Дата регистрации 21 Апрель 2025
2 ПродажBoshlang’ich sinf o’quvchilarida sog’lom turmush tarzini rivojlantirish
![I BOB. BOSHLANG‘ICH SINF O‘QUVCHILARDA SOG‘LOM
TURMUSH TARZINI SHAKLLANTIRISHNING NAZARIY JIHATLARI
1.1 Boshlang‘ich sinf o‘quvchilarda sog‘lom turmush tarzini
shakllantirishning pedagogik asoslari.
Mamlakatimiz mustaqillikka erishgandan buyon jamiyatimizda
kelajagimiz bunyodkori bo‘lgan yoshlarga e’tibor yana kuchaydi. Ayniqsa
yoshlarni sog‘ligini saqlash sohasidagi ijobiy o‘zgarishlarni har qadamda
sezish mumkin. Bugungi kunda xalq ta’limi tizimiga qarashli qaysi turdagi
muassasani olmaylik, ularda shifokorlar va malakali hamshiralar xizmat
ko‘rsatishmoqda. Umum ta’lim maktablari o‘quvchilari salomatligini
muhofaza qilish, ularga malakali tibbiy xizmat ko‘rsatish, kasal o‘quvchilarni
o‘z vaqtida aniqlash, ularni sog‘lomlashtirish, turli kasalliklarni oldini olish
ishlari keng yo‘lga qo‘yilgan.[1] Bugungi kunda sog‘lom turmush tarzini
shakllantirish ham o‘tgan davrlardagidek muhim hisoblanadi va bu muammo
ham o‘tgan davrlardagidek ijtimoiy muammo sifatida o‘rganilgan. Bu borada
bir qator pedagog olimlarimiz tadqiqot ishlarini olib borib tavsiyalar
berganlar. Boshlang‘ich o‘quvchilarda sog‘lom turmush tarzini
shakllantirishga salbiy ta’sir ko’rsatuvchi omillar zararli odatlar va ularni
bartaraf etish yo‘llari pedagog olimlar M.Abdulaziz, M.Axmedov,
M.Axmatov, M. Ikromova, O.Najmiddinov, I.Nasritdinov, X.Raxmatov,
T.Uzoqov va boshqalar ishlarida o‘rganilgan.Fiziolog olim B.Chumakov
o‘quvchilarda sport bilan shug‘ullanish, to‘g‘ri ovqatlanish qoidalari, kun
tartibiga rioya qilish, zararli oqibatlarga berilmaslik va to‘g‘ri dam olish
haqidagi tavsiyalarni ishlab chiqdi.
Sog‘lom turmush tarzini shakllantirishga ekologik muammolar yechimi
muhim ahamiyat kasb etadi. Bu borada I.Alibekov, P.Baratov, E.Turdiqulov,
Sh. Qurbonov, A.Ikromov, B.Xolliyev, A.To‘xtayev, Yu. Shodimetov va
boshqalar tadqiqotlari ibratlidir. Xususan, respublikamiz olimlari pedagogika
fanlari doktori, professor E.O.Turdiqulov, biologiya fanlari nomzodi, dotsent
J.T. Siddiqov taqrizlari ostida mualliflar: K.Roziqov, A.To’xtayev,
8](https://docx.uz/documents/83343e27-c821-45fa-8f87-55df5099ec46/page_7.png?v=1)
![1.2 Boshlang‘ich sinf o‘quvchilarda sog‘lom turmush tarzini
shakllantirishning pedagogik jihatlari.
Kunning ko‘p qismini ( 70%) o‘quvchilar ta’lim muassasalarida
o‘tkazadilar. Ta’lim muasssasalarida o‘qish vaqti bolaning o‘sish va
rivojlanishiga to‘ri keladi. [2] Respublika bo‘yicha ta’lim muassasalaridagi
boshlang‘ich sinf o‘quvchilari 2923809 nafarni tashkil qiladi. Tibbiy ko’rikdan
2883931 nafar, ya’ni 98,6% o’tgan bo’lib, shundan sog’lom bolalar 1057826
nafar, ya’ni 36,6% ni, kasal bolalar esa 1826105 nafar ya’ni 63% ni ko‘rsatadi.
Ushbu raqamlardan ko‘rinib turibdiki sog‘lom bolalarga qaraganda kasal
bolalarning ko‘rsatkichi yuqori. Hozirgi kunda o‘qitishning samaradorligi
o ‘quvchilarning aqliy faoliyatini oshirish xisobiga erishiladi. Ko‘pchilik
o‘quv muassasalarida, ayniqsa fanlarni chuqurlashtirib o‘qitilayotgan maktablar
uchun doimiy psixoemotsional diqqatlilik, uyquning kamayishi, uzoq muddat
o‘tirish, harakat va toza havoda bo‘lish vaqtining kamayishi holatlari xosdir.
O‘quv jarayoni salbiy omillarning ta’siri o‘sayotgan organizmni asab, immun
va boshqa tizimlarning moslashuv rezervlarining yomonlashuviga, funksional
o‘zgarishlar va surunkali o‘choqlarning shakllanishiga olib keladi. O‘qitish
omillarining bolalar sog‘ligiga salbiy ta’siri o‘quvchilarga tibbiy xizmat
ko‘rsatishni takomillashtirishni talab qiladi.Ta’lim muassasalarida, ayniqsa
maktablarda bolalar haftada 5-6 kun davomida 4 soatdan 6 soatgacha bo’ladilar.
Bolalarni jamoa sifatida tashkillashtirish va ularni o‘quv muassasasida uzoq
muddat bo‘lishi, butun o‘qish davomida maqsadga yo‘naltirilgan ommaviy
profilaktik va sog‘lomlashtirish dasturlarini samarali amalga oshirish imkonini
beradi.
Bolalarni chuqurlashtirilgan tibbiy ko‘rikdan o‘tkazishning maqsadi ular
sog‘ligidagi nuqsonlarning ilk asoratlarini aniqlashdir.
Ko‘rikning ketma- ket va bosqichlari, tadqiqotning hajmi va usullari,
xulosalar shakllari Sog’liqni Saqlash Vazirligi, Xalq ta’limi Vazirligi
buyruqlari va qo‘shma buyruqlari bilan tasdiqlangan. Ta’lim muassasalarida
tibbiy ko‘rik va sog‘lomlashtirish jarayonlarini amalga oshirish ma’muriyatni,
10](https://docx.uz/documents/83343e27-c821-45fa-8f87-55df5099ec46/page_9.png?v=1)
![Bolalar va o‘smirlar orasida asosan bo‘yiga ketgan yassi oyoq
keng tarqalgan , eniga ketgan va boshqa turdagi yassi oyoq kamroq
uchraydi . Yassi oyoq rivojlanishining asosiy sababi mushaklar va
bog‘lovchi apparatning bo‘shlig‘idir.
An’anaviy shakllangan ta’lim-tarbiya jarayonida o‘quvchilarning ko‘p
vaqti o‘tirgan holatda bo‘ladi . Shuning uchun pedagoglar o‘quvchilarni
dars vaqtida o‘tirish holatlarini nazorat qilishlari , darslarda jismoniy
tarbiya daqiqalarini o‘tkazishlari , ijobiy ta’sir qiladigan harakatlar tartibini
tashkil qilishlari , jismoniy tarbiya mashqlariga gavdani to‘g‘ri tutishga
yo‘naltirilgan mashqlarni kiritishlari zarur. Mashqlarni musiqa ijrosida
bajarish yanada ko‘proq ijobiy samara beradi . Maktabda o‘qishning
birinchi kunidan boshlaboq birinchi sinf o‘quvchilarida to‘g‘ri o‘tirishni
shakllantirishga e’tibor qaratish zarur . Bolalarni maktabda va uyda o‘tirish
holatini nazorat qilishning oddiy usullarini pedagoglar o‘rgatishlari zarur.
Pedagoglar bolaning o‘tirishini sabr bilan boshlang‘ich sinflarda
kuzatishlari kerak . Yozma ishlarni bajarish uchun zarur bo‘lgan egilib
o‘tirish holatida orqa mushaklarga og‘irlik tushadi , yurak urushi tezlashadi ,
nafas olish harakatining amplitudasi kamayadi .
Bunday holatda tenglikni saqlash uchun o‘quvchilar stol ustiga ko‘krak
bilan suyanadilar , bu esa ichki organlar ishini yanada og‘irlashadi . Shuning
uchun boshlang‘ich sinf o‘qituvchilarining nazorati bolalarning sog‘lom
bo‘lishlari uchun katta ahamiyatga ega 4
.
Darslarda jismoniy tarbiya daqiqalarini o‘tkazish o‘quvchilarning ishga
layoqatliligini ushlab turish uchun samarali vositadir.[3]
Rus olimasi Kuindji N.N darslarida jismoniy tarbiya daqiqalarini
albatta o‘tkazish zarurligini uqtiradi , chunki bunda o‘quvchilarning markaziy
nerv tizimini hamda partada uzoq o‘tirishi sababli statik taranglashgan skelet
mushaklar dam olishi ta’minlanadi.
4
Zuparova X. ”Boshlang‘ich sinflarda salomatlik soatlarini olib borish”. Bosh.t.jur. T.2005-y. № 5 7-b.
12](https://docx.uz/documents/83343e27-c821-45fa-8f87-55df5099ec46/page_11.png?v=1)
![2.1 O‘quvchilarni turli xil kasalliklar, zararli odat va ta’sirlardan
himoya qilish usullari.
” Sog‘loom avlod deganda shaxsan men avvalo sog‘lom naslni,
nafaqat jismonan baquvvat shu bilan birga ruhi, fikri sog‘lom, iymon –
e’tiqodi butun, bilimli, ma’naviyati yuksak, mard va jasur, vatanparvar
avlodni tushunaman ”. Aslida olloh taolo inson zotini tabiatan sog‘lom,
mukammal yaratadi. Lekin afsuski odam bolasining o‘zi, qolaversa nosog‘lom
muhit bu mukammallikni buzadi. Odamzod tassufki nafs, kibr-u havo, jaholatga
berilib o‘zini – o‘zi, turli ofatlarga giriftor qiladi. O‘zbekiston Respublikasi
Vazirlar Mahkamasining 2000-yil 15- fevraldagi 46-sonli qarori bilan ”Sog‘lom
avlod’’ Davlat dasturi tasdiqlandi. Mazkur dastur 2000-yildan boshlab ko‘p yillar
davom etadigan tadbirlarni o‘z ichiga oladi. [5] Boshlang‘ich sinf tarbiya faniga
sog‘lom turmush tarziga oid turli mavzular kiritilgan. Bulardan 1-sinf tarbiya
darsligiga “ Sog‘liqni saqla”, “ O‘quvchining “kun” tartibi”, “ Mening dam olish
kunim”, “ Ovqatlanish qoidalari”, ” Yashil dorixona” mavzulari kiritilgan.
3 – sinf tarbiya darsligiga ”Odam kim”, ”Teri”, ”Muskullar”, ”Skelet”, ”
Yurak va qon”, ” O‘pka va nafas olish”, ”Ovqat hazm qilish organlari”, ” Zararli
moddalarning organizmdan chiqib ketishi”, ” Ovqatlar va ovqatlanish qoidalari”, ”
Nerv sistemasi”, ” Sezgi organlari”, ” Chekishdan o‘zingizni tiying!”, ” Kasallikni
davolashdan ko‘ra oldini olgan oson!’’ mavzulari kiritilgan.
4- sinf darsligida ”Toza havo, toza suv – salomatlik garovi” mavzusi
kiritilgan. Ushbu mavzularni o‘tish davrida o‘qituvchi o‘quvchilarga spirtli
ichimliklar ichuvchi, nos, sigaretlar chekuvchi giyohvand moddalar qabul qiluvchi
bolalarning qanday holatga tushganlarini batafsil tushuntiradi. Odam va uning
salomatligini muhofaza qilishda qadimgi ajdodlarimizning qo‘shgan hissalari bilan
tanishtiriladi. Bulardan X asrda yashagan Abu Bakr ibn Ahaviy, Abu Mansur
Buxoriy, Abu Saxl Masix Jurjoniy, Abu Rayhon Beruniy o‘z asarlarida odamlarda
uchraydigan ko’pgina kasalliklar va ularni davolashda ishlatiladigan dorilar haqida
ma’lumotlar keltirilgan. Ibn Sino turli yuqumli kasalliklarning kelib chiqish va
19](https://docx.uz/documents/83343e27-c821-45fa-8f87-55df5099ec46/page_18.png?v=1)
![milliy sport va milliy o‘yinlari aholini yashash sharoitiga qarab xilma-xil bo’lgan
va kishilarni faol, sermahsul ishlashga tayyorlagan.
Bunday milliy o‘zbek o‘yinlarining umumiy miqdori 3-5 mingdan kam
emas. Bu o‘yinlarni izlab topish, o‘rganish va xalq orasida o‘quvchilarga
mashg‘ulot davomida yangidan targ‘ib qilish ma’naviyatimizni yangi bosqichga
ko‘tarishga, sog‘lom turmush tarzini shakllantirishga xizmat qiladi, tarbiyaviy ish
mazmunini chuqurlashtiradi 8
.
“Kelajak avlod haqida qayg‘urish sog‘lom, barkamol naslni tarbiyalab
yetishtirishga intilish bizning milliy xususiyatimizdir”[6]. Sog‘lom avlodni
shakllantirish va tarbiyalashning turli yo‘l-yo‘riqlari, usullari mavjuddir.Ayniqsa,
bolalarning bo‘sh vaqtlarini to‘g‘ri tashkil etish, turli milliy harakatli o‘yinlar
o‘rgatish muhimdir.Bola tarbiyasining bu tomoni ham davlat va jamiyat
ahamiyatiga moyil masaladir.Yurtboshimiz bu muammoni davr talabi asosida hal
qilishga alohida e’tibor berib, o‘quvchilarning bo‘sh vaqtini tashkil etishning, shu
jumladan, ommaviy sport va jismoniy tarbiya shakllarini tiklash hamda amaliyotga
joriy etish, ayniqsa, milliy sport o‘yinlari haqida ma’lumotlar yig‘ish, ularni
boyitish va ular asosida yoshlarimiz o‘rtasida keng tashviqot olib borish kun
tartibidagi dolzarb masalalardan biri ekani haqidagi fikrni ilgari suradi. [6] Zero
milliy harakatli o‘yinlar, sport turlari ham xalq qadriyatlariga dahldor bo‘lib, ularni
yig‘ish, boyitish va bolalarga taqdim etish sog‘lom avlodni tarbiyalashning muhim
vazifalardan biridir. Xalq harakatli o‘yinlari , milliy sport turlari asrlar davomida
davrlarga mos ravishda takomillashib kelgan.
1. Xuddi shunibgdek ”Oq terakmi ko‘k terak”,”Mushuk va
sichqon”,”Chillak”,”Tosh o‘yini”,”Ot o‘yini”,”O‘ningni top”,”Quvnoq g‘ozlar”
kabi milliy o‘yinlar o‘quvchilarni chaqqon, epchil, dovyurak bo‘lib yetishishiga
xizmat qiladi .
2. Shuni ham aytish kerakki, o‘yinning boshqa tarbiya usullaridan
ustunligi bolalarning hamkorligini oshiradi.
8
Zuparova X. ”Boshlang‘ich sinflarda salomatlik soatlarini olib borish”. Bosh.t.jur. T.2005-y. № 5 7-b.
26](https://docx.uz/documents/83343e27-c821-45fa-8f87-55df5099ec46/page_25.png?v=1)
![bilan uy sharoitida, maktabda, bolalar sport maktsblarida shug‘ullanadilar. Turli
yoshda jismoniy tarbiya turli xil vazifalarga ega.
1-4 sinf o’quvchilari muskul sezgilarini harakat tempi va harakat ko‘lamini,
muskullar taranglashishva bo‘shashish darajasini farq qilish qobiliyatini
takommillashtiradilar.
Ular harakatning to‘g‘ri texnikasini egallaydilar, ya’ni kerakli
yo‘nalishlarda, ritmda, tempda, tegishli muskullar taranglashishi bilan mashqlar
bajaradilar.
Agar maktab o‘quchilari harakatlarning asosiy elementlarni to‘g‘ri bajarishni
o‘rganmagan bo’lsalar, harakatni oxirigacha yetkazishga intilmasalar ular yetarli
natijalarga erisholmaydilar. Harakat texnikasini takomillashtirish odam shaxsini
shakllantirish bilan bog‘liq. Jismoniy tarbiya organizmga rivojlantiruvchi,
tuzatuvchi ta’sir etadi.
Jismoniy mashqlar yordamida qomatdagi ayrim kamchiliklarni, ya’ni
ko‘krak botiqligi, yelka kichikligi va muskullar yaxshi rivojlanmaganligini ham
to‘g‘irlashi mumkin.
Qiz bolalar va og‘il bolalar uchun maxsus mashqlar kopmleksi mavjud.
Ularda organizmning xususiyatlari o‘g‘il bolalar va qiz bolalar qomatiga bo‘lgan
estetik talablar hisobga olinadi. Bundan tashqari jismoniy mashqlar odamning
psixik holatini, tashqi ko’rinishini va kayfiyatini yaxshilaydi, umumiy hayotiy
tonusni oshiradi.
Buyuk hakim Abu Ali ibn Sino ” bola xotirasini mustahkamlashda tongi
badantarbiyani muntazam ravishda bajarish, chopish, suzish, tabiat manzarasini
to‘yib tamosha qilish va musiqa tinglash samarali natija beradi”[7], deb uqtirgan.
Xulosa qilib aytganda, buyuk kelajagimiz vorislari bo‘lgan yosh avlodni har
tamonlama kamolatga yetishida jismoniy tarbiya va sport bilan shug‘ullanishning
ahamiyati kattadir. Maktab o‘qituvchi xodimlari o‘quvchilarga nosog‘lom turmush
tarzining kasalliklarga, azob – uqubatlarga yetaklashini, sog’lom turmush tarzi esa
salomatlikka, baxtli umrga yetaklashini targ‘ibot qilishlari lozim 9
.
9
Afanasyev.Yu. Salomatlik alifbosi. T ”Ibn Sino” n. 1995-y. 104-b.
28](https://docx.uz/documents/83343e27-c821-45fa-8f87-55df5099ec46/page_27.png?v=1)
Boshlang’ich sinf o’quvchilarida sog’lom turmush tarzini rivojlantirish
-
Похожие документы
- Guruh jamoasini tashkil etish, tarbiyalash va hamkorlikda ish olib borish metodikasi
- Boshlang’ich ta’lim fanlarini o‘qitish jarayonida sharq mutafakkirlar merosidan foydalanish
- Milliy qadriyatlar va an’analar orqali o’quvchilarni tarbiyalash yo’llari
- O’qitishni tashkil qilishda didaktik o’yin asosida boshlang’ich sinflarda foydalanish. O’quvchilar bilimini o’zlashtirishda samarali metodlar
- 1-sinf o’quvchilarida yozuv ko’nikmalarini shakllantirish