Войти
Регистрация
Docx
Рефераты
Дипломные работы
Прочее
Презентации
Рефераты
Курсовые работы
Дипломные работы
Диссертациии
Образовательные программы
Инфографика
Книги
Тесты
Информация о документе
Цена
15000UZS
Размер
51.5KB
Покупки
0
Дата загрузки
17 Март 2025
Расширение
docx
Раздел
Курсовые работы
Предмет
Дошкольное и начальное образование
Продавец
Surayyo Qurbondurdiyeva
Дата регистрации 04 Февраль 2025
9 Продаж
Boshlangʻich sinflarda imloviy savodxonlikni oshirish
Купить
27
Купить
Похожие документы
Boshlang‘ich sinf o‘quvchilari masalalarni har xil usulda yechish malakasini shakllantirish
Matematika test
Boshlang‘ich sinf o‘quvchilarning madaniyatini shakllantirish kurs ishi
4-sinfda miqdorlarni o‘rganish kurs ishi
Tarbiyachi va uning jamiyatda tutgan oʻrni 2
Подтвердить покупку
Да
Нет
![7bilan izohlaymiz ham. Sinchiklab o'qish, matn mazmunini uqish, so'z va iboralarning
to'g'ri yozilishiga e'tiborimiz pasayib ketganini bilamiz-u, unga chora izlashda esa
o'zimizni chekkaga olamiz.
Savodxonlikni rivojlantirish uchun imlo qoidalarini puxta o'rganib chiqish kerak.
1995-yil 24-avgustda O'zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi 339-sonli "O'zbek
tilining asosiy imlo qoidalarini tasdiqlash haqida " qaror qabul qilingan. Bu qoidalar
jami 82 banddan iborat bo'lib, 7 bo'limda jamlangan. Bular:
1-bo'lim. Harflar imlosi:
a) Unlilar imlosi (1-7 bandlar)
b) Undoshlar imlosi (8-32-bandlar)
2- bo'lim. Asos va qo'shimchalar imlosi (33-37 bandlar)
3-bo'lim. Qo'shib yozish (38-50-bandlar)
4-bo'lim. Chiziqcha bilan yozish (51 -56-bandlar)
5- bo'lim. Ajratib yozish (57-65-bandlar)
6-bo'lim. Bosh harflar imlosi (66-74-bandlar)
7-bo'lim. Ko'chirish qoidalari(75-82-bandlar) [2]
Har bir bo'limda to'g'ri va xatosiz yozish bo'yicha kerakli tavsiyalar berilgan. Xususan,
birinchi bo'limda unli va undosh tovushlar talaffuzi va imlosi batafsil yoritilgan. Bu
bo'limdagi ma'lumotlar bizga to'g'ri yo-zishimizda juda asqatadi. Chunki biz yozish](https://docx.uz/documents/1391a5a8-5bd9-453d-8065-340be0b3f1ed/page_6.png?v=1)
![8uchun birinchi o'rinda harflardan foydalanamiz. Ularsiz yozishning esa iloji yo'q. unli
va undosh harflarimizning o'ziga xos jihati shundaki, bu harflarimizning ayrimlari
talaffuzi va imlosi bir xil kelmaydi. Aynan shu narsa ko'pchilikda imloviy xatoliklarni
keltirib chiqaradi. Bu xatoliklarni qil-maslik uchun esa, harfning talaffuzi va imlosida
farqlarni eslab qolish kerak. Masalan, unli harflarga to'xtaladigan bo'lsak, a harfi
hasharot, asqatmoq, varaq, naqarot, fuqaro kabi so'zlarda o kabi aytiladi, lekin a
harfi yoziladi. Talaffuzdagi kabi yozilmaydi. Ayrim payt o harfi kompyuter,
monitoring, kollej, pomidor, portret, abonent, nota-rius kabi so'zlarda a kabi talaffuz
qilinadi, lekin o yoziladi yoki tort, boks, tonna, tok, rol kabi so'zlarda o' kabi aytilsada,
o yozilishi imloviy qoidalarga muvofiq bo'ladi. Yuqoridagi fikrlardan ko'rib turibsizki o
harfi , asosan, chetdan, ya'ni rus-yevropa tilidan kirgan so'zlarda boshqacha talaffuz
qilinyapti, ammo o harfi yozilyapti. Shu qoidani eslab qolish kerak va chetdan kirgan
so'zlarni yozishda o harfini yozilishiga alohida e'tibor berish kerak.
Ayrim payt yonma-yon unlilar kelgan so'zlarda ular orasiga bir y harfini qo'shib
qo'yishadi yoki unlining biri tushib qoladi. Bu ham imloviy xatoliklarning ko'p
uchraydigan turidir. Masalan oila, biologiya, moil, shoir, doir, tabiat, shariat so'zlarda
talaffuzda bir y tovushi ortsa ham, yozuvda yozilmasligi kerak. Tabiyat, shariyat deb
yozib qo'yilsa, xato hisoblanadi. [3] Ba'zan mutolaa, manfaat, murojaat, taassurot,
taajjub, mudofaa, inshoot, tabiiy, badiiy kabi so'zlarda esa yonma-yon kelgan
unlining biri talaffuzda tushib qoladi, ammo yozuvda, albatta, yozilishi kerak. Ayrim
payt I harfi u tarzida talaffuz qilinishi ham mumkin. Misol uchun kulgi, qorong'i
so'zlarda I harfi yozilishi kerak.
Yuqoridagi kabi aytilganidek yozilmaydigan unli tovushlar va yozilganidek
aytilmaydigan unli harflar „aldoqchi tovushlar" ham deb yuritiladi. [4] Chunki bunday
tovushlar talaffuzi va imlosi bir xil bo'lmaganligi bois, yozishda insonlarni chalg'itadi.
Unlilar kabi undosh harflarni ham yozishda ayrim qiyinchiliklar bor. Chunki undosh
harflar orasida ham talaffuzi va imlosi mos kelmaydiganlari mavjud. Shu bois endi
shunday undosh harflar to'g'risida fikr yuritamiz. Masalan b harfi kitob, yuzlab, kelib,](https://docx.uz/documents/1391a5a8-5bd9-453d-8065-340be0b3f1ed/page_7.png?v=1)
![9odob, borib so'zlari oxirida jarangsiz kabi p aytilsa ham, b yoziladi; qibla, tobla kabi
so'zlarda esa ba'zan v aytilsa ham, b yoziladi.
V harfi esa chetdan, ya'ni rus-yevropa tilidan kirgan avtobus, avtomat, avtomobil
kabi so'zlarda f kabi talaffuz qilinadi, lekin v shaklida yozilishi kerak. F harfi
esa ,aksincha Afg'oniston, afzal, lafz kabi so'zlarda v shalida aytiladi, ammo f shaklida
yoziladi. Shu o'rinda biz ko'p duch keladigan xavf va afv so'zlari yozilish im-losini ham
eslab qolish kerak. Chunki bu so'zlarning talaffuzida ozroq o'zgarish bo'ladi. D harfi
ba'zan t shaklida aytiladi, masalan, bod, savod, marvarid, zavod, pud, sud,
badqovoq, daromad, kamomad, tadqiqot kabi so'zlarida. Biroq bu so'zlarda ham d
o'z holicha yozilishini eslab qolishimiz kerak. Z harfi iztirob, izquvar, bo'zchi, tuzsiz
kabi so'zlarda jarangsiz undoshdan oldin s aytilsa ham, z yoziladi.
N harfi ham ba'zan ayrim b va m harfidan oldin kelgan holatlarda m aytilsa ham, n
yozilishi kerak: shanba, yonbosh, jonbozlik, tanbal, tanbur; yonma-yon, ko'rinmaslik,
manman kabi so'zlarda. Ayrim payt esa yonma-yon kelgan undoshlardan biri
talaffuzda tushib qoladi, lekin imloda yozilishi shart. Bunday so'zlarda misol qilib o'z
qatlam va o'zlashma qatlamdagi so'zlarni keltirish mumkin. Masalan, baland,
Samarqand, poyezd; do'st, past, artist, g'isht, dastxat, musht kabi so'zlarda bu hol
ko'p uchraydi. Ba'zan metall, kilogramm, kilovatt, kongress kabi o'zlashma so'zlar
oxirida bir undosh aytilsa ham, ikki harf yoziladi. Lekin bunday so'zga xuddi shu
tovush bilan boshlanadigan qism qo'shilsa, so'z oxiridagi bir harf yozilmaydi:
metall+lar=metallar, kilogramm+mi=kilogrammi kabi. [5] So'z o'rtasida kelgan qo'sh
undoshlar ham ba'zan bir undoshdek talaffuz qilinadi, lekin qo'sh undosh bilan
yoziladi. Masalan, million, artilleriya, komissar, intelletual, mutaxassis. Bu so'zlar
asosan chetdan kirib kel-gan.
Undosh harflar imlosida ko'pchilikni qiynaydigan yana bir harflar bu h (bo'g'iz
undoshi) va x ( chuqur til orqa undoshi) harflaridir. Bu ikki harfni ko'pchilik adashtirib
qo'yadi va imloviy xatolikka yo'l qo'yadi. Bunday xatolikka yo'l qo'ymaslik uchun esa
ularning har birini ishlatilish o'rnini yaxshilab bilib olish kerak. Quydagi ishlatilish
qoidalarini eslab qolish kerak:](https://docx.uz/documents/1391a5a8-5bd9-453d-8065-340be0b3f1ed/page_8.png?v=1)
![101. - h tovushi o'zbek tiliga arab tilifdan kirib kelgan bo'lib, yumshoqroq talaffuz
etiladi, shuning uchun sezilar-sezilmas darajada eshitiladi. Ba'zan so'zlayotganda so'z
tarkibidan tushib ham qoladi: xohlamoq - xo-lamoq; fahm-fam; halol, gunoh. 2. - x
undoshi ko'proq fors-tojik tilidan kirgan so'zlarda ishlatilib , qattiq talaffuz etiladi,
shuning uchun tushib qolishga moyil emas, aksincha, ba'zi shevalarda q ga o'xshash
xususiyatga ega bo'ladi: xalq - qalq; xulq - qulq; mix-miq; [6] 3. - rus-yevropa
so'zlarida, ko'pincha, x harfi yoziladi: texnika, xirurg, arxiv, arxitektor, arxeolog,
arxeologiya, xokkey va boshqa so'zlarda.
Xulosa qilib aytishimiz mumkinki, to'g'ri va xatosiz yozish har birimiz uchun
muhimdir. Buning uchun esa, avvalo, tovushlarning talaffuzi va imlosidagi farqlarda
yaxshilab o'zlashtirishib olishimiz kerak. Chunki harflarni to'g'ri yozish imlo
qoidalarining dastlabkisi hisoblanadi. Bu qoidalarni bilmasdan turib xatosiz
yozishimiz mushkul. Shuning uchun yuqoridagi kabi qoidalarni o'zlashtirib olish
darkor.](https://docx.uz/documents/1391a5a8-5bd9-453d-8065-340be0b3f1ed/page_9.png?v=1)
