• Всего документов: 5844
  • Число пользователей: 15251

Информация о документе

Цена 9000UZS
Размер 572.5KB
Покупки 23
Дата загрузки 16 Август 2023
Расширение docx
Категория Экономика

Продавец

Bohodir Jalolov

Дата регистрации 10 Май 2023

5700 Продаж

Byudjet-soliq siyosatining iqtisodiy o’sishga ta’siri

stavkalar 2021 yil darajasida saqlanib qolindi. Quyidagi joylarda joylashgan chakana savdo korxonalari uchun (bundan ulgurji, shuningdek ulgurji-chakana savdo bilan shug’ullanuvchi korxonalar hamda ulgurji va chakana dorixona tashkilotlari mustasno): aholi soni 100 ming va undan ko’p kishidan iborat shaharlarda – yagona soliq to’lovi stavkasi 4 foiz miqdorida; boshqa aholi punktlarida – yagona soliq to’lovi stavkasi 2 foiz miqdorida; borish qiyin bo’lgan va tog’li tumanlarda – yagona soliq to’lovi stavkasi 1 foiz miqdorida saqlanib qolindi. Ulgurji, shuningdek ulgurji-chakana savdo bilan shug’ullanuvchi korxonalar uchun (bundan dorixona tashkilotlari mustasno) yagona soliq to’lovi stavkasi 2021 yil darajasida 5 foiz miqdorida saqlanib qolindi. 2022 yilning 1 yanvaridan boshlab faoliyatni yuritish joyidan qat’iy nazar benzin, dizel yoqilg’isi va suyultirilgan gaz, shuningdek alkogolli va tamaki mahsulotlarini sotuvchi chakana savdo korxonalari uchun yagona soliq to’lovi stavkasi unifikatsiya qilinib, tovar oborotiga nisbatan 4% miqdorida belgilandi. 4 rasm. Yagona soliq stavkasi. 14 rivojlanayotgan beshta mamlakat qatoridan joy olgani albatta barchamizga mamnuniyat etkazadi..” 1 . Bugungi kunda O’zbekistonda to’laqonli bozor iqtisodiyotini yaratish borasida amalga oshirilayotgan iqtisodiy islohotlar tarkibida, korxonalarimizning barqaror rivojlanish, ularning faolligi, byudjet munosabatlariga ijobiy ta’sir ko’rsatishning muhim vositasi sifatida, soliq siyosati ham, islohotni zamonaviy talablariga moslashtirib borilishini talab qilmoqda. Iqtisodiyotni modernizatsiyalashuvi sharoitida soliq siyosati davlat byudjeti daromadlarini ta’minlash jumladan, mamlakatimizda olib borilayotgan soliq siyosatining bir tomondan davlat byudjeti daromadlarini ta’minlash shu o’rinda iqtisodiyotni barqarorlashtirish va ikkinchi tarafdan kichik biznes va xususiy tadbirkorlikning rivoji hamda xo’jalik yurituvchi sub’ektlarimizning moliyaviy ahvolni mustahkamlashga oid muammolarni hal qilishda muhim ahamiyat kasb etadi. Xususan, 2021-yilda soliq yuki, 2021-yil bilan solishtirganda, yalpi ichki mahsulotga nisbatan qariyb 2 barobar kamayib, 41,2 foizdan 22 foizga tushganini qayd etish zarur. Respublikamiz ijtimoiy-iqtisodiy va siyosiy rivojlanishining xozirgi bosqichida bozor munosabatlari to’la xukmron bo’lgan, bozor iqtisodiyoti qonunlari va talablari to’la amal qilinayotgan yoki iqtisodiyotni boshqarishning to’la iqtisodiy, demokratik usullari yoki to’liq ma’muriy buyruqbozlik usullari qo’llanilmoqda deb bo’lmaydi. Bunday o’tish sharoitida soliqlar vositasida iqtisodiy jarayonlarni tartiblash tizimini to’g’ri tashkil eta olish bozorning iqtisodiy talablariga moslashishda, ularning bosqichma-bosqich xukumronligini ta’minlashda muhim ahamiyat kasb etadi. O’zbekiston Respublikasining bozor munosabatlariga o’tish xususiyatlaridan biri davlatning iqtisodiy o’zgarishlarning tashabbuskori va bosh islohotchisi qilib belgilanganligidir. Iqtisodiy islohotlar boshlangan hozirgi davrga qadar Xulosa Xulosa qilib shuni aytish mumkinki, soliqlar umumiqtisodiy tizimning bir bo’g’ini hisoblanib, amalga oshirilayotgan soliq siyosati strategiyasi va taktikasi mamlakatning makroiqtisodiy va mikroiqtisodiy ko’rsatkichlariga sezilarli tarzda ta’sir etadi. Shunday ekan, soliq siyosatining strategiyasini va taktikasini uzviyligini ta’minlashning asoslarini o’rganish ham muhimdir.Chunki soliq siyosati strategiyasini chuqur o’rganib, ilmiy asoslash orqali soliq taktikasini samaradarligini oshirish va bozor iqtisodiyotida davlatimiz va yurboshimiz mamlakatimiz ravnaqi uchun belgilagan strategiyasiga, ko’zlagan maqsadiga erishish oson kechadi. Bitiruv malakaviy ishimizning nihoyasida soliq siyosatining barqarorligini ta’minlash tizimini rivojlantirishni o’rganish asosida olingan asosiy xulosa va takliflarni, qisqacha eks ettiramiz. Ular quyidagilardan iborat: 1. To’g’ri soliqlar asosan byudjet soliq tushumlarini ta’minlashi lozim, ammo, bu holat ular bo’yicha soliq imtiyozlarini ilmiy jihatdan asoslangan holda o’rganish bilan uzviy holda o’rnatish lozim. Agar, to’g’ri soliqlar yuzasidan soliq to’lovchilarga asossiz soliq imtiyozlari berilsa, u holda to’g’ri soliqlarning ham fiskallik xususiyatiga ham rag’batlantiruvchilik xususiyatiga ta’sir etadi. Shuning uchun davlat bu sohadagi soliq siyosatida soliqlarning soliq to’lovchilar faoliyatiga ta’siri bilan bog’liq muntazam monitoring kuzatishlarini olib borishni yo’lga qo’yishi lozim. 2. Hozirgi vaqtda to’g’ri soliqlarning rag’batlantiruvchilik xususiyati asosan milliy bozorda faoliyat ko’rsatuvchi soliq to’lovchilarga nisbatan ko’proq ahamiyat kasb etmoqda. Biroq, xorij investitsiyasinining milliy iqtisodiyotga kirib kelinishini rag’batlantiruvchi ta’siri bugungi kunda susayib bormoqda. Xorijiy investitsiyaning muhim ikki tomoni mavjudki, ular bir tomondan qo’shimcha soliq ob’ektini yuzaga keltirsa, boshqa tomondan yangi ish o’rinlarini yaratishi hisobiga ishsizlikning oldini olishga xizmat qiladi, qolaversa, ish o’rniga ega bo’lgan jismoniy shaxs sifatidagi soliq to’lovchilarning ko’payishiga olib keladi. Shuning uchun to’g’ri soliqlarning xorijning to’g’ridan-to’g’ri investitsiyasini kirib 1. Byudjet-soliq siyosatitini oshirishda soliq siyosatining huquqiy asoslari va yo’nalishlari. O’zbekiston Respublikasi soliq siyosatining huquqiy asoslari mustaqillikning dastlabki kunlaridan boshlab kuchga kirdi. O’zbekiston Respublikasining 1991 yil 31 avgustdagi «O’zbekiston Respublikasining davlat mustaqilligi to’g’risida»gi Qonunda «shu kundan e’tiboran O’zbekiston Respublikasi o’zining mustaqil soliq siyosatini olib boradi» deb ko’rsatilgan. Qolaversa, davlatning soliq siyosati asosi O’zbekiston Respublikasi Konstituttsiyasida ham qayd qilinadi. Mustaqillikning dastlabki kunlaridan boshlab soliqlar sohasida o’ndan ortiq Qonunlar qabul qilingan edi. Shulardan eng asosiysi O’zbekiston Respublikasining «Korxonalar, tashkilotlar va birlashmalar soliqlari to’g’risida» va «O’zbekiston Respublikasi fuqarolari, chet el fuqarolari va fuqaroligi bo’lmaganlarning solig’i to’g’risida»-gi Qonunlari va ularga kiritilgan o’zgartirishlar, to’ldirishlar bo’ldi. Ammo soliqlarning huquqiy asosi 2021 yil 24 aprelda O’zbekiston Respublikasi qabul qilgan hamma soliqlarni mujassamlashtirgan yagona Soliq Kodeksi bo’ladi. Bu Kodeksning qabul qilinishi soliq siyosatini amalga oshirishdagi katta huquqiy asos yaratdi. Har qanday tadbir, ish, faoliyati ilgaridan belgilanib, aniqlanib, rejalashtirilib, ishlab chiqilgan siyosat bilan amalga oshiriladi. Umuman, siyosat deganda, davlatning ilgaridan rejalashtirib, aniqlab turib amalga oshirgan chora-tadbirlar yig’indisi tushuniladi. Soliq bo’yicha ishlarni tashkil qilish ham shu to’g’risidagi siyosat, deb yuritiladi. Soliq siyosati qabul qilinganligi bois O’zbekiston Respublikasi soliq to’laydigan huquqiy shaxslar soni 2021-2020 yillarda 28 mingdan 171 mingtaga etgan. Shuni aytish kerakki, soliq siyosati davlat xazina siyosatining eng muhim tarkibiy ajralmas qismidir. Demak soliq siyosati moliya siyosatining tarkibiy qismi bo’lib, unga bog’liq holda rivojlanadi. oshirish talab etildi. 2. O’zbekiston Respublikasida olib borilayotgan soliq siyosatidagi o’zgarishlar. O’zbekistonda davlatning iqtisodiyotga aralashuvini kamaytirishga doir izchil soliq siyosati strategiyasi olib borish natijasida har yili soliq yukini kamaytirish choralari amalga oshirilmoqda. Eng avvalo, ular ishlab chiqarishga,tadbirkorlik faoliyatini rivojlantirishga, aholining real daromadlarini va iste’mol talablarini oshirishga qaratilgan. Shu bilan birga, soliqlar va to’lovlarni birxillashtirishga katta e’tibor qaratilmoqda. Bu esa soliqqa tortish mexanizmlarining oshkoraligiga, soliqlarni hisoblash va to’lashga oid korxonalar faoliyatini soddalashtirishga, shuningdek soliq majburiyatlarining bajarilishini samarali nazorat qilishga yordam beradi. Ayni paytda bu hol respublikamizda qo’llaniladigan soliq tizimini xalqaro me’yorlar va andozalarga muvofiqlashtirish zarurati bilan izohlanadi. O’zbekiston Respublikasi Prezidentining 2021 yil 22 dekabrdagi «O’zbekiston Respublikasining 2022 yilgi asosiy makroiqtisodiy ko’rsatkichlari prognozi va Davlat byudjeti parametrlari to’g’risida»gi PQ-2455-sonli qarori bilan Soliq qonunchiligiga kiritilgan o’zgartirishlar. Yuridik shaxslardan olinadigan foyda solig’i stavkalari O’zbekiston Respublikasi Prezidentining 2021 yil 22 dekabrdagi PQ-2455-sonli qarorining 8- ilovasiga muvofiq tasdiqlandi. Yuridik shaxslardan olinadigan foyda solig’ining bazaviy stavkasi 2021 darajasida – 7,5 foiz miqdorida saqlanib qolindi. Tijorat banklari uchun soliq stavkasi ham 2021 yil darajasida – 15 foiz miqdorida saqlanib qolindi. 2022 yilning 1 yanvaridan boshlab mobil aloqa xizmatlarini ko’rsatuvchi yuridik shaxslar (uyali aloqa kompaniyalari) uchun rentabellik darajasidan kelib chiqib foyda solig’i bo’yicha soliq stavkalari quyidagicha belgilandi: rentabellik darajasi 20 foizgacha - 7,5 foiz miqdorida; Yer solig’i stavkalari O’zbekiston Respublikasi Prezidentining 2021 yil 22 dekabrdagi PQ-2455-sonli qarorining 20-ilovasiga muvofiq tasdiqlandi. 7 rasm. Jismoniy shaxslarning mol mulk solig’i. 17 O’zbekiston Respublikasi Prezidentining 2021 yil 22 dekabrdagi «O’zbekiston Respublikasining 2022 yilgi asosiy makroiqtisodiy ko’rsatkichlari prognozi va Davlat byudjeti parametrlari to’g’risida»gi PQ-2455-sonli qarorining 36-ilovasiga asosan 2022 yil 1 yanvardan boshlab O’zbekiston Respublikasi Prezidentining va Hukumatining ayrim qarorlariga o’zgartirish va qo’shimchalar kiritildi. kelinishini rag’batlantirishi bilan qo’shimcha chora-tadbirlarni ishlab chiqish maqsadga muvofiqdir. 3. To’g’ri soliqlar orqali soliq to’lovchi korxonalarning harajatlar siyosatiga ta’sirini oshirish zarur. Chunki, korxonada amalga oshiriladigan harajatlar asosan ikki xil tartibda moliyalashtirilib, bu tartib natijada harajatlarning soliq bazasiga ta’sirini belgilab beradi. Korxonalarning harajatlar siyosatidagi muammolar to’g’ri soliqlarning miqdoriga to’g’ridan to’g’ri tez ta’sir etadi va to’g’ri soliqlarning soliq to’lovchilar faoliyatiga salbiy ta’siri ko’pgina hollarda harajatlarni mahsulot tannnarxiga kiritilishi yoki ularni boshqacha tartibda moliyalashtirish mexanizmi orqali ro’y beradi. Bundan shunday xulosa kelib chiqadiki, to’g’ri soliqlarning soliq to’lovchi korxonalarning faoliyatiga ta’sirida soliq stavkasi va soliq imtiyozlariga nisbatan harajatlarni moliyalashtirish mexanizmining ta’siri kattadir. Bu erda davlat tomonidan korxonalarning moliyasini boshqarish siyosati strategiyasi va soliq siyosatidagi strategik yo’nalishlarni bir-biriga muvofiqlashtirish maqsadga muvofiq. soliq solishlari mumkin. Bu soliqlar ba’zi mahalliy byudjetlarda 75 foizga etadi. AQSh Davlat byudjetining daromadlariga nazar tashlaydigan bo’lsak, hukumat uch bosqichdan iboratligi uchun soliqlarni uch darajaga bo’linishini kuzatish mumkin. AQSh soliq tizimiga xos bo’lgan rag’batlantiruvchi yondashuv boshqa har qanday tizimga nisbatan kuchliroqdir. Bunday yondashuv faqat iqtisodiyotdagina emas, balki jamiyat hayotida ham ko’zga tashlangan ijobiy tamoyillar va jarayonlarning samarali rivojlanishini ta’minlaydi. Ma’lum davrlarda iqtisodiy o’sishni jadallashtirish uchun ayrim soliq turlarining stavkalari kamaytiriladi. Ma’lumki, AQShda har qanday aktivlar, aktsiyalar, uylar, er uchastkalaridan olinadigan sarmoya daromadlariga soliq solinadi. Uning stavkasi ishlab topilgan daromaddan (maosh, ish haqi, hunarmandlarning daromadlari va shu kabilardan) olinadigan soliqlardan taxminan ikki barobar kamdir. Bu esa ijtimoiy jamg’arilishni rag’batlantiradi. Chunki, ular sarmoyadan daromad olish huquqini beradigan qimmatli qog’ozlarni sotib olish foydali bo’ladi. Shuni ta’kidlash lozimki, AQSh federal byudjeti daromadlarining asosiy qismini bevosita (to’g’ri) soliqlar tashkil etadi. Shtat va mahalliy hukumat byudjetlariga esa bevosita (egri) soliqlar ko’proq tushadi AQSh federal byudjetiga tushadigan daromad solig’i asosiy o’rinni egallaydi. Ushbu soliqni hisoblash o’ziga xos xususiyatga ega bo’lib, bunda oilaviy sharoitning ta’siri alohida e’tiborga olinadi. Federal byudjetda jismoniy shaxslar daromad solig’idan keyin ikkinchi o’rinda (byudjetdagi salmog’i bo’yicha) ijtimoiy sug’urta ajratmalari turadi. Bu ajratmalar ish beruvchi va ishchi o’rtasida teng ikkiga bo’linadi. Yig’im stavkasi har yilgi byudjet tizimiga qarab o’zgaradi. • Soliq qonunchiligini qayta ko’rib chiqish; • Pul-kredit siyosatini olib borish. Soliq siyosati sohasida o’tkazilgan ushbu islohot ijobiy natijaga erishdi, ya’ni unga ko’ra ba’zi soliq stavkalari pasaytirildi, imtiyozlar qisqartirildi hamda ba’zi yangi soliqlar joriy etildi. AQSh moliya tizimining asosiy bo’g’ini federal byudjet mexanizmi hisoblanadi. Yirik va doimiy tushumga ega bo’lgan soliqlar federal byudjetga yo’naltiriladi. Federal harajatlar umumdavlat harajatlarining taxminan 60 foizini tashkil etadi. 40 foizi esa shtatlar va mahalliy hokimiyat idoralarining byudjetlariga tugri keladi. Federal byudjet tarkibida yuridik va jismoniy shaxslarda olinadigan daromad solig’i 54,3 foiz (yuridik shaxslardan 9,3 foiz, jismoniy shaxslardan 45 foiz), aktsizlar 6,3 foizni, sovg’alar va merosdan olinadigan soliq 1 foizni, ish beruvchilar bilan oqimlar tomonidan baravar to’lanadigan ijtimoiy ta’minotga ajratmalar 27,6 foizni, bepul tibbiy yordamga ajratmalar 7 foizni, ish beruvchilar tomonidan to’lanadigan ishsizlik nafaqalariga ajratmalar 2 foizni tashkil qiladi. Federal byudjetning harajatlar qismi 20 ta asosiy byudjet toifalariga, shu jumladan, milliy mudofaa, xalqaro ishlar, qishloq xo’jaligi, transport, energetikani rivojlantirish, soglikni saklash, ijtimoiy sug’urta harajatlariga, davlat qarzi bo’yicha foizlar to’lashga va hokazolarga bo’linadi. Shtatlarning byudjetlariga soliq tushumlarining umumiy hajmida jismoniy va yuridik shaxslardan olinadigan daromad solig’i 39 foizni, mahsulot sotishdan olinadigan soliq 49 foizni, yuridik va jismoniy shaxslardan olinadigan mulk solig’i 2 foizni, foydali qazilmalarni qazib chiqarganlik uchun tabiiy resurslarning mulkdorlari tomonidan to’lanadigan soliq 2 foizni, litsenziyalanadigan faoliyat bilan shug’ullanish huquqini berganlik uchun olinadigan litsenziya yig’imlari 6 foizni tashkil qiladi. Munitsipial ma’murlar jismoniy shaxslarga daromad soliqlari, aktsizlar, kompaniyalardan litsenziya yig’imlari, kasb uchun soliq, foydali qazilmalarni qazib chiqarganlik uchun soliq, jismoniy va yuridik shaxslarning mol-mulkiga 19,2 foizni 1 O’zbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoyev ning mamlakatimizni Jismoniy shaxslardan olinadigan daromad solig’i stavkalari O’zbekiston Respublikasi Prezidentining 2021 yil 22 dekabrdagi PQ-2455-sonli qarorining 9- ilovasiga muvofiq quyidagi miqdorlarda tasdiqlandi: 2 rasm. 1 2 Jismoniy shaxslardan olinadigan daromad solig’i bo’yicha o’zgarishlar Bunda, soliq solinadigan daromadlar guruhlari bo’yicha soliq solish shkalasi yil boshiga – 2022 yil 1 yanvarga belgilangan eng kam ish haqi miqdoridan (130 240 so’m) kelib chiqib aniqlanadi va yil davomida eng kam ish haqi miqdori o’zgargan taqdirda ham qayta ko’rib chiqilmaydi. Yagona soliq to’lovining stavkalari mikrofirmalar va kichik korxonalar uchun (savdo va umumiy ovqatlanish korxonalaridan tashqari) O’zbekiston Respublikasi Prezidentining 2021 yil 22 dekabrdagi PQ-2455-sonli qarorining 10-1-ilovasiga muvofiq, savdo va umumiy ovqatlanish korxonalari, shu jumladan, mikrofirmalar va kichik korxonalar uchun 10-2-ilovasiga muvofiq hamda ayrim toifadagi korxonalar uchun 10-3-ilovasiga muvofiq tasdiqlandi. 1 1 2 O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2021 yil 22 dekabrdagi «O‘zbekiston Respublikasining 2022 yilgi asosiy makroiqtisodiy ko‘rsatkichlari prognozi va Davlat byudjeti parametrlari to‘g‘risida»gi PQ-2455-sonli qarori asosida tuzildi rentabellik darajasi 20 foizdan yuqori bo’lgan foyda summasiga - 50 foiz miqdorida. Rentabellik foyda solig’ini to’lagunga qadar foyda summasining sotilgan mahsulot (tovarlar, ishlar va xizmatlar)ning ishlab chiqarish tannarxiga nisbati sifatida aniqlanadi. 1 Rasm 11 . Yuridik shaxslardan olinadigan foyda solig’i bo’yicha o’zgarishlar Eksport qiluvchi korxonalar uchun o’zi ishlab chiqargan tovarlar, ishlar, xizmatlar eksportining (ishlarni bajarish, xizmatlarni ko’rsatish joyidan qat’i nazar) erkin almashtiriladigan valyutadagi ulushiga bog’liq holda foyda solig’i stavkasini pasaytirish tartibi saqlanib qolindi, bundan O’zbekiston Respublikasi Prezidentining 2021 yil 10 oktabrdagi PF-1871-son Farmoni bilan tasdiqlangan ro’yxatda keltirilgan xom ashyo mahsulotlari mustasno. Eksport ulushi: – sotishning umumiy hajmida 15 foizdan 30 foizgacha bo’lganda, belgilangan stavka 30 foizga pasaytiriladi; – sotishning umumiy hajmida 30 foiz va undan ko’p bo’lganda, belgilangan stavka 50 foizga pasaytiriladi. Jismoniy shaxslardan olinadigan daromad solig’i stavkalarida soliq solinadigan daromadning ikkinchi shkalasi 1 foizli punktga kamaytirilib, qolgan 1- Jadval 9 2019-2022 yillarda O’zbekiston Respublikasi davlat byudjeti daromadlarini shakllantirishda soliqlarning tutgan o’rni ( % da) Ko’rsatkichlar 2018 2019 2020 2021 2022 I. daromadlar (maqsadli jamg’armalarsiz) - jami 100, 0 100, 0 100, 0 100, 0 100,0 1. Bevosita soliqlar 26,4 25,4 24,2 23,4 24,1 2. Bilvosita soliqlar 48,2 49,0 51,1 53,1 52,6 3. Resurs to’lovlari va mulk solig’i 15,4 15,6 14,8 13,6 13,2 4. Boshqa daromadlar 10,0 10,0 9,8 7,8 10,1 Jadval ma’lumotlaridan shuni ko’rishimiz mumkinki, davlat byudjetida soliqlar salmog’ini tahlil etar ekanmiz bevosita soliqlar 2018 yili davlat byudjetida 26,4 foizni tashkil qilgan bo’lsa, bu ko’rsatkich 2022 yilga kelib 24, 1 foizni tashkil qiliyotganligini, bilvosita soliqlar esa ushbu yillarda 48,2 foizdan 52,6 foizni tashkil etayotganligini ko’rishimiz mumkin . Soliqlarning ushbu yilda ortishi yoki davlat byudjetidagi o’rni va ahamiyatini yuksalishi davlatimiz Agarda mamlakatimizda davlat byudjetida bevosita soliqlarning kelib tushish holatiga nazar tashlaydigan bo’lsak (2 jadval) jadval ma’lumotlaridan yuridik shaxslardan olinadigan foyda solig’i 2018 yili bevosita soliqlar tarkibida 2022 yil 1 yanvardan boshlab iqtisodiyotning barcha tarmoqlaridagi mikrofirma va kichik korxonalar (bundan 10-1-ilovaning 2-7-bandlarida nazarda tutilganlar mustasno) uchun yagona soliq to’lovi stavkasi 5 foiz miqdorida belgilandi. 2. Bojxona rasmiylashtiruvi bo’yicha xizmatlar ko’rsatuvchi yuridik shaxslar (bojxona brokerlari) uchun yagona soliq to’lovi stavkasi 2021 yildagi soliq stavkasiga nisbatan 1 foizli punktga pasaytirilib, 2022 yil 1 yanvardan boshlab 5 foiz qilib belgilandi. 3 rasm. Mikrofirma va kichik korxonalar bo’yicha yagona soliq stavkasi. 13 Umumiy ovqatlanish korxonalari uchun yagona soliq to’lovi stavkasi soliq solinadigan bazaga nisbatan 10 foiz, umumta’lim maktablari, maktab-internatlar, o’rta maxsus, kasb-hunar va oliy o’quv yurtlariga xizmat ko’rsatuvchi ixtisoslashgan umumiy ovqatlanish korxonalari uchun esa – soliq solinadigan bazaga nisbatan 8 foiz miqdorida saqlanib qolindi.2021yil 2022 yil O ZBEKISTON RESPUBLIKASI ʻ OLIY TA’LIM , FAN VA INNOVATSIYALAR VAZIRLIGI TOSHKENT MOLIYA INSTITUTI SIRTQI FAKULTET “________________________________________________________” KAFEDRASI “ _______________________________________________________________ ” fanidan KURS ISHI МАVZU: Byudjet-soliq siyosatining iqtisodiy o’sishga ta’siri Bajardi: ___________ ______ _____________ Qabul qildi: _________________________________ RO’YXATGA OLINDI “ ____ ” _______20 23 y. №_________ Imzo _________ Kurs ishi himoya ga tavsiya qilingan sana “____” _______20 23 y. Ilmiy rahbar __ ________ Imzo _______________ Kurs ishi himoya qilingan sana «____» _______202 3 y . Baho « _____ » _________ ___________ ( imzo ) _ _ _________ ( imzo ) ___________ ( imzo ) Komissiya a’zolari : __________________ _________________ _ _________________ Kırısh Mavzuning dolzarbligi. Respublikamiz ijtimoiy-iqtisodiy va siyosiy rivojlanishining ishlab chiqarishning modernizatsiyalashuvi sharoitida soliqlar vositasida bir tomondan tartibga solish ikkinchi tomondan esa rag’batlantirish hamda ikkala jarayonni to’g’ri tashkil eta olish xo’jalik yurituvchi sub’ektlarimiz faoliyatining bozor munosabatlarining iqtisodiy talablariga moslashishida, ularning bosqichma-bosqich rivojida muhim ahamiyat kasb etadi. O’zbekiston Respublikasining bozor munosabatlariga o’tish xususiyatlaridan biri davlatning iqtisodiy o’zgarishlarning tashabbuskori va bosh islohotchisi qilib belgilanganligidir. Iqtisodiy islohotlar boshlangan to hozirgi davrga qadar respublikamizda iqtisodiy islohatlar yangi bosqichga ko’tarildi. Bu esa o’z navbatida iqtisodiy, shu jumladan soliq siyosatida ham bir qancha o’zgarishlarni amalga oshirishni talab etadi. Mamlakatimizda olib borilayotgan iqtisodiy islohotlar natijasida Prezidentimiz Shavkat Mirziyoyev mamlakatimizni 2021-yilda ijtimoiy-iqtisodiy rivojlantirish yakunlari va 2022-yilga mo’ljallangan iqtisodiy dasturning eng muhim ustuvor yo’nalishlariga bag’ishlangan Vazirlar Mahkamasining majlisidagi ma’ruzasida “Jahon moliyaviy-iqtisodiy inqirozi hamon davom etayotganiga qaramasdan, hisobot yilida yalpi ichki mahsulot 8 foiz, sanoat mahsulotlari ishlab chiqarish hajmi 8 foiz, qishloq xo’jaligi mahsulotlari qariyb 7 foiz, qurilish-montaj ishlari hajmi salkam 18 foizga oshdi. Yillik byudjet yalpi ichki mahsulotga nisbatan 0,1 foiz profitsit bilan bajarildi. Inflyasiya darajasi 5,6 foizni tashkil qildi, ya’ni prognoz ko’rsatkichlari doirasida bo’ldi. Xalqaro miqyosda katta nufuzga ega bo’lgan Jahon iqtisodiy forumi reytingiga ko’ra, O’zbekiston 2021-2022 yillardagi rivojlanish yakunlari va 2022- 2023 yillarda iqtisodiy o’sish prognozlari bo’yicha dunyodagi eng tez 3. Soliq islohotlarini amalga oshirishda rivojlangan davlatlar tajribalari Soliq siyosati amalga oshirish borasida rivojlangan davlatlarda ijobiy tajribalar to’plangan. Ulardagi bu siyosatning izchil amalga oshirilishi davlat byudjeti daromadlarini bir me’yorda barqaror o’sishini, harajatlarning oqilona sarflanishiga olib kelmoqda. Har bir davlatning soliq siyosatining o’ziga xos tomonlari mavjud. Misol uchun, AQSh ning byudjet tizimi o’ziga xos jihatlari bilan ajralib turadi. Chunonchi, AQShda milliy daromadning 40 foizi davlat byudjeti orqali taqsimlanadi. Shuningdek, davlatning iqtisodiyotga aralashuvi 20-25 foizni tashkil qiladi. AQSh byudjet tizimining o’ziga xos xususiyati shundaki, ijtimoiy harajatlarning asosiy qismi mahalliy byudjetlar hisobidan amalga oshiriladi. Keyingi yillarda jami harajatlarning 30-35 foizi ijtimoiy sohaga yo’naltirilmoqda. Bu davlatning soliq tizimini ko’rib chiqadigan bo’lsak, u ba’zi bir belgilari bilan boshqa bir soliq tizimlaridan ajralib turadi. Jumladan: - mamlakat soliq tizimida juda katta boshqaruv apparatining mavjudligi; - soliq organlari umumiy tuzilishining mamlakat miqyosida qat’iy markazlashtirishning yo’qligi, mamlakat soliq idoralarining uch darajali: federal, shtat va shahar (ba’zan ayrim grafliklar darajasidagi tumanlar) va ularning har birining to’liq mustaqilligidir. Hozirgi kunda AQSh soliq tizimi takomillashgan bo’lib, bunda soliqlar faqatgina byudjetni to’ldirish, ya’ni fiskal funktsiyani bajaribgina qolmay, balki iqtisodiy rivojlanishning asosiy tayanch elementlariga aylanadi. 1986 yilda AQSh Prezidenti Ronald Reygan boshchiligida soliq islohoti o’tkazildi va bir nechta o’zgarishlar ro’y berdi. Ushbu islohotda hukumat quyidagi masalalarni ko’rib chiqdi: • Daromad (foyda) solig’i stavkalari va imtiyozlarini kamaytirish; • Defitsitni yo’qotish uchun davlat harajatlarini kamaytirish; 5- rasm. Aktsiz solig’i stavkasi. 15 Jismoniy shaxslarning mol-mulkiga solinadigan soliq stavkalari O’zbekiston Respublikasi Prezidentining 2021 yil 22 dekabrdagi PQ-2455-sonli qarorining 19- ilovasiga muvofiq, mol-mulklarning inventarizatsiya qiymatiga nisbatan 1,5 foiz (2021 yil 1,3 foiz) miqdorida belgilandi. 6- rasm. Jismoniy shaxslarning mol mulk solig’i stavkalari. 16 12. Kochetkov A.A. Ekonomicheskaya teoriya: Uchebnik dlya bakalavrov / Moskva.: Dashkov i K, 2016. - 696 s. 13. Larionov I.K., Silvestrov S.N. Ekonomicheskaya teoriya. Ekonomicheskie sistemi: formirovanie i razvitie: Uchebnik dlya magistrov / Moskva.: Dashkov i K, 2021. - 876 s. 14. Jo’raev T.T., D. Tojiboeva Iqticodiyot nazapiyaci (ko’pgazmali qo’llanmalap va tect cavollapi 1-kicm). - T.:"Fan va texnologiya", 20122 15.Mc Connell, Brue. Economics. 19th edition. Mcgraw-hill/Irwin, USA, 2021. 16. N. Gregory Mankiw. Principles of Economics, 7th edition. Amazon, USA 2014. 17. Paul A. Samuelson, William D. Nordhaus. Economics. 19th Edition. McGraw-Hill Companies. USA. 20 1 9. Internet saytlari. 1. www.stat.uz - O'zbekiston Respublikasi Davlat statistika qo'mitasining rasmiy sayti. 2. www.uza.uz - O'zbekiston Respublikasi Milliy Axborot Agentligi rasmiy sayti. 3. www.ceep.uz - O'zbekiston Respublikasi Iqtisodiyot vazirligi huzuridagi Samarali iqtisodiy siyosat markazi rasmiy sayti. 4. www.ziyonet.uz Byudjet-soliq siyosatining iqtisodiy o’sishga ta’siri Reja Kirish 3 1. Byudjet-soliq siyosatitini oshirishda soliq siyosatining huquqiy asoslari va yo’nalishlari. 6 2. O’zbekiston Respublikasida olib borilayotgan soliq siyosatidagi o’zgarishlar 10 3. Soliq islohotlarini amalga oshirishda rivojlangan davlatlar tajribalari 18 Xulosa 23 Foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati 25 yoki yangi kiritilishi mo’ljallangan soliqlarning mohiyati, ahamiyati, kelib chiqish va rivojlanish tarixi chuqur o’rganilishi lozim. Ayniqsa, yangi soliqlar chiqarilayotganda ular ilmiy asoslangan bo’lishi, yirik amaliyotchi mutuxassislari va jamoatchilik o’rtasida erkin bahslashuv asosida biror qarorga kelishi zarur. Bu erda hech qachon bir soha mutaxassislari fikri bilangina chegaralanib qolmaslik kerak, chunki soha mutahassislari ham o’z manfaatlarini ko’proq ko’zlab, umumdavlat manfaatlarini ular ko’ra olmasliklari yoki bila olmasliklari mumkin. Ikkinchidan, butun respublika soliq idoralarini yuuqori darajali kompyuterlar bilan ta’minladi. Soliq siyosatini faollashtirish maqsadida quyidagilarni e’tiborni ko’proq qaratish lozim: 1. Soliq sohasida davlatlar yo’l qo’ygan ba’zi xatolarning takrorlanmasligi uchun soliq tarixini puxta o’rganish lozim. 2.Soliqqa tortish va uni undirish ishlarining arzonga tushishiga erishish. 3.Soliq ob’ekti aniq, ixcham, to’lovchilarga va soliq idoralari xodimlariga soliqni xisoblash uchun oson va qulay bo’lishi zarur. 4.Soliqlarning byudjetga to’liq va o’z vaqtida tushishiga qiziqtirish maqsadida byudjetga ko’p, salmoqli soliq to’lovchilarga soliqdan ma’lum qismini qoldirish ham maqsadga muvofiqdir. Agarda 2021 -2020 yillarda soliq siyosati soliq idoralarida ishlab chiqarishning pasayishi, soliq bazasini qisqartirish sharoitida o’zlarining asosiy e’tiborlarini soliqlarning xazina funktsiyasini bajarishga, ya’ni byudjetni kerakli mablag’lar bilan ta’minlashga, respublika davlat byudjeti muvozanatini saqlashga qaratdilar. Bu davrda soliq tizimi soliqlarning ko’p turliligi va soliq stavkalarining yuqoriligi natijasida korxonalar daromadlarining 45 foizgacha byudjetga olib qo’yish bilan ifodalansa. Hozirgi kunga kelib oqilona soliq siyosatini yuritish asosida mamlakatimizda maxsulot ishlab chiqarish, tadbirkorlik yuritish uchun yaratilayotgan barcha sharoitlarni keltirishimiz mumkin Soliqlar korxonalarni kengaytirish va texnika bilan qayta qurollantirishni cheklab, bu sohada soliqlar bo’yicha belgilangan ko’plab imtiyozlar ham ish bermadi. Shu davrda korxonalarda soliq yukini kamaytirish, ularni qiziqtirish rolini 3-diagramma. AQSh federal byudjeti daromadlari tarkibi 18 8% 4% 3% 10% 41% 34% AQSh federal byudjet soliqlari tarkibida, asosan, bevosita (to’g’ri) soliqlar hissasi ko’proqdir. O’zbekiston va AQShning byudjet-soliq siyosati o’rtasidagi o’xshashlik jihati har ikkala byudjetga ham muhim ahamiyatga molik bo’lgan soliqlar yo’naltiriladi. Farqli jihati esa O’zbekiston Respublikasi soliq tizimida hozirgi kunda bevosita (egri) soliqlar hissasi ko’proq, shu sababli bevosita (egri) soliqlar ham umumdavlat soliqlarida muhim ahamiyatga ega, AQSh federal byudjetida esa bevosita (egri) soliqlar deyarli yo’q, chunki mamlakat byudjetida bevosita (egri) soliqlarning hissasi kam. AQShda korporatsiya soliqlari federal byudjetdan tashqari shtat soliqlari tarkibiga ham kiritiladi. Hozir bu soliqning stavkasi – 34%, respublikamizda esa – 12% . Жисмоний шахсларнинг даромад солиғи Ижтимоий суғурта солиғи Корпорация фойдасига солиқ Акциз йиғимлари Қарз маблағлар to’lovidan Davlat byudjetiga ajratmalar bo’yicha ushbu yillarda 12,5 % ni tashkil etgan bo’lsa,2018 yili 13,7 foiz, yagona soliq to’lovidan Davlat byudjetiga ajratmalar, shu jumladan mikrofirmalar va kichik korxonalardan ajratmalar 10,7 % dan 13,5 foizga jismoniy shaxslar daromadiga soliq 42,7 % dan 43,2 foizni, tadbirkorlik faoliyatining ayrim turlari bo’yicha qat’iy belgilangan soliq 5,0 % ni tashkil qilgan bo’lsa, 2018 yili 7,7 foizni bevosita soliqlar tarkibida o’z shrniga ega bo’lmoqda. Albatta bu ko’rsatkichlar mamdakatimizda to’g’ri soliq siysati olib borilayotganligidan dalolat bermoqda. Jumladan, yuridik shaxslardan olinadigan foyda solig’ining salmoqg’ining pasayishi mazkur soliq bo’yicha soliq stavkasining pasayishi, savdo va umumiy ovqatlanish korxonalari uchun yagona soliq to’lovidan Davlat byudjetiga ajratmalar bo’yichaesa mazkur soliqni to’lovchilar sonining ortishi bilan izohlashimiz yoki mamlakatimizda ushbu soha bilan shug’ullanuvchilar soni, kichik biznes va xususiy tadbirkorlikni yuritishga mamlakatimizda yaratilayotgan keng imkoniyatlar bilan izohlashimiz mumkin. Soliqlardan kompleks foydalanish xalq xo’jaligi tarmoqlarini qayta qurishga, ishlab chiqarish infratuzilmasini yaratishga, xo’jaliklar va aholining tovar sotib olish qobiliyatini boshqarib turishga va pulning qadirsizlanish jarayonini jilovlab turishga imkon beradi. Pulning qadirsizlanishiga qarshi choralar ko’rish-kam mehnat sarflab topilgan daromadlarga soliq progressiyasini ko’tarish bilan ham amalga oshiriladi. Soliqlar davlatning moliyaviy manbai bo’lganligidan soliq siyosati strategiyasini ishlab chiqish ham davlatning muhim vazifasi bo’lib hisoblanadi. Bu siyosatni ishlab chiqishning tashkilotchisi va ijodkori ham davlatdir. Buning uchun davlat o’z qo’lidagi butun kuchni, idoralarni jalb qilib, uni ishlab chiqadi. Avvalo, bunday tashkilotlarga Moliya vazirligi, davlat soliq qo’mitasi va boshqa ilmiy- uslubiy tashkilotlar kiradi. Soliq siyosati strategiyasining izchil va muvoffaqiyatli ishlab ketishi uchun davlat ilmiy-izlanish tashkilotlari tuzib, uning ish yakunlaridan keng foydalanadi. Ana shunday tashkilot Moliya vazirligi qoshidagi ilmiy tekshirish institutidir. Davlat soliq siyosati strategiyasini ishlab chiqayotganda mavjud soliqlarni Jahonning iqtisodiy rivojlangan davlatlari qatoriga kiruvchi Germaniyada byudjet-soliq siyosatining samarali mexanizmi yaratilgan. Germaniya byudjeti daromad va harajatlari ma’muriy boshqaruvning uch darajasini o’z ichiga oladi: 1. Markaziy byudjet (Federal byudjet); 2. Regional byudjet; 3. Mahalliy byudjetlar. 1974 yildan boshlab davlat byudjetiga ijtimoiy sug’urta va ijtimoiy ta’minot fondlari ham kiritilgan. Ikkinchi jahon urushidan so’ng Germaniyada soliqqa tortish tizimi federatsiyalar, erlar va mahalliy soliqlarga bo’linadi. Byudjet xo’jaligini mustaqil yuritish tamoyillari umumdavlat va erlarning manfaatlarini ko’zlagan holda olib borildi. Natijada hozirgi kunda Germaniya Respublikasida soliq tizimida 40 dan ortiq soliq turlari mavjud. Germaniyada soliqlar federatsiya, er, qo’shma (federal va erlar bilan birgalikda), munitsipial, jamoa va cherkov soliqlariga bo’linadi. qo’shma soliqlar Germaniya davlat byudjetining o’ziga xosligini namoyon etadi. quyidagi jadvalda qo’shma soliqlarning taqsimlanishi keltirilgan: Germaniya Respublikasida byudjetning markazlashmaganligi markaziy byudjet vositalari mablag’larini qayta taqsimlanishi bilan emas, balki byudjet daromadlari manbalarining qonuniy biriktirilib qo’yilishi bilan amalga oshiradi. Shuni ta’kidlab o’tish lozimki, Germaniyada har bir soliq bo’yicha deyarli alohida me’yoriy hujjatlar mavjud. Bu mamlakatda jismoniy shaxslardan olinadigan daromad solig’i bevosita (to’g’ri) soliqlar ichida eng muhimi hisoblanadi. Soliqqa tortish ob’ekti bo’lib, ish haqi, erkin kasb daromadlari, gonorarlar, kapital daromadlari, banklar jamg’armalaridagi foizlar, ijara haqi, xususiy ish faoliyatidan olinadigan daromadlar va boshqalar kiradi. Germaniyada kapitaldan olinadigan daromad solig’i jismoniy shaxslardan olinib, dividendlar va foizlarga nisbatan hisoblanadi. Byudjetdagi jami daromadlarda ushbu soliqning salmog’i 2-3%ni tashkil etadi. Foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati 1. O’zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi - T: O’zbekiston, 2017- 46 b. 2. O’zbekiston Respublikasi Prezidentining 2017 yil 7 fevraldagi PF- 4947sonli “O’zbekiston Respublikasini yanada rivojlantirishning Harakatlar strategiyasi to’g’risida” gi Farmoni. 3. O’zbekiston Respublikasi Prezidentining 2018 yil 22 yanvardagi "2017- 2021 yillardaO’zbekiston Respublikasini rivojlantirishning beshta ustuvor yo’nalishi bo’yicha Harakatlar strategiyasini "Faoltadbirkorlik, innovatsion g’oyalar va texnologiyalarni ko’llab-kuvvatlash yili"da amalga oshirishga oid Davlat dasturi to’g’risida"gi Farmoni. 4. Mirziyoev SH.M. Buyuk kelajagimizni mard va oliyjanob xalqimiz bilan quramiz. O’zbekiston Respublikasi Prezidenti SH. Mirziyoevning Qoraqalpog’iston Respublikasi, viloyatlar va Toshkent shahri saylovchilari vakillari bilan o’tkazilgan saylov oldi uchrashuvlarida so’zlagan nutqlari / Toshkent: “O’zbekiston”, 2017. - 488 b. 5. O’zbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoevning Oliy Majlisga Murojaatnomasi // Xalq so’zi gazetasi, 2018 yil. 6. O’zbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoevning Oliy Majlisga Murojaatnomasi // Xalq so’zi gazetasi, 2020 yil. 7. Xodiyev B.Yu., Shodmonov Sh.Sh. Iqtisodiyot nazariyasi. Darslik. - T.: Barkamol fayz-media, 2017. - 783 bet. 8. O’lmasov A., Vahobov A.B. Iqtisodiyot nazariyasi. Darslik. - T.: «Iqtisod- moliya», 2021. - 480 bet. 9. SHodmonov SH.SH., G’ofurovU.V. Iqtisodiyot nazariyasi. Darslik.-T.: Iqtisod-moliya, 20 2 0. - 728 bet. 10. SHodmonov SH.SH., Mamaraximov B.E. Iqtisodiyot nazariyasi. Ma’ruzalar matni. -T.: Iqtisod-moliya, 2016.-728 bet. 11. Juravleva G.P. Ekonomicheskaya teoriya. Mikroekonomika- 1, 2. Mezoekonomika: Uchebnik / MOSKVA: Dashkov i K, 2016. - 934 s. respublikamizda iqtisodiy islohotlar yangi bosqichga ko’tarildi. Bu esa o’z navbatida iqtisodiy, shu jumladan soliq siyosatida ham bir qancha o’zgarishlarni amalga oshirishni talab etadi. Kurs ishning maqsadi va vazifalari. Ishning maqsadi iqtisodiy islohatlar sharoitida davlat soliq siyosatining barqarorligini ta’minlash va davlat byudjeti daromadlarini shakllantirishning amaldagi holatini nazariy jihatdan o’rganish, mavjud muammolarni aniqlash va Respublikamizda iqtisodiy islohatlar va tarkibiy o’zgarishlarni amalga oshirilishida mamlakatimizda mavjud an’analarni hisobga olgan holda uni takomillashtirish bo’yicha aniq taklif va mulohazalar berishdan iboratdir. Yuqoridagi maqsadlarga asoslangan holda bitiruv malakaviy ish oldiga quyidagi vazifalar qo’yildi.  davlat byudjeti daromadlar man’baini shakllantirishda soliqlarning iqtisodiy mohiyati, mazmuni va ob’ektiv zarurligini asosli ravishda o’rganish;  davlat byudjeti daromadlar man’baini shakllantirishda soliq siyosatining roli va ahamiyatini yoritish;  byudjetni daromadlar man’baini shakllantirishda mahalliy soliq salohiyatini baholash mexanizmi va undagi muammolarni aniqlash;  soliq siyosatini tashkil qilishning xorijiy mamlakatlar tajribalarini o’rganish;  byudjetni daromadlar man’baini shakllantirishda mahalliy soliq salohiyatini baholash mexanizmining samaradorligini oshirish bo’yicha takliflar berish. Kurs ishning ob’ekti sifatida O’zbekiston Respublikasining soliq tizimida olib borilayotgan soliq siyosati strategiyasi va taktikasi, shuningdek unga ta’sir etuvchi omillar. 2- Jadval 10 2011-2021 yillarda davlat byudjeti daromadlarini shakllantirishda bevosita soliqlarning tutgan o’rni ( % da) №№ Ko’rsatkichlar Yillar 2018 2019 2020 2021 20192 1. Bevosita soliqlar 100 100 100 100 100 1,1 Yuridik shaxslardan olinadigan foyda solig’i 19,2 18,5 16,3 15,1 13,4 1,2 Savdo va umumiy ovqatlanish korxonalari uchun yagona soliq to’lovidan Davlat byudjetiga ajratmalar 12,5 11,9 13,1 12,8 13,7 1,3 Yagona soliq to’lovidan Davlat byudjetiga ajratmalar, shu jumladan mikrofirmalar va kichik korxonalardan ajratmalar 10,7 10,9 11,9 13,0 13,5 1,4 Jismoniy shaxslar daromadiga soliq 42,7 42,5 42,8 43,9 43,2 1,5 Tadbirkorlik faoliyatining ayrim turlari bo’yicha qat’iy belgilangan soliq 5,0 5,9 6,5 7,4 7,7 1,6 Obodonlashtirish va ijtimoiy infratuzilmani rivojlantirish solig’i 10,0 10,3 9,4 7,7 8,4 qilmoqda. Savdo va umumiy ovqatlanish korxonalari uchun yagona soliq

Byudjet-soliq siyosatining iqtisodiy o’sishga ta’siri

Купить