Документ

Всего документов: 5844
Число пользователей: 15251

Информация о документе

Цена	9000UZS
Размер	328.5KB
Покупки	2
Дата загрузки	25 Август 2023
Расширение	docx
Категория	Экономика

Byudjet tashkilotlarida mol yetkazib beruvchilar va xaridorlar bilan hisoblashuvlar hisobi

Qonunchilikka muvofiq debitorlik va kreditorlik majburiyatlarini muddati 90
kun etib belgilangan. Bu muddatda tugatilmagan debitorlik va kreditorlik
majburiyatlari bo’yicha tashkilot ma’sul shaxslariga qonunchilikka muvofiq
choralar ko’riladi. Buxgalteriya hisobida undirish imkoni bo’lmagan debitorlik
majburiyatlar balansdan tashqari schyotlarda aks ettiriladi. Mamlakatimizda Davlat
byudjeti g’azna ijrosiga o’tishi munosabati bilan byudjet tashkilotlarining yuridik
va moliyaviy majburiyatlari G’aznachilik va uning xududiy bo’limlarida ro’yxatga
olinmoqda. Yuridik majburiyat - yuridik (jismoniy) shaxslarning ikkinchi tomon
oldidagi tuzilgan shartnomalar, kelishuvlar va tegishli hokimiyat organlarining
qarorlari bo’yicha yuzaga kelgan majburiyatlari;
Moliyaviy majburiyat - yuridik (jismoniy) shaxslarning ikkinchi tomon,
tovar (ish va xizmat)lar yetkazib beruvchilar oldidagi yetkazib berilgan tovar (ish
va xizmat)lar uchun xaq to’lashni tasdiqlovchi hujjatlar, jumladan hisob-to’lov
hujjatlarida hisoblangan, ishchilarga ish haqi, to’lov hujjatlari, sud qarorlari,
hamda byudjetdan mablag’ oluvchilarni mol yetkazib beruvchi yoki to’lovni qabul
qiluvchiga mablag’larning o’tkazilish majburiyatini yuklovchi hujjatlar.Byudjet
tashkilotlarining Davlat byudjeti hisobidan mahsulot yetkazib beruvchilar bilan
tuzgan shartnomalari, shuningdek kapital qurilish buyurtmachilarining
shartnomalari g’aznachilik bo’linmalarida majburiy tartibda ro’yxatga olinadi.
Bunda, byudjet tashkilotlarining tovar (ish, xizmat)lar yetkazib berish
bo’yicha tuzadigan shartnomalarida, 15 foiz miqdorda oldindan to’lov amalga
oshirilishi belgilanadi. Byudjet tashkilotlarining ikkinchi tomon oldidagi yuridik
majburiyatlari tuzilgan shartnomalar (kontraktlar), qonun hujjatlari (misol uchun
yig’imlar, badallar, soliq va boshqa majburiy to’lovlar bo’yicha yuridik
majburiyatlar) asosida yuzaga keladi.
Byudjet tashkilotlari tomonidan qabul qilinadigan yuridik majburiyatlar
hajmi, belgilangan tartibga ko’ra, ular iqtisodiy tasnifning tegishli moddalari
bo’yicha xarajatlar smetalarida nazarda tutilgan, ajratilgan byudjet mablag’lari
bilan, kapital qo’yilmalar xarajatlari bo’yicha esa - har bir ob’ekt bo’yicha
o’rnatilgan tartibda tasdiqlangan kapital qo’yilmalar bilan
9

Tahlil etishning asosiy maqsadi – debitorlik va kreditorlik majburiyatlari
aylanish davrini tezlashtirish asosida korxonaning moliyaviy holatini yaxshilash
borasida chora-tadbirlar belgilashdan iborat. Debitorlik va kreditorlik
majburiyatlari bo’yicha hisobot, ma’lumotnoma har oyning 1-sanasida tuzilib,
tegishli tashkilotlarga topshiriladi. Ushbu ma’lumotnomadan korxonaning
majburiyatlar balansini ham tuzish mumkin. Tahlil etishda korxonalarning
muayyan davrga bo’lgan o’zaro debitorlik va kreditorlik majburiyatlarining
holatiga, tarkibiga, tashkil topish muddatlariga, yuzaga chiqish sababalariga,
debitorlik va kreditorlik majburiyatlarning oqlanuvchanligiga, debitorlik va
kreditorlik majburiyatlari bo’yicha dargumon qarzlarning yuzaga chiqishiga baho
beriladi. Debitorlik va kreditorlik majburiyatlari bevosita korxona bilan qarshi
tamon o’rtasidagi o’zaro hisob kitoblarda kelib chiqadigan majburiyatlardir. Bu
majburiyatlar korxona bilan mol yetkazib beruvchilar yoki xaridorlar o’rtasidagi
munosabatlarda, korxona bilan bank tashkilotlar o’rtasida, korxona bilan soliq
organlari o’rtasidagi, korxona bilan ijtimoiy taminot bo’limlari va turli jamoat
tashkilotlari, shuningdek, xodimlar, mulk egalari, aksionerlar va investorlar bilan
bo’ladigan munosabatlarda yuzaga keladi. Ularning yuzaga kelishining asosiy
sababi hisob kitoblarda vaqtning o’zgaruvchanligidir. Ya’ni bugun ortilgan
mahsulot ham puli to’langunga qadar debitorlik va kreditorlik majburiyatlar
qatoriga kiritiladi. Bunda daromad va xarajatlarning yuzaga chiqishi bilan ular
bo’yicha hisob kitoblarning amalga oshishi orasida farqlanish kelib chiqadi.
Mol yetkazib beruvchilar va pudratchilar bilan ular yetkazib bergan tovar
moddiy qimmatliklari, ajargan ishlari va ko’rsatgan xizmatlari uchun olib
boriladigan hisob-kitoblar, byudjet hamda ijtimoiy sug’urta to’lovlariga ajratmalar
bo’yicha, kasaba uyushma tashkilotlari, hisobdor shaxslar, xodimlar, stipendiya
oluvchilar, deponent qilingan summalar, ta’lim muassasalarida bolalarni
saqlaganlik uchun ularning ota-onalari, shuningdek boshqa debitor va kreditorlar
bilan hisob-kitoblar hisobi byudjet tashkilotlarida debitorlar va kreditorlar hisobi
ko’rinishida yuritiladi.
8

Pudratchilar bilan hisob-kitoblarda 150 «Mol yеtkazib bеruv- chilar va
pudratchilar bilan hisob-kitoblar» analitik hisobvarag’i dеbеtiga bajarilgan
qurilish-montaj va boshqa ishlar uchun o’tka- zilgan summalar va pudratchiga
qurilish-montaj ishlari uchun bеrilgan konstruksiya va dеtallar, qurilish
matеriallarining summalari yoziladi. Bunda, 060 «Qurilish matеriallari» va boshqa
tеgishli analitik hisobvaraqlar krеditlanadi.
Pudratchilarning bajargan qurilish-montaj ishlari summasiga yozuvlar 071
«Tugallanmagan qurilish» analitik hisobvarag’ning dеbеti va 150 «Mol yеtkazib
bеruvchilar va pudratchilar bilan hisob-kitoblar» analitik hisobvarag’ning krеditi
bo’yicha yoziladi.
152 “Xaridor va buyurtmachilar bilan hisob-kitoblar” analitik
hisobvarag’ida tashkilotlar tomonidan bajarilgan ishlar, ko’rsatilgan xizmatlar va
ishlab chiqargan mahsulotlarini (ish, xizmatlarini) sotish jarayonida xaridorlar va
buyurtmachi tashkilotlar bilan olib boradigan hisob-kitoblari aks ettiriladi. Xaridor
va buyurtmachilardan o’zaro tuzilgan shartnomada bеlgilangan to’lovlar kеlib
tushganda pul mablag’larini hisobga oluvchi tеgishli analitik hisobvaraqlar
dеbеtlanadi va 152 «Xaridor va buyurtmachilar bilan hisob-kitoblar» analitik
hisobvarag’i krеditlanadi. Bajarilgan ishlar, ko’rsatilgan xizmatlar xaridor va
buyurtmachilar tomonidan qabul qilinib olinganda (tеgishli tasdiq- lovchi
hujjatlarga asosan) hamda ishlab chiqarilgan mahsulotlar xaridorlar va
buyurtmachilarga yuklab jo’natilganda 152 «Xaridor va buyurtmachilar bilan
hisob-kitoblar» analitik hisobvarag’i dеbеti va 200 «Mahsulot (ish, xizmat) lar
rеalizatsiyasi» analitik hisobvarag’i krеditi bo’yicha aks ettiriladi. Analitik hisob
har bir xaridor va buyurtmachilar bo’yicha alohida holda yuritiladi.
154 “Sug’urta bo’yicha to’lovlar” analitik hisobvarag’i sug’ur- ta bo’yicha
to’lovlarga doir hisob-kitoblarni, jumladan, ish bеruv- chining fuqarolik
javobgarligini majburiy sug’urta qilish bo’yicha muomalalarni buxgaltеriya
hisobida aks ettirish uchun qo’llaniladi.
Ushbu analitik hisobvaraqning krеdit tomonida tashkilotlar tomonidan
majburiy sug’urta qilish shartnomasi bo’yicha sug’ur- ta mukofoti summasi hamda
13

Mol yetkazib beruvchi va pudratchilar bilan hisob-kitoblar nazoratining
asosiy vazifasi hisob-kitob holati to’g’risidagi ma’lumotlar haqiqiy va qonuniyligi,
moliyaviy intizomga rioya qilinishi, tashkilotni smetalari doirasida to’lov
qobiliyatiga ta’sirini tekshirish, qarzlarni haqiqiyligini aniqlashdan iborat.
Yuqorida qayd etilgan hisob-kitoblarni tekshirish uchun ma’lumot manbasi
bo’lib mahsulotlar (ishlar, xizmatlar) ni etkazib berishga oid shartnomalar,
hisobkitoblar bo’yicha o’zaro solishtiruv dalolatnomalari, hisob-kitoblarni
inventarlash dalolatnomalari, to’lov hujjatlarining nusxalari, sotib olish daftarlari
bo’yicha hisob registrlari (ro’yxatlar, memorial-orderlar), bosh kitob, buxgalteriya
hisoboti va boshqalar.
Nazoratchining ixtiyoriga qarab mazkur tekshiruvlar yozma va og’zaki
testlarni o’tkazish, ichki nazorat tizimini kuzatish va boshqa usullar yordamida
amalga oshiriladi.
Mol etkazib beruvchilar va pudratchilar bilan hisob-kitoblarni tekshirishda
tekshiruvchi, avvalambor, tovar-moddiy zaxiralar (tovar moddiy zahiralari) sotib
olinishi uchun asos bo’lgan dastlabki hujjatlar mavjudligi va to’g’ri
rasmiylashtirilganligini aniqlaydi. Masalan, mol etkazib berish, ishlarni bajarish,
xizmatlarni amalga oshirish bo’yicha tuzilgan shartnomalar O’zbekiston
Respublikasi me’yoriy-huquqiy xujjatlariga muvofiq amalga oshirilganligi
tekshiriladi. So’ngra mol etkazib beruvchilar o’z majburiyatlarini to’liq va o’z
vaqtida bajarganliklari, mol etkazib beruvchilarga yoki ular tashkilot oldida qarzi
vujudga kelgan sanasi tekshiriladi. Tashkilotlar tomonidan O’zbyokiston
Respublikasi me’yoriy huquqiy xujjatlar talablariga to’liq xajmda va belgilangan
muddatlariga atayin rioya etmagan holda amalga oshirgan kelishuvlar haqiqiy
emas deb hisoblanadi.
Bundan keyin nazoratchi va uning yordamchilari 6-sonli memorial-order,
150-sonli "Turli debetor va kreditorlar bilan hisob-kitoblar" schyoti va birlamchi
yig’ma hisob hujjatlari ko’rsatkichlari bo’yicha bevosita har bir mol etkazib
beruvchi bilan (yoki tanlab olib) amalga oshirilgan hisob-kitob muomalalarini
tekshiradilar. Amalga oshirilgan muomala sanasi va tavsifi, olingan tovar moddiy
11

Foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati
1. Normativ-huquqiy hujjatlar
1. O’zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasi “Xalq so’zi” gazetasi, 1992 yil
15 dekabr, 243 (494)-son (o’zgartirish va qo’shimchalar bilan);
2. O’zbekiston Respublikasining Byudjet Kodeksi. //O’zbekiston Respublikasi
qonun hujjatlari to’plami, 2013 y., 52-I-son (o’zgartirish va qo’shimchalar bilan);
3. O’zbekiston Respublikasi Prezidentining 9.12.2019 yildagi “2020 yil uchun
O zbekiston Respublikasining Davlat byudjeti to g risida”gi O RQ-589-sonʻ ʻ ʻ ʻ
Qonuni, “Xalq so’zi” gazetasida e’lon qilingan va 10.12.2019 yildan kuchga
kirgan
4. O’zbekiston Respublikasi Prezidentining 2017-yil 24-iyuldagi “O’zbekiston
Respublikasida loyiha boshqaruvi tizimini joriy etish chora-tadbirlari
to’g’risida”gi PF-5120 sonli Farmoni;
5. O’zbekiston Respublikasi Prezidentining 2017-yil 23-avgustdagi “Tovarlar
(ishlar, xizmatlar) ning davlat va korporativ xaridlarini amalga oshirishning
zamonaviy shakl va uslublarini yanada joriy etish chora-tadbirlari to’g’risida”gi
PF-3237 sonli Qarori;
4.Internet saytlari
29. www.lex.uz (O’zbekiston Respublikasi Qonun hujjatlari ma’lumotlari milliy
bazasi)
30. www.treasury.uz (O’zbekiston Respublikasi Moliya Vazirligi G’aznachiligi)
31. www.stat.uz (O’zbekiston Respublikasi Davlat statistika qo’mitasining
rasmiy veb-sayti)
32. www.tfi.uz (Toshkent Moliya Instituti veb-sayti).
33. www.mf.uz (O’zbekiston Respublikasi Moliya Vazirligi veb-sayti)
34. www.ach.gov.uz (O’zbekiston Respublikasi Hisob Palatasining rasmiy veb-
sayti)

32

chegaralanadi.G’aznachilik bo’limlarida I va II guruh xarajatlari bo’yicha yuridik
majburiyatlar ish haqi va unga tenglashtirilgan xarajatlarni to’lash uchun naqd pul
olishga so’rovnomalar asosida ro’yxatga olinadi.III va IV guruh xarajatlari
bo’yicha yuridik majburiyatlar belgilangan tartibda tuzilgan shartnomalar asosida
ro’yxatga olinadi.Byudjet tashkilotlarini byudjet mablag’lari hisobidan
shartnomalari faqat xarajatlarni qoplashga manbaning mavjudligi to’g’risidagi
tasdiqnoma va ushbu maqsadlarga ajratilgan byudjet mablag’lari (limitlari) mavjud
bo’lgan xarid hajmigagina tuzilishi mumkin.
Debitorlik va kreditorlik qarzlar bo’yicha kelishmovchiliklar mavjud bo’lgan
taqdirda tashkilot ularni bartaraf etish maqsadida tushunmovchiliklar haqidagi
materiallarni tegishli idoralarga taqdim etishi shart.Qarzdorning undiruv qaratilishi
mumkin bo’lgan mol-mulki yoki daromadlari yo’qligi tufayli ijro hujjatlari
tashkilotga qaytarilgan taqdirda, ushbu qarzlar tashkilot rahbari ruxsati bilan
belgilangan tartibda hisobdan chiqariladi.Da’vo muddati o’tgan debitorlik qarzlar
tashkilot rahbarining ruxsati bilan amaldagi xarajatlarni oshirish bo’yicha hisobdan
chiqariladi va bu haqda 10 kun muddatda tegishli moliya organiga xabar
qilinadi.Da’vo qilish muddati tugagan byudjet mablag’lari bo’yicha yuzaga kelgan
deponent qilingan qarz summalari tashkilot moliyalashtiriladigan (xarajatlari
amalga oshiriladigan) tegishli byudjet daromadiga da’vo qilish muddati tugagan
oydan keyingi oyning 10-kunidan kechiktirmay kiritilishi kerak.Bunda, da’vo
qilish muddati tugagan, byudjetdan tashqari mablag’lar bo’yicha yuzaga kelgan
deponent qilingan daromad sifatida aks ettiriladi.Da’vo qilish muddati tugagan
boshqa kreditorlik qarzlar O’zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi tomonidan
belgilangan tartibda hisobdan chiqariladi. Tashkilotlar o’rtasida avans to’lovlarini
amalga oshirish, shuningdеk, dеbitorlik va krеditorlik qarzlarni hisobdan chiqarish
qonunchilikka muvofiq amalga oshiriladi. Dеbitorlik va krеditorlik qarzlar
bo’yicha kеlishmovchiliklar mavjud bo’lgan taqdirda tashkilot ularni bartaraf etish
maqsadida tushunmovchiliklar haqidagi matеriallarni tеgishli idoralarga taqdim
etishi shart.
10

Foydalanilmagan avans qoldig’i hisobdor shaxs tomonidan avans hisoboti
topshirilgandan so’ng uch kundan kechiktirmasdan tashkilot kassasiga qaytarilishi
lozim. Hisobdor shaxsga oldin berilgan avans summasi to ‘liq qaytarilgandan
so’ng yangidan avans beriladi. Hisobi beriladigan summalaming sarflanganligi
haqida belgilangan muddatda avans hisoboti topshirilmagan yoki foydalanilmagan
avans qoldiq1i kassaga qaytarilmagan hollarda tashkilotlar bu qarzlami avans
olgan shaxslaming ish haqlaridan qonunchilikda belgilangan tartibda ushlab qolish
huquqiga ega. Ma’lumki ish haqi, o’z navbatida, asosiy va qo’shimcha ish haqiga
bo’linadi:
25

Hozirgi paytda davlat byudjeti jahondagi har bir davlatning eng muhim
institutlaridan biri hisoblanadi. Uning samarali faoliyat ko’rsatishi iqtisodiy
o’sishning sifatiga va ijtimoiy farovonlikning darajasiga bevosita ta’sir ko’rsatadi.
Xuddi shuning uchun ham keyingi yillarda davlat byudjeti masalalariga
(muammolariga) katta e’tibor bilan qaratilyapti. Byudjet tashkilotlarida debitorlik
va kreditorlik majburiyatlar hisobi mol yetkazib beruvchilar va pudratchilar bilan
ular yetkazib bergan tovar moddiy qimmatliklari, bajargan ishlari va ko’rsatilgan
xizmatlari uchun olib boriladigan hisob-kitoblar, byudjet hamda ijtimoiy sug’urta
to’lovlariga ajratmalar bo’yicha, kasaba uyushmasi tashkilotlari, hisobdor shaxslar,
xodimlar, stipendiya oluvchilar, deponent qilingan summalar, ta’lim
muassasalarida bolalarni saqlaganlik uchun ularning ota-onalari, shuningdek
boshqa debitor va kreditorlar bilan hisob- kitoblardan iborat. Ushbu mavzu bu
sohada o’z yechimini kutib turgan bir qancha masalalar o’rganilmaganligi uchun
mavzuning dolzarbligini bildiradi.
Davlat moliyasi statistikasi bo’yicha mamlakatimizda barcha sohalarni
qamrab olgan holda amalga oshirib kelinayotgan strategik islohotlar o’z samarasini
bermoqda, jumladan byudjet tizimida ham. Har istiqbolli islohotlarning amalga
oshirilayotganligi mazkur sohada normativ-huquqiy bazani yanada
takomillashtirish, xorij tajribasini chuqurroq o’rgangan holda ilmiy
iqtisodiyotimizda xalqaro standartlar talablarini joriy etishini taqozo etmoqda.
Zero, mamlakatimiz rahbari ta’kidlab o’tganlaridek: “Davlat moliyasini
boshqarishda iqtisodiy islohotlar va ijtimoiy o’zgarishlarni muvaffaqiyatli amalga
oshirish, eng avvalo iqtisodiyot moliyaviy organlarini faoliyati samaradorligiga
bog’liqligini shundan kelib aytish mumkinki, davlat moliyasini boshqarish, byudjet
intizomini ta’minlashi, davlat byudjet mablag’larining shakllantirilishi hamda
samarali va maqsadlin sarflanishida buxgalteriya hisobi va moliya hisoboti tizimi
alohida ahamiyat kasb etadi” 2
Byudjet tizimi ko’p tarmoqli bo’lib, unda byudjet tizmi byudjetlar alohida
ahamiyatga ega. Byudjet tizimi byudjetlarni ijro etishda hisobga olinadigan, pulda
2
O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoyevning 2016-yil yakunlari va 2017-yilga mo‘ljallangan
iqtisodiy dasturning eng muhim ustuvor yo‘nalishlariga bag‘ishlangan ma’ruzasi.
4

debitor va kreditorlar bilan hisob-kitoblar” schyotining tegishli subschyotlarini
mablag’lar manbaalari bo’yicha alohida shakllantirib olishi mumkin. Masalan
150/1 “Mol yetkazib beruvchilar va pudratchilar bilan hisob-kitoblar (budjet
mablag’i hisobidan)”, 150/2 “Mol yetkazib beruvchilar va pudratchilar bilan hisob-
kitoblar (rivojlantirish jamg’armasi mablag’i hisobidan)” va hokazo.Ushbu
subschyotlar bo’yicha analitik hisob budjet va budjetdan tashqari mablag’lar
bo’yicha hisob-kitoblarni alohida ajratgan holda 292-son shakldagi joriy hisoblar
va hisob- kitoblar daftari (kartochkasi)da, 285-son shakldagi aylanma qaydnomada
va boshqa tegishli hisob registrlarida yuritiladi.Budjet tashkilotlari yetkazib
beriladigan mahsulot (ish va xizmatlar) bo’yicha mol yetkazib beruvchilar va
pudratchilar bilan tuzilgan shartnomaga muvofiq hisoblashuvlarni amalga
oshiradi.Budjet tashkilotlari yetkazib beriladigan mahsulot (ish va xizmatlar)
bo’yicha mol yetkazib beruvchilar va pudratchilar bilan tuzilgan shartnomaga
muvofiq hisoblashuvlami amalga oshiradi.
Byudjet tashkilotlari belgilangan tartibda mol yetkazib beruvchi va
pudratchilar bilan tuzilgan shartnomalarni ro’yxatdan o’tkazish uchun g’aznachilik
bo’limlariga taqdim etadi.Belgilangan tartibga muvofiq budjet tashkilotlarining
mahsulot yetkazib beruvchilar bilan tuzgan shartnomalari majburiy tartibda
ularning yuridik xizmatlari (shartnoma asosida jalb qilingan advokatlar) tomonidan
qonun hujjatlariga muvofiqligiga tekshirilishi shart.
Agar shartnomaning summasi qonun hujjatlarida belgilangan eng kam ish
haqining 200 baravari miqdoridan oshmasa, shartnomalarga tomonlarning yuridik
16

O ZBEKISTON RESPUBLIKASI ʻ OLIY TA’LIM , FAN VA
INNOVATSIYALAR VAZIRLIGI TOSHKENT MOLIYA INSTITUTI
SIRTQI FAKULTET
“________________________________________________________” KAFEDRASI
“ _______________________________________________________________ ” fanidan

KURS ISHI
МАVZU: Byudjet tashkilotlarida mol yetkazib
beruvchilar va xaridorlar bilan hisoblashuvlar hisobi
Bajardi:_______________________________
Qabul qildi:____________________________
RO’YXATGA OLINDI
“ ____ ” _______20 23 y.
№_________
Imzo _________ Kurs ishi himoya ga tavsiya
qilingan sana
“____” _______20 23 y.
Ilmiy rahbar __ ________
Imzo _______________
Kurs ishi himoya qilingan
sana
«____» _______202 3 y .
Baho « _____ » _________ ___________
( imzo )
_ _ _________
( imzo )
___________
( imzo ) Komissiya a’zolari :
__________________
_________________ _
_________________

To’rtinchidan, byudjet va byudjetdan tashqari jamg’armalarga to’lovlarni
to’g’ri hisob-kitob qilish zarur:
Beshinchidan, rivojlantirish jamg’armasiga kelib tushgan mablag’larni
avvalo tashkilotni mavjud majburiyatlarini to’lashga yo’naltirish zarur.
Oltinchidan, tashkilotning xodimlariga ish haqi va unga tenglashtirilgan
to’lovlarni to’g’ri belgilashi kerak:
Yettinchidan, Rivojlantirish maxsus jamg’armasi hisob raqamiga
mablag’lari tushirish uchun tashkilotning bo’sh turgan binolarni uch tomonlama
shartnomaga asosan ijara berish kerak.
Bundan tashqari, byudjet tashkilotlarida debitor va kreditorlar bilan
hisoblashuvlar hisobini xususiyatlari alohida ahamiyat kasb etib, ular yuridik va
moliyaviy majburiyatlar g’aznachilik va uning hududiy bo’limlarida ro’yxatga
olinishi, tovar (ish, xizmat) lar yetkazib berish bo’yicha mol yetkazib beruvchi va
pudratchilar bilan tuziladigan shartnomalarida oldindan to’lov 15% miqdorida
belgilanishi, tovar (ish, xizmat) lar yetkazib berish bo’yicha mol yetkazib beruvchi
va pudratchilar bilan tuziladigan shartnomalar summasi 300 AQSH dollari
miqdoriga yaqin bo’lsa tanlov o’tkazilmasdan to’g’ridan-to’g’ri shartnomalar
tuzilishi, byudjet tashkilotlarida debitor va kreditorlar bilan hisoblashuvlar tartibi
va hisobini tashkil etishni tartibga soluvchi qonuniy me’yoriy va qonuniy hujjatlar
mavjudligi, byudjet tashkilotlaring yuridik va moliyaviy majburiyatlari
g’aznachilik bo’limlari tomonidan ro’yxatga olinishi va to’lab berilishi va
boshqalar.
Yuqoridagilar asosida byudjet tashkiloti hisob tizimida amalga
oshirilayotgan isloxatlar talablaridan kelib chiqib, mavjud debitorlik va kreditorlik
qarzdorliklar hisobini takomillashtirishda quyidagilarga e’tibor qaratish maqsadga
muvofiq deb hisoblaymiz quyidagi ntakliflarni berib o’tamiz:
Birinchidan, byudjet tashkilotida hisob siyosatini ishlab chiqish:
Ikkinchidan, byudjet tashkilotlarida buxgalteriya hisobining milliy
standartlarini ishlab chiqish:
30

xizmati yoki jalb etilgan advokatlar imzosi qo’yiladi. Agar shartnoma summasi,
qonun hujjatlarida belgilangan eng kam ish haqining 200 baravaridan ortiq bo’lsa,
tomonlar yuridik xizmat yoki jalb etilgan advokatlarning xulosasini ilova qilishi
lozim. Shartnomalar, shuningdek ularga qo’shimcha kelishuvlar aniq va ravshan
siyoh yoki sharikli ruchka yoki yozuv (hisoblash) mashinasida yozilgan holda
to’ldirilishi lozim. Hech qanday tuzatishlar, o’chirib yozishlar yoki to’g’rilashlar,
hattoki tomonlar kelishuviga ko’ra ham yo’l qo’yilmaydi.
Ota-onalar bilan olib boriladigan hisob-kitoblarning analitik hisobi 327-son
shakldagi ta’lim muassasalarida bolalar saqlanganligi uchun ularning ota-onalari
bilan olib boriladigan hisob-kitoblar qaydnomasida yuritiladi.
Bolalarni bolalar musiqa va san’at maktablarda, shuningdek boshqa ta’lim
muassasalarida o’qitganlik uchun hisoblangan to’lov summalariga 156
“To’lovlarning maxsus turlariga doir hisob-kitoblar” subschyot debetlanadi va 242
“Ta’lim muassasalarida hisoblangan ota-onalarning mablag’lari” subschyot
kreditlanadi. Kelib tushgan summalarga tegishli pul mablag’larini hisobga oluvchi
subschyotlar debetlanadi va 156 “To’lovlarning maxsus turlariga doir hisob-
kitoblar” subschyot kreditlanadi.Analitik hisob har bir badal to’lovchi ota-onalar
bo’yicha alohida holda yuritiladi.Xodimlar bilan ularning ish joylaridan
ovqatlanish uchun olib boriladigan hisob-kitoblarda qonunchilikka ko’ra
kasalxonalar, maktabgacha ta’lim muassasalari, nogironlar, shuningdek qariyalar
uylari va boshqa tashkilotlar joylashgan yerda umumiy ovqatlanish korxonalari
bo’lmagan hollarda ularning xodimlariga to’lov hisobiga ovqatlanish ruxsat etilgan
bo’lib, ana shu tashkilotlarning xodimlari bilan ovqatlanganlik uchun hisob-kitob
olib boriladi.
Xodimlar bilan ular olgan ovqatlar uchun hisob-kitob yuritganda 156
“To’lovlarning maxsus turlariga doir hisob-kitoblar” subschyotning debetiga sarf
qilingan oziq-ovqat mahsulotlarining qiymati yoziladi, bunda, 061 “Oziq-ovqat
mahsulotlari” subschyot kreditlanadi.
Kreditiga esa, xodimlardan ovqat uchun olingan summalar, shuningdek
oldindan to’langan avans summalari yozib boriladi, bunda tegishli pul
17

mablag’larini hisobga oluvchi subschyotlar (120 “Milliy valyutadagi naqd pul
mablag’lari” yoki 110 “To’lovlarning maxsus turlariga doir hisob-kitoblardan
tushgan mablag’lar” subschyotlar) debetlanadi. Ovqatlanish uchun olib boriladigan
hisob-kitoblarning hisobi 285-son shakldagi aylanma qaydnomada yuritiladi. Bu
qaydnomada xodimlarning familiyasi va ismi ko’rsatiladi.
Shtatda turmagan tarkibga shartnoma bo’yicha bajargan ishlari va chiqimlari
uchun, televizor va radioeshittirishlarda bir marta chiqish uchun qilingan
buyurtmalarga beriladigan qalam haqi summalari bo’yicha hisob-kitoblar,
shuningdek, uyda nogiron bolalami o’qitadigan pedagoglarga to’lanadigan
kompensatsiya to’lovlari va boshqa barcha debetorlar va kreditorlar bilan
hisoblashuvlar buxgalteriya hisobida 159 “Boshqa debetor va kreditorlar bilan
hisob-kitoblar” subschyotida yuritiladi. Bu subschyotning kredit tomonida
kreditorlik majburiyatlari, debet tomonida kreditorlik majburiyatlarini to’lanishi
yoki debetorlik majburiyatlar aks ettiriladi.
Boshqa debetorlar va kreditorlar bilan olib boriladigan hisob- kitoblaming
analitik hisobi 408-son shakldagi (6-son memorial or der) jamlanma
qaydnomasida, shuningdek, 292-son shakldagi joriy hisoblar va hisob-kitoblar
daftarida (kartochkasida) olib boriladi.
18

amalga oshiriladi. Unga ko’ra, kasallik varaqasiga asosan xodimning haqiqatda
vaqtincha mehnat qobiliyatini yo’qotgan ish kunlari uchun yuqorida keltirib
o’tilgan tartibda o’rtacha ish haqi aniqlanib, mehnat stajidan kelib chiqib miqdori
aniqlanadi.
Nizomga ko’ra quyidagi tartib belgilangan:
Vaqtincha mehnatga qobiliyatsizlik nafaqasi ish stajining davomiyligidan
qat’i nazar ish haqining 100 foizi miqdorida quyidagilarga to’lanadi:
-ishlayotgan Ikkinchi jahon urushi qatnashchilariga;
-baynalminal jangchilarga va ularga tenglashtirilgan boshqa shaxslarga;
-qaramog’ida 16 yoshga (o'quvchilar 18 yoshga) yetmagan uch yoki undan
ortiq bolalari bo'lgan xodimlarga;
-Chemobil AESdagi avariya oqibatlarini tugatishda qatnashgan xodimlarga;
-Chemobil AESdagi avariya natijasida radioaktiv ifloslanish zonasidan
evakuatsiya qilingan va ko’chirilgan, qon hosil qiluvchi organlar kasalliklari (o’tkir
leykoz), qalqonsimon bez (adenoma, rak) va xavfli o’smalar bilan bog’liq
kasalliklarga chalingan xodimlarga;
- mehnatda mayiblanish va kasb kasalligi natijasi vaqtincha mehnatga
qobiliyatsiz bo'lgan xodimlarga.
Tashkilotda mehnatga layoqatsizlik nafaqalarini tayinlanishi bo’yicha
ijtimoiy sug’urta komissiyasi tarkibi kadrlar bo’limi, kasaba uyushmasi,
buxgalteriya bo’limi xodimlaridan iborat tasdiqlanadi. Har oyda ushbu komissiya
tomonidan bir marta yig’ilish o’tkazilib, bayonnoma asosida tushgan kasallik
varaqalari bo’yicha mehnatga layoqatsizlik nafaqalari va boshqa ijtimoiy sug’urta
nafaqalari tayinlanadi.

28

– ish joyida ovqat bilan ta’minlanganligi uchun xodimlar bilan olib
boriladigan hisob-kitoblar va boshqa shu kabi hisob-kitoblar hisobi yuritiladi.
To’lovlar hisoblanganda 156 «To’lovlarning maxsus turlariga doir hisob-
kitoblar» analitik hisobvaraqning dеbеtida va 242 «Ta’lim muassasalarida
hisoblangan ota-onalarning mablag’lari» analitik hisobvaraqning krеditida aks
ettiriladi. Ota-onalardan kеlib tushgan mablag’larga 156 «To’lovlarning maxsus
turlariga doir hisob-kitob- lar»analitik hisobvaraq krеditlanadi va 110
«To’lovlarning maxsus turlariga doir hisob-kitoblardan tushgan mablag’lar»
analitik hisob- varaq dеbеtlanadi.
Qaytariladigan summa g’azna orqali bеriladi yoki pochta orqali jo’natiladi,
shuningdеk, naqd pulsiz hisob-kitoblar yo’li bilan ham qaytarilishi mumkin.
Qaytarilgan summa 156 «To’lovlarning maxsus turlariga doir hisob-kitoblar»
analitik hisobvaraqning dеbеtiga va 120 «Milliy valutadagi naqd pul mablag’lari»
analitik hisobvaraqning krеditiga yoki 110 «To’lovlarning maxsus turlariga doir
hisob-kitoblardan tushgan mablag’lar» analitik hisobvaraq krеditiga yoziladi. Bir
vaqtning o’zida 156 «To’lovlarning maxsus turlariga doir hisob-kitoblar» analitik
hisobvaraqning dеbеti va 242 «Ta’lim muassasalarida hisoblangan ota-onalarning
mablag’lari» analitik hisobvaraqning krеditi bo’yicha storno provodkasi bеriladi.
159 “Boshqa debitor va kreditorlar bilan hisob-kitoblar” analitik
hisobvarag’ida yuqorida kеltirilmagan barcha hollar bo’yicha dеbitor va krеditorlar
bilan hisob-kitoblar hisobi olib boriladi.Shuningdеk, ushbu analitik hisobvaraqda
shtatda turmagan tarkibga (kompozitorlarga, artistlarga, mualliflarga) shartnoma
bo’yicha bajargan ishlari va chiqimlari uchun, tеlеvizor va radio- eshittirishlarda
bir marta chiqish uchun qilingan buyurtmalarga bеriladigan qalam haqi summalari
bo’yicha hisob-kitoblar, shuningdеk, uyda nogiron bolalarni o’qitadigan
pеdagoglarga to’lanadigan kompеnsatsiya to’lovlari hisobga olinadi.Boshqa
d е bitorlar va kr е ditorlar bilan olib boriladigan hisob- kitoblarning analitik hisobi
408-son shakldagi (6-son m е morial ord е r) jamlanma qaydnomasida, shuningd е k,
292-son shakldagi joriy hisoblar va hisob-kitoblar daftarida (kartochkasida) olib
boriladi.Byudjet tashkiloti ishchi schyotlar rejasini tasdiqlayotganda 15 “Turli
15

majburiyatlarining aylanishi koeffitsiyenti va davri aniqlanadi. Lekin, bunda
qatnashuvchi ko’rsatkichlar farqlanadi. Kreditorlik majburiyatlari aylanishini
o’rganishda assosiy ko’rsatkichlar sifatida nasiyaga olingan yoki hali puli
to’lanmagan mollar, ashg’lar, ish va xizmatlar summasiga hamda kreditorlik
majburiyatlarining haqiqiy ko’rsatkichlariga murojaat qilinadi. Kreditorlik
majburiyatlarining to’lash muddatlari bo’yicha quyidagi tarkibini berib o’tish
mumkin:
-To’lash muddati kelgan majburiyatlar;
-To’lash muddati o’tib ketgan majburiyatlari.
Yil kalendar davrining taqsimi bo’yicha kreditorlik majburiyatlarining
quyidagi shakllarini berish mumkin:
- 1 oygacha bo’lgan majburiyatlar;
- 1 oydan 2 oygacha bo’lgan majburiyatlar;
- 2 oydan 3 oygacha bo’lgan majburiyatlar;
- 3 oydan 6 oygacha bo’lgan majburiyatlar;
- 6 oydan 1 yilgacha bo’lgan majburiyatlar;
- 1 yildan ortiq mududatga bo’lgan majburiyatlar.
Korxonalar o’rtasida bo’ladigan, shuningdek, kredit tashkilotlari va nazorat
tashkilotlari o’rtasidagi hisob kitoblarda to’lovlar bo’yicha kechiktirilgan vaqt
bo’yicha farqlanishlar kelib chiqadi. Bunda korxona tomonidan to’lanishi lozim
bo’lgan majburiyatlar kreditorlik majburiyatlari, olinishi lozim bo’lgan
majburiyatlar esa debitorlik majburiyatlar hisoblanadi. Debitorlik va kreditorlik
majburiyatlariga quyidagicha sharx berish mumkin. Qarshi tamonga to’lanishi
lozim bo’lgan majburiyatlar kreditorlik majburiyatlari, qarshi tamondan olinishi
lozim bo’lgan majburiyatlar debitorlik majburiyatlari deyiladi.
Debitorlik va kreditorlik majburiyatlari hisob kitoblarning doimiy yo’ldoshi
hisoblanadi. Lekin ularning to’lov muddatining oshib ketishi korxonalar moliyaviy
ahxvoliga katta ta’sir o’tkazadi. Shu maqsadda korxonalar faoliyatini yuritishda
debitorlik va kreditorlik majburiyatlarini to’g’ri boshqarish masalasiga alohida
ahamiyat beriladi.
7

3. Byudjet va byudjetdan tashqari jamg’armalar bilan
hisoblashuvlar hisobi.
Byudjet tashkilotlari tomonidan qonunchilikka muvofiq byudjet bilan,
shuningdek, byudjetdan tashqari Pensiya jamg’armasiga ajratmalarga doir,
jamg’arib boriladigan pensiya tolovlari bo’yicha va boshqa byudjetdan tashqari
jamg’armalar bilan hisob-kitoblar olib boriladi.
Davlat maqsadli jamg’armalari va boshqa byudjetdan tashqari
jamg’armalarga byudjetdan tashqari pensiya jamg’armasi, Respublika yo’l
jamg’armasi, ta’lim hamda tibbiyot muassasalarini rekonstruksiya qilish,
mukammal ta’mirlash va jihozlash jamg’armasi, O’zbekiston Respublikasi Moliya
vazirligi huzuridagi Sug’oriladigan yerlarning meliorativ holatini yaxshilash
jamg’armasi, O’zbekiston Respublikasining Tiklanish va taraqqiyot jamg’armasi
va boshqa jamg’armalar kiradi.
Byudjet bilan soliqlar va boshqa to’lovlar bo’yicha hisoblashuvlami amalga
oshiradi. Ma’lumki, 0 ‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 1999-yil
3-sentabrdagi 414-sonli “Budjet tashkilotlarini mablagmbilan ta’minlash tartibini
takomillashtirish to’g’risida”gi qaroriga muvofiq 2015-yil 1-yanvargacha byudjet
tashkilotini rivojlantirish jamg’armasi mablag'lari davlat byudjetiga undiriladigan
soliqlar va yig’imlaming barcha turlaridan ozod qilinishi, bo’shab qolgan
mablaglar moddiy-texnika va ijtimoiy bazani mustahkamlashga, shuningdek,
ulaming xodimlarini moddiy rag’batlantirishga maqsadli yo’naltirilishi
belgilangan. Shuning uchun byudjet tashkilotlarida soliqlar bo’yicha faqat
xodimlrni ish haqidan qonunchilikda belgilangan miqdorda daromad solig’i
ushlanmalari amalga oshiriladi va budjetga o’tkazib beriladi. Lekin buxgalteriya
19Davlat maqsadli jamg'armalari - Davlat budjeti tarkibida jamlantiriladigan
jamg'armalar bo'lib, ulaming har biri uchun mablag‘lar
manbalari, har bir manbadan mablag ‘ tushishi normalari va shartlari,
shuningdek shu mablag 'laridan foydalanilishi mumkin bo ‘Igan
maqsadlar qonun hujjatlari bilan belgilanadi
“Budjet tizimi to‘g ‘risida”gi qonun, 3-modda

undirish vaqtida bozor qiymatida undiriladi. Yo'l qo'yilgan kamomadlar
inventarizatsiya dalolatnomalari orqali aks ettiriladi va mehnat qonunchiligi
talablari asosida undiriladi. “Inventarizatsiya jarayonida aniqlangan mol-mulk
kamomadi va ortiqchasining buxgalteriya hisobi va soliqqa tortish tartibi
to'g'risidagi Nizom”ga asosan ish beruvchining mulkiga yetkazilgan zarar hajmi,
zarar uchun xodimning moddiy javobgarlik chegaralari va tartibini aniqlash
O'zbekiston Respublikasi Mehnat kodeksi bilan tartibga solinishi ko'rsatilgan.
Bir oylik o'rtacha ish haqidan oshmaydigan yetkazilgan zarar summasini
aybdor xodimdan undirish ish beruvchining farmoyishiga muvofiq amalga
oshiriladi. Farmoyish yetkazilgan zarar aniqlangan kundan boshlab bir oydan
kechikmasdan chiqarilishi mumkin. Bunda zarar hajmi inventarizatsiya o'tkazish
davrida mazkur joyda amal qilayotgan bozor baholari bo'yicha hisoblanadi. Agar
xodimdan undirilishi lozim bo'lgan yetkazilgan zarar summasi uning o'rtacha oylik
ish haqidan yuqori yoki zarar aniqlangan kundan boshlab bir oylik muddat o'tgan
bo'lsa, undirish sud orqali amalga oshiriladi. Xizmat safari xarajatlari bo'yicha
hisobdor shaxslar bilan hisoblashuvlar amalga oshiriladi. Byudjet tashkilotlarida
xizmat safari xarajatlarini amalga oshirish “0 ‘zbekiston Respublikasi hududidagi
xizmat safarlari to’g’risida Yo’riqnoma” (0’z.R AV. tomonidan 2003-yil 29-
avgustda 1268-son bilan ro’yxatdan o’tgan) va Xorijiy mamlakatlarga xizmat
safarlari “Vazirliklar, idoralar, korxonalar va tashkilotlar xodimlari 0 ‘zbekiston
Respublikasi tash- qarisiga xizmat safariga yuborilganda xizmat safari xarajatlari
uchun mablag’lar berish Tartibi” ( 0 ‘z.R AV. tomonidan 2000-yil 5 iyun- da No
932-son bilan ro’yxatdan o’tgan)ga asosan amalga oshiriladi.
Avans summalarining sarflanganligi haqida hisobdor shaxslar 286-son
shakldagi avans hisobotini tashkilot buxgalteriyasiga topshiradilar. Ular ushbu
hisobotga qilingan xarajatlarni tasdiqlovchi hujjatlami ilova qilib topshiradilar.
Avans hisobotiga ilova qilingan hujjatlar hisobdor shaxs tomonidan ularning
hisobotda yozilish tartibiga qarab raqamlab chiqiladi.
24

Analitik hisob har bir hisob-kitoblar turlari bo'yicha 292-son shakldagi joriy
hisoblar va hisob-kitoblar daftarida (kartochkasi)da olib boriladi.
161 “Yagona ijtimoiy to’lov bo’yicha hisob-kitob subschyotida mehnatga
haq to’lash jamg’armasidan hisoblangan yagona ijtimoiy to’lovlaming hisobi olib
boriladi. Bu schyotning kredit tomonida belgilangan tartibda xodimlaming ish
haqiga nisbatan hisoblangan yagona ijtimoiy to’lov summasi, debet tomonida
hisoblangan yagona ijtimoiy to’lov summasining o’tkazib berilishi aks ettiriladi.
161“Yagona ijtimoiy to’lov bo’yicha hisob-kitoblar” subschyot bo’yicha
analitik hisob 292-son shakldagi joriy hisoblar va hisob-kitoblar daftarida
(kartochkasida) olib boriladi.
162 “Shaxsiy jamg’arib boriladigan Pensiya hisobvarag’i badallari bo’yicha
hisob-kitoblar” subschyotida tashkilotlar xodimlarining jamg’arib boriladigan
pensiya to’lovlari bo’yicha badallari hisobi yuritiladi. Bu subschyotning kredit
tomonida xodimlar ish haqiga nisbatan hisoblangan shaxsiy jamg’arib boriladigan
Pensiya hisobvarag’i badallari summasi, debet tomonida hisoblangan badallami
o’tkazib berilishi aks ettiriladi.
Analitik hisob har bir shaxsiy jamg’arib boriladigan pensiya
hisobvaraqlariga majburiy badallarni o’tkazuvchi xodimlar bo’yicha alohida holda
yuritiladi.
163 “Byudjetdan tashqari Pensiya jamg’armasi bilan hi kitoblar”
subschyotida tashkilotlaming xodimlariga hisoblangan ish haqlaridan byudjetdan
tashqari Pensiya jamg’armasiga ajratma qilinadigan badallari, qonunchilikka
muvofiq sotilgan mahsulot (ish, xizmat)laming haqiqatdagi hajmidan majburiy
ajratmalaming hisobi, shuningdek, davlat ijtimoiy sug’urtasi va boshqa byudjetdan
tashqari Pensiya jamg’armasi hisobidan amalga oshiriladigan to’lovlar bo’yicha
byudjetdan tashqari Pensiya jamg’armasi bilan olib boriladigan hisob-kitoblari
hisobi yuritiladi. Bu schyotning kredit tomonida xodimlariga hisoblangan ish
haqlaridan byudjetdan tashqari Pensiya jamg’armasiga hisoblangan badallar
qonunchilikka muvofiq sotilgan mahsulot (ish, xizmat) larning haqiqatdagi
hajmidan Pensiya jamg’armasiga majburiy ajratmalar summasi, shuningdek,
22

Kirish
Byudjet tizimida amalga oshirilayotgan isloxotlar natijasida iqtisodiyotni
erkinlashtirish va bozor munosabatlarini rivojlantirish talablariga mos hisob
tizimini yaratish muhim o’rin tutadi. Jamiyatning ijtimoiy-iqtisodiy hayotida yuz
bergan va berayotgan tub o’zgarishlar, ularni miqdor jihatdan ifodalash va sifat
jihatdan tavsiflash, nazorat va tahlil qilish hamda boshqaruv qarorlarini qabul
qilish va zarur bo’lgan axborotlar olishda asosan hisob tizimiga murojat qilinadi.
Shu o’rinda alohida ta’kidlash lozimki, davlat byudjetidan moliyalashtiriladigan
byudjet tashkilotlarining hisob yuritish tizimi va moliyaviy hisobotlarni tayyorlash
tartibini xalqaro standartlar talablari asosida qayta ko’rib chiqish, rivojlantirish va
takomillashtirib borish davlat byudjeti tizimida amalga oshirilayotgan
islohotlarning bosh maqsadidir.
Prezidentimiz Shavkat Mirziyoyev 9.12.2019 yildagi “2020 yil uchun
O zbekiston Respublikasining Davlat byudjeti to g risida”gi O RQ-589-sonʻ ʻ ʻ ʻ
Qonunni imzoladi. “Bu kabi hujjat O zbekistonda birincha marta qabul
ʻ
qilinmoqda. U barcha darajadagi davlat boshqaruvi sektorlarining byudjet
javobgarligini oshirish, byudjet ijro intizomini mustahkamlash, byurokratiyani
qisqartirish imkonini beradi, shuningdek mahalliy hokimiyatlarga ko proq erkinlik
ʻ
beradi” 1
Mamlakatimiz byudjet tizimida mablag’lardan oqilona va samarali
foydalanish borasida amalga oshirilayotgan chora-tadbirlar va davlat sektori
buxgalteriya hisobi xalqaro standartlari talablaridan kelib chiqib byudjet
tashkilotlarida debitor va kreditor majburiyatlar hisobini bosqichma-bosqich isloh
qilib borish zamon talabi hisoblanadi. Respublikamiz byudjet tizimida olib
borilayotgan islohotlarda belgilangan ustuvor vazifalarni ro’yobga chiqarishda
byudjet mablag’laridan yanada maqsadli va oqilona foydalanishni ta’minlash
uchun byudjet tashkilotlarida debitor va kreditor majburiyatlar hisobini
takomillashtirish masalasini yaxlit o’rganish lozimligini bildiradi.
1
9.12.2019 yildagi “2020 yil uchun O zbekiston Respublikasining Davlat byudjeti to g risida”gi O RQ-589-son
ʻ ʻ ʻ ʻ
Qonuni, “ Xalq so ’ zi ” gazetasida e ’ lon qilingan va 10.12.2019 yildan kuchga kirgan
3

zahiralari bo’yicha narx-navolar to’g’ri qo’llanilganligi va ular to’liq kirim
qilinganligi, mol etkazib beruvchilarning hisobvaraqfakturalari asosli ravishda
ko’rsatilganligi aniqlanadi.
2.Turli debitor va kreditorlar va xaridorlar bilan hisoblashuvlar
hisobini yuritish tartibi.
Byudjet tashkilotlarida turli debitor va kreditorlar bilan hisoblashuvlarda
mol yetkazib beruvchilar va pudratchilar bilan maxsulot (ish va hizmatlar) yetkazib
berish bo’yicha, xaridor va buyurtmachilar bilan mahsulot (ish va hizmatlar)ni
sotish bo’yicha, sug’urta tashkilotlari bilan majburiy yoki ihtiyoriy sug’urta
to’lovlari bo’yicha, jismoniy va yuridik shahslar bilan tashkilotning ixtiyoriga
vaqtinchalik tushgan va ma’lum shartlar bajarilgandan keyin qaytarilishi lozim
bo’lgan summalar bo’yicha, to’lovlarning maxsus turlari bo’yicha hisoblashishlar
aks ettiriladi.
Buxgalteriya hisobida turli debetor va kreditorlar bilan hisoblashuvlar hisobi
tegishli buxgalteriya dastlabki hujjatlari(yuk xati, bajarilgan ishlami topshirish
qabul qilish dalolatnomalari, buxgalteriya ma’lumotnomalari, to’lov
topshiriqnomasi va boshqalar)ga asosan yig'ma qaydnomalar, 6-memorial order -
turli tashkilotlar va muassasalar bilan olib boriladigan hisob-kitoblar bo'yicha
jamlanma qaydnoma 408-son shakl, 292-son shakldagi joriy hisoblar va hisob-
kitoblar daftari , 308-son shakldagi bosh jumal kitobi va hisobot rasmiylashtiriladi.
Buxgalteriya hisobida turli debetor va kreditorlar bilan hisoblashuvlar hisobi 15
“Turli debetor va kreditorlar bilan hisob-kitoblar” schyoti quyidagi subschyotlarga
boiingan holda yuritiladi:
150 “Mol yetkazib beruvchilar va pudratchilar bilan hisob-kitoblar” analitik
hisobvarag’ida mol yеtkazib bеruvchilar bilan yеtkazib bеrilgan moddiy va
nomoddiy qimmatliklar, shuningdеk kapital qo’yilmalar hisobiga xarid qilinadigan
qurilish matеriallari, konstruktsiyalar va dеtallar, o’rnatish uchun jihozlar, yеtkazib
bеrilgan boshqa tovar-moddiy qimmatliklar qiymati va shu kabilar, pudratchilar
bilan ularga qurilish va montaj uchun bеrilgan konstruksiyalar va dеtallar,
bajarilgan qurilish-montaj ishlari uchun hisob-kitoblar olib boriladi.
12

sug’urta majburiyatlari bilan bog’- liq boshqa majburiyatlarni hisoblanishi, dеbеt
tomonidan esa hisoblangan majburiy sug’urta qilish shartnomasi bo’yicha sug’urta
mukofoti summalarini, shuningdеk, boshqa sug’urta majburiyat- larining to’lanishi
(bajarilishi) aks ettiriladi.
Jumladan, ish bеruvchining (tashkilotning) fuqarolik javobgar- ligini
majburiy sug’urta qilish shartnomasi bo’yicha sug’urta mukofoti summasi haqiqiy
xarajatlarni hisobga oluvchi 231, 241, 251, 261 va 271 analitik hisobvaraqlarning
tеgishlisini dеbеtida va 154 «Sug’urta bo’yicha to’lovlar»analitik hisobvaraqning
krеditida aks ettiriladi.
O’tkazib bеrilgan summalar esa 154 «Sug’urta bo’yicha to’lov- lar» analitik
hisobvarag’ning dеbеtida va tеgishli pul mablag’larini hisobga oluvchi analitik
hisobvaraqlar krеditida aks ettiriladi.
155 «Budjеt tashkilotining ixtiyorida vaqtincha bo’ladigan mablag’lar
bo’yicha hisob-kitoblar» analitik hisobvaraqning krеditiga tashkilotning ixtiyoriga
vaqtinchalik tushgan summalar yoziladi, bunda 114 «Budjеt tashkilotining
vaqtincha ixtiyorida bo’ladigan mablag’lar «analitik hisobvarag’i dеbеtlanadi, bu
analitik hisobvaraqning dеbеtiga esa bеlgilangan shart uchun bеrilgan yoki
o’tkazib bеrilgan summalar yoziladi, bunda 114 «Budjеt tash- kilotining vaqtincha
ixtiyorida bo’ladigan mablag’lar» analitik hisobvaraq krеditlanadi.Dеpozit
summalar analitik hisobi har bir oluvchi bo’yicha 292-son shakldagi joriy hisoblar
va hisob-kitoblar daftarida (kartochkasida) olib boriladi.
To’lovlarning maxsus turlariga doir hisob-kitoblar
156 «To’lovlarning maxsus turlariga doir hisob-kitoblar» analitik
hisobvarag’ida quyidagilar hisobga olinadi:
– bolalarni maktabgacha ta’lim muassasalarida (bolalar bog’chalari va
yaslilarda) saqlanganligi;
– bolalarni musiqa va san’at maktablarida o’qitilganligi;
– tarbiyalanuvchilarni maktab-intеrnatlarda va boshqa ta’lim muassasalarida
saqlanganligi uchun ota-onalar bilan olib borila- digan hisob-kitoblar;
14

lavozimlar bo'yicha qonunchilikka asosan belgilangan oylik ish haqlari tayinlanadi.
Byudjet tashkilotlarida “Byudjet tashkilotlari xodimlarini moddiy rag'batlantirish
maxsus jamg'armasi to'g'risida yo'riqnoma” (O'z.R AV. tomonidan 1995-yil 20-
sentabrda No 177-son bilan ro'yxatdan o'tgan) asosan oylik ish haqiga nisbatan 15
foiz miqdorida xodimlarini moddiy rag'batlantirish maxsus jamg'armasi tashkil
etiladi va ushbu nizom talablari bo'yicha mukofot, moddiy rag'batlantirish
ko'rinishida sarflanadi.
Mehnat qonunchiligiga asosan byudjet tashkilotlari xodimlari har yili
mehnat ta’tiliga chiqish huquqiga ega. Bunda mehnat ta’tiliga chiqish bo’yicha
buyruq rasmiylashtirilgandan so’ng buxgalteriya tomonidan o’matilgan tartibda
mehnat ta’tili uchun ish haqi hisoblanadi. Mehnat ta’tili uchun ish haqi hisoblashda
O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 1997-yil 11- martdagi 133-son
qarori bilan tasdiqlangan “O’rtacha oylik ish haqini hisoblab chiqarish tartibi”ga
ko’ra o’rtacha oylik ish haqi hisoblab topiladi. Unga ko’ra hisoblanayotgan
vaqtdagi shtatlar jadvali bo’yicha belgilangan oylik ish haqiga bir yil davomida
oylik ish haqidan tashqari byudjetdan tashqari Pensiya jamg’armasiga ajratma
qilinadigan qo’shimcha olgan mukofotlar, boshqa tolovlami 12/1 qo’shilib chiqqan
natija 25. 4 koeffitsentga bolish yo’li bilan bir kunlik mehnat ta’tili uchun ish haqi
topiladi. Bir kunlik mehnat ta’tili uchun ish haqini ta’til kunlariga ko’paytirish
yo’li bilan mehnat ta’tili uchun ish haqi topiladi.
Shartli misol: Byudjet tashkiloti bosh hisobchisi 2012-yil 2- avgustdan 24
ish kunidan iborat mehnat ta’tiliga chiqdi. Bu xodimning oylik ish haqi miqdori
shtatlar jadvali bo'yicha 650000 so’mga teng bo’lgan. Bir yil davomidagi mukofot
ko'rinishida olingan ish haqi 3 600 000 so ‘mga teng bo’Iganligi aniqlandi.
Mehnat ta’tili uchun ish haqi = 650000+300000(3600000/12)/25.4
*24=897637.8
so’mga teng bo ‘ladi.
Vaqtincha mehnatga qobiliyatsizlik nafaqalarini hisoblash “Davlat ijtimoiy
sug’urtasi bo’yicha nafaqalar tayinlash va tartibi to’g’risida Nizom” (0’z. R AV.
tomonidan 2002-yil 8 mayda No 1136-son bilan ro’yxatdan olgan) talablari asosida
27

ifodalangan aktivlar va majburiyatlarning, shuningdek, mazkur aktivlar va
majburiyatlari o’zgartiruvchi operatsiyalarning holati to’g’risidagi axborotlarni
to’g’irlash, ro’yxatdan o’tkazish va umumlashtirishning tartibga solingan
tizimidir. 3
O’zbekiston Respublikasini rivojlantirishning ustuvor vazifalarini bajarish,
iqtisodiyotni barqaror va mutanosib rivojlantirish, jahon bozorlarida mustahkam
o’rin egallash, shular asosida izchil iqtisodiy o’sishni ta’minlash, xalqimizning
hayot darajasi va farovonligini yanada oshirish borasidagi vazifalarni to’liq va
samarali amalga oshirish sharoitida davlat byudjetining amal qilish mexanizmlarini
puxta o’rganish har qachongidan ham dolzarbdir.
3
Mirziyoyev Sh.M. “Qonun ustuvorligi va inson manfaatlarini ta’minlash-yurt taraqqiyoti va xalq farovonligining
garovi”-Toshkent. “O‘zbekiston”, 2017y, 48- bet
5

1.Byudjet tashkilotlarida mol yetkazib beruvchilar
majburiyatlar hisobini tashkil etish.
Byudjet tashkilotlari tomonidan daromadlar va xarajatalar smetalarini
ijrosini amalga oshirish jarayonida jismoniy va yuridik shaxslar bilan
hisoblashuvlarni amalga oshiradi. Bu hisoblashlarning pirovard natijasi debitorlik
va kreditorlik majburiyatlar bo’yicha hisoblashuvlarni yuzaga kelishiga sabab
bo’ladi.
Debitorlik majburiyat – bu boshqa korxonalarni, (xaridorlarga sotilgan
mahsulot (ish va xizmatlar), mol yetkazib beruvchilarga oldindan to’langan
mablag’lar va boshqalar bo’yicha), byudjet, byudjetdan tashqari jamg’armalarni
(soliqlar, majburiy ajratma va ushlanmalar bo’yicha oldindan to’langan mablag’lar
bo’yicha) xodimlarni (hisobini berish sharti bilan olingan mablag’lar va boshqalar
bo’yicha) tashkilot oldidagi qarzdorligidir.
Kreditorlik majburiyat– bu tashkilotning boshqa korxonalardan (xaridorlarga
sotilgan mahsulot (ish va xizmatlar) uchun olingan avanslar, mol yetkazib
beruvchilardan olingan mahsulot(ish va xizmatlar) va boshqalar bo’yicha), byudjet,
byudjetdan tashqari jamg’armalardan (soliqlar, majburiy ajratma va ushlanmalar
bo’yicha), xodimlardan (ish haqi va unga tenglashtiriladigan to’lovlar va boshqalar
bo’yicha) qarzdorligidir. Kreditorlik majburiyatlari qarshi tomonga korxonaning
to’laydigan majburiyatlarini xarakterlaydi. Biz yuqorida uning tarkibiga nimalar
kirishini va ularning yuzaga kelish sabablarini tarkiblab o’tgan edik. Kreditorlik
majburiyatlarining yuzaga chiqishining asosiy sababi sifatida bevosita debitorlik
majburiyatlarining vaqtida kelib tushmasligini ham tarkiblash mumkin.
Kreditorlik majburiyatlarining tarkibi tahlilida qarzdor bo’lgan tomonlar
bo’yicha majburiyatlarning qatorlanishi, ularni to’lash muddatlari bo’yicha
tarkiblanishiga baho beriladi. Shuningdek, debitorlik majburiyatlarining aylanish
koeffitsiyenti va aylanish davrini aniqlashdagi kabi bunda ham kreditorlik
6 Majburiyatlar taraflarning kelishuviga binoan pul bilan aks ettiriladi.
“Buxgalteriya hisobi to‘g ‘risida”gi qonun, 12-modda

Reja :
Kirish 3
1. Byudjet tashkilotlarida mol yetkazib beruvchilar majburiyatlar hisobini
tashkil etishning nazariy - uslubiy asoslari . 6
2. Turli debitor va kreditorlar va xaridorlar bilan hisoblashuvlar hisobini
yuritish tartibi. 12
3. Byudjet va byudjetdan tashqari jamg’armalar bilan hisoblashuvlar hisobi.
19
Xulosa 29
Foydalanilgan adabiyotlar ro ’ yxati 32
2

Pensiya jamg’armasi hisobidan amalga oshiriladigan to’lovlaming kelib tushishi
aks ettiriladi. Debet tomonida Pensiya jamg’armasiga hisoblangan badallar va
ajratmalaming o’tkazib berilishi va Pensiya jamg’armasi hisobidan amalga
oshiriladigan to’lovlarning hisoblanishi aks ettiriladi.
Byudjetdan tashqari Pensiya jamg'armasi hisobidan amalga oshiriladigan
Davlat ijtimoiy sug’urtasi bo'yicha toiovlar va boshqa to’lovlar hisoblanganda 163
“Byudjetdan tashqari Pensiya jamg'armasi bilan hisob-kitoblar” subschyotning
debetida va 171 “Xodimlar bilan ijtimoiy nafaqalar bo'yicha hisob-kitoblar”
subschyotning kreditida aks ettiriladi. Byudjetdan tashqari Pensiya
jamg'armasining tuman (shahar) bo'limlaridan tashkilot hisobvarag'iga kelib
tushgan summalarga pul mablag'larini hisobga oluvchi tegishli subschyotlar
debetlanadi va 163 “Byudjetdan tashqari Pensiya jamg’armasi bilan hisob-
kitoblar” subschyot kreditlanadi.
Analitik hisob byudjetdan tashqari Pensiya jamg'armasi hisobidan amalga
oshiriladigan to’lovlarni oluvchilar bo'yicha alohida holda yuritiladi.
169 “Boshqa byudjetdan tashqari jamg’armalar bilan his kitoblar”
subschyotida tashkilotlaming 0 ‘zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi
huzuridagi Ta’lim, tibbiyot muassasalarini rekonstruksiya qilish, mukammal
ta’mirlash va jihozlash bo'yicha byudjetdan tashqari jamg’arma, Respublika yo’l
jamg’armasi va boshqa byudjetdan tashqari jamg’armalar bilan qonunchilikka
muvofiq olib boriladigan hisob-kitoblari yuritiladi. Bu schyotning kredit tomonida
byudjetdan tashqari jamg’armalarga hisoblangan ajratmalar summasi, debet
tomonida hisoblangan ajratmalar summasining o'tkazib berilishi yoki hisobdan
chiqarilishi aks ettiriladi.
Byudjet tashkilotlarida daromadlar va xarajatlar smetalari ijrosini amalga
oshirish jarayonida kamomadlar, xizmat safarlari, ish haqi va unga tenglashtirilgan
to'lovlar bo'yicha xodimlar bilan, stipendiya to'lovlari bo'yicha talabalar bilan
hisoblashuvlar amalga oshiriladi.
Material javobgar shaxslar bilan yo'l qo'yilgan kamomadlar bo'yicha
hisoblashuvlar amalga oshiriladi. Bunda mulkiy qiymatliklar bo'yicha kamomadlar
23

1- Asosiy va qo’shimcha ish haqi tartibi
Asosiy ish haqiga xodimlarni ishlagan vaqti, bajargan ishining miqdori va
sifatiga asosan hisoblangan ish haqi, tarif stavkalari, okladlar, mukofotlar, asosiy
ish vaqtidan tashqari ishlagan ish vaqtiga hisoblangan qo’shimcha ish haqi, ishchi
aybiga bog’liq bo’lmagan holda turib qolishlarga hisoblangan ish haqi va shu kabi
boshqalar kiradi.
Qo’shimcha ish haqi, bu mehnat qonunchiligida ko’zda tutilgan ishchining
ishlamagan ish vaqti uchun hisoblangan ish haqidir. Bunga ishchining mehnat
ta’tili uchun hisoblangan ish haqi, voyaga yetmaganlar, o’smir yoshlar, ayollar va
boshqalar uchun imtiyozli ish vaqti uchun hisoblangan ish haqi, ishdan bo’shashi
munosabati bilan hisoblangan nafaqa va boshqalar kiradi
Mehnatga haq to’lashning ikkita shakllari mavjud: ishbay va vaqtbay.
Mehnat haqini hisoblashning ishbay shaklida ish haqi ishlab chiqarilgan
mahsulotning hajmi, sifati, bajarilgan ishlar va ko’rsatilgan xizmatlar hajmiga
ko’ra hisoblanadi. Mehnat haqini hisoblashning vaqtbay shaklida mehnat haqi
ishlangan ish soatlariga muvofiq, shtatlar jadvalidagi tarif stavkalariga asoslangan
holda hisoblanadi. Tarif setkasi - bu razryadlar va ularga tegishli bo'lgan tarif
koeffitsientlari ko’rsatiladigan hujjatlardir. Bunda razryad ortgan sari tarif
koeffitsienti ham ortib boradi. Tarif stavkasi-ishchining razryadga muvofiq unga
ma’lum vaqt birligi (soat, kun) uchun to’lanadigan haq miqdorini aniqlaydi.
Odatda tarif stavkasi birinchi razryad uchun belgilanadi, qolgan razryadlar uchun
esa birinchi razryad tarif stavkasini qolgan razryadlar tarif koeffitsientiga
yo'naltirish yo’li bilan aniqlanadi. Xodimning mehnat haqini topish uchun razryad
bo'yicha tarif koeffitsientini eng kam ish haqi miqdoriga ko'paytirish orqali
aniqlanadi. Mehnatga haq to'lashning yagona tarif setkasi O'zbekiston Respublikasi
Vazirlar Mahkamasi tomonidan tasdiqlanadi. Byudjet tashkilotlarida asosan
vaqtbay asosida ish haqi to'lanadi. Bunda har qaysi byudjet tashkiloti namunaviy
shtatlar jadvaliga asoslanib shtat birliklarini shakllantiradi va belgilangan tartibda
razryadlarini qo'yib oylik ish haqini (okladlarini) hisoblaydi va shtatlar jadvalini
shakllantiradi. Hozirda byudjet tashkilotlarida shtatlar jadvaliga kiritilgan ba’zi
26

169 “Boshqa byudjetdan tashqarijamg’armalar bilan hisob-kitoblar”. 160
“Byudjetga to’lovlar bo’yicha byudjet bilan hisob-kitoblar” subschyotida byudjet
bilan quyidagilar bo’yicha qilinadigan hisob- kitoblar hisobi yuritiladi: ish haqi va
boshqa to’lovlardan ushlab qolingan soliqlar, aybdor shaxs hisobiga olib borilgan
va budjetga o’tkazilishi lozim bo’lgan kamomadlar summalari, moddiy
qimmatliklami sotishdan tushgan va qonunchilikka ko’ra byudjet daromadiga
o’tkazilishi kerak boigan summalar va boshqa byudjet bilan hisob-kitoblar aks
ettiriladi. Bu subschyotning kredit tomonida hisoblangan soliqlar summasi, debet
tomonida hisoblangan soliqlami o’tkazilishi yoki hisobdan chiqarilishi aks
ettiriladi. Byudjetga to’lovlar bo’yicha byudjet bilan hisob-kitoblar buxgalteriya
o’tkazmalarida quyidagicha aks ettiriladi.
21

Uchinchidan, «O’zASBO» elektron dasturida ishlashni yaxshi o’zlashtirish
uchun tashkilotning barcha hisobchilarini dastur bo’yicha qayta o’qitish kerak:
To’rtinchidan, byudjet tashkilotlarida material qiymatliklarni hisobdan
chiqarish bo’yicha alohida yo’riqnoma ishlab chiqish va tasdiqlash;
Beshinchidan, ta’mirlash xarajatlari uchun ajratilgan mablag’lardan
maqsadli va oqilona foydalanishni ta’minlash;
Oltinchidan, byudjet tashkilotlarida ichki audit shtatini kiritish;
Debitor va kreditorlar bilan hisoblashuvlar hisobini tashkil etish
majburiyatlarini o’z vaqtida tugatilishi bo’yicha monitoring qilib borish, debitor va
kreditorlar bilan hisoblashuvlar hisobini yuritishda mablag’lar manbaalari bo’yicha
yuzaga keshini alohida buxgalteriya schetlarida aks ettirish, ya’ni schyotlar
rejasida aniq belgilanib olinishi, mol yetkazib beruvchi va pudratchilar amaldagi
qonunchilik talablari darajasida tashkil etish va muddati o’tgan holatlarga kelishini
oldini olish bo’yicha chora-tadbirlarni amalga oshirib borish, ularni hujjatlarida
to’g’ri aks ettirish bo’yicha hisob siyosatini belgilab olish, debitor va kreditorlar
bilan hisoblashuvlar hisobi bo’yicha asoslangan buxgalteriya axborotlarini
shakllantirish va boshqalar.
Yuqoridagi keltirilgan takliflar nazariy hamda amaliy ahamiyatga ega bo’lib,
amalioyotda o’z yechimini topishi hamda qo’llanilishi byudjet tashkilotlarida
majburiyatlar hisobini yaxshilash imkoniyatini va o’zining ijobiy samarasini
beradi.

31

hisobida soliqlar bo’yicha imtiyozlar hisobi alohida aks ettiriladi. Majburiy
ajratmalar bo’yicha yagona ijtimoiy to’lov qonunchilikda belgilangan tartibda
hisoblanadi va o’tkazib beriladi. Xodimlami ish haqiga nisbatan belgilangan
tartibda shaxsiy jamg’arib boriladigan Pensiya hisobvaragi badallari Xalq banki
bo’limlarida ochilgan shaxsiy hisobvaraqlarga olkazilib boriladi. Bundan tashqari
xodimlaming ish haqiga nisbatan Pensiya jamg’armasiga ushlanma (badal) amalga
oshirilib olkazib beriladi. Shuningdek, Pensiya jamg’armasi mablag’lari hisobidan
xodimlarning ijtimoiy to’lovlarini (qonunchilikda belgilangan miqdorda ishlovchi
xodimlarga nafaqalar va boshqalar) qoplash uchun ajratiladigan mablag’lar
bo’yicha Pensiya jamg’armasi bilan hisoblashuvlar amalga oshiriladi. Bulardan
tashqari, qonunchilikda belgilangan tartibda Davlat maqsadli jamg’armalari
(Respublika yol jamg’armasi va boshqalar) bilan hisoblashuvlar amalga oshirilib
hisoblangan ajratmalar imtiyoz ko’rinishida aks ettiriladi. Byudjet va byudjetdan
tashqari jamg’armalarga hisoblangan majburiy ajratma va ushlanmalar bo’yicha
buxgalteriya ma’lumotnomalari, raschyotlari tuzilib 292-son shakldagi joriy
hisoblar va hisob- kitoblar daftarida (kartochkasi) aks ettiriladi va bir vaqtni o’zida
tegishli buxgalteriya yozuvlari berilib tegishli memorial order - jamlanma
qaydnomalariga tushiriladi. Memorial order - jamlanma qaydnomalar asosida 308-
son shakldagi Bosh jurnal kitobi va hisobot shakllari toldiriladi.
Buxgalteriya hisobida yuqorida keltirib o’tilgan byudjet va byudjetdan
tashqari jamg’armalarga majburiy ajratmalar, ushlanmalar va boshqalar bo’yicha
hisoblashuvlar hisobi kiradi.
16 “Byudjet va byudjetdan tashqari jamg’armalar bilan hisob- kitoblar”
schyotida quyidagi subschyotlarga bo’lingan holda yuritiladi:
160 “Byudjetga to’lovlar bo’yicha byudjet bilan hisob-kitoblar”;
161 “Yagona ijtimoiy to’lov bo'yicha hisob-kitoblar”;
162 “Shaxsiy jamg’arib boriladigan Pensiya hisobvarag’I badallari bo’yicha
hisob-kitoblar”;
163 “Byudjetdan tashqari Pensiya jamg’armasi bilan hisob-kitoblar”;
20

Xulosa
Byudjet tashkiloti o’z vazifalarni bajarish bilan bog’liq bo’lgan o’z
faoliyatini amalga oshirishi uchun davlat byudjetidan mablag’ ajratishni nazarda
tutilgan va bu mablag’ moliyalashtirishning asosiy manbai hisoblanadigan davlat
tashkilotidir. Byudjet tashkilotlari davlat funktsiyalarini bajaruvchi, davlat
tomonidan nazorat qilinadigan va davlat byudjetdigan moliyalashtiriladigan
institutsional birliklar hisoblanadi.
Byudjet tashkilotlarida majburiyatlar hisobi asosiy hisob ob’ektlaridan biri
hisoblanadi. Moliya vazirligi tomonidan byudjet tashkilotlarida debitorlik va
kreditorlik qarzlarni vujudga kelishini oldini olish maqsadida bir qator meyo’riy
hujjatlar ishlab chiqmoqda. Bundan maqsad byudjet tashkilotlarida debitorlik va
kreditorlik qarzdorlikni hisobini to’g’ri yuritishdan iboratdir.
Byudjet tashkilotlari smetalar ijrosi jarayonida yuridik va jismoniy shaxslar
bilan o’rnatilgan tartibda hisoblashuvlarni amalga oshiradi. Davlat byudjeti g’azna
ijrosi sharoitida byudjet tashkilotlarida debitor va kreditorlar bilan hisoblashuvlar
hisobini tashkil qilishning hozirgi holatini o’rganish va ularni takomillashtirish
bo’yicha ilmiy takliflarni shakllantirish muhim ahamiyat kasb etadi. Kurs ishini
bajarishga qo’yilgan maqsaddan kelib chiqib, belgilangan vazifalarni bajarish
natijasida quyidagi xulosaga ega bo’lindi:
Birinchidan, tashkilotga moddiy qiymatliklarini o’z vaqtida yetib kelishini
ta’minlash maqsadida moddiy qiymatlarni olib kelish uchun ishonchlarni to’g’ri
rasmiylashtirish, belgilangan kungacha amal qilishini nazorat qilish zarur.
Ikkinchidan, «O’zASBO» elektron dasturida ishlashni yaxshi o’zlashtirish.
Bosh hisobchi buxgalteriya oid barcha ma’lumotlarni o’z vaqtida to’liq kiritish,
ma’lumotlarni olish va ma’lumotlar aylanishini yaxshi o’zlashtirish kerak:
Uchinchidan, tashkilotda o’tkazilgan yo’qlama natijalarini o’z vaqtida yuritish,
kamomadaga aloqador bo’lgan aybdor shaxslardan belgilangan tartibda undirish,
agar undirish imkoni bo’lmasa boshqa chora-tadbir ko’rish va o’tkazilgan
yo’qlama natijalarini buxgalteriya hisobida o’z vaqtida aks ettirish kerak.
29

Byudjet tashkilotlarida mol yetkazib beruvchilar va xaridorlar bilan hisoblashuvlar hisobi

Купить