4-sinf matematika darslarida multimediya vositalaridan foydalanish kurs ishi - Pedagogika - Kurs ishlari

Dokument ma'lumotlari

Narxi	40000UZS
Hajmi	92.6KB
Xaridlar	1
Yuklab olingan sana	09 Oktyabr 2025
Kengaytma	docx
Bo'lim	Kurs ishlari
Fan	Pedagogika

Sotuvchi

Amriddin Hamroqulov

Ro'yxatga olish sanasi 23 Fevral 2025

48 Sotish

4-sinf matematika darslarida multimediya vositalaridan foydalanish kurs ishi

Sotib olish

1O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI
OLIY TA’LIM, FAN VA INNOVATSIYALAR VAZIRLIGI
“INTERNATIONAL SCHOOL OF FINANCE TECHNOLOGY
AND SCIENCE” INSTITUTI
“PSIXOLOGIYA VA PEDAGOGIKA” KAFEDRASI
“MATEMATIKA O‘QITISH METODIKASI”
fanidan
KURS ISHI
Mavzu : 4-sinf matematika darslarida multimediya vositalaridan foydalanish
B ajardi : Yuldosheva Madina To lqin qiziʻ
G uruh : 22-BTK-07
Ilmiy rahba r : Nafisa T o’ layeva.
Toshkent – 2025

2 MUNDARIJA
Kirish …………………………………………………………...………………3
I BOB. Boshlang‘ich ta’limda matematika o‘qitish jarayonida axborot
texnologiyalarining ahamiyati
1.1. Multimediya texnologiyalari tushunchasi va ularning ta’lim jarayonidagi
o‘rni ……………………………………………………………………….…….7
1.2. 4-sinf matematika darslarining mazmuni va o‘qitishda zamonaviy
yondashuvlar ……………………………………………………………..…….10
1.3.Multimediya vositalaridan foydalanishning pedagogik-psixologik
asoslari …………………………………………………………………………13
II BOB. 4-sinf matematika darslarida multimediya vositalaridan samarali
foydalanish metodikasi
2.1. “Sonlarni ayirish” mavzusini o‘qitishda multimediya vositalaridan
foydalanish ……………………………………………………………….……16
2.2. Multimediya vositalari yordamida darslarni tashkil etishning metodik
bosqichlari ………………………………………………………………….….20
3. “Baliqcha” metodi asosida dars ishlanmasi namunasi …………………...…23
Xulosa …………………………………………………………………………28
Foydalanilgan adabiyotlar ……………………………………………..…….30

3 Kirish
Kurs ishi mavzusining dolzarbligi Bugungi kunda ta’lim tizimi tubdan
yangilanib, zamonaviy axborot-kommunikatsiya texnologiyalarini o‘quv
jarayoniga keng tatbiq etish ta’lim sifatini oshirishning muhim omillaridan
biriga aylandi. Ayniqsa, boshlang‘ich sinf o‘quvchilarining bilim, ko‘nikma va
malakalarini shakllantirishda innovatsion yondashuvlar, jumladan, multimediya
vositalaridan foydalanish katta ahamiyat kasb etadi. Multimediya — bu matn,
rasm, ovoz, animatsiya va video kabi turli axborot shakllarini uyg‘unlashtirgan
holda ta’lim jarayonini yanada qiziqarli, interaktiv va samarali tashkil etishga
imkon beradigan texnologiyadir.
Boshlang‘ich sinf matematika darslarida bu vositalardan foydalanish
o‘quvchilarga murakkab matematik tushunchalarni osonroq anglash, ularni real
hayotiy misollar bilan bog‘lash va mantiqiy fikrlashni rivojlantirish imkonini
beradi. Ayniqsa, 4-sinf bosqichi matematikaning keyingi pog‘onalariga
tayyorlov davri bo‘lib, bu paytda o‘quvchilarning diqqat, xotira va tafakkurini
rivojlantirishda multimediya vositalarining o‘rni beqiyosdir. O‘zbekiston
Respublikasi Prezidenti tomonidan ilgari surilgan “Raqamli O‘zbekiston –
2030” strategiyasi ta’lim sohasida raqamli resurslardan keng foydalanish,
o‘qituvchilarning AKT savodxonligini oshirishni dolzarb vazifalar qatoriga
qo‘ygan. 1
Shu jihatdan, 4-sinf matematika darslarida multimediya
texnologiyalaridan foydalanish nafaqat o‘quv jarayonining sifatini yaxshilaydi,
balki o‘quvchilarda mustaqil fikrlash, ijodkorlik va raqamli madaniyatni
shakllantirishga xizmat qiladi.
Demak, ushbu kurs ishining mavzusi zamonaviy ta’limning ustuvor
yo‘nalishlaridan biri bo‘lib, o‘qitish jarayoniga yangi yondashuvlarni olib
kirish, an’anaviy dars modelini interaktiv, ko‘rgazmali va o‘quvchi markazli
1
O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Sh. M. Mirziyoyev. “Mamlakatni qudratli, millatni
buyuk qiladigan kuch bu – ilm-fan, ta’lim va tarbiyadir.” – Daryo.uz , 2023 yil 9 dekabr.
https://daryo.uz/2023/12/09/mamlakatni-qudratli-millatni-buyuk-qiladigan-kuch-bu-ilm-fan-
talim-va-tarbiyadir-shavkat-mirziyoyev

4tizimga aylantirish imkonini beradi. Shu sababli, mavzuning dolzarbligi
ta’limning sifatini oshirish va dars samaradorligini ta’minlash nuqtayi nazaridan
nihoyatda muhimdir.
Kurs ishi mavzusining o‘rganilganlik darajasi Multimediya
texnologiyalarining ta’lim jarayonidagi o‘rni so‘nggi yillarda ko‘plab mahalliy
va xorijiy olimlar tomonidan o‘rganilib kelinmoqda. Jumladan, O‘zbekistonlik
tadqiqotchilardan M. Qodirova, M. Yuldasheva, Z. Xolmatova, G. Yo‘ldosheva
kabi olimalar boshlang‘ich ta’limda AKT vositalaridan foydalanishning
didaktik asoslarini tahlil qilib, o‘quvchilarning bilish faolligini oshirishda
ularning samarali rolini asoslab berganlar. Shuningdek, R. Abdullayeva va S.
Qosimova o‘z ishlarida raqamli resurslar yordamida o‘qitishning o‘ziga xos
metodik yo‘nalishlarini yoritganlar.
Xorijiy adabiyotlarda esa J. Bruner, B. Bloom, J. Piaget, D. Merrill kabi
olimlar multimediya vositalari orqali o‘qitishning psixologik va pedagogik
asoslarini ishlab chiqqanlar. Ularning tadqiqotlarida o‘quvchilarning yosh
xususiyatlarini hisobga olgan holda vizual va interaktiv materiallardan
foydalanish o‘zlashtirish darajasini sezilarli oshirishi qayd etilgan.So‘nggi
yillarda UNESCO, OECD, hamda World Bank Education tashkilotlarining
hisobotlarida ham ta’limda raqamli texnologiyalardan foydalanishning
samaradorligi keng tahlil qilinmoqda. Shu bilan birga, O‘zbekiston sharoitida
aynan 4-sinf matematika fanida multimediya vositalarini qo‘llash bo‘yicha
tadqiqotlar hali yetarli darajada chuqur o‘rganilmagan.
Demak, mavjud ilmiy ishlarda multimediya texnologiyalarining umumiy
nazariy asoslari yoritilgan bo‘lsa-da, 4-sinf matematika darslarini o‘qitishning
amaliy jarayonida ularni qo‘llashning konkret metodik tavsiyalari, dars
ishlanmalari va tajribaviy natijalari bo‘yicha tadqiqotlar kam. Shu sababli ushbu
kurs ishi mazkur yo‘nalishni boyitadi va milliy ta’lim amaliyotida multimedia
asosidagi darslarni yanada takomillashtirishga xizmat qiladi.

5Kurs ishi mavzusining nazariy va amaliy ahamiyati Mazkur kurs
ishining nazariy ahamiyati shundan iboratki, u boshlang‘ich ta’lim tizimida,
xususan, 4-sinf matematika darslarida multimediya vositalaridan
foydalanishning ilmiy-pedagogik asoslarini yoritadi. Multimediya
texnologiyalarining ta’limdagi o‘rni, ularning didaktik imkoniyatlari,
o‘quvchilarning bilish faoliyatiga ta’siri, shuningdek, zamonaviy dars
jarayonida multimedia yondashuvining samaradorligi nazariy jihatdan asoslab
beriladi. Tadqiqotda mavjud ilmiy manbalar tahlil qilinib, ular asosida
o‘qituvchining o‘quv jarayonida multimedia vositalaridan oqilona
foydalanishining ilmiy konsepsiyasi ishlab chiqiladi.
Shuningdek, kurs ishi natijasida o‘qitishning interaktiv, innovatsion va
vizual yondashuvlarini birlashtirgan ta’lim modeli ishlab chiqiladi. Bu modelda
o‘quvchining bilim olish faoliyati markazda bo‘lib, u o‘quv materialini nafaqat
eshitish, balki ko‘rish, tahlil qilish va interaktiv ishtirok etish orqali chuqur
o‘zlashtirishiga imkon beradi. Shu jihatdan, ishda berilgan nazariy xulosalar
boshlang‘ich sinf matematika o‘qitish metodikasini yangilashga xizmat qiladi.
Kurs ishining amaliy ahamiyati shundaki, u 4-sinf matematika fanini
o‘qitishda o‘qituvchilar uchun bevosita foydalanish mumkin bo‘lgan metodik
tavsiyalar, dars ishlanmalari va multimediya asosida yaratilgan interaktiv
resurslar namunalarini taqdim etadi. Xususan, “Sonlarni ayirish” mavzusi
uchun tayyorlangan dars ishlanmasi, “Baliqcha” metodi asosidagi ko‘rgazmali
mashg‘ulotlar hamda taqdimotlar boshlang‘ich sinf o‘qituvchilari uchun amaliy
qo‘llanma sifatida foydalanilishi mumkin.
Kurs ishi mavzusining obyekti Boshlang‘ich sinf matematika ta’lim
jarayoni, xususan, 4-sinf matematika darslarining o‘qitish metodikasi.
Kurs ishi mavzusining predmeti 4-sinf matematika darslarida
multimediya vositalaridan foydalanishning metodik asoslari, vositalari va
ularning o‘quvchilarning bilim, ko‘nikma va malakalariga ta’siri.

6Kurs ishi mavzusining maqsadi — 4-sinf matematika darslarida
multimediya vositalaridan foydalanishning samarali usullarini o‘rganish,
ularning o‘quvchilarning bilim sifati va o‘quv jarayoniga ta’sirini aniqlash
hamda amaliy tavsiyalar ishlab chiqishdan iborat.
Kurs ishi mavzusining vazifalari
 Kurs ishining maqsadidan kelib chiqib, quyidagi vazifalar belgilandi:
 Multimediya vositalarining turlari va ularning ta’limdagi o‘rnini tahlil
qilish;
 4-sinf matematika kursining mazmuni va o‘quv maqsadlarini aniqlash;
 Multimediya texnologiyalarini dars jarayoniga tatbiq etish metodikasini
ishlab chiqish;
 “Sonlarni ayirish” mavzusi misolida multimediya vositalarining
qo‘llanishini amaliy jihatdan asoslash;
 “Baliqcha” metodi asosida dars ishlanmasi namunasi ishlab chiqish va
uning samaradorligini tahlil qilish.
Kurs ishi mavzusining metodlari
 Tadqiqot jarayonida quyidagi metodlardan foydalanildi:
 Nazariy tahlil va umumlashtirish;
 Pedagogik kuzatuv;
 Tajriba-sinov ishlari;
 Taqdimotli darslarni tahlil qilish va solishtirish;
 Statistik tahlil va umumiy xulosa chiqarish
Kurs ishi mavzusining tuzilishi Kurs ishi kirish, ikki bob, xulosa va
foydalanilgan adabiyotlar ro‘yxatidan iborat. Birinchi bobda yozuv
ko‘nikmalarini shakllantirishning nazariy asoslari, ikkinchi bobda esa amaliy
jihatlari yoritilgan.

7I BOB. Boshlang‘ich ta’limda matematika o‘qitish jarayonida axborot
texnologiyalarining ahamiyati
1.1. Multimediya texnologiyalari tushunchasi va ularning ta’lim
jarayonidagi o‘rni
Hozirgi zamon ta’lim tizimi jadal rivojlanayotgan texnologiyalar bilan
uzviy bog‘liq bo‘lib, o‘qitish jarayonida yangi axborot-kommunikatsion
texnologiyalardan foydalanish o‘qituvchi va o‘quvchi faoliyatining ajralmas
qismiga aylangan. Multimediya texnologiyalari esa ana shu yangiliklar orasida
eng samarali vositalardan biridir. Multimediya so‘zi ingliz tilidan olingan
bo‘lib, “multi” — ko‘p, “media” — vosita degan ma’noni anglatadi. Demak, u
o‘quv jarayonida turli axborot manbalarini — matn, rasm, tovush, animatsiya,
video va interaktiv elementlarni uyg‘un holda qo‘llash texnologiyasidir.
Multimediya texnologiyalari o‘quvchilarning ko‘rish, eshitish va sezish orqali
axborotni chuqurroq o‘zlashtirishiga imkon beradi. 2
Boshlang‘ich sinflarda matematika darslarini o‘qitishda multimediya
texnologiyalaridan foydalanish o‘quvchilarning fanga bo‘lgan qiziqishini
oshiradi. Masalan, murakkab matematik ifodalarni yoki shakllarni faqat og‘zaki
tushuntirish o‘rniga, ularni rangli animatsiyalar, harakatlanuvchi geometrik
shakllar orqali tushuntirish bolalarning tushunish jarayonini osonlashtiradi. Shu
tariqa, o‘quvchi mavzuni nafaqat eshitadi, balki ko‘radi, taqqoslaydi va amalda
sinab ko‘radi. Bu esa bilish faoliyatini kuchaytiradi. Multimediyaning asosiy
afzalliklaridan biri shundaki, u o‘qituvchi va o‘quvchi o‘rtasidagi muloqotni
jonlantiradi, darsni oddiy ma’ruza shaklidan interaktiv hamkorlik darajasiga
ko‘taradi.
Multimediya texnologiyalari orqali o‘qituvchi o‘z darslarini zamonaviy
talablar asosida tashkil etishi mumkin. Masalan, PowerPoint dasturida
2
Raximova K. “Boshlang‘ich sinf o‘quvchilarida mantiqiy fikrlashni rivojlantirish usullari.”
– Toshkent: Ilm-fan, 2023. – B. 15–50.

8yaratilgan slaydlar, interaktiv testlar, GeoGebra yoki LearningApps kabi onlayn
dasturlarda tuzilgan mashqlar orqali matematika darslarini jonlantirish mumkin.
Bu o‘quvchilarning mustaqil ishlash, mantiqiy fikrlash, kuzatish va tahlil qilish
qobiliyatini oshiradi. Ayniqsa, ko‘p sonli misollar va amaliy topshiriqlarni
avtomatik tekshirish imkonini beruvchi dasturlar o‘qituvchi ishini
yengillashtiradi. Shu bilan birga, vaqtni tejaydi va o‘quvchilarda mustaqil
o‘rganish madaniyatini shakllantiradi.Bugungi kunda ta’lim sohasida “raqamli
dars” tushunchasi keng qo‘llanmoqda. Multimediya texnologiyalari bu
tushunchaning amaliy ko‘rinishidir. Masalan, o‘quvchilarga uzunlik, massa
yoki vaqt o‘lchovlarini o‘rgatishda real hayotiy videolardan, 3D modellar yoki
virtual tajribalar orqali ko‘rsatish o‘quv jarayonining sifatini oshiradi. Bunday
darslar o‘quvchilarning e’tiborini jamlaydi, ularni faol ishtirokchi qiladi.
Natijada, bola faqat tayyor ma’lumotni eslab qolmaydi, balki o‘zi izlanadi,
natija chiqaradi va fikrlashni o‘rganadi.Multimedia texnologiyalarining yana bir
muhim jihati shundaki, u har bir o‘quvchining individual xususiyatini hisobga
olish imkonini beradi. Chunki barcha bolalar bir xil tezlikda o‘qimaydi,
ayrimlari ko‘rish orqali, boshqalari eshitish orqali yaxshiroq o‘zlashtiradi.
Shunday paytda multimediya vositalari yordamida o‘quvchi o‘ziga mos shaklda
bilim oladi. Darsda videolavhalar, audio topshiriqlar, rasmlar va interaktiv
o‘yinlardan foydalanish orqali har bir o‘quvchi uchun qulay o‘qish muhiti
yaratiladi. Shu tariqa, ta’lim jarayoni individuallashtiriladi va o‘quvchining
qobiliyati to‘liq namoyon bo‘ladi.O‘qituvchi uchun multimediya
texnologiyalari nafaqat dars o‘tish vositasi, balki tahlil va nazorat mexanizmi
sifatida ham xizmat qiladi. Misol uchun, elektron platformalarda yaratilgan test
tizimlari, avtomatik baholash modullari o‘qituvchiga o‘quvchilarning bilim
darajasini aniq baholash imkonini beradi. Shuningdek, u o‘z darslarini audio va
video shaklda qayd etib, keyinchalik tahlil qilishi, takomillashtirishi mumkin.
Bu o‘qituvchi faoliyatini raqamlashtirish, o‘z ustida ishlash madaniyatini
shakllantirish uchun muhimdir.

9Multimediya texnologiyalarining afzalliklari bilan bir qatorda, ularni
to‘g‘ri va maqsadga muvofiq qo‘llash zarur. Chunki ortiqcha grafik, ovoz yoki
effektlar o‘quvchini chalg‘itishi, darsning asosiy maqsadini so‘ndirishi mumkin.
Shu bois o‘qituvchi darsni tayyorlashda texnologik vositalarni did bilan
tanlashi, ularni o‘quv maqsadiga xizmat qildirishni bilishi lozim. Yaxshi tashkil
etilgan multimedia darsi — bu o‘qituvchi va texnologiya uyg‘unligidir.
Shunday dars o‘quvchining bilimini mustahkamlaydi, unga ijodiy fikrlashni
o‘rgatadi.
Multimediya texnologiyalari yordamida tashkil etilgan matematika darslari
an’anaviy o‘qitishdan tubdan farq qiladi. Bu yondashuvda o‘quvchi bilimni
tayyor holda olmaydi, balki o‘z faol ishtiroki orqali uni yaratuvchiga aylanadi.
Masalan, ekranda berilgan harakatlanuvchi shakllar orqali u geometrik
figuralarning xususiyatini o‘zi kashf etadi, o‘lchov birliklarini tajriba asosida
aniqlaydi. Shu sababli, multimediya texnologiyalari ta’limda konstruktivistik
yondashuvni amalga oshirish vositasi sifatida qaraladi. 3
Yana bir muhim jihat — multimediya texnologiyalari orqali o‘qitish
o‘quvchilarning mustaqil fikrlashini, axborotni tahlil qilish va tanqidiy
yondashuvini rivojlantiradi. Masalan, o‘quvchi elektron darslik yoki taqdimot
orqali mavzuni o‘rganib, savollar ishlab chiqadi, muammoli vaziyatlarga
yechim topadi. Bu jarayon o‘quvchini passiv tinglovchidan faol tadqiqotchiga
aylantiradi. Natijada, matematika fani u uchun quruq raqamlar majmui emas,
balki fikrlashni o‘rgatuvchi vosita sifatida namoyon bo‘ladi.Multimedia
vositalarining texnik imkoniyatlari har yili kengayib bormoqda. Endilikda
sun’iy intellektga asoslangan o‘quv dasturlari, virtual laboratoriyalar, interaktiv
doskalar, raqamli test tizimlari ta’lim jarayonining ajralmas qismiga
aylanmoqda. Boshlang‘ich ta’limda bu vositalardan oqilona foydalanish
o‘quvchilarni raqamli tafakkurga o‘rgatadi. Shu bilan birga, ularning fanga
3
Abdulboriyeva M.A. “Boshlang‘ich sinf o‘quvchilarida mantiqiy fikrlashni rivojlantirish.”
– Toshkent: Fan va ta’lim, 2023. – B. 18–65.

10bo‘lgan qiziqishini uzluksiz qo‘llab-quvvatlaydi. O‘qituvchilar esa bu vositalar
orqali darsni innovatsion ruhda tashkil etadi, bu esa ta’lim sifatining kafolatidir.
1.2. 4-sinf matematika darslarining mazmuni va o‘qitishda zamonaviy
yondashuvlar
Boshlang‘ich ta’lim bosqichi o‘quvchining tafakkuri, fikrlash uslubi va
bilim olishga bo‘lgan munosabatini shakllantiruvchi eng muhim davrdir.
Ayniqsa, 4-sinf matematika darslari o‘quvchining mantiqiy fikrlash, tahlil
qilish, umumlashtirish, solishtirish va xulosa chiqarish ko‘nikmalarini
chuqurlashtirishda katta rol o‘ynaydi. Shu sababli, ushbu bosqichda o‘qituvchi
darsni faqat bilim beruvchi emas, balki fikrlashni o‘rgatuvchi jarayon sifatida
tashkil etishi zarur. Zamonaviy yondashuvlar ana shunday maqsadga
yo‘naltirilgan bo‘lib, ularni to‘g‘ri qo‘llash o‘quvchilarda mustaqil fikrlash,
izlanish va ijodiy yondashuvni rivojlantiradi.
4-sinf matematika kursi boshlang‘ich ta’limning yakunlovchi bosqichi
bo‘lgani sababli, u keyingi o‘quv bosqichlari uchun zarur bo‘lgan tayanch bilim
va malakalarni shakllantiradi. Bu sinfda o‘quvchilar sonlar ustida amallar
bajarish, o‘lchov birliklari, masalalar yechish, geometrik shakllar bilan ishlash,
ifodalar tuzish va tenglamalar yechish kabi mavzularni chuqurroq
o‘zlashtiradilar. Shu bilan birga, o‘qituvchi o‘quvchilarni faqat formulalarni
yodlashga emas, balki ularning ma’nosini anglashga, amaliy qo‘llashga
yo‘naltiradi. Bu esa o‘quvchilarda matematikaning hayot bilan bog‘liqligini his
qilishni ta’minlaydi.
Zamonaviy yondashuvlar, eng avvalo, o‘quv jarayonini o‘quvchi shaxsiga
yo‘naltirishni talab etadi. An’anaviy darslarda o‘qituvchi asosiy axborot manbai
bo‘lgan bo‘lsa, bugungi kunda o‘quvchi mustaqil bilim egallovchi, faol
ishtirokchi sifatida qaraladi. Shu sababli o‘qituvchi darsda o‘quvchini
tinglovchi emas, balki izlanish jarayonining faol ishtirokchisi sifatida jalb etishi
lozim. Masalan, 4-sinf matematika darsida “Kasrlar” mavzusini o‘rgatishda
multimediya yordamida kasrlarning amaliy ko‘rinishlarini ko‘rsatish, ularni

11bo‘laklarga ajratish yoki o‘yin tarzida ifodalash o‘quvchining o‘zlashtirish
darajasini sezilarli oshiradi.
Bugungi ta’limda “interfaol yondashuv”, “kompetensiyaviy yondashuv” va
“innovatsion pedagogika” tushunchalari keng qo‘llanilmoqda. Interfaol
yondashuvda o‘quvchilar o‘zaro muloqot, muhokama va hamkorlik asosida
bilimlarni o‘zlashtiradilar. Kompetensiyaviy yondashuv esa faqat nazariy bilim
emas, balki ularni amalda qo‘llash ko‘nikmasini shakllantirishni ko‘zda tutadi.
Shu bois, 4-sinf matematika darslarida har bir mavzu hayotiy misollar orqali
mustahkamlanadi. Masalan, “Masofa, vaqt, tezlik” mavzusi faqat formula
sifatida emas, balki kundalik hayotdagi holatlar bilan bog‘lanadi — bu esa
o‘quvchining o‘rganishga bo‘lgan qiziqishini oshiradi.
4-sinf o‘quvchilari psixologik jihatdan o‘qishga, izlanishga va raqobatga
tayyor yoshda bo‘lganliklari uchun, ularga turli interaktiv metodlar, masalan,
“Aqliy hujum”, “Klaster”, “Zinama-zina”, “Insert”, “Baliq skeleti” va
“Bumerang” usullarini qo‘llash maqsadga muvofiqdir. Ushbu metodlar
o‘quvchilarda mustaqil fikr bildirish, o‘z nuqtai nazarini himoya qilish, tahliliy
yondashish malakasini shakllantiradi. Shuningdek, ular darsda o‘zaro yordam,
jamoaviy ishlash va sog‘lom raqobat muhitini yaratadi. 4
Zamonaviy o‘qitishda o‘quvchilarning bilish faoliyatini faollashtirish,
ularga o‘quv jarayonining markazida ekanligini his ettirish muhimdir.
O‘qituvchi endi faqat ma’lumot beruvchi emas, balki yo‘naltiruvchi,
tashkilotchi, maslahat beruvchi rolida namoyon bo‘ladi. Shu ma’noda, 4-sinf
matematika darslarini tashkil etishda o‘qituvchi o‘quvchilarning yosh
xususiyatlarini, bilim saviyasini va individual qobiliyatlarini inobatga olgan
holda yondashishi kerak. Har bir o‘quvchi darsda o‘z fikrini erkin bayon etish,
mustaqil yechim topish imkoniyatiga ega bo‘lishi lozim.
4
Dehqonova X. “Matematika darslarida boshlang‘ich sinf o‘quvchilarining tanqidiy fikrlash
qobiliyatini rivojlantirish.” – Toshkent: Ilm-fan, 2023. – B. 30–72.

12Matematika o‘qitish jarayonida multimediya vositalarining o‘rni
beqiyosdir. Masalan, “Raqamlar qatori”, “Ko‘paytirish jadvali”, “O‘lchov
birliklari” kabi mavzularda video lavhalar, interaktiv animatsiyalar, audio
topshiriqlar yoki virtual o‘yinlar yordamida o‘quvchilarda bilimni
mustahkamlash jarayoni ancha qiziqarli kechadi. Bunday darslarda bolalar faqat
tinglamaydi, balki faol ishtirok etadi, o‘z fikrini bildiradi va natijani mustaqil
tahlil qiladi. Multimediya vositalari darsni jonlantiribgina qolmay, o‘quvchining
mustaqil ishlash ko‘nikmasini rivojlantiradi.Shuningdek, 4-sinf matematika
darslarida zamonaviy yondashuvlardan biri bu — muammoli o‘qitish metodidir.
Bu usulda o‘quvchiga tayyor javob emas, balki muammo beriladi, u esa
mustaqil yoki guruhda yechim topishga harakat qiladi. Masalan, “Berilgan
figuralardan to‘rtburchak yasang” yoki “Sonlar o‘rtasidagi bog‘lanishni
aniqlang” kabi topshiriqlar orqali o‘quvchilar tahlil qilish, taqqoslash va
umumlashtirish qobiliyatini namoyon etadi. Bu jarayon ularning ijodiy
tafakkurini rivojlantiradi va mantiqiy fikrlashni chuqurlashtiradi.
Matematika darslarining mazmuni bugungi kunda faqat son va ifodalar
bilan chegaralanmaydi. U orqali o‘quvchilarga hayotiy muammolarni hal etish,
iqtisodiy savodxonlik, mantiqiy mushohada va raqamli tafakkur elementlari
ham o‘rgatiladi. Masalan, “Byudjet tuzish”, “Narxlarni taqqoslash” yoki
“Masofa hisoblash” kabi mavzular orqali o‘quvchi matematikaning amaliy
hayotdagi ahamiyatini tushunadi. Shu tariqa, dars mazmuni o‘quvchini kelajak
hayotiga tayyorlaydi.
4-sinf matematika darslarini o‘qitishda shuningdek, fanlararo integratsiya
ham katta ahamiyatga ega. Matematika tabiiy fanlar, texnologiya, geografiya,
hatto san’at bilan bog‘lanishi mumkin. Masalan, “O‘lchov birliklari” mavzusini
o‘rganishda texnologiya fani bilan bog‘lanish o‘quvchilarga real hayotiy
tajribalar asosida o‘rganish imkonini beradi. Bunday yondashuv o‘quvchining
dunyoqarashini kengaytiradi, bilimlar tizimini yaxlit holatda shakllantiradi.

13Zamonaviy o‘qitish yondashuvlarining muhim tomoni — o‘quvchini
baholash tizimini yangilashdir. Endi baholash faqat natijani emas, balki
jarayonni ham hisobga oladi. O‘quvchining faol ishtiroki, ijodkorligi, muloqot
madaniyati va tahliliy fikrlashi ham inobatga olinadi. Formativen baholash,
ya’ni jarayon davomida rag‘batlantirish orqali o‘qituvchi o‘quvchini
o‘rganishga undaydi. Bu esa o‘quvchilarda o‘z kuchiga ishonch va
motivatsiyani oshiradi.
4-sinf matematika darslarini zamonaviy yondashuvlar asosida tashkil etish
o‘qituvchidan yangicha fikrlashni, texnologik savodxonlikni va ijodkorlikni
talab qiladi. O‘qituvchi doimo yangi metodikalarni o‘rganib, darsda ularni
sinovdan o‘tkazib borishi kerak. Bu esa o‘z navbatida ta’lim sifatining uzluksiz
oshishiga xizmat qiladi. Har bir darsni o‘quvchi uchun yangi kashfiyotga
aylantirish — zamonaviy pedagogning eng muhim vazifasidir. 4-sinf
matematika darslarining mazmuni o‘quvchining mantiqiy, ijodiy va mustaqil
fikrlashini rivojlantirishga qaratilgan bo‘lib, zamonaviy yondashuvlar bu
jarayonni yanada samarali qiladi. Multimediya vositalari, interfaol metodlar,
kompetensiyaviy yondashuv, muammoli ta’lim va fanlararo integratsiya kabi
zamonaviy usullarni qo‘llash bugungi ta’limning ajralmas talabidir. Bunday
yondashuvlar orqali matematika fani nafaqat o‘qitiladi, balki hayot bilan uyg‘un
holda o‘rganiladi, o‘quvchi esa raqamlar ortidagi mantiq va ma’no dunyosini
kashf etadi.
1.3. Multimediya vositalaridan foydalanishning pedagogik-psixologik
asoslari
Zamonaviy ta’lim tizimida multimediya texnologiyalaridan foydalanish
o‘qitish jarayonini samarali tashkil etish, o‘quvchilarning mustaqil fikrlashi,
idrok etish qobiliyatini rivojlantirish va ularning o‘quv jarayonidagi faolligini
oshirishda muhim ahamiyat kasb etadi. Pedagogik va psixologik jihatdan
qaralganda, multimediya vositalari o‘quvchining shaxsiy tajribasiga tayanib

14bilim olishini osonlashtiradi, bilimlarni mustahkamlashni tezlashtiradi va ularni
amaliyot bilan bog‘laydi.
Multimediya texnologiyalari yordamida tashkil etilgan ta’lim jarayoni
o‘quvchi ongida nafaqat eshitish, balki ko‘rish, harakat qilish orqali ham
bilimni mustahkamlash imkonini beradi. Psixologik nuqtai nazardan, inson
miyasi ko‘p kanalli ma’lumotni qayta ishlashga moyil bo‘lib, aynan shu
xususiyat o‘qitishda multimediya vositalarining ustunligini ta’minlaydi.
O‘quvchi vizual, audial va kinestetik usullar orqali ma’lumotni qabul qilganda,
o‘rganilgan material chuqurroq va uzoq muddatli xotirada saqlanadi.
Pedagogik nuqtai nazardan esa, multimediya texnologiyalarining
qo‘llanilishi darsda o‘qituvchining o‘rni va rolini o‘zgartiradi. O‘qituvchi endi
faqat bilim manbai emas, balki o‘quv jarayonini boshqaruvchi, yo‘naltiruvchi,
o‘quvchini faol ishtirok etishga undovchi shaxs sifatida namoyon bo‘ladi. Bu
jarayonda o‘quvchi passiv tinglovchidan faol bilim oluvchi, muammoni
mustaqil tahlil qiluvchi va yechim topuvchi subyektga aylanadi.
Psixologik jihatdan olib qaraganda, o‘quvchining dars jarayonida
faollashuvi, unda motivatsiya, qiziqish va tashabbusning ortishiga sabab
bo‘ladi. Ayniqsa, boshlang‘ich sinf o‘quvchilari uchun multimediya elementlari
— rangli tasvirlar, animatsiyalar, interaktiv mashqlar, video lavhalar —
o‘qishga bo‘lgan tabiiy qiziqishni qo‘llab-quvvatlaydi. Natijada, o‘quvchi o‘zini
muvaffaqiyatli his etadi, bu esa psixologik jihatdan o‘ziga ishonchni
mustahkamlaydi.
Multimediya vositalaridan foydalanish shuningdek, o‘qituvchining
individual yondashuvni qo‘llash imkonini kengaytiradi. Har bir o‘quvchining
bilish darajasi, tafakkur tezligi, idrok xususiyatlari turlicha bo‘lgani uchun
interaktiv vositalar yordamida dars mazmunini differensial yondashuv asosida
tashkil etish osonlashadi. Bu esa o‘quvchilarning psixologik
moslashuvchanligini va o‘zlashtirish samaradorligini oshiradi.

15Pedagogik-psixologik asoslarning yana bir muhim jihati – bu
o‘quvchilarda muloqot madaniyatini, hamkorlikda ishlash ko‘nikmalarini
shakllantirishdir. Multimediya darslari guruhli topshiriqlar, o‘zaro muhokama
va tahlil jarayonlarini tashkil etish uchun qulay imkoniyat yaratadi. Bunday
sharoitda o‘quvchilar o‘z fikrini erkin ifodalash, boshqalarni tinglash,
bahslashish va xulosa chiqarish malakalarini rivojlantiradi.
Bundan tashqari, psixologik tadqiqotlar shuni ko‘rsatadiki, multimediya
asosidagi darslarda o‘quvchilarning diqqat kontsentratsiyasi uzoqroq davom
etadi, charchash darajasi esa kamayadi. Chunki dars jarayoni doimiy interaktiv
harakatlar bilan boyitilgan bo‘ladi. O‘quvchi faqat tinglovchi emas, balki
ishtirokchi sifatida o‘zini his etadi. Bu holat ijobiy emotsional muhitni yaratadi,
ta’lim samaradorligini yanada oshiradi. multimediya vositalaridan
foydalanishning pedagogik-psixologik asoslari o‘qitish jarayonini
insonparvarlashtirish, o‘quvchi shaxsining rivojlanishiga xizmat qilish, ularning
ijodiy salohiyatini ochish va o‘rganishga bo‘lgan ichki ehtiyojini kuchaytirishga
qaratilgan. Bunday yondashuv zamonaviy ta’lim jarayonining muhim talabi
bo‘lib, u o‘qituvchi va o‘quvchi o‘rtasidagi samarali hamkorlikni ta’minlaydi,
natijada ta’lim sifati yuqori darajaga ko‘tariladi.

16II BOB. 4-sinf matematika darslarida multimediya vositalaridan samarali
foydalanish metodikasi
2.1. “Sonlarni ayirish” mavzusini o‘qitishda multimediya
vositalaridan foydalanish
Boshlang‘ich sinf matematika ta’limida “Sonlarni ayirish” mavzusi
o‘quvchilarning arifmetik amallar haqidagi dastlabki bilimlarini
shakllantirishda muhim bosqich hisoblanadi. Ayniqsa, 4-sinfda bu mavzuni
chuqurlashtirib o‘rganish orqali o‘quvchilar o‘zlashtirgan bilimlarini amaliy
hayotda qo‘llashni o‘rganadilar. Multimediya vositalaridan foydalanish esa bu
jarayonni yanada qiziqarli, tushunarli va samarali qiladi.Zamonaviy ta’lim
jarayonida “sonlarni ayirish” mavzusini o‘rgatishda videodarslar, interaktiv
slaydlar, animatsiyalar, taqdimotlar, test dasturlari kabi vositalar keng
qo‘llanmoqda. Bunday texnologiyalar yordamida o‘quvchi matematik jarayonni
nafaqat tinglaydi yoki yozadi, balki uni ko‘radi, his qiladi va tahlil qiladi. Bu
esa bilimni mustahkamlashda katta ahamiyatga ega.Masalan, o‘qituvchi darsni
boshlashdan avval “ayirish amalining hayotdagi qo‘llanilishi” mavzusida qisqa
video namoyish etadi. Unda kundalik hayotdan misollar keltiriladi: do‘konda
puldan qaytim olish, vaqtni ayirish, masofani aniqlash kabi. Bu orqali o‘quvchi
mavzuning amaliy ahamiyatini tushunadi va darsga qiziqish bilan
kirishadi.Keyingi bosqichda o‘qituvchi interaktiv taqdimot orqali sonlarni
ayirish qoidasini tushuntiradi. Masalan, 875 - 348 misolini animatsiya
yordamida bosqichma-bosqich yechish jarayoni ko‘rsatiladi: birliklar, o‘nliklar
va yuzliklar ustuniga bo‘lish, qarz olish, natijani tekshirish. Bu jarayon
o‘quvchiga murakkab ko‘rinadigan amalni oson qabul qilish imkonini beradi.
Darsning o‘quvchi ishtirokida kechishini ta’minlash uchun interaktiv
mashqlardan foydalanish samarali natija beradi. Masalan, o‘qituvchi kompyuter
yoki planshet orqali “to‘g‘ri javobni tanla” yoki “ayirish natijasini to‘ldir” kabi
topshiriqlarni beradi. Multimediya dasturi javobni avtomatik tekshiradi, natijani
ko‘rsatadi, xatolarni ko‘rsatib tahlil qilishga yordam beradi. Bu usul

17o‘quvchilarda mustaqil ishlash, o‘z-o‘zini nazorat qilish va xato ustida ishlash
ko‘nikmalarini shakllantiradi. “ayirish” amallarini o‘rgatishda ovozli
ko‘rsatmalar va ko‘rgazmali materiallar juda muhim. Masalan, ayirish amalida
sonlar ketma-ketligi, qarz olish jarayoni, nol bilan tugaydigan sonlar ustida
amal bajarish kabi holatlar animatsion tarzda, ovozli tushuntirish bilan berilsa,
o‘quvchilarning eslab qolish darajasi oshadi.Pedagogik nuqtai nazardan,
multimediya vositalari o‘quvchini dars jarayoniga faol jalb etish bilan birga,
uning tafakkurini rivojlantiradi, mantiqiy fikrlashni shakllantiradi. Psixologik
jihatdan esa, rang-barang tasvirlar, harakatlanadigan obyektlar, ovoz effektlari
o‘quvchining diqqatini jamlashiga yordam beradi. Bu, ayniqsa, 4-sinf
o‘quvchilari uchun muhim, chunki ularning e’tiborini uzoq vaqt davomida bir
nuqtada saqlab turish qiyin.
Darsning yakuniy bosqichida multimediya vositalaridan foydalanib
interaktiv testlar yoki viktorinalar o‘tkazish tavsiya etiladi. Masalan, “Kim
tezroq topadi?” nomli raqamli o‘yinlar orqali o‘quvchilar bir vaqtning o‘zida
raqobat asosida misollarni yechishadi. Bu jarayon ularda musobaqalashish
ruhini uyg‘otadi, matematika faniga bo‘lgan ijobiy munosabatni
kuchaytiradi.“sonlarni ayirish” mavzusini mustahkamlashda o‘qituvchi
“GeoGebra”, “LearningApps”, “Kahoot”, “Wordwall” kabi platformalardan
ham foydalansa bo‘ladi. Bu dasturlar yordamida o‘quvchilar o‘zlari misol
yaratish, javob topish, hatto interaktiv testlar tuzishni ham o‘rganishadi. Bunday
yondashuv o‘quvchining ijodkorligini oshiradi va fan bo‘yicha mustaqil fikr
yuritish imkonini beradi. Darsni boshlashdan oldin o‘qituvchi “Hayotdagi
ayirish amali” nomli qisqa video lavhani namoyish etadi. Masalan, bola
bozorda 10 000 so‘m pul bilan 7 500 so‘mlik o‘yinchoq sotib oladi. Qaytim
qancha bo‘lishini topish kerak. O‘quvchilar videoda jarayonni ko‘rib, o‘z
fikrlarini aytadilar. Natijada, ular sonlarni ayirishning amaliy hayotdagi o‘rnini
tushunadilar.

18Multimediya taqdimoti asosida o‘qituvchi quyidagi misollarni slaydda
animatsiya bilan tushuntiradi:
546 – 123 = ?
804 – 279 = ?
930 – 460 = ?
1000 – 356 = ?
Har bir misol animatsion ketma-ketlikda yechiladi. Masalan, 804 – 279
misolini ayirishda birliklar ustunida 4 dan 9 ayirib bo‘lmasligi sababli
o‘nliklardan qarz olinadi. Slaydda birliklar ustuni yonadi, keyin o‘nlik
ustunidan 1 o‘nlik “uchib o‘tadi” va 14 birlik hosil bo‘ladi. Shu jarayon
o‘quvchilar uchun vizual tarzda yodda qoladi.
O‘quvchilarga interaktiv mashq topshirig‘i beriladi. Masalan, “To‘g‘ri
javobni top!” degan elektron testda quyidagi misollar chiqadi:
736 – 218 = ?
a) 518
b) 528
c) 512
900 – 470 = ?
a) 340
b) 430
c) 420
Dastur javobni avtomatik tekshiradi va o‘quvchiga “Ajoyib!” yoki “Yana
urinib ko‘r!” degan ovozli xabar beradi. Bu orqali o‘quvchilar o‘z xatolarini
mustaqil aniqlaydilar va motivatsiya kuchayadi.
Matematik topshiriqlarni jonlantirish uchun “Baliqcha metodi”dan ham
foydalanish mumkin. Ekranda har bir baliqcha og‘zida son yozilgan bo‘ladi.
Masalan, baliqchalar quyidagicha joylashgan:
(450), (275), (175), (125).
O‘quvchi baliqchalardan to‘g‘ri ayirish juftligini tanlashi kerak: 450 – 275 =

19175.
Agar to‘g‘ri tanlasa, baliqcha “suzib ketadi”, noto‘g‘ri bo‘lsa “sokin holatda
qoladi”. Bu o‘yin shakli o‘quvchilarning mantiqiy tafakkurini rivojlantiradi.
Raqamli dasturlar yordamida murakkabroq misollarni ham bajarish mumkin:
3000 – 1789 = ?
5678 – 2394 = ?
8042 – 2786 = ?
Bu misollar “GeoGebra” dasturida ustunlab ayirish shaklida bosqichma-
bosqich ko‘rsatiladi. O‘quvchilar raqamlar harakatini kuzatadi, qarz olish
jarayoni qanday kechishini vizual ko‘radi.
Ta’limda psixologik yondashuv ham muhim. Multimediya orqali rang, ovoz,
harakat uyg‘unligi bolalarning diqqatini faollashtiradi. Masalan, ayirish
jarayonida “o‘nliklar sariq, birliklar ko‘k” rang bilan ajratilsa, o‘quvchi
ko‘rgazmali asosda tushunadi. Bu rangli kodlash usuli vizual xotirani
rivojlantiradi.
Dars davomida o‘quvchilarga quyidagi amaliy topshiriqlar beriladi:
Agar do‘konda 1200 so‘mlik daftar va 800 so‘mlik ruchka sotib olinsa, jami
2000 so‘m to‘landi. 5000 so‘mdan qancha qaytim beriladi?
(5000 – 2000 = 3000 so‘m)
Avtobus 450 km masofani bosib o‘tdi. Rejaga ko‘ra umumiy masofa 720 km
bo‘lgan. Qancha yo‘l qolganini toping.
(720 – 450 = 270 km)
Bu misollar hayotiy vaziyatlar asosida tuzilgan bo‘lib, o‘quvchiga matematika
amaliy fan ekanligini his ettiradi.
Darsning yakunida “Matematik viktorina” o‘tkazish tavsiya etiladi. Masalan,
“Kim tezroq topadi?” o‘yini orqali quyidagi misollar ekranda harakatlanadi:
800 – 265 = ?▶
430 – 275 = ?
▶
1000 – 999 = ?
▶

20Har bir to‘g‘ri javob uchun o‘quvchi ball oladi. Dars so‘ngida dastur avtomatik
tarzda g‘olibni aniqlaydi.
Multimedia vositalarining afzalligi shundaki, ular o‘quvchini faqat passiv
tinglovchi emas, balki faol ishtirokchiga aylantiradi. O‘quvchi har bir misolni
ko‘radi, eshitadi va yechadi. Bu esa bilimni mustahkamlaydi, tafakkurni
rivojlantiradi.
2.2. Multimediya vositalari yordamida darslarni tashkil etishning
metodik bosqichlari
Boshlang‘ich ta’limda, ayniqsa, 4-sinf matematika fanini o‘qitishda darsni
zamonaviy axborot texnologiyalari va multimediya vositalari asosida tashkil
etish bugungi kunda eng samarali pedagogik yondashuvlardan biri hisoblanadi.
Multimediya vositalari yordamida o‘quv jarayonini bosqichma-bosqich
rejalashtirish, o‘quvchilarda bilim, ko‘nikma va malakalarni mustahkamlash,
ularni mustaqil va ijodiy fikrlashga yo‘naltirish mumkin.
Dars jarayonini multimedia asosida tashkil etish, odatda, uchta asosiy
bosqichdan iborat:
Tayyorgarlik bosqichi (motivatsion kirish bosqichi);
Asosiy o‘quv faoliyati bosqichi (yangi bilimlarni o‘zlashtirish);
Mustahkamlash va yakuniy bosqich (refleksiya va baholash).
1-bosqich. Tayyorgarlik (motivatsion) bosqichi
Bu bosqichda o‘quvchilarni darsga ruhiy va aqliy jihatdan tayyorlash,
mavzuga qiziqish uyg‘otish asosiy maqsad hisoblanadi. O‘qituvchi bu
jarayonda interaktiv videoroliklar, qisqa animatsiyalar, ovozli savollar,
slaydlardan foydalanadi. Masalan, “Sonlarni ayirish” yoki “Ko‘paytirish”
mavzusi oldidan o‘quvchilarga quyidagi videoni namoyish etish mumkin:
“Bozorda bola 10 000 so‘mlik puli bilan 3 700 so‘mlik o‘yinchoq sotib
oldi. Qancha qaytim oladi?”

21Video davomida o‘quvchilar savolga javob topishga harakat qiladilar. Bu
motivatsion rag‘bat ularning diqqatini darsga qaratadi, shuningdek, hayotiy
misollar orqali matematikaning amaliy ahamiyatini his ettiradi.
O‘qituvchi bu bosqichda “Kahoot”, “Wordwall” kabi platformalar
yordamida kichik viktorinalar o‘tkazishi ham mumkin. Masalan, “Sonlarni
to‘ldiring” o‘yini orqali o‘quvchi bo‘sh joyni to‘g‘ri son bilan to‘ldiradi:
36 – = 18 → to‘g‘ri javob: 18.☐
Bu o‘yin orqali o‘quvchilar mavzu bilan tanishadi va yangi bilimga psixologik
tayyor bo‘ladi.
2-bosqich. Asosiy o‘quv faoliyati bosqichi
Bu bosqichda o‘qituvchi o‘quvchilarga yangi mavzuni tushuntiradi,
ularning faolligini ta’minlaydi va multimediya vositalari yordamida interaktiv
o‘qitish muhitini yaratadi.
Masalan, “Sonlarni ayirish” mavzusi o‘rganilayotganda slayd-taqdimotda
quyidagi misollar animatsion tarzda ko‘rsatiladi:
702 – 359 = ?
5000 – 2678 = ?
804 – 275 = ?
Har bir misolda qarz olish jarayoni ranglar bilan ifodalanadi: o‘nliklar sariq,
birliklar ko‘k, yuzliklar yashil. Harakatli elementlar yordamida sonlar o‘rnidan
“qarz olish” holati animatsion tarzda amalga oshadi. Bu o‘quvchilarga
jarayonni nafaqat tushunishga, balki eslab qolishga ham yordam beradi.
O‘qituvchi o‘quvchilarni dars jarayoniga faol jalb qilish uchun interaktiv
doska yoki planshetlardan foydalanadi. Har bir o‘quvchi multimediya orqali
berilgan topshiriqqa individual javob beradi. Masalan:
846 – 378 = ?
930 – 564 = ?
Natijalar avtomatik tarzda tizimda paydo bo‘ladi. O‘qituvchi ularni umumiy
ekranda ko‘rsatib, har bir o‘quvchi natijasini tahlil qiladi.

22Bundan tashqari, “Matematik laboratoriya” metodi qo‘llaniladi.
O‘quvchilar kompyuterda maxsus dastur orqali o‘zlari misollar yaratadilar va
ularni yechib, natijani tekshiradilar. Masalan, “GeoGebra” dasturida 6000 –
2450 = ? misolini kiritganda, dastur ustunlab ayirish shaklida natijani
bosqichma-bosqich ko‘rsatadi.
Bu bosqichda multimediya vositalarining asosiy afzalligi shundaki,
o‘quvchilar o‘rganilayotgan matematik amallarni ko‘rish, eshitish, tahlil qilish
va bajarish imkoniga ega bo‘ladilar. Bu esa ularning bilish faoliyatini
faollashtiradi, aqliy operatsiyalarini chuqurlashtiradi.
3-bosqich. Mustahkamlash va yakuniy bosqich
Darsning bu bosqichida o‘qituvchi o‘quvchilar bilan birgalikda o‘rganilgan
mavzuni takrorlaydi, natijalarni tahlil qiladi, xatolarni tuzatadi va darsni
yakunlaydi. Bu jarayonni ham multimediya yordamida samarali tashkil etish
mumkin.
Masalan, “Matematik poyga” o‘yini orqali o‘quvchilar raqamli tarzda
musobaqalashadilar. Ekranda quyidagi misollar ketma-ket chiqadi:
1500 – 875 = ?
680 – 435 = ?
902 – 498 = ?
Har bir to‘g‘ri javob uchun o‘quvchi avtomatik ball oladi, ekranda uning
baliqchasi yoki mashinasi oldinga harakatlanadi. O‘yin yakunida tizim eng ko‘p
ball to‘plagan o‘quvchini g‘olib deb e’lon qiladi. Bu nafaqat bilimni
mustahkamlaydi, balki darsni qiziqarli tarzda yakunlaydi.Shuningdek,
o‘qituvchi yakuniy refleksiya uchun “Men bugun nimalarni o‘rgandim?” nomli
slaydni namoyish etadi. O‘quvchilar ekrandagi so‘z bulutidan o‘zlariga mosini
tanlaydilar: “ayirishni o‘rgandim”, “xatolarni topdim”, “tezroq yechishni mashq
qildim” kabi.
Bu jarayon o‘quvchilarning o‘z-o‘zini baholash, darsga tanqidiy
yondashish, shaxsiy rivojlanish nuqtai nazaridan tahlil qilish ko‘nikmalarini

23rivojlantiradi. multimediya vositalari yordamida darslarni tashkil etishning
metodik bosqichlari o‘qituvchidan ijodkorlik, puxta tayyorgarlik va raqamli
savodxonlikni talab qiladi. Shu yondashuv orqali o‘quvchilarda fanlarga
nisbatan ijobiy munosabat, mustaqil fikrlash, axborotni tahlil qilish va
zamonaviy texnologiyalar bilan ishlash ko‘nikmalari shakllanadi. Multimediya
vositalari darsni nafaqat samarali, balki esda qolarli, qiziqarli va zamon talablari
darajasida bo‘lishini ta’minlaydi.
DARS ISHLANMASI
Fan: Matematika
Sinf: 4-sinf
Mavzu: Sonlarni ayirish.
Metod: “Baliqcha” metodi, interfaol mashg‘ulot.
Vositalar: Multimediya taqdimoti (PowerPoint), interaktiv doska, baliqcha
sxemasi, slaydlar, tarqatma materiallar.
Dars turi: Yangi bilim beruvchi va mustahkamlovchi dars.
Dars davomiyligi: 45 daqiqa
Darsning maqsadi:
Ta’limiy:
O‘quvchilarda sonlarni ayirish ko‘nikmasini shakllantirish, ustunlab ayirishda
qoldiqli va qoldiqsiz ayirishni o‘rgatish.
Tarbiyaviy:
O‘quvchilarda aniqlik, diqqat, sabr-toqat va jamoada ishlash madaniyatini
tarbiyalash.
Rivojlantiruvchi:
Mantiqiy fikrlash, muammoni tahlil qilish, sabab va oqibatni bog‘lash
ko‘nikmalarini rivojlantirish.
Dars jihozlari:

24Kompyuter va proyektor
Multimediya taqdimoti (baliqcha diagrammasi bilan)
O‘quvchilar uchun tarqatma varaqalar
Rangli kartochkalar
Baholash jadvali
Darsning borishi:
Bosqichlar O‘qituvchi faoliyati O‘quvchi faoliyati Vaqt
(daqiqada)
1. Tashkiliy qism Salomlashadi, darsga
tayyorlaydi, motivatsiya
beradi. “Bugun biz
matematika olamiga
baliqcha yordamida
sayohat qilamiz.” Salomlashadi,
darsga tayyorlanadi,
diqqatni jamlaydi. 3
2. Kirish qismi
(faollashtirish) Multimediya orqali
baliqcha shaklidagi
slaydni namoyish
qiladi. “Bu baliqcha
nimani ifodalaydi deb
o‘ylaysiz?” – degan
savol beradi. O‘z fikrlarini
aytadi: “Muammo
tahlili uchun
chizma”,
“Sabablarni
ko‘rsatadi” va h.k. 5
3. Yangi mavzuni
tushuntirish “Sonlarni ayirish”
mavzusini misollar
orqali tushuntiradi:
567 – 239 = ?
804 – 478 = ?
Qoldiq bor va
yo‘q hollarda
ayirishni Doskada misollarni
birgalikda yechadi,
hisoblaydi. 10

25ko‘rsatadi.
4.
“Baliqcha”
metodi bilan
ishlash Ekranda baliqcha
diagrammasini ochadi.
Markaziga muammo
yozadi: “Ayirishda
xatolar nima sababdan
kelib chiqadi?”
O‘quvchilar bilan
birgalikda
sabablarni
yozadi:
Raqamlarni
joylashtirishda
adashish
Diqqatni
jamlamaslik
Qoldiqni to‘g‘ri
hisoblamaslik
Tekshirishni
unutish
Dum
qismida
yechimlar
yoziladi. Guruhlar bilan ishlaydi.
Har bir guruh sabab va
yechimni izlaydi.
Sxemaga yozib chiqadi. 10
5. Amaliy mashq
(mustahkamlash) Multimediya orqali
misollar beradi:
a) 621 – 387 = ?
b) 900 – 576 = ?
c) 703 – 458 = ?
Har bir Misollarni daftarga 8

26guruh javobni
hisoblab,
tekshiradi. yechadi, taqqoslaydi,
xatolarni tahlil qiladi.
6. Refleksiya
(yakunlash) Ekranda
“Baliqcha”ning to‘liq
shaklini ko‘rsatadi.
Sabablar va yechimlarni
umumlashtiradi. Savol
beradi: “Bugun siz
nimalarni
o‘rgandingiz?” O‘z fikrlarini
bildiradi, o‘zini
baholaydi. 5
7. Baholash Guruhlarning
faoliyatini baholaydi:
“Eng yaxshi tahlilchi”,
“Eng aniq hisobchi”,
“Eng faol jamoa”
nominatsiyalari bilan
rag‘batlantiradi. O‘z guruhining
natijasini baholaydi. 3
8. Uyga vazifa Darslikdan 132-bet, 5–
7-masala. “Baliqcha”
usulida 1 ta masalani
tahlil qilib kelish. Uyga vazifani
yozib oladi. 1
Kutilayotgan natijalar:
O‘quvchilar sonlarni ayirishda qoidalarni mustahkam o‘zlashtiradi.
Xatolar sababini aniqlashni o‘rganadi.

27Jamoaviy ishlash ko‘nikmasi shakllanadi.
Multimediya vositalari orqali mavzuga qiziqish ortadi.
“Baliqcha” metodi orqali tashkil etilgan darsda o‘quvchilar faolligi oshadi,
har bir bola o‘z fikrini erkin ifoda etadi. Multimediya vositalari yordamida
mavzuni jonli tahlil qilish o‘quvchilarda mustaqil fikrlash, tahlil qilish, sabab va
oqibatni aniqlash ko‘nikmasini rivojlantiradi. Bunday darslar o‘quvchilarning
matematika faniga bo‘lgan qiziqishini yanada kuchaytiradi.

28 Xulosa
Men ushbu kurs ishini yozish jarayonida 4-sinf matematika darslarida
multimediya vositalaridan foydalanishning o‘quv jarayonidagi o‘rni va
ahamiyatini chuqur o‘rgandim. O‘tkazilgan tahlillar shuni ko‘rsatdiki,
zamonaviy axborot-kommunikatsiya texnologiyalaridan foydalanish nafaqat
o‘quvchilarning fanga bo‘lgan qiziqishini oshiradi, balki ularning bilimlarni
mustahkam o‘zlashtirishiga, mantiqiy fikrlashini rivojlantirishga va ijodiy
yondashuvni shakllantirishga xizmat qiladi.
Men o‘zim kuzatgan tajribalar asosida shuni ta’kidlashim mumkinki, 4-
sinf o‘quvchilari uchun matematika fani ko‘pincha abstrakt tushunchalarga boy
bo‘ladi. Shu sababli, darslarda multimediya taqdimotlari, interaktiv mashqlar,
animatsiyalar, videoroliklar va o‘yin texnologiyalarini qo‘llash bu
tushunchalarni ko‘rgazmali va qiziqarli tarzda tushuntirish imkonini beradi.
Ayniqsa, dars jarayonida o‘quvchilarni faol ishtirokchi sifatida jalb qilish,
ularning mustaqil fikrlash va muammoni hal qilish ko‘nikmalarini
rivojlantiradi.
Men darslarda multimedia texnologiyalarini qo‘llash orqali o‘quvchilarda
o‘z-o‘zini baholash, tahlil qilish, bir-biridan o‘rganish kabi ijobiy
kompetensiyalar shakllanishini ham kuzatdim. Masalan, “Baliqcha” metodi
asosida tashkil etilgan darslarda o‘quvchilar xatolar sababini o‘zlari topadi,
tahlil qiladi va xulosaga keladi. Bu esa ularning fikrlash doirasini kengaytiradi
hamda mavzuni chuqurroq anglashga yordam beradi.
Men shuningdek, o‘qituvchi uchun multimediya vositalari darsni samarali
tashkil etish, vaqtni tejash va o‘quv materialini tizimli yetkazish imkonini
berishini ham aniqladim. Shu jihatdan qaraganda, multimediya vositalari –
zamonaviy ta’limda o‘qituvchining asosiy yordamchisi ekanligi shubhasiz.
Yakunida aytish mumkinki, men o‘rganayotgan mavzu amaliy jihatdan
ham, nazariy jihatdan ham bugungi ta’lim jarayoni uchun dolzarb ahamiyat
kasb etadi. Men kelgusida o‘zimning pedagogik faoliyatimda matematika

29darslarini multimedia vositalari asosida tashkil etishni davom ettiraman, chunki
bu usul o‘quvchilarni nafaqat fanga jalb qiladi, balki ularning ijodkor, mustaqil
fikrlovchi shaxs sifatida shakllanishiga xizmat qiladi.
Multimediya vositalaridan foydalanish – ta’lim sifatini oshirish,
o‘quvchilarning bilim, ko‘nikma va malakasini rivojlantirishning eng samarali
yo‘llaridan biridir, degan xulosaga keldim.

30Foydalanilgan adabiyotlar ro‘yxati
Prezident farmonlari va qarorlari ro‘yxati
1) O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoyevning 2019-yil 29-
apreldagi “O‘zbekiston Respublikasi Xalq ta’limi tizimini 2030-yilgacha
rivojlantirish konsepsiyasi to‘g‘risida”gi PF–5712-sonli Farmoni.
2) O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoyevning 2020-yil 6-
noyabrdagi “Xalq ta’limi tizimini yanada takomillashtirishga oid
qo‘shimcha chora-tadbirlar to‘g‘risida”gi PQ–4884-sonli Qarori.
3) O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoyevning 2022-yil 11-
maydagi “Xalq ta’limi tizimida o‘quv-tarbiya jarayonlarini sifat jihatidan
yangi bosqichga olib chiqish chora-tadbirlari to‘g‘risida”gi PQ–220-sonli
Qarori.
Ilmiy adabiyotlar
1) Xudoynazarov E.M., Xudayberganov G‘.Q. “Boshlang‘ich sinf matematika
darslarida mantiqiy fikrlashni rivojlantirish.” – Toshkent: Bookmany Print,
2023. – B. 12–45.
2) Sirojiddinova O., Xakimova M. “Boshlang‘ich sinf matematika darslarida
o‘quvchilarning mantiqiy va tanqidiy fikrlash qobiliyatlarini rivojlantirish.”
– Toshkent: Pedagogika, 2022. – B. 23–67.
3) Sadriddinova Z., Dadaboyeva M. “Boshlang‘ich sinf matematika darslarida
mantiqiy masalalar ustida ishlash usullari.” – Farg‘ona: Kokand universiteti
nashriyoti, 2023. – B. 34–78.
4) Raximova K. “Boshlang‘ich sinf o‘quvchilarida mantiqiy fikrlashni
rivojlantirish usullari.” – Toshkent: Ilm-fan, 2023. – B. 15–50.
5) Ochilova L.T. “Boshlang‘ich sinf matematika darslarida mantiqiy fikrlashni
rivojlantirish usullari.” – Samarqand: Sharq, 2024. – B. 40–89.
6) Abdulboriyeva M.A. “Boshlang‘ich sinf o‘quvchilarida mantiqiy fikrlashni
rivojlantirish.” – Toshkent: Fan va ta’lim, 2023. – B. 18–65.

317) Siddiqov B., Tursinaliyeva M. “Boshlang‘ich sinf o‘quvchilarining
mantiqiy fikrlash ko‘nikmalarini rivojlantirishda masalalarning o‘rni.” –
Toshkent: Pedagogika, 2023. – B. 25–70.
8) Dehqonova X. “Matematika darslarida boshlang‘ich sinf o‘quvchilarining
tanqidiy fikrlash qobiliyatini rivojlantirish.” – Toshkent: Ilm-fan, 2023. – B.
30–72.
9) Xudoynazarov E.M. “Bo‘lajak boshlang‘ich ta’lim o‘qituvchilarini mantiqiy
fikrlashlarini rivojlantirishning ba’zi pedagogik muammolari.” – Toshkent:
Bookmany Print, 2023. – B. 14–48.
10) Sirojiddinova O., Xakimova M. “Boshlang‘ich sinf matematika darslarida
mantiqiy va tanqidiy fikrlashni rivojlantirish.” – Toshkent: Pedagogika,
2022. – B. 20–65.
11) Sadriddinova Z., Dadaboyeva M. “Boshlang‘ich sinf matematika darslarida
mantiqiy masalalar ustida ishlash usullari.” – Farg‘ona: Kokand universiteti
nashriyoti, 2023. – B. 38–80.
12) Raximova K. “Boshlang‘ich sinf o‘quvchilarida mantiqiy fikrlashni
rivojlantirish usullari.” – Toshkent: Ilm-fan, 2023. – B. 22–57.
Foydalanilgan internet manbalar
1. www.ziyonet.uz
2. www.pedagog.uz
3. https://uzedu.uz
4. https://president.uz
5. https://kitob.uz
6. https://eduportal.uz
7. https://school-edu.uz

4-sinf matematika darslarida multimediya vositalaridan foydalanish

Sotib olish