Boshlangʻich sinfda matematika fanidan toʻgarak mashgʻulotlarini tashkil etish metodikasi. - Pedagogika - Kurs ishlari

Dokument ma'lumotlari

Narxi	40000UZS
Hajmi	2.0MB
Xaridlar	0
Yuklab olingan sana	07 Oktyabr 2025
Kengaytma	docx
Bo'lim	Kurs ishlari
Fan	Pedagogika

Sotuvchi

Amriddin Hamroqulov

Ro'yxatga olish sanasi 23 Fevral 2025

54 Sotish

Boshlangʻich sinfda matematika fanidan toʻgarak mashgʻulotlarini tashkil etish metodikasi.

Sotib olish

1O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI
OLIY TA’LIM, FAN VA INNOVATSIYALAR VAZIRLIGI
“INTERNATIONAL SCHOOL OF FINANCE TECHNOLOGY
AND SCIENCE” INSTITUTI
“PSIXOLOGIYA VA PEDAGOGIKA” KAFEDRASI
“MATEMATIKA O‘QITISH METODIKASI”
fanidan
KURS ISHI
Mavzu : Boshlang ich sinfda matematika fanidan to garakʻ ʻ
mashg ulotlarini tashkil etish metodikasi.
ʻ
B ajardi : Abdullayeva Mubinabonu
G uruh : 22-BTK-07
Ilmiy rahba r : To layeva Nafisa
ʻ
Toshkent – 2025 y.

2 MUNDARIJA
Kirish…………………………………………………………………………….. 3
I bob. Boshlang‘ich sinfda matematika fanidan to‘garak mashg‘ulotlarining
ahamiyati
1.1. Boshlang‘ich sinfda matematika fanidan to‘garak mashg‘ulotlarini tashkil
etishning psixologik xususiyatlari …………..…………………………………… 6
1.2. Boshlang‘ich sinfda matematika fanidan to‘garak mashg‘ulotlarini tashkil
etishda qo‘llaniladigan vositalar ……..……………………………………. …….. 11
II bob. 2-sinfda matematika fanidan to‘garak mashg‘ulotlarini tashkil etish
metodikasi
2.1. 2-sinfda matematika to‘garak mashg‘ulotlarini olib borish jarayoni 18
2.2. “Uch xonali sonlarni qo‘shish” mavzusida dars loyihasi …………. 24
Xulosa…………………….……………………………………………………… 28
Foydalanilgan adabiyotlar………………………….………………………….. 29
Kirish

3Kurs ishi mavzusining dolzarbligi Boshlang‘ich sinflarda matematika
fanidan to‘garak mashg‘ulotlarini tashkil etish bugungi ta’lim tizimida muhim
va dolzarb masala hisoblanadi. Matematik bilimlar nafaqat fan sifatida, balki
hayotiy ko‘nikmalarni shakllantirishning asosiy vositasi sifatida ham
ahamiyatlidir. Shu bois, o‘quvchilarning mantiqiy fikrlash qobiliyatini,
muammolarni hal etish ko‘nikmalarini va abstrakt fikrlash darajasini
rivojlantirish uchun maxsus mashg‘ulotlar zarur.
O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoyev ta’lim sohasiga
alohida e’tibor qaratib, ta’lim-tarbiya jarayonini jamiyatning kelajagi, hayot-
mamot masalasi deb ta’kidlaganlar. Prezidentimizning ta’kidlashicha, maktabda
o‘qitish metodikasi o‘zgarmasa, ta’lim sifati ham, mazmuni ham, muhit ham
o‘zgarmaydi 1
. Bu fikr to‘garak mashg‘ulotlarining ahamiyatini yanada
oshiradi, chunki ular o‘quvchilarning mantiqiy fikrlashini rivojlantirishga,
muammolarni hal qilish ko‘nikmalarini shakllantirishga xizmat qiladi.
To‘garak mashg‘ulotlari o‘quvchilarga mavzuni chuqurroq o‘zlashtirish
imkonini beradi, ularni mustaqil fikrlashga o‘rgatadi va ijodiy yondashuvni
shakllantiradi. Shu bilan birga, o‘quvchilar sonlar bilan ishlash, geometrik
tushunchalarni tushunish va oddiy hisoblash jarayonlarini tez va aniq bajarish
ko‘nikmalarini rivojlantiradilar.Bugungi kunda ta’lim sifatini oshirish va
o‘quvchilarning fanlarga bo‘lgan qiziqishini kuchaytirish masalasi katta e’tibor
qaratishni talab qiladi. Boshlang‘ich sinflarda matematika fanidan to‘garak
mashg‘ulotlarini tashkil etish pedagogik jarayonning samaradorligini oshirish,
o‘quvchilarda bilimga bo‘lgan ijobiy motivatsiyani shakllantirish va ularni
hayotiy muammolarni matematik asosda hal qilishga tayyorlash bilan
chambarchas bog‘liq.Pedagoglar uchun ushbu mavzuni o‘rganish
o‘quvchilarning individual xususiyatlarini hisobga olgan holda samarali
1
O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoyev. “Ta’lim-tarbiya — bu bizning
kelajagimiz, hayot-mamot masalasi” . Yuz.uz, 2023. https://yuz.uz/uz/news/talim-tarbiya--
bu-bizning-kelajagimiz-hayot-mamot-masalasi--shavkat-mirziyoev

4metodlarni aniqlash imkonini yaratadi. Shu bois, kurs ishining dolzarbligi
nafaqat nazariy jihatdan, balki amaliyotda ham o‘z ahamiyatini ko‘rsatadi.
Kurs ishi mavzusining o‘rganilganlik darajasi Boshlang‘ich sinf
o‘quvchilari uchun matematika to‘garak mashg‘ulotlarini tashkil etish
masalalari pedagogik tadqiqotlarda ilgari surilgan. O‘qituvchilar va metodistlar,
jumladan Sh. Xudoyberdiyev, G. Qodirova, N. Mirzaqulov va boshqalar bu
masalani psixologik va metodik jihatdan tadqiq qilishgan. Ularning ilmiy ishlari
to‘garak mashg‘ulotlarini samarali tashkil etish bo‘yicha nazariy asoslarni
yaratgan. To‘garak mashg‘ulotlari o‘quvchilarning matematik bilimlarini
mustahkamlashda, yangi mavzularni o‘zlashtirishda va mustaqil fikrlashni
rivojlantirishda muhim rol o‘ynaydi. Shu bilan birga, mashg‘ulotlarni tashkil
etishda qo‘llaniladigan metodlar va pedagogik vositalar o‘quvchilarning
qiziqishini va bilim olish darajasini oshiradi. Pedagogik adabiyotlar va metodik
qo‘llanmalarda boshlang‘ich sinflarda to‘garak mashg‘ulotlarini tashkil etish
bo‘yicha tavsiyalar berilgan, lekin ular o‘quvchilarning individual
xususiyatlariga moslashtirilgan holda qo‘llanilmagan. Shu bois, kurs ishida
mavzuning o‘rganilganlik darajasi ham nazariy, ham amaliy jihatdan tahlil
qilinadi.
Kurs ishi mavzusining nazariy va amaliy ahamiyati Boshlang‘ich
sinflarda matematika fanidan to‘garak mashg‘ulotlarini tashkil etishning nazariy
ahamiyati shundaki, u pedagogik jarayonni tizimli o‘rganishga imkon beradi.
Nazariy jihatdan, mavzu o‘quvchilarning mantiqiy fikrlash, muammolarni hal
qilish va matematik tushunchalarni mustahkamlash jarayonlarini tadqiq etishga
yordam beradi. Amaliy ahamiyati esa o‘qituvchilarga real ta’lim jarayonida
mashg‘ulotlarni samarali tashkil etish bo‘yicha ko‘rsatmalar beradi. To‘garak
mashg‘ulotlari o‘quvchilarning mustaqil fikrlashini, ijodiy yondashuvini va
amaliy ko‘nikmalarini rivojlantirishga xizmat qiladi. Shu bilan birga, ular
sonlar, hisoblash amallari va geometrik tushunchalarni chuqurroq
o‘zlashtirishga yordam beradi.

5Mavzu o‘quvchilarning fan bilan qiziqishini oshirish, darslarni interaktiv va
qiziqarli qilish imkonini beradi. Nazariy va amaliy ahamiyat birlashganda
pedagoglar uchun samarali metodik qo‘llanma hosil bo‘ladi, o‘quvchilarning
bilim darajasi esa barqaror ravishda rivojlanadi. Shu sababli, boshlang‘ich
sinflarda matematika to‘garak mashg‘ulotlarini tashkil etish mavzusi nafaqat
ilmiy, balki amaliy jihatdan ham muhimdir.
Kurs ishi mavzusining obyekti — boshlang‘ich sinflarda matematika
fanini o‘qitish jarayonida to‘garak mashg‘ulotlarini tashkil etish.
Kurs ishi mavzusining predmeti — to‘garak mashg‘ulotlarini o‘tkazish
metodikasi va bu jarayonda qo‘llaniladigan pedagogik vositalar.
Kurs ishi mavzusining maqsadi — boshlang‘ich sinf o‘quvchilari uchun
matematika fanidan to‘garak mashg‘ulotlarini samarali tashkil etish
metodikasini aniqlash va uning amaliy asoslarini ishlab chiqish.
Kurs ishi mavzusining vazifalari
 Boshlang‘ich sinfda to‘garak mashg‘ulotlarini tashkil etishning nazariy
asoslarini o‘rganish;
 Mashg‘ulotlarni olib borish jarayonida qo‘llaniladigan vositalarni tahlil
qilish;
 2-sinf o‘quvchilari uchun matematika fanidan to‘garak mashg‘ulotlarini
amaliy tarzda rejalashtirish va dars loyihasini ishlab chiqish.
Kurs ishi mavzusining metodlari
 adabiyotlarni tahlil qilish va umumlashtirish;
 pedagogik kuzatish;
 tajriba o‘tkazish va dars loyihasini ishlab chiqish;
 taqqoslash va tahlil qilish.
Kurs ishi mavzusining tuzilishi Kurs ishi kirish, ikki bob, xulosa va
foydalanilgan adabiyotlar ro‘yxatidan iborat.

6I bob. Boshlang‘ich sinfda matematika fanidan to‘garak
mashg‘ulotlarining ahamiyati
1.1. Boshlang‘ich sinfda matematika fanidan to‘garak mashg‘ulotlarini
tashkil etishning psixologik xususiyatlari
Boshlang‘ich sinf o‘quvchilari uchun matematika fanidan to‘garak
mashg‘ulotlarini tashkil etishning psixologik xususiyatlari ta’lim jarayonining
samaradorligini oshirishda muhim ahamiyatga ega. Ushbu yosh guruhining
psixologik xususiyatlarini hisobga olish, o‘quvchilarning qiziqishlarini
uyg‘otish va ularning matematik bilimlarni mustahkamlashda samarali
yondashuvlarni ishlab chiqish imkonini beradi.
Yosh xususiyatlari va matematikaga qiziqish
Boshlang‘ich sinf o‘quvchilari 6–10 yosh oralig‘ida bo‘lib, bu davrda
ularning tafakkur faoliyati rivojlanishining muhim bosqichini tashkil etadi.
Ushbu yoshdagi bolalar o‘rganishga ochiq bo‘lib, yangi bilimlarni tez qabul
qilish qobiliyatiga ega. Shu yoshda o‘quvchilarning matematikaga bo‘lgan
qiziqishi yuqori bo‘ladi, ammo bu qiziqish vaqt o‘tishi bilan pasayishi mumkin.
Shu sababli, to‘garak mashg‘ulotlarini tashkil etishda o‘quvchilarning
qiziqishini saqlash va uni rivojlantirishga alohida e’tibor qaratish zarur 2
.
O‘quvchilarning yosh xususiyatlarini hisobga olgan holda mashg‘ulotlar
qiziqarli va interfaol shaklda olib borilishi lozim. Masalan, rasm chizish,
konstruktorlar bilan ishlash va o‘yin elementlari matematika tushunchalarini
osonroq o‘zlashtirishga yordam beradi. Shu bilan birga, o‘quvchilar turli
masalalarni yechish orqali o‘z bilimlarini amalda sinovdan o‘tkazadilar.
Mashg‘ulotlarni rejalashtirishda ularning diqqatini jalb qilish, qiziqish va
e’tiborini saqlab qolish muhim ahamiyatga ega. O‘quvchilarning qiziqishi
yuqori bo‘lganda, ular murakkab masalalarni ham qiziqish bilan yechishga
intiladi. Shu bilan birga, yosh xususiyatlarini hisobga olmagan holda tashkil
2
Mahmudov, N. Mahmudovich. O‘zbek tili o‘qitish metodikasi. – Toshkent: “Fan va
texnologiya”, 2019. – 212 bet.

7etilgan mashg‘ulotlar, aksincha, ularni charchatadi va motivatsiyani
pasaytiradi.Shu sababli, har bir mashg‘ulot bosqichma-bosqich, sodda misollar
va qiziqarli faoliyatlar bilan boshlanishi kerak. Har bir yangi mavzu avval oddiy
misollar orqali tushuntiriladi, keyin esa murakkabroq masalalar bilan
mustahkamlanadi. Shu tarzda, o‘quvchilar yangi bilimlarni osonroq
o‘zlashtiradilar.
To‘garak mashg‘ulotlarida vizual vositalar, rangli grafiklar, model va
konstruktorlar ishlatilsa, bolalarning qiziqishi yanada oshadi. Bu metodlar
o‘quvchilarning abstrakt fikrlash qobiliyatini rivojlantiradi va ularni mustaqil
fikrlashga o‘rgatadi.
Mantiqiy fikrlash va muammolarni hal qilish Boshlang‘ich sinf o‘quvchilari
mantiqiy fikrlash qobiliyatini rivojlantirishning dastlabki bosqichida bo‘ladilar.
Ular sodda mantiqiy masalalarni yechishda qiziqish ko‘rsatadilar, ammo
murakkab masalalarda yo‘lini topish uchun o‘qituvchi yordami zarur bo‘ladi.
To‘garak mashg‘ulotlari davomida o‘quvchilarga turli mantiqiy masalalarni
yechish imkoniyati berilishi lozim. Masalan, shartli vazifalarni bajarish, “agar–
shunday bo‘lsa” prinsipi asosida yechim topish, naqshlar va ketma-ketliklarni
aniqlash mashqlarini bajarish orqali bolalar mantiqiy fikrlashni
mustahkamlaydilar.
Mantiqiy fikrlashni rivojlantirish nafaqat matematikaga bo‘lgan qiziqishni
oshiradi, balki o‘quvchilarning kundalik hayotdagi masalalarni mustaqil hal
qilish qobiliyatini ham shakllantiradi. Shu sababli, mashg‘ulotlarda mantiqiy
masalalar turli darajada bo‘lishi, oddiydan murakkabgacha bosqichma-bosqich
taqdim etilishi muhimdir.
O‘qituvchi bolalarning yechimlarni topish jarayonini kuzatib, ularni
rag‘batlantirishi, xatolarni konstruktiv tarzda tahlil qilishi kerak. Bu
o‘quvchilarga xatolardan qo‘rqmaslik va yangi usullarni sinab ko‘rish
imkoniyatini beradi.

8Mantiqiy fikrlashni rivojlantirish jarayonida o‘yin elementlari va interfaol
metodlar qo‘llanilishi samarali hisoblanadi. Masalan, jamoaviy ishlash,
masalalarni birga yechish va mini-loyihalar orqali bolalar bir-biridan
o‘rganadilar.
Emotsional va ijtimoiy rivojlanish Boshlang‘ich sinf o‘quvchilari
emotsional va ijtimoiy rivojlanishning muhim bosqichida bo‘lib, ular guruhda
ishlashni, bir-biriga yordam berishni va o‘zaro munosabatlarni o‘rganishni
boshlaydilar. To‘garak mashg‘ulotlari o‘quvchilarga guruhda ishlash, o‘z
fikrlarini ifodalash va boshqalarni tinglash imkoniyatini beradi.
Guruhda ishlash bolalarga ijtimoiy tajriba beradi: ular boshqalar bilan
muloqot qilishni, jamoada qaror qabul qilishni o‘rganadilar. Shu bilan birga,
ularning emotsional barqarorligi oshadi, stress holatlariga bardosh berish
qobiliyati rivojlanadi. Mashg‘ulotlar davomida o‘qituvchi ijobiy psixologik
muhit yaratishi kerak. O‘quvchilar xatolaridan qo‘rqmasligi, o‘z fikrini erkin
ifodalashi va boshqalarni tinglashni o‘rganishi lozim. Shu tarzda, emotsional va
ijtimoiy rivojlanish bilan birga matematikaga bo‘lgan qiziqish ham
mustahkamlanadi.
Motivatsiya va o‘z-o‘zini baholash O‘quvchilarning motivatsiyasi to‘garak
mashg‘ulotlarining samaradorligini belgilaydi. Boshlang‘ich sinf o‘quvchilari
o‘z-o‘zini baholash orqali motivatsiya oladilar. Ular muvaffaqiyatga
erishganda, keyingi mashg‘ulotlarda faol ishtirok etishga intiladi.
Mashg‘ulotlarda o‘quvchilarga qisqa vazifalarni bajarish, mini-loyihalar va
viktorinalar orqali muvaffaqiyatga erishish imkoniyati berilishi kerak.
O‘quvchilarning har bir yutuqlari e’tirof etilishi, rag‘batlantirilishi
motivatsiyani oshiradi.
O‘z-o‘zini baholash bolalarga mustaqil fikrlashni o‘rgatadi, javobgarlik
hissini rivojlantiradi va ularni matematikani chuqurroq o‘rganishga undaydi.
Shu sababli, motivatsiya va o‘z-o‘zini baholash psixologik jihatdan to‘garak
mashg‘ulotlarining asosiy komponentlaridan biri hisoblanadi.

9O‘qituvchining roli Boshlang‘ich sinf o‘quvchilari uchun to‘garak
mashg‘ulotlarini tashkil etishda o‘qituvchining roli katta ahamiyatga ega.
O‘qituvchi nafaqat bilim beruvchi, balki maslahatchi, rag‘batlantiruvchi va
rahbar sifatida faoliyat yuritadi. O‘qituvchi o‘quvchilarning qiziqishlarini
aniqlab, ularni rivojlantirishga yo‘naltirilgan mashg‘ulotlarni olib borishi lozim.
Shu bilan birga, u o‘quvchilarning emotsional holatini kuzatib, ularga mos
mashg‘ulotlarni tashkil etadi.O‘qituvchining pedagogik mahorati, sabr-toqati va
bilimga bo‘lgan mehr-muhabbati bolalarning matematikaga bo‘lgan qiziqishini
oshirishda muhim rol o‘ynaydi. U o‘quvchilarning xatolarini konstruktiv tarzda
tahlil qilib, ularni o‘rganish jarayoniga jalb qiladi.
Mashg‘ulotlarning shakli va mazmuni Boshlang‘ich sinf o‘quvchilari uchun
to‘garak mashg‘ulotlarini tashkil etishda ularning yosh xususiyatlari va
qiziqishlarini hisobga olgan holda mashg‘ulot shakli va mazmunini tanlash
zarur. Mashg‘ulotlar interfaol, qiziqarli va o‘yin shaklida bo‘lishi kerak. Bu
o‘quvchilarning diqqatini jalb qilish, faol ishtirokini ta’minlash va matematik
tushunchalarni samarali o‘zlashtirishga yordam beradi 3
.
O‘quvchilar vizual, audio va kinestetik usullar orqali bilimlarni yaxshiroq
qabul qiladi. Shu sababli, mashg‘ulotlarda rasm, grafik, multimediali
materiallar va konstruktorlardan foydalanish tavsiya etiladi. Masalan, uch
o‘lchovli shakllar bilan ishlash yoki sonlarni rangli kartochkalar orqali o‘rgatish
bolalarning tushunishini osonlashtiradi.
Mashg‘ulotning mazmuni ham muhim ahamiyatga ega. U mavzuga mos,
bosqichma-bosqich va o‘quvchilarning oldingi bilimlariga asoslangan bo‘lishi
kerak. Murakkab mavzular avval sodda misollar orqali tushuntiriladi, keyin esa
murakkabroq masalalar bilan mustahkamlanadi. Mashg‘ulotlarda interfaol
o‘yinlar, viktorinalar va mini-loyihalar qo‘llanilishi bolalarning faoliyatini
rag‘batlantiradi. Bu usullar o‘quvchilarning diqqatini ushlab turadi, ularda
3
G‘ulomov, A. G‘ulom o‘g‘li. Tilshunoslikka kirish. – Toshkent: O‘zbekiston Milliy
universiteti nashriyoti, 2020. – 178 bet.

10qiziqish uyg‘otadi va matematikani yanada chuqurroq o‘rganishga yordam
beradi.
Psixologik muhit To‘garak mashg‘ulotlarining samaradorligi psixologik
muhit bilan bevosita bog‘liq. O‘quvchilar o‘zlarini erkin his qilishi, xatolardan
qo‘rqmasligi va o‘z fikrini erkin ifodalashi kerak. Shu sababli, o‘qituvchi
mashg‘ulotda ijobiy psixologik muhit yaratishi zarur.
Ijobiy muhit bolalarning emotsional barqarorligini oshiradi, ularni yangi
bilimlarni o‘rganishga rag‘batlantiradi va o‘z-o‘zini ifoda etish imkonini beradi.
O‘qituvchi o‘quvchilarning xatolarini konstruktiv tarzda tahlil qilib, ularni
tushunishga yordam berishi kerak.
Psixologik muhitni yaratishda o‘qituvchi e’tibor, mehr-muhabbat, sabr-toqat
va rag‘batlantirish usullaridan foydalanadi. Shu tarzda o‘quvchilar xatolarini
o‘rganish jarayonining tabiiy qismi sifatida qabul qiladilar va har bir
muvaffaqiyat ularga motivatsiya beradi.
Individual yondashuv Har bir o‘quvchining o‘ziga xos xususiyatlari,
qiziqishlari va ehtiyojlari mavjud. Shu sababli, to‘garak mashg‘ulotlarini tashkil
etishda individual yondashuv qo‘llanilishi muhimdir.
O‘qituvchi har bir o‘quvchining qobiliyatini, qiziqishlarini va bilim
darajasini hisobga olib, ularga mos mashg‘ulotlar ishlab chiqishi kerak.
Masalan, ba’zi o‘quvchilar vizual materiallar orqali yaxshiroq o‘rganadi,
boshqalari esa amaliy mashg‘ulotlar orqali. Individual yondashuv nafaqat
o‘quvchilarning bilimini oshiradi, balki ularning o‘ziga bo‘lgan ishonchini
mustahkamlaydi. Shu bilan birga, bu usul yordamida o‘quvchilarning zaif
tomonlari aniqlanib, ularga alohida yordam ko‘rsatish mumkin.
O‘qituvchining psixologik tayyorgarligi Boshlang‘ich sinf o‘quvchilari
bilan samarali ishlash uchun o‘qituvchining psixologik tayyorgarligi zarur.
O‘qituvchi bolalarning psixologik xususiyatlarini, qiziqishlarini va ehtiyojlarini
tushunishi kerak.Shuningdek, o‘qituvchi o‘zining emotsional holatini nazorat
qilib, ijobiy psixologik muhit yaratishi zarur. Sabrsiz yoki salbiy ruhiyatdagi

11o‘qituvchi mashg‘ulot samaradorligini pasaytiradi va o‘quvchilarda qiziqishni
kamaytiradi.
Psixologik tayyorgarlik o‘qituvchiga o‘quvchilarning xatolarini to‘g‘ri tahlil
qilish, ularni rag‘batlantirish va motivatsiya berish imkonini beradi. Shu tarzda,
o‘qituvchi mashg‘ulot jarayonida nafaqat bilim beruvchi, balki ijtimoiy va
psixologik yetakchi sifatida faoliyat yuritadi.
Mashg‘ulotlarning natijalari To‘garak mashg‘ulotlarining samaradorligini
baholashda o‘quvchilarning matematik bilimlaridagi o‘zgarishlar, ularning
mantiqiy fikrlash qobiliyatidagi rivojlanish va emotsional holatidagi ijobiy
o‘zgarishlar asosiy mezonlar hisoblanadi. Ushbu natijalar o‘qituvchiga
mashg‘ulotlarning samaradorligini aniqlash va kelajakdagi faoliyatini
rejalashtirishda yordam beradi.
1.2. Boshlang‘ich sinfda matematika fanidan to‘garak mashg‘ulotlarini
tashkil etishda qo‘llaniladigan vositalar
Boshlang‘ich sinfda matematika fanidan to‘garak mashg‘ulotlarini samarali
tashkil etish jarayonida turli vositalardan foydalanish juda muhimdir.
Mashg‘ulot vositalari o‘quvchilarning qiziqishini uyg‘otadi, ularni faol ishtirok
etishga rag‘batlantiradi va matematik tushunchalarni osonroq va chuqurroq
o‘zlashtirishga yordam beradi. Shu sababli, pedagogik jarayonda vositalarning
to‘g‘ri tanlanishi va ulardan maqsadga muvofiq foydalanish nafaqat
mashg‘ulotning sifatini oshiradi, balki o‘quvchilarning bilim va ko‘nikmalarini
mustahkamlashga xizmat qiladi.
Boshlang‘ich sinf o‘quvchilari yosh xususiyatlarini hisobga olgan holda,
vizual, amaliy, audio va interfaol vositalardan samarali foydalanishlari kerak.
Vizual vositalar orqali bolalar sonlar, shakllar, naqshlar va geometrik
figuralarni yaxshiroq tushunadilar. Masalan, diagramma va grafiklar yordamida
sonlarning ketma-ketligi yoki murakkabroq amallarni sodda shaklda ko‘rsatish
mumkin. Rangli kartochkalar, bloklar va uch o‘lchovli shakllar orqali

12o‘quvchilar abstrakt matematik tushunchalarni osonroq qabul qiladi va ularni
amalda sinab ko‘radi. Shu tarzda, vizual vositalar o‘quvchilarning diqqatini jalb
qilish va mavzuni mustahkamlash uchun muhim vosita sifatida xizmat qiladi.
Amaliy vositalar ham mashg‘ulotlarning samaradorligini oshirishda katta
rol o‘ynaydi. Bu vositalar o‘quvchilarga bilimlarni real hayot bilan bog‘lash
imkonini beradi. Misol uchun, konstruktorlar, tangalar, bloklar va kubiklar
yordamida o‘quvchilar sonlarni qo‘shish, ayirish, ko‘paytirish va bo‘lish
amallarini amalda bajaradilar. Amaliy mashg‘ulotlar bolalarda mustaqil fikrlash
va xatolarini tahlil qilish qobiliyatini rivojlantiradi, shuningdek, ularning
matematikaga bo‘lgan qiziqishini oshiradi.
Audio vositalar esa o‘quvchilarning tinglash qobiliyatini rivojlantiradi va
matematik tushunchalarni eshitish orqali o‘rganish imkonini beradi. Bu
vositalar, ayniqsa, kichik yoshdagi o‘quvchilar uchun foydalidir. Masalan,
sonlar ketma-ketligi yoki oddiy amallarni qo‘shiq va ritmik shaklda eshitish
orqali bolalar ularni tezroq eslab qoladi va mashg‘ulot jarayonida faol ishtirok
etadi. Shu bilan birga, audio vositalar mavzuni qiziqarli qiladi va
o‘quvchilarning diqqatini bir nuqtada ushlab turishga yordam beradi.
Zamonaviy pedagogik jarayonda interfaol vositalardan foydalanish ham
muhim ahamiyatga ega. Interfaol vositalar o‘quvchilarni faol ishtirok etishga,
o‘z bilimlarini sinab ko‘rishga va mustaqil fikrlashga rag‘batlantiradi.
Multimediali taqdimotlar, interaktiv doskalar, kompyuter dasturlari va mobil
ilovalar orqali matematik masalalarni yechish bolalarning mantiqiy fikrlashini,
diqqatini va ijodiy qobiliyatini rivojlantiradi. Interfaol vositalar yordamida
mashg‘ulotlar yanada qiziqarli va samarali bo‘ladi, o‘quvchilar mustaqil
ishlashga o‘rganadi va matematikaga bo‘lgan qiziqishi oshadi.
O‘yin va o‘yinchoqlar ham boshlang‘ich sinf o‘quvchilari uchun samarali
vosita hisoblanadi. O‘yinlar yordamida murakkab mavzular sodda va qiziqarli
shaklda o‘tiladi, bolalar esa faoliyat orqali bilimlarni mustahkamlaydi. Masalan,
kartochkalar yoki bloklar yordamida sonlarni qo‘shish, ayirish yoki

13tenglamalarni yechish amallari sodda va tushunarli bo‘ladi. Shu bilan birga,
guruh o‘yinlari bolalarning ijtimoiy ko‘nikmalarini rivojlantiradi, ular bir-biriga
yordam berishni, fikr almashishni va jamoada ishlashni o‘rganadilar.
Raqamli vositalar zamonaviy ta’lim jarayonining ajralmas qismi
hisoblanadi. Kompyuter, planshet, interaktiv taxtalar va mobil ilovalar
o‘quvchilarning bilimini samarali oshirishda muhim vosita bo‘lib xizmat qiladi.
Raqamli vositalar yordamida matematik masalalarni vizual va interfaol shaklda
yechish mumkin. Animatsion dasturlar va interaktiv o‘yinlar orqali sonlar
ketma-ketligi, ko‘paytirish va bo‘lish amallari oson tushuntiriladi. Shu bilan
birga, raqamli vositalar bolalarda texnologiyalar bilan ishlash ko‘nikmasini
rivojlantiradi va o‘quv jarayonini yanada qiziqarli qiladi.
Qog‘oz va yozuv vositalari ham boshlang‘ich sinf to‘garak mashg‘ulotlarida
asosiy vositalardan hisoblanadi. Daftar, qalam, marker va rangli qog‘oz
yordamida bolalar masalalarni yechadi, grafiklar chizadi va fikrlarini
ifodalaydi. Yozuv vositalari bolalarning yozma ko‘nikmalarini rivojlantiradi,
sonlarni eslab qolish va amallarni mustahkamlashga xizmat qiladi. Shu tarzda,
qog‘oz va yozuv vositalari nafaqat matematik bilimlarni o‘rganish, balki
mustaqil fikrlash va ijodiy faoliyatni rivojlantirishga yordam beradi.
Badiiy va rangli materiallar, masalan, karton, plastilin, rangli qalam va
bo‘yoqlar, o‘quvchilarning kreativ fikrlashini rivojlantiradi. Ular orqali
matematik tushunchalarni tasvirlash, shakllarni yaratish va amaliy mashqlarni
bajarish osonlashadi. Shu tarzda, badiiy materiallar bolalarning ijodiy
qobiliyatini oshiradi va mashg‘ulotlarni qiziqarli qiladi.
Shunday qilib, boshlang‘ich sinfda matematika fanidan to‘garak
mashg‘ulotlarini tashkil etishda qo‘llaniladigan vositalar keng qamrovli bo‘lib,
ular o‘quvchilarning qiziqishini uyg‘otish, mantiqiy va ijodiy fikrlashini
rivojlantirish, mustaqil ish faoliyatini rag‘batlantirish va matematik bilimlarni
mustahkamlashga xizmat qiladi. Samarali vositalardan foydalanish

14o‘qituvchining pedagogik mahoratini oshiradi va bolalarning matematika
faniga bo‘lgan qiziqishini yanada mustahkamlaydi.
Jadval 1. Boshlang‘ich sinfda matematika fanidan to‘garak
mashg‘ulotlarida qo‘llaniladigan vositalar 4
Vosita turi Tavsifi va
qo‘llanishi Misollar Amaliy foydasi
Vizual
vositalar Matematik
tushunchalarni
ko‘rish orqali
o‘rganish Rangli bloklar,
diagrammalar,
geometrik
shakllar Sonlar ketma-ketligini
tushunish, qo‘shish va
ayirish amallarini
mustahkamlash
Amaliy
vositalar Bilimlarni real
hayot bilan
bog‘lash Kubiklar,
tangalar,
konstruksiyalar Ko‘paytirish va bo‘lish
amallarini amalda bajarish,
mustaqil fikrlashni
rivojlantirish
Audio
vositalar Tinglash orqali
o‘rganish Qo‘shiq va ritmik
masalalar, sonlar
ketma-ketligi Eslab qolishni
osonlashtirish, diqqatni
jalb qilish
Interfaol
vositalar Mashg‘ulotlarni
interfaol qilish Interaktiv
doskalar,
kompyuter
dasturlari, mobil
ilovalar Mantiqiy fikrlash va ijodiy
ko‘nikmalarni
rivojlantirish, mustaqil
ishlashni rag‘batlantirish
O‘yin va
o‘yinchoqlar Mashg‘ulotlarni
qiziqarli qilish Kartochkalar,
bloklar, guruh
o‘yinlari Ijtimoiy ko‘nikmalarni
rivojlantirish, motivatsiya
yaratish
Raqamli
vositalar Matematik
masalalarni vizual
va interfaol
yechish Animatsion
dasturlar, planshet
va kompyuter
ilovalari Sonlar ketma-ketligi,
ko‘paytirish va bo‘lish
amallarini oson
tushuntirish
Qog‘oz va
yozuv
vositalari Mashg‘ulotlarda
yozma ishlarni
bajarish Daftar, qalam,
marker, rangli
qog‘oz Yozma ko‘nikmalarni
rivojlantirish, diqqatni jalb
qilish, mustaqil fikrlash
Badiiy va
rangli
materiallar Kreativ va amaliy
faoliyat orqali
o‘rganish Plastilin, rangli
qalam, bo‘yoq,
karton Geometrik shakllarni
yaratish, vizual va amaliy
tushunishni oshirish, ijodiy
fikrlashni rivojlantirish
4
Abdurahmonova, G. Tursun qizi. Boshlang‘ich sinfda o‘zbek tili darslarini samarali
tashkil etish. – Buxoro: BDU nashriyoti, 2021. – 160 bet.

15Vizual vositalar
Vizual vositalar – bu bolalarga matematik tushunchalarni ko‘rish orqali
o‘rgatish imkonini beruvchi materiallardir. Misol uchun, 1–10 gacha bo‘lgan
sonlar kartochkalari, rangli bloklar, geometrik shakllar va diagrammalar
yordamida o‘quvchilar sonlar ketma-ketligini, qo‘shish va ayirish amallarini
yaxshiroq tushunadilar.
Masalan, o‘quvchiga 3 ta qizil blok va 5 ta ko‘k blok beriladi. Shu bloklarni
qo‘shish orqali u 3 + 5 = 8 soniga yetadi. Shu tarzda, vizual materiallar
yordamida sonlar bilan ishlash amaliy va tushunarli bo‘ladi.
Shuningdek, diagramma va grafiklar murakkab masalalarni sodda
ko‘rinishga keltiradi. Masalan, 10 ta o‘quvchi orasida 6 nafar bola kitob
o‘qiydi, 4 nafari esa o‘qimaydi degan ma’lumotni diagrammada ko‘rsatish
bolalarning matematik tushunishini mustahkamlaydi.
Amaliy vositalar
Amaliy vositalar o‘quvchilarga bilimlarni real hayot bilan bog‘lash
imkonini beradi. Masalan, tangalar yordamida qo‘shish, ayirish, ko‘paytirish va
bo‘lish amallari bajariladi. 1 tanga + 2 tanga = 3 tanga, 5 tanga – 2 tanga = 3
tanga kabi oddiy misollar bolalarga tushunarli bo‘ladi.
Kubiklar va bloklar bilan ishlash ham samarali usul hisoblanadi. 3 × 4
blokni tartib bilan joylashtirish orqali ko‘paytirish amalini amalda ko‘rsatish
mumkin. Shu bilan birga, 12 blokni 3 qatorga teng taqsimlash orqali 12 ÷ 3 = 4
natijasi oson tushuntiriladi.
Amaliy vositalar yordamida o‘quvchilar xatolarini aniqlash, mustaqil
fikrlash va amaliy mashqlar orqali bilimlarni mustahkamlash imkoniyatiga ega
bo‘ladi.
Audio vositalar

16Audio vositalar kichik yoshdagi o‘quvchilarda tinglash qobiliyatini
rivojlantiradi va matematik tushunchalarni eshitish orqali o‘rganishga yordam
beradi. Masalan, sonlar ketma-ketligi yoki qo‘shish va ayirish amallari qo‘shiq
yoki ritm orqali aytiladi: “1 + 2 = 3, 2 + 3 = 5” kabi oddiy misollar.
Bu usul bolalarning eslab qolishini osonlashtiradi va diqqatini jalb qiladi.
Shuningdek, audio vositalar orqali murakkab masalalarni bosqichma-bosqich
tushuntirish mumkin.
Interfaol vositalar
Zamonaviy pedagogik jarayonda interfaol vositalardan foydalanish
mashg‘ulotlarni yanada qiziqarli qiladi. Interaktiv doskalar, kompyuter
dasturlari va mobil ilovalar yordamida matematik masalalarni yechish bolalarda
mantiqiy fikrlash va ijodiy ko‘nikmalarni rivojlantiradi.
Masalan, o‘quvchi interaktiv dasturda 2 + 3 = ? masalasini yechadi va
to‘g‘ri javobni tanlaganida vizual va ovozli rag‘bat oladi. Shu tarzda,
o‘quvchilar mustaqil ishlashga o‘rganadi va matematikaga bo‘lgan qiziqishi
oshadi.
O‘yin va o‘yinchoqlar
O‘yin metodlari boshlang‘ich sinf o‘quvchilari uchun samarali vosita
hisoblanadi. Masalan, 1–20 gacha sonlarni topish o‘yinida bolalar sonlarni
vizual kartochkalar yordamida topadi va qo‘shish yoki ayirish amallarini
bajaradi.
Guruh o‘yinlari bolalarning ijtimoiy ko‘nikmalarini rivojlantiradi. Masalan,
10 ta bola 2 guruhga bo‘linib, har bir guruhga 5 ta blok beriladi. Ular bloklarni
to‘plash yoki taqsimlash orqali qo‘shish va ayirish amallarini o‘rganadi.
Raqamli vositalar
Kompyuter, planshet va mobil ilovalar bolalarning matematik
ko‘nikmalarini rivojlantirishda samarali vositalardir. Interaktiv o‘yinlar va
animatsion dasturlar orqali sonlar ketma-ketligi, ko‘paytirish va bo‘lish amallari
tushuntiriladi.

17Masalan, 6 × 3 = ? masalasini animatsion bloklar yordamida ko‘rsatish,
bolalar uchun amaliy va qiziqarli bo‘ladi. Shu tarzda, raqamli vositalar
mashg‘ulot jarayonini yanada samarali va interfaol qiladi.
Qog‘oz va yozuv vositalari
Qalam, daftar, marker va rangli qog‘oz yordamida bolalar masalalarni
yechadi, grafiklar chizadi va o‘z fikrlarini ifodalaydi. Masalan, 10 ga qadar
bo‘lgan sonlarni yozish, qo‘shish va ayirish amallarini bajarish orqali bolalar
yozma ko‘nikmalarini rivojlantiradi.
Yozuv vositalari bolalarning diqqatini jalb qiladi va mustaqil fikrlashni
rag‘batlantiradi. Shu bilan birga, ular amaliy mashg‘ulotlarni mustahkamlashda
muhim vosita hisoblanadi.
Badiiy va rangli materiallar
Badiiy materiallar, masalan, karton, plastilin, rangli qalam va bo‘yoqlar,
o‘quvchilarning kreativ fikrlashini rivojlantiradi. Masalan, 1–10 gacha sonlarni
plastilin yordamida shakllantirish yoki geometrik figuralarni bo‘yash
bolalarning vizual va amaliy tushunishini oshiradi.

18II Bob. 2-sinfda matematika fanidan to‘garak mashg‘ulotlarini tashkil
etish metodikasi
2.1. 2-sinfda matematika to‘garak mashg‘ulotlarini olib borish jarayoni
2-sinf o‘quvchilari uchun matematika fanidan to‘garak mashg‘ulotlarini
tashkil etish jarayoni pedagogik jihatdan aniq reja va metodik yondashuvlarni
talab qiladi. Shu sinfdagi bolalar 7–8 yoshda bo‘lib, ular mantiqiy fikrlash va
amaliy ko‘nikmalarni shakllantirishda muhim bosqichda bo‘ladi. Shu sababli
mashg‘ulotlar qiziqarli, interfaol, turli vositalar bilan boyitilgan bo‘lishi zarur.
Mashg‘ulotning boshida o‘quvchilarning e’tiborini jamlash va
motivatsiyasini oshirish maqsadida qisqa qiziqarli mashqlar, o‘yinlar yoki
savol-javoblar o‘tkaziladi. Masalan, o‘qituvchi 1–20 gacha sonlarni ketma-ket
aytishni so‘raydi, yoki bolalar bloklar yordamida sonlarni tartib bilan
joylashtiradi.
Tayyorlov bosqichida quyidagi metodlardan foydalanish mumkin:
Psixologik warm-up mashqlari: “Kim tezroq 10 gacha bo‘lgan sonlarni
ketma-ket aytadi?” o‘yini.
Vizual materiallar: rangli bloklar yoki kartochkalar yordamida sonlarni
ko‘rsatish.
Audio mashqlar: ritmik qo‘shiqlar orqali sonlarni eslab qolish.
Bu bosqich 3–5 daqiqa davom etadi va o‘quvchilarning mashg‘ulotga
tayyorligini ta’minlaydi.
Yangi mavzuni tushuntirish bosqichi 2-sinf o‘quvchilari uchun to‘garak
mashg‘ulotlarining eng muhim bosqichlaridan biridir. Bu bosqichda o‘qituvchi
mavzuni sodda va tushunarli tarzda, bolalarning yosh xususiyatlarini hisobga
olgan holda taqdim etishi kerak. Maqsad shundan iboratki, o‘quvchilar mavzuni
tez qabul qilib, amaliy mashqlarda mustaqil qo‘llay olishi lozim.
Masalan, “Uch xonali sonlarni qo‘shish” mavzusi bo‘yicha mashg‘ulot olib
borilsa, o‘qituvchi avvalo amaliy ko‘rinishda misol keltiradi: 123 + 245.
Bolalarga har bir sonni yuzlik, onlik va birliklarga ajratish ko‘rsatib beriladi:

19123 = 100 + 20 + 3, 245 = 200 + 40 + 5. Shu tarzda, bolalar sonlarni alohida
qismlarga ajratish orqali qo‘shish jarayonini yaxshiroq tushunadilar.
Keyingi bosqichda qo‘shish amalini amaliy misollar yordamida tushuntirish
zarur. Masalan:
Yuzliklar: 100 + 200 = 300
Onliklar: 20 + 40 = 60
Birliklar: 3 + 5 = 8
Shundan so‘ng, barcha qismlar jamlanadi: 300 + 60 + 8 = 368. Ushbu
metod bolalarga sonlarni tahlil qilish va ularni segmentlarga ajratib ishlash
ko‘nikmalarini rivojlantiradi.
O‘quv jarayonida interfaol taqdimotlar va animatsion dasturlardan
foydalanish juda samarali bo‘ladi. Masalan, kompyuter yoki planshet
yordamida sonlarni vizual bloklar orqali ko‘rsatish, bloklarni harakatga keltirish
va qo‘shish jarayonini animatsion tarzda namoyish qilish mumkin. Bu
bolalarning diqqatini jalb qiladi, ularni faol ishlashga undaydi va mavzuni
tezroq o‘zlashtirishga yordam beradi.
o‘qituvchi mavzuni tushuntirishda savol-javob metodini qo‘llashi mumkin.
Masalan, bolalarga: “123 va 245 sonlarining yuzlik qismlari qanday?” yoki
“Onlik qismlarini qo‘shsak nechchi bo‘ladi?” kabi savollar berish orqali ular
mavzuga faol ishtirok etadi. Bu usul mantiqiy fikrlashni rivojlantiradi va
bolalarning e’tiborini saqlashga yordam beradi.
Yangi mavzuni o‘rgatishda vizual va amaliy vositalar ham qo‘llaniladi.
Masalan: rangli bloklar, kartochkalar yoki plastilin yordamida har bir sonni
yuzlik, onlik va birliklarga ajratish mumkin. Bolalar har bir qismini o‘z qo‘llari
bilan tartiblaydi va qo‘shadi. Shu tarzda, mavzu nafaqat nazariy, balki amaliy
jihatdan ham mustahkamlanadi.
O‘quvchilarning yosh xususiyatini hisobga olib, mashg‘ulot davomiyligi
qisqa bo‘lishi lozim — 7–10 daqiqalik qisqa bloklar bilan ishlash tavsiya

20etiladi. Shu vaqt ichida bolalar yangi mavzu bilan tanishadi, misollarni mustaqil
yoki guruh bo‘lib yechadi va mavzuni vizual tarzda o‘zlashtiradi.
Mashg‘ulotda turli shakldagi mashqlarni qo‘llash foydali:
Vizual mashqlar: diagramma, bloklar yoki kartochkalar orqali sonlarni
ko‘rsatish
Amaliy mashqlar: 3–4 ta misolni bolalar bilan yechish
Guruh mashqlari: bir guruh bloklarni qo‘shadi, boshqasi natijani tekshiradi
Interfaol o‘yinlar: kompyuter dasturi yordamida tezlik va aniqlik bo‘yicha
raqobatlashishShuningdek, bolalarning e’tiborini jalb qilish uchun ranglar,
shakllar va animatsiyalardan foydalanish samarali. Masalan, har bir yuzlik,
onlik va birlik rang bilan ajratilishi, qo‘shish jarayoni bloklar orqali harakatda
ko‘rsatilishi mumkin. Bu usul bolalarga mavzuni yanada qiziqarli va tushunarli
qiladi.
Metodik tavsiyalar:
 Yangi mavzu bo‘yicha qisqa, aniq va bosqichma-bosqich tushuntirish.
 Vizual va amaliy vositalardan keng foydalanish.
 Raqamli vositalar va interfaol o‘yinlarni qo‘llash.
3. Amaliy mashg‘ulotlar
Amaliy mashg‘ulotlar 2-sinf o‘quvchilari uchun matematika fanini
mustahkamlashda asosiy o‘rin tutadi. Ushbu bosqichda o‘quvchilar o‘z
bilimlarini amalda qo‘llash imkoniyatiga ega bo‘ladilar. Mashg‘ulotlar mustaqil
yoki guruh bo‘lib tashkil qilinishi mumkin. Bu esa bolalarning nafaqat mantiqiy
fikrlashini, balki ijtimoiy va kommunikativ ko‘nikmalarini rivojlantiradi.
Amaliy mashg‘ulotlarda o‘qituvchi birinchi navbatda bolalarga yangi
mavzuga oid masalalarni vizual va amaliy vositalar yordamida yechishni
ko‘rsatadi. Masalan, 234 + 152 masalasini bloklar yordamida yechish jarayoni
quyidagicha amalga oshiriladi:
Yuzliklar qo‘shiladi: 200 + 100 = 300
Onliklar qo‘shiladi: 30 + 50 = 80

21Birliklar qo‘shiladi: 4 + 2 = 6
Yakuniy natija: 300 + 80 + 6 = 386
Bu usul bolalarga sonlarni yuzlik, onlik va birliklarga ajratib hisoblashni
o‘rgatadi va qo‘shish jarayonini tushunarli qiladi. Shu bilan birga, kartochkalar,
plastilin yoki interaktiv dasturlar yordamida mashqlarni amalga oshirish
o‘quvchilarning e’tiborini jalb qiladi va amaliy ko‘nikmalarni mustahkamlaydi.
Amaliy mashg‘ulotlarda guruh ishlarini qo‘llash juda samarali hisoblanadi.
Bolalar guruh bo‘lib masalalarni yechadilar, o‘zaro fikr almashadilar va
xatolarni birgalikda aniqlaydilar. Masalan, bir guruh bloklarni tartiblaydi,
ikkinchi guruh natijani tekshiradi, uchinchi guruh esa yechimni diagramma
orqali ko‘rsatadi. Bu esa nafaqat matematika bilimlarini, balki bolalarning
ijtimoiy ko‘nikmalarini rivojlantiradi.
Quyidagi misollar amaliy mashg‘ulotlarda ishlatilishi mumkin:
421 + 134 = ?
356 + 243 = ?
512 + 176 = ?
Mashqlarni yechish jarayonida bolalarga savol-javob usuli orqali fikrlashni
rivojlantirish tavsiya etiladi. Masalan, o‘qituvchi:
“421 sonidagi yuzliklarni qanday qo‘shamiz?”
“356 va 243 sonlarining onlik qismlarini qo‘shsak nechchi bo‘ladi?”
“512 + 176 masalasini yechishda birliklar bo‘yicha qanday amal
bajariladi?”
Shu savollar bolalarning diqqatini jamlash va mavzuga faol ishtirok etishini
ta’minlaydi.
Amaliy mashg‘ulotlarda turli vositalardan foydalanish samaradorlikni
oshiradi:
Bloklar: sonlarni vizual ko‘rsatadi va qo‘shish jarayonini osonlashtiradi
Kartochkalar: tezkor mashqlar uchun qulay vosita

22Plastilin: raqamlar va sonlarni modellashtirish orqali amaliy ko‘nikmalarni
mustahkamlaydi
Interaktiv dasturlar: animatsion tarzda sonlarni qo‘shish va natijalarni
tekshirish imkonini beradi
Guruh ishlari davomida o‘quvchilar o‘zaro yordam beradi, bir-birining
yechimlarini tekshiradi va xatolarini tuzatadi. Bu usul bolalarda mas’uliyat,
hamkorlik va muammolarni birgalikda yechish ko‘nikmalarini rivojlantiradi.
Amaliy mashg‘ulotlar davomida o‘qituvchi bolalarning har birining
ishtirokini kuzatib boradi va zarurat tug‘ilganda yordam beradi. Shu bilan birga,
bolalarni rag‘batlantirish orqali ularning motivatsiyasini oshirish mumkin.
Masalan, “Kim tezroq va to‘g‘ri yechadi?” yoki “Qaysi guruh bloklarni eng
to‘g‘ri tartibda joylashtirdi?” kabi o‘yinlar yordamida mashg‘ulot qiziqarli va
faol o‘tadi.Shu tarzda, amaliy mashg‘ulotlar nafaqat matematik ko‘nikmalarni,
balki bolalarning mantiqiy fikrlash, mustaqil ishlash va ijtimoiy ko‘nikmalarini
rivojlantirishga xizmat qiladi. Mashg‘ulotning samarali bo‘lishi uchun
o‘qituvchi vositalarni to‘g‘ri tanlashi, guruh ishlarini tashkil qilishi va
bolalarning yosh xususiyatlarini hisobga olishi zarur.
4. Nazorat va takrorlash
Mashg‘ulotning oxirida o‘quvchilar bilimlarini mustahkamlash uchun qisqa
testlar yoki viktorinalar o‘tkaziladi. Masalan:
Tezkor javob o‘yini: “Kim tezroq 100 dan 200 gacha bo‘lgan sonlarni
ketma-ket qo‘shadi?”
Guruh o‘yinlari: Har bir guruhga 5–6 masala beriladi va yechganlar ball
bilan rag‘batlantiriladi.
Vizual testlar: diagramma va bloklar yordamida masalalarni yechish.
Nazorat bolalarning muvaffaqiyat darajasini aniqlashga va keyingi
mashg‘ulotlarni rejalashtirishga yordam beradi.
Uyga vazifa mashg‘ulotni mustahkamlash va o‘quvchilarning mustaqil
ishlash ko‘nikmalarini rivojlantirishga xizmat qiladi. Masalan:

23321 + 134 =
256 + 145 = ?
Geometrik figuralarni bo‘yash va sonlarni yozish mashqlari.
Vazifa turli vositalar bilan berilishi mumkin: daftar, kartochkalar, interaktiv
dasturlar.
6. Metodik tavsiyalar
Mashg‘ulot davomiyligi 30–35 daqiqadan oshmasligi lozim, chunki 2-sinf
o‘quvchilari uchun diqqat davomiyligi qisqa.
Vizual va amaliy vositalardan foydalanish tavsiya etiladi.
O‘yin metodlari, raqamli dasturlar va interfaol vositalar yordamida
murakkab mavzularni sodda va tushunarli qilish mumkin.
Har bir mashg‘ulotda qisqa testlar yoki interfaol o‘yinlar orqali nazorat
o‘tkazish tavsiya etiladi.
Jadval 2. 2-sinfda matematika to‘garak mashg‘ulotlarida mashqlar va
vositalar
Mashq turi Vosita Maqsad Misol
Sonlar ketma-
ketligi Rangli bloklar Diqqatni jalb
qilish 1–20 gacha sonlarni
tartib bilan qo‘yish
Qo‘shish va
ayirish Kartochkalar,
plastilin Amaliy
ko‘nikmalar 234 + 152, 421 – 134
Ko‘paytirish Kubiklar,
interaktiv dastur Vizual
tushunish 3 × 4 blok, 6 × 3
animatsiya
Bo‘lish Tangalar,
kartochkalar Amaliy mashq 12 ÷ 3 = 4
Geometriya Rangli qalam,
karton Shakllarni
o‘rganish Uchburchak,
to‘rtburchak, doira
Nazorat
mashqlari Test, interfaol
o‘yin Bilimni
baholash “Kim tezroq masalani
yechadi?”

242-sinfda matematika to‘garak mashg‘ulotlarini olib borish jarayoni
o‘quvchilarning yosh xususiyatlari, diqqat davomiyligi, mantiqiy fikrlash va
amaliy ko‘nikmalarini hisobga olgan holda rejalashtiriladi. Mashg‘ulotlarning
samaradorligi o‘qituvchining pedagogik mahorati, vositalardan foydalanuvchi
yondashuvi va interfaol metodlarni qo‘llashiga bog‘liq bo‘ladi.
Dars ishlanmasi: “Uch xonali sonlarni qo‘shish”
Fan: Matematika
Sinf: 2-sinf
Mavzu: Uch xonali sonlarni qo‘shish
Dars turi: Yangi mavzu
Dars maqsadi:
 O‘quvchilarga uch xonali sonlarni qo‘shishni tushuntirish va amalda
qo‘llash imkonini yaratish.
 Sonlarni yuzlik, onlik va birliklarga ajratish orqali qo‘shish jarayonini
mustahkamlash.
 Mantiqiy fikrlash, mustaqil ishlash va ijtimoiy ko‘nikmalarni rivojlantirish
Vazifalari:
 Matematik bilimlarni amaliy mashqlar orqali mustahkamlash.
 O‘quvchilarning matematik qiziqishini rivojlantirish.
 Guruh va mustaqil ishlash ko‘nikmalarini shakllantirish.
Kerakli vositalar:
Rangli bloklar, kartochkalar, plastilin
Kompyuter yoki planshet bilan interaktiv dastur
Doska, markerlar, jadval varaqalari

25Shaxsiy daftarlar va yozuv vositalar
Darsning bosqichlari:
Tashkiliy bosqich (3–5 daqiqa):
O‘quvchilarning diqqatini jamlash, avvalgi mavzuni qisqacha
takrorlash.
Yangi mavzu bilan tanishtirish (10–12 daqiqa):
Misol: 123 + 245
Sonlarni yuzlik, onlik va birliklarga ajratish: 123 = 100 + 20 + 3,
245 = 200 + 40 + 5
Qo‘shish: 100+200=300, 20+40=60, 3+5=8 → Natija: 368
Vizual bloklar va interaktiv dastur yordamida amallarni ko‘rsatish
Amaliy mashg‘ulotlar (15–20 daqiqa):

26Mustaqil yoki guruh mashqlari:
234 + 152
356 + 243
512 + 176
Guruh ishlari orqali yechimlarni tekshirish va xatolarni tuzatish
Vizual vositalardan foydalanish: bloklar, kartochkalar, plastilin
Nazorat va takrorlash (5–7 daqiqa):
Tezkor testlar, viktorinalar, interfaol o‘yinlar
“Kim tezroq va to‘g‘ri yechadi?” kabi rag‘batlantiruvchi savollar
Uyga vazifa:

273–4 ta uch xonali sonlarni qo‘shish misollarini yechish
Geometrik shakllarni bo‘yash va sonlarni yozish mashqlari
Darsning metodlari:
Vizual metod
Amaliy metod
Guruh ishlari
Interfaol metod
Kutilayotgan natijalar:
O‘quvchilar mustaqil uch xonali sonlarni qo‘shadi
Yuzlik, onlik va birliklarga ajratish jarayonini tushunadi
Guruhda ishlash va xatolarni tuzatish ko‘nikmalari rivojlanadi
Matematikaga qiziqish va motivatsiya oshadi
“Uch xonali sonlarni qo‘shish” mavzusidagi dars ishlanmasida 2-sinf
o‘quvchilari uchun amaliy va vizual mashqlar asosida yangi mavzu
tushuntiriladi. O‘quvchilar sonlarni yuzlik, onlik va birliklarga ajratib
qo‘shishni o‘rganadilar, mustaqil va guruh bo‘lib mashqlarni bajaradilar.
Interfaol dasturlar, rangli bloklar, kartochkalar va plastilin yordamida qo‘shish
jarayoni vizual tarzda ko‘rsatiladi. Guruh ishlari orqali o‘quvchilar o‘zaro fikr
almashadilar, xatolarini aniqlaydilar va tuzatadilar. Tezkor testlar va savol-
javob mashqlari orqali bilim mustahkamlanadi. Uyga vazifa sifatida uch xonali
sonlarni qo‘shish misollari beriladi. Shu tarzda, dars mantiqiy fikrlash, amaliy
ko‘nikmalar va matematikaga bo‘lgan qiziqishni rivojlantirishga xizmat qiladi.

28 Xulosa
Men o‘zimning kurs ishimmda “Boshlang‘ich sinfda matematika fanidan
to‘garak mashg‘ulotlarini tashkil etish metodikasi” mavzusini chuqur o‘rganib
chiqdim. Tadqiqot davomida men boshlang‘ich sinf o‘quvchilarining yosh
xususiyatlari, mantiqiy fikrlash va matematikaga bo‘lgan qiziqishlarini hisobga
olgan holda to‘garak mashg‘ulotlarini samarali tashkil etishning ahamiyatini
aniqladim.Kurs ishida men to‘garak mashg‘ulotlarining psixologik jihatlari,
o‘quvchilarning emotsional va ijtimoiy rivojlanishi, shuningdek, ularning
motivatsiyasini oshirish usullari haqida tahlil qilganman. Shu bilan birga,
amaliy mashg‘ulotlarda foydalaniladigan vositalar – rangli bloklar,
kartochkalar, plastilin va interaktiv dasturlar yordamida dars jarayonini yanada
samarali qilish imkoniyatlari ko‘rib chiqildi.Men o‘zimning ish davomida 2-sinf
o‘quvchilari uchun “Uch xonali sonlarni qo‘shish” mavzusida dars loyihasini
ishlab chiqdim. Loyihada darsning maqsadi, vazifalari, metodlari, vositalari,
amaliy mashg‘ulotlar va uyga vazifa batafsil yoritildi. Dars loyihasi orqali men
o‘quvchilarning mantiqiy fikrlash, mustaqil ishlash, guruhda ishlash va
matematikaga bo‘lgan qiziqishini rivojlantirish imkoniyatlarini
aniqladim.Shuningdek, kurs ishida men amaliy misollar va vizual vositalardan
foydalangan holda mashg‘ulotlarni qanday tashkil etish mumkinligi bo‘yicha
tavsiyalar berdim. Natijada, to‘garak mashg‘ulotlari o‘quvchilarning matematik
bilimlarini mustahkamlash, amaliy ko‘nikmalarini rivojlantirish va
o‘qituvchining dars samaradorligini oshirishga xizmat qilishi aniqlandi.
Xulosa sifatida aytishim mumkinki, boshlang‘ich sinfda matematika fanidan
to‘garak mashg‘ulotlarini to‘g‘ri tashkil etish nafaqat o‘quvchilarning bilim
darajasini oshirishga, balki ularning ijodiy fikrlashini rivojlantirish, mustaqil va
guruhda ishlash ko‘nikmalarini shakllantirishga ham xizmat qiladi. Men kurs
ishini tayyorlash jarayonida mavzu bo‘yicha nazariy va amaliy bilimlarimni

29chuqurlashtirdim, shuningdek, o‘qituvchilik faoliyatida qo‘llashim mumkin
bo‘lgan samarali metod va vositalarni aniqladim.
Foydalanilgan adabiyotlar
Prezident farmonlari va qarorlari ro‘yxati
1) O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoyevning 2019-yil 29-
apreldagi “O‘zbekiston Respublikasi Xalq ta’limi tizimini 2030-yilgacha
rivojlantirish konsepsiyasi to‘g‘risida”gi PF–5712-sonli Farmoni.
2) O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoyevning 2020-yil 6-
noyabrdagi “Xalq ta’limi tizimini yanada takomillashtirishga oid
qo‘shimcha chora-tadbirlar to‘g‘risida”gi PQ–4884-sonli Qarori.
3) O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoyevning 2022-yil 11-
maydagi “Xalq ta’limi tizimida o‘quv-tarbiya jarayonlarini sifat jihatidan
yangi bosqichga olib chiqish chora-tadbirlari to‘g‘risida”gi PQ–220-sonli
Qarori.
4) O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoyevning 2023-yil 25-
avgustdagi “Maktab ta’limini rivojlantirishga oid ustuvor chora-tadbirlar
to‘g‘risida”gi PQ–290-sonli Qarori.
Ilmiy adabiyotlar
1) Mahmudov, N. Mahmudovich. O‘zbek tili o‘qitish metodikasi. – Toshkent:
“Fan va texnologiya”, 2019. – 212 bet.
2) G‘ulomov, A. G‘ulom o‘g‘li. Tilshunoslikka kirish. – Toshkent:
O‘zbekiston Milliy universiteti nashriyoti, 2020. – 178 bet.
3) Abdurahmonova, G. Tursun qizi. Boshlang‘ich sinfda o‘zbek tili darslarini
samarali tashkil etish. – Buxoro: BDU nashriyoti, 2021. – 160 bet.
4) Rasulov, R. Rustam o‘g‘li. O‘zbek tili grammatikasi nazariyasi. – Toshkent:
TDPU nashriyoti, 2018. – 230 bet.
5) Abdullayeva, D. Dilnoza qizi. Sifat va uning tildagi o‘rni: metodik tahlil. –
Samarqand: SamDU nashriyoti, 2023. – 145 bet.

306) Shodmonov, Sh. Shokir o‘g‘li. Til o‘qitishda interfaol metodlar. –
Toshkent: “Durdona nashriyoti”, 2022. – 188 bet.
7) Yo‘ldoshev, U. Umidjon o‘g‘li. So‘z turkumlarini o‘rgatishning zamonaviy
usullari. – Namangan: NamDU nashriyoti, 2021. – 172 bet.
8) Hakimova, M. Hasanovna. Boshlang‘ich sinf o‘quvchilarining nutqini
rivojlantirishda sifatning o‘rni. – Buxoro: Durdona nashriyoti, 2024. – 196
bet.
9) Elmurodova, R. Abdullayeva qizi. Til darslarida sifat mavzusini o‘rgatish
metodikasi. – Farg‘ona: FDU nashriyoti, 2022. – 168 bet.
10) Saidova, Z. Zilola qizi. Boshlang‘ich sinflarda grammatik tushunchalarni
shakllantirish. – Toshkent: TDPU, 2023. – 210 bet.
11) Qodirova, D. Dilrabo Bahodirovna. Til o‘qitishda zamonaviy
texnologiyalar. – Andijon: ADU nashriyoti, 2020. – 183 bet.
12) Raximova, M. Mahliyo qizi. Sifat va miqdor so‘zlarini farqlashga oid
mashg‘ulotlar. – Qarshi: QDU nashriyoti, 2021. – 175 bet.
13) Sharipova, G. Gulsara Bahromovna. Boshlang‘ich sinf o‘quvchilarida nutq
madaniyatini shakllantirish. – Toshkent: “Ilm ziyo”, 2019. – 205 bet.
14) Tursunova, M. Muhabbat qizi. O‘zbek tili darslarida sifat so‘z turkumi. –
Nukus: NDPI nashriyoti, 2022. – 152 bet.
15) Yusupov, T. To‘lqin Anvarovich. Boshlang‘ich sinflarda sifat mavzusini
o‘rgatishning amaliy asoslari. – Buxoro: BDU nashriyoti, 2023. – 164 bet.
16) Karimova, N. Nodira Rahmonovna. Til darslarida interfaol usullarni
qo‘llash. – Samarqand: SamDU, 2020. – 189 bet.
17) Toshpulatova, M. Maftuna Xabib qizi. Til darslarida ijodiy yondashuv. –
Toshkent: Innovatsiya nashriyoti, 2019. – 177 bet.
18) Botirov, B. Bahrom Shavkatovich. Boshlang‘ich ta’limda o‘zbek tili
grammatikasi. – Namangan: NamDU, 2021. – 212 bet.

3119) Ortiqova, N. Nodira Rustam qizi. Boshlang‘ich sinfda til birliklarini
o‘rgatishning metodik asoslari. – Farg‘ona: FDU nashriyoti, 2024. – 193
bet.
20) Xudoyberdiyeva, M. Mohira Abdukarimovna. Tilshunoslikda sifat
kategoriyasi va uni o‘qitish. – Toshkent: TDPU nashriyoti, 2023. – 184 bet.

:Boshlangʻich sinfda matematika fanidan toʻgarak mashgʻulotlarini tashkil etish metodikasi.

Sotib olish