Kirish Roʻyxatdan oʻtish

Docx

  • Referatlar
  • Diplom ishlar
  • Boshqa
    • Slaydlar
    • Referatlar
    • Kurs ishlari
    • Diplom ishlar
    • Dissertatsiyalar
    • Dars ishlanmalar
    • Infografika
    • Kitoblar
    • Testlar

Dokument ma'lumotlari

Narxi 38000UZS
Hajmi 31.4KB
Xaridlar 1
Yuklab olingan sana 29 Oktyabr 2024
Kengaytma docx
Bo'lim Kurs ishlari
Fan Pedagogika

Sotuvchi

Shavkat

Ro'yxatga olish sanasi 04 Aprel 2024

53 Sotish

Boshlang’ich sinf bolalarini vaqt bilan tanishtirish mazmuni

Sotib olish
KURS ISHI
Mavzu : Boshlang’ich  sinf  bolalarini  vaqt  bilan  tanishtirish
mazmuni ( ingliz tili vositasida)
                                                           
Toshkent 2024
1 Mundarija
I.BOB. Bolalarda vaqt tasavvurlarini shakllantirish. ............................................................................................ 4
1.1 Vaqt va uning xususiyatlari. ...................................................................................................................... 4
1.2 Turli yoshdagi bolalarning vaqtni idrok qilishi. .......................................................................................... 9
II.BOB. Bolalarda fazoviy va vaqt tasavvurlarini shakllantirish. ......................................................................... 13
2.1.Maktabgacha yoshdagi bolalrda vaqtni his qilishni rivojlantirish. ........................................................... 13
Xulosa .............................................................................................................................................................. 20
Adabiyotlar: ..................................................................................................................................................... 21
2 Kirish
Mavzuning   dolzarbligi .   Xalqning   boy   zamonaviy   madaniyati,   iqtisodiyot
fan,   texnika   va   texnologiya   sohasidagi   yutuqlari   asosida   mutaxassislar
tayyorlashning   mukammal   tizimini   shakllantirish   O‘zbekiston
taraqqiyotiningmuhim   shartidir.   Prezidentimiz   Islom   Karimov   ta’kidlaganidek:
«Bugungi   kunda  oldimizga   qo‘ygan   buyuk   maqsadlarimizga,   ezgu-niyatlarimizga
erishishimiz,   jamiyatimizning   yangilanishi,   hayotimizning   taraqqiyoti   va   istiqboli
amalga   oshirilayotgan   islohotlarimiz,   rejalarimizning   samarasi   taqdiri–bularning
barchasi,   avvalambor,   zamon   talablariga   javob   beradigan   yuqori   malakali,   ongli
mutaxassis   kadrlar   tayyorlash   muammosi   bilan   chambarchas   bog‘liqligini
barchamiz   anglab   yetmoqdamiz   ».
Bugungi kunda xorijiy tilni bilish o’ta muhim ahamyat kasb etayotganligi bois chet
tili o’qitish tizimini ham isloh etish, ta’lim jarayonlarida zamonaviy pedagogik va
axborot   kommunikatsion   texnologyalaridan   foydalangan   holda   o’qitishni   ilg’or
usullarini   chet   tili   o’qitish   amalyotida   qo’llashni   ta’lim   tizimidagi   dolzarb
masalalardan   biriga   aylandi.   Shuningdek   mustaqil   respublikamizning   jahon
hamjamyatida   tutgan   o’rni   tobora   o’sib,   xorijiy   mamlakatlar   bilan   iqtisodiy,
ijtimoiy,   madaniy   aloqalar   keng   quloch   yozayotganligi   kelajagimiz   bo’lgan   yosh
avloddan   chet   tilini   mukammal   bilish   zaruryatini   tobora   oshirmoqda.
Yosh   avlodni   chet   tillarini   chuqur   o’rgatish,   jahon   svilizatsiyasi   yutuqlari   hamda
ahborot   resurslaridan   keng   ko’lamda   foydalana   oladigan   muttaxassislarni
tayyorlash, xalqaro hamkorlik va muloqotni rivojlantrish orqali mamlakatimizning
jahon   hamjamiyatiga   yanada   integratsiyalashuvini   kuchaytrishga   xizmat   qiladi.  
Bir necha tilni bilish faqat ahborot olish uchun hizmat qilibgina qolmay, kishining
aqliy   faolyati   va   fikrlash   qobilyatini   ham   rivojlantradi.   Bu   borada   internet
tizimidan keng foydalaniladi. 
3 I.BOB. Bolalarda vaqt tasavvurlarini shakllantirish.
1.1 Vaqt va uning xususiyatlari.
Vaqt so`zi rus so`zidan kelib chiqqan, ya`ni vaqt- " время " degani aylanmoq
ma`nosini   bildiradi.   O`tgan,   hozirgi   va   kelasilar   o`zaro   shunday   aloqa   qilganki,
o`rinlarini   bir-birlariga   almashtira   olmaydilar.   Vaqtning   qaytmas   xususiyatlari
shuki   vaqtning   bir   tomonga   yo`nalib   o`tishi,   u   tabiat   va   jamiyatning   chiqishi
yo`nalishini ifodalaydi. 
Vaqtning   asosiy   qabul   qilinishi   bu   sezish   qobiliyatidir.   har   xil   kompleks
analizator   vaqtni   sezish   qobiliyatining   cho`zilishiga   ta`sir   qiladi,   lekin   asosiy
xususiyati   deb   I.M.   Sechenov   eshitish   va   tananing   sezgi   qobiliyatlariga   e`tibor
bergan "Vaqt  tovush va tananing sezish  qobiliyati insonga vaqt  haqida tushuncha
beradi,   shunda   ham   to`la   o`z   mazmuni   bilan   emas   balki   vaqt   bir   tomonlama
tovushning tortilishi va tananing sezishini tortilishi. SHuning uchun I.M.Sechenov
eshitish va sezish xususiyagidan bu vaqt bo`shlig’ining /drob/ analizatorlari degan
edi. 
I.P.Pavlov ko`rsatgan ediki vaqtning hisoblanishi nerv sistemasining har bir
elementiga,   uning   har   bir   hujayrasiga   xos   u   buni   eksperemental   asosda   isbotladi.
har   qanday   analizator   "vaqtni   hisoblashi"   mumkin.   I.P.Pavlov   ayttan   ediki,
vaqtning fiziologik qabul qilinishi bu kishining tormozlanishi vа ta`sirlanishidir, bu
esa vaqtni hisoblashga yo`l beradi. 
Bu   fikrlar   qator   izlanishlar   orhali   ko`rsatilgan.   Ikkinchi   signal   sistemasida
ta`sirlanish   vaqtning   etarli   hisobga   olinmasligidan   kelib   chiqadi,   tormozlanish
protsessida unga ko`proq baholash xususiyatidandir. 
SHunday   qilib,   aniq   vaqt   intervallarini   vaqtinchalik   baholash   ta'sirlanish   va
tormozlanish dinamik protsessida aniqlanadi. 
Vaqt   intervalida   differentsirovka   bu   vaqtga   nisbatan   shartli   reflekslarning
xosligidir. 
4 Kichik gruppada bolalarning ertalab, kunduzi, kechqurun va kechasi vaqt oraliqlari
haqidagi   tasavvuri   aniqlanadi.   Sutka   qismlarini   kichkintoylar   o`z   faoliyatlari
mazmunining o`zgarishiga hamda shu vaqt oralig’ida o`z atroflarida bo`lgan katta
yoshli kishilar faoliyatiga qarab farq qiladilar. 
Avval   kundalik   tartib,   bolalarning   uyqudan   turish,   ertalabgi   gimnastika,
nonushta, mashg’ulot vaqtlari qat`iy belgilab qo`yilganligi va sutkaning bo`laklari
haqida tasavvur hosil qilish uchun real sharoitlar yaratadi. 
Pedagog   vaqt   bo`lagining   nomini   aytadi   va   bolalarning   shu   vaqtga   mos
bo`lgan   faoliyat   turlarini   sanab   chiqadi.   "hozir   ertalab,   biz   gimnastika   qildik,
yuvindik,   endi   esa   nonushta   qilamiz".   Yoki   allaqachon   nonushta   qilib   bo`ldik,
shug’ullanib ham bo`ldik. Hozir kunduz kun. Tez orada tushki ovqatni eymiz. 
Masalan,  boladan quyidagilar  so`raladi:  "Hozir ertalab. Sen ertalab nima qilasan?
Sen o`rningdan qachon turasan?" va shu kabilar. 
Kun davomida bolalar bilan birgalikda kunning turli bo`laklarida bolalar va
kattalarning faoliyatini tasvirlaydigan rasmlar ko`rib chiqiladi.
Rasmlar   shunday   bo`lishi   kerakki,   ularning   vaqt   bo`lagi   uchun   xarakterli
bo`lagi  belgilar  aniq ko`rinib tursin. Tarbiyachi  rasmda  tasvirlangan bolalar  nima
ish   qilayotganliklarini   va   bu   harakat   qaysi   vaqtda   bajarilayotganligini   aytadi.   U
bolalarga savollar  beradi: "Sen erta bilan nima qilding? Kunduzi-chi?" Yoki  "sen
qachon   o`ynaysan?   qaysi   vaqtda   sayr   qilasan?   Sen   qachon   uxlaysan?"   Keyin
bolalar,   masalan,   erta   bilan,   kunduzi   yoki   kechqurun   kattalar   yoki   bolalar   nima
qilayotganliklari tasvirlangan rasmni tanlab oladilar. 
Bolalar asta  sekin erta bilan, kunduzi, kechqurun, kechasi  so`zlarining aniq
mazmunini   tushinib   oladilar,   ularga   emotsional   rang   beradilar.   Bolalar   o`z
nutqlarida ulardan foydalana boshlaydilar. 
Kichik   gruppa   singari   bu   gruppada   ham   vaqtni   bilish   bolalarni   asosan,
kundalik hayotida o`stirib boriladi muhimi bu o`rgatishining puxta hissiyot asosida
amalga oshirilishidir. 
5 Pedagog   sutka   qismlarining   nomini   bolalar   va   ularga   yaqin   katta   yoshli
kishilarning   ertalab,   kunduzi,   kechqurun,   kechasi   nima   qilishlari   bilan   bog’liq,
bolalarning sutka qismlari haqidagi tasavvurlarini aniqlaydi. 
Bolalarning sutka haqidagi tasavvurini aniqlash maqsadida ular bilan suhbat
olib boriladi. Suhbat taxminan mana bunday o`tkazilishi mumkin: avval tarbiyachi
bolalardan ular bolalar bog’chasiga kelishdan oldin nima ish qilganliklarini, ertalab
bolalar   bog’chasida   nima   qilganliklarini,   bolalar   bog’chasida   kunduzi   nima
qilishlarini   gapirib   berishlarini   so`raydi.   U   bolalarning   sutkaning   har   bir   qismida
nima   qilayottanliklarini   aniqlaydi   va   umumlashtiradi.   U   suhbat   oxirida   ertalab,
kuduz va tun - bular sutkaning qismlari ekanligini aytadi. 
"Bugun", "kecha" kabi vaqt tushunchalari nisbiy xarakterga ega. Bolalarning ularni
o`zlashtirishlari   qiyin.   Buning   uchun   imkoni   boricha   bugun,   ertaga,   kecha
so`zlaridan ko`proq foydalanish vа bolalarni  bu so`zlarni  ishlatishga  undab turish
zarur.   Tarbiyachi   muntazam   ravishda   ularga   biz   qachon   rasm   soldik?   Biz   bugun
nima ko`rdik? Эrtaga qaerga boramiz? Savollari bilan murojaat qilib turishi lozim. 
Tez   sekin   so`zlarining   ma`nosi   konkret   misollar   bilan   ochib   boriladi.
Tarbiyachi   bolalar   diqqatini   o`yin   davomida   ular   bajarayotgan   harakatlarning
tezlik   darajasiga   jalb   etadi.   Kiyinish   vaqtida   u   tez   kiyinayotganlarni   maqtaydi.
Imillab   kiyingan   bolalarni   aybsitadi,   sayr   vaqtida   yayov   kishi   bilan
velosipedchining,   avtomobil'   bilan   poezdning,   qurt   bilan   qo`ng’izning   harakat
tezligini taqqoslaydi. 
O`quv yilining boshida katta gruppa bolalarida ertalab, kunduzi, kechqurun
va   kechasi   kabi   vaqt   qismlari   haqida   tasavvurlar   mustahkamlanib   vaqt   bolalar
faoliyatining   konkret   mazmuni   va   ular   atrofidagi   kattalar   bilangina   emas,   balki
vaqtning   ob`ektivroq   ko`rsatkichlari   -   tabiat   hodisalari   (quyosh   chiqishi)   bilan
bog’laydilar. 
Tarbiyachi bolalar bilan va ular atrofidagi kattalar bilan kun davomida nima
qiladilar, ularni qanday izchillikda qachon bajaradilar, erta tong kunduz kechqurun
haqidagi   taassurotlari   to`g’risida   suhbatlashadi.   U   bolalarga   tegishli   she`r   va
hikoyalarni   aytib   beradi.   Ko`rsatma   material   sifatida   bolalarning   kun   davomida
6 xilma xil faoliyat turlari aks ettirilgan rasm va fotosuratlardan foydalaniladi: o`rin
ko`rpalarni   yig’ish,   ertalabki   gimnastika,   yuvinish,   ertalabki   nonushta.   Sutka
qismlari   haqida   tasavvurlarni   aniqlashda   didaktik   o`yinlar,   masalan,   bizning   kun
o`yini yordam beradi. 
"Kecha",   "bugun",   "ertaga"   kabi   vaqt   belgilarining   o`zgaruvchanligi   va   nisbiyligi
bolalarining ularni o`zlashtirishlarida qiyinchilik tug’diradi.  Besh   yoshli   bolalar
bu so`zlarni yanglishtiradilar. Pedagog muayyan so`zlarning mazmun ahamiyatini
ochib   berish   uchun   bolalarga   quyidagi   savollarni   beradi:   "Biz   siz   bilan   kecha
qaerda bo`ldik?", "Parkka qachon borgan edik?". 
Bolalarni vaqt terminlari ustida mashq qildirish uchun katta gruppada so`zli
didaktik   o`yinlar   hamda   o`yin   mashqlaridan,   masalan,   "Davom   ettir!"   o`yinidan
foydalaniladi.   Bu   mashqni   koptok   bilan   o`ynaladigan   o`yin   formasida   o`tkazish
mumkin.   Bolalar   doira   bo`lib   turadilar.   Tarbiyachi   qisqa   jumla   aytib,   koptokni
tashlaydi.   Kim   koptokni   ushlab   olsa,   o`sha   bola   tegishli   vaqtni   aytadi.   Masalan:
tarbiyachi   koptokni   tashlab:   "biz   pochtaga   bordik",   -   deydi.   Bola   esa   koptokni
ushlab olib "kecha" - deb jumlani tugatadi. 
Bolalar   hafta   kunlarining   nomini   faoliyatining   konkret   mazmuni   bilan
bog’laydilar. 
Эndilikda   bolalar   har   kuni   ertalab   hafta   kunlarining   nomini   shuningdek,   kecha
haftaning qaysi kuni ertaga qaysi kuni ekanligini aytadilar. 
Matematika   mashg ulotlarida   vaqti   -   vaqti   bilan   bolalarga   hafta   kunlarini’
tartibi   bilan   aytish   taklif   etiladi.   Aytilgan   kundan   oldin   va   keyin   qanday   kun
kelishini aytish. Pedagog "qaysi kunlari rasm chizish mashg’ulotimiz bor? Musiqa
mashg’ulotichi? deb savollarni almashtirib turadi. 
Bolalar   tartib   bilan   sanashni,   hafta   kunlarini   tartib   bilan   aytishni   o`rganib
olganlaridan keyin kunni tartib nomeri bilan bog’laydilar. 
Hafta kunlarining izchilligi haqidagi bilimlarni mustahkamlash uchun "Hafta
kunlari" so`zli didaktik o`yindan foydalanish mumkin. 
7 Hafta kunlarining alamashinishini kuzatib borish bolalarda takrorli vaqtning
o`zgaruvchanligi   haqida   tushuncha   hosil   bo`lishiga   uning   ketidan   hafta   kelishini
ochib berishga imkon yaratadi. 
Insonnig kundalik ish faoliyatida vaqt juda muhim o`rin tutadi. Vaqtiga qarab o`z
ish   faoliyatini   boshlaydi.,   harakatlarini   tezlashtiradi   yoki   sekinlashtiradi,   vaqtga
moslashishni   talab   qiladi.   Vaqtni   sezish   insonni   vaqtini   tejashga,   undan   unumli
foydalanishga   harakat   qilishga   undaydi.   Vaqt   o’quvchining   o’quv   hayotida
boshqaruvchanlik rolini o`taydi. B.G.Anan'eva rahbarligida psixologo - pedagogik
tekshirishlar   o`tkazilib,   unda   bolalarning   aqliy   taraqqiyoti   o’quv   yili   protsessida
kuzatiladi.   Bu   tekshirish   shuni   ko`rsatadiki,   bolalarning   hech   birida   vaqtga
moslashish,   bilimlarining   o`zlashtirishning   bog’liqligi,   qobiliyatlarining
rivojlanishi ko`rinadi. 
Maktabga kelgan ko`pchilik bolalarda vaqtni o`zlashtirmaganligi bir qancha
qo`shimcha   qiyinchiliklarni   tug’diradi.   Birinchi   sinf   o’quvchilari   darsga
kechikmasliklari, o`z vaqtida uyiga berilgan topshiriqlarni bajarib borishlari kerak,
bularning hammasiga ulgurushlari kerak. 
Bu   talablarning   hammasiga   to`liq   javob   berish   uchun   bolalarni   bog’cha
yoshidan tarbiyalangan va tayyorlangan bo`lishi kerak. 
Kuzatuvlar   shuni   ko`rsatadiki,   katta   maktab   yoshidagi   bolalar   vaqt
intervallari, vaqt  qismlarini, o`z harakatlari  bilan bog’liq holda olib bora oladilar.
Ular   o`zlari   mustaqil   vaqt   oraliqlarini   baholay   oladilar.   O`z   harakatlarini   ma`lum
harakatda boshlab, ma`lum vaqtda tugata oladilar. 
8 1.2 Turli yoshdagi bolalarning vaqtni idrok qilishi.
Vaqtni bilishning eng muhim faktorlari: 
1. Bola qaysi vaqt haqida gap bor ketayotganini, mustaqil vaqt oraliqini bilishi,vaqt
haqida, soatdan foydalanishni bilishi kerak. 
2.   Bolalarning   turli   harakatlarida   ularga   ma`lum   vaqt   bo`laklari   haqida,   berilgan
topshiriqni ma`lum vaqtda bajarishga ulgurish mumkinligini tushuntirish. 
Bolalarga   soatga   qaramasdan   o`z   sezgilariga   qarab   vaqtni   sezishni,
rivojlantirish. Kattalar bu malakalarning o`zlashtirishda  yordam berishlari kerak. 
Katta   va   tayyorlov   gruppa   bolalari   bilan   vaqtni   sezishni   1,3,5,10   minut
oraliqlari   bilan   tanishtirishdan   boshlaymiz,   1   minut   bu   birinchi   vaqt   boshlanish
haqidagi birlik hisoblanadi. 
Hayotda   ko`pincha   "bir   minutga",   "bir   minutdan   so`ng",   "bir   minut   kutib   turing"
kabi iboralar tez-tez ishlatilib turiladi. Bunda ishni uyushtirish va metodika ishlari
quyidagicha bo`ladi: 
1.   Bolalarni   1,3,5   va   10   minut   o`tishi   bilan   tanishtirish   bunda   sekundamer,   qum
soatlardan foydalaniladi. 
2. Bu vaqtlarning o`tishini turli harakatlarga bog’liq holda o`tkazish. 
3. Bolalarni  ko`rsatilgan, belgilangan vaqtgacha berilgan topshiriqlarni bajarishga
o`rgatish. 
Ishlar bir necha bosqichda o`tkaziladi: 
1-bosqichda   belgilangan   vaqt   ichida   berilgan   topshiriqni   bajarish,   bunda   qum
soatlarda   bajariladi.   Tarbiyachi   doimo   bolalarga   ba?o   berib   boradi,   ularning
o`zlashtirishlariga qarab, baholanadi. 
2-   bosqichda   vaqtni   o`tish   oraliqlarini   baholash,   tarbiyachi   bunda   ham   baholab
boradi. 
9 3-   bosqichda   oldindan   vaqt   oraliqlarini,   uning   o`tishlarini   rejalashtirish.   Bunda
ham qum soatlaridan foydalaniladi. 
4-   bosqichda   esa   vaqtni   baholash,   uning   davomiyligini   hayot   bilan   bog’liq   holda
olib borishni o`rgatish. 
Programma materiali  quyidagi mashg’ulotni  o`z ichiga olib, quyidagi topshiriqlar
qo`yiladi. 
1. Bolalarni 1 minut o`tish davomi bilan tanishtirish. 
2. Turli ish faoliyatlari davomida qum soati bilan vaqt o`tishini kontrol qilish. 
3. Berilgan topshiriqni o`z vaqtida bajarish ko`nikmasini hosil qilish.
Vaktni   chamalash.   Bolalarning   vakt   xaqidagi   tasavvurlarini   mustaxkamlash   va
chukurlashtirish:   “Ertalab”,   “Kechkurun”,   “Kunduz”,   “Tun”,   “Kecha”,   “Bugun”,
“Ertaga”   tushunchalarini   farkdash   va   bu   suzlardan   tugri   foydalanish   kunikmasini
mustaxkamlash.
Bolalarni xafta kunlari  bilan tanishtirish va xafta kunlari nomlarini izchillik bilan
aytishga   urgatish.   Kecha   xaftaning   kaysi   kuni   bulganligini,   bugun   kanaka   kun,
ertaga kaysi kun bulishini aniklashni urgatish.
Bolalarning   vakt   xakidagi   tasavvurlarini   mustaxkamlash   va   chukurlashtirish.   Yil
fasllari   bilan   tanishtirish   va   fasllarning   nomini   tugri   ketma-ketlikda   aytishga
urgatish.   Vakt   tushunchalarini   shakllantirish   ishini   kundalik   turmushda   utkazish
kerak.   Anik   kun   tartibi   (kat’iy   urnatilgan   turish   vakti,   ertalabki   badantarbiya,
mashgulotlar,   ovkatlanish,   kordik   chikarish   vaktlari)   bolalarda   sutka   kismlari
kakida tasavvurlarki shakllantirish uchun real sharoitdir.
Sutka   davomida   tarbiyachi   bolalar   e’tiborini   ular   faoliyatlari   xarakterlari   bilan
boglik kar xil vakt oraliklari urtasidagi munosabatlarga karatadi.
Tarbiyachi  sutka   kismini   aytadi  va  bolalarning  shu  kismga   mos  keluvchi   faoliyat
turlarini   sanab   utadi,   masalan:   “X,ozir   ertalab.   Siz   gimnastika   kildingiz,
yuvindingiz,   nonushta   kilasiz”   yoki   “X,ozir   kunduzi.   Kunduzi   ota-   onalarimiz
ishlashadi,   biz   esa   shugullanamiz”   Tarbiyachi   bitta   bola   bilan,   kichik-kichik
10 guruklar   bilan   sukbatlashib,   ulardan   kechasi,   ertalab   (uygonganlaridan   keyin),
kunduzi nima kilganliklarini gapirib berishni suraydi.
Elementar   matematik   tasavvurlarni   rivojlantirishga   bagishlangan   mashgulotlarda
bolaning   sutka   haqidagi   tasavvurlari   mustakkamlanadi.   Maktabgacha   yoshdagi
bolalarning   har   bir   vaqt   oralig’i   uchun   xarakterli   bulgan   faoliyat   turlari
tasvirlangan rasmlar uzlariga kursatiladi va ulardan suraladi: ”
Kichkintoylarga   kunduzi,   kechasi,   ertalab,   kechkurun   tasvirlangai   rasmlarni
sutkaning   berilgan   kismi   uchun   xarakterli   bulgan   amaliy   faoliyatlari   tavsiflangan
kikoyalardan, she’rlardan parchalar ukishdan kam foydalanish mumkin.
Urta guruuda bolalarni fazoda  muljalga olishga urgatish
Tevarak-   atrofda   fazoda   muljal   olish.   Narsalarni   ung   kul   bilan   chapdan   ungga
karab terish kunikmasini mustakkamlash.
U yoki bu predmetning uziga nisbatan joylashuvini  suz bilan ifodalashni  urgatish
(oldimda -  stol, orkamda -  shkaf, pastda  - pol, yukorida - ship,  ung tomonimda  -
deraza, chap tomonimda - eshik, shkaf - uzokda, stul - yakinda ).
Bolalarga   berilgan   yunalishda   (oldinga-orkaga,   ungga-chapga)   karakat   kilishni
urgatish.
Tevarak-   atrofda   fazoda   muljal   olish   buyicha   ishlash   bir   necha   yunalishda
utkaziladi.   Eng   oldin   amaliy   tajriba   takomillashtiriladi.   Bolalar   bu   yosh   davrida
ancha   mustakil   bulib   kolishadi,   o’yinchoqlar   saklanadigan   joyni   bilishadi,
urnatilgan   tartibga   amal   kilishadi.   Urta   gurukda   ular   oshxonada   navbatchilik
vazifalarini   bajarishga   urgatiladi,   ukuv   yilining   ikkinchi   yarmidan   boshlab   esa,
materialni   mashgulotga   tayyorlash   urgatiladi.   Navbatchilarning   vazifalarini
bajarish   stoldagi   idishlar,   ukuv   ashyolarining   fazoviy   joylashuvlarini   uzlashtirish
bilan boglik. Bolalar endi binoda va bolalar bogchasi uchastkasida erkinrok muljal
oladilar.   Masalan,   boshqaguruhlar,   musika   zali,   tibbiyot   xonasi   kaerda
joylashganini,   ularga   kanday   borishni   biladilar.   Bularning   xammasi   atrofni   urab
olgan fazoda katta kizikish bilan muljal olishdan darak beradi. Pedagogik ishning
11 ushbu   yunalishi   keyingi   yosh   guruhlarida   asosan   bolalar   bilan   kundalik
mulokotlarda, ya’ni ukishdan tashkari vaktda xam keng joriy qilinadi.
Hech   bir   zamonaviy   odam   vaqtning   mohiyatini   tushunmasdan   yashay   olmaydi.
Shu   sababli,   ota-onalar   bolani   vaqtni   soat   bo'yicha   to'g'ri   belgilashga   o'rgatish
zarurati bilan duch kelishmoqda. Amaliyot shuni ko'rsatadiki, agar siz buni to'g'ri
bajaradigan bo'lsangiz, mashg'ulotlar jarayoni juda sodda bo'ladi va hatto qiziqqan
bolani xursand qiladi
Jarayonning qiyinchiliklari
Bolani  terishning  "nozikliklari"  ni   tushunishga   o'rgatish  bir   qator  qiyinchiliklarga
duch keladi.
Ba'zi  bolalar, hatto raqamlarni  yaxshi  biladiganlar, vaqtni  har  doim mobil  telefon
yoki elektron soat orqali ko'rish mumkinligiga ishonib, yangi narsalarni o'rganishni
xohlamaydilar.
Standart terish ikkita raqamni ishlatadi - 1 dan 12 gacha (soat) va 1 dan 60 gacha
(daqiqa), ba'zi bolalar uchun ularni ajratish juda qiyin.
Va   nihoyat,   vaqtni   tushunish   uchun   bola   60   yoshgacha   hisoblashi   kerak.
Shuningdek,   5   ga   ko'paytirish   qoidalarini   tushunish   maqsadga   muvofiqdir.
Mutaxassislar vaqtni 5 yoshdan boshlab o'rganishni maslahat berishganligi sababli,
ko'pgina ota-onalar birinchi bo'lib o'tishlari kerak chaqaloq bilan hisoblash.
Ushbu to'siqlarga qaramay, vaqtni aniqlash kerak, shuning uchun onalar va dadalar
sabr-toqatli   bo'lishlari   va   bolaga   qiyin   masalani   tushunishiga   yordam   berishlari
kerak.
12 II.BOB. Bolalarda fazoviy va vaqt tasavvurlarini shakllantirish.
2.1.Maktabgacha yoshdagi bolalrda vaqtni his qilishni rivojlantirish.
Vaqt tushunchasi
Farzandingizga   qo'ng'iroq   orqali   soat   va   daqiqalarni   tanib   olishga   o'rgatishdan
oldin,   siz   unga   vaqt   nima   ekanligini   tushuntirishingiz   kerak.   Ushbu   kontseptsiya
mavhum, uni ko'rish yoki tegizish mumkin emas, shuning uchun ish oson emas.
Voyaga etgan kishining zerikarli  tushuntirishlari bolaning o'qish istagini butunlay
yo'q qilishi mumkin, shuning uchun "darslar" har safar yangi narsa o'ylab topishga
urinib, o'ynoqi tarzda o'tkazilishi kerak.
Dastlabki   bosqichlarda   siz   chaqalog'ingizni   bunday   o'yinlarga   taklif   qilishingiz
mumkin.
"Kun   va  tun".   Kecha   bilan  tunni   farqlash   qobiliyati   shakllanadi.   Qoida  tariqasida
dars qiyinchilik tug'dirmaydi.
"Bu   sodir   bo'lganda."   Bolaga   ma'lum   bir   vaziyat   beriladi   (masalan,   bolalar
bog'chaga boradilar). U kun yoki tun sodir bo'layotganini aniqlashi kerak.
"Kunning   qismlari".   Vazifa   "ertalab",   "kun",   "kechqurun",   "tun"   tushunchalarini
shakllantirishga   va   ularni   ajratishga   qaratilgan.   Birinchidan,   ota-ona   etakchi
savollarni   berib,   bolaga   ertalab   nima   bo'lishiga   javob   berishga   yordam   beradi
(bolalar  turishadi,  yuvinishadi,   bolalar  bog'chasiga  boradilar   va  hokazo).  Keyin  u
olingan bilimlarni mustahkamlaydi, bolani ertalabki alomatlarini mustaqil ravishda
ro'yxatlashni taklif qiladi - nafaqat bolaning o'zi harakatlari, balki uning atrofidagi
dunyodagi o'zgarishlar (u nurga aylanadi, quyosh paydo bo'ladi).
Bunday mashg'ulotlardan so'ng bola quyidagi tushunchalarni tushunishi kerak:kun;
kunning   qismlari   -   ertalab,   tushdan   keyin,   kechqurun,   kechasi.Bola   kun   nima
ekanligini   va   har   kuni   4   qismga   bo'linishini   tushunib   etgach,   siz   mashg'ulotning
keyingi bosqichiga o'tishingiz mumkin.
Birinchi dars
Bolaga   soatni   vaqtini   aytib   berishni   o'rgatish   oson   emas,   shuning   uchun   birinchi
qadam   soat   yuzini   bilishdir.   Ota-onalar   vaqt   g'oyasini   aylana   chizish   va   uni   kun
13 qismlarini aks ettiruvchi 4 qismga bo'lish orqali tasavvur qilishlari kerak. Bunday
rasmni o'qlar bilan ta'minlagan holda, bolaga ularning harakatlarini o'zi boshqarish
imkoniyatini   berish   kerak.   Ish   quyidagicha   tuzilgan:   kattalar   kunning   u   yoki   bu
qismini   tasvirlaydilar,   bola   nutq   nimada   ekanligini   taxmin   qilishi   va   o'qlar
yordamida to'g'ri vaqt oralig'ini o'rnatishi kerak.
Soatdan   qanday   foydalanishni   o'rganish   uchun   bola   60   gacha   bo'lgan   raqamlarni
bilishi, shuningdek, besh va o'nlab sonlarni hisoblashi kerak. Ushbu yo'nalishdagi
ishlarni qanday amalga oshirish kerak?
Bola   bilan   60   yoshgacha   bo'lgan   hisobni   o'rganish   uchun   -   ish   doimiy   ravishda
amalga oshirilishi kerak, lekin bola uchun qulay bo'lgan ritmda: siz undan barcha
raqamlarni   birdan   eslab   qolishini   talab   qilmasligingiz   kerak,   chunki   har   kimning
o'z qobiliyatlari bor hisobga olinishi kerak.
Asta-sekin, bola raqamlarni eslab qoladi va bu usul bunga yordam beradi: har bir
sonni   talaffuz   qilib,   1   dan   60   gacha   bo'lgan   raqamni   yozishini   so'rang.
Muvaffaqiyatning kaliti muntazam takrorlashdir, shuning uchun chaqaloq har kuni
ularni   to'liq   eslab   qolguncha   uning   xotirasidagi   raqamlarni   mustaqil   ravishda
yangilab turishini ta'minlash kerak.
Treningning   navbatdagi   qismi   -   beshga   ko'paytirilgan   raqamlarni   yodlash.   Bu
o'qitish   vaqtini   engillashtirishga   yordam   beradi.   Birinchidan,   bolaga   biz   hozir
o'rganadigan raqamlar 5 yoki 0 bilan tugashini tushuntirishingiz kerak. U 1 dan 60
gacha   bo'lgan   raqamlar   to'plami   orasida   bu   raqamlarni   o'zboshimchalik   bilan
topsin.
Bola   bu   vazifani   oson   va   tez   bajarishni   o'rganganida,   uning   vazifasini
murakkablashtirish kerak - 5 dan 5 gacha ko'paytirilgan sonlarni topish uchun: 5-
10-15 va boshqalar. Har bir "topilma" ni ovoz chiqarib aytish kerak.
Bola   hamma   narsani   to'g'ri   topadimi   yoki   yo'qligini   bilish   uchun   kattalar   diqqat
bilan tinglashlari kerak. Agar u barcha raqamlarni nomlasa, uni maqtashga ishonch
hosil   qiling,   agar   u   o'tkazib   yuborsa   -   yana   urinib   ko'rishni   tavsiya   eting,   lekin
ehtiyot bo'ling.
14 Bitta qatorga 5 ga bo'linadigan barcha raqamlarni yozing va varaqni taniqli joyga
osib   qo'ying.   Ularni   doimiy   ravishda   takrorlab,   bola   tezda   beshlik   sanashni
o'rganadi.
Qidiruv raqam bilan tanishish
Bolani   vaqtni   aytib   berishga   o'rgatishning   navbatdagi   qismi   uni   terish   bilan
tanishtirishdir.   U   allaqachon   4   ta   segmentga   bo'lingan   aylana   bilan   tanish   edi,
ammo   endi   bilimlarni   kengaytirish   kerak.   Bolalar   ular   bilan   ishlashga   qiziqishi
uchun   psixologlar   kulgili   rasmlar   va   ko'p   sonli   maxsus   bolalar   soatlarini   sotib
olishni maslahat berishadi.
Siz   bolangizga   soat   -   bu   pirojniy   (yoki   to'q   sariq)   turini,   bo'laklarga   (yoki
bo'laklarga) bo'linib, ular  terish deb atalishini  aytishingiz kerak. "Pirog" da 1 dan
12 gacha raqamlar, ikkita o'q ham bor:
kichik qalin soatni bildiradi;
uzoqroq daqiqalarni ko'rsatadi.
Nima uchun soat sohasi qalinroq? Chunki soat bir daqiqadan uzoqroq vaqt.
Agar bola darhol qiyinchiliklarga duch kelsa va daqiqalar va soatlarning ma'nosini
tushunmasa,   siz   kartonli   soat   bilan   maxsus   ta'lim   to'plamini   sotib   olishingiz
mumkin, bu bilan bola kerakli tushunchalarni tezda o'zlashtiradi.
Soatni   ko'rib   chiqib,   har   bir   qo'lning   maqsadi   haqida   bilib,   ularning   harakatini
kuzatib borish kerak, ikkinchi qo'lni eslatib o'tish mumkin (bolada undan nimadir
yashiringanligi sezilmasligi uchun), lekin emas bolani chalg'itmaslik uchun batafsil
ko'rib   chiqish.   Siz   shunday   deyishingiz   mumkin:   «Boshqalarga   qaraganda   tezroq
harakatlanadigan ushbu o'q soniyalarni, eng qisqa vaqt birliklarini ko'rsatadi. Bir-
ikki-uch   sanang.   Bu   soniyalar.   "Ota-onalar   yordamida   o'z-o'zini   terish   chizig'i
bilimlarni mustahkamlashga yordam beradi. 5 daqiqali segmentlarni tasavvur qilish
uchun   rangli   qalamlardan   yoki   flomasterlardan   foydalanish   va   pirogning   har   bir
qismini har xil rangda bo'yash muhimdir. Kattalar uchun bolaning doirada 1 dan 12
gacha bo'lgan raqamlarni to'g'ri joylashishini tekshirish muhimdir.
O'qish soatlari
15 Endi   siz   bolangizga   vaqtni   tushunishga   o'rgatishingiz   kerak.   Ota-onalar   unga
quyidagilarni aytib berishlari kerak.
Kuniga   24   soat   bor.   Ya'ni,   ertalab,   kun,   kechqurun   va   tun   24   soatga
tenglashtiriladi.Soat kadranida atigi 12 ta raqam bor, shuning uchun kichkina qo'l
kuniga ikki marta to'liq aylana bo'ylab aylanadi.
Aytish   kerakki,   ,   terishning   bo'linishini   to'q   sariq   rangli   tilim   bilan   taqqoslash
mumkin: bir nechta bo'lak (ularning har biri 5 daqiqali qismga teng) birgalikda bir
butunni   tashkil   qiladi   -   terish.Endi   siz   bolaga   soat   sohasi   istalgan   raqamni
ko'rsatganda, soatni ko'rsatishini ko'rsatishingiz kerak. Masalan, agar u 4 raqamida
bo'lsa,   demak,   endi   soat   4.   Maxsus   soat   simulyatorlari   yordamida   soat
ko'rsatkichini u yoki bu raqamga o'rnatib, vaqtni chaqirish bilan shug'ullanishingiz
kerak.Keyin   vazifa   yanada   murakkablashadi,   aniqlik   kiritib   o'tish   kerakki,   "12"
raqamidagi daqiqali qo'lning joylashishi aniq vaqtni bildiradi. Shuningdek, kartonli
kadran   yordamida   soatni,   olti   soatni   va   boshqa   variantlarni   o'rnatishga   harakat
qiling
Protokol bilan tanishtirish
Chaqaloq   aniq   vaqtni   aniqlashni   o'rganganida,   vazifa   uning   uchun   murakkab
bo'lishi   kerak.   Birinchidan,   ota-onalar   quyidagi   fikrlarni   tushuntirishadi:bir   soat
ichida   60   daqiqa;kadrda   kichik,   imzosiz   bo'linmalar   mavjud,   ularning   har   biri
daqiqalarni   bildiradi.Farzandingiz   bilan   nima   uchun   protokol   imzolanmaganligi
haqida   taxmin   qilishingiz   mumkin,   uni   to'g'ri   javobga   olib   boring   -   terish   joyini
tejash uchun.
Endi karton soatni olib, 5 minut o'tganini aytib, bolaga minut qo'lining harakatini
12   dan   1   gacha   ko'rsatamiz.   Soat   nechi   bo'ldi?   U   javob   berishi   kerak:   4   soat   5
daqiqa.
Farzandingizdan 4 soat 10 daqiqani ko'rsatishini so'rang. Butun doirani bosib o'tib,
har bir vaqt qiymatini aytgandan so'ng, siz vazifani murakkablashtirishingiz kerak:
maktabgacha   yoshdagi   boladan   soatni   belgilashni   so'rang,   masalan,   6   soat   15
daqiqa, keyin 8 soat 50 daqiqa.
16 Agar   biror   narsa   ishlamasa,   bolaga   baqirmaslik   va   asabiylashmaslik   kerak,   bu
qiyinchilik   sababini   tushunish   muhimdir.   Bola   soat   va   daqiqali   qo'llarni
chalkashtirib yuborishi mumkin - keyin simulyatorni ingl. Ehtimol, u faqat besh va
o'nlab hisoblashni unutgan bo'lishi mumkin - keyin uni eslash kerak.
O'qitish
Bilimlarni   mustahkamlash   uchun   siz   bolangiz   bilan   "Soat"   o'yinini   o'ynashingiz
kerak. Uning uchun sizga  oilada mavjud bo'lgan soat  kerak bo'ladi:  bolalar, katta
o'qlari   bo'lgan   eski   devor   soatlari,   karton.   Uydirma   voqea   o'yin   muhitini
o'rnatishga   yordam   beradi   -   masalan,   biz   yovuz   jodugardan   vaqt   haqida
jumboqlarni   to'g'ri   hal   qilib,   ertak   qahramonining   uyiga   qaytishiga   yordam
berishimiz kerak.
Ikki xil ish joylari mavjud.
Ota-ona   vaqtni   aytadi,   bola   uni   soatiga   o'rnatadi.   Ushbu   vazifani   bajarish   uchun
o'qlari bo'lgan rangli kartonli versiya eng yaxshisidir.
Voyaga etgan kishi terish vaqtini belgilaydi, bolaning vazifasi - uni aniq nomlash.
Siz "oddiydan murakkabga" tamoyili asosida harakat qilishingiz kerak.
Bolada   charchashga   va   o'rganishga   qiziqishni   yo'qotishga   vaqt   topmasligi   uchun
har kuni o'qish yaxshiroq, lekin uzoq vaqt emas.
Vaqt va kunning bir qismini taqqoslash
Chaqaloq vaqtni mavhum toifasini yanada yaxshiroq idrok qilishi uchun, siz unga
ma'lum bir soat va kunning bir davrini taqqoslashni o'rgatishingiz kerak.
Voyaga etgan kishi terish vaqtini belgilaydi. Bola uni tanib, soat qancha ekanligini
aytishi,   odatda   bu   vaqtda   nima   qilayotganini   aytib   berishi   va   xulosa   chiqarishi
kerak   -   bu   kunning   qaysi   qismi.Voyaga   etgan   kishi   ikkita   terishdan   foydalanadi,
biri ertalab, ikkinchisi kechqurun. Keyin u savolni so'raydi - siz odatda necha soat
yotasiz?   Bolaning   vazifasi   soatga   qarab   ularning   qaysi   vaqtni   ko'rsatishini
tushunish,   ertalab   yoki   kechqurun   ekanligiga   o'zi   qaror   qilish   -   va   savolga   javob
berish.Qiyinchilik   bo'lsa,   maktabgacha   yoshdagi   bolaga   bir   nechta   aniq   savollar
bilan yordam berish kerak.
Daqiqalarni o'rganish
17 Eng qiyin narsa, agar bolalar qo'li to'liq 5 yoki 10 emas, balki ular orasida bo'lsa,
bolalarga   o'z   vaqtida   qanday   harakat   qilishlarini   aytib   berish.   Ota-onalar
chaqaloqqa   bu   raqamlar   orasida   4   ta   bo'linish   borligini   aytishlari   kerak,   ularning
har biri bir daqiqaga to'g'ri keladi, eng yaxshisi buni katta soat bilan aniq ko'rsatish
kerak.Bola   har   bir   vaqt   oralig'ining   davomiyligini   yaxshiroq   his   qilishi   uchun,   u
haqiqiy  soat   bilan   ishlashni   o'rgangandan   so'ng,   biz   kichik  tajribalar   o'tkazamiz   -
bu   yoki   boshqa   harakatlar   uchun   qancha   vaqt   kerakligini,   nima   qilish   kerakligini
bilib   olamiz   belgilangan   vaqt   davri.   Bu   alohida   o'yin   sifatida   amalga   oshirilishi
mumkin   yoki   odatdagi   kundalik   mashg'ulotlar   bilan   birlashtirilishi   mumkin   -
masalan, bolaning nonushta qilish, yuvish va kiyinish uchun qancha vaqt ketishini
aniqlashga harakat qiling. Shu tarzda u asta-sekin o'z vaqtini hisoblashni o'rganadi.
Vaqtni   ishonchli   aniqlay   oladigan   bolalar   uchun   biz   to'g'ri   vaqtni   raqamlarga
yozish qobiliyatini o'rgatishni taklif qilamiz
Maktabgacha   yoshdagi   bolalar   uchun   vaqtni   o'rganish   maktabda   tez-tez
ishlatiladigan   oddiy   mashq   bilan   yakunlanishi   mumkin:   terish   tugmachasida
qo'llarning ma'lum bir  pozitsiyasi  chizilgan va uning ostidagi oynalarda siz terish
qancha   vaqtni   ko'rsatishini   yozishingiz   kerak.   Ushbu   topshiriq   maqom
maktablariga kirish uchun ko'plab testlarda qo'llaniladi.
Soat   va   vaqt   haqidagi   topishmoqlar   Va,   albatta,   har   qanday   bola   bir   nechta
topishmoqlarni   taxmin   qilishdan   yoki   soat   haqida   oddiy   qofiyani   o'rganishdan
xursand bo'ladi. Masalan, quyidagilar:
Kechayu kunduz ular borishadi Va ular joyni tark etmaydilar. (soat)
Sincap kabi yuguradi
Terishda ... (o'q)
U so'nggi kichik qadamini tashlaydi - va yana bir soat o'tdi. (daqiqa qo'li)
Men oyoqsiz yuraman
Men og'izsiz gapiraman.
Men hammaga ishora qilaman
Men hammaga aytaman. (soat)
Keraksiz iboralarsiz,
18 Ko'p so'zsiz,
Soat miltillashi xabar beradi
Qachon uxlash kerak
Qachon o'ynash kerak
Tashqariga qachon qochish kerak.
19 Xulosa
Xulosa   qilib   aytganda,   boshlang’ich   sinf   o’quvchilariga   til   o’rgatishni
majburiyat   sifatida   emas,   aksincha   qiziqarli   o’yinlar   va   innavatsion   metodlardan
foydalangan   holda   olib   borishi   ,ularning   kelajakda   oladigan   bilimlari   uchun
poydevor   bo’lib   xizmat   qilishi   mumkin.   Shunday   ekan,   ta’lim   tizimi   ham   o’z
oldiga  erkin  fikrlovchi,   barkamol,yetuk  shahsni  tarbiyalashni   vazifab  qilib  qo’yar
ekan,   kelgusida   biz   bo’lajak   o’qituvchilar   innavatsion   texnologiyalardan   samarali
foydalanish   yo’llarini   yanada   mukammalroq   ishlab   chiqish   bilan   o’z   hissamizni
qo’shishimiz mumkin.
20 Adabiyotlar:
 
1.   Kurmakaeva   R.,   A`zamova   M.,   Normatova   S.,   Yusupova   M.,   Эlementar
matematika rejalari. T. 1992y. 
2.   Bikbaeva   N.U.,   Ibroximova   3.I.,   Qosimova   X.I.   Maktabgacha   yoshdagi
bolalarda matematik tasavvurlarni shakllantirish, T., 1995 
3..   A.I.   Vasil`eva,   L.A.Baxturiya,   I.I.Kobitina   bolalar   bog`chasining   katta
tarbiyachisi. T.1991 
4.   Stolyar   A.A.   Formirovanie   elementarnix   matematicheskix   predstavleniy   u
doshkol`nikov. M.1988y. 
5.  www.pedagog.uz
6.  www.edu.uz
7.  www.ziyouz.com
8.  www.gov.uz
21

Boshlang’ich sinf bolalarini vaqt bilan tanishtirish mazmuni

Sotib olish
  • O'xshash dokumentlar

  • Guruh jamoasini tashkil etish, tarbiyalash va hamkorlikda ish olib borish metodikasi
  • Boshlang’ich ta’lim fanlarini o‘qitish jarayonida sharq mutafakkirlar merosidan foydalanish
  • Milliy qadriyatlar va an’analar orqali o’quvchilarni tarbiyalash yo’llari
  • Boshlang’ich sinf o’quvchilarida sog’lom turmush tarzini rivojlantirish
  • O’qitishni tashkil qilishda didaktik o’yin asosida boshlang’ich sinflarda foydalanish. O’quvchilar bilimini o’zlashtirishda samarali metodlar

Xaridni tasdiqlang

Ha Yo'q

© Copyright 2019-2025. Created by Foreach.Soft

  • Balansdan chiqarish bo'yicha ko'rsatmalar
  • Biz bilan aloqa
  • Saytdan foydalanish yuriqnomasi
  • Fayl yuklash yuriqnomasi
  • Русский