqqa desa-(-3). 11. Nega barcha avtomobillarda tormoz bor? a) tog‘dan tusha yo tganda, burilishda uni sekinlatish uchun (ikkita sabab) – 1. b) bitta sabab-0. v) noto‘g‘ri javob-(-1). 12 . Bolg‘a bilan bolta nimasi bilan bir-biriga o‘xshaydi? a) agar ikkita umumiy belgisi (taxta, temir, mix qoqish mumkin, asboblar, orqa tomoni yassi) aytilsa – 3. b) agar bitta belgisi aytilsa – 2. v) noto‘g‘ri javob – 0. 13. Olmaxon bilan mushuk nimasi bilan bir-biriga o‘xshaydi? a) agar ikkalasining ham ikki umumiy belgisi (o yo g‘i, juni, daraxtga chiqib yurishi kabi) aytilsa-3. b) agar bitta o‘xshash jihati aytilsa – 2. v) noto‘g‘ri javob-0. 38 14. Mix nimasi bilan vintdan farq qiladi? Agar stolda, sening yon ingda ikkalasi ham yo tgan bo‘lsa sen ularni qanday bilasan? a) rezbasidan (bolaning tushuntirishi) – 3. b) vint buraladi, mix qoqiladi, vint gayka, mixda esa qalpoqcha bor – 2. v) noto‘g‘ri javob – 0. 15 . Futbol, suvga sakrash, tennis, suzish, gimnastika – bu nimalar? a) sport jismoniy madaniyat – 3. b) o‘yinlar, mashqlar, musobaqalar – 2. v) noto‘g‘ri javob – 0. 16. Sen qanday transport vositalarini bilasan? Agar «u nima» deb so‘rashsa «Bu minib harakatlantiriladigan narsalar» deb javob qaytarish kerak. a) agar erda yuradigan 3 ta transportni va samol yo t, kemani aytsa – 4. b) agar faqat erda yuradigan uchta transport vositasini aytsa yoki tushuntirishdan so‘ng barchasini sanab bersa – 2. v) noto‘g‘ri javob – 0. 17. Keksa kishi nimasi bilan yosh kishidan ajralib turadi? Ular o‘rtasida qanday farq bor? a) uchta belgisi (ajinlar, yo mon ko‘radi yoki eshitadi, oq sochi va soqoli bilan) – 4. b) bir-ikki belgi uchun – 2. v) noto‘g‘ri javob – 0. 18. Odamlar nima uchun sport bilan shug‘ullanadilar? a) ikkita sababga – 4. b) bittaga – 2. v) noto‘g‘ri javob – 0. 19. Kimdir ishdan bosh tortsa nega bu axloqsizlik, noto‘g‘ri, yo mon deyiladi? a) qolganlar u uchun ishlashi kerak (mazmuni: kimdir jabr chekadi) yoki dangasalik qilyapti hech narsa sotib ololmaydi deyilsa – 2. b) noto‘g‘ri javob- (-2). 39 20. Nima uchun xatning ustiga marka yo pishtiriladi? a) xatni pochta orqali jo‘natish uchun – 5. b) agar jarima to‘lanish kerak bo‘lsa – 2. v) noto‘g‘ri javob – (-2). Natijalarni ishlash quyidagi sxemalar bo‘yicha olib boriladi: ballarning summasi alohida savollar bilan aniqlanadi. Yig‘ma fikr rivojlanganligining birinchi darajasini +24 va undan baland. Ikkinchi daraja +14 dan +23 gacha- o‘rta yuqori. Uchinchi daraja 0 dan +13 gacha – o‘rta (me’ yo r). To‘rtinchi daraja (-1) dan (-10) gacha – past. Beshinchi daraja (- 1) va undan past –juda yo mon. 2.3. Bolalarning maktab ta’limiga intelektual tayyorgarligiga ta’sir etuvchi omillar Bolalarni maktabga tayyorlashda oilani va maktabgacha ta’lim tashkilotining o‘rni. O‘zbekiston Respublikasida “Maktabgacha ta’lim to‘g‘risidagi Nizom”ga muvofiq bola maktabgacha ta’limni uyda ota- onalarning mustaqil ta’lim berishi orqali yoki doimiy faoliyat ko‘rsatadigan maktabgacha ta`lim tashkilotlarida, shuningdek, maktabgacha ta’lim tashkilotlariga jalb qilingan bolalar uchun MTTlarda, maktablarda, mahallalarda tashkil etilgan maxsus guruhlar yoki markazlarda oladi. Bolani maktabga tayyorlashda oilaning o‘rni juda kattadir. Bola tarbiyasida oilaning barcha a’zolaridan nafaqat bolalarga nisbatan to‘g‘ri munosabatni, balki ularning taqdiri uchun yuksak ma’suliyat hissini ham talab qiluvchi qiyin va murakkab ishdir. Oila bolani maktabga tayyorlashda tarbiyani har tomonlama, jumladan ma’naviy, axloqiy, aqliy, estetik, jismoniy va mehnat tarbiyalarini 40 birgalikda olib borish yaxshi samara beradi. Ma’naviy tarbiya ni bolaga o‘tmishda Vatan ravnaqi, el-yurt tinchligi va farovonligi yo‘lida kurashgan xalq qahramonlari haqida gapirib berish, davlatimizning ramziy belgilari bilan tanishtirish, mustaqillik, Vatan haqidagi she’r va qo`shiqlarni yo d oldirish, qadriyat va an’analarimizni o‘rgatish orqali singdirish mumkin. Oilaviy tarbiya jara yon ida shaxsning bir qator axloqiy jihatlari shakllanadi-ki boshqa hech qaysi tarbiya obyekti oiladagidek yuqori natija bermaydi. Ularga insonparvarlik, mehr- muruvvat, rahm-shafkat, hamdardlik, muomala madaniyati, burchi va sadoqat minnatdorchilik kabi insoniy fazilatlar turadi. Kelajak avlodga estetik tarbiya berishda ham oilaning muhim o‘rni bor. Oila davrasida qo`shiqlar kuylanishi, biror ertak yoki asarni oila davrasida o‘qish, birga spektakl va kino ko`rish va tahlil qilish, qiyinish madaniyatini shakllantirish, uyda gullar parvarish qilish, rasm solish va hakozolar bolani estetik tarbiyasini shakllantirishdagi jihatlardir. Ota-onalar voyaga eta yo tgan farzandlarining jismoniy barkamolligiga o‘ta ma’suliyat bilan qarashlari lozim. Masalan: ertalabki badan tarbiya mashqlarini bolalar bilan birgalikda bajarish, to‘g‘ri va vitaminlashtirilgan ovqat berish, dam olishni, uyquni to‘g‘ri tashkil etish vaqtida shifokor nazoratidan o‘tkazishlari zarur. Bola hayotida mehnat tarbiyasi muhim sanaladi. Bolalarni mehnatga muhabbat ruhida tarbiyalash, ularda mehnat qilish odobini shakllantirish va ko‘nikmalar hosil qilishda, ularning qiziqishlari hisobga olingandagina erishiladi. Ota-onalar bolani maktabga tayyorlashda unda mehnat ko‘nikma va malakalarini hosil qilishga, mehnatga ehti yo jni tarbiyalashga, 41 boshqalarning mehnatini qadrlashga, mehnat natijalarini ehti yo t qilishga o‘rgatishga jiddiy e’tibor berishlari lozim. Mehnat bolalarda uyushqoqlik, diqqat, saranjom-sarishtalikni tarbiyalash, shuningdek maqsadga erishishda sabot va matonat kabi iroda xususiyatlarini rivojlantirish vositasidir. Maktabgacha ta`lim yosh idagi bolalarni oilada tarbiyalashni, ota-onalar bilan hamkorlikni bundan keyin yanada takomilishtirish yo‘llarini izlab topish oilaviy tarbiyaning ijtimoiy tarbiya bilan aloqasini mustahkamlash maktabgacha tar`lim tashkilotlari xodimlari pedagogic omillar, bu sohada ilmiy ish olib boruvchi tadqiqotchilar va uslubchilarning muhim vazifasidir. Bolalarni tarbiyalash davlat ahamiyatidagi vazifadir. Uning to‘g‘ri hal qilinishi tarbiya ishining qo‘yilishiga kompleks yon dashishga, tarbiyaviy muassasalarning, oila va jamiyatchilikning to‘liq o‘zaro ta’siri va harakatlarning birligiga bog‘liq. Maktabgacha yosh dagi bolaning maktab ta’limiga o‘tishi hamisha uning hayoti, axloqi, qiziqishi va munosabtalarida anchayin jiddiy o‘zgarishlarni yuzaga chiqaradi. Shuning uchun bolani bog‘chada yoq yoki uyda yoq maktab ta’limiga tayyorlash, uni uncha qiyin bo‘lmagan bilim, tushuncha, ko‘nikma va malakalar bilan tanishtirish lozim. Maktabgacha ta’lim tashkilotlarida tarbiyachilar tomonidan o‘tkaziladigan ta`limiy faoliyatlar jara yon ida bolalarda mustaqil fikrlash ko‘nikma va malakalari hosil qilinadi, tarbiyachining so‘zini tinglash, o‘rtoqlari bilan gaplashmaslik, har bir tarbiyachi tomonidan berilgan savollarga javob berishga harakat qilish, tarbiyachi tomonidan aytilgan fikrlarni takrorlashga o‘rgatib boriladi. Har bir yosh guruhlarda qancha mashg‘ulot o‘tkazish maktabgacha 42 ta’lim muassasasi ta’lim-tarbiya dasturida belgilab qo‘yilgan. Har bir MTTda metodik xonalar mavjud bo‘lib, unda MTTda ta’limtarbiya dasturining hamma bilimlari bo‘yicha metodik qo‘llamalar bo‘ladi. Tarbiyachi ta`limiy faoliyat jara yon ida yangi pedagogik tehnologiya materiallaridan va tarbiyaning samarali metod va usullaridan foydalanadi. Bolaning yoshi , ruhiy-fiziologik xususiyatlari inobatga olinsa, tarbiya berishning samaradorligi oshadi. Tarbiyachi har bir bolaning imkoniyatlarini aniqlab olishi kerak, bolalar o‘zi yasha yo tgan jamoaga munosabatiga qarab bir necha guruhlarga bo‘linadi: 1-guruh: ijobiy xulqli bolalar bo‘lib, ular tez do‘stlashadilar. Ularni jamoa a’zolari hurmat qiladi. Bu toifadagi bolalar jamoaning faollari bo‘lib, tarbiyachi jamoa munosabatlarini o‘rnatishda ularga suyanadi. 2-guruh: faol tashabbusga qo‘shiladi, ammo beqaror bo‘ladi. 3-guruh: tortinchoq bo‘lib, o‘yinda qatnashmaydilar, mashg‘ulotlarda sust bo‘ladilar. Bunday bolalarga alohida e’tibor zarur. Tarbiyachi guruhdagi har bir bolaga individual yon dashib, ularning bir-biri bilan o‘z aro munosabatga kirishib, do‘stlashishiga yordam beradi. Maktabgacha ta’lim tashkilotining asosiy pedagogic vazifasi – bolalarni yuksak ma’naviy-axloqiy ruhda tarbiyalash va ularni maktabda o‘qishga har tomonlama tayyorlashda ota-onalarga muntazam ravishda yordam ko‘rsatishdan iborat: Maktabgacha tarbiya tashkiloti xodimlarining eng birinchi vazifasi – maktabgacha ta’lim tashkiloti tarbiyalanuvchilarining ota-onalari va oilasining boshqa a’zolari ongida bola tarbiyasida oila birinchi darajali ahamiyatga egaligi va har bir oila bolalarining 43 faollashuvida oilaviy va ijtimoiy tarbiyaning birligiga erishilgandagina kutilgan natijaga olib kelishiga chuqur ishonch uyg‘otishdir. Maktabgacha ta’lim tashkiloti ota-onalarda pedagogik bilimlar asosini yaratadi. Ularda tarbiya haqidagi fanga qiziqish uyg‘otadi. O‘z bilimlarini doimo kengaytirish istagini va unga intilish hissini uyg‘otadi. Keyinchalik esa maktab pedagogik umumta’limiga kirishib ketish hissini uyg‘otadi. Maktabgacha ta`lim tashkilotlarida ta’lim-tarbiyani har tomonlama, jumladan, ma’naviy, axloqiy, aqliy, estetik, jismoniy va mehnat tarbiyalari birgalikda olib borilib bola maktabga chiqariladi. Bola MTTda olgan bilimlarini maktabda davom ettirishga shundagina qiynalmaydi. Aql keng ma’noda sezish, idrok etishdan boshlanadigan tafakkur va xa yo lni o‘z ichiga oladigan jara yon dir. Bolalarni maktabga tayyorlashda aqliy tarbiyaning o‘rni katta. Bilimlar zahirasini kengaytirish, aqliy faollikni va mustaqillikni rivojlantirish, maktabda yaxshi o‘qish, keyingi mehnat faoliyatiga tayyorlanishning muhim shartidir. Bola 6-7 yosh dan maktabga o‘tishi, ularni maktab ta’limiga tayyorlash uchun aqliy rivojlantirish etarli bo‘lishini ta’minlash tarbiyachidan kata mas’uliyatni talab etadi. Maktabgacha ta’lim yosh ida bilim tez sur’atda rivojlanib boradi, boyib boradi. Nutq shakllanadi, bilish jara yon lari takomillashadi, bola eng oddiy aqliy faoliyat usullarini egallab boradi. Bolalarda aqliy faoliyatni dastlab muomala orqali, so‘ng ta`limiy faoliyatlar orqali amalga oshiriladi. Tevarak-atrof, buyum va narsalar bolaning sezgi organlariga, ya’ni analizatorlariga ta’sir etadi va sezgi hosil bo‘ladi. Sezgi bolalarda ayrim xossalarni bilib olishga yordam beradi. (Issiq-sovuq, g‘adir-budir). Sezgi atrof-muhitni bilishning 44 dastlabki bosqichi hisoblanadi. Bolalarning bilimlarni egallab olishlari ularning aqliy faolligini rivojlantirish aqliy malaka va ko‘nikma egallab olishlari, ularning maktabda muvaffaqiyatli o‘qishlari uchun bo‘lajak mehnat faoliyatiga tayyorlanishda manba bo‘lib xizmat qiladi. Maktabgacha yosh dagi bolalarni aqliy tarbiyalashning asosiy vazifalari quyidagilardan iborat: 1. Bolalarda tabiat va jamiyat to‘g‘ri sidagi bilimlar tizimini, ilmiy dun yoq arashni shakllantirish. 2. Bilimga doir ruhiy jara yon larni rivojlantirish: sezgi, idrok, xotira, xa yo l, tafakkur, nutq. Bilishga doir ruhiy jara yon larni rivojlantirish aqliy tarbiyaning muhim vazifasidir. 3. Bilishga qiziqish va aqliy qobiliyatlarni aqliy mehnat madaniyatini rivojlantirish. Aqliy tarbiyaning vazifasi bolalar qiziquvchilarni, ya’ni qiziquvchanligini ular aqlining sinchkovligini rivojlantirish va shular asosida bilishga qiziqish hosil qilishdan iborat. 3. Aqliy malaka va ko‘nikmalarni rivojlantirish, ya’ni eng oddiy faoliyat usullari predmetlarni tekshirish, ulardagi muhim va muhim bo‘lmagan belgilarni ajratib ko‘rsatish, boshqa predmetlar bilan taqqoslash maktabgacha ta`lim yosh idagi bolalarga aqliy tarbiya berish vazifalaridan biridir. Bu ko‘nikma va malakalar bilish faoliyatining tarkibiy qismlari bo‘lib, bolaning bilimlarni chuqur egallab olishiga yordam beradi. Eng muhimi shundaki, bolalarga bilim beribgina qolmay, ularni olgan bilimlaridan aqliy va amaliy vazifalarni hal etishga foydalanishga o‘rgatish. Maktabgacha ta’lim tashkilotlarining oila bilan 45 ishlash tizimida aniq maqsad, mazmun bo‘lishi kerak. Maktabgacha ta’lim tashkilotining ota-onalar bilan ishlashidan jamoa tarzida va yakkama-yakka holda ishlash shakllarini mohirlik bilan qo‘shib olib borish, keng aholi ommasi orasida pedagogik tashviqot ishlarini tashkil qilish tufayli bolalarni tarbiyalashda ijobiy natijalarga erishish mumkin. Maktabgacha ta’lim tashkiloti xodimlaridan otaonalar va oila bilan hamkorlikdagi ishlaridan eng keng tarqalgan shakl va usullarini keltiramiz. Ota-ona va oila bilan yakkama-yakka ishlash. Bunda oilaga tarbiyachining borishi, ota-onalar uchun suhbat o‘tkazish, ularga maslahat berish, ota-onalarni bolaning maktabgacha ta’lim tashkilotidagi hayoti bilan tanishtirish kabilar kiradi. Ota-onalar bilan jamoa tarzida tashkil qilinadigan ishlar. Bular ota- onalarning guruhiy va umumiy majlislari, ota-onalar maktabi, anjumanlar, shanbaliklar, savol-javob kechalari. Ko‘rsatmali ishlar – ishning bu turi: ko‘rgazmalar uyushtirish, bolalarning ishlarini namoyish qilish, ochiq eshiklar kuni, ota-onalar burchagi, ota- onalar uchun kutubxonalar tashkil qilish. Bolaning oilasini borib ko‘rish va oila a’zolari bilan yaqindan tanishish. Bolalar maktab ta’limiga tayyorgarligiga ta’sir etuvchi omillar haqida gapirar ekanmiz, maktabgacha ta`lim yosh idagi bolalarni oilada tarbiyaning ota-onalar bilan hamkorlikda, bundan keyin yanada takomillashtirish yo‘llarini izlab topilsa, maqsadga muvofiq bo‘lar edi. 46 Oilaviy tarbiyaning ijtimoiy tarbiya bilan aloqasini mustahkamlash maktabgacha ta`lim tashkiloti xodimlarining, pedagog olimlar, bu sohada ilmiy ish olib boruvchi tadqiqotchi va metodistlarning o‘rni juda ham kattadir. Bolalarni maktabga tayyorlashda talimiy faoliyatlarning ahamiyati. Talimiy faoliyat tarbiyachi tomonidan bolalarga kerakli bilim va malakalarni umumiy holda xabardor qilish demakdir. Ta’limiy faoliyatlar kun davomida o‘tkazib boriladi. Kunning birinchi qismiga mo‘ljallangan mashg‘ulotlar ancha samara beradi. Talimiy faoliyat jara yon ida bolalarda mustaqil fikrlash ko‘nikma va malakalari hosil qilinadi, tarbiyachining so‘zini tinglash, o‘rtoqlari bilan gaplashmaslik, har bir tarbiyachi tomonidan berilgan savollarga javob berishga harakat qilish, tarbiyachi tomonidan aytilgan fikrlarni takrorlashga o‘rgatib boriladi. Har bir yosh guruhlarda necha marta ta`limiy faoliyat o‘tkazish bolalar Maktabgacha ta’lim tashkiloti ta’lim-tarbiya dasturida belgilab boriladi. Talimiy faoliyatning turlari haqida gapiradigan bo‘lsak, talimiy faoliyatning turlari quyidagichadir: Bolalarning bilimlarini sinovchi talimiy faoliyatlar – ushbu ta’limiy faoliyatlarni o‘tkazishdan maqsad, tarbiyachi dasturda belgilangan bilim va malakalarini egallash darajasini bilib oladi va keyingi ishlari davomida ishlarni inobatga oladi. Kompleks ta`limiy faoliyatlar – bu ta’limiy faoliyat bolalar maktabgacha ta’lim ashkiloti tajribasida keng tarqalgan 47 bo‘lib, bunday ta’limiy faoliyatlarda bolalarga yangi bilim beriladi. Talimiy faoliyatning tuzilishi esa:  bolalarni uyushtirish;  asosiy qism;  yakuniy qism. Talimiy faoliyatga tayyorlanish mazmuni ham mavjud bo‘lib, ushbu mazmunga quyidagilarni kiritishimiz mumkin:  Ta`limiy faoliyatni rejalashtirish.  Kerakli jihozlarni oldindan tayyorlash.  Bolalarni ta`limiy faoliyatga tayyorlash. Bolalarni maktabga tayyorlashda tarbiyachi ta`limiy faoliyatni bir bo‘limidan bitta emas, balki butun bir ta`limiy faoliyatning mazunini rejalashtirib olib borilsa, ijobiy natijani qo‘lga kiritadi. Tarbiyachiga metodik qo‘llanmalardan foydalanib mashg‘ulot o‘tish tavsiya etiladi. Har bir MTTda metodik xonalar mavjuddir. Unda maktabgacha ta’lim tashkiloti ta’lim-tarbiya dasturining hamda hamma bo‘limlari bo‘yicha metodik qo‘llanmalar bo‘ladi. Yetishmovchiliklarni tarbiyachi o‘zi tayyorlaydi va bu ishga ba’zan tayyorlov guruhidagi, ya’ni maktabga tayyorlov guruhidagi bolalarni jalb etadi. Tarbiyachi ta’limiy faoliyat uchun kerakli jihozlarni bir kun avval tayyorlab qo‘yadi. Maktabgacha ta’lim tashkilotining birinchi kichik guruhi da haftasiga 48 10 ta ta`limiy faoliyat o‘tkaziladi. Ular quyidagicha taqsimlanadi:  atrofdagi voqealar bilan tanishtirish va bolalar nutqini rivojlantirish;  rasm chizish va loy yoki plastilindan narsa yasash;  qurilish materiallari bilan mashqlar bajarish;  musiqa mashg‘ulotlari;  jismoniy tarbiya mashg‘ulotlari. Ta’limiy faoliyatlar 10-15 daqiqa davom etadi va ular shanba kunidan tashqari har kuni ertalab va kechqurun o‘tkaziladi. ta’limiy faoliyatlar bilan bir qatorda sayr vaqtida atrofdagi narsalarni kuzatish, harakatli va didaktik o‘yinlar rejalashtiriladi. ta’limiy faoliyatlarning katta qismi rivojlanishi bir xil darajada bo‘lgan bolalarni birlashtiruvchi kichik guruhlarda o‘tkaziladi. Batafsil tushuntirish va kattalarning yordam ini talab qiladigan yangi materialdan foydalaniladigan ta’limiy faoliyatlar (masalan, yig`ma kartinalar yoki yangi konstruktor, birinchi marta beriladigan mashg‘ulotlar) ana shunday o‘tkaziladi. Harakatlarining navbatiga rioya qilinadigan ta’limiy faoliyatlarda bolalar uncha ko‘p bo‘lmasligi kerak. Masalan, gimnastika asboblari bilan o‘tkaziladigan jismoniy tarbiya mashg‘ulotlari, «Loto» tipidagi va nutqni rivojlantirish mashg‘ulotlari ana shunday bo‘ladi, bunda ayrim bolalar o‘z faolliklari bilan boshqalarini chetga surib qo‘yishlari mumkin. Ammo hayotning uchunchi yilida ta`limiy faoliyatlarning ayrim turlarini butun guruh bilan o‘tkazish ham mumkin, chunki bola xulq-atvor qoidalarini (butun e’tibor bilan tinglash, jim utirish) egallagan bo‘ladi, o‘z harakatlarini 49 boshqa bolalar bilan muvofiqlashtira boshlaydi, kattalarning nutqi uning harakatini yo‘lga soladigan bo‘ladi. Bolalarning butun guruh bilan ayni vaqtda musiqa ta’limiy faoliyatlarini, harakatli o‘yinlarni, shuningdek bolalarning o‘zlari asosan tomoshabin bo‘ladigan ko‘rgazmali insenirovkalarni o‘tkazish mumkin. Maktabgacha ta’lim tashkilotida ta’limiy faoliyatlar bolalarni maktabga tayyorlashda katta ahamiyatga ega. Bu ta’limiy faoliyatlarda bolalar o‘quv faoliyati ko‘nikmalari hosil qiladilar, ancha intizomli, uyushgan bo‘lib boradilar. Ularda barqaror diqqat, diqqatni bir narsaga qarata olish, irodaviy zo‘r berilish qobiliyati rivojlanadi. Tizimli o‘qish natijasida bilishga qiziqish paydo bo‘ladi. Bolalarni jamoada o‘qitish muayyan afzalliklarga ega: birgalikda ishda ular bir-birlariga faol ta’sir etadilar, tashabbus, fahm-farosat ko‘rsatish imkoniga ega bo‘ladilar. Bolalar oldilariga ko‘pchilikdan kuch-g‘ayrat talab qiladigan vazifalar qo‘yilganda birgalikdagi kechinmalar paydo bo‘ladi, jamoaviylik tuyg‘usi vujudga keladi Ekskursiyalar, rasm chizish, loy va plastilindan buyumlar yasash, qurish-yasashga oid ishlarni birgalikda bajarish, umumiy o‘yinlarda va musiqa mashg‘ulotlardagi raqslarda, harakatlarni rivojlantirish ta’limiy faoliyatlarida birlashish, badiiy adabi yo tni o‘qish tufayli yuzaga kelgan birgalikdagi kechinmalar – bularning hammasi inoq bolalar jamoasini vujudga keltirishda yordam beradi hamda, jamoada yashash va ishlash ko‘nikmasi hosil qiladi. 50 X ulosa O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining “ 2017-2021-y illarda mak t abgacha t a’lim t izimini y anada t ak omillasht irish chora- t adbirlari t o‘g‘risida” gi qarori maktabgacha ta’lim tizimini yanada takomillashtirish, moddiy-texnika bazasini mustahkamlash, maktabgacha ta’lim tashkilotlari tarmog‘ini kengaytirish, malakali pedagog kadrlar bilan ta’minlash, bolalarni maktab ta’limiga tayyorlash darajasini tubdan yaxshilash, ta’lim-tarbiya jarayoniga zamonaviy ta’lim dasturlari va tehnologiyalarini tatbiq etish, bolalarni har tomonlama: intellektual, axloqiy, estetik va jismoniy rivojlantirish uchun shart-sharoitlar yaratish maqsadida qabul qilindi. Mavjud muammolarni amaliy bartaraf maqsadida O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining “2017-2021-yillarda maktabgacha ta’lim 51 tizimini yanada takomillashtirish chora-tadbirlari to‘g‘risida”gi qarori qabul qilindi. Dastur asosida quyidagi keng ko‘lamli kompleks tadbirlarni amalga oshirish ko‘zda tutilgan:  bolalarning har tomonlama intellektual, axloqiy, estetik va jismoniy rivojlanishi uchun ilg‘or xorijiy tajribalarni inobatga olgan holda zarur shartshroitlar yaratish;  maktabgacha ta’lim mtashkilotlari uchun pedagog kadrlarni tayyorlash va malakasini oshirish o‘quv reja va dasturlarni zamonaviy pedagogik texnologiya va metodlarni inobatga olgan holda takomillashtirish;  2200 ta maktabgacha ta’lim tashkilotining moddiy-texnika bazasini mustahkamlash, jumladan, qishloq aholi punktlarida yangi maktabgacha ta’lim tashkilotlarini qurish, ularni zamonaviy talablarga javob beradigan inventar, uskunalar, o‘quv metodik qo‘llanmalar, multimedia resurslari bilan ta’minlash. Ushbu tadbirlarni amalga oshirish uchun jami 2.2 trillion so‘m mablag‘ ajratilishi ko‘zda tutilmoqda. Maktabgacha yoshdagi bolalarni rivojlantirish va maktabga tayyorlash jarayoni oldiga qo‘yilgan maqsad va vazifalarning bajarilishi «Maktabgacha yoshdagi bolalar ta’lim- tarbiyasiga qo‘yiladigan Davlat talablari» orqali nazorat qilinadi. Davlat talablaridan maktabgacha yoshdagi bolalarga beriladigan ta’limtarbiya mazmunining asosiy yo‘nalishlari hamda ularning maktabga tayyorgarlik darajasiga qo‘yiladigan minimal talablar belgilab berilgan bo‘lib u davlat hujjati sifatida e’tirof etiladi. Bolalarni rivojlantirish va 52 maktabga tayyorlash jarayoni oldiga qo‘yilgan maqsad va vazifalarning bajarilishiga erishish «Ilk qadam» dalat o‘quv dasturi asosida amalga oshiriladi. «Ta’lim to‘g‘risida»gi Qonun hamda «Kadrlar tayyorlash milliy dasturi»da mamlakatning ijtimoiy iqtisodiy taraqqiyotini ta’limning asosiy omili bo‘lgan kadrlarni tayyorlash borasidagi eng zarur tadbirlar tizimi belgilab berilgan. Sog`lom avlodni tarbiyalash davlat va jamiyatning ustuvor yo‘nalishidir. Davlat talablari asosida tuzilgan «Ilk qadam» dalat o‘quv dasturiga asosan maktabgacha yoshdagi bolalarning ota-onalari, tarbiyachilari hamda o‘zlari uchun turli sohalar bo‘yicha dasturlar, qo‘llanmalar, tavsiyalar, qiziqarli kitoblar, aqlan va jismonan rivojlantirishga yordam beradigan turli-tuman o‘yinchoqlar va ta’lim tarbiya qurollari yaratiladi. Maktabgacha yoshdagi bolalar ta’lim-tarbiyasiga qo‘yiladigan Davlat talablarida belgilangan ko‘rsatkichlarga erishish 6-7 yoshdagi bolalarni maktabga to‘la-to‘kis tayyorlashga, maktabda beriladigan ta’limni mukammal o‘zlashtirishga, mustaqil O‘zbekistonning ravnaqi uchun xizmat qiladigan barkamol inson bo‘lib yetishishlariga zamin hozirlaydi. 53 Foydalanilgan adabiyotlar 1.“ Илк қадам ” давлат ўқув дастури . Тузувчилар : Грошева И . В ., Евстафева Л . Г ., Маҳмудова Д . Т ., ва бошқалар . – Тошкент , 2018 йил . 2.Hasanboyeva.O.U. va boshqalar. Maktabgacha ta’lim pedagogikasi. – T о shkent: Ilm ziyo, 2006. 3.Mavrul о v A. Ma`anaviy barkam о l ins о n tarbiyasi. – T о shkent: O‘zbekist о n, 2008. 4.Egamberdieva N. Ijtim о iy pedag о gika. – Toshkent: A.Nav о iy n о midagi O‘zbekiston Milliy kutubx о nasi nashriyoti, 2009. 5. Қодирова Ф., Тошпўлатова Ш., Аъзамова М. Мактабгача педагогика. – Тошкент: “Маънавият”, 2013. 6. Sodiqova Sh.A. Maktabgacha pedagogika. – Toshkent: Tafakkur sarchashmalari, 2013. 7. Roziqova M., Umarova K., Murodova N. Maktabgacha ta’lim muassasalarining tarbiyalanuvchilari uchun rivojlantiruvchi o‘yinlar majmuasi. – Toshkent, 2013. 8. Содиқова Ш . А . Мактабгача педагогика . – Тошкент , 2018 9.Researchining effective pedagogy in the eariy ears. Iram Siraj- Blatchford and others. June 2002. 54 10.Axler S., F.W. Gehring: Graduate Tehts in the Mathematics. Springer. March, 2009. 11.John. C. Sparks: The handbook of Essential mathematics. Air Force Publication. March, 2006. 12.The National Strategies Primary: Numbers and Patterns. December , 2009. 13.Козлова С.А, Куликова Т.А. Дошкольная педагогика. – Москва: 55

Bolaning maktab talimiga intelektual tayyorligini shakllanishi

Kirish……………………………………………………………………………….3

I Bob. Bolaning maktab talimiga intelektual tayyorligi……………………………..5

1.1. Bolaning maktab ta’limiga tayyorligi tushunchasi……………………………..5

1.2. Maktabda o'qishga intellektual tayyorgarlik………………………………….13

II Bob. Bolalarning maktabda ta’lim olishga intelektual tayyorligini tashxislash va unga ta’sir etuvchi omillar…………………………………………………………16

2.1.Bolalarni maktab ta’limiga intelektual tayyorlash shakllari va metodlari……..16

2.2.Bolalarning maktabda ta’lim olishga intelektual tayyorligini tashxislash usullari…………………………………………………………………………….22

2.3.Bolalarning maktab ta’limiga intelektual  tayyorgarligiga ta’sir etuvchi omillar……………………………………………………………………………..30

Xulosa……………………………………………………………………………..39

Foydalanilgan adabiyotlar…………………………………………………………41

 

Купить