Ro'yxatga olish sanasi 03 May 2024
12 SotishBoshlang'ich sinflarda tarbiya
![emas, buning natijasida o‘qituvchining tarbiyaviy va shaxsiy ta’sirining birligi
amalga oshiriladi, bu ta’sirning ichki aksi, paydo bo‘lishi. o‘quvchining bilim,
ko‘nikma va ta’limning ayrim elementlarini o‘zlashtirishga bo‘lgan mustaqil
istaklari.
O‘quv jarayoni, shu bilan birga, o‘qitish va o‘qitish jarayonlarining
mexanik yig‘indisi emas: bu ajralmas jarayon bo‘lib, uning yaxlitligi o‘qitish va
ta’limning umumiy maqsadlaridan kelib chiqadi, o‘rganishsiz o‘qitishning mumkin
emasligida. O‘qitish - bu o‘quvchining haqiqiy ta’lim faoliyati. Bu nafaqat
o‘qituvchi beradigan narsalarni o‘zlashtirish, balki o‘quvchilarning bilim faoliyati
jarayoni, buning natijasida talaba o‘rganish maqsadini, ehtiyoj va motivlarni
rivojlantirish va chuqurlashtirishni amalga oshiradi; yangi materialni tushunish;
yodlash, qo‘llash, o‘z-o‘zini nazorat qilish.
O‘quvchilarning bilish faoliyati o‘rganish markazida. O‘qitish sub’ektlari -
amaliy va intellektual faoliyat shaklida farqlanadi. O‘rganish bir vaqtning o‘zida
ikkita jarayonni amalga oshirishni o‘z ichiga oladi: bilimlarni to‘plash; ularni
boshqarish usullarini o‘zlashtirish. Hozirgi muammo didaktik jarayonning
mohiyatini aniqlashdir. Bir qator mualliflarning fikricha, bu ijtimoiy-pedagogik
jarayonning o‘zagini o‘qitish va o‘qitish sub’ektlari o‘rtasidagi ikki tomonlama
munosabatlar tashkil etadi.
Bu munosabatlarning faol, ongli, maqsadli, ijodiy va samarali xarakteri,
ularning fikricha, didaktik jarayonning mohiyatidir. Ba’zi mualliflar bu fikrga
to‘liq qo‘shilmaydilar. Bu erda, masalan, I.F.ning fikri. Xarlamov: ‘‘O‘qitishning
muhim xususiyati - bu o‘qituvchi va talabalar o‘rtasidagi o‘zaro ta’sir emas (garchi
bu sodir bo‘lsa ham), balki ikkinchisining o‘quv va kognitiv faoliyatini, qanday
shaklda bo‘lishidan qat’i nazar, mohirona tashkil etish va rag‘batlantirishdir. joy.’’
Shunga ko‘ra, u bu ta’rifni yanada to‘g‘ri deb hisoblaydi: “O‘quv mashg‘uloti –
o‘quvchilarning ilmiy bilim, ko‘nikma va malakalarni egallash, ijodiy
qobiliyatlarini, dunyoqarashini hamda axloqiy-estetik qarashlari va e’tiqodlarini
rivojlantirish maqsadida o‘quvchilarning faol bilish faoliyatini tashkil etish va
rag‘batlantirishga qaratilgan maqsadli pedagogik jarayondir. ”. [7; 18-bet]
6](https://docx.uz/documents/3bbeb6c9-e209-40e4-b38a-8d0cebdd212f/page_6.png?v=1)
![quyidagi ta lim g oya va tamoyillarini birlashtiradi va o zida mujassam etadi:ʼ ʻ ʻ
Shaxsni rivojlantirish g‘oyasi yoki tarbiya va ta’limning shaxsiy yo‘nalishi;
Gumanizmning umuminsoniy tamoyillari; Demokratik shaxsni
shakllantirishning asosi sifatida pedagogik munosabatlarni demokratlashtirish
g‘oyasi; Shaxsiy yondashuvni chuqurlashtirish; Ta’lim va tarbiyaning tabiiy
muvofiqligi printsipi; Shaxsni rivojlantirishning ichki o‘zini o‘zi boshqarish
mexanizmlarini faollashtirish va ulardan foydalanish g‘oyasi. Shu sababli, hozirgi
vaqtda ta’lim funktsiyasi o‘zining etakchi rolini yo‘qotib, o‘z o‘rnini ta’lim,
rivojlanish va o‘z-o‘zini takomillashtirish funktsiyalariga bo‘shatib bormoqda. Bu
kunning talabi. Ta’lim, tez o‘zgarishlarni hisobga olgan holda, ‘‘on-off’’ turiga
ko‘ra, hayot davomida o‘quv jarayoni uchun zarur shart-sharoitlarni ta’minlashi
kerak.
Ta’lim funktsiyasi ta’limdan ajralmas bo‘lib, turli ta’lim tizimlarida ta’lim
jarayonining birligini ta’minlashga va uni insonparvarlashtirishga qaratilgan.
“Ta’lim va tarbiya bir-biri bilan chambarchas bog‘liq, bir-birini to‘ldiradi, bir-biri
bilan chambarchas bog‘lanadi, – deb ta’kidlaydi akademik D.Yarmachenko.
Bu funktsiya davlat fuqarosining asosiy xususiyatlarini shakllantirishga
yordam beradi. Xalq donoligiga ko‘ra, ‘‘Ta’limsiz odam ruhsiz tanaga o‘xshaydi’’.
“Gumanistik yo‘naltirilganlik kasbiy bilim, ko‘nikma va malakalarning
ahamiyatini shubha ostiga qo‘ymaydi, balki, birinchidan, ularning shaxsning
yo‘nalishini amalga oshirish vositasi, vositasi sifatidagi rolini ta’kidlaydi,
ikkinchidan, bu instrumental rolda bilim, ko‘nikma va malakalar muhim rol
o‘ynaydi. ijodiy faoliyat strategiyalari, shuningdek, ushbu amalga oshirish yo‘lida
turgan qiyinchiliklarni engish uchun zarur bo‘lgan irodaviy fazilatlar bilan
to‘ldiriladi; uchinchidan, shaxsiy (xususan, kasbiy) o‘zini-o‘zi takomillashtirishni
ta’minlaydigan vositalar katta ahamiyat kasb etadi ‘‘, deb ta’kidlaydi G.A. Nuqta.
[16; 31-bet]
I.D. Bex ta’limning strategik yo‘nalishini uning shaxsiyatga yo‘naltirilgan
yo‘nalishi deb hisoblaydi, bu ‘‘ta’lim jarayonini sezilarli darajada
insonparvarlashtirish, uni yuksak axloqiy va ma’naviy tajribalar bilan to‘ldirish,
10](https://docx.uz/documents/3bbeb6c9-e209-40e4-b38a-8d0cebdd212f/page_10.png?v=1)
![adolat va hurmat munosabatlarini o‘rnatish, bolaning salohiyatini maksimal
darajada oshirish va uni shaxsan o‘zlashtirishga undashi mumkin. ijodkorlikni
rivojlantirish.’’ [4; 26-bet]
Rivojlantiruvchi funktsiya, ayniqsa, o‘quvchining ma’naviy, aqliy va
jismoniy rivojlanishi uchun chuqur ijtimoiy-psixologik va pedagogik ma’noga ega.
Ta’limning mazmuni va maqsadi o‘quvchining doimiy rivojlanishini, uning
ma’naviy shakllanishini, o‘zi va boshqalar bilan munosabatlarini, ijtimoiy muhit
bilan uyg‘unligini ta’minlashdan iborat. Shunday qilib, davlat darajasidagi ta’lim
har bir kishining rivojlanishi va o‘zini o‘zi rivojlantirishi, ta’lim olishi va o‘z-
o‘zini tarbiyalashi, o‘qitishi va o‘z-o‘zini tarbiyalashi uchun sharoit yaratadi.
Turli o‘quv fanlarini o‘rganish jarayonida o‘quvchilarning ma’naviy va
aqliy qobiliyatlari maqsadli ravishda rivojlantiriladi, amaliy mashg‘ulotlar esa
jismoniy kuchning rivojlanishini ta’minlaydi. O‘quv jarayonini tashkil etishga
insonparvarlik munosabati bilan o‘quvchi shaxsini rivojlantirish markazida ‘‘...
shaxs fazilatlarining butun yaxlit majmuini: bilim, qobiliyat, ko‘nikma, aqliy
harakat usullari, o‘z-o‘zini rivojlantirishni qo‘yish kerak. -shaxsni boshqarish
mexanizmi, estetika va axloq sohasi va samarali-amaliy sohasi”. Ushbu rivojlanish
ta’limning asosiy natijasi, o‘qituvchining, umuman pedagogik tizim rahbarining
ish sifati mezoni hisoblanadi. [6; 41-bet] O‘z-o‘zini takomillashtirish funktsiyasi
talabalarning doimiy ravishda o‘z-o‘zini tarbiyalashini, o‘z-o‘zini tarbiyalashini,
o‘quv ko‘nikmalarini tizimli shakllantirishni, shuningdek, ta’lim, kognitiv va
kelajakdagi kasbiy faoliyatga motivatsiyani ta’minlashi kerak. Ushbu funktsiyani
tanlash ta’limning Evropa va jahon ta’lim darajasiga yo‘naltirilishini anglatadi,
bunda pedagogik nazariyalarda o‘z-o‘zini takomillashtirish, o‘z taqdirini o‘zi
belgilash, shaxsning o‘zini o‘zi anglashi, hayotda muvaffaqiyatga erishish (o‘zini
o‘zi boshqarish)ga alohida e’tibor beriladi. yetishtirish, o‘z taqdirini o‘zi belgilash,
o‘zini o‘zi anglash, o‘z-o‘zidan yasalgan).
Shuning uchun G‘arbiy Evropa va Amerika pedagogik nazariyalarida
‘‘shaxsning shakllanishi’’ atamasi kamroq va kamroq qo‘llaniladi. I.S. Kon ta’lim
va tarbiyaning o‘ziga xos usullarining samaradorligini ularning yangi avlodni
11](https://docx.uz/documents/3bbeb6c9-e209-40e4-b38a-8d0cebdd212f/page_11.png?v=1)
![asoslanadi. Ta’lim motivatsiyasi - bu o‘quvchilarning bilim faolligini
rag‘batlantiradigan va yo‘naltiradigan va ko‘p jihatdan uning muvaffaqiyatini
belgilaydigan motivlar majmuasidir.
2.3. O‘qitish usullari, ularning tasnifi
‘‘O‘qitish usuli’’ tushunchasi ushbu toifaning mohiyatini aks ettirishi kerak
bo‘lgan jarayonning o‘ta ko‘p qirraliligi tufayli juda murakkab. G.Vashchenko
umumiy o‘qitish metodlarining mazmuni va ularning tasnifi bilan tanishtirdi.
Uning fikricha, o‘qitish usuli - bu ta’lim jarayonini o‘z ichiga olgan maxsus
vazifalarni bajarish uchun ongli ravishda qo‘llaniladigan vosita yoki vositalar
tizimi..M. Aleksyuk o‘qitish usulini o‘qituvchi va talabalar o‘rtasidagi birgalikdagi
faoliyat usuli sifatida belgilaydi, bu o‘quvchilarning insoniyatning ijtimoiy
tajribasini o‘zlashtirishi va o‘quvchilarning o‘quv va kognitiv faoliyatida
o‘qituvchini tashkil etish va boshqarishni o‘z ichiga oladi..A. Onischuk o‘qitish
usulini aniqlash uchun ‘‘texnika’’ ning o‘ziga xos tushunchasidan foydalanadi:
‘‘Ta’lim usullari - bu didaktik, ta’lim va rivojlanish maqsadlariga erishishga
qaratilgan o‘quvchilarning pedagogik faoliyatining o‘zaro bog‘liq bo‘lgan
usullarining tartibli tizimi’’.
Pedagogikada o‘qitish usullarining mohiyatini va ularning tasnifini ochib
berish bo‘yicha munozaralar hali ham davom etmoqda. [21; Bilan. 54] ‘‘O‘qitish
usuli’’ tushunchasi organik ravishda quyidagilarni o‘z ichiga oladi: o‘qituvchining
tarbiyaviy ishi (o‘qitish); talabalarning o‘quv va kognitiv faoliyati (o‘rganish);
ta’lim maqsadlariga erishish uchun ularning faoliyatining o‘ziga xos xususiyatlari.
Shunday qilib, o‘qitish usuli - bu bilim, ko‘nikma va ko‘nikmalarni o‘zlashtirishga,
aqliy va jismoniy qobiliyatlarni ko‘p qirrali rivojlantirishga, o‘qitish uchun zarur
bo‘lgan xususiyatlarni shakllantirishga qaratilgan o‘qituvchi va talabalarning
birgalikdagi, tartibli, o‘zaro bog‘liq bo‘lgan faoliyat usullari va usullari. to‘liq
hayot va kelajakdagi professional faoliyat.
35](https://docx.uz/documents/3bbeb6c9-e209-40e4-b38a-8d0cebdd212f/page_35.png?v=1)
![Didaktikada ‘‘ta’lim texnikasi’’ tushunchasi ham keng tarqalgan - didaktik
maqsadlar uchun alohida qadam, metodning ajralmas qismi yoki tafsiloti, ya’ni
qisman tushuncha. Har bir o‘qitish metodi ko‘plab didaktik usullardan iborat
bo‘lib, ular o‘zaro uzviy bog‘liqdir. Muayyan uslubiy vaziyatlarda texnika o‘qitish
metodi vazifasini bajara oladi, aksincha, metod ham texnika bo‘lishi mumkin,
chunki ular o‘zaro dialektik bog‘liqdir.
Masalan, suhbat mustaqil o‘qitish usuli bo‘lib, lekin amaliy
mashg‘ulotlarda o‘qituvchi tomonidan vaqti-vaqti bilan qo‘llanilsa, u amaliy
harakatlar usuliga kiritilgan o‘qitish usuli vazifasini bajaradi. Usul va texnika
teskari bo‘lishi mumkin. Muayyan o‘qitish usuli o‘z nomini berilgan darsda
qo‘llaniladigan etakchi didaktik usullardan oladi. O‘tgan asrning 40-yillarida
pedagogika darsliklarida uch guruhga tasnif berilgan: og‘zaki, ko‘rgazmali va
amaliy. 50—60-yillarda o qitish usullarining tasnifi tarmoqlana boshladi. ʻ
Ko‘pgina didaktikalar (S.P.Petrovskiy, E.Ya.Golant, D.O.Lordkipanidze)
axborotni uzatish va idrok etish manbasini asos qilib oldi va o‘qitish usullarini
og‘zaki, vizual va amaliyga ajratdi. Ch.Kupisevich ham xuddi shunday fikrda.
O‘quv ma’lumotlarini uzatish va idrok etish mantiqiga ko‘ra, S.G. Shapovalenko
o‘qitish usullarini induktiv va deduktivga ajratadi.
Talabalarning kognitiv faoliyatining tabiatiga ko‘ra, M.N. Skatkin va I.Ya.
Lerner quyidagi usullarni belgilaydi: axborot-reseptiv, reproduktiv, ijodiy,
muammoli, qisman izlanish va tadqiqot. Ta’lim ishini boshqarish darajasiga ko‘ra
P.I. Pidkasisti, V.F. Palamarchuk va V.I. Palamarchuk o‘qitish usullarini ikki
guruhga ajratadi: o‘qituvchi rahbarligidagi o‘quv ishlari va talabalarning mustaqil
ishlari.
So‘nggi paytlarda Yu.K.ning tavsiyalariga ko‘ra o‘qitish usullarining eng
mashhur tasnifi. Babanskiy, unda ikkita variant bor: o‘quv va kognitiv faoliyatni
tashkil etish va o‘z-o‘zini tashkil etish usullari, ko‘nikmalarni rag‘batlantirish va
rag‘batlantirish usullari, ta’limda nazorat va o‘z-o‘zini nazorat qilish usullari;
ikkilik o‘qitish usullari. [25; Bilan. 47]
36](https://docx.uz/documents/3bbeb6c9-e209-40e4-b38a-8d0cebdd212f/page_36.png?v=1)
-
O'xshash dokumentlar
- Hoyvonot olamida psixik funksiyalar evolyutsiyasi
- Mikroorganizmlar va kasalliklar mavzusini o’qitishda sog’lom turmush tarzini targ’ib etish
- Umumiy o‘rta va o‘rta maxsus ta’limda o‘quvchilarning insho yozish malakalarini takomillashtirish metodikasi
- Axloqiy tarbiya jarayonida A.Avloniy merosidan foydalanish
- Axloqiy tarbiyada Kaykovusning «Qobusnoma»asaridan foydalanish