Документ

Всего документов: 5844
Число пользователей: 15251

Информация о документе

Цена	30000UZS
Размер	1.6MB
Покупки	2
Дата загрузки	13 Апрель 2025
Расширение	docx
Категория	Экономика

Bozor iqtisodiyotida davlatning narx siyosati va inflyatsiyaga qarshi siyosati

farovonligiga bir vaqtning o'zida ikki yo'nalishda - jamg'arma va joriy iste'mol
orqali salbiy ta'sir ko'rsatadi, ya'ni inflyatsiyaning ijtimoiy-iqtisodiy oqibatlari,
birinchi navbatda, daromadlarning o'zgarishi bilan bog'liq . Daromadlarni
xususiy sektor va davlat o‘rtasida, ishlab chiqarish ishtirokchilari va transfert
to‘lovlarini oluvchilar o‘rtasida, mehnat va kapital o‘rtasida qayta taqsimlash
mavjud.
Xususiy sektor va davlat o'rtasida daromadlarni qayta taqsimlash inflyatsiya
solig'ini to'lash bilan bog'liq.
Agar davlat byudjeti taqchilligi mavjud bo'lsa, uni qoplashning har qanday
usuli muqarrar ravishda inflyatsiyani keltirib chiqaradi. Uchta mumkin bo'lgan yo'l
bor: defitsit markaziy bank tomonidan pul emissiyasi orqali qoplanadi, bu esa
tovarlar bilan ta'minlanmagan, muomaladagi ortiqcha pul massasini oshiradi.
Ikkinchidan, defitsit markaziy bankdan davlat qarzi hisobidan qoplanadi. Byudjet
taqchilligini qoplashning uchinchi usuli - davlatning davlat obligatsiyalarini
chiqarish orqali fuqarolar, alohida firmalar va tijorat banklaridan kredit olishi.
Pulni chop etish orqali davlat xarajatlarini moliyalashtirish to'g'ridan-to'g'ri
soliqqa tortishga muqobildir. Hukumatning qo'shimcha pul massasidan olishi
mumkin bo'lgan daromad miqdori real pul bazasi (M) qanchalik kengayganiga va
uning YaIMning necha foizini tashkil etishiga bog'liq.
Pul chop etishdan olingan daromad senyoraj deb ataladi (Fransuz
seigniorage dan tarjimasi: pul chop etish huquqi uchun boj). Biror kishi uchun bu
boshqa soliq - inflyatsiya solig'ini to'lash bilan tengdir. Nima uchun inflyatsiyani
soliq turi deb hisoblash mumkin? Ma'lumki, narxlar oshishi bilan naqd pulning
haqiqiy qiymati pasayadi. Davlat byudjet taqchilligini qoplash uchun yangi
pullarni bosib chiqarsa, bu bilan aholi qo'lidagi eski pullarning qiymatini
pasaytiradi. Shuning uchun inflyatsiya naqd pulga soliq vazifasini bajaradi.
Davlatning inflyatsiya solig'idan olinadigan sof daromadi qo'shimcha
muomalaga chiqarilgan banknotalar qiymati va ularni ishlab chiqarish tannarxi
o'rtasidagi farqga teng bo'lib, bu davlatga deyarli hech qanday xarajat qilmaydi.
15

Bozor iqtisodiyotiga ega mamlakatlarda inflyatsiya ochiq, ya'ni tovarlar va
xizmatlar narxlarining umumiy darajasi oshadi va pul "arzonlashadi".
Inflyatsiya odatda o'sish sur'ati bo'yicha ham tasniflanadi:
 O'rmalovchi / o'rtacha - yiliga 10% gacha
 Galloping - yiliga 200-300%
 Yiliga giperinflyatsiya > 1000%
Inflyatsiya davrida narxlar turli sohalarda yoki bir xil sanoatning turli toifalarida
turli miqdorlarda va hatto turli yo'nalishlarda o'zgarishi mumkin. Bunday
inflyatsiya muvozanatsiz hisoblanadi. Shunga ko'ra, o'zgarish bir yo'nalishda va bir
xil tezlikda bo'lsa, inflyatsiya muvozanatli deb ataladi. Balanssiz inflyatsiyani
aniqlash va unga qarshi kurashish ancha qiyin, chunki yalpi ichki mahsulot
deflyatori iqtisodiyotning bir tarmog‘ining tez o‘sishi va boshqa tarmog‘ining
kuchli pasayishi hisobiga arzimas darajada o‘zgarishi mumkin.
Bashoratlilikka ko'ra inflyatsiya bashorat qilinadigan va oldindan aytib
bo'lmaydiganlarga bo'linadi. Prognoz qilinadigan inflyatsiya hukumat tomonidan
bashorat qilinishi yoki rejalashtirilishi mumkin. Kutilmagan inflyatsiya ancha
xavflidir, chunki u tovarlar va xizmatlar tannarxining keskin sakrashi bilan
tavsiflanadi va pul muomalasiga, shuningdek soliq tizimiga salbiy ta'sir ko'rsatadi.
Mexanizmga ko'ra, talab va taklif inflyatsiyasini farqlash odatiy holdir. Talab
inflyatsiyasi juda kam miqdordagi tovarlar va xizmatlar bilan bir qatorda juda ko'p
pul mavjud bo'lganda yuzaga keladi. Odatda u quyidagicha davom etadi: yalpi
talab o'sa boshlaydi, tovarlar ishlab chiqarishni ko'paytirishni boshlaydi. Biroq,
resurs tugashiga yaqinlashganda, narx ishlab chiqarilgan mahsulot miqdoridan
tezroq ko'tarila boshlaydi. Yakuniy bosqich - yalpi mahsulotni ko'paytirishning
iloji bo'lmagan va taklif talabga mos kela olmaydigan holat. Aynan shu davrda eng
yuqori narx sakrashi sodir bo'ladi.
Oltin va kumush muomalada bo lgan sharoitlarda Inflyatsiya yuz bermaydi,ʻ
chunki ular boylik belgisi emas, balki real boylikdir. Pullarning zarur miqdori
uning xazinalik vazifasi orqali boshqarib turiladi. Agar tangalar xarid uchun zarur
bo lganidan ortiq bo lsa, ortiqcha pul xazina sifatida to planadi va bunda ular
ʻ ʻ ʻ
7

Inflyatsiyaga qarshi siyosatning asosiy vositalaridan biri pul-kredit siyosatidir.
Davlat muomaladagi pul massasi darajasini tartibga soladi, foiz stavkalari darajasini
nazorat qiladi va inflyatsiyani pasaytirish maqsadlariga erishish uchun moliya
bozorlarida operatsiyalarni amalga oshiradi. Muvozanatli pul-kredit siyosatini
yuritish inflyatsiyaga qarshi siyosatni muvaffaqiyatli amalga oshirishning kalitidir.
Inflyatsiyaga qarshi siyosatning ikkinchi muhim quroli fiskal siyosatdir. Davlat
byudjet jarayonini nazorat qiladi, inflyatsiyaning mumkin bo'lgan manbalarini ushlab
turish uchun xarajatlar va daromadlarni, shuningdek soliq siyosatini tartibga soladi.
Inflyatsiyaga qarshi kurashda davlat xarajatlari va soliq stavkalarini samarali
rejalashtirish va nazorat qilish muhim o‘rin tutadi.
Bundan tashqari, inflyatsiyaga qarshi siyosat tovarlar va xizmatlar narxlarining
o'zgarishi ustidan qattiq nazoratga asoslanadi. Davlat bozorda narxlarning asossiz
oshib ketishining oldini olish uchun narx chegaralarini belgilash, narxlarni
normallashtirish va monopoliyaga qarshi tartibga solish kabi vositalardan
foydalanishi mumkin.
Nihoyat, inflyatsiyaga qarshi siyosat markaziy bank va boshqa nazorat qiluvchi
organlarning faol ishtiroki va hamkorligida amalga oshiriladi. Ular iqtisodiy vaziyatni
kuzatib boradi, inflyatsiyaga ta'sir etuvchi omillarni tahlil qiladi, uni tartibga solish va
nazorat qilish bo'yicha tegishli choralarni taklif qiladi.
Pirovardida, inflyatsiyaga qarshi siyosatning mazmun-mohiyati davlat
tomonidan inflyatsiya o‘sishini to‘xtatish va iqtisodiy tizim barqarorligini ta’minlash
bo‘yicha amalga oshirilayotgan chora-tadbirlar va vositalar majmuasini qo‘llashdan
iborat.
Antiinflyatsiya siyosati har qanday davlatning iqtisodiy rivojlanishi va
barqarorligining asosiy tarkibiy qismlaridan biridir. Muntazam o‘zgarib turadigan
jahon bozori va moliya sektorlarining beqarorligi sharoitida inflyatsiyaga qarshi
siyosatning samarali vositalaridan foydalanish davlat iqtisodiy strategiyasining
ajralmas qismi hisoblanadi.
Inflyatsiyaga qarshi siyosatning asosiy vositalaridan biri pul-kredit siyosatidir.
Mamlakatning markaziy banki foiz stavkalarini belgilash va ochiq bozor
29

ILOVA B
2014 yilda boshqa mamlakatlar tomonidan sanoatining turli sohalariga import
ulushi

45

Axborot bazasi mahalliy iqtisodchilarning ishlariga asoslangan edi, masalan:
Shaxnovich R. M., Brodskiy, B. E., Andrianov V.D. va boshqalar, xorijiy:
Mankiw, N.G., Taylor M. va Rossiya Federatsiyasi Federal Davlat statistika
xizmati.
Kurs ishi kirish, ikki bob, olti paragraf, xulosa, foydalanilgan adabiyotlar
ro‘yxati (22 nom), 2 ta ilova (A, B)dan iborat. Ishning umumiy hajmi 33 sahifani
tashkil etdi.
5

Foydalanilgan adabiyot ro'yxati
1 Antipina, O.N. Makroiqtisodiyot: Darslik / O.N. Antipina, N.A.
Miklashevskaya. - M.: DiS, 2012. - 496 b.
2 Brodskiy, B.E. Makroiqtisodiyot: Yuqori daraja: Ma'ruza kursi / B.E.
Brodskiy. - M .: Magistr, SIC INFRA-M, 2012. - 336 p.
3 Shaxnovich R. M. O'tish davridagi iqtisodiyotda inflyatsiya va
inflyatsiyaga qarshi siyosat; Librocom - Moskva, 2012. - 392 p.
4 [Elektron resurs]: Andrianov V. D. Inflyatsiya: paydo bo'lish sabablari va
uni tartibga solish usullari; Iqtisodiyot - Moskva, 2010. - 184 p. - Kirish rejimi:
http://istina.msu.ru/publications/book/718474/
5 Andrianov V. “Inflyatsiya va uni tartibga solish usullari” // Marketing-
215- No3.
6 [Elektron resurs]: Krasavina L.N. Rossiyada inflyatsiya va inflyatsiyaga
qarshi siyosat: Moliya va statistika, 2014. P.78. - Kirish rejimi:
http://textbook.news/makroekonomika.html
7 Iqtisodiyotni davlat tomonidan tartibga solish: Darslik/I.S. Tsipin, V.R.
Vesnin - M.: NIC INFRA-M, 2015. - 296s.
8 [Elektron resurs]: Sviridov O.Yu. Moliya, pul muomalasi, kredit. Rostov
n/D: Feniks, 2015 yil.
9 Bondar V.A. Makroiqtisodiyot: darslik. Qo'llanma / A. V. Bondar, V. A.
10 Vorobiev, L.N. Novikova. – Minsk: BGEU, 2013. [Elektron resurs]
11 Bulatov, A.S. Iqtisodiyot. /Bulatov A.S./M.: Bek.2012, B.114.
12 [Elektron resurs]: Liferenko Yu.V. Inflyatsiyani maqsadli belgilash,
moliya va kredit nazariyasi va amaliyotiga yangi qarash 2014 yil No 8(584) -
Kirish rejimi: http://www.dilib.ru/journal/articles/56043.php?
sphrase_id=14585821
13 [Elektron resurs]: Perevyshina E.A. Inflyatsiyaning iqtisodiy foiz
darajasiga ta'siri, Moliya va kredit, №9, 2016. - Kirish rejimi:
http://www.dilib.ru/journal/articles/69963.php?sphrase_id=14585821
41

KURS ISHI
Mavzu: Bozor iqtisodiyotida davlatning narx siyosati va inflyatsiyaga
qarshi siyosati
Talaba _____________________________
(imzo, sana)
O‘qtuvchi __________________________
(imzo, sana)

Toshkent-2025
1

Iste’mol narxlari indeksi tarkibida oziq-ovqat va nooziq-ovqat mahsulotlari
narxlarining o‘sish sur’atlarida oldingi yillarga nisbatan nomutanosib ravishda
tezlashuv kuzatildi.
Xizmatlar narxlari va tariflari o‘sish sur’atlari 2017 yilning II va III
choraklarga (2,4 va 3,1 foiz) nisbatan sekinlashib IV chorakda 1,5 foizni tashkil etdi.
2.3 Inflyatsiyaga qarshi siyosatning samaradorligini tahlil qilish
Bugungi jahon iqtisodiyotining globallashuvi davrida pulning qadrsizlanishi,
ya’ni inflyatsiya barcha mamlakatlar uchun makroiqtisodiy siyosatning asosiy
muammolaridan biri hisoblanadi. Aytish mumkinki, rivojlanayotgan mamlakatlardagi
aholi jon boshiga to‘g‘ri keladigan daromad pastligi fonida yuqori inflyatsiyaning
kuzatilishi mamlakatda yaratilgan iqtisodiy tizimning mukammal
ishlamayotganligidan ogohlantiruvchi belgilardan deyishimiz mumkin. Asosiy
makroiqtisodiyotning maqsadi past inflyatsiyani saqlab qolish orqali barqaror
iqtisodiy o‘sishga erishishdir. Valyuta kursi, davlat xarajatlari, pul massasi, foiz
stavkalari, resurslar narxlari inflyatsiya ko‘rsatkichi darajasini belgilab beruvchi
asosiy mezonlari hisoblanadi. Inflyatsiyani keltirib chiqaruvchi sabablar sifatida
iqtisodiyot tarmoqlari, jamg‘arma va iste’mol, talab va taklif, davlat daromadlari va
xarajatlari, xo‘jaliklardagi pul massalari hamda unga bo‘lgan talab o‘rtasidagi
nomutanosiblik va Markaziy bankning kredit ekspansiyasini ko‘rishimiz mumkin.
Ushbu omillar inflyatsiyaga turli darajada ta’sir etadi. Shuningdek, bu omillarni ichki
va tashqi omillarga ajratish mumkin. Masalan, ichki omillar asosan pul-monetar
siyosati va xo‘jalik faoliyati bilan bog‘liq, tashqi omillar esa jahon iqtisodiyotida yuz
berayotgan inqirozlar (xomashyo, resurslar tanqisligi kabi) va davlatning valyuta
siyosati kabilar bilan bog‘liq. Inflyatsiyaga endogen va ekzogen ta’sir omillarning avj
olishi mamlakatda siyosiy va ijtimoiy- iqtisodiy holatning yomonlashuviga olib
keladi. Shuning uchun jahonda iqtisodiyoti rivojlangan mamlakatlarida
inflyatsiyaning oldini olish, pul muomalasini barqarorlashtirish uchun nazariy va
amaliy tajribalar to‘plangan. Ammo inflyatsiya ko‘tarilishiga sabab bo‘ladigan
omillarni to‘liq bartaraf etishning iloji yo‘q. Shuning uchun asosiy maqsad uni
25

XVJ ekspertlarning fikriga ko ra, hozirda kuzatilayotgan global inflatsiyaʻ
dinamikasi pasayishida asosan global shoklarning yumshashi, ishchi kuchi bilan
ta minlashning yaxshilanishi, inflyatsion kutilmalarning barqarorlashuvi hamda
ʼ
dunyo bo ylab Markaziy banklarda qat iy monetar siyosat olib borilishi sabab
ʻ ʼ
bo lgan.
ʻ
Kelgusi istiqbolda ham rivojlangan mamlakatlar Markaziy banklarining
monetary siyosatni yumshatish yo nalishidagi ishlarining davom etishi kutilmoqda,
ʻ
bu esa iqtisodiy faollikni qo llab-quvvatlashga xizmat qiladi. Biroq, xizmatlardaga
ʻ
inflatsiya darajasi esa hanuz yuqoriligicha saqlanib qolmoqda.
Global iqtisodiy o sish 3,2 foiz bo‘lishi mumkin
ʻ
Global inflatsiyaning kelgusida pasayib borishi o z navbatida fiskal siyosatda –
ʻ
qarz dinamikasini barqarorlashtirish, moliyaviy zaxiralarni tiklash va tarkibiy
islohotlarda – samaradorlikni oshirish kabi qator nomonetar omillarning
barqarorlashuviga bog liq bo ladi.
ʻ ʻ
Jahon iqtisodiyotini o sishi, global qat iy monetar siyosatga qaramay,
ʻ ʼ
retsessiya holatiga tushmay barqaror bo lib qoldi hamda 2024 - 2025-yillarda global
ʻ
iqtisodiy o sish 3,2 foizni tashkil etishi e lon qilindi. Bunda, rivojlangan
ʻ ʼ
mamlakatlarda mos ravishda – 1,8 foizni, rivojlanayotgan mamlakatlarda esa – 4,2
foizni tashkil etishi ta kidlandi.
ʼ
Prognozda O‘zbekiston dinamikasi
27

shakllanadi. Xohishga asoslangan siyosat (diskretsion siyosat) aniq belgilangan
qoidalar yo‘qligini anglatadi. Inflyatsiya holatida, markaziy bankning diskretsion
siyosati aholi orasida bozorlarda narxlar dinamikasiga nisbatan “noaniq” taxminlarni
shakllantiradi. Natijada, aholining regulyatorga nisbatan ishonchi past darajada va
keyinchalik inflyatsiyaning spekulyativ yuqori darajada bo‘lishiga guvoh bo‘lamiz.
Faqatgina inflyatsiyani targetlash bo‘yicha prezident farmoni va shu kabi boshqa
“majburiy me’yorlar”gina kelajakda inflyatsiyani barqarorligini ta’minshlash kafolati
bo‘ladi.
Biroq bu Markaziy bank o‘z diskretsion siyosatidan butunlay voz kechishi
kerak, degani emas. Shu bilan bir qatorda Markaziy bank o‘zining pul-kredit
siyosatini iqtisodiy o‘sish bilan muvozanatlashtirishi ham ahamiyatga ega. Masalan,
muvaffaqiyatli Markaziy banklar qatoridan joy olgan Yevropa Markaziy banki asosiy
e’tiborni inflyatsiyani jilovlashga qaratishiga qaramay, iqtisodiy o‘sish barqarorligini
ta’minlanishini ham hisobga olishadi.
Shu o‘rinda, O‘zbekistonda so‘nggi yillarda narxlarning oylik o‘zgarishini
tahlil qilish maqsadga muvofiq. 2016-yildan 2020-yilgacha bo‘lgan davr uchun oylik
iste’mol narxlari indeksi (CPI) quyidagi rasmda keltirilgan.
3.3 Jahon mamlakatlarida inflyatsiyaga qarshi siyosat samaradorligini oshirishda
institutsional islohotlarning o‘rni
34

Bozor iqtisodiyotiga o'tish davrida, shuningdek, SSSR parchalanishi davrida
rejali taqsimlash tizimiga xos bo'lgan iqtisodiy nazoratning asosiy tuzilmalari va
shakllari barham topdi, davlat hokimiyati institutlari jiddiy zaiflashdi. Keyingi uch
yilda shakllangan huquqiy va tashkiliy bo‘shliqni bartaraf etish, bozor iqtisodiyoti
faoliyati uchun zarur bo‘lgan huquqiy va davlat-davlat institutlarini shakllantirish
bo‘yicha jiddiy chora-tadbirlar amalga oshirildi. Biroq, bu yo'lda faqat dastlabki
qadamlar qo'yildi. Qonunbuzarlik, korruptsiya va uyushgan jinoyatchilik davom
etmoqda va ba'zida mamlakat kelajagiga tahdid soluvchi miqyosda kuchaymoqda.
Kelgusi yillarda Rossiyada qanday bozor iqtisodiyoti bo'lishi masalasi hal
qilinadi: rivojlangan mamlakatlarda bo'lgani kabi samaralimi yoki uning
rivojlanishi qonun kuchiga ega bo'lmagan va mamlakat rivojlanishiga to'sqinlik
qiladigan guruh manfaatlarining ustun ta'siri yo'lidan boradimi.
Bozor iqtisodiyoti hamma tomonidan amal qiladigan va tadbirkorlik
faoliyati uchun qulay bo‘lgan barqaror “o‘yin qoidalari”ga ega bo‘lgan
taqdirdagina o‘z samaradorligini namoyon qilishi, fuqarolar farovonligini
ta’minlashi va mamlakatning jahondagi mavqeini mustahkamlashi mumkin.
Keyingi uch yil ichida Rossiya Federatsiyasi hukumati ushbu sohada burilish
nuqtasiga erishishni o'zining asosiy vazifalaridan biri deb hisoblaydi.
Hozirgi vaqtda Jinoyatchilikka qarshi kurash bo'yicha Federal dastur qabul
qilingan bo'lib, uni amalga oshirish uchun 1995 yil uchun federal byudjetdan katta
mablag' (1 trillion rubldan ortiq) va Rossiya Federatsiyasi Prezidentining bir qator
farmonlari ajratilishi ko'zda tutilgan, bu esa hozirda ushbu sohada hal qiluvchi
chora-tadbirlarni amalga oshirishga imkon beradi.
Fuqarolik va jinoyat qonunchiligini takomillashtirish, sud-huquq tizimini
isloh qilish borasida hali ko‘p ishlar qilinishi kerak.
Qonun ustuvorligini rivojlantirish va bozor ishtirokchilarining huquqiy
himoyasini kuchaytirish uchun Federal Majlisning Davlat Dumasiga quyidagi
asosiy qonun loyihalarini tezkorlik bilan ishlab chiqish va kiritish zarur: Rossiya
Federatsiyasi Fuqarolik kodeksining ikkinchi qismi va uni kuchga kiritish
to'g'risidagi qonun; Rossiya Federatsiyasining Fuqarolik protsessual kodeksi va uni
36

Uchinchi muammo — inflyatsiyaning tez-tez o‘zgarib turishi iqtisodiy agentlar
(biznes, aholi va boshqalar) o‘rtasida o‘ziga xos “noaniqlik” yaratishi mumkin. Bu
o‘z o‘rnida, tomonlarning iqtisodiy rejalashtirishni murakkablashtirishi va kelajakda
spekulyativ muhit yaratishi mumkin. Binobarin, bunday xaotik (tartibsiz) iqtisodiy
xatti-harakatlar har ikki tomonga zarar yetkazadi.
To‘rtinchi muammo — inflyatsiyaning notekis kelib chiqishi bilan bog‘liq.
Umuman olganda, inflyatsiya — bu narxlar oshishining o‘rtacha ko‘rsatkichi. Ya’ni,
individual narxlar har xil darajada ko‘tarilishi mumkin
Bu o‘z o‘rnida, ikkita muammoni keltirib chiqaradi:
1) narxlar o‘zgarishining bunday shakllanishi tovar va xizmatlarning nisbiy
kamligini yetarli darajada aks ettirmasligi va shu bilan sotuvchilar va xaridorlarga
noto‘g‘ri signallarni berishi mumkin;
2) narxlar o‘zgarishining bunday shakllanishi inflyatsiyani bashorat qilishni va
iqtisodiy agentlar orasida iqtisodiy rejalashtirishni qiyinlashtiradi.
Inflyatsiyaning jiddiy oqibatlarini hisobga olgan holda, mustaqil ekspert
Abdulla Abduqodirovning 15-16 foiz atrofidagi inflyatsiya darajasi O‘zbekiston
uchun dahshatli emas, degan dalillari nihoyatda ajablanarli. Yuqori darajadagi
inflyatsiya hammani (aholi, biznes, hukumat va boshqalarni) har doim tashvishga
solishi kerak, aksincha emas.
Inflyatsiyaning past darajasi ish bilan ta’minlashni hamda ishlab chiqarish
quvvatini oshirishga va natijada yuqori o‘sishga olib keladi. Boshqacha qilib
aytganda, inflyatsiyaning iqtisodiy o‘sishga ta’sir qilishi korxonalardagi kapital
mahsulotlarning real narxini oshishi bilan va buning natijasida investitsiyalarning
kamayishi bilan bog‘liq. Korxonalar “real balansining” qisqarishi yangi kapital
tovarlar sotib olishning xarajatlarini oshiradi. Inflyatsiya va iqtisodiy o‘sish
o‘rtasidagi empirik bog‘liqlik ko‘plab olimlar tomonidan tahlil qilingan.
Masalan, Chili Markaziy bankining sobiq raisi va iqtisodiyot vaziri J.Gregorio
tomonidan olib borilgan tadqiqotlar shuni ko‘rsatidiki, agar Lotin Amerikasida 1950
—1980-yillardagi o‘rtacha inflyatsiya darajasi shu davrda ikki barobar kam
bo‘lganida, aholi jon boshiga YaIM o‘sishi kamida 25 foizga oshgan bo‘lar edi.
32

Shuningdek, Garvard universiteti professori R.Barroning 1960—1990-yillar
davomida dunyoning 100 dan ortiq mamlakatlari uchun o‘tkazilgan tadqiqot
natijalariga ko‘ra, o‘rtacha yillik inflyatsiya darajasining 10 foiz punktga o‘sishi,
aholi jon boshiga real YaIMning yillik o‘sish sur’ati 0,3 foiz punktga va
investitsiyalarning YaIMga nisbati 0,6 foiz punktga pasayishiga olib kelgan.
Bu yerda inflyatsiya, investitsiyalar va iqtisodiy o‘sish bir-biri bilan
chambarchas bog‘liqligini aniq tushunish juda zarur. Bir vaqtning o‘zida iqtisodiy
o‘sish, investitsiyalarning oshishi va inflyatsiyaning yuqori darajada bo‘lishining
imkoni ham nazariy jihatdan, ham amaliy jihatdan mavjud emas.
Har bir davlat Markaziy bankining, shu jumladan, O‘zbekiston Markaziy
bankining vazifasi inflyatsiyani jilovlashdir. Darhaqiqat, so‘mning qadrsizlanishi va
erkin konvertatsiyaga o‘tish davrida (2017—2019-yillar) mamlakatda inflyatsiya
yuqori darajada, ya’ni, o‘rtacha 15 foiz atrofida bo‘lgan. Ammo 2020-yilga kelib
Markaziy bank inflyatsiya darajasini 11 foizgacha tushirishga muvaffaq bo‘ldi.
Inflyatsiyani doimiy ravishda past darajada ushlab turish Markaziy bankning ustuvor
vazifasidir.
Inflyatsiyani targetlash rejimiga bosqichma-bosqich o‘tish O‘zbekiston
prezidentning 2019-yil 18-noyabrdagi farmonida tasdiqlangan. Farmonga muvofiq,
Markaziy bank inflyatsiyaning 2021-yilda 10 foizgacha va 2023-yilga kelib 5
foizgacha pasayishini ta’minlaydi. Xalqaro valyuta jamg‘armasiga ko‘ra, O‘zbekiston
Markaziy banki inflyatsion targetlash tizimiga tasdiqlangan muddatda to‘liq o‘tishiga
ijobiy baho berilgan.
Tajriba shuni ko‘rsatadiki, Markaziy banklar inflyatsiyani jilovlash
funksiyasini davlatning fiskal siyosatidan, siyosiy va boshqa tijorat manfaatlaridan
mustaqil bo‘lgandagina muvaffaqiyatli amalga oshiradi. Majburiy me’yor sifatida
inflyatsiyani targetlash muvaffaqiyatli pul-kredit siyosatining asosidir. “Majburiy
me’yor” tushunchasining ahamiyati birinchi marta 1977-yilda iqtisodiyot bo‘yicha
Nobel mukofoti laureatlari F.Kidland va E.Preskottning ishlarida aks ettirilgan.
Ularning ta’kidlashicha, kelajakdagi mumkin bo‘lgan harakatlar to‘g‘risida
jamoatchilik taxminlari hukumatning “majburiy me’yorlar”ga rioya qilishi asosida
33

inflayatsiya darajasi kamdam kam yiliga 2 % dan oshadi va umumiy yani asrlar
mobaynida bu ko rsatkich 0(nol) ga yaqin bo ladi. Qog oz pullarga asoslanganʻ ʻ ʻ
iqtisodiyot esa anchagina ko proq Inflyatsiyaga uchraydi. Piter Bernolz bu haqda
ʻ
shunday degan: „Eng yuqori Inflyatsiya XX asrda metall pullar hech qanaqa
kuchga ega bo lmagan davlatlarda yuz berdi.
ʻ
1.2 Inflyatsiyaning ijtimoiy va iqtisodiy oqibatlari
Inflyatsiyaning oqibatlari murakkab va ko'p qirrali. Ijtimoiy-iqtisodiy
oqibatlar ayniqsa keskin. O'zgaruvchan inflyatsiyani (5-10%) alohida ko'rib
chiqishga arziydi, chunki bu holda salbiy ta'sir unchalik aniq emas. Pulning
qiymati o'zgarmaydi va agar foiz daromadi narx darajasidan tezroq o'ssa,
jamg'arilgan mablag'lar daromad keltirishi mumkin.
Quyidagi salbiy inflyatsiya oqibatlari ma'lum:
 Real daromad darajasining pasayishi
 Ishga motivatsiyaning pasayishi va ishsizlikning ortishi
 Chet el valyutasini sotib olish yoki real aktivlarni sotib olish orqali
puldan qutulishga urinish.
 Iqtisodiyotning ishlab chiqarish sohasida pul massasining qisqarishi,
ularning muomala sohasiga tushishi
 Davlatda iqtisodiy xavflarning kuchayishi tufayli xorijiy investitsiyalar
va tadbirkorlik faoliyatining qisqarishi
 Mamlakatda yashash narxining oshishi
 Aholining eng kambag'al qatlamining qashshoqlashishi

Eng muhim salbiy oqibat - bu aholi daromadlari indeksatsiya qilinganda va
inflyatsiyaning bashoratli sur'atini hisobga olmagan kreditlar berilganda yuzaga
keladigan daromadlar va mulkning o'zgarishi. Mablag'lar kompaniyalar va uy
xo'jaliklaridan davlatga qayta taqsimlanadi. Inflyatsiyaning sabablaridan biri
bo'lgan shahar byudjetidagi kamomad inflyatsiya solig'i hisobidan qoplanadi.
Haqiqiy pulning barcha egalari uni to'lashga majbur. U avtomatik tarzda to'lanadi,
chunki inflyatsiya davrida kapital fondi qadrsizlanadi.
11

oshgan. O‘tgan oyda respublikaning barcha hududlaridagi dam olish maskanlari
xizmatlari narxi 4,1−17,5 foiz oralig‘ida oshdi.
Dekabr oyida oziq-ovqat narxlarining o‘sishi sezilarli darajada tezlashgan
bo‘lsa, sanoat tovarlarining o‘sishi sekinlashdi.
2024-yilda O‘zbekistonda inflyatsiya darajasi 9,8%ni tashkil qildi
Foto: Yevgeniy Sorochin / Spot
Dekabr oyida iste’molchi narxlari indeksi 1,04%ga ko‘tarildi. Bu haqda
Statistika agentligi ma’lum qildi.
Ko‘rsatkich so‘nggi bir necha yil ichida yilning oxirgi oyi uchun eng past
darajaga yetdi. Taqqoslash uchun — 2023-yil dekabrida narxlar bir oy ichida
1,24%ga, 2020-yilda esa 1,5%ga oshgan edi.
Yillik inflyatsiya 9,8%ni tashkil etdi. O‘tgan yilga nisbatan 1%ga ko‘tarilgan
bo‘lsa-da, o‘sish sur’ati 12,2% bo‘lgan 2022-yilga qaraganda sezilarli darajada
pasaygan.
Dekabr oyida oziq-ovqat mahsulotlari narxlari 1,8%ga ko‘tarildi va 2022-yil
noyabr oyidan beri bir oylik masofada maksimal o‘sishni ko‘rsatdi. O‘tgan yanvar
oyidan beri birinchi marta yillik oziq-ovqat inflyatsiyasi 2,4% (+0,4%) gacha
ko‘tarildi.
O‘tgan oyda sabzavotlar birdaniga 8%ga, sut va yog‘-moy mahsulotlari
5%dan ziyod qimmatlashdi. Shu bilan birga, don va un (-0,7%), shuningdek,
shirinliklar (-0,4%) narxlari biroz pasaydi. Meva (+0,8%), go‘sht (+0,7%) va
ichimliklar (+0,3%) narxlarida biroz o‘sish kuzatildi.
Bodring 1,5 baravar qimmatlashdi, bulg‘or qalampiri esa deyarli shuncha
qimmatlashdi. Shuningdek, pomidor (+22%), kartoshka (+6,3%) va karam (+6%)
narxlari oshdi, shu bilan birga lavlagi va sabzi 4%dan ko‘proq, banan 13,5%ga
arzonlashdi.
Yil boshidan buyon eng ko‘p kartoshka (+39,9%), sarimsoq (+19,6%), paxta
yog‘i (+15,3%), kungaboqar yog‘i va qo‘y go‘shti (+14,6%) qimmatlashdi. O‘tgan
dekabr oyiga kelib, baqlajon deyarli 2 baravar, limon — uchdan bir qismdan
23

foizga, pomidor 36,9 foizga, olma 14,4 foizga arzonlagan. Yanvar oyida alkogolli
ichimliklar 0,4 foizga (yil davomida 10 foizga), tamaki mahsulotlari 0,7 foizga
(11,8 foiz) qimmatladi.
Yanvar oyida tariflarning oshishi kommunal xizmatlarning asosiy turlaridan
faqat chiqindilarni olib ketish xizmatlarida (4,6 foiz) qayd etildi. Turar joylarga
xizmat ko‘rsatish va ta’mirlash uchun materiallar, shuningdek, ta’mirlash bo‘yicha
xizmatlar narxida biroz o‘sish kuzatildi (0,1−0,3 foiz).
Yillik inflyatsiya gaz (2,3 baravar o‘sish) va elektr energiyasi (1,7 baravar
o‘sish) bilan ta’minlash xizmatlarida bo‘lib qolmoqda. Dori-darmonlar narxi
yanvar oyida yana 0,7 foizga, yil davomida esa 25,2 foizga, jumladan antibiotiklar
narxi 28 foizga oshgan. Statsionar davolanish xizmatlari yillik hisobda 13,5 foizga
qimmatladi.
Xabarda qayd etilishicha, o‘tgan oyda avtomobillar uchun yoqilg‘i sifatida
foydalaniladigan gaz narxida pasayish kuzatilgan. Propan narxi 13,2 foizga
pasaygan (yillik hisobda 8,3 foizga oshgan). Metan narxi esa 0,1 foizga arzonlagan
(yil davomida 20,9 foizga oshgan). Benzin narxi bir oy ichida 1,5 foizga (yillik
hisobda 3,9 foizga) oshdi. Qimmatbaho metallardan yasalgan nikoh uzuklari yana
3,8 foizga qimmatladi.
Yillik hisobda poyezdlar uchun chipta narxi o‘rtacha 13,2 foizga (yanvarda
— 0,9 foizga), taksilarda yo‘lkira narxi 12,1 foizga oshgan, aviachiptalar esa 0,8
foizga arzonlagan. Yanvar oyida gazeta va davriy jurnallar narxi o‘rtacha 15,3
foizga oshdi. Kinoteatr xizmatlari narxlari 3,7 foizga (yil davomida 20,5 foizga),
teatr xizmatlari narxlari 3 foizga (yillik hisobda 12,6 foizga) oshdi. Madaniyat va
istirohat bog‘lari xizmatlari yil davomida 22,4 foizga qimmatladi.
Davlat bog‘chalari xizmatlari narxi bir oy davomida 21 foizga (yil davomida
45,2 foiz), xususiy bog‘cha xizmatlari narxi 1,1 foizga (11,3 foiz), repetitorlik
xizmatlari narxi 1 foizga (16,2 foiz) oshgan.
Yanvar oyida mehmonxona xizmatlari sohasida narxlarning o‘sishi 5,7
foizni tashkil etdi. Biroq yillik hisobda mehmonxona xizmatlari narxi 10,5 foizga
22

butunlay yo‘qotish emas, balki salbiy iqtisodiy- ijtimoiy oqibatlarini kamaytirishdan
iborat. 1-rasm. Antiinflyatsion siyosat turlari

III BOB. O‘zbekistonda inflyatsiyaga qarshi siyosatni
takomillashtirish yo‘llari
3.1 Inflyatsiyaga qarshi siyosatda xalqaro tajribaning ahamiyati
Iqtisodiyot va moliya vazirligi 2025-2027-yillarga mo‘ljallangan
“Budjetnoma”ni taqdim etdi. Maskur budjetnomada global inflyatsiya masalasi va
uning prognozlari ham keltirib o‘tildi.
4,3 foiz darajasigacha pasayish
XVJ 2024-yil oktabr oyidagi hisobotida, dunyoda inflatsiyaga qarshi kurash
yakunlanayotgani, biroq ba zi mamlakatlarda narx bosimi saqlanib qolayotganligiʼ
ta kidlangan. 2022-yilning uchinchi choragida global inflatsiya 9,4 foiz cho qqisiga
ʼ ʻ
chiqqanidan so ng, darajasi pasayib, joriy yilda 5,8 foizgacha, 2025-yilda esa 4,3 foiz
ʻ
darajasigacha pasayishi kutilmoqda.
Xususan, rivojlangan mamlakatlarda sekinlashish sezilarli bo lib, 2024-yilda
ʻ
2,6 foiz va 2025-yilda 2 foizgacha pasayishi kutilayotgan bo lsa, rivojlanayotgan
ʻ
mamlakatlarda mos ravishda 7,9 foizdan 5,9 foizgacha pasayishi kutilmoqda.
Global inflatsiya darajasi pasayishi nimalarga bog‘liq?
26

operatsiyalarini amalga oshirish orqali iqtisodiyotdagi pul talab va taklifini nazorat
qilish imkoniyatiga ega. Pul massasi stavkalari va hajmini o'zgartirish orqali pul
massasiga ta'sir ko'rsatish va shu bilan inflyatsiya darajasini tartibga solish mumkin.
Inflyatsiyaga qarshi siyosatning yana bir muhim quroli fiskal siyosatdir. Davlat
inflyatsiya jarayonlarini nazorat qilish uchun soliq siyosati va davlat xarajatlari
vositalaridan foydalanishi mumkin. Soliq yukini oshirish yoki davlat xarajatlarini
kamaytirish orqali byudjet taqchilligini kamaytirish va shu bilan inflyatsiya risklarini
cheklash mumkin.
Inflyatsiyaga qarshi siyosatning yana bir muhim vositasi tashqi savdo
operatsiyalarini nazorat qilishdir. Davlat tashqi savdoni muayyan tovar va xizmatlar
importiga bojlar, kvotalar yoki boshqa cheklovlar o‘rnatish orqali tartibga solishi
mumkin. Bu eksport va import o‘rtasidagi muvozanatni saqlashga, tashqi omillarning
inflyatsiyaga salbiy ta’sirini oldini olishga yordam beradi.
Nihoyat, shuni ta'kidlash joizki, aksilflyatsiya siyosatining samarali faoliyat
yuritishi uchun makroiqtisodiy barqarorlik va barqaror iqtisodiy o'sish ham taqozo
etiladi. Bunga bozorlarni isloh qilish, biznes sharoitlarini yaxshilash, investitsiya
muhitini yaratish va moliya tizimini mustahkamlash orqali erishilmoqda.
Umuman olganda, inflyatsiyaga qarshi siyosat vositalari har bir mamlakat
iqtisodiy rivojlanishining tarkibiy qismi hisoblanadi. Markaziy bank, hukumat va
boshqa tartibga soluvchi organlar inflyatsiyani nazorat qilish va iqtisodiy
barqarorlikni saqlashning samarali usullari va vositalarini qo‘llashlari shart.
Shundagina jamiyat farovonligi va farovonligini ta’minlash mumkin.
Iqtisodiy muhitga ta'sir etuvchi asosiy omillardan biri inflyatsiya bo'lib, u
moliya tizimiga, iste'mol faolligiga va investitsiyalarga salbiy ta'sir ko'rsatadi.
Inflyatsiyaga qarshi siyosat muomaladagi pul massasini qisqartirishga,
narxlarning nomutanosib o‘sishiga yo‘l qo‘ymaslikka va iqtisodiyotda barqaror
kutishlarni o‘rnatishga qaratilgan. Bu milliy valyuta qiymatini saqlashga yordam
beradi, tovar va xizmatlar narxi barqarorligini ta’minlaydi, investitsiyalarning kirib
kelishi va tadbirkorlik faoliyatini rivojlantirish uchun sharoit yaratadi.
30

Har bir narx oshishi inflyatsiya degani emas. Narxlar mahsulot sifatining
yaxshilanishi, yoqilg‘i va xomashyo qazib olish sharoitlarining yomonlashishi,
davlat ehtiyojlarining o‘zgarishi, tovarlarga talabning mavsumiy o‘zgarishi
hisobiga ko‘tarilishi mumkin.
Inflyatsiya turlari
Inflyatsiyani keltirib chiqaradigan sabablarga ko'ra:
Talab inflyatsiyasi : talab taklifdan oshib ketadi, bu esa narxlarning
oshishiga olib keladi - aholi va korxonalarning daromadlari tovarlar va
xizmatlarning real hajmidan tezroq o'sib borayotgan vaziyat;
Xarajat inflyatsiyasi : birlik xarajatlarining ko'tarilishi (ishlab chiqarish
omillari narxining oshishi) natijasida yuzaga keladi - bu ishlab chiqaruvchilarning
yuqori xarajatlarni kutishiga olib keladi, ya'ni ular narxlarni oshiradi.
Kursning tabiatiga ko'ra:
Ochiq - tovarlar va xizmatlar narxlarining uzoq muddatli o'sishi. Bozor
iqtisodiyotiga xos xususiyat.
Yashirin (bosilgan) - tovarlar va xizmatlar narxlari o'zgarishsiz qolganda va
bir vaqtning o'zida aholi daromadlari o'sib borayotganida yuzaga keladi, bu esa
tovarlar taqchilligida namoyon bo'ladi - markazlashtirilgan iqtisodiyot uchun
odatiy holat.
Narxlarning o'sish sur'atiga qarab:
O'rtacha (o'rmalovchi) - o'rtacha yillik narxlarning 3-5% dan ko'p bo'lmagan
o'sishi (boshqa versiyaga ko'ra - yiliga 10% gacha);
Galloping - narxlarning yiliga 10-50% ga tez va keskin o'sishi;
Giperinflyatsiya - bu 3-4 oy davomida narxlarning har oy 50% dan oshishi,
natijada iqtisodiyotning to'liq tartibsizlanishi.
 Bashoratlilik darajasi bo'yicha:
 Bashorat qilinadigan
 Kutilmagan
 Inflyatsiyaning oqibatlari
Ijobiy ta'sirlar (ko'pincha o'rtacha inflyatsiya bilan bog'liq):
16

3. Taklifning o'sishi modeli (umumiy qabul qilingan atama emas). Ushbu
yondashuv tarafdorlari tovar va xizmatlar taklifini ko'paytirish orqali pul
massasining haddan tashqari kengayishining inflyatsion ta'siriga qarshi turishni
taklif qiladilar.
II BOB. O‘zbekistonda inflyatsiya jarayonlari va unga qarshi
olib borilayotgan siyosat tahlili
2.1 O‘zbekistonda inflyatsiya ko‘rsatkichlarining dinamikasi (so‘nggi yillarda)
Prezident huzuridagi Statistika agentligining xabar berishicha, 2025 yil
yanvar oyida O‘zbekistonda inflyatsiya darajasi 0,72 foizni tashkil etdi. Bu 2024
yil yanvar oyidagi ko‘rsatkichdan (0,64 foiz) yuqori, lekin 2023 yil yanvar oyidagi
inflyatsiya darajasidan (0,82 foiz) past.
Yillik inflyatsiya 2024 yilning yanvariga nisbatan 9,89 foizgacha tezlashdi.
Yilning birinchi oyida oziq-ovqat mahsulotlari narxi 0,8 foizga (so‘nggi bir yil
davomida 2,6 foizga), nooziq-ovqat mahsulotlari narxi 0,3 foizga (7,7 foiz), pullik
xizmatlar narxi 1,1 foizga (27 foiz) oshdi.
Yanvar oyida narx o‘sishi asosan quyidagi iste’mol mahsulotlarida kuzatildi:
suyakli mol go‘shti — 1,1 foiz (so‘nggi bir yilda 14,8 foiz), qo‘y go‘shti — 1,2
foiz (16,2 foiz), kungaboqar yog‘i — 2,2 foiz (18,1 foiz), paxta yog‘i — 1,9 foiz
(19,5 foiz), sut — 0,3 foiz (0,8 foiz).
So‘nggi bir oyda tuxum narxi keskin — 14,3 foizga (-22,4 foizga) pasaydi,
guruch va guruch oqshog‘i — 1 foizga (-6,9 foiz), tovuq go‘shti — 0,1 foizga (-2,1
foiz), shakar — 0,7 foizga (-4,1 foiz) arzonladi.
Kartoshka narxi 23,9 foizga, piyoz 3,4 foiz, sabzi 2,9 foiz, baqlajon 59,6
foiz, bulg‘or qalampiri 13,2 foiz, limon 7,9 foizga, karam 6,9 foiz, banan 6,5 foizga
oshdi. Pomidor (-1,1 foiz) va bodring (-1,7 foiz) arzonladi.
So‘nggi 12 oy davomida kartoshka 68,1 foizga, sabzi 24,1 foizga, karam
13,1 foizga, piyoz 1,9 foizga qimmatlagan. Shu vaqt ichida bodring narxi 21,7
21

O'tkir inflyatsiya bilan narxlarning o'sish sur'ati yiliga bir necha foizni
tashkil etadi (10 foizdan ko'p emas). Bunday inflyatsiya ko'p tashvish tug'dirmaydi.
Inflyatsiya yiliga 10 dan 200 gacha, bu hukumat uchun noqulaylik tug'diradi.
Bunda shartnomalar tuzilayotganda narxlarning oshishi hisobga olinadi va aholi
pul mablag‘larini moddiy boyliklarga qo‘yishga intiladi.
Giperinflyatsiya narxlarning yuzlab marta oshishi bilan tavsiflanadi. Narxlar
va ish haqi o'rtasidagi tafovut shu qadar kattaki, hatto badavlat tabaqalarning ham
farovonligi buziladi.
Masalan, 1992-1994 yillardagi Yugoslaviya giperinflyatsiyasi. o'z sur'ati
bo'yicha u iqtisodiy tarixda mavjud bo'lgan barcha joylar orasida ikkinchi o'rinda
turadi. Giperinflyatsiyaning kulminatsion oyi 1994 yil yanvar oyida iste'mol
narxlari 310 million foizga ko'tarildi (1923 yilda Germaniyadagi katta inflyatsiya
davridagi 30 ming foizga nisbatan). Yugoslaviyada o'rtacha oylik inflyatsiya
darajasi 1660 ni tashkil etdi, ya'ni 1943-1944 yillarda Gretsiyada qayd etilgan
ko'rsatkichlardan oshib ketdi. (1070), 1922-1923 yillarda Germaniyada. (320%).
Yugoslaviyada giperinflyatsiya 22 oy davom etdi va bu davr oxiriga kelib
mamlakatdagi pul massasi real ko'rsatkichlarda aholi jon boshiga 4 dollardan kam
bo'ldi.
Agar tez sur'atda inflyatsiya pul-kredit tizimidagi inqiroz boshlanishining
aniq belgisi bo'lsa, giperinflyatsiya uning to'liq qulashi, butun bozor
mexanizmining falajlanishini anglatadi.
Turli xil mahsulot guruhlari uchun narxlarning o'sishiga qarab, muvozanatli
va muvozanatsiz inflyatsiyani ajratish mumkin . Muvozanatli tizimda har xil
tovarlar narxi bir-biriga nisbatan doimiy proporsiyada o'zgaradi. Agar muvozanat
bo'lmasa, ular turli nisbatlarda o'zgaradi.
Kutilayotgan va muvozanatlangan inflyatsiya kutilmagan va muvozanatsiz
inflyatsiyaga qaraganda kamroq xavflidir.
Inflyatsiyaning ijtimoiy-iqtisodiy oqibatlari
Agar mamlakat iqtisodiyoti inflyatsiyaga uchrasa, yo'qotishlar muqarrar. Va
uning birinchi qurbonlari iste'molchilardir. Ochiq va bostirilgan inflyatsiya aholi
14

14 Mankiw, N.G. Makroiqtisodiyot / N.G. Mankiw, M. Teylor; Trans. ingliz
tilidan. A.P.Smolskiy. - SPb.: Piter, 2013. - 560 c.
15 [Elektron resurs]: Danilenko, L.N. Iqtisodiyot nazariyasi: mikro va
makroiqtisodiyot bo'yicha kurs ma'ruzalari: darslik / L.N. Danilenko. - M.:
NIT INFRA-M, 2013. - 576 p.
16 Imperator I. F., V.A. Semenixina. - M .: Omega-L, 2014. - 254 c.
19 [Elektron resurs]: Bazylev, N.I. Jadval va diagrammalarda
makroiqtisodiyot kursi: Darslik / N.I. Bazylev, M.N. Bazyleva. - Mn.: Zamonaviy.
maktab, 2010. - 144 b.
20 [Elektron resurs]: Federal Davlat statistika xizmati (Rosstat) - Kirish
rejimi: gks.ru
21 Iqtisodiy nazariya / Ed. Chepurina M.N., Kiseleva E.A. – M.: ASA, 2014.
– 848 b.
22 Vechkanov G.S., Vechkanova G.R. Makroiqtisodiyot. - SPb.: Piter, 2007
yil
23 Glazyev S. Iqtisodiy masalalar, 2015. No 9. B. 1-12.
42

ishlab chiqarishning pasayishiga va investitsiyalarning kamayishiga olib keladi , bu
esa ishsizlikning ko'payishiga va mutlaqo teskari natijalarga olib keladi. Agar talab
darajasi juda past bo'lsa, hatto katta byudjet taqchilligi bo'lsa ham, davlat soliqlarni
kamaytiradi va faol investitsiya siyosatini olib boradi.
(deflyatsiya siyosati)
- narxlarning o'sishiga qarshi kurashish uchun hukumatlar tomonidan
qo'llaniladigan chora-tadbirlar majmui. Inflyatsiyaga qarshi siyosatning tabiatiga
siyosatchilarning inflyatsiyaning sabablari va mexanizmlarini tushuntiruvchi
ma'lum nazariy modellarga yo'naltirilganligi katta ta'sir ko'rsatadi, ammo real
siyosatda odatda turli modellar tomonidan tavsiya etilgan vositalar qo'llaniladi.
1. Monetaristik model. Monetaristik yondashuv tarafdorlarining fikricha,
inflyatsiyaning asosiy sababi iqtisodiyotdagi ortiqcha pul miqdoridir, shuning
uchun ularning tavsiyalari pul massasini kamaytirish usullariga qaratilgan. Bularga
birinchi navbatda quyidagilar kiradi:
 naqd pul muomalasini qat'iy nazorat qilish;
 xarajatlarni qisqartirish va daromadlarni kengaytirish orqali davlat
byudjeti taqchilligini kamaytirish, chunki defitsit pul massasini
ko'paytirishga intiladi;
 davlat byudjeti taqchilligini inflyatsion bo'lmagan usullardan
foydalangan holda qoplash (kreditlar, davlat byudjeti daromadlarini
kengaytirish);
 tijorat banklarining kredit ekspansiyasining qisqarishi (narxni oshirish
va kredit faoliyatini cheklashning turli usullari).
2. Ishlab chiqarish xarajatlarini oshirish modeli. Uning tarafdorlari
inflyatsiya ishlab chiqarish tannarxining ko'tarilishi, xususan yoqilg'i, xom ashyo,
elektr energiyasi, transport tariflari va ishchi kuchi narxining oshishi tufayli ham
yuzaga kelishi mumkinligini va ko'pincha asosiy sabab bo'lishi mumkinligini
ta'kidlamoqda. Shunga ko‘ra, tadbirkorlar uchun ishlab chiqarish xarajatlarining
oshishiga qarshi xarajatlar manbalarini qisqartirish yo‘li bilan kurashish taklif
etilmoqda.
20

Huquqiy davlat barpo etishning asosiy shartlaridan biri sud-huquq tizimi
samaradorligini oshirishdir. Bu holat fuqarolarning huquqlarini himoya qilish
uchun ham, iqtisodiyotda bozor munosabatlarini rivojlantirish uchun ham hal
qiluvchi ahamiyatga ega. Jamiyatdagi ijtimoiy-iqtisodiy o'zgarishlar dinamikasi
1995-1997 yillarda sud-huquq tizimini isloh qilishni taqozo etadi, bu, xususan,
fuqarolik va jinoyat ishlarini yanada aniqroq taqsimlashni (shu jumladan, ayrim
toifadagi ishlar bo'yicha ixtisoslashtirilgan sudlarni tashkil etish), sudlov institutini
joriy etishni, jinoiy ishlarni tinchlik va sud tartibida qisqa muddatlarda ko'rishni
ta'minlaydi. birinchi instansiya. Protsessual qonunchilikni takomillashtirish
doirasida fuqarolar va yuridik shaxslarni huquqiy himoya qilishning turli shakllari
yanada rivojlantiriladi, shu jumladan sudda tortishuv prinsipini amalga oshirish
uchun qo‘shimcha shart-sharoitlar yaratiladi.
Unda fuqarolarning odil sudlovni amalga oshirishda sudyalar sifatida
ishtirok etishi va uni yanada ommalashtirish ko‘zda tutilgan.
Islohot turli sud organlarining vakolatlaridan qat’i nazar, sud-huquq
tizimining birligi prinsipiga asoslanishi kerak, bunga birinchi navbatda oliy sud
organlari tomonidan sudlar faoliyatini nazorat qilish tizimini rivojlantirish va
sudyalar maqomini mustahkamlash orqali erishiladi.
Qonun ijodkorligi faoliyatini muvofiqlashtirish, sud-huquq va iqtisodiy
islohotlarni huquqiy ta’minlash, jinoyatchilikka qarshi kurashni kuchaytirish,
adliya organlari faoliyatini kadrlar va tashkiliy jihatdan ta’minlash, yuridik
shaxslar va ko‘chmas mulkni ro‘yxatga olish, sudlar va boshqa davlat organlari
qarorlari ijrosini ta’minlashda adliya organlarining roli oshiriladi.
Prokuraturaning jamoat manfaatlari va fuqarolarning buzilgan huquqlarini
himoya qiluvchi organ sifatidagi funksiyalari yanada rivojlantiriladi, shu bilan
birga, unga xos bo‘lmagan va ilgari amaldagi huquqiy tartibdan meros bo‘lib
qolgan funksiyalar qisqartiriladi.
Rossiya Federatsiyasi hukumati jazoni ijro etish tizimi korxonalarining
ishlab chiqarish quvvatlarini yuklash va mahkumlarni samarali ish bilan ta'minlash
bo'yicha aniq chora-tadbirlar ishlab chiqmoqchi.
38

Rossiya Federatsiyasi hukumati soliq qonunchiligiga rioya etilishini,
Rossiya Federatsiyasi byudjet tizimiga soliq tushumlari va boshqa majburiy
to'lovlarning to'g'ri hisoblanishi va to'liqligini nazorat qiluvchi Rossiya
Federatsiyasi Davlat soliq xizmatining markazlashtirilgan tizimini yanada
takomillashtirish va mustahkamlash niyatida.
1994 yilda soliq organlari byudjet tizimiga 135 trln. rubl (shu jumladan
xorijiy valyutadagi tushumlar), shu jumladan federal byudjetga 48 trln. rubl. Biroq,
milliy iqtisodiyotda to'lovlarni to'lamaslik muammosining kuchayishi tufayli
federal byudjetga hisoblangan to'lovlarning deyarli to'rtdan bir qismi tushishini
ta'minlash mumkin bo'lmadi. Soliq tushumlarining sezilarli darajada kamayishi,
yalpi ichki mahsulotning qisqarishi, inflyatsiya darajasining amalda pasayishi,
sanoat rentabelligining o'tgan yilga nisbatan ikki baravar kamayishi va zarar
ko'rayotgan korxonalar sonining ko'payishi kabi ob'ektiv omillar bilan bir qatorda
daromadlarni yashirish va soliq to'lashdan bo'yin tovlashning ko'plab holatlari
(buning hisobidan trilliondan ortiq rubl olinmagan) oqibati bo'ldi.
Shu munosabat bilan Rossiya Federatsiyasi hukumati quyidagi asosiy
yo'nalishlarda kompleks chora-tadbirlarni amalga oshirishni rejalashtirmoqda:
qo‘shma korxonalarni, shu jumladan xorijiy yuridik shaxslarni (birinchi
navbatda, spirtli ichimliklarni eksport qiluvchi, strategik mahsulotlarni eksport
qiluvchi tuzilmalarni va strategik mahsulotlarni eksport qiluvchi tuzilmalarni)
ommaviy hujjatlashtirilgan tekshirish amaliyotini kengaytirish orqali soliq
ro‘yxatidan o‘tishdan va soliqlarni to‘lashdan bo‘yin tovlayotgan hamda
daromadlarni yashirishga yo‘l qo‘yayotgan tadbirkorlik sub’yektlarini yanada
to‘liq aniqlash orqali soliq organlarining soliq va valyuta qonunchiligiga rioya
etilishi ustidan nazorati samaradorligini oshirish. tovarlarni chet el valyutasiga
sotuvchi) va boshqa yirik soliq to'lovchilar.
39

Salbiy ijtimoiy-iqtisodiy oqibatlarga yo'l qo'ymaslik uchun davlat
inflyatsiyani ushlab turish va nazorat qilishga qaratilgan muayyan iqtisodiy
siyosatni amalga oshiradi. Antiinflyatsiya siyosati inflyatsiyani barqarorlashtirish
va ushlab turish uchun turli xil pul-kredit vositalari, hodisalari va chora-
tadbirlarining keng doirasiga ega. Bu erda muhim jihat siyosatning inflyatsiya
belgilarini emas, balki shart-sharoitlari va sabablarini bartaraf etishga
qaratilganligidir. Xatolarga yo'l qo'ymaslik uchun chora-tadbirlar juda
ehtiyotkorlik bilan va izchil amalga oshirilishi kerak; Aholining har qanday
guruhining inflyatsiyaga qarshi siyosatga ta'sir qilishi ham qabul qilinishi mumkin
emas, aks holda bu samarasiz bo'ladi.
Shunday qilib, inflyatsiyani nazorat qilishning asosiy maqsadiga
erishish uchun siyosat quyidagi vazifalarni hal qilishga qaratilgan bo'lishi kerak:
 Inflyatsiya potentsialini kamaytirish
 Inflyatsiya o'sish pasayish sur'atlarining prognozliligini oshirish
 Inflyatsiya darajasini pasaytirish
 Narxlarning o'sish sur'atlarini yakuniy barqarorlashtirish
Inflyatsiyaga qarshi siyosatning eng muhim maqsadi qisqa muddatda pul
massasining o'sishi bilan tovar va xizmatlar massasining o'sishi o'rtasidagi
munosabatlarda muvozanatni tiklash, uzoq muddatli istiqbolda esa yalpi talab va
taklif miqdorini tenglashtirish va ularning tuzilishini imkon qadar moslashtirishdan
iborat.
Inflyatsiya uchta komponentdan iborat bo'lib, ularning har biri davlat
tomonidan tartibga solinishi kerak: inflyatsiya kutilmalari, talab va xarajatlar.
Faqatgina ushbu komponentlarning birgalikdagi tartibga solinishi inflyatsiyaning
yuqori darajada barqarorlashuvini ta'minlaydi. Inflyatsiyaga qarshi siyosat ikkita
umumiy usuldan biri yordamida amalga oshiriladi.
Birinchisi, byudjet siyosatini faol manipulyatsiya qilishni, ya'ni samarali
talabni rag'batlantirish uchun davlat xarajatlari va daromadlarini boshqarishni o'z
ichiga oladi. Ko'pincha hukumat soliqlarni oshiradi va o'z xarajatlarini
kamaytiradi, ya'ni talab kamayadi va inflyatsiya sekinlashadi. Biroq, bu ko'pincha
19

ko‘proq, pomidor — deyarli 30%ga, tuxum — 7,3 foizga, guruch — 6,3 foizga
arzonlashdi.
Sanoat mahsulotlari segmentida inflyatsiya dekabr oyida 0,4%gacha (-
0,6%), yil oxirida esa 7,7%gacha pasaydi. Bir oyda kiyim-kechak, poyabzal va
mebel 0,7%ga (bir yilda — mos ravishda 5,1%, 4,8% va 5,2%), maishiy texnika
0,5%ga (bir yilda 5,3%), dori-darmon 0,9%ga (bir yilda 26%) qimmatlashdi.
Dekabr oyida elektronika narxlari 0,3%ga, yil davomida esa 1,5%ga oshdi.
Benzin dekabr oyida 0,7%ga arzonlashdi, yillik o‘sish esa 5,9%ni tashkil
etdi. Metan oyiga 0,2% va yillik masofada 21%ga oshdi.
Pullik xizmatlar narxlarining oylik o‘sish sur’ati nisbatan barqaror bo‘lib,
0,7%ni tashkil etdi. Dekabr oyida yillik o‘sish 26,7%gacha pasaydi, lekin bahorgi
energiya tariflarining oshishi tufayli bu ko‘rsatkich o‘tgan yilgi darajadan sezilarli
darajada yuqoriligicha qolmoqda.
Umumiy ovqatlanish narxlari bir oyda 0,7%ga, mehmonxonalarda 0,2%ga
oshdi, yillik o‘sish esa 11,7%ni tashkil etdi. Dekabr oyida uy-joy ijarasi 1,3%ga,
2024-yil boshidan esa 12,8%ga qimmatlashdi. Poyezd chiptalari 0,2% (12,6%),
aviachiptalar esa 0,3% (1,2%)ga qimmatlashdi.
2.2 Markaziy bank va Hukumat tomonidan amalga oshirilayotgan inflyatsiyaga
qarshi choralar
2017 yilning IV choragida qat’iy pul-kredit siyosatining davom ettirilishi va
monetar omillarning narxlar o‘sishiga ta’sirini kamaytirishga qaratilgan chora-
tadbirlarga qaramay iqtisodiyotda yuqori inflyatsion bosim saqlanib qoldi.
I. Inflyatsiya
O‘zbekiston Respublikasi Davlat statistika qo‘mitasining ma’lumotlariga ko‘ra,
2017 yilda iste’mol narxlari indeksi (INI) bo‘yicha hisoblangan inflyatsiya darajasi
14,4 foizni, 2017 yilning IV choragida esa 6,1 foizni tashkil etdi. Bunda oziq-ovqat
mahsulotlari narxlari 15,9 foiz, nooziq-ovqat mahsulotlari – 16,1 foiz va xizmatlar –
8,6 foizga oshdi.
24

ILOVA A
Rossiyada inflyatsiya darajasi, %
Yil Yanvar Fevral Mart aprel may iyun iyul avgust sentyabr oktyabr noyabr dekabr Jami
2016
yil 0,96 0,63 0,46 0,44 - - - - - - - 2.51
2015
yil 3,85 2,22 1,21 0,46 0,35 0,19 0,8 0,35 0,57 0,74 0,75 0,77 12,91
2014
yil 0,59 0,7 1,02 0,9 0,9 0,62 0,49 0,24 0,65 0,82 1,28 2,62 11,36
2013
yil 0,97 0,56 0,34 0,51 0,66 0,42 0,82 0,14 0,21 0,57 0,56 0,51 6,45
2012
yil 0,5 0,37 0,58 0,31 0,52 0,89 1,23 0,1 0,55 0,46 0,34 0,54 6,58
2011
yil 2,37 0,78 0,62 0,43 0,48 0,23 -0,01 -0,24 -0,04 0,48 0,42 0,44 6,1
2010
yil 1,64 0,86 0,63 0,29 0,5 0,39 0,36 0,55 0,84 0,5 0,81 1,08 8,78
2009
yil 2,37 1,65 1,31 0,69 0,57 0,6 0,63 0 -0,03 0 0,29 0,41 8,8
2008
yil 2,31 1,2 1,2 1,42 1,35 0,97 0,51 0,36 0,8 0,91 0,83 0,69 13,28
2007
yil 1,68 1,11 0,59 0,57 0,63 0,95 0,87 0,09 0,79 1,64 1,23 1,13 11,87
2006
yil 2,43 1,66 0,82 0,35 0,48 0,28 0,67 0,19 0,09 0,28 0,63 0,79 9
2005
yil 2,62 1,23 1,34 1,12 0,8 0,64 0,46 -0,14 0,25 0,55 0,74 0,82 10,91
2004
yil 1,75 0,99 0,75 0,99 0,74 0,78 0,92 0,42 0,43 1,14 1,11 1,14 11,74
2003
yil 2,4 1,63 1,05 1,02 0,8 0,8 0,71 -0,41 0,34 1 0,96 1,1 11,99
2002
yil 3,09 1,16 1,08 1,16 1,69 0,53 0,72 0,09 0,4 1,07 1,61 1,54 15,06
2001
yil 2,8 2,3 1,9 1,8 1,8 1,6 0,5 0 0,6 1,1 1,4 1,6 18,8
2000 2,3 1 0,6 0,9 1,8 2,6 1,8 1 1,3 2,1 1,5 1,6 20,1
1999
yil 8,4 4,1 2,8 3 2,2 1,9 2,8 1,2 1,5 1,4 1,2 1,3 36,6
1998
yil 1,5 0,9 0,6 0,4 0,5 0,1 0,2 3,7 38,4 4,5 5,7 11,6 84,5
1997
yil 2,3 1,5 1,4 1 0,9 1,1 0,9 -0,1 -0,3 0,2 0,6 1 11
1996
yil 4,1 2,8 2,8 2,2 1,6 1,2 0,7 -0,2 0,3 1,2 1,9 1,4 21,8
1995 17,8 11 8,9 8,5 7,9 6,7 5,4 4,6 4,5 4,7 4,6 3,2 131,6
43

Mundarija
Kirish ....................................................................................................................................................... 3
I-BOB Inflyatsiyaga qarshi siyosatning nazariy jihatlari ........................................................................... 6
1.1 Inflyatsiya ijtimoiy-iqtisodiy hodisa sifatida .................................................................................. 6
1.2 Inflyatsiyaning ijtimoiy va iqtisodiy oqibatlari ............................................................................. 11
1.3 Davlatning inflyatsiyaga qarshi siyosati: maqsadlar, vazifalar, vositalar .................................... 17
II BOB. O‘zbekistonda inflyatsiya jarayonlari va unga qarshi olib borilayotgan siyosat tahlili ............... 21
2.1 O‘zbekistonda inflyatsiya ko‘rsatkichlarining dinamikasi (so‘nggi yillarda) ................................. 21
2.2 Markaziy bank va Hukumat tomonidan amalga oshirilayotgan inflyatsiyaga qarshi choralar ..... 24
2.3 Inflyatsiyaga qarshi siyosatning samaradorligini tahlil qilish ....................................................... 25
III BOB. O‘zbekistonda inflyatsiyaga qarshi siyosatni takomillashtirish yo‘llari ..................................... 26
3.1 Inflyatsiyaga qarshi siyosatda xalqaro tajribaning ahamiyati ...................................................... 26
3.2 O‘zbekistonda inflyatsiyani jilovlashga qaratilgan taklif va tavsiyalar ......................................... 31
3.3 Jahon mamlakatlarida inflyatsiyaga qarshi siyosat samaradorligini oshirishda institutsional
islohotlarning o‘rni ................................................................................................................................ 34
Xulosa ................................................................................................................................................... 40
Foydalanilgan adabiyot ro'yxati ............................................................................................................ 41
ILOVA A ................................................................................................................................................. 43
ILOVA B ................................................................................................................................................ 45
2

I-BOB Inflyatsiyaga qarshi siyosatning nazariy jihatlari
1.1 Inflyatsiya ijtimoiy-iqtisodiy hodisa sifatida
"Inflyatsiya" atamasi ko'plab talqinlarga ega. Bulatov A.S.ning fikricha,
"Inflyatsiya - bu pulning qadrsizlanishi, uning xarid qobiliyatining pasayishi". Bu
atamani tushunish bilan rozi bo'lmaslik mumkin emas, ammo bizning fikrimizcha,
bu juda umumiydir. Ozhegov S.I. quyidagi formulani beradi: "Inflyatsiya - bu
mamlakatda muomalada bo'lgan qog'oz pullar miqdorining haddan tashqari
ko'payishi, uning qadrsizlanishiga olib keladi" 3
atamasi an'anaviy versiyada eng
qisqacha ta'riflangan: "Inflyatsiya - pul massasi aylanish kanallarining tovar
aylanmasi ehtiyojlaridan tashqariga to'lib ketishi, bu esa pul birligining
qadrsizlanishiga olib keladi. narxlar."
1-rasm – Inflyatsiya turlari va turlari
Inflyatsiya murakkab hodisa bo‘lib, uni faqat pul bilan bog‘liq holda ko‘rib
chiqish mumkin emas, chunki bozordagi nomutanosiblik nafaqat pul massasining
ko‘pligi, balki tovar taqchilligi tufayli ham yuzaga kelishi mumkin. Narxlar
darajasi bir xil bo'lib qoladi, lekin ishlab chiqarishning qisqarishi va buning
natijasida tovar taqchilligining oshishi kuzatiladi. Ushbu turdagi inflyatsiya
yashirin deb ataladi. Bu davlat narxlar o'sishini bostirishga harakat qilganda,
ma'muriy iqtisodiyotga ega mamlakatlarda sodir bo'ladi, ammo inflyatsiya baribir
tovarlar etishmasligi tufayli yuzaga keladi.
3
Ozhegov S.I. Rus tilining lug'ati. Ed. N.Yu. shvedcha. M .: - "Rus tili", 1983, s. 224
6

qadrsizlanmaydi. Bozorda tovarlar ko payib pulga ehtiyoj bo lganda ularʻ ʻ
jamg armadan olinib yana savdo muomalalarida qatnashadi. Qog oz pullar real
ʻ ʻ
boylik emas, balki uning ramzidir. Qog oz pullar boylik vazifasini o tay olmaydi
ʻ ʻ
va ularning ortiqchaligi inflyatsiyaga sabab bo ladi. Shu sababli pul
ʻ
jamg armalarini ko chmas mulk yoki qimmatbaho buyumlar sotib olish yo li bilan
ʻ ʻ ʻ
saqlash ishonchliroq hisoblanadi. G arb ilmiy manbalarida yillik inflyatsiya sur ati
ʻ ʼ
10% gacha bo lganda qisman (mo tadil) hisoblanib, ijtimoiy mushkullik deb
ʻ ʻʼ
qaralmaydi. Aksincha, u muayyan darajada iqtisodiyotni jadallashtirishga turtki
beradi. Pekin inflyatsiya sur ati 10% dan oshganda juda xavfli tus oladi. Ayniqsa
ʼ
giperinflyasiyasa narxlar bir necha foiz emas, balki bir necha marta oshib
iqtisodiyotni izdan chiqaradi.
Inflyatsiyaning ochiq va yashirin (bostirma) turlari mavjud. Ochiq Inflyatsiya
erkin narxlar amal qiluvchi bozorlarda kuzatiladi. Narxlarning notekis o sishi
ʻ
bozor mexanizmini buzadi, lekin uni yo qotmaydi. Iqtisodiyot bozor
ʻ
o zgarishlariga o z aks ta sirini ko rsataveradi va turli bozorlar muvozanat
ʻ ʻ ʼ ʻ
yo nalishiga o zi moslashadi.
ʻ ʻ
Yashirin Inflyatsiya sharoitida vaziyat boshqacha bo lib, davlat narxlar
ʻ
oshishidan xavotirga tushib, bunga qarshi kurashga kiradi, daromad va narxlar
ustidan, ularni muayyan darajada muzlatgan holda yalpi ma muriy nazorat
ʼ
o rngaadi. Yashirin Inflyatsiya bozorning o z-o zini tartibga solish mexanizmini
ʻ ʻ ʻ
izdan chiqaradi. Muzlatilgan narxlar ishlab chiqarish xa-rajatlari yuqori bo lgan
ʻ
sohalarga kapital yotqizishdan manfaatdorlikni yo qqa chiqaradi. Shu sababli bu
ʻ
sohadan kapitalning qrldiqlari ham chi-qib ketishga harakat qiladi va tovarlar
taqchilligiga olib keladi. Bozor iqtisodiyotida taqchillik narxlarning ko tarilishiga
ʻ
sabab bo ladi.
ʻ
Ochiq Inflyatsiyaning quyidagi shakllari mavjud: talab inflyatsiyasi, harajatlar
inflyatsiyasi, tuzilmaviy Inflyatsiya va boshqa Inflyatsiyaning bu turlari bozorning
o zi tomonidan yaratiladi.
ʻ
8

Ishbilarmonlik faolligini, iqtisodiy o'sishni rag'batlantirish, investitsiyalar
sur'atini tezlashtirish;
 Ichki davlat qarzining qisqarishi;
 Davlat soliqlari tushumlarining ortishi.
 Salbiy oqibatlar:
Ishlab chiqarish uchun:
Ish bilan bandlikning qisqarishi, butun iqtisodiyotni tartibga solish
tizimining buzilishi;
Butun jamg'arish fondining amortizatsiyasi;
Kreditlarning qadrsizlanishi va kreditorlarni qo'rqitish.
Daromadni taqsimlashda:
Qat'iy foizli qarzlarni to'lovchilarning daromadlarini ko'paytirish va
kreditorlar uchun daromadlarni kamaytirish bilan daromadlarni qayta taqsimlash;
Belgilangan daromadga ega ijtimoiy guruhlar (talabalar, byudjet xodimlari,
nafaqaxo'rlar) o'rtasida real daromadlarning pasayishi;
Soliq stavkalari tizimining buzilishi.
Iqtisodiy munosabatlar uchun:
Ishlab chiqaruvchilar va iste'molchilar tomonidan narx ma'lumotnomasining
yo'qolishi (ular mahsulotning haqiqiy qiymatini bilishmaydi);
Ishlab chiqaruvchi tomonidan sifatli tovarlarni yaratishga qiziqishning
yo'qolishi;
Barterning rivojlanishi - tabiiy almashinuv.
Pul massasi uchun: pul o'z qiymatini yo'qotadi va qiymat o'lchovi va
muomala vositasi sifatida o'z vazifasini bajarishni to'xtatadi.
Umuman olganda, bu ijtimoiy keskinlikni keltirib chiqaradi va jamiyatda
beqarorlikka olib keladi.
1.3 Davlatning inflyatsiyaga qarshi siyosati: maqsadlar, vazifalar, vositalar
Inflyatsiyaga qarshi siyosat - bu uning sur'ati va sabablariga qarab
inflyatsiyaning oldini olish, kamaytirish yoki bartaraf etishga qaratilgan hukumat
17

bog'liq bo'lgan dunyoning zamonaviy iqtisodiy tizimiga to'g'ri keladi. Import
qilinadigan har qanday mahsulot (ayniqsa, xom ashyo va kamroq darajada tayyor
mahsulotlar) narxi oshganda, mahsulot qo'llaniladigan barcha sohalarda
narxlarning oshishiga olib keladigan bir qator zanjirli reaktsiyalar boshlanadi.
Inflyatsiya darajasini aniqlash uchun quyidagi formuladan foydalaning:
p = ×100%, (1)
Qayerda
p - inflyatsiya darajasi,
- t davrining narx darajasi ,
– oldingi/asosiy davrdagi narx darajasi.
Iqtisodiyotda, Inflyatsiya muomalada mavjud bo lgan tovar va xizmatlarʻ
narxining o sishi degan ma noni anglatadi. Inflyatsiya atamasi, ko proq pulga
ʻ ʼ ʻ
talabning ortishiga ta luqlidir, shunga qaramay, Inflyatsiya haqiqiy xarid qilish
ʼ
qiymatini kuchsizlantirib tanozzulga ham olib keladi. Umumiy narh darajasi
ortganda, har bir valyuta tovar va hizmat ko rsatishga ega bo lishi kamayib boradi.
ʻ ʻ
Harh-navo inflyatsiysi Inflyatsiya sur ati bilan o lchanadi, yani narh indeksining
ʼ ʻ
foizi o zgaradi, xuddi iste mol narhi indeksi kabi. Inflyatsiya iqtisodni shubhasiz
ʻ ʼ
inqirozga olib keladi. Masalan, Inflyatsiya beqarorligi kelejakda investitsiya va
jamg armalarni esankiratib qo yishi mumkin.
ʻ ʻ
Inflyatsiya darajasi yildan yilga farq qiladi. 1950-yildan byuon, AQSh dollari
Inflyatsiyasi darajasi −0.7 % (1954) dan 13.3 % (1979) ga o zgarib turadi. 1991-
ʻ
yildan buyon, bu ko rsatkich yiliga 1.6 % va 3.3 % o rtasida bo lgan. 1950-yildan
ʻ ʻ ʻ
buyon 18 ta davlat giperiflyatsiyaga uchradi. Bunda Inflyatsiya darajasi oyiga 50
% edi. Yaqin yillarda Yaponiya negativ inflayatsiyani boshidan kechirdi, ya ni
ʼ
yiliga 1 % deflyatsiyani. Ko pgina davlat Markaziy Banklari Inflyatsiya darajasini
ʻ
past ammo pozitive holda ushlab turishga harakat qilmoqda. Bazilari bu
ko rsatkichni 1-3 % da ushlab turishni rejalashtirgan. Kumush va oltinga
ʻ
asoslangan iqtisodiyot bazan Inflyatsiyaga uchrasada, bu iqtisodiyotdagi
10

iqtisodiyotning ishlab chiqarish sektoriga va umuman iqtisodiyotga salbiy ta’sir
ko‘rsatmoqda. Bundan tashqari, pul ham xorijiy valyutalarga nisbatan
qadrsizlanadi. Aholi va boshqa xo'jalik yurituvchi sub'ektlar jamg'armalarning real
qiymatini saqlab qolish umidida chet el valyutasini faolroq sotib olishni
boshlaydilar va chet el valyutasi milliy valyutani siqib chiqaradi va inflyatsiyaning
yanada o'sishiga olib keladi .
Inflyatsiya davlatning roziligi bilan giperinflyatsiyaga o'tadi va u pul
massasini nazorat qila olmaydi. Davlatning pul tizimi tanazzulga yuz tuta
boshlaydi; ishsizlik darajasi keskin oshadi (chunki real daromadlar pasayadi,
odamlarning mehnatga bo'lgan moddiy motivatsiyasi yo'qoladi); Tovar taqchilligi
kuchayib, ayirboshlash avj ola boshlaydi. Spekulyatsiya gullab-yashnamoqda,
kapital mamlakatdan "chiqib ketmoqda", shartnomalar, bitimlar va
shartnomalarning qadrsizlanishi tufayli iqtisodiy aloqalar yomonlashmoqda.
Keyingi harakatsizlik bilan iqtisodiy jihatdan eng halokatli hodisa boshlanadi -
stagflyatsiya (ishlab chiqarish sur'atlarining keskin pasayishi bilan narxlarning
keskin o'sishi).
Shunday qilib, inflyatsiya davlat tomonidan e'tiborga olinmasa, iqtisodiyotga
ulkan halokatli ta'sir ko'rsatadi va keskin salbiy ijtimoiy-iqtisodiy oqibatlarga olib
keladi, degan xulosaga kelish mumkin. Davlatning pul-kredit siyosati “falaj”
holatida, chunki yuqori sur’atlarga yetgan inflyatsiyani zarba choralarisiz ushlab
turish mumkin emas. Bundan tashqari, ijtimoiy keskinlik va norozilik darajasi
keskin oshib bormoqda, norozilik va tartibsizliklar mumkin.
Ochiq va bostirilgan (yashirin) inflyatsiya tushunchalarini shved iqtisodchisi
B.Gansen kiritdi.
Ochiq inflyatsiya narxlarning uzoq davom etishi bilan namoyon bo'ladi.
Bostirilgan - narxlar va ish haqi qat'iy davlat nazorati ostida ekanligi bilan
tavsiflanadi va asosiy ifoda shakli tovarlar taqchilligi hisoblanadi. 1992 yilgacha
Rossiyada inflyatsiya bostirildi.
Inflyatsiya jarayonlarining o'sish sur'atlariga qarab, suyuq (o'rmalovchi yoki
sust) inflyatsiya, tez inflyatsiya va giperinflyatsiya farqlanadi.
13

amalga oshirish to'g'risidagi qonun; Rossiya Federatsiyasi Fuqarolik kodeksining
birinchi qismida nazarda tutilgan mas'uliyati cheklangan jamiyatlar, ishlab
chiqarish kooperativlari to'g'risidagi qonunlar, yuridik shaxslarni, ko'chmas mulkni
va ular bilan tuzilgan bitimlarni davlat ro'yxatidan o'tkazish to'g'risidagi qonunlar,
buxgalteriya hisobi to'g'risidagi qonun va bozor munosabatlarining huquqiy
asoslarini belgilovchi boshqa qonunlar.
Belgilangan davrdagi eng muhim huquqiy chora-tadbirlardan biri Rossiya
Federatsiyasining iqtisodiy xavfsizligini ta'minlash va jinoiy dunyoning qonuniy
biznes bilan birlashishini oldini olish uchun zarur chora sifatida jinoiy faoliyatdan
olingan daromadlarni legallashtirish uchun javobgarlik to'g'risidagi qonun
hujjatlarini qabul qilish bo'ladi. Bunday qonunning qabul qilinishi, shuningdek,
Rossiya Federatsiyasining 1990-yildagi “Jinoiy yo‘l bilan olingan mablag‘larni
legallashtirish, aniqlash, olib qo‘yish va musodara qilish to‘g‘risida”gi Strasburg
konventsiyasiga qo‘shilishi jinoiy kapitalning chet elga ko‘chirilishini aniqlash
bo‘yicha harakatlarni sifat jihatidan yangi bosqichga ko‘taradi. Bu xorijiy
davlatlarning tegishli nazorat organlari bilan zarur ma’lumotlar almashish bo‘yicha
shartnomalar tuzishga yo‘l ochadi.
Davlat hokimiyati institutlarini mustahkamlash uchun Rossiya
Federatsiyasining Ma'muriy huquqbuzarliklar to'g'risidagi kodeksi, davlat
daxlsizligi va davlat mulki to'g'risidagi qonunlar, Rossiya Federatsiyasida ijro
protsessi, sud ijrochilari, hakamlik sudlari to'g'risida, sudyalar, huquqni muhofaza
qilish va nazorat qiluvchi organlarning mansabdor shaxslarini davlat himoyasi
to'g'risida qonunlar, shuningdek Rossiya Federatsiyasi qonunlariga o'zgartirishlar
va qo'shimchalar kiritish to'g'risida ". rivojlangan.
Rossiya Federatsiyasida ijro etuvchi hokimiyat tizimining birligining
konstitutsiyaviy printsipiga asoslanib, Rossiya Federatsiyasining ta'sis
sub'ektlarining ijro etuvchi organlarining Rossiya Federatsiyasi hukumatiga
tegishli bo'lgan qonunchilik tashabbusi huquqini amalga oshirishda Rossiya
Federatsiyasi va uning ta'sis sub'ektlarining birgalikdagi yurisdiktsiyasi masalalari
bo'yicha ishtirok etish shakllari belgilanadi.
37

Inflyatsiya tahdidlariga tezkor javob berish odatda uning salbiy oqibatlarini
cheklaydi va makroiqtisodiy barqarorlikka erishishga yordam beradi. Buning uchun
pul-kredit siyosati, byudjet taqchilligini tartibga solish, soliq islohotlari va boshqalar
kabi turli chora-tadbirlar va vositalardan foydalanishni o‘z ichiga olgan inflyatsiyaga
qarshi kompleks strategiyani amalga oshirish kerak.
Shuni ta'kidlash kerakki, inflyatsiyaga qarshi siyosat ijtimoiy yo'naltirilgan
bo'lishi va jamiyat ehtiyojlarini hisobga olishi kerak. Uning muvaffaqiyatli amalga
oshirilishi qashshoqlik darajasini pasaytirish, aholi uchun tovar va xizmatlardan
foydalanish imkoniyatini oshirish, mamlakat moliya tizimiga ishonchni oshirish
imkonini beradi.
Xulosa qilib aytganda, inflyatsiyaga qarshi siyosat iqtisodiy barqarorlik va
jamiyat farovonligini ta’minlashda hal qiluvchi rol o‘ynaydi. Uni amalga oshirish
davlat, moliya institutlari va butun jamiyatning sa'y-harakatlarini talab qiladi.
Inflyatsiyaga qarshi samarali kurashish va barqaror iqtisodiy rivojlanish uchun shart-
sharoit yaratish maqsadida yondashuv va vositalarni doimiy ravishda
takomillashtirish zarur.
3.2 O‘zbekistonda inflyatsiyani jilovlashga qaratilgan taklif va tavsiyalar
Inflyatsiyadan kelib chiqadigan to‘rtta asosiy o‘zaro bog‘liq muammolarni
keltirib o‘tamiz:
Birinchi muammo — valyutani sotib olish qobiliyatining pasayishi. Binobarin,
bunday “inflyatsion soliq” aholini ushbu pul birligida aktivlarni saqlashdan voz
kechishga majbur qiladi va ushbu tendensiya uzoq muddatli istiqbolda salbiy
oqibatlarga olib keladi.
Ikkinchi muammo — aholi va biznesning “inflyatsion ajablanishi” bo‘lib,
ma’lum bir tomonlarning sotib olish qobiliyatidagi kutilmagan farq kelib chiqishiga
olib keladi. Bunday “ajablanish”ning oqibatlari ikki xil bo‘lishi mumkin: qarzdorlar
uchun yaxshi, kreditorlar uchun esa aksincha.
31

Doimiy belgilangan ish haqiga ega bo'lgan aholi guruhlari ham real
daromadlarining qisqarishi tufayli zarar ko'rmoqda. Bular pulning xarid
qobiliyatining pasayishi tufayli o'z aktivlarini asosan naqd pul, jamg'arma va
boshqalar ko'rinishida saqlaydigan odamlardir.
Inflyatsiyadan qisman himoya indekslangan ish haqi mavjudligi bilan
ta'minlanadi. Himoya darajasi indeksatsiya darajasiga qarab o'zgaradi. Ko'chmas
mulk va qimmatbaho metallar kabi aktivlar egalari ham inflyatsiyadan
himoyalangan. Metall va toshlar, antiqa buyumlar va boshqalar, chunki bu
aktivlarning narx darajasi inflyatsiya darajasidan yuqori.
Inflyatsiya bilan iste'mol savatining umumiy qiymati ham mos ravishda
oshadi, chunki u asosan doimiy iste'mol qilinadigan mahsulotlardan iborat. Savat
narxi oshsa, mamlakatda yashash narxi ham oshadi va bu omildan aholining eng
kambag‘al va ijtimoiy himoyaga muhtoj qatlamlari eng ko‘p jabr ko‘radi. Shu
bilan birga, aholining boy qatlamlari kambag'allardan yanada uzoqlashadi va shu
bilan ijtimoiy tabaqalanish yuzaga keladi, kambag'allar va boylar o'rtasidagi
"bo'shliq" kuchayadi. Aholining bir qismi yuqorida sanab o‘tilgan ko‘chmas mulk,
yer, ko‘chmas mulk, zargarlik buyumlari va hokazolarni o‘zlashtirib, imkon qadar
tezroq puldan qutulishga harakat qiladi.
Aholining o'zgaruvchan daromad oladigan qismi, agar ularning nominal
daromadlari yashash qiymati va inflyatsiya darajasidan tezroq o'sadigan bo'lsa,
ularning real daromadlarini oshirishi mumkin. Shuningdek, xom ashyoni tayyor
mahsulotga aylantiruvchi korxonalar, agar mahsulot narxi xom ashyoni sotib olish
bahosidan tezroq o'sishi sharti bilan ijobiy samaraga erishishi mumkin .
Inflyatsiya qarzdorlar va kreditorlarga juda kuchli ta'sir ko'rsatadi. Agar
qarzdor inflyatsiyaning sakrashidan keyin pulni qaytarsa, u arzonroq pulni
qaytaradi, chunki qabul qilish vaqtida bu pulning haqiqiy qiymati, nominal qiymati
bir xil bo'lib qolganiga qaramay, yuqori bo'lgan.
Albatta, inflyatsiya nafaqat mamlakat ichki bozorida, balki u bilan bog‘liq
tashqi bozorlarda ham o‘z aksini topmoqda: mahalliy mahsulotlarning
raqobatbardoshligi pasayib, eksport kamayib, import ko‘paymoqda, bu esa
12

Bozor sharoitida ochiq, muvozanatlashgan inflyatsiya yuz beradi, bunda
narxlar pariteta (nisbati) o zgarmaydi, harajatlar ortishiga qarab narxning o sishiʻ ʻ
firmalarning foyda olib ishla-shini ta minlaydi.
ʼ
Inflyatsiya pul qadrini tushirib, uning iqtisodiy ahamiyatiga putur yetkazadi,
shu bois davlat harajatlarini qisqartirish, soliqlarni oshirish, pul emissiyasini
cheklash, monopol narxlarni tartiblash, narx erkinligini ta minlash, ortiqcha
ʼ
pullarni bankka, qimmatli qog ozlar bozoriga tortish va boshqalarlardan iborat
ʻ
inflyatsiyaga qarshi siyosat yuritiladi. Inflyatsiya jahondagi barcha mamlakatlarga
xos va xalqaro tus olgan. Masalan, Inflyatsiya sur atlari 1980-yilda AQShda10,8,
ʼ
Yaponiyada 7,1, Germaniyada 5,8, Fransiyada 13,3, Buyuk Britaniyada 16,3% ni,
1990-yilda tegishlicha 5,0; 2,4; 2,5; 3; 4,7% ni tashkil qildi. Inflyatsiya shiddati
narxlarning o sish indeksiga qarab aniqlanadi. Bu indeks O zbekistonda 300 ga
ʻ ʻ
yaqin tovarlar (2000-yil) narxi o zgarishlarini hisobga oladi.[1]
ʻ
Taklif inflyatsiyasi ishlab chiqarish xarajatlari va harajatlari ko'payganda
yuzaga keladi va shunga mos ravishda tovar va xizmatlar narxlarining proporsional
o'sishi kuzatiladi. Bundan tashqari, xarajatlar inflyatsiyasi deb ataladi.
Keling, inflyatsiyani keltirib chiqaradigan sabablarni ko'rib chiqaylik.
Birinchidan, inflyatsiya ko'pincha davlat byudjeti taqchilligi natijasida yuzaga
keladi, ayniqsa, agar u emissiyaning markaziy banki depozitlari hisobidan
moliyalashtirilsa.
Ikkinchidan, inflyatsiya ko'pincha oligopolistik bozordagi ishlab
chiqaruvchilar tomonidan yuzaga keladi. Kattaroq bozor ulushini qo'lga kiritish
uchun ishlab chiqaruvchilar yalpi talab va taklif o'rtasidagi nomutanosiblikni sun'iy
ravishda rag'batlantiradilar va keyinchalik ushbu segmentdagi narxlarga sezilarli
ta'sir ko'rsatishi mumkin.
Uchinchidan, inflyatsion kutishlar kabi hodisa mavjud. Bu quyidagi zanjirlar
bo'yicha umumiy narx darajasining o'sishining pasayishida ifodalanadi:
Ish haqi oshadi - narxlar ko'tariladi, xom ashyo narxi oshadi - tovarlar narxi oshadi.
To'rtinchidan, inflyatsiya boshqa mamlakat iqtisodiyotidan "import qilinishi"
mumkin. Bu, ayniqsa, aksariyat davlatlar iqtisodiyoti o'zaro eksport va importga
9

yil
1994
yil 17,9 10,8 7,4 8,5 6,9 6 5,3 4,6 8 15 14,6 16,4 214,8
1993
yil 25,8 24,7 20,1 18,7 18,1 19,9 22,4 26 23 19,5 16,4 12,5 840
1992
yil 245,3 38 29,9 21,7 11,9 19,1 10,6 8,6 11,5 22,9 26,1 25.2 2508.8
44

chiqardi. 1923 yilda Germaniyada giperinflyatsiya: to'rt oy ichida qog'oz markasi
narxi 382 000 barobarga tushdi.
Hozirgi vaqtda inflyatsiya darajasi har qanday davlatning eng muhim
makroiqtisodiy ko'rsatkichlaridan biri hisoblanadi; Iqtisodiyotning inflyatsiyani
ushlab turish va uni oqilona chegaralardan tashqariga chiqarib yubormaslik
qobiliyati davlatning to‘g‘ri amalga oshirilayotgan iqtisodiy siyosati, barqarorligi
va muvozanatliligidan dalolatdir.
Biroq, inflyatsiyani faqat salbiy jarayon sifatida qabul qilmaslik kerak: u
ma'lum darajada davlatning iqtisodiy o'sishini tezlashtirishga yordam beradigan
iqtisodiy vosita sifatida ishlatiladi.
Shunday qilib, inflyatsiyadan faqat ijobiy vosita sifatida foydalanish va uning
salbiy oqibatlariga tushib qolmaslik uchun ushbu hodisaning tuzilishini, uning
tushunchalari va nazariy jihatlarini ko'rib chiqish kerak.
Tadqiqot ob'ekti inflyatsiya va davlatda olib borilayotgan inflyatsiyaga qarshi
siyosatdir.
Keling, ushbu tadqiqotning maqsadini aniqlaymiz: inflyatsiyaga qarshi
siyosatni tahlil qilish, uning maqsadlarini, xususan, Rossiyada, inflyatsiyani
nazorat qilishning eng samarali usullarini aniqlash kerak.
Maqsaddan quyidagi vazifalar kelib chiqadi:
- birinchidan, inflyatsiya tushunchasini ochib berish, uning shart-sharoitlari va
oqibatlarini ko'rib chiqish;
-ikkinchidan, inflyatsiyaning ijtimoiy-iqtisodiy oqibatlarini aniqlash;
- uchinchidan, inflyatsiyaga qarshi kurash usullari va strategiyalarini tahlil
qilish;
- to'rtinchidan, Rossiya iqtisodiyoti sharoitida inflyatsiyaga qarshi siyosatning
o'ziga xos xususiyatlarini ko'rib chiqish
O'rganilayotgan muammoni u ustida ishlayotgan ko'plab siyosiy arboblar
ko'rib chiqdilar: Ulyukaev A.V., Belousov A.R., Pristanskov D.V. va boshqalar
Tadqiqotning uslubiy asosini statistik usullar, induksiya va deduksiya usullari
tashkil etdi.
4

va mamlakat Markaziy banki tomonidan amalga oshiriladigan chora-tadbirlar
majmuidir.
Stagflyatsiya va deflyatsiya
Stagflyatsiya - bu umumiy iqtisodiy tanazzul (YaIMning pasayishi) va
ishsizlik bilan kechadigan inflyatsiya. Iqtisodiy inqirozning eng og'ir shakllaridan
biri.
Deflyatsiya (lotincha deflatio - deflatsiya qilish) - pulning real qiymatining
oshishi va inflyatsiyaga qarama-qarshi bo'lgan tovarlar narxining pasayishi.
Sabablari:
1. Pulga bo'lgan talabning o'sishi - barqaror iqtisodiy vaziyatda aholi o'z
jamg'armalarini ko'paytirishga intiladi, buning natijasida iqtisodiyotdagi pul
miqdori kamayadi, pul qiymati oshadi - tovarlar narxi pasayadi.
2. Kredit berishning qisqarishi - Kreditlarning qisqarishi muomaladagi pul
massasini ham kamaytiradi.
3. Talab bilan qondirilmaydigan ishlab chiqarishning o'sishi ortiqcha ishlab
chiqarishdir, ya'ni tobora ko'proq tovarlar ishlab chiqarilmoqda, lekin aholi
ularni sotib olmaslikni afzal ko'radi.
4. Iqtisodiyotda pul massasini davlat tomonidan haddan tashqari tartibga
solish.
Deflyatsiyaning oqibatlari:
Ijobiy oqibatlar (kichik deflyatsiya bilan) iqtisodiyotning umumiy o'sishini
ta'minlashi mumkin, bu esa aholining xarid qobiliyatining oshishiga olib keladi;
odamlar bir xil pulga ko'proq tovarlar sotib olishadi.
Deflyatsiyaning salbiy oqibatlari ishlab chiqarish rivojlanishining to'xtashida
ifodalanadi, bu esa ishchilar sonining qisqarishi va aholi daromadlarining
kamayishiga olib keladi. Bu yana xarid qobiliyatining pasayishiga va bozorda
talabning pasayishiga olib keladi.
Ko'pincha deflyatsiya iqtisodiy o'sishni ko'rsatmaydi, aksincha; masalan,
AQSHdagi Buyuk Depressiya davridagi inqirozning sababi aynan deflyatsiya edi.
18

Islohotlarning ikkinchi bosqichida institutsional o'zgarishlar Rossiya
iqtisodiyotini isloh qilishning asosiy bo'g'ini bo'lib qolmoqda.
Endi bular, asosan, tez ta sir ko rsatadigan va butun jamiyatda rezonansʼ ʻ
keltirib chiqaradigan keng ko lamli chora-tadbirlar emas, balki mashaqqatli
ʻ
kundalik mehnat bo lib, bozor iqtisodiyotining to laqonli institutlarini bosqichma-
ʻ ʻ
bosqich shakllantirishga va ijobiy natijalarni to plashga olib keladi. Biroq aynan
ʻ
institutsional o‘zgarishlarni amalga oshirish amalga oshirilayotgan islohotlarning
asosiy mazmunini belgilab beradi.
Agar 1994-yil 1-iyulda yakunlangan islohotning birinchi bosqichida
xususiylashtirish vaucherlaridan foydalangan holda ommaviy xususiylashtirish
jarayoni institutsional o zgarishlar markazida bo lgan bo lsa, islohotlarning
ʻ ʻ ʻ
ikkinchi bosqichida quyidagi asosiy yo nalishlarda kengroq jabhada o zgarishlar
ʻ ʻ
amalga oshiriladi:
 qonun ustuvorligini, shuningdek, davlat hokimiyatining asosiy
institutlarini mustahkamlash;
 xususiylashtirishning ikkinchi bosqichini amalga oshirish;
 davlat korxonalarini isloh qilishni yakunlash;
 korxonalarning tiklanishi va bankrotligi jarayonlarini tartibga solish,
to'lovlarni amalga oshirmaslik muammosini hal qilish;
 qimmatli qog'ozlar bozorini rivojlantirish va uni tartibga solish
tizimini shakllantirish;
 bank tizimini yanada rivojlantirish;
 tadbirkorlikni qo'llab-quvvatlash;
Monopoliyaga qarshi siyosatni faollashtirish va raqobat muhitini
shakllantirish.
Iqtisodiy sheriklar, shuningdek, iqtisodiy sohadagi davlat hokimiyatining
asosiy institutlari o'rtasidagi munosabatlarda qonun ustuvorligini va qonun
ustuvorligini mustahkamlash 1995-1997 yillardagi institutsional islohotlarning
asosiy jabhasi hisoblanadi.
35

2024-yil yakuni bo yicha, mamlakat iqtisodiy o sish kutilmalari oshishiʻ ʻ
Xalqaro moliya institutlari tomonidan ham e tirof etilib, xususan, XVJ tomonidan 5,6
ʼ
foiz va JB tomonidan 6 foizni tashkil etishi prognoz qilinmoqda. Bunda, O‘zbekiston
uchun iqtisodiy o sish ko rsatkichini aprel oyidagi prognozlariga nisbatan 0,4 foiz
ʻ ʻ
bandga oshirgan.
2-rasm
Inflyatsiyaga qarshi siyosatning mohiyati mamlakat iqtisodiyotidagi inflyatsiya
darajasini ushlab turish va nazorat qilishga qaratilgan tizimli va kompleks
yondashuvdan iborat. Antiinflyatsiya siyosati davlatning makroiqtisodiy siyosatining
muhim tarkibiy qismi bo‘lib, valyuta barqarorligini va iqtisodiy tizimning
barqarorligini ta’minlash maqsadida amalga oshiriladi.
28

Xulosa
Shunday qilib, mehnat bozori mehnatni sanoat tarmoqlari va ishlab chiqarish
sohalari o'rtasida doimiy ravishda qayta taqsimlash va ishsiz aholini ish bilan
ta'minlash imkonini beradi. Mehnat bozori ishchi kuchiga talab va taklifni
tadbirkorlik faoliyatini amalga oshirishda foydalanish maqsadida tartibga soladi.
Shu munosabat bilan, mehnat bozori tadbirkorlarning ham xodimlar bilan, ham
yollanma mehnat vakillarining o'zlari bilan munosabatlarida turmush sharoitiga
sezilarli ta'sir ko'rsatadi.
Ushbu ishda biz mehnat bozori nima ekanligini, uning tuzilishi qanday
ko'rinishga ega ekanligini, bandlik nima ekanligini, bandlikning qanday turlari
mavjudligini, mehnat bozorining o'ziga xos faoliyatini belgilaydigan narsalarni
aniqladik va Rossiya mehnat bozorining zamonaviy xususiyatlarini aniqladik.
Shuningdek, biz 568 respondent o‘rtasida so‘rov o‘tkazib, yoshlar mehnat bozori
holatini tahlil qildik.
Aytish kerakki, Rossiyadagi zamonaviy mehnat bozorini tavsiflovchi asosiy
ko'rsatkichlarni ko'rib chiqqach, biz xalqaro siyosiy maydonda shakllangan hozirgi
vaziyatning mamlakatimiz iqtisodiyotiga sezilarli ta'sirini ko'rdik, bu ko'plab
ijtimoiy-iqtisodiy qiyinchiliklarni keltirib chiqardi, bu ham mehnat bozorining
ishlashiga kuchli ta'sir ko'rsatdi. Ishsizlikning pasaymagan darajasi, to'lanmagan
ish haqi, bo'sh ish o'rinlari ustida rezyumelarning ko'pligi - bularning barchasi,
afsuski, Rossiya mehnat bozorining haqiqatidir.
Biroq, hozirgi vaziyat tez orada muvozanatlashib, barqaror bo'lishiga umid va
ishonchni uyg'otadigan istiqbollarni ta'kidlash kerak. Hukumat amaldorlari mehnat
bozorining keyingi “tiklanishi”ni bashorat qilmoqdalar, buni mehnat va bandlik
bo'limlari faoliyati hamda yaqin oylarda amalga oshiriladigan me'yoriy-huquqiy
hujjatlar ham ko'rsatishi mumkin.
40

Kirish
"Pul odamni buzadi,
va inflyatsiya pulni buzadi."
Boris Yuzefovich Krutier
Inflyatsiya va pul tushunchalari uzviy bog'liqdir. Inflyatsiyaning ijtimoiy-
iqtisodiy hodisa sifatida ahamiyatini e'tiborsiz qoldirish qiyin, chunki zamonaviy
jamiyatda pul eng likvid resurs hisoblanadi va inflyatsiya uni keskin
qadrsizlantirishga qodir.
Inflyatsiya jarayonlari pul paydo bo'lgan paytdan boshlab vujudga keladi.
Qadimgi Rimdagi inflyatsiya, don narxi 80 yil ichida 7500 baravarga oshgani
haqidagi dastlabki misollar. Biroq, agar ilgari inflyatsiyaning sabablari ba'zi global
hodisalar (urushlar, istilolar, buyuk geografik kashfiyotlar davri) bo'lsa, zamonaviy
dunyoda inflyatsiya dunyoning aksariyat iqtisodiyotlarida doimiy xususiyatga ega
bo'ldi va shuning uchun bu muammo juda dolzarb bo'lib, uning oldini olishning
yanada samarali usullarini kuchaytirishni talab qiladi.
"Inflyatsiya" atamasi lotincha " inflyatsiya " so'zidan kelib chiqqan - shish,
cho'zilish. 1
Ushbu talqinni iqtisodiy sohaga o'tkazar ekanmiz, biz aytamizki, bu
"shishib ketish" yoki "tovar aylanma kanallarining pul massasi bilan to'lib ketishi"
2
ko'pchilikning fikriga ko'ra, tovarlar va xizmatlar narxining oshishi bilan namoyon
bo'ladi, ammo bu fikr mutlaqo to'g'ri emas. Inflyatsiya uzoq muddatli xarakterga
ega bo'lib, ma'lum bir toifadagi tovarlar va xizmatlar narxlarining o'zgarishida
emas, balki umumiy narxlar darajasining oshishi yoki YaIM deflyatorining
o'sishida namoyon bo'ladi.
Inflyatsiya faqat zaif bozor iqtisodiyoti va ishlab chiqarish pasayish holatida
bo'lgan mamlakatlarga xosdir, degan noto'g'ri e'tiqod. Inflyatsion jarayonlar
dunyoning deyarli barcha mamlakatlarida kuzatildi: AQSHdagi mustaqillik urushi
davrida (1775–1783); Fransuz inqilobi 1789-1791 yillarda inflyatsiyani keltirib
1 1
[Elektron resurs]: Lotin-ruscha lug'at © "Rus tili-Media", 2005, Dvoretskiy I.X. kirish rejimi: http://www.lingvo-
online.ru/ru/Translate/la-ru/inflatio -
2
[Elektron resurs]: Ioxin V. Ya. Iqtisodiy nazariya, kirish rejimi http://www.be5.biz/ekonomika/e014/13.htm
3

Купить