Boshlang'ich sinf o'quvchilarining axborot savodxonligini shakllantirish - Pedagogika - Kurs ishlari

Dokument ma'lumotlari

Narxi	12000UZS
Hajmi	59.4KB
Xaridlar	1
Yuklab olingan sana	14 Fevral 2024
Kengaytma	docx
Bo'lim	Kurs ishlari
Fan	Pedagogika

Sotuvchi

Kenjayev Kenja

Ro'yxatga olish sanasi 27 Yanvar 2024

737 Sotish

Boshlang'ich sinf o'quvchilarining axborot savodxonligini shakllantirish

Sotib olish

BOSHLANG`ICH SINF O QUVCHILARINING AXBOROTʻ
SAVODXONLIGINI SHAKLLANTIRISH
Mundareja:
Kirish………………………………………………………………………………..2
I-BOB. Boshlang`ich sinf o quvchilarining axborot savodxonligini shakllantirish
ʻ
1. 1. Boshlang`ich sinf o quvchilarining axborot savodxonlik
ʻ . ..................................4
1.2 . Uzluksiz ta`lim jarayonida boshlang`ich sinf o qituvchilarining axborot
ʻ
kompetentligi kasbiy tayyorgarligi sifatida …………………….…. ……….……... 7
II-BOB. Boshlang ich sinf o quvchilarida kompyuterdan foydalanish ko nikmalarini
ʻ ʻ ʻ
shakllantirish
2.1. O quv jarayonida axborot texnologiyalarining asosiy yo nalishlari va uni
ʻ ʻ
tadbiq etish………………………………………………………………………12
2.2 . Boshlang`ich sinf o qituvchilarini me`yoriy xujjatlarini tayyorlashda word
ʻ
dasturidan foydalanishni o rgatish
ʻ ……………………………………….…....26
2.3. Boshlang`ich sinflar bilan Powerpoint dasturida ishlash. ………. ………30
Xulosa ……………………………………………………………………..……..34
Foydalanilgan adabiyotlar……………………………………………………......35
1

Kirish
Mavzuning dolzarbligi: Fan va texnika jadal sur‘atlar bilan rivojlanayotgan,
axborot oqimlari kengayib borayotgan bu davrda ta‘limda sinf–dars tizimini qayta
k о `rib chiqish va unga ishlov berishga ehtiyoj tug`ilmoqda. Xususan, darslarda
axborotkommunikasiya vositalarini q о `llash va shu orqali ularning natijalarini
kafolatlash lozimligi yanada yaqqol namoyon b о `lmoqda. Ilm-fan, texnika,
texnologiya hamda ishlab chiqarishning bugungi yuksak taraqqiyoti о `z- о `zidan
yangi ijtimoiy talablarni kun tartibiga q о `ymoqda. Boshlang`ich sinf
о `qituvchisining kasbiy salohiyati va ma‘lumot darajasi, bolalar psixologiyasi,
hozirgi zamon boshlang`ich ta‘lim metodikasini bilishi, ta‘lim – tarbiya jarayoniga
zamonaviy axborot va pedagogik texnologiyalarni tadbiq eta olishi ta‘lim sifatini
oshirishda muhim ahamiyatga ega. Ushbu Kurs ishida b о `lajak boshlang`ich sinf
о `qituvchilarining zamonaviy axborot kompetentligini rivojlantirish, axborot
texnologiyalaridan foydalanish metodikasini ishlab chiqish, о `quv uslubiy
ta‘minotini yaratish muammolari yoritilgan.
Dunyoda axborot maydonining kengayib borishi insoniyat faoliyatining
barcha jabhalarida axborot texnologiyalarini qo llash ehtiyojining oshishiga turtkiʻ
bo lmoqda. Atrof-muhit, voqea xodisalar to g`risidagi ma‘lumotlarni bilishda va
ʻ ʻ
ular to g`risida axborot olishda axborotlarni tarqatishga, saqlashga va h.k ga
ʻ
xizmat qiluvchi mashinalar, apparatlar, o lchov asboblari, texnologik
ʻ
jarayonlarning o rni muhim. Xususan, boshlang`ich sinf matematika darslarida
ʻ
informatika fani sohasiga oid е ng sodda dastlabki bilimlar beriladi. Boshlang`ich
sinf o quvchilarini axborot texnologiyalari ta‘limiga tayyorlashga qaratilgan
ʻ
dasturlarning asosiy maqsadi o quvchilarda axborot tushunchasiga oid
ʻ
boshlang`ich tasavvurlarni shakllantirish va kompyuterdan foydalanishdan ko ra
ʻ
ko proq axborot bilan ishlash malakalarini hosil qilishdan iborat.
ʻ
2

Kurs ishining maqsad va vazifalari: Kurs ishining maqsadi Boshlang ichʻ
sinf o quvchilarida kompyuterdan foydalanish ko nikmalarini shakllantirish.
ʻ ʻ
Maqsad quyudagi vazifalardan iborat:
1.
Boshlang`ich sinflar bilan Powerpoint dasturida ishlash.
2. Boshlang`ich sinf o quvchilarining axborot savodxonligini shakllantirish.
ʻ
3. Boshlang`ich sinf o quvchilarining axborot savodxonlik.
ʻ
4. Uzluksiz ta`lim jarayonida boshlang`ich sinf o qituvchilarining axborot
ʻ
kompetentligi kasbiy tayyorgarligi sifatida.
5. Boshlang`ich sinf o qituvchilarini me`yoriy xujjatlarini tayyorlashda word
ʻ
dasturidan foydalanishni o rgatish.
ʻ
Kurs ishining o`rganilish darajasi:
Aripov A. va boshqalar. Axborot –
kommunikatsiya texnologiyalari izohli lug`ati. Azizxodjayeva N.H ―Pedagogik
texnologiya va pedagogik maxorat” Begimqulov U. Sh. Pedagogik ta‘lim
jarayonlarini axborotlashtirishni tashkil etish va boshqarish nazariyasi va
amaliyoti. Pedagogika fanlari doktori ilmiy darajasini olish uchun yozilgan
dissertatsiya. kitoblaridan foydalanildi.
Kurs ishining tuzulishi : Boshlang ich sinf o quvchilarida kompyuterdan
ʻ ʻ
foydalanish ko nikmalarini shakllantirish mavzusida kirish, 2 bob va 5 paragrif,
ʻ
xulosa, foydalanilgan adabiyotlarlardan iborat.
3

I-BOB. Boshlang`ich sinf o quvchilarining axborot savodxonliginiʻ
shakllantirish
1. 1. Boshlang`ich sinf o quvchilarining axborot savodxonlik.
ʻ
Boshlang`ich sinflarda darslarni axborot texnologiyalari yordamida tashkil etish,
bir tomondan darsning sifati va samaradorligini oshirsa, ikkinchi tomondan
o quvchilarda shu vositalarni chuqur o rganish bilim va ko nikmalarini hosil
ʻ ʻ ʻ
qiladi. Bugungi kunda boshlang`ich sinf o quvchilar yosh xususiyatlari mos
ʻ
axborot texnologiyalaridan foydalanish uchun ishlatiladigan turli dasturiy
ta‘minotlar mavjud bo lib, ular: - Word. Bu dasturda matn yozish, uni qayta ishlash
ʻ
va takomillashtirish, tasvirlar va matnlar joy lash tirilgan hujjatlar yaratish
mumkin. - PowerPoint. Microsoft PowerPoint — ushbu dastur yordamida yuqori
darajali taqdimotni ishlab chiqish va slaydlarni namoyish qilish mumkin. Sabirov
B.E. Boshlang‗ich sinf o`quvchilarini informatika ta‘limiga tayyorlash metodikasi.
Pe.fan. nom. Ilmiy darajasini olish uchun dissertatsiya. Adobe Photoshop yoki
oddiygina Photoshop, grafiklarni tahrir qiluvchi dastur. Photoshop dasturida yuqori
darajali tasvirlar yaratishda keng foydalanish mumkin. Boshlang`ich sinflarda
kompyuter texnologiyalaridan muntazam foydalanishning ba‘zi jihatlari
quyidagilardir:
- kompyuter yordamida bajarilgan ishlarda yo l qo yilgan xatolarni qayta ko rib
ʻ ʻ ʻ
chiqish va ularni tuzatish imkoniyati juda yuqori. Kompyuterda doimo bir
materialni ko p marotaba takrorlash va uni xolisona baholash imkoniyati mavjud.
ʻ
Ammo bu o quvchilarlarda ushbu holatga ko nikish hosil qilmasligi lozim;
ʻ ʻ
- kompyuter – o quv jarayonida vaqtni tejash va samarali taqsimlashga xizmat
ʻ
qiladi;
4

- kompyuter - o quvchining o z ustida mustaqil ishlash ko nikmasiningʻ ʻ ʻ
shakllanishiga yordam beradi. Boshlang‗ich sinf o quvchilari axborot
ʻ
texnologiyalariga oid quyidagi bilimlar o zlashtirilishiga erishish lozim:
ʻ
- axborot texnologiyalarining ahamiyatini bilish, sodda kompyuter dasturlarini
ishlata bilish va Internetda ishlashning muhimligini anglashga o rgatish;
ʻ
- olingan ma‘lumotlarni tahlil qilish;
- kompyuter texnologiyalari vositasida ma‘lumotlarni to ldirish;
ʻ
- qo shimcha adabiyot sifatida internetdan foydalanish;
ʻ
- kompyuter texnologiyalari vositasida matematik usullarni qo llash orqali
ʻ
topshiriqlarni bajarish, tahlil qilish, taqqoslash, tasniflash, isbotlash, maqsadga
yo naltirilgan,
ʻ е tarli bo lmagan ma‘lumotlarni topish; ʻ
-hisoblash amallarini sodda hisoblash mashinalari (mikrokalkulator) yordamida
bajarish;
- kompyuter texnologiyalari vositasida murakkab bo lmagan tayyor jadvalni
ʻ
o qish, noma‘lum komponentni topish bo yicha bo sh katakli jadvalni to ldish,
ʻ ʻ ʻ ʻ
amaliy ishlarni bajarish natijasi bo yicha sodda (oddiy) jadvallar tuzish, tayyor 205
ʻ
jadvalning satr va ustunlarini berilgan ma‘lumotlar bilan to ldirish, sodda amaliy
ʻ
holatlarda tayyor jadvallarga ma‘lumotlar kirita olish va h.k; O quvchilar
ʻ
kompyuter savodxonligini oshirishda:
- Boshlang`ich kompyuter savodxonligini shakllantirish;
- mantiqiy tafakkurni rivojlantirish;
- masalalar е chishga tizimli yondashuv va algoritmik malakalarni rivojlantirish;
- kompyuterda ishlash boshlangich ko nikmalarini shakllantirish. O quvchilar
ʻ ʻ
grafik muxarrir dasturiy vositasida rasmlar chizish, sodda ob‘ektlardan murakkab
bo lmagan ob‘ektlarni konstruksiyalash, bajarilgan tasvirlarni nomlash, sonli
ʻ
jadvallar bilan ishlash yoki qiymatiga ko ra belgili elementni qidirish, jadvalda
ʻ
5

ularning joylashish urnini ko rsatish va jadval o lchamini aniklash kabiʻ ʻ
malakalarni orttiradilar.
- O quvchilar xar bir qaraluvchi ob‘ekt bir nechta nomga ega bo lishligini va xar
ʻ ʻ
bir nom o ziga yarasha mazmun kasb etishini o zlashtiradilar. Ular tavsiya
ʻ ʻ
qilinadigan xar bir ob‘ektni nomlaydi, mazmunini tanlaydi yoki yaratadi (ob‘ekt
modeli), masalaning mazmuniga ko ra nima ―berilgan va nimani ―topish
ʻ
kerakligini ajratadi, masalalarni kompyuterda bajaradi, protsedura shaklidagi
javobga ega masalalarni е chadi.
- O quvchilar grafik muxarrir dastur vositasida murakkab rasmlarni chizish, sodda
ʻ
ob‘ektlardan murakkab ob‘ektlarni konstruksiyalash, bajarilgan tasvirlarni
nomlash, sonli jadvallar bilan ishlash yoki qiymatiga ko ra belgili elementni
ʻ
qidirish, jadvalda ularning joylashish o rnini ko rsatish xamda xisoblash kabi
ʻ ʻ
malakalarni egallaydilar.
- O quvchilar o rganiladigan xar bir ob‘ektni turlicha (suzlar yordamida, rasm
ʻ ʻ
shaklida...) tavsiflash mumkinligi, real xayotda nomlarni tanlash suzlarning ma‘no
jihatdan axamiyati bilan bog‗likligini o zlashtiradi.
ʻ
- O quvchilar biror bir ob‘ektni mustaqil tanlaydi, nom beradi, kompyuter
ʻ
modelini (tasviri) yaratadi, xar bir masalada nima ―berilgan va nimani ―topish
kerakligini ajratadi, masalalarni kompyuterda baja¬radi, murakkab protsedura
shaklidagi javobga ega masalalarni е chadi.
- O quvchilar grafik muharrir dasturiy vositasida kompozitsion rasmlarni yaratish,
ʻ
sodda ob‘ektlardan murakkab bo lgan ob‘ektlarni konstruksiyalashi, bajarilgan
ʻ
tasvirlarni nomlaydi, sonli jadvallar bilan ishlaydi. Kompyuter muhitidagi
o quvchilarning o quv faoliyatidagi amaliylik real ob‘ektlar va ularning modellari,
ʻ ʻ
belgilari, ramzlarini kompyuterda aks ettirish bilan ish ko rish tajribasidan iborat.
ʻ
Bu tamoyil quyidagi sxema buyicha amalga oshiriladi: ob‘ekt - nom qiymat
(mazmun). Ya‘ni, masalan, o quvchilarga olma (ob‘ekt) ko rsatiladi va olma(nom)
ʻ ʻ
so zi aytiladi va yoziladi, kompyuterda olma shakli chizilgan rasm qidiriladi
ʻ
xamda biror nom bilan saqlanadi.
6

1.2 . Uzluksiz ta`lim jarayonida boshlang`ich sinf o qituvchilariningʻ
axborot kompetentligi kasbiy tayyorgarligi sifatida. O quvchida doimiy
ʻ
mustaqil ta‘lim olish ehtiyojini tarbiyalash, mustaqillik, faollik, sub‘ektivlik kabi
shaxs sifatlarini shakllantirishga imkon beradigan o qitishning yangi shakllari va
ʻ
metodlari zarurdir. Bu vazifa boshlang`ich ta‘lim bosqichidanoq qo yiladi, chunki
ʻ
o qituvchilarning boshlang`ich ta‘lim davrida o quvchilarda shakllantiriladigan
ʻ ʻ
ko nikma va malakalari butun hayot davomida foydalaniladi. Boshlang`ich sinfda
ʻ
bola ilk bor ta‘limda mustaqillikni namoyon eta boshlaydi va u faol fikrlash
faoliyatiga hamda mustaqillikka qanchalik o rganishiga uning umumta‘lim
ʻ
bosqichidagi ta‘limining muvaffaqiyati bog`liq bo ladi. Mazkur muammoni hal
ʻ
etishni ko pgina tadqiqotchilar yangi axborot texnologiyalaridan ta‘limda keng
ʻ
foydalanishda, ya‘ni o quv-tarbiya jarayonini eng yangi texnologik vositalar,
ʻ
birinchi navbatda kompyuter texnikasi va pedagogik dasturiy vositalardan
foydalanish bilan tashkil etishda ko radilar. Bolaga nafaqat kompyuter bilan oson
ʻ
va erkin muloqot qilishga, balki ―hamkorlikdagi faoliyatning barcha natijalari
‖
uchun shunchaki insonning irodasini, rejasini bajaradigan mashina emas, insonning
o zi mas‘uliyatga ega bo lishini tushunishiga imkon berishi zarur. Shu tariqa,
ʻ ʻ
bolada o zining hattiharakatlari uchun shaxsiy mas‘uliyat hissi rivojlanadi.
ʻ
Pedagogik dasturiy vositalardan foydalanib o quv jarayonini tashkil etishning
ʻ
samaradorligi asosan ikki omillar bilan belgilanadi:
- pedagogik dasturiy vositalarning sifati bilan,
- o qituvchiga mazkur vositalarning sifatini va uning kasbiy faoliyati doirasidagi
ʻ
muayyan aniq vaziyatda ularning qo llanilishini baholashga imkon beruvchi
ʻ
o qituvchining maxsus axborot kompetentligi bilan. Chorak asr davomida
ʻ
7

tadqiqotchilar boshlang‗ich ta‘limda pedagogik dasturiy vositalarni qo llashningʻ
turli jihatlarini o rganganlar:
ʻ
- ta‘limiy, trenajer va nazorat dasturlaridan foydalanish masalalari.
- kompyuterli dars metodikasini shakllantirish, tegishli metodik majmualarni
takomillashtirish va yangilarini yaratish.
Pedagogik faoliyatlarida kompyuter texnologiyalaridan foydalanuvchi
o qituvchilar axborot texnologiyalardan foydalanish bilan darslarni o tkazishi
ʻ ʻ
o quv jarayonini takomillashtirish va faollashtirishga; o quvchilarda aqliy va
ʻ ʻ
amaliy hatti-harakatlarni bajarishga ijobiy motivatsiyani yaratishga; turli
analizatorlarga ta‘sir etish hisobiga bilimlarni o zlashtirish jarayonini ahamiyatli
ʻ
oshirishga; qo lning mayda motorikasini, diqqatni va taktil xotirani rivojlantirishga
ʻ
yordam berishga; darsda vaqtdan optimal foydalanishga va hokazolarga
imkoniyatlarga erishgan. Boshlang`ich ta‘lim o quv jarayonida pedagogik dasturiy
ʻ
vositalardan foydalanish maqsadi avvalo quyudagilardan iborat:
- o rganilayotgan hodisa va jarayonlarni namoyish etish uchun; - yangi materialni
ʻ
o rganish va mustahkamlash uchun;
ʻ
- o rganilgan materialni mustahkamlash, ko nikma va malakalarni hosil qilish
ʻ ʻ
uchun;
- bilim, ko nikma va malakalarni tekshirish va baholash uchun; Amaliyotning
ʻ
ko rsatishicha, axborot kompetentlikka ega o qituvchi tomonidan darsda sifatli
ʻ ʻ
pedagogik dasturiy vositalardan foydalanishi boshlang`ich ta‘limda o qish
ʻ
jarayonining samaradorligini oshirishga imkon beradi. Tadqiqotchilar pedagogik
dasturiy vositalardan foydalanish bilan o qish jarayonining samaradorligini
ʻ
oshirishning quyidagi tashkil etuvchilarini ajratadilar:
- doimiy qayta aloqani tashkil etish.
O quvchilarda zaruriy bilim, ko nikma va malakalarni shakllantirish
ʻ ʻ
jarayonini muvaffaqiyatli boshqarish uchun o qituvchi pedagogik ta‘sir
ʻ
ko rsatishning natijalari qandayligi to g`risidagi ma‘lumotga ega bo lishi, ya‘ni
ʻ ʻ ʻ
8

doimiy qayta aloqaga ega bo lishi kerak. Qayta aloqali tizim o z ichiga bevositaʻ ʻ
aloqa, qayta aloqa va bevosita aloqani korreksiyalashni kiritadi. Har bir darsda
qayta aloqa joriy nazorat shaklida amalga oshiriladi. Undan tizimli foydalanish
o qituvchiga avvalgi material qanday o zlashtirilganligini, bolalar dars davomida
ʻ ʻ
o quv materialining mazmunini qanday o zlashtirayotganliklarini tekshirish,
ʻ ʻ
o quvchilarning bilimlaridagi bo shliqlarni aniqlash va mazkur bo shliqlarni
ʻ ʻ ʻ
bartaraf etish yoki kamaytirishga qaratilgan tegishli korreksiyani amalga oshirish
imkonini beradi. Ammo sinf bilan ishlashda o qituvchi har bir o quvchining o quv
ʻ ʻ ʻ
faoliyatining alohida doimiy operativ nazoratini amalga oshirish imkoniga ega
bo lmaydi. Bu ayniqsa boshlang`ich ta‘limda o tkir muammoli masala hisoblanadi.
ʻ ʻ
kichik yoshdagi o quvchilar o qishda
ʻ ʻ е tarli tajribaga va bilimlarga ega bo lmay, ʻ
mazmunida va bajarish metodlarida ko pgina xatoliklarga yo l qo yishlari mumkin.
ʻ ʻ ʻ
Vaqtida to g`rilanmagan xatoliklar esa bartaraf etish qiyin bo ladigan
ʻ ʻ
o zlashtiriladigan bilimlar sohasidagi noto g`ri tasavvurlarni mustahkamlaydilar.
ʻ ʻ
Boshlang`ich ta‘limda joriy nazoratning eng keng tarqalgan shakli so rov
ʻ
hisoblanadi. Individual so rov o qituvchiga o zlashtirish darajasi to g`risida to liq
ʻ ʻ ʻ ʻ ʻ
va aniq ma‘lumotlarni olishga imkon beradi, ammo ko p vaqtni talab etadi,
ʻ
o quvchilarning diqqatlarini tarqatib yuboradi. Bunda so ralganlarning tanlovi
ʻ ʻ
faqatgina bir necha o quvchilarni tashkil etadi va bu umuman butun sinfning
ʻ
materialni o zlashtirganligi to g`risidagi tasavvurga ega bo lish imkonini
ʻ ʻ ʻ
bermaydi. Natijada o qituvchi o qitish korreksiyasini
ʻ ʻ е tarlicha samarali amalga
oshira olmaydi.
Frontal so rov bir vaqtda barcha o quvchilarni qamrab oladi, ammo
ʻ ʻ
bilimlarni o zlashtirishning ko proq yuzaki tavsirini hosil qiladi. Bundan tashqari,
ʻ ʻ
agar so rov tezkor sur‘atda amalga oshirilsa, fikrlashning sustlashgan turiga ega
ʻ
o quvchilar o qituvchining bergan savollarini anglashga ulgurmaydilar va
ʻ ʻ
o zlarini passiv tutib, darsda yuz berayotganlarga qiziqishlarini yo qotadilar. Agar
ʻ ʻ
so rov sust ta‘sirlanishga ega o quvchilarga yo naltirilgan bo lsa, unda faol ta‘sirli
ʻ ʻ ʻ ʻ
o quvchilarning darsga qiziqishlari yo qoladi. Og`zaki so rovning mazkur
ʻ ʻ ʻ
kamchiliklarini yozma ishlar ahamiyatli darajada bartaraf etadi. Ammo bunda ham
9

o z kamchiliklari mavjuddir. Masalan, nazoratning ob‘ektivligi darajasini tashqiʻ
yordam pasaytiradi. Yozma ishlar o qituvchining darsdan tashqari ko p vaqtini
ʻ ʻ
talab etadi va o quvchilar o z ishlarining natijalarini faqatgina keyingi haftada yoki
ʻ ʻ
undan ham kech bilishlari mumkin bo ladi. Shunga ko ra, ommaviy amaliyotda
ʻ ʻ
o qituvchi tomonidan uning boshqaruvchi ta‘sirlarining natijalari to g`risida joriy
ʻ ʻ
axborotni operativ olishi sodir bo lmaydi. Axborot texnologiyalaridan foydalanish
ʻ
bilan o qitishni tashkil etish doimiy to liq nazoratni amalga oshirishga imkon
ʻ ʻ
beradi va bunda nafaqat o zlashtirish natijalarini, balki jarayonning o zini nazorat
ʻ ʻ
qilish mumkin bo ladi.
ʻ
O quvchi bajariladigan topshiriqlarning natijasini va yo l qo yilgan
ʻ ʻ ʻ
xatolarning sonini dastur bilan ishlash vaqtida va ish yakunlanishi bilan yakuniy
natijani ko radi. Qayta aloqani bunday qurish ma‘lumotni o zlashtirishning
ʻ ʻ
to g`riligini ta‘minlaydi, ta‘lim oluvchiga u amalga oshiradigan faoliyatning har bir
ʻ
bosqichini anglashga imkon beradi, kichik maktab yoshidagi bolalarda
shakllanganlik darajasi е tarli bo lmagan, uning o z-o zini nazorat qilishning
ʻ ʻ ʻ
maqsadga muvofiqligi va zarurligiga ishonchini hosil qiladi. Bolada refleksiya –
o z faoliyati usullari, hattiharakatlari prinsiplarini anglash shakllanadi. Kompyuter
ʻ
o quvchilarning javoblari to g`risidagi ma‘lumotlarni jamlab borishi mumkinligi
ʻ ʻ
sababli, o qituvchi har bir o quvchining materialni o zlashtirishining barcha
ʻ ʻ ʻ
bosqichlarining nazoratini amalga oshirish imkoniga ega bo ladi. Dasturning
ʻ
nafaqat xatoni, balki uning xususiyatini ham aniqlashi, o quvchi duch keladigan
ʻ
qiyinchiliklarni yanada aniqroq belgilashga va eng erta bosqichlardan korreksion
ishlarni yanada to g`ri o tkazishga imkon beradi. Qayta aloqaning bunday
ʻ ʻ
xususiyati o qituvchiga ta‘lim oluvchiga individual yondashuv bo yicha chora-
ʻ ʻ
tadbirlarni ishlab chiqishga, ta‘lim oluvchilarning faoliyatlariga tuzatishlar
kiritishga sharoit yaratadi. Bunda o qituvchining yozma ishlarga sarflanadigan
ʻ
ko pgina vaqti tejaladi. Individuallashtirish asosida o qitishni faollashtirish.
ʻ ʻ
An‘anaviy o qitish metodikasida barcha o quvchilarning bilishga iod faolliklarini
ʻ ʻ
katta qiyinchilik bilan ta‘minlashga erishiladi. Mavjud amaliyot natijasida butun
sinf o quvchilari uchun yagona pedagogik maqsadlar qo yiladi va ular bir xil
ʻ ʻ
10

yo llar bilan o quv vaqtining bir xil hajmida erishiladi. Bunda xotira turi, idrok.ʻ ʻ
tafakkur, diqqat, qobiliyatlar, tayyorgarlik darajasi, shaxs sifatlarining individual
xususiyatlari doim ham inobatga olinmaydi. Natijada ko pgina o quvchilar
ʻ ʻ
kuchlari va imkoniyatlari to liq ishga sola olmaydilar: ba‘zilari material ularga
ʻ
tanish bo lganligi yoki topshiriqlar juda sodda bo lganligi uchun, boshqalari,
ʻ ʻ
ularga tushunarli bo lmaganligi va ular qanchalik urinsalar ham belgilangan vaqtda
ʻ
o quv topshirig‗ini bajara olmasliklari, uchinchilari esa xayollari chalg‗iganligi
ʻ
sababli fikrlash izchilligini yo qotganliklari sababli.
ʻ
O qituvchi ―o rtacha o quvchiga yo naltirilganligi vaziyatida intellektual
ʻ ʻ ʻ ʻ
tengsizlik yana ham murakkablashadi, zaif o zlashtiruvchi o quvchilarning ongida
ʻ ʻ
noto liqlik hissiyoti shakllanadi, ―kuchlilar o z qobiliyatlarini to liq maromda
ʻ ʻ ʻ
ishga solish imkoniga ega bo lmaydilar. Sinf-dars tizimi sharoitlarida ta‘limiy
ʻ
dasturlardan foydalanishda qiyinchiliklar darajasining turli yo nalishlari bo yicha
ʻ ʻ
bosqichma-bosqich ilgarilash hisobiga muayyan fandan ma‘lumotlilik va
qobiliyatlilik darajasi bilan ajralib turadigan o quvchilarning tabaqalashtirilgan
ʻ
ishlarini tashkil etish mumkin bo ladi.
ʻ
Ta‘limiy dasturlar doimiy qayta aloqa evaziga zarur bo lganda o quv
ʻ ʻ
materialining ixtiyoriy qismiga qaytib har bir o quvchiga o z bilimlarini tuzatishga
ʻ ʻ
yordam beradi. Shunga ko ra, pedagogik dasturiy vositalar an‘anaviy sinf-dars
ʻ
tizimini buzmasdan o ganiladigan material bo yicha individual ilgarilash uchun
ʻ ʻ
sharoitlar yaratadi. O qish motivatsiyasini oshirish. Ko p sonli tajriba-sinovlar
ʻ ʻ
ma‘lumotlariga ko ra boshlang‗ich ta‘lim o quv jarayonida kompyuterlardan
ʻ ʻ
foydalanishda o qitish motivatsiyasining oshishi kuzatiladi. Jumladan,
ʻ
o quvchilarning kompyuter dasturlari bilan qo llabquvvatlanadigan fanga
ʻ ʻ
qiziqishlarini ahamiyatli oshirish kuzatilgan. Agar 6 yoshli bolalarda yangilik,
o yin motivi yorqin ifodalangan bo lsa, unda kattaroq yoshdagi o quvchilar
ʻ ʻ ʻ
kompyuterni darsga kiritish ta‘lim olishning intensivligini oshirishini tushunadilar:
yozish operatsiyalarini bajarish zarurati yo qoladi, zaruriy mashq qilish hajmini
ʻ
oshirish imkoni paydo bo ladi, diqqat topshiriqning mohiyatiga jamlanadi.
ʻ
11

O qitishning qulayligini oshirish. Tadqiqotchilarning fikrlariga ko ra, o quvchigaʻ ʻ ʻ
o quv maqsadlariga erishishda muvaffaqiyat hissini boshdan kechirishga imkon
ʻ
beruvchi muhitni yaratish alohida ahamiyat kasb etadi. Aynan kichik maktab
yoshida bolada maktabga nisbatan muayyan munosabat, o qish istagi yoki
ʻ
istamaslik holadi yuzaga keladi, bu davrda o z-o zini baholash katta
ʻ ʻ
o zgaruvchanlikka ega bo ladi.
ʻ ʻ
II-BOB. Boshlang ich sinf o quvchilarida kompyuterdan foydalanish
ʻ ʻ
ko nikmalarini shakllantirish
ʻ
2.1. O quv jarayonida axborot texnologiyalarining asosiy yo nalishlari va
ʻ ʻ
uni tadbiq etish. O zbekistonda axborotlashtirish jarayonida uning ham jamiyat,
ʻ
ham shaxsning o rni beqiyosdir. Axborotlashtirish har bir istagan sohasini tubdan
ʻ
o zgartirish qobiliyatiga ega. Bunday sharoitda jamiyatdagi har bir shaxsning
ʻ
barkamollik sari intilishlari ro yobga chiqadi. Chunki kerakli axborotlarni o z
ʻ ʻ
vaqtida olish bilan birga ulardan to g‗ri foydalana olish insonni ijtimoiy jihatdan
ʻ
rivojlanishiga sabab bo ladi. Axborot texnologiyalari qo llanadigan darslarning
ʻ ʻ
qulayligi shundaki, unda o quvchining o quv materiallarini o zlashtirib
ʻ ʻ ʻ
olayotganligini doimiy ketma – ket kuzatishga, nazorat olib borishga, kerak
holarda tuzatishlar kiritib borishga imkoniyat yaratiladi. Shuning uchun ham
axborot texnologiyalari asosidagi darslarda qiziqish, o zini - o zi boshqarish, yangi
ʻ ʻ
bilimlarni o zlashtirib borishga intilish dars oxirigacha saqlanib qoladi. Bunday
ʻ
darslarda o quvchining bilim olish motivatsiyasi oshib boradi.
ʻ
Axborot texnologiyalarining ta‘lim jarayoniga kirib kelishi bilan ―Inson va
kompyuter muammosi markaziy muammolardan biri bo lib qolmoqda. Ta‘lim
ʻ
jarayoni - axborot, ayniqsa, uning oliy shakli bo lmish bilimlarni ishlab chiqarish,
ʻ
saqlash, qayta ishlash va amalga oshirish jarayonidir. Bu jarayonning to g`ri,
ʻ
maqsadli tamonga qaratilgan yo nalish, imkoniyatlarini topishga to g`ri keladi.
ʻ ʻ
Ta‘lim tizimi oldida keng o quvchilar ommasini axborot olish va qayta ishlash
ʻ
madaniyatini o stirish va shakllantirishdek vazifalar turibdi. Pedagog bolalarga
ʻ
12

axborot uzatish jarayonida ularga ta‘limiy va tarbiyaviy ta‘sir etib boradi. Bu
jarayonning muvaffaqqiyatli kechishida o qituvchining o zi tobora maslahatchiga,ʻ ʻ
yo l–yo riq ko rsatuvchiga, o quv jarayonining boshqaruvchisiga aylanib boradi.
ʻ ʻ ʻ ʻ
O qituvchi axborot egasi, tarqatuvchi funksiyalarni axborot texnologiyalari
ʻ
zimmasiga yuklab boradi. Bunda bosh masala bilimlar olarniga kirish, u bu
olamning resurslaridan qanday foydalana olish va o zlashtira olishiga bog`liq
ʻ
bo lib qoladi.
ʻ
O quvchi axborot ummonida yangicha qoidalarni o rganishi, barcha o quv
ʻ ʻ ʻ
fanlari kesimida axborot olishi, uni qayta ishlay olishi zarur bo ladi. Ta‘limda
ʻ
o qitishning va bilimlarni o zlashtirishrishning nutq, so z, tovush bilan bog`langan
ʻ ʻ ʻ
usullari ikkinchi navbatga o tib, o qitishning tasavvurlar, shakllar, rang, tasviriy
ʻ ʻ
ko rsatuvlar bilan bog`liq usullari birinchi o ringa o ta boshlaydi. Global
ʻ ʻ ʻ
kompyuter tarmoqlarining vujudga kelishi kishilar muloqotining kitob, gazeta va
televideniedan farq qiluvchi yangi o ziga xos usul va shakllarini vujudga
ʻ
keltirmoqda. Bu usullar endi kishilik munosabatlarining yangi shakllari,
faoliyatlarining yangicha turlari, tafakkur qilish va o zini – o zi anglashning
ʻ ʻ
o zgacha tarzi bilan xarakterlanadi. Axborotlar ustida ish olib borish, ularni uzatish
ʻ
va foydalanuvchiga axborotlarni е tkazish axborot – kommunikatsiya
texnologiyalari orqali amalga oshiriladi. Bunda kompyuter va inson o rtasida o zro
ʻ ʻ
kommunikatsiya o rnatiladi. Shuni ta‘kidlab o tish lozimki, pedagogik jarayonda
ʻ ʻ
kommunikatsiya ushbu jarayonning eng muhim tashkil etuvchi qismi hisoblanadi.
Ba‘zi hollarda muloqot va kommunikatsiya o zoro sinonim tarzida qo llanilib
ʻ ʻ
kelinadi. Ba‘zi adabiyotlarda ular quyidagicha farqlanadi.
Muloqot (munosabat) birgalikda faoliyat ko rsatuvchilar o rtasida axborot
ʻ ʻ
ayirboshlashni o z ichiga oladi. Bunda munosabatning kommunikativ (o zaro
ʻ ʻ
aloqaga doir) jihati hisobga olinadi. Kommunikatsiya – jonli va jonsiz tabiatdagi
tizimlar o rtasida axborot almashinuvini anglatadi. Insonning texnik vositalar bilan
ʻ
aloqa qilishi bu - kommunikatsiya. Muloqot esa faqat insonlar o rtasidagina
ʻ
amalga oshirilishi mumkin. Inson bolasi aynan boshqalar bilan muloqotda va
13

munosabatda bo lish jarayonida shaxsga aylanib boradi, ijtimoiy tajriba vaʻ
madaniyatni egallab boradi. Muloqot – odamlar o rtasida birgalikdagi faoliyat
ʻ
ehtiyojlaridan kelib chiqadigan bog‗lanishlar rivojlanishining ko p qirrali
ʻ
jarayonidir. Muloqot birgalikda faoliyat ko rsatuvchilar o rtasida axborot
ʻ ʻ
ayiraboshlashni o z ichiga oladi. Bunday axborot ayirboshlash munosabatining
ʻ
kommunikativ shakli sifatida ta‘riflanadi. Odamlar muloqotga kirishayotganda
ular tildan foydalanadilar. Muloqotning ikkinchi jihati – muloqotga
kirishuvchilarning o zaro birgalikdagi harakati – nutq jarayonida faqat so zlar bilan
ʻ ʻ
emas, balki, xatti – harakatlar bilan ham bir – birini tushunishdan iborat. Ta‘lim
jarayoni – bu avvalo axborot almashinish jarayonidir. O qituvchi o quvchiga
ʻ ʻ
bilimlarni ma‘lum qiladi (tegishli axborot beradi) va o z navbatida teskari aloqa
ʻ
tarzida undan bayon qilingan bilimlar qanday o zlashtirilganligi haqida tasavvur
ʻ
hosil qiladigan axborot oladi. Bu axborot o quvchilarning diqqat bilan
ʻ
o tirishlarida, o qituvchiga qarab turishlarida, yuz ifodalarida o z aksini topadi.
ʻ ʻ ʻ
Agar teskari aloqa bo lmaganda edi, o qituvchi bergan axborotining o quvchilar
ʻ ʻ ʻ
tomonidan qanday qabul qilinayotganini bilmagan bo lar edi. Teskari aloqa
ʻ
o qituvchiga o z nutqini davom ettirish yoki to xtatish, ish turini o zgartirish,
ʻ ʻ ʻ ʻ
umuman, faoliyatini korrektura qilish imkonini beradi. Xuddi shu kabi kompyuter
va ta‘lim oluvchi o rtasida kommunikatsiyanining samaradorligini belgilovchi va
ʻ
natijalarini kafolatlovchi o qituvchi hisoblanadi. Kommunikatsiya (lot
ʻ
communikatio) – informatsiya (axborot)larni almashish jarayoni. Jismoniy va
ijtimoiy nuqtai nazardan yondashiladigan kommunikatsiyalar mavjud. Jismoniy
nuqtai nazardan yondashiladigan kommunikatsiya aloqa ham deb ataladi. Inson
yaratgan texnikaviy tizimlarda quyidagi 4 ta asosiy kommunikatsiya turi bor:
Inson – inson;
Inson – mashina;
Mashina – inson;
Mashina – mashina.
14

Texnikaviy darajadagi kommunikatsiya jarayonlarida turli xil sun‘iy tillardan
foydalaniladi. Ijtimoiy nuqtai nazardan yondoshiladigan kommunikatsiya guruh
yoki tashkilot ichidagi, butun jamoa ichidagi alohida shaxslar o rtasida aloqaʻ
almashish jarayonini o z ichiga oladi. Bunday turdagi kommunikatsiya asosan,
ʻ
tabiiy til yordamida amalga oshiriladi. Yakka kommunikatsiyada inson axborotni
aniqlashi va idrok etishi katta ahamiyatga ega. Guruh ichidagi kommunikatsiya
uchun shu guruh yoki a‘zolari o rtasida munosabatlarning taqsimlanishi, qabul
ʻ
qilingan kommunikatsiya qoidalarining xususiyatlari ahamiyatli . Ta‘lim jarayoni
kommunikatsiya va qaytar aloqa singari o zaro ta‘sir jarayonlaridan iborat. Bu
ʻ
jarayon muvaffaqiyatli bo lishi uchun u albatta qayta aloqaga ega bo lishi - sub‘ekt
ʻ ʻ
o zaro ta‘sir natijalari haqida axborot olishi kerak.
ʻ
Kommunikator o zi uzatgan axborotni retsipient (qabul qiluvchi) qanday qabul
ʻ
qilishini va qanday munosabatda bo layotganligini qayta axborot ma‘lumotlariga
ʻ
asoslanib bilib oladi. Muomalada suhbatdoshni yoki tinglovchini idrok etish
birbirini tushunishning asosiy shartidir. Agar o qituvchi o quvchilari uni qanday
ʻ ʻ
idrok etayotganligini, tushunayotganligini anglay olmasa, pedagogik munosabat
samarali natija bermaydi. Ta‘lim jarayonida axborot – kommunikatsiya
texnologiyalaridan foydalanish zamon talabidir. O qitishning zamonaviy usullari
ʻ
va axborot – kommunikatsiya texnologiyalarini qo llamasdan turib, o qituvchi o z
ʻ ʻ ʻ
kasbiy faoliyatida samarali natijalarga erisha olmaydi. Ammo bunda ta‘limning
maqsad va mazmuni, usul va vositalari hamda tashkiliy shakllarini to g`ri tanlash
ʻ
muhim ahamiyatga ega. Axborotlar oqimining ortib borishi va ta‘lim
metodlarining murakkablashishi bilan ta‘limni asosan an‘anaviy usulda tashkil
etish tobora qiyinlashib bormoqda. Axborot-kommunikatsiya texnologiyalari
vositalari o quv jarayonida alohida ahamiyatga ega bo lib, ta‘lim sohasi uchun
ʻ ʻ
nihoyatda keng imkoniyatlarni taqdim qiladi:
- differensial va individual o qitish jarayonini tashkil qilishi;
ʻ
15

- teskari aloqa bog‗lashi: o quvchilarning o zini-o zi nazorat qilish va tuzatibʻ ʻ ʻ
borishi; darslarda animatsiya, grafika, multiplikatsiya, ovoz kabi kompyuter va
axborot texnologiyalardan foydalanilishi;
- o quvchilarga fanni o zlashtirish uchun ko nikmalar hosil qilishi va hokazo.
ʻ ʻ ʻ
Bilishning asosini amaliyot tashkil etadi. Axborot texnologiyalari esa ana shu
jihatdan ham o z ustunligiga ega. O rganilgan nazariy bilimlarning texnik vositalar
ʻ ʻ
asosida amaliy jihatdan ham yoritib berish imkoniyatining mavjudligi
o quvchilarning ta‘lim jarayonida yanada faol ishtirok etishini ta‘minlaydi.
ʻ
Axborotni qabul qilish va o zlashtirish, ikki tomonlama muloqot (o qituvchi va
ʻ ʻ
o quvchi, o quvchi va o quvchi o rtasida)ni samarali tashkil etish o quvchilar
ʻ ʻ ʻ ʻ ʻ
faolligining yuqori bo lishini talab etadi. O quv-tarbiya jarayonida axborotmetodik
ʻ ʻ
ta‘minotini amalga oshirishda axborot-kommunikatsiya texnologiyalarning
bajaradigan asosiy vazifasi - ikki tomonlama muloqotni ta‘minlashdir. Teskari
aloqasiz, o qituvchi va o quvchi orasidagi doimiy muloqotsiz o qitish mumkin
ʻ ʻ ʻ
emas. Bu jarayonning samarali tashkil etilishida o quv-biluv motivlari alohida
ʻ
o rin kasb etadi.
ʻ
Axborot-kommunikatsiya texnologiyalari esa o z navbatida motivlarni yuzaga
ʻ
keltiruvchi eng muhim omillardan biridir. Chunki, axborotlarning jamlanganligi,
ko rgazmaliligi, ya‘ni turli xil taqdim etish imkoniyatlariiing mavjudligi,
ʻ
animatsiyalardan foydalanish, ta‘lim-tarbiya oluvchilarning yoshi va fiziologik
xususiyatlariga mos axborotlarni taqdim etib borish o quvchilarda ta‘limga bo lgan
ʻ ʻ
qiziqishni va bilim olishga bo lgan ichki harakatlantiruvchi kuchlar(motiv)ni
ʻ
yuzaga keltiradi. Bu borada olib boriladigan ishlar mazmuni motivni o stirishga,
ʻ
uni qo ya bilishni o rgatishdan iborat. Axborotlashtirish axborot jarayonlarini
ʻ ʻ
rivojlantirish vosita va sharoitlarining butun majmui bo lib, tegishli texnik, bazani
ʻ
yaratish, tashkiliy, iqtisodiy, madaniy-ma‘rifiy islohotlar qilishni o z ichiga oluvchi
ʻ
jarayon bo lib, u ta‘limni texnologiyalashtirishga keng imkoniyatlar yaratadi.
ʻ
Insoniyatning axborot ishlab chiqarish bo yicha imkoniyatlarini kuchaytiruvchi
ʻ
zamonaviy texnologiyalar, axborotlashgan jamiyatning intellektual salohiyati
16

sifatini ham belgilaydi va bunday jarayonlar axborotlashtirish sanoatini muntazam
rivojlanishini ta‘minlaydi. Axborotlardan samarali foydalanish asosida faoliyat
ko rsatish quyidagi vazifalarni hal etishning ma‘qul yo llarini ta‘minlab beradi: -ʻ ʻ
manba va unda kechadigan jarayon to g`risidagi ma‘lumotlarni qayta ishlash; -
ʻ
jarayonlar kechishi haqidagi davriy ma‘lumotlarni muntazam olib turish va ular
asosida nazoratlar olib borish.
O qitishning hisoblash texnikasi vositalaridan foydalanish, o quvchiga
ʻ ʻ
o qituvchi va (yoki) axborot-kommunikatsiya texnologiyalari tomonidan xabar
ʻ
qilinadigan bilimlarni o zlashtirishni hamda ta‘lim oluvchining o rganilgan
ʻ ʻ
materialni qayta yaratish, uni o xshash (analogik) vaziyatlarda qo llashga oid
ʻ ʻ
faoliyatini tashkil qilishni ko zda tutadi. Mazkur metodni axborot-kommunikatsiya
ʻ
texnologiyalaridan foydalanish bilan qo llash ta‘lim jarayonini tashkil qilish
ʻ
sifatini jiddiy yaxshilash imkonini bersa-da, biroq o quv jarayonini an‘anaviy
ʻ
qo llanadigan sxemadan (axborot-kommunikatsiya texnologiyalarisiz)
ʻ
foydalanilganiga nisbatan tubdan o zgartirishga imkon bermaydi. Bu jihatdan
ʻ
muammoli xamda tadqiqotchilik metodlaridan foydalanish ko proq o zini oqlaydi.
ʻ ʻ
O qitishning muammoli metodi axborot-kommunikatsiya texnologiyalarining
ʻ
o quv jarayonini qandaydir muammoni qo yish va uni hal qilish
ʻ ʻ е chimlarini izlash
sifatida tashkil qilishga oid imkoniyatlaridan foydalanadi. Asosiy maqsad ta‘lim
oluvchilarning bilish faolligini oshirishga maksimal darajada ko maklashishdan
ʻ
iborat. Ta‘lim jarayonida olinayotgan bilimlar asosida turli toifadagi masalalarning
е chilishi, shuningdek, qo yilgan muammoni hal qilish uchun zarur bo ladigan qator
ʻ ʻ
qo shimcha bilimlarni olish va tahlil ko zda tutiladi. Bunda axborotni to plash,
ʻ ʻ ʻ
tartiblashtirish, tahlil va uzatishga oid ko nikmalarni egallashga alohida e‘tibor
ʻ
karatiladi. Eng so nggi texnik yutuqlar ko pincha ta‘lim jarayonida o zining
ʻ ʻ ʻ
munosib o rnini egallagan, bu ma‘noda axborot-kommunikatsiya texnologiyalari
ʻ
ham istisno emas. O quv jarayonida kompyuterlardan foydalanish bo yicha
ʻ ʻ
dastlabki tajribalar hisoblash texnikasidan foydalanish ta‘lim jarayoni
samaradorligini sezilarli darajada oshirishi, bilimlarni hisobga olish va baholashni
yaxshilashi, qiyin vazifalarni hal qilishda o qituvchining har bir ta‘lim oluvchiga
ʻ
17

yakka tartibda yordam berishini ta‘minlash kabi imkoniyatlarni yaratadi. Axborot-
kommunikatsiya texnologiyalari so z, raqam, tasvir, tovush va boshqaʻ
ko rinishlarda beriladigan axborotni qayta ishlash uchun keng imkoniyatli vosita
ʻ
sanaladi. Ularning vosita sifatidagi asosiy xususiyati axborot olish va qayta ishlash
bilan bog`liq turli xil amallarni bajarish uchun sozlash (dasturlashtirish) imkoni
mavjudligidir. O quv jarayonida axborot-kommunikatsiya texnologiyalaridan
ʻ
foydalanish foydalanuvchilarning tafakkur ko nikmalarini va murakkab vazifalarni
ʻ
hal qilish malakalarini rivojlantirishning yangi yo llarini ochib beradi, ta‘limni
ʻ
faollashtirish uchun prinsipial yangi imkoniyatlarni taqdim qiladi.
Axborot-kommunikatsiya texnologiyalari dars va mustaqil mashg`ulotlarni
yanada qiziqarli va ishonchli, o rganiladigan axborotning katta oqimini oson
ʻ
o zlashtiriladigan qilish imkonini beradi. Axborot-kommunikatsiya texnologiyalari
ʻ
vositalarining ta‘limning boshqa texnik vositalariga qaraganda asosiy ustunliklari
nozikligi, ta‘limning turli modellari va algoritmlariga sozlash, shuningdek, har bir
ta‘lim oluvchining xattiharakatlariga yakka tartibda reaksiya qilish imkoniyati
sanaladi. Bunday vositalardan foydalanish ta‘lim jarayonini yanada faollashtirish,
unga tadqiqotchilik va izlanuvchanlik xarakterini bag`ishlash imkonini yaratadi.
Darsliklar, televidenie va kinofilmlardan farqli o laroq, axborot-kommunikatsiya
ʻ
texnologiyalari ta‘lim oluvchining xatti-harakatiga zudlik bilan javob berish, turli
toifadagi ta‘lim oluvchilar uchun materialni takrorlash, tushuntirish, puxtaroq
tayyorgarlikka ega bo lgan ta‘lim oluvchilar uchun yanada murakkab va o ta
ʻ ʻ
murakkab materialga o tish imkoniyatini ta‘minlaydi. Bunda individual sur‘atlarda
ʻ
o qitish oson va tabiiy tarzda amalga oshiriladi. Bilimlar hajmining ortib borishi va
ʻ
tahlil metodlarining murakkablashishi bilan ta‘limni asosan an‘anaviy usulda
tashkil etish tobora qiyinlashib bormoqda.
Murakkab muammolarni tushunish va hal qilish malakalari, juda katta
hajmdagi dastlabki ma‘lumotlarni foydali umumlashtira olish qobiliyati - bularning
hammasi katta ahamiyat kasb etib, o quvchilardan yanada faol bo lishni talab
ʻ ʻ
etadi. Aynan, shu nuqtai nazardan kompyuter ta‘lim sohasi uchun nihoyatda keng
18

imkoniyatlar taqdim qiladi. O qitish (mustaqil o qishdan farqli o laroq) ta‘rifigaʻ ʻ ʻ
muvofiq muloqotli hisoblanadi. Zamonaviy axborot texnologiyalari muhitida
didaktika, zamonaviy axborot texnologiyalaridan faol foydalanish orqali
bilimlarning samarali o zlashtirishga yo naltirilgan o quv faoliyatining keng
ʻ ʻ ʻ
jabhali turlarini salohiyati, axborotni qabul qilish va o zlashtirish qobiliyatlariga
ʻ
bevosita bog`liq bo lmoqda. Elektron resurslarining afzalliklari qatoriga
ʻ
axborotlarning jamlanganligi, ko rgazmaliligi, ya‘ni turli xil taqdim etish
ʻ
imkoniyatlarining mavjudligi, animatsiyalardan foydalanganligi, ta‘lim-tarbiya
oluvchilarning yoshi va fiziologik xususiyatlariga mos axborotlarni taqdim etib
borish jihatlarini kiritish mumkin. Bu o quvchilarda ijodiy fikrlashni, tarbiyaviy
ʻ
ko nikma va malakalarni rivojlantirish orqali resurslarni har tomonlama chuqur
ʻ
o zlashtirilishiga imkoniyatning mavjudligi bilan alohida ahamiyatga ega. Bizning
ʻ
fikrimizcha, uzluksiz ta‘lim-tarbiya jarayonlariga axborot texnologiyalarini tatbiq
etishda asosiy vazifalar sifatida quyidagilarni keltirish mumkin:
• yangi axborot texnologiyalarini ta‘lim-tarbiya jarayoniga tatbiq etishning zaruriy
moddiy-texnika bazasini yaratish;
• ta‘lim-tarbiya jarayoni uchun zamonaviy axborot texnologiyalarini loyihalash va
qo llash;
ʻ
• foydalanuvchilarning zamonaviy axborot va kommunikatsiya texnologiyalari
sohasidagi bilim va ko nikmalarini shakllantirish;
ʻ
• zamonaviy texnologiyalar negizida ta‘lim va tarbiya jarayonlaridagi
samaradorlikni kafolatlash.
Axborot ta lim muhiti (ATM) – bu o rganuvchi, o rgatuvchi (o qituvchi) va
‟ ʻ ʻ ʻ
axborot texnologiyalari vositalari o rtasidagi o quv axborotli xatti – harakatlar
ʻ ʻ
jarayoni paydo bo lishi va rivojlanishiga imkon beruvchi shart – sharoitlari
ʻ
majmuasi hamda muayyan o quv kursi bo yicha predmetli mazmuni muhiti
ʻ ʻ
komponentlari (kompyuterga ulashuvchi turli xil o quv, namoyish qiluvchi
ʻ
jihozlar, dasturiy vositalar va tizimlar, o quv ko rgazmali va boshqalar) jamlangan
ʻ ʻ
sharoitda o rganuvchining (o rgatuvchining ham) faol bilish faoliyatini
ʻ ʻ
19

shakllantirish jarayonidir. ATM ning maqsadi: shaxsning ijodiy tashabbuskorlik
qobiliyatini rivojlantirish asosida ta‘lum oluvchilarga bilimlarni mustaqil egallash
va ularni sifatli o zlashtirish uchun shart – sharoit yaratish hamda o qitishʻ ʻ
natijalarini tahlil qilishni avtomatlashtirishni ta‘minlash4. Ta‘lim jarayonida AKT
lar salbiy holatning yuzaga kelishiga sabab bo lmasligi uchun tashkilotchisi va
ʻ
boshqaruvchisi hisoblangan o qituvchi o quvchilar jamoasi kishilardan tashkil
ʻ ʻ
topganligini unutmasligi har bir o quvchi shaxsini e‘tibordan chetda qoldirmasligi
ʻ
kerak. O quvchilar bilan psixologik aloqaning qisqa muddatga bo lsada yo qolishi,
ʻ ʻ ʻ
og‗ir oqibatlarni vujudga keltiradi. Jarayonning to g`ri tashkil etilishi bevosida
ʻ
pedagogning vazifalarini aniqlab olish va bajarilishining ta‘minlanishiga bog`liq.
Axborot, uni olish vositalari va o qitish dasturlariga boy. Bunday o quv muhitida
ʻ ʻ
o qituvchining roli qanday? Birinchidan, an‘anaviy o qitishdagi o qituvchining
ʻ ʻ ʻ
bilim berish vazifasi o rniga o quv jarayonini boshqarish, o quv dasturlarining
ʻ ʻ ʻ
barcha bosqichlarida o quvchiga maslahat berish, uning bilimi sifatini nazorat
ʻ
qilish vazifasi yuzaga keladi. Ikkinchidan, tarbiyalash vazifasi.
Ta‘lim bu - professional va shaxsiy sifatlarni rivojlantiruvchi murakkab va
ko p qirrali jarayon. Shaxsni tarbiyalash jarayonidagi «jonli» muloqot insoniyat
ʻ
jamiyatining mavjudligi asosidir. Ta limda axborot-kommunikatsiya
‟
texnologiyalarini qo llashda pedagogning asosiy vazifalari. Yurtimizda barcha
ʻ
tarmoqlar kabi axborot-kommunikatsiya texnologiyalari ham jadallik bilan
rivojlanib borishi pedagoglar oldiga yangidan – yangi vazifalarni yuklamoqda.
Ushbu tarmoqni е tuk malakali kadrlar bilan ta‘minlash zamon talabi bo lib,
ʻ
talimda axborot texnalogiyalarini qo llash pedagogdan quyidagilarni bilishni talab
ʻ
qiladi:
- axborotdan jarayon sifatida bilim olish va ijod qilish;
- fan-texnika va madaniyatdagi axborot va kreativ jarayonlar;
- axborotda jamiyatni rivojlantirish muammolari;
- sun‘iy intellektning axborot tizimlari va bilim berish usullari;
20

- axborotlashning texnik vositalari va telekommunikatsiya vositalari;
- o quv materiallari haqida axborotli ma‘lumot tizimini bilish va qo llay olish;ʻ ʻ
- universal va muammoli-masofali axborot texnologiyalarini amalga oshirishning
dasturiy vositalari haqida tasavvurga ega texnologiyalarni;
- axborotni modellashtirish asoslari;
- o qitish va nazorat qilishning avtomatlashtirish tizimi;
ʻ
- global internet kompyuter tarmog‗idan foydalanish;
- o quv jarayonida amaliy dastur paketlarini qo llash;
ʻ ʻ
- o quv jarayonida elektron pochtadan foydalanish bo yicha ko nikmalarga ega
ʻ ʻ ʻ
bo lish.
ʻ
- diskka yozilishi mo ljallangan o quv predmeti strukturasi, mazmunini ishlab
ʻ ʻ
chiqish.
- mustaqil ishlash, o zlashtirish va mustahkamlash uchun savollar to plarnini ishlab
ʻ ʻ
chiqish.
- bilimni sinash uchun test savollarini tuzish, sinov va imtihonlarni o tkazish.
ʻ
- materialni chuqur o rganish uchun manbalar ro yxati, adabiyotlar katalogi, ijodiy
ʻ ʻ
ishlar mavzularini ishlab chiqish.
- telekonferensiyalar uyushtirish, faol muhokamani tashkil etish, referat, mustaqil
ishlar uchun mavzular ro yxatini tayyorlash.
ʻ
- o quv mashqlarini bajarish, ketma-ketligini nazorat qilish va baholash shakllarini
ʻ
aniklash.
- o qitish natijalarini tahlil qilish va takomillashtirish bo yicha taklif berish.
ʻ ʻ
- nazorat ishlarini o tkazish.
ʻ
Ta‘kidlash joizki, ta‘lim va tarbiya elektron resurslar pedagoglar
imkoniyatlarini oshiruvchi vosita bo lib xizmat kiladi, lekin ular pedagog o rnini
ʻ ʻ
bosa olmasligi tabiiy. Kompyuter va kishilarning birgalikdagi faoliyatida kishilar
21

ehtiyoji o z aksini topadi. Bunda ushbu jarayonning boshqaruvchisi bo lganʻ ʻ
pedagog ta‘lim oluvchi maqsadlarini ma‘lum bir asosda yo naltirib boradi.
ʻ
Birgalikdagi faoliyat va muloqot ijtimoiy nazorat sharoitida ro y beradi. Bu
ʻ
jarayon esa ta‘lim oluvchi va kompyuter o rtasida o zgacha tarzda namoyon
ʻ ʻ
bo ladi. Bunda o qituvchi o z vazifalarining bir qismini kompyuter zimmasiga
ʻ ʻ ʻ
yuklaydi, ammo, boshqaruvchilik rolini o zida saqlab qoladi. ―Teskari aloqa
ʻ ‖
turlarini ham belgilab boradi. Ya‘ni kompyuterda natijalarning qayd qilib borilishi,
nazoratlarning olib borilishi va shu asosda o quvchilarning bilimini nazorat qilib
ʻ
borishi kabilar. Texnologiyalar takomillashib borgani sari o qituvchining roli
ʻ
ta‘lim jarayonini boshqarish bo lib qoladi. Lekin bu holat o qituvchining
ʻ ʻ
ta‘limdagi o rnini hech kamaytirmaydi va uni chetga surib chiqarmaydi. Ta‘lim
ʻ
jarayonida axborot-kommunikatsiya texnologiyalaridan foydalanish o qituvchi
ʻ
vazifasini tubdan o zgartiradi. An‘anaviy ta‘limda o qituvchining vazifasi axborot
ʻ ʻ
berish (mavzuni tushuntirish, takrorlash, mustahkamlash va h.k.) bo lsa,
ʻ
axborotkommunikatsiya texnologiyalari qo llanganda bu vazifalarni kompyuter
ʻ
bajaradi (o quv materiali kompyuter xotirasiga yoki SD disklarga kiritilgan
ʻ
bo ladi), o qituvchining asosiy vazifasi o quvchining anglash faoliyatini
ʻ ʻ ʻ
boshqarish, o quv jarayonini rejalashtirish va nazorat qilish bo ladi.
ʻ ʻ
Axborot texnologiyalari, kompyuterlashgan darslarning o ziga xosliklari
ʻ
mavjud va quyidagilardan iborat:
- o quv materiallari alohida – alohida bo laklarga (bloklarga) bo linadi.;
ʻ ʻ ʻ
- o quv jarayoni ham ketma –ket olib boriladi. O quv materiali ma‘lum bo laklarda
ʻ ʻ ʻ
fikr yuritib o zlashtirishga moslashtiriladi;
ʻ
- o quvchining o zlashtirishdagi har bir harakati nazoratga olinib, monitoring
ʻ ʻ
yo lga qo yiladi.
ʻ ʻ
- o quv – vazifani bajarib bo lishi bilan o quvchini o zlashtirish uchun navbatdagi
ʻ ʻ ʻ ʻ
vazifa berib boriladi. Shu tariqa bosqichma – bosqich o zlashtirishga muhit
ʻ
yaratilib boriladi.
22

- vazifalarni bajarishda o quvchi noto g`ri javob qilsa, o sha zahotiyoq yordamʻ ʻ ʻ
ko rsatiladi.
ʻ
- bunday tashkil etilgan darslarda har bir o quvchi alohida – alohida mustaqil ish
ʻ
yuritadi, shu asosda har bir o quvchi o z imkoniyat darajasida o quv materiali va
ʻ ʻ ʻ
mazmunini o zlashtirish imkoniyatiga ega bo ladi.
ʻ ʻ
- masalaning yana bir jihati shundaki, berilgan mavzu materiali mazmuni,
bajariladigan natijalar o quvchiga ham, o qituvchiga ham ayon bo ladi.
ʻ ʻ ʻ
Ta‘lim jarayoniga kompyuter texnikasining kirib kelishi ta‘lim mazmunini
yanada boyitdi. Xususan,
―Masofaviy ta‘lim,
―Media ta‘lim,
―Internet forumva boshqalar.
Bunda eng asosiy e‘tibor ta‘lim oluvchilarning mustaqil ta‘lim olishlariga
qaratiladi. Ushbu jarayonda esa o quvchilarning ta‘limga bo lgan qiziqishlari,
ʻ ʻ
o quv – biluv motivlari muhim ahamiyat kasb etadi. Axborot texnologiyasi,
ʻ
kompyuterlar yordamida darslarning sifat ko rsatkichlari quyidagi asosiy faktorlar
ʻ
bilan aniqlanadi:
- o quv dasturining sifatli shakllantirilganligi;
ʻ
- kompyuter texnikasining sifati va uning imkoniyatlari;
- shaxsning kompyuter imkoniyatlaridan o zlashtirib olish malakalarining
ʻ
shakllanishi Ta‘lim jarayonida axborot – kommunikatsion texnologiyalardan
foydalanishda quyidagi bosqichlarga e‘tibor qaratish kerak:
- ta‘lim oluvchilarda o quv materiallarini taqdim etish va tushuntirish bosqichi, -
ʻ
Kompyuter bilan o zaro muloqot jarayonida o quv materiallarini o zlashtirish
ʻ ʻ ʻ
bosqichi;
- O zlashtirilgan bilim, ko nikma va malakalarni takrorlash hamda mustahkamlash
ʻ ʻ
bosqichi;
23

- Erishilgan yutuq va natijalarini o zini – o zi tekshirish orqali nazorat qilishʻ ʻ
bosqichi;
- Nazorat bosqichi;
- O zini – o zi, shuningdek, nazorat bosqichlari natija va xulosalariga ko ra o quv
ʻ ʻ ʻ ʻ
materiallarining taqsimlanishi, tasniflanishini, tizimga solinishini korreksiyalash,
tuzatishlar kiritish bosqichi. Ta‘limda axborot – kommunikatsiya texnologiyalari
vositasida tashkil etilgan darslardan foydalanishning o ziga xos xususiyatlari
ʻ
mavjud. Uning o quv-tarbiyaviy jihatlari:
ʻ
- o qituvchi o quvchi bilimining hajmi va to g`riligini emas, balki anglanganlik
ʻ ʻ ʻ
darajasini hisobga oladi;
- hozirjavobligi va bilimni amaliyotga tatbiq qila olish darajasini tekshirish;
- o quvchi javoblariga uning ijobiy va salbiy tomonlarini ko rsatib taqriz berish;
ʻ ʻ
- ayrim o quvchilarning bilimini tekshirishda butun sinfning faol ishtiroki. -
ʻ
kompyuter vositalarini qo llashning yana bir muhim jihati jamoaviy tadqiqot
ʻ
xarakgeriga ega bo lgan innovatsion metodlardan foydalanishdir.
ʻ
Bu metodlar o quvchining mustaqil ijodiy faoliyatida muammolar
ʻ е chimini
izlash va mustaqil qaror qabul qilishga yo naltirilgan bo ladi. Bunday darslarda
ʻ ʻ
o quvchilarga «ijodiy ish» berish mumkin. Bu ularning bilimni chuqur
ʻ
egallaganliklarini namoyish etish imkonini beradi. Bunda o qituvchi va
ʻ
o quvchilarga multimedia yordamga keladi. Bu vazifani bajarishda musiqa, video,
ʻ
rasmlardan foydalanish ularning o tilgan mavzuni qanday eshitish va ko rishlarini
ʻ ʻ
namoyon etadi. O quv jarayonida o qitishning texnik vositalaridan faol
ʻ ʻ
foydalanilishiga qaramasdan, ular yordamchi didaktik vosita hisoblanadi.
An‘anaviy ta‘limda o qituvchi bilim beruvchi sifatida asosiy rol o ynaydi.
ʻ ʻ
O qituvchining o quvchilar bilan muloqoti axborot uzatishning asosi hisoblanadi.
ʻ ʻ
O qitishning o qituvchi va o quvchining muloqotiga asoslangan an‘anaviy
ʻ ʻ ʻ
usullaridan foydalanish texnika qanchalik mukammal bo lmasin, faoliyat to g`ri
ʻ ʻ
tashkil etilmasa yaxshi natija bermaydi. Albatta, bunday muloqotning axborot bilan
24

to yinganligi va pedagogikpsixologik jihatdan o quvchiga mosligi jarayondaʻ ʻ
ishlatilayotgan texnik vositalar darajasiga bog`liq. Kompyuter o qituvchi va
ʻ
o quvchi o rtasida vositachi bo lib xizmat qilish bilan birga, o quv jarayonining bir
ʻ ʻ ʻ ʻ
qismini o z zimmasiga oladi. Bunda ma‘lumotlarni saqlash uchun uning xotirasi va
ʻ
qayta ishlash uchun multimedia vositalari bor. Shu bilan birga, turli ma‘lumotlar
bazasi bilan ishlash imkoniyati mavjud. Shu sababli o quvchi tarmoq orqali istagan
ʻ
ma‘lumotini olishi mumkin. O quv materiallarining gipermatnli strukturaga ega
ʻ
ekanligi jadal o qitishga imkon yaratadi. Eng avvalo, bu o quvchilarning mustaqil
ʻ ʻ
ishlashlari hisobiga o quv jarayonini optimallashtirish, uning sifati va samarasini
ʻ
oshirish imkoniyatining paydo bo lishi bilan bog`liq. O qish jarayonida kompyuter
ʻ ʻ
vositalaridan foydalanish natijasida o quvchi birlamchi ma‘lumotni o qituvchidan
ʻ ʻ
emas, balki kompyuter vositalaridan oladi.
O quvchi u yoki bu predmetni shu yo l bilan o rganishi mumkin. Bunda
ʻ ʻ ʻ
o quvchining bilim olishiga juda keng imkoniyatlar ochiladi. Mustaqil o rganish
ʻ ʻ
jarayonida u cheklanmagan hajmda axborot olishi va doimo turli axborot
manbalari bilan maslahatlashib turishi mumkin. Bundan tashqari, kompyuter o z-
ʻ
o zini sinash imkoniyatini yaratadi, bu o quvchining ijodiy fikrlashini
ʻ ʻ
rivojlantirishga yordam beradi. O quv jarayonida kompyuter vositalaridan
ʻ
foydalanish ushbu jarayonning jadallashuvining asosi hamdir. Shunday qilib,
kompyuter vositalari yordamida olib boriladigan dars an‘anaviy darsdan o quv
ʻ
jarayonini tashkil etish va unda ishlatiladigan metodlar bilan ham farqlanadi.
O qish jarayoni o quvchining mustaqil bilim olishiga asoslanadi. Bu tamoyil
ʻ ʻ
o qitish jarayonida ishtirok etuvchi sub‘ektlarning munosabatini va o qituvchining
ʻ ʻ
jarayondagi rolini aniqlaydi. Axborot texnalogiyalari, kompyuterli darslarning
qulayligi shundaki, unda o quvchining o quv materiallarini o zlashtirib
ʻ ʻ ʻ
olayotganligini doimiy ketma-ket kuzatishga, nazorat olib borishga, kerak xollarda
tuzatishlar kiritib borishga imkoniyat yaratiladi. Shuning uchun ham axborot
texnologiyalari, kompyuter asosida darslarda qiziqish, o zini-o zi boshqarish,
ʻ ʻ
yangi bilimlarni o zlashtirib borishga intilish dars oxirigacha saqlanib qoladi.
ʻ
Bunday darslarda o quvchining bilim olish motivatsiyasi oshib boradi.
ʻ
25

2.2 . Boshlang`ich sinf o qituvchilarini me`yoriy xujjatlarini tayyorlashdaʻ
word dasturidan foydalanishni o rgatish
ʻ . Kompyuter dasturi deb axborotni
qayta ishlash uchun mo ljallangan kompyuter tushinadigan tilda yozilgan to g ri va
ʻ ʻ ʻ
to liq amallar va buyruqlar ketma-ketligiga aytiladi. Kompyuterdagi dasturlar
ʻ
majmuasi dasturiy ta‘minot deyiladi. Dasturiy ta‘minot kompyuterning ikkinchi
muxim qismi bo lib, u ma‘lumotlarga ishlov beruvchi dasturlar majmuasini va
ʻ
kompyuterni ishlatish uchun zarur bo lgan hujjatlarni o z ichiga oladi. Dasturiy
ʻ ʻ
ta‘minotsiz har qanday kompyuter bamisoli bir parcha temirga aylanib qoladi.
Kompyuterning apparat va dasturiy ta‘minoti orasidagi bog lanish interfeys deb
ʻ
ataladi. Kompyuterning turli texnik qismlari orasidagi o zaro bog lanish - apparat
ʻ ʻ
interfeysi, dasturlar orasidagi o zaro bog lanish esa - dasturiy interfeys, apparat
ʻ ʻ
qismlari va dasturlar orasidagi o zaro bog lanish - apparat - dasturiy interfeys
ʻ ʻ
deyiladi. Shaxsiy kompyuterlar haqida gap ketganda kompyuter tizimi bilan
ishlashda uchinchi ishtirokchini, ya‘ni insonni (foydalanuvchini) xam nazarda
tutish lozim. Inson kompyuterning xam apparat, xam dasturiy vositalari bilan
muloqotda bo ladi. Insonning dastur bilan va dasturning inson bilan o zaro
ʻ ʻ
muloqoti — foydalanuvchi interfeysi deyiladi. Kompyuterning dasturiy ta‘minotini
uchta kategoriya bo yicha tasniflash mumkin:
ʻ
26

— tizimli dasturiy ta‘minot;
— amaliy dasturiy ta‘minot;
— dasturlash texnologiyasining uskunaviy vositalari. Tizimli dasturiy ta‘minot
(System software)
— kompyuterning va kompyuter tarmoqlarining ishini ta‘minlovchi dasturlar
majmuasidir.
Amaliy dasturiy ta‘minot (Aplication program paskage) — bu aniq bir
predmet soxasi bo yicha ma‘lum bir masalalar sinfini ʻ е chishga mo ljallangan ʻ
dasturlar majmuasidir. Dasturlash texnologiyasining uskunaviy vositalari — yangi
dasturlarni ishlab chiqish jarayonida qo llaniladigan maxsus dasturlar majmuasidan
ʻ
iborat vositalardir. Bu vositalar dasturchining uskunaviy vositalari bo lib xizmat
ʻ
qiladi, ya‘ni ular dasturlarni ishlab chiqish(shu jumladan, avtomatik ravishda ham),
saqlash va joriy etishga mo ljallangan. Word dasturida ishlash. Word muharriri
ʻ
Windows operatsion tizimi uchun yaratilgan, Microsoft firmasining mahsuli bo lib,
ʻ
uning bir necha turlari mavjud. Bu muharrir yordamida yangi matnni kiritish,
matnni tayyor shakl asosida kiritish, xatlarni qo yilgan talablarga asosan
ʻ
tayyorlash, manzillarga jo natish, rasm, grafik, jadval, va diagrammalardan
ʻ
foydalanish, matnni kiritishda imlosini tekshirish va boshqa bir qator amallarni
bajarish mumkin. ―Word (so`z) - hozirgi zamon matnli protsessorlaridan biridir.
Word dasturi bilan ishlaganda unga har xil diagrammalar, tasvirlar, grafiklar,
―Paintbrush yoki boshqa biror grafikli muharrirda chizilgan rasmlar, hamda
jadvalning biror bo`lagini qo`yish mumkin. Word ning samarali va qulay tomoni
shuki, u ―Write matn muharriri bajara olmaydigan, matnni ikki va undan ortiq
kolonkalarga ajratish, matnni ramka ichiga yozish va bu ramka chizig`ining soyali
va soyasiz ko`rinishini hosil qilish, bir nechta ishchi oynalar tuzish va hokazo
ishlarni bajara oladi.
Word – bu matnli va grafikli axborotlar ustida yuzlab amallarni bajaruvchi,
matn muharrirlarining ichida mukammal dasturlardan biri bo`lib hisoblanadi. Word
yordamida juda tez va yuqori sifatda istalgan hujjatni oddiygina yozuvdan to
27

murakkab nashrdagi asl maketgacha tayyorlash mumkin. Birinchidan, Word
zamonaviy kompyuter texnologiyalarida ko`zda tutilgan an‘anaviy amallarni
matnlar ustida so`zsiz bajarish imkoniyatiga ega:
 Formatlashtirilmagan alfavit-raqamli axborotlar to`plarni va modifikatsiyasi
 Turli xil o`lchamli va stilli ―True Type shriftlarni qo`llagan holda belgilarni
formatlash
 Betlarni formatlash
 Hujjatni butunligicha formatlash
 To`g`ri yozilganlikni tekshirish, sinonimlar tanlash va so`zlarni avtomatik
ravishda ko`chirish.
Ikkinchidan, Word matn muharririda ―Windows ning boshqa ilovalarida
tayyorlangan matnli fragmentlarni, jadvallarni, rasmlarni xujjatga kiritish imkonini
beradigan yangi texnologiya imkoniyatlari mavjud.
Uchinchidan, Word – bu maxsus nashriy sistemalarga xos bo`lgan sahifalashning
ko`pgina amallarini bajarish imkoniyatiga ega bo`lgan va bosmaxonada keyingi
nusxalash uchun asl nusxalar yasaydigan,umumqo`llaniladigan dasturlardan
biridir.
Microsoft Word matnlar tahrirlovchisi ko`p amalli dasturdan iborat matn
muharriri bo`lib, Microsoft Office paketining asosiy dasturlaridan biri hisoblanadi.
Matnni tahrirlashning asosiy bosqichlarini quyidagicha ta‘riflash mumkin: hujjatni
yaratish, saqlash, o`zgartirish, bezash, bir nechta hujjatdan bir butun hujjat yaratish
va h.k. Ushbu matn muharririning imkoniyatlarini quyida keltirilgan ba‘zi
amallardan ham bilish mumkin:
 Matnning orfografiyasi va grammatikasini tekshirish.
 Jadvallar bilan ishlash, ularning chegaralari va ichki rangini tanlash.
 Rasm chizish.
 Elektron hujjatlarni yaratish, saqlash, tahrir qilish va h.k.
28

 Elektron pochta qutisidan olingan xabarlarni tahrirlash va boshqa imkoniyatlar
kiradi.
Word programmasida yaratilgan fayllar ―docx kengaytmasi bilan saqlanadi.
Word dasturini ishga tushirish uchun : ― Пуск – ― Все программы – ―Microsoft
office – ―MS Word – sarlavha satri;
2 – oynani yig ish tugmasi; ʻ
3 – oyna o lchamini tiklash tugmasi;
ʻ
4 – oynani yopish tugmasi;
5 – menyu satri;
6 – vositalarlar paneli;
7 – gorizontal va vertikal chizg ichlar;
ʻ
8 – asosiy ishchi soha;
9 – holat satri;
Shrift – belgilarni o zgartirish uchun «shrift» tanlanadi.
ʻ
Nechertanie – tanlangan «shrift»ning ko rinishi o zgartiriladi.
ʻ ʻ
Razmer – belgining o lchami o zgartiriladi.
ʻ ʻ
Podcherkivanie – belgining ostiga har xil chiziqlar chiqarish mumkin.
Svet – belgiga rang tanlanadi.
Obrazets – tanlangan o zgartirishlarni ko rsatib turuvchi oyna.
ʻ ʻ
Po umolchaniyu – barcha o zgartirishlardan keyin bu tugma bosilsa, tanlangan
ʻ
o zgartirishlar Word dasturini qayta ishlatganda ham saqlanadi.
ʻ
Rasmlar va ob yektlar qo yish. Klaviaturada mavjud bo lmagan belgilarni
‟ ʻ ʻ
hujjatga joylashtirish uchun «Vstavka» menyusining Simvol buyrug ini tanlash
ʻ
kerak. Ekranda quyidagi klaviaturada mavjud bo lmagan belgilar qo yish oynasi
ʻ ʻ
paydo bo ladi: Shrift – maydonidan foydalanilayotgan shrift tanlanadi. Kerakli
ʻ
belgi tanlangandan so ng «Vstavit
ʻ ь » tugmasi orqali hujjatga qo yiladi. Hujjatga ʻ
29

grafikli rasm o rnatish uchun «Vstavka» menyusining Risunok yoki Kartinkaʻ
buyrug ini tanlash kerak, ekranda quyidagicha muloqat oynasi paydo bo ladi
ʻ ʻ
2.3. Boshlang`ich sinflar bilan Powerpoint dasturida ishlash Powerpoint
dasturida ishlash. Multimediali taqdimot – bugungi kunda axborot taqdim
etishning yagona va eng zamonaviy shakllaridan biri hisoblanadi. Microsoft Office
Power Point dasturida Multimedia ilovalarini tayyorlash metodikasiga
bag ishlangan. Bunga quyidagilar kiradi:
ʻ
 matnli ma‘lumotlar;
 rasmlar;
 slayd-shou;
 diktor jo rligidagi ovoz bilan boyitilgan;
ʻ
 videoparcha va animatsiya;
 uch o lchamli grafika tarzida dasturiy ta‘minot bo lishi mumkin.
ʻ ʻ
Taqdimotning ma‘lumot taqdim etishning boshqa shakllardan asosiy farqi
ularning mazmunan boyitilganligi va interfaolligidir, ya‘ni belgilangan shaklda
o zgarishga moyilligi va foydalanuvchi faoliyatiga munosabatini bildirishidir.
ʻ
Multimediali texnologiya (multi-ko p, medio-muhit) bir vaqtning o zida ma‘lumot
ʻ ʻ
taqdim etishning quyidagi usullaridan foydalanishga imkon beradi:
 matn;
 grafika;
30

 animatsiya;
 videotasvir;
 ovoz.
Multimediali texnologiyaning eng muhim xususiyati interfaolik-axborot
muhitida ishlashda foydalanuvchiga ta‘sir o tkaza olishga qodirligi hisoblanadi.ʻ
Kompyuter taqdimotlari (Kompyuter vositasida tayyorlangan taqdimotlar)
ma‘ruza, doklad yoki boshqa chiqishlarda odatda ko rgazmali namoyish etish
ʻ
vositasi sifatida plakatlar, qo llanma, laboratoriya tajribalaridan foydaniladi. Bu
ʻ
maqsadda diaproektorlar, kodoskoplar, grafik tasvirlarni ekranda namoyish etuvchi
slaydlardan foydaniladi. Kompyuter va Multimediali proektrning paydo bo lishi
ʻ
ma‘ruzachi nutqini ovoz, video va animatsiya jo rligida sifatli tashkil etishning
ʻ
barcha zaruriy jihatlarini o zida muajassaam qilgan ko rgazmali materiallarni
ʻ ʻ
taqdimot sifatida tayyorlash va namoyish etishga imkon berdi. Ma‘lumki, inson
ma‘lumotning ko p qismini ko rish (80%) va eshitish (15%) organlari orqali qabul
ʻ ʻ
qiladi. Multimediali texnologiyalar ushbu muhim sezgi organlarining bu vaqtda
ishlashiga yordam beradi.
Dinamik vizual ketma-ketlik (slayd shou, animatsiya, video)ni ovozli tarzda
namoyish etish orqali insonlarning e‘tiborini ko proq jalb qiladi. SHundan kelib
ʻ
chiqib, Multimediali texnologiyalar axborotni maksimal samarali tarzda taqdim
etishga imkon beradi. Multimedia ilovalarini ishlab chiqish texnologiyasi Hozirgi
vaqtda ko plab kompaniya va firmalarda seminarlar, uchrashuvlar, treninglar va
ʻ
boshqa tadbirlarni o tkazish uchun turli kompyuter texnologiyalaridan
ʻ
foydalanilmoqda. Ma‘lumot mazmunga boy, esda qoladigan va ko rgazmali
ʻ
bo lishi uchun ko proq Multimedia texnologiyalari ishlatiladi. Bular matn, grafika
ʻ ʻ
va ovoz kabi ma‘lumotning turli shakllarini qayta ishlashga imkon beruvchi
Multimedia apparat vositalari bo lishi bilan birga amaliy dasturlar paketlari ham.
ʻ
Multimedia bir necha ta‘rifga ega:
 Multimedia - turli ma‘lumotlarni ishlab chiqish, ishga tushirish qayta ishlash
vositalarini qo llash tartiblarini ta‘riflovchi texnologiya;
ʻ
31

 Multimedia – kompyuter apparat ta‘minoti (kompyuterda kompakt- disklar o qishʻ
qurilmasi – SD-Rom Drive, uning yordamida ovozli va videoma‘lumotni
eshittirishga yordam beradigan ovoz va videoplata, joystik va boshqa maxsus
qurilmalarning mavjudligi);
 Multimedia – bu bir necha ma‘lumot taqdim etish vositalarining bir tizimga
birlashishi. Odatda Multimedia deganda matn, ovoz, grafika, mul ь tiplikatsiya,
videotasvir va fazoviy modellashtirish kabi ma‘lumot taqdim etish vositalarining
kompter tizimidagi birlashishi tushuniladi. Bunday vositalarning birlashishi
ma‘lumot qabul qilishning yangi sifatli darajasini ta‘minlaydi: inson passiv
ravishda mahliyo bo libgina o tirmasdan, balki faol ishtirok etadi ham. Sifatli
ʻ ʻ
Multimedia ilovalari ishlab chiqishga yo naltirilgan turli-tuman, birbiridan farqli
ʻ
texnologik usullar mavjud. Ushbu ilovalarni yaratish va ulardan foydalanishda bir
qator asosiy texnologik tavsiyalarga amal qilish kerak. Multimedia ilovalarini
yaratish uchun asos sifatida materialni elementlarga bo lish va ierarxiya tarzida
ʻ
ko rgazmali ravishda taqdim etishga asoslangan holda tizimlashtirish usulini o zida
ʻ ʻ
mujassam etgan materialni qamrab olish modelini olish mumkin.
 Multimedia ilovasini loyihalashning boshlang ich bosqichida materialni qamrab
ʻ
olish modeli quyidagilarga imkon beradi;
 Material mazmunini aniq belgilash;
 Mazmunni ko rgazmali, aniq va ochiq tarzda taqdim etish;
ʻ
 Multimedia ilova komponentlari tarkibini aniqlash. Kompyuter ekranidagi
ma‘lumotni vizuallashtirish usullarini ishlab chiqishda psixologiya yutuqlarini
hisobga olish kerakligi bir qator umumiy tavsiyalarni shakllantirishga yordam
beradi:
 Ekrandagi ma‘lumot tizimga keltirilgan bo lishi kerak;
ʻ
 Vizual ma‘lumot davriy ravishda tovushli ma‘lumotga almashib turishi kerak;
 Vizuallashtirilayotgan material mazmuni juda ham sodda yoki juda ham
murakkab bo lmasligi kerak. Ekrandagi kadr formatini ishlab chiqishda va
ʻ
32

yaratishda ko rish maydonini tashkil etishni belgilovchi ob‘ektlar orasida maqsadʻ
va munosabat borligini hisobga olish tavsiya etiladi. Ob‘ektlarni quyidagicha
joylashtirish tavsiya qilinadi;
 Bir-biriga yaqin, ya‘ni ko rish maydonida ob‘ektlar bir-biriga qanchalik yaqin
ʻ
bo lsa, ular shunchalik katta ehtimol bilan yagona, yaxlit obrazni tashkil qiladi;
ʻ
 Jarayonlar o xshashligi, ya‘ni obrazlarning o xshashligi va yaxlitligi qanchalik
ʻ ʻ
ko p bo lsa, ular shunchalik katta ehtimol bilan uyg unlashadi;
ʻ ʻ ʻ
 Davom etish xususiyatlarini hisobga olgan xolda, ya‘ni ko rish maydonida tartibli
ʻ
ketma-ketlikning davom etishiga mos keladigan joylarda joylashgan elementlar
qanchalik ko p bo lsa, ular shunchalik katta ehtimol bilan yaxlit yagona obrazga
ʻ ʻ
birlashadi;
 Ob‘ektlar shakli, harf va raqamlar o lchami, ranglarning to qligi, matnning
ʻ ʻ
joylashishi va boshqalarni tanlashda predmet va fonni belgilashning o ziga
ʻ
xosligini hisobga olgan holda;
 Vizual axborotlarni ortiqcha detallar, yorqin va kontrast ranglar bilan bezamagan
holda;
 Xotirada saqlash uchun mo ljallangan materialning rangini o zgartirish orqali
ʻ ʻ
ajratish;
Multimedia ilovalarni ishlab chiqishda turli rang va fonda tasvirlangan
ob‘ektlar insonlar tomonidan turlicha idrok qilinishini hisobga olish kerak. Quyida
Microsoft Office Power Point dasturida Multimedia ilovalarini tayyorlash
mexanizmi bilan to liq tanishib chiqamiz. Microsoft Office Power Point dasturini
ʻ
ishga tushirish usullari.
33

Xulosa
Xulosa qilib aytish mumkinki, O qitish jarayoni pedagog, talim oluvchi vaʻ
o qitish vositalarining o zoro ta‘siridan iborat bo lib, hozirgi zamon axborot
ʻ ʻ ʻ
texnologiyalari imkoiyatlari o qitish vositalariga o qituvchi va ta‘lim oluvchi
ʻ ʻ
vazifalarining bir qismini yuklash imkonini beradi Axborot-kommnunikatsiya
texnologiyalari qo llaniladigan darslarning qulayligi shundaki, unda o quvchining
ʻ ʻ
o quv materiallarini o zlashtirib olayotganligini doimiy ketma – ket kuzatishga,
ʻ ʻ
nazorat olib borishga, kerak holarda tuzatishlar kiritib borishga imkoniyat
yaratiladi. Ta‘limda axborot-kommunikatsion texnologiyalarini qo llash orqali
ʻ
o qitishning va bilimlarni o zlashtirishrishning nutq, so z, tovush bilan bog`langan
ʻ ʻ ʻ
usullari ikkinchi navbatga o tib, o qitishning tasavvurlar, shakllar, rang, tasviriy
ʻ ʻ
ko rsatuvlar bilan bog`liq usullari birinchi o ringa o ta boshlaydi.
ʻ ʻ ʻ
1. Shuning uchun ham axborot texnologiyalari asosidagi darslarda qiziqish, o zini -
ʻ
o z boshqarish, yangi bilimlarni o zlashtirib borishga intilish dars oxirigacha
ʻ ʻ
saqlanib qoladi.
2. Axborot texnologiyalaridan foydalanishda axborotlarning jamlanganligi,
ko rgazmaliligi, ya‘ni turli xil taqdim etish imkoniyatlarining mavjudligi,
ʻ
animatsiyalardan foydalanish, ta‘lim-tarbiya oluvchilarning yoshi va fiziologik
xususiyatlariga mos axborotlarni taqdim etib borish o quvchilarda bilim olishga
ʻ
bo lgan ichki harakatlantiruvchi kuchlar(motiv)ni yuzaga keltiradi. Bugungi kunda
ʻ
o`quvchilarning faqatgina insoniyat tomonidan to`plangan bilimlar va tajribalarni
o`zlashtirishlari bilan cheklanmaslik, o`quvchida doimiy mustaqil ta‘lim olish
34

ehtiyojini tarbiyalash, mustaqillik, faollik, sub‘ektivlik kabi shaxs sifatlarini
shakllantirishga imkon beradigan o`qitishning yangi shakllari va metodlarini ta‘lim
jarayoniga tadbiq etish zarur. Bu vazifa boshlang`ich ta‘lim bosqichidanoq
qo`yiladi, chunki o`qituvchilarning boshlang`ich ta‘limda shakllantiriladigan
ko`nikma va malakalari butun hayot davomida foydalaniladi.
Foydalanilgan adabiyotlar:
1. Alixonov S. Matematika o`qitish metodikasi. − Toshkent: O`qituvchi, 2011. −
354 b. 220
2. Aripov A. va boshqalar. Axborot – kommunikatsiya texnologiyalari izohli
lug`ati. Toshkent, 2014 yil. 500 bet.
3. Azizxodjayeva N.H ―Pedagogik texnologiya va pedagogik maxorat -‖
Toshkent.: TDPU, 2003, 174 bet.
4. Begimqulov U. Sh. Pedagogik ta‘lim jarayonlarini axborotlashtirishni tashkil
etish va boshqarish nazariyasi va amaliyoti. Pedagogika fanlari doktori ilmiy
darajasini olish uchun yozilgan dissertatsiya. Toshkent. 2007 yil.
5. Bikbayeva N., Yangabayeva E., Girfanova K., ―Kichik yoshdagi maktab
o`quvchilarini boshlang`ich matematik ta‘limning davlat ta‘lim standartlari asosida
o`qitish –Toshkent: ―Turon-Iqbol , 2008-yil
‖ ‖
6. Bikbayeva N.U va boshqalar Boshlang‗ich sinflarda matematika o`qitish
‖
metodikasi - Toshkent: ―O`qituvchi , 2007 y., 208 bet.
‖ ‖
7. Bikvaeva N.U, Yangiboeva E., Gifranova K.M. Matematika: ―Umumiy o`rta
ta‘lim maktablarining 4-sinfi uchun darslik ―O`qituvchi nashriyot-matbaa ijodiy
‖ ‖
uyi. Toshkent - 2017 y., 208 b
8. Boltayev J, Qodirov A Boshlang`ich sinflarda matematikadan sinfdan tashqari
‖
ishlar Toshkent, 2002, 52 bet.
‖
35

9. Burxonov S., Xudoyorov O`., Q.Norqulova, Ruzikulova N.Sh., Goipova L.
Matematika // Umumiy o`rta ta‘lim maktablarining 3 – sinfi uchun darslik.
―Sharq nashriyot-matbaa aksiyadorlik kompaniyasi bosh tahririyati. – Toshkent.‖
–2019 y. 202 bet.
10. Divanova M. S, Inoyatova M.E, Abduqudusova F.E. Boshlang`ich sinflarda
matematika fanini o‘qitishda axborot texnologiyalaridan foydalanishning nazariy
va uslubiy asoslari. Toshkent. 2014 yil
36

Boshlang`ich sinf oʻquvchilarining axborot savodxonligini shakllantirish

Sotib olish