Документ

Всего документов: 5844
Число пользователей: 15251

Информация о документе

Цена	20000UZS
Размер	217.0KB
Покупки	0
Дата загрузки	03 Июнь 2025
Расширение	doc
Категория	Экономика

Босим остида қуйиш усули билан полиэтилен асосида хўжалик яшиклари

Қуйилиш системаси-б у каналларнинг мажмуаси бўлиб, полимер
суюқланмаси форма уясига тушадиган мослама. Қуйиш системаси ҳар хил
бўлади, асосий форма-колип элементларидан бири ҳисобланади. Қуйиш
системаси машина цилиндрини қолип билан улаб туриш вазифасини бажаради ва
у оркали колипниътўлдириш амалга оширилади.
Пуркаш жараёнида қолипга бораётган суюқланма ҳарорати ( Т
коришма ) сопло
ҳароратига нисбатан ( Т
сомо ) юкори, бунга сабаб, қовушқоқ оким энергиясининг
тарқалиши (диссипация). Ортиқча қизиш даражаси сопло ва куйиш каналлари
системасидаги босимлар фарқи ( Р
сото , Р
к ) йиғиндисига тўғри пропорционал,
иссиқлик
сиғими ҳамда суюқланма зичлигига тескари пропорционал.
Шаклланиш ички бўшлиғида босимнинг пасайиши суюкланма берилган
жойдан узоқлашиши билан боғлиқ.
Шакл ичида термопласт суюкланмани ҳаракати бор пайтда колип девори
орқали совутиш бошланади, чунки суюқланма харорати колип ҳароратига
нисбатан юкори. Натижада колип девори атрофидан аник бир қалинликда канал
ҳосил бўлади, унинг калинлиги тобора ошиб боради. Литникка яқин жойда форма
деворига ёпишган полимер қалинлиги ўзгармайди, сабаби қолипга кираётган
суюқланма ҳарорати юқори бўлади.
2.3.Босим остида қўйиш усули билан хўжалик буюмлари
ишлаб чиқаришда хомашёларнинг сарф баланси
Ишлаб чиқариш қуввати 125 дона / йилига тенг бўлган босим остида қуйиш
усули билан ПЕ асосидан “Хўжалик яшиклари” (мева солиш учун идиш) моддий
балансини ҳисоблаш.
Завод кўрсаткичлари бўйича 1 дона Хўжалик яшик 240 гр вазнга эга.“
Хўжалик яшик” нинг оғирлиги
м = 24 0 гр
сикл т = 30 сек
1 дона — 24 0 гр
125 — х
17

Хулоса
Менинг Курс лойиҳа ишим мавзуси хозирги кунда ўта долзарб бўлиб, унинг
эчимини топиш эса янада масъулиятли масалалардан бири бўлиб ҳисобланади.
Мен ўзимнинг битирув малакавий ишим мавзусини ёритишда барча
маълумотлардан фойдаландим: жумладан, малакавий амалиёт даврида ишлаб
чиқариш корхоналаридан олинган маълумотлар, технологик қурилмаларнинг
чизмалари, уларнинг ишлаш принциплари, техник тавсифлари, хом-ашё ва тайёр
маҳсулотларнинг тавсифлари, ишлаб чиқариш корхоналарида ҳосил бўладиган
чиқиндилар ва уларни қайта ишлаш усуллари, интернет маълумотлари ва
бошқалардан фойдаландим. Ушбу маълумотларга таянган ҳолда «Босим остида
қўйиш усули билан полиэтилен асосида хўжалик яшиклари олиш технологик
линиясини такомиллаштириш» номли битирув малакавий ишини бажардим.
Натижада танланган технологияга мос келадиган технологик режимлар баён
қилинди ва ортиқча сарф-харажатларга ёъл қўйилмади.
Мен бажарган Курс лойиҳа ишда кириш, умумий қисм, технологик қисм,
иқтисодий қисм, меҳнат муҳофазаси, атроф-муҳит муҳофазаси, хулоса,
фойдаланилган адабиётлар руйхати, иловалар келтирилган.
Технологик қисмда маҳсулот ишлаб чиқариш технологияси, конкрет
турдаги маҳсулотлар учун тегишли технологик, механик, иссиқлик ва бошқа
ҳисоблар, уларнинг таҳлили, асосий қурилмалар ҳамда моддий баланс ҳисоблари
келтирилган. Чизмаларда асосий ишлаб чиқариш технологик линияси, асосий
қурилма ва унинг қирқимлари, шунинг билан биргаликда иқтисодий кўрсаткичлар
жадвали берилган. Ишлаб чиқариш жараёнида эътиборга олиниши керак
бўладиган меҳнат муҳофазаси ва атроф-муҳит муҳофазаси, иш жараёнида
ажралиши мумкин бўлган зарарли технологик чиқиндилар ва уларни олдини
олиш чоралари берилган.
21

ПЕ учун умумий йўқотишлар сони:
∑К
ПП =К
1 +К
2 +К
3 +К
4 +К
5 =5.58+14.7+20.58+8.82+5.88=55.06
Хамма йўқотишлар 55.06кг
СК (суперконцентрат) учун йўқотишлар ҳисоби
1) Транспортларда олиб ўтилган вақтдаги йўқотишлар (қайтмас)
К
1 = 0, 02 %
0,3552 т/й — 100 %
х — 0,02 % х = 0,000 71 т/й
2) Қуритишдаги йўқотишлар К
2 = 0, 00 5 %
3.552 т/й — 100 %
х — 0,00 5 % х = 0,000 17 т/й
3) БОҚ машинасидаги йўқотишлар К
3 = 0, 07 %
3.552 т/й — 100 %
х — 0,0 7 % х = 0,00 2 т/й
4) Майдалагичдаги йўқотишлар К
4 = 0, 0 3 %
3.552 т/й — 100 %
х — 0,0 3 % х = 0,0 0106 т/й
5) Аралаштиргичдаги йўқотишлар К
5 = 0, 02 %
3.552 т/й — 100 %
х — 0,0 2 % х = 0,000 71 т/й
ΣК = =К
1 +К
2 +К
3 +К
4 +К
5 =0,000 71 + 0,000 17 +0,00 2 +0,0 0106 + 0,000 71=0.0051 т/й
Жами: йўқотишлар ПП ва СК
Σ
йўқ. = ΣК+ ΣК
ПП = 0.2523+ 0.0051 = 0.2574 т/й йўқотилади.
30 т/й + 0,004765 т/й = 30,004765 т/й
“Хўжалик яшик” нинг оғирлиги
1 дона — 240 гр
Сикл — 30 сек
Демак:
1 минутда – 2 дона
1 соатда 60 мин – х
19

А
0 - намунанинг бошланғич кўндаланг кесими, мм 2
.
Узайиш (е) фоизларда куйидаги формуладан аниқланади, максимал юкланганда
нисбий узайиш (£-
рм )
Узилишдаги нисбий узилиш(£г
рр ) қуйидагича аниқланади:
А 1
мух - узилиш вақтида намуна узунлигини ўзгариши, мм;
/
0 -намуна узунлигини бошланғич қиймати, мм
п - намуна оғирлиги, г.
Синовларни ўтказиш
Синов учун 0,2-5,0 граммли намуналар ^олинади. Намуна массаси аниқланади.
Ўлчов 0,0001 гача аниқликда бўлиши лозим.
Ишчи суюклик тўлдирилган стакан тарози палласига қўйилади. Синалувчи
намуна сим ёрдамида тарози палласига осилади. Сўнгра намуна асталик билан
суюқликка туширилади, бунда намуна стакан тубига, деворига тегмаслиги, ҳаво
пуфакчаси бўлмаслиги лозим. Бу билан молекуляр масса М
2 аниқланади. Агар
суюқликдаги намуна сузиб чиқса, яна юк осилади.
Намуна подвескадан олинади, подвеска суюқликли стаканга туширилади, тортиб
олинади ва М
3 масса аниқланади.
Тортиб олинган суюқлик огирлиги М
с куйидаги формула орқали аниқланади:
М
С = М , - ( М
2 - М
3 )
бу ерда М, - намунанинг ҳаводаги огирлиги, г;
М
2 - намунанинг суюқликдаги огирлиги, г;
М
3 - суюқликдаги юк оғирлиги, г.
Синалаётган намуна зичлиги ( р 1 ) г/см 3
да қуйидаги формула орқали аниқланади:
Формани суюқланма билан тўлдириш аниқ бир ҳажмда хом ашёни
тайёрлангандан ва қолип ёпилгандан кейин бошланади, бу ҳолат ҳосил бўлган куч
таъ^ирида (гидроцилиндрда) пуркаш тугунчасида содир бўлади.
П уркаш тугунчасида ҳосил бўлган куч таъсири остида шнек олдинга қараб
ҳаракат қилади ва сопло қуйиш канали системаси орқали суюқланма ко ципни
и чки юзасига узатилади, чунки шнекдаги босим қолипдаги босимга нисбатан
юкори.
16

- қолипдаги босим (Рф);
- буюмни шаклланишида босим остида ушлаб туриш вақти (Т
уш ), совутиш
вақти (Т
сов ) ёки термореактив материалларни қотиш вақти (т
К от)
5

Мавзу: Босим остида қуйиш усули билан полиэтилен асосида хўжалик
яшиклари олиш технологик линиясини такомиллаштириш
( Q = 125дона/сутка).
Mundarija:
Kirish
I.Asosiy qism
1.1. Босим остида қуйиш усулининг т ехнологик жараён и
II . ТЕХНОЛОГИК ҚИСМ:
2.1. Термопласт полимсрми босим остида қуйиш усули билаи буюм
олиш технологияси
2.2. Moddiy balans
2.3.Issiqlik balans
Xulosa
Foydalanilgan adabiyotlar
1

х = 120 дона / соатига
Смена 8 соат бўлса
8 соат – х
1 соат – 120 дона
х =960 дона / с менад а (1 кунда)
8 соатда-960 дона
Агар бир дона БОК машинаси 3 сменалаб ишласа
Жаъми иш куни 365 – 52 – 49-8 = 256 кун иш кунини ташкил этади.
Бир йилда корхона 3 сменада (24 соат) ишлаганда 1 та Босим остида қуйиш
машинаси:
256 кун х 3 = 768 кун ичида берилган маҳсулотни бемалол ишлаб чиқара
олар экан.
20

асослари бир бирига тўгри келади. Ц ринц ипиал фарқи, шаклланиш жараёни жуда
ўтади, шунинг учун суюлтирма қолипга жуда катта тезлик билан юборилади ва
колипда макромолекула ориентацияси содир бўлади, натижада қўшимча ҳарорат
пайдо бўлади. Шунинг учун тайёр буюмнинг ҳажми ва зичлиги босим остида
ушлаб туриш вақти тугалланишига қараб қолипни ички бўшлигидаги ўртача
ҳарорат ва босим билан аниқланади.
Босим остида ў шлаб туриш
Қолип суюқланма билан тўлгандан кейин унинг совуши бошланади.
Натижада суюқланма зичлиги ортади, ҳажми камаяди. Шунинг учун қуйиш
системаси орқали қўшимча порция суюқлик берилади, босим қўшимча суюқланма
туфайли қолипда кериклича ушлаб турилади.
Босим остида ушлаб туриш литник каналидаги суюқланма совиш ҳисобига
котишгача давом этади. Босим остида қанча кўп ушланса, шунча буюм
шаклланиш даврида киришиши кам бўлади. Демак, киришиш жараёни литник
ўлчамига, суюкланмани қолипдаги ҳароратига, полимерни иссиқлик физик
хоссаларига боглиқ..
Демак, қолипни босим остида ушлаб туриш учун босим қийматини тўғри
танлаш Ълозим. Агар босим тўгри танланган бўлса, совитиш натижасида
шаклланиш бўшлигида колдиқ босим бўлади.
Буюмни совутиш жараёни одатда суюқланмани пуркаш вақтида
бошланади, лекин босим остида ушлаб туриш вақти “вақт рельеси” орқали
белгиланади.
Совутиш жараёнида буюм девори қалинлигига қараб
макромолекулаларнинг ҳар хил даражада ориентацияси мавжуд бўлади, ҳамда
қолдиқ кучланиш пайдо бўлиши мумкин. Бу буюм сифатига салбий таъсир этиши
мумкин. ~~
Қолипнинг очилиши ва буюмни чиқариб олиш.
Совутиш босқичи тамом бўлгандан сўнг қолип очилади. Қопнинг
ҳаракатланувчи қисми икки қисмдан иборат: ҳаракатланувчи ва цилиндрга
8

/
Маҳсулотни тайёрлаш
Технологик тартиб параметрларнинг ҳар қайсиси_алоҳида эксперимент
ўтказиш йўли билан аниқланади. Барча параметрлар тайёрланадиган
маҳсулотнинг материалига, платформнинг конструкциясига, маҳсулотнинг катта
ёки кичиклигига боғлиқ.
Маҳсулотларни аниқлаш пайтида қуйидаги жараёнлар содир бўлади:
- Материал цилиндрида хом ашёни иситиш; суюқлик юбориш, платформ
бўшлиғини тўлдириш ва босим остида ушлаб туриш; материални шаклга
келтириб совутиш, маҳсулотни Ъшаклга келтириш давомийлиги. Маҳсулот
совуганидан кейин платформа очилади ва маҳсулот платформдан олинади. Бу
ҳаво босими остида ёки бошқа усуллар ёрдамида амалга оширилади.
Маҳсулотни тозалаш
Маҳсулотни тозалаш, тайёрлаш учун зарур қопларда уларни ювиш, ишлов
бериш муҳим роль ўйнайди. Усти тозаланади ва қисқичлар ёрдамида ёки бошқа
шунга ўхшаш асбоблар ёрдамида кесилади. Бундай вазифаларни бажаришда ўта
чаққон ва ҳушёрлик талаб қилинади.
Асосий жиҳозни танлаш
Маҳсулотни қолиплаш қуйиш машиналарида олиб борилади. Қуйидаги
машиналарни танлаб оламиз. , п
2 . 1 .1 - жадвал
№ Номланиши ўлчов КМК
1. Шнек диаметри мм 60
2. Суюқлик юбориш эффекти см 2
904
3. Босим см^ 723
4. Шнек бориши бар 1665
5. Плита бориши мм 320
6. Максимал бориш мм 620
7. Пресс форма баландлиги мм 1320
8. Плиталар ўлчами (стандарт оптимал) мм 880/880 *
9. Плиталар оралиги (стандарт мм 565/565
10. Платформанинг максимал мм 1080
11. Қисиш кучи
т 264,6
12. Қўйиб юбориш кучи Т 17,6
14

тутилаётгани, замонавий асбоб-ускуналар харид қилиш харажатлари умумий
капитал қўйилмалар ҳажмининг камида 46% ини ташкил этаётганини қайд этиш
даркор.
2011 йилда 35 тадан ортиқ йирик ишлаб чиқариш корхонасини қуришни
якунлаш ва фойдаланишга топшириш вазифаси қўйилмоқда. Шулар қаторида кўп
ўринли “Мерседес-Бентс” ёъловчи автобусларни ишлаб чиқаришни ўзлаштириш,
Муборак газни қайта ишлаш заводи ва “Шўртаннефтгаз” унитар шуъба
корхонасида 400 минг тонна суюлтирилган газ ва газ конденсати ишлаб
чиқариладиган қурилмаларни ўрнатиш, Олмалиқ ва Навоий комбинатларининг
корхона ва ишлаб чиқариш қувватларини техник қайта жиҳозлаш, Бекобод
металлургия комбинатини модернизация қилиш ва бошқа ўта муҳим лойиҳаларни
амалга ошириш кўзда тутилмоқда.
Бугунги кунда, дунёнинг кўплаб мамлакатларида давлат қарзининг ортиб
бориши билан боғлиқ муаммолар сақланиб қолаётган бир шароитда,
Ўзбекистонимиз четдан қарз олиш бўйича пухта ўйланган сиёсат олиб бориши
натижасида давлатимиз қарз ҳажмининг улушини нисбатан паст даражада ушлаб
қолишга ва ўз мажбуриятларига тўлиқ жавоб берадиган мамлакат сифатида
барқарор обрў-эътиборини сақлаб қолишга эришди. Ўзбекистоннинг жами ташқи
қарзлари миқдори ялпи ички маҳсулотга нисбатан 16,0 фоиздан ошмагани, бу
кўрсаткич эса халқаро мезонлар бўйича “ўртачадан ҳам кам” даражада
баҳолангани буни исботлаб бермоқда.
Шўртангаз-кимё мажмуасида 17 хилдан ортиқ ортиқ полиэтилен маркалари
ишлаб чиқарилмоқда,жумладан хўжалик яшиклари олишга мўлжалланган. Бу эса
полимерларни қайта ишлаб улардан буюм олишда хом-ашёни четдан сотиб
олишни олдини олади ва ишлаб чиқариш унумдорлиги оширишга ёрдам беради.
Хўжалик яшиклари пластмассаларни қайта ишлаш маҳсулотлари ичида етакчи
ўринга эга.
Ҳозирги кунда ҳар-хил турдаги хўжалик яшиклари мавжуд бўлиб,
жумладан хўжалик яшиклари ишлаб чиқариш саноатининг асосий ҳажмини
полиэтилендан олинган хўжалик яшиклари ташкил этади.
3

ҳарорат бир текис масса бўйлаб тақсимланади, зичлик, қовушқоқлик бир хил
қийматга эга бўлади.
Пластикация шароитини шундай танлаш керакки, у сезиларли полимерни
парчаланишига олиб келмаслиги керак.
Технологик жараён учун иситиш икки манба орқали амалга оширилади:
цилиндрни ташқаридан мосдама оркали иситиш ва ишқаланиш кучини (цилиндр
ичида материални Ъдеформацияланиши туфайли) иссиқликка ўтиши оркали.
Суюқланманинг ҳарорати шу суюкланманинг қовушқоклигини таъминлаб
бериши лозим, чунки суюқланма колипни тўлдириши билан полимер
деструкцияга учрамаслиги керак. Одатда суюқланмани керакли қовушқоқлик
ҳарорати аморф полимер учун шишаланиш ҳароратидан 100-150°С юқори бўлади.
Кристалл полимер учун юмшатилиш ҳарорати бир қанча юкори кўрсаткичларга
эга бўлганда эришилади. Максимум ҳарорат полимер деструкцияси ҳароратидан
30-40°С кам бўлиши тавсия этилади.
Маълумки, ҳароратни ошиши билан суюқланмани иссиқлик тургунлиги
камаяди, демак пластикация цилиндрида маълум ҳароратда материални бўлиш
вакти суюкланмани термотурғунлик вақтидан ортиқ бўлиши мумкин эмас.
Шнек орқали босим билан юборилган суюқланма ёпиқ соплода меъёрлаш
зонасида йигилади ва материалнинг босими ортиши туфайли шнек орқага караб
кетади. Шнекнинг орқага кайтиш тезлиги пуркаш қисмидаги акс босим орқали
ростланади. Акс босим қанча кўп бўлса, суюқланманинг тезлиги ҳам шунча
ортади ҳамда унинг ҳарорати бир хил бўлади. Акс босимни ортиши билан
меъёрлаш зонасида материалнинг ҳарорати ортиши силжиш деформацияси
ҳисобига бўлади. Шуни эътиборга олиш лозимки, акс босимни кўпайиши билан
қуйиш машинасининг пластикацион унумдорлиги камаяди, шунингдек вакт
бирлиги ичида материални суюқ ҳолатга ўтказилишш ҳам камаяди.
Шаклни ички бўшлиғига кираётган материалнинг массаси қуйиш циклини
бошидан то охиригача (босим остида ушлаб тургунча) литникдаги полимер қотиб
бўлгандан кейин ҳам ўзгармйди.
Босим остида куйиш усули билан экструзия усулининг физик-кимёвий
7

1 УМУМИЙ ҚИСМ:
Босим остида қуйиш усулининг т ехнологик жараён и
Босим остида қуйиш усулида термопласт полимерлардан буюмлар олинади.
Босим остида қуйиш усули махсус автоматлашган шнекли қуйиш
машиналари орқали амалга оширилади. Қуйиш машиналарига хар хил
конструкцияга эга бўлган махсус қуйиш қолиплари ўрнатилади.
Қуйиш машинасининг цилиндрига бункердан доначалар (гранула) ҳолидаги
полимер тушади. Цилиндр доим иситиб турилганлиги учун полимер аввал
юмшаб, сўнгра қовушқоқ- оқувчан суюқликка айланади. {Шнеклар ёрдамида
босим туфайли соплодан (конуссимон найча) ўтиб, совитилиб турадиган қолипга
келади. Қолип ичидаги бўшлиқни тўлдириб, полимер тезда қотади ва шнек орқага
қайтиши билан қолип очилиб автомат равишда буюм ундан чиқиб кетади.
Шундан сўнг босим остида қуйиш цикли яна такрорланади. Бу усул унумли ва
юқори натижа бериши билан характерланади, чунки материалларнинг
қиздирилиши шаклдан-қолипдан ташқарида бўлади, қуйилган маҳсулот энг
юқори, аниқ ўлчамларда олинади.
Босим остида қуйиш машинаси асосан икки қисмдан иборат:
1) Пластикация механизми;
2) Шакл бериш механизми.
Биринчи қисм материалларни дозировка учун, иккинчи қисм эса куйилиш
шаклини ҳосил қилиш учун хизмат қилади.
Қ ў Ъйиш машинасини асосий классификация параметрларига куввати ёки
ҳажм юборилиши киради; битта қуйилмага кетадиган материал (см 3
) бирлигида
белгиланади. Технологик жараённинг асосий параметрларига куйидагилар
киради:
- суюкланмани ҳарорати (Т
р );
- колип ҳарорати
-(Т ф);
- қуйиш босими -
(Р
к );
4

АДАБИЁТЛАР
1. Шавкат Мирзиёэв “Танқидий таҳлил, қатъий тартиб-интизом ва шахсий
жавобгарлик – ҳар бир раҳбар фаолиятининг кундалик қоидаси бўлиши
керак”. Тошкент: «Ўзбекистон», 2017. - 104 б.
2. Ислом Каримов “Мамлакатимизни демократик янгилаш ва модернизация
қилишга қаратилган тараққиёт ёълимизни қатъият билан давом эттириш – бош
мақсадимиздир”, Тошкент, “Ўзбекистон”, 2014 йил, 5 декабрь.
3. Ислом Каримов “Бош мақсадимиз – кенг кўламли ислоҳотлар ва
модернизация ёълини қатъият билан давом эттириш”, Тошкент, “Ўзбекистон”,
2013 йил, 18 январь.
4. И.А. Каримов “Мамлакатимизда 2013 йилда ижтимоий-иқтисодий
ривожлантириш якунлари ва 2014 йилга мулжалланган иқтисодий
дастурнинг энг муҳим устувор ёъналишлари”. 18.01.2014 йил маърузаси.
4. Ислом Каримов “Барча режа ва дастурларимиз Ватанимиз тараққиётини
юксалтириш, халқимиз фаравонлигини оширишга хизмат қилади”, Тошкент –
“Ўзбекистон” – 2011.
5. «Основе технологии переработки пластмасс» под ред. В.Н.Кулезнева и
В.К.Гусева. Москва. «Химия» 2004.
6. «Технология пластических масс». Под ред. В.В.Коршака, Э.В.Кузнетсова и
др. Москва. «Химия» 1987.
7. Гул В.Э., Акутин М.С. «Основе переработки пластмасс». Москва. «Химия»
1987.
8. «Основе технологии переработки пластмасс» Бортников В.Г., Казан, 2000.
9. «Полимерные композиционные материалы» М.Л.Кербер, .М.Виноградова,
Г.С.Головкин и др. под ред. А.А. Берлина. Санкт-Петербург. «Профессия» 2008.
10. «Полимер материалларни синашга оид практикум» Й.М.Мақсудов. Тошкент
кимё-технология институти. Тошкент. «Ўқитувчи» 1984 й.
22

бириктирилган буюм билан чапга силжийди ва махсус мослама ёрдамида чиқариб
олинади. Айрим пайтларда полимер адгезиясини камайтириш учун колип махсус
антиадгезив суюклик билан пуркалади.
Босим остида қуйиш усулини технологик параметрлари
Босим остида куйиш усули билан олинган буюм хоссалари қуйидаги
параметрлар Ъ билан характерланади: зичлик, ички кучланиш кўрсаткичи,
материал структураси (аморф ёки кристалл). Шуни назарда тутиш лозимки, буюм
хоссасига қуйиш жараёнида содир бўладиган деструкция ёки сақланиш
реакциялари ҳам таъсир кўрсатади.
Дефектлар келиб чиқиш сабаблари:
1. Кам қуйиш-дозировкани аниқ олмаслик, паст босим^бўлиши, модда ва қолип
ҳароратининг тўгри келмаслиги; бартараф этиш учун дозани ошириш, пуркалиш
ҳароратини ошириш, колипни иситиш, соплони тозалаш керак.
2. Қискариш-сачратиш (пуркаш) нинг босими паст, модда ва қолип ҳарорати
юкори, қолипдаги маҳсулотнинг қотиши билан тўлдириш тўхтаб қолади;
бартараф этиш учун пуркаш босимини ошириш, босим остида ушлаб туриш
вақтини кўпайтириш лозим.
3. Грат-пуркалиш дозаси катта, модда ҳарорати юқори, пуркалиш босими ва
тезлиги юқори; бартараф этиш учун дозани камайтириш, модда ҳароратини
камайтириш, босим ва пуркалиш ҳароратини камайтириш керак.
4. Маҳсулотни қолипдан чиқариш қийинлиги-модда ҳарорати юқори, қолип,
маҳсулот ва пуркалиш босими катта; бартараф этиш учун модда ҳароратини
камайтириш, совутиш вақтини кўпайтириш, сачратиш босимини камайтириш
лозим.
5. Ғадир-будирлик-литник ёки ёриқли, модда қисқариши юқори, модда ва қолип
ҳарорати юқори; бартараф этиш учун моддани алмаштириш, модда ва қолип
ҳароратини камайтириш лозим.
6. Маҳсулотда пуфакчалар ҳосил бўлиши-модда нам, пуркалиш дозаси кам,
пуркалиш босими паст, модда ҳарорати юқори, пластикация босими паст;
бартараф этиш учун моддани қуритиш, пуркатиш дозасини кўпайтириш, модда
9

г
3 -босим остида ушлаб туриш; г
4 - босимсиз ушлаб туриш; г
5 -қолипнинг
очилиши.
Суюқланмани совутиш пуркаш моментидан бошланади, унда т
сов = г
3 + г
4
г, ва г
5 қиймати жуда кўп эмас, шунинг учун буларни коэффициент ҳисобида
белгилаш
мумкин.
С, =1,1:1,2;
г
2 совутиш вақти 10 -15% ни ташкил этади ёки С
2 = 1,1:1,15, шундай қилиб ц =С,
С
2 ■ т
сов
Ишлаб чикарпшнипг умумин тавсифи
Битирув малакавий ишда хўжалик ва маданий маиший хаётимизда
мўлжалланган маҳсулотларни ишлаб чиқаришнинг технологик жараёни, шу билан
бирга босим остида қўйиш усули билан буюмлар ишлаб чиқаришга мўлжаллаб
бажарилган.
Босим остида қўйиш усули қўйиш намунасининг цилиндрига хом ашёни
иситиш йўли билан уни оқувчан ҳолатга ўтказиб, ундан бирор бир шаклдаги
буюм олишга асосланган. Ушбу усулда пластмасса маҳсулотларининг турли-
туман шаклини тайёрлаш мумкин. Тайёрланадиган маҳсулотлар хўжалик
ҳаётимизда муҳим ўрин тутади. Улардан яшаш жойларини ва умумий хоналарни
безашда, жиҳозлашда кенг фойдаланилади. *
Техник талаблар
Ишлаб чиқариладиган маҳсулот хўжалик ва маданий-маиший
турмушимизга мўлжалланган пластик қоришмадан тайёрланган маҳсулотдир.
Суньий ранглар дарахт, гўллар ва бошка композициялар у ўрнатилган тартиб
асосида тасдиқланган намуна эталонларига ва ҳужжатларига таянган ҳолда
мос келиши шарт.
Технологик жараён босқичларм
Маҳсулотларни босим остида қўйиш усулининг ишлаб чиқаришдаги
11

Босим остида қуйиш машинаси
Маҳсулотни синаш
Синаш учун олинган маҳсулотлар текис юзали пуфакчаларсиз, ёриқсиз ва
бошқа кўзга ташланувчи дефектларсиз бўлиши лозим.
Синашдан олдин намуналарга махсус белгилар қўйилади.
Маҳсулот намуналари қалинлиги ва кенглиги уч жойидан ўлчанади.
Олинган қийматлардан ўртача арифметик катталиклар, ундан эса бошланғич
кўндаланг кесими юзаси аниқланади. Қалинлиги ва кенглиги максимал ва
минимал киймати 0,2 мм дан катта бўлса, бу намуналар синалмайди/£}
Намуналар синов машиналарида қўйилган белгиларидан қистирилади,
қисқичлар намуна синов давомида силжиб кетмаслиги учун беркитилади.
Синов давомида маҳсулотнинг оқувчанлик чегараси вақтидаги юк ва
чўзилиши ўлчанади, ёки намуна бузилиб кетиши вақтидаги максимал юк
оғирлиги ўлчанади.
Мустаҳкамлик қиймати мПа да (Н/мм 2
) да қуйидаги формула ёрдамида
аниқланади, узилишдаги мустаҳкамлик (б
РР ) (сегма)
Ғ
рр - намуна узилишига сабаб бўлган юк оғирлиги, Н; Машина тури ўлчов КД 100
1. Ёниш кучланиши КН 1000
2. Ёпиқ ҳолатда ушлаб туриш кучи кг 1100
3. Инструментни очиш йўли мм 350
4. Ускунанинг баландлиги мм 200/400
5. Колонкалар орасидаги тирқиш мм 400/400
6. Қуйма маҳсулотнинг максимал огирлиги Г
Р 195
7. Цилиндрни иситиш учун ўрнатилган қувват кВт 10,8
8. Оғирлиги кг 3600
9. Совутиш суви сарфи киришишдаги ҳарорати
15 и
С да (пресс-формани совутишсиз) м 3
/с 0,35
15

технологик жараёни қуйидаги босқичлардан иборат:
Полимер композицияни тайёрлаш.
Асосий хом ашё ва қўшимча компонентлар полимер композиция учун
марказий омбордан қориштириш майдончасига келтирилади.
Зарур пайтларда бўялган полимер композиция тайёрлаш учун иш
қориштириш мосламаларида олиб борилади. Қориштириш мосламасига
полимер ва бўёк берувчи воситалар ўлчаниб солинади ва 15-20дақиқа
мобайнида бир хил ранг ҳосил бўлгунга кадар аралаштирилади.
Тайёр композиция кейинчалик ҳаракатланувчи бункерга агдарилади ва
у ердан термопластавтоматнинг юкловчи бункерига ўтказилади.
Композицияни тайёрлашда қориштириш ускунаси тоза бўлиши керак. Ташқи
муҳит таьсири остида сақланаётган ёки тайёрланаётган композиция
ифлосланмаслиги шарт.
Хом ашё ва компонентлар куйидаги тарозиларда тортилади:
РИ - Зг/134, ГУ25-06, 2052-82, /77-200. ИИИ 13 7У50-16-13, 91 ПРН -20г/13.
Қайтар чиқиндилар озиқ-овқат билан контактда бўлмайдиган
маҳсулотлар«ишлаб чиқаришда бирламчи хом ашёга қўшиб юборилади.
Термопластавтоматни ишга тайёрлаш
Термопластавтоматни ишга тайёрлаш шундан иборатки, бунда
материал цилиндри ишга тушиши ҳолатига кадар қизитилади.
Фойдаланишдан олдин механизм ва асбобларда камчилик йўклигини,
прессформа тўғри ўрнатилганлигини бир кўздан кечириш лозим.
Термопластавтоматнинг созлиги, прессформанинг тўгри ўрнатилганлигини
назорат қилиш ва операцияни бажариш йўллари “Термопластавтоматдан
фойдаланиш ва бошқариш” тизимига мос бўлиши керак.
а) Ишга киришишдан аввал иш ўрнини яхшилаб кўздан кечириш лозим.
Зарур ҳолаатда хавфсизлик техникасининг ўрнатилган тартиби асосида
назорат ўлчов асбобларини ва аппаратларини созлаш керак;
б) Ташқи кўрик асосида назорат ўлчов асбобларини ва аппаратларини
12

Х = 30000 кг
Демак: 125 дона Хўжалик яшик ишлаб чиқариш учун 30000 тонна хом-
ашё сарф бўлар экан.
Бундан : 98 % – ПЕ
2 % - СК (суперконсетрат)
100 % — 30000 х = 29400 ПЕ
98 % — х
100 % — 30000 х = 600 СК
2 % — х
ПП учун йўқотишларни ҳисоблаймиз.
1. Транспортларда олиб ўтилган вақтдаги йўқотишлар (қайтмас)
К
1 = 0, 002 %
29400 — 100 %
х — 0,02 % х = 5 , 88
2. Қуритиш вақтидаги йўқотиш ( қайтмас )
К
2 = 0, 00 5 %
29400 — 100 %
х — 0,00 5 % х = 14,7
3. Босим остида қуйиш вақтидаги йўқотиш (қайтар)
К
3 = 0, 07 %
29400 — 100 %
х — 0,07 % х = 20,58
4. Майдалагичдаги йўқотишлар (қайтмас)
К
4 = 0, 0 3 %
29400 — 100 %
х — 0,0 3 % х = 8 , 82
5. Аралаштиргичдаги йўқотиш (қайтмас)
К
5 = 0, 02 %
29400 — 100 %
х — 0,02% х = 5.88
18

II . ТЕХНОЛОГИК ҚИСМ:
2.1. Термопласт полимсрми босим остида қуйиш усули билаи
буюм олиш технологияси
Термопласт полимерларни босим остида қуйиш икки режимда олиб
борилади: интрузия ва инжекция.
Интрузия режимида суюқланма аста-секин қолипга айланиб турган шнек
орқали узатилади ва қолипни 70-80% тўлдиргунга кадар шнек айланма
ҳаракатда бўлиб туради, колган қисми эса шнекни олдинга. қараб ҳаракати
натижасида колипга пуркаш йўли билан узатилади. Инжекция режимида эса
шнекни айланиши фақат материал фазасини йиғилиши ва уни пластикация
қилиш^машинанинг инжекцияси цилиндрида ўтказилади.
Суюқланмани қолипга узатиш шнекни олдинга қараб ҳаракатга келиши
ҳисобига амалга оширилади. Интрузия режими йирик габаритли ва қалин
деворли буюмлар олишда қўлланилади. Инжекция режими интрузияга
нисбатан кенг тарқалган усул ҳисобланади.
Босим остида қуйиш усули учун асосан термопластлар гранула ҳолатида
бўлади, унинг ПТР (суюқланмани окиш чегараси) кўрсаткичи-2-30 г/10мин
гача ишлатилади.
Кам окувчан (2-7 г/10мин) бўлган полимерлардан буюм олиш мумкин,
лекин бу кўрсаткичга эга бўлган термопластларга юкори ҳарорат бериш
лозимлигини талаб қилинади, бунда термик деструкция юз бериши мумкин.
Босим остида қуйиш жараёни даврий (циклик) боскичлардан иборат: хом
ашёни қуйиш машинаси пластикацион цилиндрига юклаш ва суюқланмани
тайёрлаш (пластикация); қолипни жипсланиши ва уни суюқланма билан
тўлдириш; қолипни босим остида ушлаб туриш; босимсиз ушлаб туриш;
қолипни очилиши ва буюмни олиниши.
Хом ашёни куйиш-қуйиш машинаси устига ўрнатилган устига ўрнатилган
бункер орқали амалга оширилади. Пластикацион цилиндрда материални иситиш
орқали оқувчан ҳолатга ўтказилади, уни зичлаштириб, гомогенланади.
Гомогенлаш деб, массани бир текисда аралаштиришга айтилади, натижада
6

ҳароратини камайтириш, пластикация босимини кўпайтириш керак.
7. Жипсланиш чизиғи, маҳсулотда оқиш излари- ПТР қиймати кичик, пуркатиш
тезлиги ва босими паст, модда ва қолип ҳарорати паст; бартараф этиш учун
моддани алмаштириш,
• пуркатиш тезлиги ва босимини ошириш, модда ва қолип ҳароратини ошириш.
8. Маҳсулотлар кумушранг товланади-модда нам, модда ҳарорати юқори, қолип
ҳарорарти паст, сачратиш тезлиги юқори; бартараф этиш учун моддани
қуритиш, модда ҳароратини камайтириш, қолип ҳароратини ошириш, сачратиш
тезлигини камайтириш керак.
9. Маҳсулот куйган, литник ёнида қора чизиқлар-модда ҳарорати юқори,
сачратиш тезлиги юқори; бартараф этиш учун модда ҳароратини камайтириш,
сачратиш тезлигини камайтириш керак.
10. Юза рельефлиги-модда ва қолип ҳарорати паст, сачратиш босими кичик;
бартараф этиш учун модда ва қолип ҳароратини ошириш, сачратиш босимини
кўтариш, доза вактини кўпайтириш керак.
Босим остида қуйиш машинасинпнг технологик характсристикаси
1. Машинанинг иш унумдорлигини қуйидаги формула билан аниқлаш
мумкин:
С = 3,бг / τ
ц , кг/соат; бу ерда г - куйма массаси; τ
ч -цикл вақти.
2. Қуйиш қолипининг ҳарорати қуйиш ҳароратига боғлиқ ва унинг кўрсаткичи
тажриба орқали белгиланади; масалан, ПП учун
τ ц= τ 1 + τ
2 + τ
3 + τ
4 + τ
5
бу ерда: г, -форма (қолип) ни ёпиш вақти; г
2 - соплони яқин келтириш ва пуркаш; № ПТР ПП 5-30
1. Қуйиш ҳарорати 200-280
2. Қолип ҳарорати 40-70
3, Қуйиш босими, мПа 80-140
2. Цикл давомийлиги-технологик талабларга қараб белгиланади:
10

мавжудлигини аниқлаш^
4- в) Прессформанинг тўгри ўрнатилганлигини ва мустаҳкамлигини текшириш;
г) Материални юклатиш майдонига музлатиш сувини қўйиб юбориш;
д) Материал цилиндрида иссиқлик ҳароратини аниқлаш;
е) Электр двигателни ёқиш ва прессформа механизмининг керакли режимида
ишлашини текшириш;
ж) Тайёр, зарур ҳолатда куритилган маҳсулот, яъни композиция бункери
юклатилади;
з) Керакли ҳароратга кадар материал цилиндри исиганидан сўнг материал
микдорини олиш лозим ва барча зарур технологик параметрларни ўрганиб
чиқиш лозим.
13

КИРИШ
Айни вақтда иқтисодиётни бошқариш, уни модернизация ва
диверсификация қилиш борасида кейинги пайтда турли вазирлик ва идоралар
томонидан ёъл қўйилаётган камчилик ва нуқсонлар очиқ ва холис танқид
қилиниб, уларни бартараф этиш бўйича амалий таклифлар илгари сурилган.
Турли соҳалардаги мавжуд улкан имконият ва захираларни тўлиқ ва самарали
ишга солишга жиддий эътибор қаратилган”. Шунингдек мамлакатимизни
ижтимоий-иқтисодий ривожлантириш бўйича 2017 йилга мўлжалланган устувор
ёъналишлар, жаҳон бозорида рақобат кучайиб бораётган ҳозирги мураккаб
вазиятда иқтисодиётга хорижий инвестициялар, замонавий технологияларни
жорий этиш билан боғлиқ муҳим вазифалар маърузада батафсил кўрсатиб
берилган [1].
Ҳозирги кунда Ўзбекистон республикасида биринчи президенти Ислом
Каримов маърузаларсига ҳамоҳанг равишда фан ва техниканинг турли
тармоқларини такомиллаштиришга алоҳида эътибор қаратилмоқда. Кўзда
тутилган мақсадларга эришиш учун моддий куч ва воситаларни марказлаштириш,
кимё фани ютуқларидан фойдаланиб, чиқиндисиз технологияга ўтган ҳолда қайта
ишлашнинг барча соҳаларида юқори сифатли маҳсулот олишга эришиш талаб
этилади.Кейинги ўн йилда, яъни 2000 йилга нисбатан таққосланганда, 2010 йилда
мамлакатимизда ялпи ички маҳсулот қарийб икки баробар, аҳоли жон бошига
ҳисоблаганда эса 1,7 баробар ошди.
Айни пайтда биз ўз вақтида танлаб олган иқтисодий тараққиёт моделининг
нақадар тўғри эканини ва амалда ўзини тўла оқлаганини ҳаётнинг ўзи яна ва яна
тасдиқлаб бермоқда.
Ишлаб чиқаришни модернизация қилиш, техник ва технологик қайта
жиҳозлаш, иқтисодиётнинг этакчи тармоқларини жадал янгилаш биз учун энг
муҳим устивор вазифа сифтида изчил давом эттирилади.
Бу хусусда гапирганда, 2011 йилда иқтисодиётга жалб этиладиган барча
инвестицияларнинг 36,4% дан ортиғини саноатни модернизация қилиш ва
технологик янгилаш дастурларини амалга оширишга ёъналтириш кўзда
2

Босим остида қуйиш усули билан полиэтилен асосида хўжалик яшиклари

Купить