Информация о документе

Цена 15000UZS
Размер 41.8KB
Покупки 1
Дата загрузки 29 Январь 2025
Расширение docx
Раздел Курсовые работы
Предмет Дошкольное и начальное образование

Продавец

Umida

Дата регистрации 20 Январь 2025

56 Продаж

Boshlang'ich sinf matematika darslarda sonlar o'qi va uning modellari mavzusiga oid topshiriqlar tizimini ishlab chiqarish

Купить
O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY TA’LIM, FAN VA INNOVATSIYALAR VAZIRLIGI TOSHKENT GUMANITAR FANLAR UNIVERSITETI AMALIY VA GUMANITAR FANLARI KAFEDRASI -KURS BOSHLANG’ICH TA’LIM YO’NALISHI 06-22-guruh talabasi Bakibayeva U “MATEMATIKA VA UNI O’QITISH METODIKASI” FANIDAN KURS ISHI MAVZU: “Boshlang'ich sinf matematika darslarda sonlar o'qi va uning modellari mavzusiga oid topshiriqlar tizimini ishlab chiqarish” KURS ISHI ILMIY RAHBARI KURS ISHI BAJARUVCHI Bakibayeva U   TO‘RTKO‘L- 2025 1 Boshlang'ich sinf matematika darslarda sonlar o'qi va uning modellari mavzusiga oid topshiriqlar tizimini ishlab chiqarish Reja: I. Kirish II. Asosiy qism a)   Teoretik tushuntirish b) Amaliy mashg‘ulotlar   c) Mustahkamlash   d) Yakuniy qism III. Xulosa IV. Adabiyotlar ro’yxati 2 Kirish 1. Mavzuning dolzarbligi: • Boshlang‘ich sinflarda matematik tushunchalarni shakllantirishning ahamiyati. • Sonlar o‘qi va uning modellari o‘quvchilarning mantiqiy va vizual idrokini rivojlantirishdagi roli. 2. Maqsad va vazifalar: • Mazkur kurs ishining asosiy maqsadi sonlar o‘qi mavzusini o‘quvchilar uchun oson va qiziqarli qilishga qaratilgan topshiriqlar tizimini ishlab chiqishdir. • Vazifalar: • Sonlar o‘qi va uning turlari bo‘yicha nazariy asoslarni o‘rganish. • Boshlang‘ich sinf o‘quvchilarining yoshi va psixologik xususiyatlariga mos topshiriqlarni ishlab chiqish. • Amaliy topshiriqlar tizimini yaratish va uni darslarda qo‘llash bo‘yicha metodik tavsiyalar berish. Asosiy qism 1. Sonlar o‘qi tushunchasi va uning o‘rganilishi • Sonlar o‘qining matematik asoslari. • Boshlang‘ich sinflarda sonlar o‘qini tushuntirishning samarali usullari va modellari (masalan, chiziqli model, aylana shaklidagi model va boshqalar). 2. O‘quvchilar yoshiga mos o‘quv topshiriqlari • 1-sinf topshiriqlari: • Sonlar o‘qi bo‘yicha oddiy tushunchalar: 0 dan 10 gacha sonlarni joylashtirish. • Masalan: “Sonlar o‘qida 3 raqamini top va uni doira ichiga ol.” • 2-sinf topshiriqlari: • 0 dan 100 gacha bo‘lgan sonlar bilan ishlash. • Masalan: “Sonlar o‘qida 25 va 50 oralig‘idagi barcha juft sonlarni belgilang.” 3 • 3-4-sinf topshiriqlari: • Manfiy sonlar bilan tanishtirish (3-sinfda boshlang‘ich tushuncha, 4-sinfda kengaytirish). • Masalan: “Sonlar o‘qida -5 va +5 nuqtalarni belgilang.” 3. Amaliy mashqlar va kreativ yondashuvlar • Vizual materiallardan foydalanish: • Rangli diagrammalar va o‘yinlar. • Bosib chiqarish mumkin bo‘lgan didaktik materiallar. • O‘yin shaklidagi topshiriqlar: • Sonlar o‘qi bo‘yicha chiziq bo‘ylab “sayohat qilish” topshiriqlari. • Guruh bo‘lib ishlash uchun rolli o‘yinlar. 4. Topshiriqlar tizimi namunalari • Jadval, rasm, diagramma yoki raqamli ilovalar shaklida. • Misollar: • “Sonlar o‘qini to‘ldir: 0, 1, , 3, , 5.” • “Sonlar o‘qida 7 sonidan chapda va o‘ngda turgan sonlarni belgilang.” Boshlang‘ich sinflarda matematika tushunchasi o‘quvchilarga asosiy matematik bilimlarni oddiy va tushunarli shaklda o‘rgatishni nazarda tutadi. Ushbu bosqichda o‘quvchilar sonlar, amallar va shakllar bilan ishlashning boshlang‘ich asoslarini o‘rganadilar. Matematik tushunchalar bolalarning kundalik hayotiga mos va sodda tarzda tushuntiriladi. Boshlang‘ich sinflarda sonlar o‘qi va uning modellari mavzusini o‘zlashtirish uchun turli xil topshiriqlar tizimini ishlab chiqish mumkin. Bu topshiriqlar bolalarning yoshiga mos, qiziqarli va tushunarli bo‘lishi kerak. Quyida ushbu mavzuga oid topshiriqlar namunasi keltirilgan: 1. Sonlar o‘qi chizish va to‘ldirish • Topshiriq: 0 dan 10 gacha bo‘lgan sonlar o‘qi chizib, bo‘sh joylarni to‘ldiring. Ko‘rsatma: Sonlar o‘qi chizing, masalan: 4 0 ___ 2 ___ 4 _ _ 7 _ _ 10 Bo‘sh joylarga tegishli sonlarni yozing. • Qo‘shimcha variant: 5 dan 15 gacha bo‘lgan sonlar o‘qi tuzing yoki salbiy sonlarni kiritib to‘ldirish topshirig‘ini bering. 2. Sonlarni o‘rni bo‘yicha joylashtirish • Topshiriq: Quyidagi sonlarni to‘g‘ri tartibda joylashtiring va sonlar o‘qida ko‘rsating: • 3, 7, 1, 5, 9 • Natija: Sonlar o‘qida 1, 3, 5, 7, 9 tartibda ko‘rsatilishi kerak. 3. Qadam tashlash mashqi • Topshiriq: Sonlar o‘qida 2 qadam (yoki boshqa qadam) masofada oldinga yurib, natijani yozing. • Boshlanish nuqtasi: 0 • Har bir qadam uzunligi: 2 • Natija: 0, 2, 4, 6, 8, 10… 4. Sonlar oralig‘ini aniqlash • Topshiriq: Sonlar o‘qida 2 va 8 sonlari orasidagi farqni toping. • Savollar: • Qaysi sonlar 2 va 8 orasida joylashgan? • 2 va 8 orasidagi sonlar yig‘indisi qancha? 5. Modellashtirilgan sonlar o‘qi ishlatish • Topshiriq: Quyidagi modellar yordamida sonlar o‘qini to‘ldiring: • Raqamlar o‘rniga rangli dumaloq shakllar. • Raqamlar o‘rniga hayvonlarning tasviri (1 - mushuk, 2 - it va hokazo). 6. Muammoli topshiriqlar • Savol: Anvar 3 ta qadam tashladi va 6 sonida to‘xtadi. U qaysi sondan boshlab qadam tashladi? (Javob: 0 yoki 3). 5 7. Teskari sonlar o‘qi • Topshiriq: Sonlar o‘qining teskari (salbiy) yo‘nalishini tuzing va quyidagi sonlarni joylashtiring: -3, -1, -5, -2. 8. Juft va toq sonlarni topish • Topshiriq: Sonlar o‘qida juft va toq sonlarni ajratib ko‘rsating. • Rang bilan belgilang: Juft sonlarni yashil, toq sonlarni qizil bilan. 9. Sonlar o‘qida masofani topish • Topshiriq: Sonlar o‘qida 4 va 10 orasidagi masofani toping. • Ko‘rsatma: Masofani topish uchun ikki sonning ayirmasini hisoblang. 10. Ijodiy topshiriq • Topshiriq: O‘zingizning sonlar o‘qini yarating va unda eng sevimli sonlaringizni joylashtiring. Ushbu topshiriqlar turli darajadagi o‘quvchilarni qamrab oladi va mavzuni qiziqarli tarzda o‘rgatishga yordam beradi. Agar sizga qo‘shimcha topshiriqlar yoki dars ishlanmasi kerak bo‘lsa, aytishingiz mumkin. O‘quvchilarga sonlar o‘qi tushunchasini o‘rgatish, sonlarni tartiblashtirish, qadam oralig‘ini topish va modellashtirish orqali mavzuni mustahkamlash. O‘quvchilarning mantiqiy fikrlash qobiliyatini rivojlantirish. Asosiy tushunchalar: 1. Sonlar va raqamlar • Sonlarni tanish va yozish (1 dan 100 gacha sonlar). • Raqamlar bilan o‘qish, sanash, taqqoslash (katta-kichik, tenglik-tengsizlik). • Sonlarni tartib bilan sanash va ulardagi mantiqiy ketma-ketlikni aniqlash. 2. Matematik amallar • Qo‘shish va ayirish: • Sodda arifmetik amallar (masalan, 3+2=5, 7-4=3). 6 • Qo‘shish va ayirishning hayotiy misollari (o‘yinchoqlar, mevalar orqali). • Keyingi bosqichlarda ko‘paytirish va bo‘lish tushunchalarini o‘rganish. 3. Geometrik tushunchalar • Oddiy shakllarni tanish (doira, kvadrat, uchburchak, to‘rtburchak). • Shakllarni taqqoslash va tavsiflash (katta-kichik, uzun-qisqa). • Shakllarni guruhlash va bo‘laklarga ajratish. 4. O‘lchov va birliklar • Uzunlik, vazn, hajm va vaqt haqida tushunchalar: • Metr, santimetr, kilogramm, litr kabi birliklarni tanish. • Soatni o‘qish va vaqtni tushunish. 5. Masalalar yechish • Sodda hayotiy vaziyatlarga oid masalalarni tahlil qilish va yechish. • Diagrammalar va rasmlar orqali masalalarni tushuntirish. 6. Mantiqiy fikrlash va qoidalar • Tartib, ketma-ketlik va mantiqiy izchillikni tushunish. • Oddiy qoidalarga amal qilish (masalan, birinchi qo‘shish yoki ayirishni bajarish). Boshlang‘ich sinfdagi matematika vazifalari: 1. Asosiy bilimlarni shakllantirish: O‘quvchilarning matematik bilimlarni o‘zlashtirishiga yordam berish. 2. Mantiqiy fikrlashni rivojlantirish: Masalalar va topshiriqlar orqali o‘quvchilarda mantiqiy fikrlash qobiliyatini shakllantirish. 3. Amaliy ko‘nikmalarni rivojlantirish: Kundalik hayotda qo‘llash mumkin bo‘lgan matematik bilimlarni o‘rgatish. 4. Qiziqishni uyg‘otish: Matematikani qiziqarli va o‘yinlar orqali o‘rgatish. Boshlang‘ich matematika darslarida har bir tushuncha bosqichma-bosqich o‘rgatiladi va mustahkamlab boriladi. 7 1.1. Mavzuning dolzarbligi Boshlang‘ich ta’limda matematika fani o‘quvchilarning analitik fikrlash qobiliyatini rivojlantirishda muhim rol o‘ynaydi. Sonlar o‘qi tushunchasi bolalarga sonlarning tartibini, qo‘shish va ayirish amallarini, shuningdek, matematik bog‘lanishlarni tushunishga yordam beradi. Ushbu mavzu orqali o‘quvchilar matematik amallarni vizual ko‘rinishda mustahkamlab, mavzuni osonroq o‘zlashtiradilar. 1.2. Maqsad va vazifalar • Maqsad: Boshlang‘ich sinflarda “Sonlar o‘qi va uning modellari” mavzusiga oid topshiriqlar tizimini ishlab chiqish va ularni amaliyotga joriy qilish. • Vazifalar: • Sonlar o‘qi va uning ahamiyatini o‘rganish. • Boshlang‘ich sinf o‘quvchilari uchun turli topshiriqlar tizimini ishlab chiqish. • Interfaol va ijodiy usullardan foydalangan holda mavzuni o‘qitish metodikasini ishlab chiqish. 1.3. Tadqiqotning ilmiy-uslubiy asoslari Mazkur tadqiqot boshlang‘ich sinflar uchun ishlab chiqilgan ta’lim dasturlari, O‘zbekiston Respublikasi davlat ta’lim standartlari hamda zamonaviy pedagogik texnologiyalarga asoslanadi. 2. BOSHLANG‘ICH SINF MATEMATIKA DARSLARIDA “SONLAR O‘QI” TUSHUNCHASI 2.1. Sonlar o‘qi tushunchasining nazariy asoslari Sonlar o‘qi bu — sonlarni vizual tarzda ketma-ket joylashtirish usuli bo‘lib, matematik amallarni tushuntirishning asosiy vositalaridan biridir. Bu tushuncha arifmetik amallarni bajarishni, sonlarni taqqoslashni va ularning o‘zaro bog‘lanishini osonlashtiradi. 2.2. Boshlang‘ich sinflarda sonlar o‘qini o‘rgatishning ahamiyati Sonlar o‘qini o‘rganish o‘quvchilarning quyidagi ko‘nikmalarini rivojlantiradi: • Sonlarni tartib bilan joylashtirish va sanash. • Qo‘shish va ayirish amallarini vizual tarzda tushunish. • Taqqoslash va tartibni aniqlash. 8 2.3. Sonlar o‘qi modellari va ularning turlari • Oddiy sonlar o‘qi modeli: Raqamlar qator tarzida beriladi. • Rangli va bosqichli modellari: Raqamlar ranglar va shakllar bilan ajratiladi.  • O‘yin  shaklidagi  sonlar  o‘qi:  Interfaol  faoliyatni  rag‘batlantiradi. D arslar sistemasining tuzilishidagi eng katta talab darsning o‘quv-tarbiyaviy maqsadini e’tiborga olish, o‘qitish tamoyillarining metodik va umumpedagogik tomonlarini hisobga olishdir. Mavzu bo‘yicha yaxshi o‘ylangan darslar tizimining o‘quv vaqtini mavzuchalarga to‘g‘ri taqsimlashga bog‘liq. Unda o‘quvchilarning mustaqilligini hosil qilish, xususiy misollarni qarash, xususiy xulosalar chiqarish, undan umumuy xulosalar chiqarishga olib kelish diqqat markazida turishi lozim. Bu bilimlar darslar tizimida hosil qilinib, mustahkamlangandan keyin misol va masalalar yechishni ta’minlashi kerak. Undan keyin mashqlar yordamida malakalarni qayta ishlashi, shuningdek, hosil qilingan bilimlarni doimo bir tizimga keltirish va umumlashtirishni ham ta’minlash kerak. Dasturning qandaydir mavzusining mazmunini aniqlashda, mavzu materialini dars vaqtlariga taqsimlashda, ya’ni bilimlarni o‘zlashtirishga quyidagi asosiy bosqichlar qaraladi. 1. Yangi materialni o‘qitishga tayyorlash. 2. Yangi o‘quv materialini idrok qilish va yangi bilimlarni hosil qilish. 3. Bilimlarni mustahkamlash va turli xil mashqlar orqali malakalarni hosil qilish. 4. Bilimlarni takrorlash, umumlashtirish va bir tizimga keltirish. 5. Bilim va malakalarni tekshirish. Davlat ta’lim standard o‘quvchilarning har biriga ta’lim olishda tengimkoniyatlarni yaratib berish,har birining yuqori natijaga erishishlarinirag‘badlantirish va shu orqali o‘quv- bilim jarayoning farqli tashkil etilishinita’minlash uchun da’vat etilga. Davlat ta’lim standarlarining o‘quv fani bo‘yicha,ta’lim sohalari bo‘yicha ishlab chiqarilishi o‘quv fanlarining variantini tanlashasosida o‘quv metodik majmualar, jumladan, boshlang‘ich sinflarda matematikao‘qitishni takomilashtirishni nazarda tutadi. Boshlang‘ich sinflarda arifmetik   amallar bajarishni bog‘lanish va bilimlarni muvofiqlashtirish tamoyili asosidao‘quv fanlarining ichki bog‘liqligi va o‘quv fanlari aro uzviylikni ta’minlashga   xizmat qiladi.Boshlang‘ich sinflarda arifmetik amallar bajarish talablarining o‘quvchilar   tomonidan bajarilishi ularning tevarak zarur bilim, malaka va konikmalarni   egallashlariga yordam beradi. 1. o‘quvchilarning tevarak atrofdagi tabiiy muhitga moslashtirish. b)faohiyatning har-xil turlarini o‘quv mehnat,muloqatni egallash. v)o‘z-o‘zini nazorat qilish hamda baholarshga o‘rgatish. g) muayyam umumiy tabiiy -ilmiy iqtidorning belgilangan darajasi uning keyingi taraqiyotining tavsifi. 9 Shunday qilib, boshlang‘ich sinflarda arifmetik amallar bajarish jarayoni o‘quv-   bilimjarayoniga matematika o‘qitish bo‘yicha bilim,konikma va malakalarigina emas balki shaxsning muayyam asosiy faoliyati majmuasi- mehnat o‘quv-biluv, kammunikativ-axloqiy va jismoniy- kamolatiga mos keladigan fasilatlarining shakllanishini ham taminlaydi. O‘quvchilarning arifmetik amallarni bajarishga o‘rgatish metodikasining nazariy asoslari. Tizimda yuz berayotgan ijtimoyi - iqtisodiy munosabatlar, xalq ta’limi tizimida bo‘layotgan o‘zgarishlar "Ta’lim taraqqiyoti qonunda ham" Kadrlar tayyorlash Milliy dasturi" da ko‘rsatib o‘tilgandek, har bir sinf o‘quvchisiga oldiga muhim vazifa qo‘yilmoqda. Bu vazifalar boshlang‘ch ta’lim uchun ham xos bo‘g‘inlarni ajratish imkonini beradiki, bu bo‘g‘inlar xilma -xil o‘quv fanlari dasturlarida, o‘quv rejalarida,darsliklarda ta’limning joriy etilishi hamda metodik tizimida biror tarmoqni hosil qilish mumkun . 3. SONLAR O‘QI VA UNING MODELLARI MAVZUSIGA OID TOPSHIRIQLAR TIZIMI 3.1. Tayyorlov topshiriqlari • Tayyor sonlar o‘qi bo‘yicha savollar. • Bo‘sh joylarga sonlarni yozish. 3.2. Qo‘shish va ayirish mashqlari • Qo‘shish va ayirish amallarini sonlar o‘qi yordamida bajarish. • Qo‘shma masalalar yechish. 3.3. Taqqoslash va tartibni aniqlash • Sonlar o‘qida katta va kichik sonlarni topish. • O‘quvchilarga qaysi son yaqinroq ekanligini aniqlash. 3.4. O‘yin va ijodiy topshiriqlar • Sonlar o‘qini chizish va undagi sonlarni joylashtirish. • “Xato top” o‘yini va qadam tashlash mashqlari. 4. BOSHLANG‘ICH SINFDA MAVZUNI O‘QITISH METODIKASI 4.1. Sonlar o‘qini tushuntirish usullari • Rangli vizual vositalardan foydalanish. • Har bir sonning joylashuvini ko‘rsatib berish. 10 Maktabgacha yoshidagi bolalarni o‘qitishda matematik bilimlar tarkibini tekshirish tenglik-tengsizlik, qism-butun munosabatlari, bilvosita tenglashtirish sanoq va arifmetik amallarni to‘liq va ongli o‘zlashtirish uchun asos bo‘ladigan sodda masalalar va munosabatlarning o‘zidan iborat ekanini ko‘rsatdi. Bu munosabat va masalalarni (ularning eng sodda shakllarini) bolalar 3 yoshdan boshlab tushuna boshlaydilar. Ular bunday mashg‘ulotlarga katta qiziqish bilan yondashadilar, xuddi shu yerning o‘zida o‘zlashtirganlari (tenglik, qism-butun va hokazo munosabatlari)ni o‘yinlarga ko‘chiradilar, turmushda amaliy ishlar qilishda foydalanadilar, bir-birlariga (katta va tayyorlov guruhi bolalari) shunga o‘xshash masalalarni taklif qiladilar.   “Bolajon” tayanch dasturi besh bo‘limdan iborat: «Miqdor va sanoq», «Kattalik», «Geometrik shakllar», «Fazoda mo‘ljal olish», «Vaqtga nisbatan mo‘ljal olish». Endi har xil guruhlarda «Son-sanoq» bo‘limi ustida ishlash uslubiyati haqida fikr yuritamiz. Kichik guruhda son- sanoq bo‘yicha tasavvurlarini shakllantirish va ularni hisoblash amallari bilan tanishtirish   Son-sanoq.   Bolalarga alohida predmetlardan guruh hosil qilishni (barcha qizil, barcha sariq, barcha yumaloq va boshqa predmetlarni guruhlash), guruhdan bir predmetni ajratishni, “ko‘p”, “bitta”ni farqlashni, xonada qaysi predmetlar ko‘p, qaysi bittaligini, “bittadan”, “bitta ham” iboralarini tushunishni o‘rgatish.   To‘plam tarkibiga kiruvchi predmetlarning miqdoriga ko‘ra guruhlarning tengligi va teng emasligini farqlash, bir predmetni ikkinchisining ustiga yoki ostiga qo‘yib taqqoslashni   o‘rgatish.     “Ko‘p”, “kam”, “teng”, “shuncha” kabi so‘zlarni tushunish va nutqda o‘z o‘rnida qo‘llashni, “qancha?” so‘rog‘ining ma’nosini   tushunishni o‘rgatish.   Tevarak — atrofdan bitta va ko‘p predmetlarni topishga o‘rgatish. 2 gacha sanashga 2 ta narsalarning sonini aytishga o‘rgatish. Masalan, “Bir, ikki-ikkita yong‘oq”, “Bir, ikki-ikkita olma. Ikki do‘stga ikkita olma kerak”.   Maktabgacha yoshdagi kichik guruh bolalarini sanoqqa o‘rgatishdagi bosh vazifalardan biri bir to‘plam elementlarini ikkinchi to‘plam elementlari bilan taqqoslash, solishtirish yo‘li orqali bolalarni to‘plamlarni taqqoslashga o‘rgatishdan iborat. Bu dastlabki 11 bosqich kelgusida sanoq faoliyatini rivojlantirishda katta ahamiyatga ega. Bola miqdoriy taqqoslash usullarini egallaydi. Bola sanashni bilmaydi, shu sababli u oldin taqqoslanayotgan to‘plamlarning qaysinisi ko‘p, qaysinisi kam ekanini, yoki ular teng quvvatli ekanini aniqlashni o‘rganadi. Bolalarda kelgusida matematik tasavvurlarni rivojlantirish ko‘p jihatdan sanoqqa o‘rgatishning boshlang‘ich davriga bog‘liq. 4.2. Interfaol ta’lim texnologiyalari • Multimedia vositalaridan foydalanish. • O‘yinli dars usullarini joriy qilish. 4.3. O‘quvchilarning qiziqishini oshirish • Rangli kartochkalar va o‘yinlar yordamida mavzuni mustahkamlash. Boshlang‘ich sinflarda matematika darslarida kichik yoshdagi o‘quvchilar isbotlashni, fikrlashni, topshiriqlarni bajarish yo‘llarini topishni va tegishli xulosalar chiqarishni o‘rganadilar. Loyihalarni amalga oshirish jarayonida bolalar bilishning ilmiy usullari usullari bilan tanishish imkoniyatiga ega, shuning uchun o‘qitish jarayonida ularning o‘quv va tadqiqot faoliyati shakllantirilishi kerak. O‘quvchilah faoliyatini ikki bosqichda ko‘rib chiqish mumkin: mehnat va o‘quv. Mehnat bosqichida faoliyatning shakllanishi sodir bo‘lsa, ikkinchi bosqichda bilim, ko‘nikma va malakalarni egallash faoliyatni amalga oshirish vositasi sifatida harakat qiladi va bu bosqichda o‘quvchilar yangi bilimlarga ega bo‘ladilar. Loyihalarni amalga oshirishda talabalar faoliyatini qurish umumiy dizayn tuzilishiga mos kelishi kerak. Hozirgi vaqtda ta'lim faoliyatiga yuqori talablar qo‘yiladi. Ular ta'lim sifati samaradorligini oshirish, o‘quvchilarga mustaqil ta'lim faoliyati uchun zarur ko‘nikmalar, asosiy usul va usullarni berish zarurati bilan boo‘liq. Kelajakda o‘quvchilarning muvaffaqiyati ko‘p jihatdan ularning o‘qishdagi malakasiga bog‘liq. Bunda nafaqat malaka va bilim, balki o‘quvchining o‘zini o‘zi qadrlash, o‘zini tuta bilish, ijodiy qobiliyatlarini rivojlantirish va muloqot qilish kabi asosiy ko‘nikmalarga ega bo‘lishi ham hisobga olinadi. Hozirgi vaqtda ta'limga qo‘yiladigan talablar ta'lim strategiyasining o‘zgarishini ko‘rsatadi, bunda sub'ektlarning insonparvarlik munosabatlari va ta'lim jarayonida ularning sifatli 12 faoliyatlari qamrab olinadi. Ijodkorlik, fikrlash va shaxsning ijobiy fazilatlari o‘qitish amaliyotida rivojlanishning asosiy muhim xususiyatlari sifatida e'tirof etiladi. Hozirgi vaqtda boshlang‘ich maktabda o‘quvchilarni mustaqil faoliyat orqali bilim olish qobiliyati bilan qurollantiradigan o‘quv jarayonini tashkil etish shakli sifatida loyiha usuliga qiziqish sezilarli darajada oshdi. Gap shundaki, loyiha faoliyati ijodiy qobiliyatlarni, fantaziyalarni, shuningdek, aqliy qobiliyatlarni, mustaqillik va mas'uliyatni rivojlantirishga imkon beradi. Bu o‘rganish uchun motivatsiya va ijobiy farqlashni ko‘rsatadi, shuningdek, loyihani amalga oshirishda mustaqil tadqiqot faoliyatini faollashtiradi. Ushbu texnologiya muammoli ta'lim usulini shakllantirishning mashhur usullaridan biridir. O‘qituvchi talaba oldiga vazifa qo‘yganda va shu bilan rejalashtirilgan natijalar, masho‘ulotlar natijalari va ish natijalarini hal qilishga imkon beradi. SINOV ISHLARI VA ULARNING NATIJALARI Sonlar o‘qi bo‘yicha tuzilgan namunaviy dars ishlanmalari. Sonlar o‘qi bo‘yicha o‘quvchilarning bilimlari qanchalik oshgani tahlil qilinadi. Mavzuni samarali o‘qitish uchun dars jarayonida o‘yinlar va ko‘rgazmali vositalardan foydalanish bo‘yicha tavsiyalar. Bolalarni matematikaga matematik pedagogikaning eng yangi tutuqlari asosida o'rgatishga intilishni shakllantirish. Matematikaning boshlang'ich ta'limdagi o'zgarishlar umuman olganda kichik yoshdagio'quvchilarning geometrik bilimlari chuqurligi va darajasining o'sganligi ko'rsatadi. Biroq, boshlang'ich sinflarda ishlash tajribasi ko'rsadiki, umum amaliyotda geometrik bilim, malaka va o'quvchilarda tipik xatolar uchrab turadi. Shunday qilib, kichik yoshdagi o'quvchilar geometrik bilimlari sifati takomillashtirishga muhtoj. Lekin buning amalga oshubi uchun hamma narsadan ham avval yaxshi tayyorlangan o'qituvchi kerak. Bundan tashqari geometrik 13 jihatdansavodli o`qituvchi boshlang'ich matematika kursida yangi geometrik mazmun kiritish sharoitida juda ham keraklidir. Boshlang'ich sinf o'qituvchilarini o'qitish uchun taklif etilayotgan geometrik material mazmuni qanday? Boshlang'ich sinf o'qituvchiular tayyorlaydigan fakultetlar uchun matematik tayyorgarlik bo'yicha davlat ta'lim standartining taxlili o'qituvchining matematik tayyorfarligida geometrik material uchun juda ham oz rol ajratilgan. Shunisi aniqki, standartlar talabalar tomonidan hozirgi zamon geometriya kursini asosiy g'oyasini tushunish mumkinligini ta'limlamaydi, shu jumladan, maktab kursini ham, masalan, harakat tushunchasi va uning turlariqarab chiqilmaydi, shuning uchun standart boshlang'ich sinf matematikasining yangi geometrik mazmuniga mos emas, shuning uchun ham u (standart) boshlang'ich sinf o'quvchilarini yangi geometrik mazmuniga mos emas, shuning uchun ham u kichik yoshdagi o'quvchilarni geometriya elementlariga savodli holda o'qitilishiga zarur bo'lgan geometrim bilimlar minimunini bermaydi. Bundan tashqari, standart mazmuni talabalar tomonidan ijodiy, professional faoliyat ko'rsatish uchun yetarli bo'lgan fundamental bilim, o'quv va malakalar hosil qilishlariga imkoniyat yaratadi. Yana o'rganilayotgan boshlang'ich geometriya predmetiga bo'lgan o'zlarining uslubiy qarashlarini shakllantirishlariga imkon bermaydi. Shuning bilan birga standart mazmuni avvalgidek Evklid geometriyasi yagona mumkin bo'lgan geometriya degan munosabatni shakllantiradi. muvofiq rahbarlik qilish kerak bo'lib, bu organilayotgan tushuncha va ular ta'riflarining muhim xossalarini kashf etilishiga yo'nalgan bo`lishi kerak. O'qituvchi tomonidan tushintirish olib borish jarayonoda narsalarning *kerakli" belgi va xossalariga bolalar diqqatini jalb etishi kerak. Bundan tashqari 14 o'quvchilar geometrik figura haqida to'g'ri tasavvur hosil qilishi uchun ular figuralar xOssalari va ularning muhim belgilarini ajratib olishga o'rganishlari kerak bo' ladi. Bunday faoliyat asosida esa figurani taxlil qilish uquvi yotadi. Shu bilan birga ko'p sonli kuzatishlar shuni ko'rsatdiki, barcha boshlang'ich maktab o'qituvchilari ham bunday taxlil faoliyatini amalga oshira olishmaydi, muhim belgilarni ajrata olishmaydi. Kichik yoshdagi o'quvchilarning esa bunga kuchalri yetmasligi aniq.' Matematika ta'lim boshlang'ich bosqichidagi yana bir muhim hususiyat shuki, bu asosan an'anaviy kurslarga taaluqli bo`lib, bu yerda faqat geometriya elementlari o'rganiladi. Birinchi qarashda bu bilan geometrik tushunchalar orasida hech qanday aloqa va munosabat bo`lmaydigandek ko'rinadi. Haqiqatda esa bunday emas "I-IV sinflarda matematik ta'lim metodikasi" o'quv qo`llanmasida ko'rsatiladiki, geometrik materialning darsliklarda anmalga oshirilgan dasturga kiritilgan asosiy mazmuni "geometrik bilim-tasavvurlarning yetarlicha to`liq sistemasini shakllantirishga yo'naltirilgan bo'lib, bu (mazmunga) geometrik figuralar obrazlari, ularning elementlari, figuralar orasidagi munosabatlar kiritilgan". Bu narsa o'qitish amaliyotida albatta hisobga olinishi kerak. Bilimlarning sistematik ravishda shakllantirish tomonga bo'lgan yo'nalish bu aloqa va munosabatlar o'qituvchi tomonidan his qilib turiladi. Shu bilan birga kuzatishlarimiz shini ko'rsatadiki, (o'qituvchilarning) ko'pchiligida boshlang'ich maktab matematika kursida shakllantiriladigan aloqalar va munosabatlar haqida va ularning o'rta maktabda keyinchalik rivojlantirilishi haqida aniq tasavvurlar yo’q. Bu shunga olib keladiki, bunday muhim obyektlarning propedevtikasi boshlang'ich maktabdao'qitish amaliyotida yetarlicha amalga oshirilmay qoladi. 15 Jumaev M.E. va boshg. Boshlang'ich sinflarda matematika o'qitish metodikasi. (0liy o'quv yurti talabalari uchun darslik) –T:. «Fan va texnologiya», 2005-yil. tomonlari bilan birga, uning qator salbiy tomonlari ham bor. Biz dasturdan geometrik almashtirishlarni chiqarib tashlanishini noto 'g'ri deb hisoblaymiz, chunki bu boshlang'ich sinf o'qituvchilariga : 1) katta uchun kihik yoshdagi sinf o'quvchilarini geometrik almashtirishlar va ularning hususiy holi harakatlarni o'rganishga to'g'ri tayyorlashga; 2) qator holatlarning nazariy asoslarini, xususan, teng figuralar haqidagi masalani qarab chiqishga imkon bermaydi, chunki boshlang'ich sinf o'quvchilari ular bilan na faqat matematika darslarida balki rasm, mehnat ta’limi darslarida to'qnashadilar. Bundan tashqari boshlang'ich sinflarda harakatlarni o'rganishga imkon beruvchi izlanishlar ham bor. Davlat ta' limi standartining geometrik material mazmuniga doir aniqlangan kamchiliklar 1986 yil dasturidagi "Geoemtriya elementlari" bo'limi mazmuniga ham tegishli . Standartda va ohirgi dasturdagi geometrik bilmlar minimumini ham talabalar etarlicha chuqur o'zlashtira olmaydilar. Psixologik-pedagogika fakul'tetlarining boshlang'ich sinf o'qituvchilari tayyorlaydigan bo'limlariga kirgan va yana fakul'tetni bitiruvchi talabalar, boshlang'ich sinflar tayyorlaydigan fakul'tetlarni turli yillarda bitirgan boshlang'ich sinf o'qituvchilarining va yana "Matematika va konstruksiyalash" dasturi bo'yicha o'qigan boshlang'ich sinf o'quvchilarning geometrik bilimlari darajasi va holati o'rganilgan. Boshlang'ich sinf o'qituvchilarining matematik tayyorgarligi dasturi bo'yicha amalga oshirilgan. 16 Matematika o'qitish meodikasi kursida asosiy tushunchalarning anchagina qismi shakllantiriladi va talabalarda bor bilimlarga tayanmagan holda tushunturiladi. Bu esa bir tomondan bo'lajak o'qituvchining matematik bilimlarining bir yoqlamaligiga olib keladi (u o'z bilimlarini qo'llash usullarini ko'ra bilmaydi). Boshqa tomondan esa, uning metodika bo'yicha nazariy bilimlari zarur darajasiga yctkazilmaydi. Natijada mazmunini o'quvchilar oldida ochib berishga qodir emaslar, metodlarni to'g'ri tanlay olishmaydi. O'quv predmeti sifatida Matematika o'qitish metodikasi eng avvalo, kichik yoshdagi o'quvchilarni umumiy tizimda o'qitish va tarbiyalash vazifasini qo'yadi.Umumiy metodika boshlang'ich sinf matematikasining mazmunini va tizimliligini aks ettiradi, har bir bo'lim ni o'qitishning o'ziga xos xususiy metodlarini o'rgatadi.Xususiy metodika matematika o'qitishning asoslangan metodlarini va o'qitish formalarini, shuningdek, o'quv faoliyatini tashkil qilish yo'llarini ko'rsatadi. Ma’lumki, o‘qitish tarbiyalash bilan o'zaro mustahkam bog‘liqdir. Ushbu metodika o’qitishni tarbiyalash bilan qo'shib olib borish yo‘llarini o'rgatadi. Boshlang'ich sinflarda matematika o'qitish metodikasi bir necha fanlar bilan chambarchas bog'liqdir: 1) o'qitish asosi bo'lgan matematika bilan; 2) pedagogika; 3) psixologiya; 4) boshqa o'qitish metodikalari bilan (ona tili, m ehnat...). Boshlang'ich sinflarda matematika o'qitish kursi o'quv predmetiga aylangan. Boshlang'ich sinflarda matematika o'qitish metodikasining o'qitish vazifalari: a) ta’lim-tarbiyaviy va amaliy vazifalami amalga oshirishi; 17 b) nazariy bilimlar tizimini o'rganish jarayonini yoritib berishi; d) o'quvchilam ing dunyoqarashini shakllantirish yo'llarini o'rgatishi; e) ta’limni insonparvarlashtirishi; f) matematika o'qitish jarayonida insonni mehnatni sevishga, o'zining qadr-qimmati, bir-biriga hurmati kabi fazilatlarini tarbiyalashni ko'rsatib berishi; g) o'qitish metodikasi I-IV sinflar matematikasining davomi bo'lgan V-VI sinf matematikasi mazmuni bilan bog'lab o'qitishdan iborat.Boshlang'ich matematika kursining vazifasi maktab oldiga qo'yilgan “o'quvchilarga fan asoslaridan puxta bilim berishda yangi texnologiyadan foydalanish, ularga hozirgi zamon ijtimoiy-iqtisodiy bilimlami berish, kasb-hunarga qiziqtirish, kasblami ongli tanlashga o'rgatish” kabi vazifalami hal qilishda yordam berishdan iborat.Shunday qilib, boshqa har qanday o'quv fani kabi matematika boshlang'ich kursi o'qitishning maqsadi quyidagi uch omil bilan belgilanadi: 1. Matematika o'qitishning umumta’limiy maqsadi; 2. Matematika o'qitishning tarbiyaviy maqsadi; 3. Matematika o'qitishning amaliy maqsadi.Matematika o'qitishning umumta’limiy maqsadi o’z oldiga quyidagi vazifalami qo'yadi: a) o'quvchilarga m a’lum dasturi asosida matematik bilimlar berish. Bu bilimlar matematika fani to‘g ‘risida o’quvchilarga yetarli darajada m a’lumot berishi, ulami matematika fanining yuqori bo'limlarini o’rganishga tayyorlashi kerak.Bundan tashqari, dastur asosida 0‘quvchilar o‘qish jarayonida olgan bilimlarining ishonchli ekanligini tekshira bilishga o'rganishlari, nazorat qilishning asosiy metodlarini egallashlari lozim; b) o‘quvchilaming og‘zaki va yozma matematik bilimlami tarkib toptirish lozim bo‘ladi. Matematikani o'rganish o‘quvchilaming o‘z ona tillarida nutq madaniyatini to‘g‘ri 18 shakllantirish, o‘z fikrini aniq, ravshan va lo‘nda qilib bayon eta bilish malakalarini o‘zlashtirishlariga yordam berishi kerak; d) o‘quvchilami matematik qonuniyatlar asosida haqiqatlami bilishga o‘rgatish.Bunday bilimlar berish orqali esa o'quvchilam ing fazoviy tasavvur qilish xususiyatlari shakllanadi hamda mantiqiy tafakkur qilishlari yanada rivojlanadi. Boshlang'ich sinflarda matematika o'qitishning tarbiyaviy maqsadi o‘z oldiga quyidagi vazifalami qo'yadi: a) o'quvchilarda ilmiy dunyoqarashni shakllantirish; b) o’quvchilarda matematikani o'rganishga bo'lgan qiziqishlami tarbiyalash. Boshlang‘ich sinf o‘qituvchisining vazifasi o'quvchilarda mustaqil mantiqiy fikrlash qobiliyatlarini shakllantirish bilan birga ularda matematikaning qonuniyatlarini o'rganishga bo‘lgan qiziqishlarini tarbiyalashdan iboratdir; d) o'quvchilarda matematik tafakkumi va matematik madaniyatni shakllantirish.Matematika darslarida o’rganiladigan ibora, amal belgilari, tushuncha va ular orasidagi qonuniyatlar o'quvchilarni atroflicha fikrlashga o‘rgatadi. Boshlang'ich sinflarda matematika o'qitishning amaliy maqsadi o’z oldiga quyidagi vazifalami qo‘yadi: a) o’quvchilar matematika darsida olgan bilimlarini kundalik hayotda uchraydigan elementar masalalami yechishga tatbiq qila olishga o'rgatish, o'quvchilarda arifmetik amallar bajarish malakalarini shakllantirish va ulami mustahkamlash uchun maxsus tuzilgan amaliy masalalami hal qilishga o'rgatish; b) matematika o‘qitishda texnik vosita va ko'rgazm ali qurollardan foydalanish malakalarini shakllantirish. Bunda asosiy e ’tibor o'quvchilam ing jadvallar va hisoblash vositalaridan foydalana olish malakalarini tarkib toptirishga qaratilgan; 19 d) o'quvchilam i mustaqil ravishda matematik bilimlami egallashga o'rgatish. Boshlang‘ich sinflarda  matematika  tushunchasi  o‘quvchilarga  asosiy  matematik   bilimlarni  oddiy  va  tushunarli  shaklda  o‘rgatishni  nazarda  tutadi.  Ushbu  bosqichda   o‘quvchilar  sonlar,  amallar  va  shakllar  bilan  ishlashning  boshlang‘ich  asoslarini   o‘rganadilar.  Matematik  tushunchalar  bolalarning  kundalik  hayotiga  mos  va  sodda   tarzda  tushuntiriladi. 20 Xulosa Boshlang‘ich sinf matematika darslarida “Sonlar o‘qi va uning modellari” mavzusini o‘rganish o‘quvchilarning matematik tasavvurlarini shakllantirishda va analitik fikrlash ko‘nikmalarini rivojlantirishda muhim ahamiyatga ega. Ushbu kurs ishida mavzuni o‘quvchilar yoshiga mos ravishda o‘zlashtirishlari uchun topshiriqlar tizimi ishlab chiqildi. 1. Ishning natijalari: • Mazkur topshiriqlar tizimi yordamida o‘quvchilarning matematik savodxonligini oshirishga erishish mumkin. 2. Tavsiyalar: • Topshiriqlarni dars jarayonida qo‘llash bo‘yicha amaliy maslahatlar. • O‘qituvchilar uchun metodik qo‘llanma yaratish. • Tayyorlangan topshiriqlar tizimi. • Dars ishlanmalari namunasi. • Sonlar o‘qi bo‘yicha tayyorlangan didaktik materiallar (rasm, jadval, o‘yinlar). O‘rganilgan asosiy natijalar: 1. Nazariy asoslar: • Sonlar o‘qining matematik mohiyati va uni o‘rgatish usullari o‘rganildi. Sonlar o‘qi orqali o‘quvchilar raqamlarning tartibini, ularning manfiy va musbat qiymatlarini tushunishni oson o‘zlashtiradilar. 2. Amaliy topshiriqlar tizimi: • O‘quvchilarning yosh va bilim darajalariga mos topshiriqlar ishlab chiqildi. • Turli xil sonlar o‘qi modellaridan (chiziqli, aylana shaklidagi, qadam tashlash o‘yinlari kabi) foydalanib darslarni yanada qiziqarli qilish imkoniyati yaratildi. 3. Metodik yondashuvlar: • Darslarda sonlar o‘qi bo‘yicha nafaqat nazariy balki vizual va amaliy mashg‘ulotlar o‘tkazishning afzalliklari ko‘rsatildi. 21 • Guruhiy ishlash, o‘yin shaklidagi topshiriqlar va rangli didaktik materiallardan foydalanish taklif qilindi. • O‘qituvchilarga sonlar o‘qi bilan ishlash jarayonida o‘quvchilarning individual qobiliyatlarini inobatga olish tavsiya etiladi. • Turli darajadagi topshiriqlarni ishlab chiqish orqali barcha o‘quvchilarni jarayonga jalb qilish kerak. • Didaktik materiallar va interaktiv usullardan keng foydalanib, mavzuni o‘zlashtirish darajasini oshirish maqsadga muvofiqdir. Mazkur kurs  ishida  ishlab  chiqilgan  topshiriqlar  tizimi  boshlang‘ich  sinf   o‘quvchilarining  matematik  savodxonligini  oshirishda,  sonlar  o‘qini  tushunishda  va   undan  amaliy  foydalanish  ko‘nikmalarini  rivojlantirishda  samarali  bo‘lib  xizmat  qiladi. O'quvchilar, imkoni boricha, mustaqil ravishda qonuniyat munosabatlarini ochishlari, kuchlari yetadigan darajada umumlashtirishlar qilishlari, shuningdek, og'zaki va yozma xulosalar qilishga o'rganishlari kerak.O'qitish samaradorligining zaruriy va muhim sharti o'quvchilarning o'rganilayotgan materialni o'zlashtirishlari ustidan nazoratdir. Didaktikada uni amalga oshirishning turli shakllari ishlab chiqilgan. Bu o'quvchilardan og'zaki so'rash; nazorat ishlari va mustaqil ishlar; uy vazifalarini tekshirish, testlar, o'tkazish kabi usullardir. Didaktikada dars turiga, o'quvchilam ing yosh xususiyatlariga va h.k. bog'liq ravishda nazoratning u yoki bu shaklidan foydalanishning maqsadga muvofiqligi masalalari, shuningdek, nazoratni amalga oshirish metodikasi yetarlicha chuqur ishlab chiqilgan.Boshlang'ich maktabda matematika o'qitish metodikasida mustaqil va nazorat ishlari, o'quvchilardan yakka (individual) yozma so'rov o'tkazishning samarali vositalari yaratilgan. Ba’zi didaktik materiallar dastuming chegaralangan doiradagi masalalarining o'zlashtirilishini reyting tizimida nazorat qilish uchun, boshqalari boshlang'ich maktab matematika kursining barcha asosiy mavzularini nazorat qilish uchun m o'ljallangan. Ayrim didaktik materiallarda (ayniqsa, kam komplektli maktab uchun m o'ljallangan) o'qitish xarakteridagi materiallar, boshqalarida esa nazoratni amalga oshirish uchun materiallar ko'proqdir.Matematika о ‘qitishda mustaqil ishlar.Matematika o‘qitish jarayonida o'quvchilaming faolligini 22 oshirish va matematikaga bo'lgan qiziqishini rivojlantirish omillaridan biri - O‘quvchilar bilan olib boriladigan mustaqil ishlardir.Matematika darslarida mustaqil ishlar yangi materialni o‘rganishga tayyorgarlik ko‘rishda, yangi tushunchalar bilan tanishishda, bilim, uquv va malakalami mustahkamlashda, shuningdek,bilimlami nazorat qilishda amalga oshiriladi.O'qitish shakli - bu o'quvchilaming o'quv-bilish faoliyatlarini uni turli sharoitlarda (sinfda, ishlab chiqarishda va hokazo).o'tkazilishiga muvofiq ravishda o'qituvchi tomonidan tarbiyaviy o'qitish jarayonida foydalaniladigan qilib tashkil etilishidir. Boshlang'ich sinflarda matematika o'qitishning tashkiliy shakllari dars, uy vazifalarini mustaqil bajarish, o'quvchilarning yakka tartibda guruh va jamoa bo'lib ishlashlari, ekskursiyalar,sinfdan tashqari ishlardan iborat. 23 Adabiyotlar royxati 1. O‘zbekiston Respublikasi Ta’lim Vazirligi. Boshlang‘ich ta’limning davlat ta’lim standartlari va o‘quv dasturlari. – Toshkent: O‘qituvchi, 2022. 2. Akhmedov Z.T., Usmonova G.M. Boshlang‘ich sinflarda matematika o‘qitish metodikasi. – Toshkent: O‘qituvchi, 2021. 3. Skovorodnikov P.I. Boshlang‘ich matematika kursi va uning didaktik asoslari. – Moskva: Prosveshcheniye, 2019. 4. Usmonova M., Rahimov A. Didaktik materiallar to‘plami: Matematika 1–4 sinflar uchun. – Toshkent: SHARQ NMAK, 2020. 5. Mingboev R. Matematika o‘qitish metodlari va texnologiyalari. – Toshkent: Fan va texnologiya, 2021. 6. Vygotsky L.S. Bola psixologiyasi va ta’lim jarayoni. – Toshkent: Ma’naviyat, 2018. 7. Polya G. Masalalar yechish san’ati. – Toshkent: O‘zbekiston Milliy Ensiklopediyasi, 2020. 8. Internet manbalari: • O‘zbekistonda ta’limga oid normativ-huquqiy hujjatlar portali: eduportal.uz (http://eduportal.uz/) • Boshlang‘ich sinf matematikasi bo‘yicha metodik materiallar: matematika.uz (http://matematika.uz/) 9. Krayevskiy V.V., Khutorskoy A.V. 24 Innovatsion ta’lim texnologiyalari va dars dizayni. – Moskva: Akademiya, 2020. 10. Sitorova L. 25

Boshlang'ich sinf matematika darslarda sonlar o'qi va uning modellari mavzusiga oid topshiriqlar tizimini ishlab chiqarish

Купить