C++ algoritmik tilining asosiy tushunchalari

Dokument ma'lumotlari

Narxi	10000UZS
Hajmi	5.4MB
Xaridlar	0
Yuklab olingan sana	29 Fevral 2024
Kengaytma	docx
Bo'lim	Kurs ishlari
Fan	Informatika va AT

Sotuvchi

Shahboz Rajabboyev

Ro'yxatga olish sanasi 28 Fevral 2024

11 Sotish

C++ algoritmik tilining asosiy tushunchalari

Sotib olish

O`ZBEKISTON RESPUBLIKASI ALOQA VA
AXBOROTLASHTIRISH AGENTLIGI
Samarqand davlat universiteti
Mexanika-matematika fakulteti
Axborotlashtirish kafedrasi
Dasturlash asoslari fanidan
Mavzu: C++ algoritmik tilining asosiy tushunchalari
Bajardi: 202-gurux
Karimov Sh.
Tekshirdi: Bek murodov Z.
SAMARQAND KURS ISHIKURS ISHI

Mavzu: C++ algoritmik tilining asosiy
tushunchalari

Reja:
I. Kirish
II. Nazariy qisim
III. Amaliy qisim
A) Tuzilayotgan dastur haqida ma’lumot
B) Tuzilayotgan dastur ketma-ketligi
IV. Ilova
V. Xulosa
VI. Foydalanilgan adabiyotlar

2

I.Kirish
D а stl а b d а sturl а sh а nch а yin b о shq о tirm а i х tir о bo`lib, u d а sturchil а rg а
d а sturl а rni k о mmut а tsiya bl о ki о rq а li k о mpyut е rning а s о siy хо tir а sig а to`g`rid а n-
to`g`ri kiritish imk о nii b е rdi. D а sturl а r m а shin а till а rid а ikkilik t а s а vvurd а yozil а r
edi. D а sturl а rni m а shin а tilid а yozishd а t е z-t е z ха t о l а rg а yo’l qo’yil а r edi, eng ustig а
ul а rni tuzilm а l а shtirish imk о ni bo`lm а g а ni tuf а yli, k о dni kuz а tib b о rish а m а ld а
d е yarli mumkin bo`lm а g а n h о l edi. Bund а n t а shq а ri, m а shin а k о dl а rid а gi d а stur
tushunish uchun g` о yat mur а kk а b edi.
V а qt o’tishi bil а n k о mpyut е rl а r t о b о r а k е ngr о q qo’ll а n а b о shl а di h а md а
yuq о rir о q d а r а j а d а gi pr о ts е dur а till а ri p а yd о bo`ldi. Bul а rning d а stl а bkisi
FORTRAN tili edi. Bir о q о b’ е ktg а mo’lj а ll а ng а n yond о shuv riv о jig а а s о siy t а ’sirni
k е yinr о q p а yd о bo`lg а n, m а s а l а n, ALGOL k а bi pr о ts е dur а till а ri ko’rs а tdi.
Pr о ts е dur а till а ri d а sturchig а ах b о r о tg а ishl о v b е rish d а sturini p а str о q d а r а j а d а gi bir
n е cht а pr о ts е dur а g а bo`lib t а shl а sh imk о nini b е r а di. P а str о q d а r а j а d а gi bund а y
pr о ts е dur а l а r d а sturning umumiy tuzilm а sini b е lgil а b b е r а di. Ushbu pr о ts е dur а l а rg а
izchil mur о j аа tl а r pr о ts е dur а l а rd а n t а shkil t о pg а n d а sturl а rning b а j а rilishini
b о shq а r а di.
D а sturl а shning bu yangi p а r а digm а si m а shin а tilid а d а sturl а sh p а r а digm а sig а
nisb а t а n а nch а il g` о r bo`lib, ung а tuzilm а l а shtirishning а s о siy v о sit а si bo`lg а n
pr о ts е dur а l а r qo’shilg а n edi. M а yd а r о q funktsiyal а rni n а f а q а t tushunish, b а lki
s о zl а sh h а m о s о nr о q k е ch а di. Bir о q, b о shq а t о m о nd а n, pr о ts е dur а li d а sturl а sh
k о dd а n t а kr о r а n f о yd а l а nish imk о nini ch е kl а b qo’yyadi. Buning ustig а d а sturchil а r
t е z-t е z «m а k а r о n» d а sturl а r h а m yozib turishg а nki, bu d а sturl а rni b а j а rish lik о pd а gi
sp а g е tti uyumini а jr а tishg а o`xsh а b k е t а r edi.
3

II. Nazariy qisim
C++ algoritmik tilining alifbosi quyidagilardan iborat :
 katta va kichik lotin harflari;
 0 dan 9 gacha raqamlari;
 maxsus belgilar (+,-,*,/,=,>,<,{,},[,],’) ni o’z ichiga oladi.
C++ tilida so’z deb bir nechta belgilar ketma – ketligi tushuniladi. Xizmatchi so’z
deb C++ tilidagi standart nom tushuniladi. Bu nom maxsus ma’noni anglatadi va uni
ma’lumotlarga berib bo’lmaydi. Masalan: int, float, for, while va hokazo.
C++ tilida ma’lumotlarning elementlari bo’lib o’zgaruvchilar, o’zgarmaslar, izohlar
xizmat qiladi.
O’zgaruvchi - x otiraning nomlangan qismi bolib, o’zida ma’lum bir toifadagi
qiymatlarni saqlaydi. O’zgaruvchining nomi va qiymati bo’ladi. O’zgaruvchining
nomi orqali qiymat saqlanayotgan xotira qismiga murojaat qilinadi. Dastur ishlashi
jarayonida o’zgaruvchining qiymatini o’zgartirish mumkin. Har qanday
o’zgaruvchini ishlatishdan oldin, uni e’lon qilish lozim.
Quyida butun sonlardan foydalanish uchun b, haqiqiy sonlardan foydalanish
uchun h o’zgaruvchisi e’lon qilingan:
int b;
float h;
O’zgarmaslar ( const ) hisoblash jarayonida qiymatini o’zgartirmaydigan
kattaliklarga aytiladi. float const pi = 3.14;
Izohlar - dasturning ma’lum qismini tavsiflash uchun ishlatiladi va bu qatorda
hech qanday amal bajarilmaydi, ya’ni dasturning biror qismini yaxshiroq tushuntirish
uchun xizmat qiladi. Izoh "/*" va "*/" simvollari orasida beriladi.
/* Bu yerga izoh yoziladi. */
Bundan tashqari bir satrli izohlardan ham foydalanish mumkin. Buning uchun
izoh boshiga "//" belgisi qo’yiladi.
4

$Operator - t ilning yakunlangan jumlasi hisoblanadi va ma’lumolar taxlilining tugallangan bosqichini ifodalaydi. Operatorlar nuqtali vergul “;” bilan ajratiladi. Ya’ni “;” operatorning tugallanganligini bildiradi. C++ da operatorlar progammada keltirilgan ketma - ketlikda bajariladi. Identifikator - dasturchi tomonidan dastur elementlari (funksiya, o’zgaruvchilar, o’zgarmaslar …) uchun ixtiyoriy tanlangan nom. Identifikator tanlaganda quyidagilarga ahamiyat berish kerak:  Identifikator lotin harflaridan boshlanishi shart;  Ikkinchi simvoldan boshlab raqamlardan foydalanish mumkin;  C++ da katta kichik harflar farq qiladi. Ya’ni quyidagilarning har biri alohida identifikator hisoblanadi: KATTA, katta, KaTTa, kAttA, Katta, KattA, ...  Probel C++ da so’zlarni ajratish uchun ishlatiladi. Shuning uchun identifikatorda probeldan foydalanib bo’lmaydi;  Xizmatchi ( int, float, for, while kabi) so’zlardan identifikator sifatida foydalanib bo’lmaydi; Dasturning tuzilishi C++ da dastur funksiya yoki funksiyalardan tashkil topadi. Agar dastur bir nechta funksiyadan iborat bo’lsa, bir funksiyaning nomi main bo’lishi shart. Dastur aynan main funksiyasining birinchi operatoridan boshlab bajariladi. Funksiyaning aniqlashishi quyidagicha bo’ladi: qaytariluvchi_qiymat_toifasi funksiya_nomi ( [parametrlar] ) { funksiya tanasini tashkil qiluvchi operatorlar } Qoida bo’yicha funksiya qandaydir bir qiymatni hisoblash uchun ishlatiladi. Shuning uchun funksiya nomi oldidan, funksiya qaytaradigan qiymat toifasi yoziladi. Agar funksiya hech qanday qiymat qaytarmaydigan bo’lsa, void toifasi yoziladi. 5$ $Agar funksiya qaytaradigan qiymat toifasi yozilmagan bo’lsa, int (butun) toifali qiymat qaytariladi deb qabul qilinadi. C++da oddiy matnni ekranga chiqaruvchi dasturni ko’rib chiqamiz # include <iostream.h> // ekranga ma’lumot chiqarish uchun int main() { cout << "Salom dunyo!\n"; return 0; } Dastur ishga tushganda ekranda quyidagicha natija chiqariladi: Har bir satrni tahlil qilamiz: 1 - satrda, klaviaturadan ma’lumotlarni kiritish va ekranga chiqarish uchun <iostream> sarlavha fayli dasturga qo’shilyapti. Bu satr klaviatura orqali ma’lumot kirituvchi va ekranga nimadir chiqaruvchi har qanday dasturda bo’lishi shart. Aks xolda xato sodir bo’ladi. Eski versiyadagi kompilyatorlar uchun <iostream.h> yozishiladi. "// ekranga ma’lumot chiqarish uchun" yozuvi bir satrli izoh hisoblanadi. 2 - satrda butun toifadagi qiymat qaytaruvchi main funksiyasi berilgan. int xizmatchi so’zi butun toifadagi ma’lumotlarni e’lon qilishi uchun ishlatiladi. 3- satrdagi ochuvchi figirali { funksiya tanasining boshlanganini bildiradi. 6- satrdagi yopuvchi figirali } funksiya tanasining tugaganini bildiradi. 4- satrda cout << orqali ma’lumotlar ekranga chiqariladi. Qo’shtirnoq ( "_" ) orasida yozilgan ma’lumotlar satr deyiladi. Qo’shtirnoq orasida nima yozilsa, hech qanday o’zgarishsiz ekranga chiqariladi. Satr oxiridagi nuqtali vergul ( ; ) cout operatori tugallanganligini bildiradi. ; operatorlarni bir - biridan ajratish uchun xizmat qiladi. Ya’ni operator tugallanganligini bildiradi. 6$

5- satrdagi return xizmatchi so’zi orqali funksiya 0 qiymat qaytaradi va dastur
muvoffaqiyatli yakunlanadi.
O’zgaruvchilarni e’lon qilish
Dasturda ishlatilgan barcha o’zgaruvchilarni qaysi toifaga tegishli ekanligini
e’lon qilish kerak. Ma’lulotlarni e’lon qilishning umumiy ko’rinishi quyidagicha:
toifa_nomi o’zgaruvchi;
Agar bir nechta o’zgaruvchi bir toifaga mansub bo’lsa, ularni vergul bilan
ajratib berish mumkin.
Butun sonlarni ifodalash uchun int va haqiqiy sonlarni ifodalash uchun float
xizmatchi so’zlaridan foydalaniladi. Bu ma’ruzada shu 2 tasini bilish bizga kifoya
qiladi. Keyingi mavzuda butun va haqiqiy sonlar haqida batafsil gaplashamiz.
int x,y; // butun toifadagi o’zgaruvchilarni e’lon qilish
float a,b,c; // haqiaiy toifadagi o’zgaruvchilar e’lon qilish
Kiritish va chiqarish operatorlari
Dasturda klaviatura orqali ma’lumot kiritish va ekranga chiqarish uchun
preprotsessor direktivasini, ya’ni #include <iostream> ni dasturga qo’shish shart.
Ma’lumotlarni kiritish cin >> , ma’lumotlarni chiqarish cout << operatori orqali
amalga oshiriladi.
cin >> a;
Bu operator bajarilganda ekranda kursor paydo bo’ladi. Kerakli ma’lumot klaviatura
orqali kiritilgandan so’ng Enter tugmasi bosiladi.
cout orqali ekranga ixtiyoriy ma’lumotni chiqarish mumkin. Satrli ma’lumotlarni
ekranga chiqarish uchun, ularni qo’shtirnoq orasida yozish kerak.
Arifmetik amallar :
 + qo’shish
 - ayirish
 * ko’paytirish
 / bo’lish
Butun va haqiqiy sonlar
7

Biz butun va haqiqiy sonlarni e ’ lon qilishni bilamiz . Bulardan tashqari C++ da
butun va haqiqiy sonlarni e’lon qilish uchun bir nechta toifalar mavjud. Ular bir-
biridan kompyuter xotirasida qancha hajm egallashi va qabul qiluvchi qiymatlar
oralig’i bilan farq qiladi.
Butun sonlar
Toifa ko’rinishi Qabul qiladigan qiymatlar
oralig’i Kompyuter xotirasida
egallagan hajmi
unsigned short int 0..65535 2 bayt
short int –32768..32767 2 bayt
unsigned lo`ng int 0..42949667295 4 bayt
lo`ng int –2147483648..2147483647 4 bayt
int (16 razryadli) –32768..32767 2 bayt
int (32 razryadli) –2147483648..2147483647 4 bayt
unsigned int (16 azryadli) 0..65535 2 bayt
unsigned int (32 azryadli) 0..42949667295 4 bayt

Haqiqiy sonlar
Toifa ko’rinishi Qabul qiladigan
qiymatlar oralig’i Kompyuter xotirasida
egallagan hajmi
Float 1.2 ye –38..3.4 ye 38 4 bayt
Double 2.2 ye –308..1.8 ye 308 8 bayt
lo`ng double (32 razryadli) 3.4e-4932..-3.4e4932 10 bayt
Boshqa toifalar
Toifa
ko’rinishi Qabul qiladigan qiymatlar
oralig’i Kompyuter xotirasida
egallagan hajmi
bool true yoki false 1 bayt
char 0..255 1 bayt
void 2 yoki 4
8

Har xil toifadagi o ’ zgaruvchilar kompyuter xotirasida turli xajmdagi baytlarni
egallaydi . C ++ da ixtiyoriy toifadagi o ’ zgaruvchilarning o ’ lchamini sizeof funksiyasi
orqali aniqlash mumkin . Bu funksiyani o ’ zgarmasga , biror toifaga va o ’ zgaruvchiga
qo ’ llash mumkin .
Ba ’ zi matematik funksiyalar :
Matemetik funksiyalardan dasturda foydalanish uchun math.h sarlavha faylini
progarmmaga qo’shish kerak.
#include <math.h>
Funksiyaning C++ da
ifodalanishi Funksiyaning matematik ifodalanishi
1. abs(x) - butun sonlar
uchun
2. fabs(x) - haqiqiy
sonlar uchun
3. labs(x) - uzun butun
son uchun /x/
pow( x, y) x y
pow10( x) 10 x
sqrt(X) x soning arifmetik ildizi
ceil(x) haqiqiy toifadagi x o’zgaruvchisi qiymatini unga eng
yaqin katta butun so`nga aylantiradi.
floor(x) haqiqiy toifadagi x o’zgaruvchisi qiymatini unga eng
yaqin kichik butun so`nga aylantiradi
cos(x) x burchak kosinusini aniqlash. x radian o’lchovida.
sin(x) x burchak sinusini aniqlash. x radian o’lchovida.
exp(x) e x
log(x) x sonining natural logarifmini qaytaradi.
log10(x) x sonining 10 asosli logarifmini qaytaradi.
Eslatma : Barcha trigonometrik funksiyalar radian o’lchovida beriladi.
C++ tilida ifodalar
9

C++ tilida o’zgaruvchi qiymatini birga oshirish va kamaytirishning samarali
usullari mavjud. Ular inkrement (++) va dekrement (--) unar amallaridir.
Inkrement va dekrement amallarining prefiks va postfiks ko’rinishlari mavjud.
x = y++; // postfiks
x = --y; // prefiks
sanagich++; // unar amal, "++sanagich;" bilan ekvivalent
a--; // unar amal, "--a;" bilan ekvivalent
Quyida keltirilgan amallar bir xil vazifani bajaradi:
i++; i = i + 1;
i--; i = i - 1;
a += b; a = a + b;
a -= b; a = a - b;
a *= b - c; a = a * (b - c);
++i; i++;
--c; c--;

C++ da ifodalar quyidagi tartibda hisoblanadi:
1. Qavs ichidagi ifodalar hisoblanadi
2. Funksiyalar qiymati hisoblanadi. (sin(x), cos(x), sqrt(x) va xakazo)
3. Inkor amali ( not )
4. Bo’lish, ko’paytirish kabi amallar (/,*, %, ...)
5. Qo’shish kabi amallar (+, -, or, xor )
6. Munosabat amallari (=, <>, <, >, <=, >= )
1- Misol: √|x−1|
1+x2
2+ y2
4 ifodani C++ tilida ifodalang.
sqrt(abs(x-1))/(1+sqr(x)/2+sqr(y)/4)
10

Ma’lumotlarning mantiqiy toifalari
Mantiqiy toifa bool ikki hil qiymat qabul qilishi mumkin: true (rost, 1) va false
(yolg’on, 0). Mantiqiy ma’lumotlarni e’lon qilish uchun bool xizmatchi so’zidan
foydalaniladi.
bool a,b ;
Mantiqiy toifadagi o’zgaruvchilarga qiymat berish quyidagicha amalga oshiriladi:
a = true ; // rost
b = 0 ; // yolg’on, false
Mantiqiy amallar:
! (inkor qilish) - mantiqiy operatori mantiqiy ifodalar yoki o’zgaruvchilar
oldidan qo’yiladi. Mantiqiy ifoda yoki o’zgaruvchining qiymatini teskarisiga
o’zgartiradi.
&& (Mantiqiy ko’paytirish) - mantiqiy operatori ikkita mantiqiy o’zgaruvchini
birlashtiradi. Agar ikkala o’zgaruvchi ham rost qiymatga ega bo’lsa natija rost, aks
holda yolg’on natija beradi.
|| (mantiqiy qo’shish) - mantiqiy operatori ikkita mantiqiy o’zgaruvchini
birlashtiradi. Agar o’zgaruvchilardan kamida bittasi rost qiymatga ega bo’lsa natija
rost, aks holda yolg’on natija beradi.
Misollar
1- Misol. Ikkita A, B haqiqiy sonlar berilgan. Ularning yigindisini, ayirmasini va
ko’paytmasini toping.
#include <iostream>
using namespace std;
int main()
{
double a, b, s,r,p;
cin >> a;
cin >> b;
s = a + b;
r = a - b;
11

p = a * b;
cout << a<<"+"<<b<<" = " << s << endl;
cout <<a<<"-"<<b<<" = " << r << endl;
cout <<a<<"*"<<b<<" = " << p << endl;
return 0;
}
Dastur ishga tushganda ekranda quyidagicha natija chiqariladi:
2-Misol. Kub kirrasining uzunligi berilgan. Kubning hajmini va yon sirtining
yuzini toping.
#include <iostream>
using namespace std;
int main()
{
int x,S,V;
cin >> x;
S = x * x * 6;
V = x * x * x;
cout << "S = " << S << endl;
cout << "V = " << V << endl;
return 0;
}
Dastur ishga tushganda ekranda quyidagicha natija chiqariladi:
12

3-Misol. Berilgan ikkita son uchun o’rta arifmetik va o’rta geometrik qiymatni
toping:
#include <iostream>
#include <math.h>
using namespace std;
int main()
{
double x, y;
double r1,r2;
cout <<"x="; cin >> x;
cout <<"y="; cin >> y;
r1 = ( x + y ) / 2;
r2 = sqrt( x * y );
cout << "O`rta arifmetik ="<< r1 << endl;
cout << "O`rta geomtrik ="<<r2 << endl;
return 0;
}
Dastur ishga tushganda ekranda quyidagicha natija chiqariladi:
4- Misol. a haqiqiy soni berilgan. Bu sonning arifmetik ildizini hisoblang.
#include <iostream>
#include <math.h>
13

using namespace std ;
int main()
{
float a;
cout << "a="; cin >> a;
a = sqrt (a);
cout << a << endl ;
return 0;
}
Dastur ishga tushganda ekranda quyidagicha natija chiqariladi:
5- Misol. Toifalarni kompyuter xotirasida egallagam xajmini aniqlash
#include <iostream>
using namespace std;
int main()
{
cout << "char = " << sizeof(char) << endl;
cout << "bool = " << sizeof(bool) << endl;
cout << "int = " << sizeof(int) << endl;
cout << "float = " << sizeof(float) << endl;
cout << "double= " << sizeof(double)<< endl;
return 0;
}
14

Dastur ishga tushganda ekranda quyidagicha natija chiqariladi:
6- Misol: n va m natural sonlari berilgan. n sonini m soniga bo’lib, qoldiqni
aniqlovchi dastur tuzilsin
#include <iostream>
int main()
{
int n, m, qoldiq;
cout << "n="; cin >> n;
cout << "m="; cin >> m;
// % qoldiqni olishni bildiradi
qoldiq = n % m;
cout << "Qoldiq=" << qoldiq << endl;
return 0;
}
Dastur ishga tushganda ekranda quyidagicha natija chiqariladi:
7 - Misol: n va m natural sonlari berilgan. n sonini m soniga bo’lib, butun
qismini aniqlovchi dastur tuzilsin
#include <iostream>
15

int main()
{
int n, m, b;
cout << "n="; cin >> n;
cout << "m="; cin >> m;
b = n / m;
cout << "Butun qismi=" << b << endl;
return 0;
}
Dastur ishga tushganda ekranda quyidagicha natija chiqariladi:
III. Amaliy qisim
A) III.1 Biz quyida tuzadigan dastur bu og’irlikni funt birligida kiritib hisoblash
tugmasini bossangiz o’girlikni kilogram birligida chiqarib beruvchi dastur bu
dasturni tuzishdan maqsad foydalanivchilar ishini yengillashtirishdan iborat
har bir tuzgan dasturimiz siz foydalanuvchlar uchun kerakli dastur bo’lishidan
mamnunmiz!!!
16

III.2 Ikkinchi tuziladigan dasturimiz bu juda qiziqarli dastur bo’lib bu o’yin 15
dasturidir ya’ni bu o’yin 15 ta sonni tartib raqami bilan joylashtirishdan iborat
bu o’yin dastur aqilni charxlaydi .
Dastur ko’rinishi
B) Biz dastur tuzishni boshladik C++Builder6 muhitiga kirib Form1 oynasida
quydagi konsitiruksiyalarni kiritamiz
17

Bunda Button1 ni hosil qilish uchun OK tugmasi bosiladi ya’ni quyidagicha
Va Form 1 oynasining qayeriga joylashtirilmoqchi bo ’ lsa sichqoncha kursori o ’ sha
joyga bosiladi va natijada quydagi hosil bo ’ ladi
18

Button1 ustiga sichqoncha kursori bir marta bosilib object inspector oynasidagi
caption xususiyatidan Button1 ni o’chirib Hisoblash deb o’zgartiramiz bu quydagicha
Endi Label tugmalarini qanday chiqarishni qaraymiz.Buning uchun A tugmasi
bosiladi tasvirda sichqoncha kursori turgan joy ya’ni quydagicha
19

Va Forim1 oynasidagi joylashtirmoqchi bo’lgan joyga sichqoncha kursori bir marta
bosiladi hosil bo’lgan oyna quydagicha
Endi object Inspektor oynasidagi caption xususiyatiga dastur qanday dasturligini
yozamiz ya’ni quydagicha
20

Va Label2 ni ham xuddi shunday hosil qilamiz va ichini bo’sh qoldiramiz chunki u
yerga natijani chiqaramiz quydagicha
21

Endi Edit1 ni hosil qilishni ko’rib chiqamiz buning uchun ab tugmasini bir marta
bosamiz va Forim1 oynasining qayeriga joylashtirmoqchi bo’lsak o’sha yerga
sichqoncha kursori bir marta bosiladi quydagicha
Va object Inspector oynasidagi Text xususiyatidan Edit1 yozuvni o’chirib tashlaymiz
bosh joy qoladi chunki u yerga qiymat kiritamiz quydagicha
22

Forim1 oynasiga kiritganlarimizni o’lchamlarini objecy Inspektor oynasidagi Font-
>size bo’limidan o’lchamlarini o’zqartirib qulay shakilga keltiramiz quydagicha
Endi dastur kodini yozish uchun Hisoblashning ustiga ikki marta bosib quydagi
oynani hosil qilamiz
23

Va F9 tugmasini bossak dastur ishga tushadi quydagicha
Va natija olish uchun qiymat kiritamiz
27

Va Hisoblash tugmasini bosamiz
Shu bilan bizning dasturimiz tayyor bo’ldi.
2-dastur:
Biz o’yin 15 dasturini tuzishni boshladik buning uchun C++Builder6 muhitiga kirib
Form1 oynasining nomini o’yin 15 dasturi deb o’zgartiramiz buning uchun object
Inspector oynasidan caption xususiyatidan Form1 ni o’chirib o’yin 15 dasturi deb
yozamiz quydagicha
28

Va o’yin 15 oynasi tagidagi oynaga quydagi oynaga
Dastur kodini kiritamiz
30

Dasturni ishga tushurish uchu F9 tugmasini bosamiz hosil bo’lgan oyna quydagicha
Biz tuzgan dasturimizning natijasi quygagicha

Shu bilan dasturimiz tugadi.
VII. Ilova.
1-Dastur kodi:
//---------------------------------------------------------------------------
#include <vcl.h>
#pragma hdrstop
#include "FuntToKg_u.h"
35

$//--------------------------------------------------------------------------- #pragma package(smart_init) #pragma resource "*.dfm" TForm1 *Form1; //--------------------------------------------------------------------------- __fastcall TForm1::TForm1(TComponent* Owner) : TForm(Owner) { /* Edit1 hosil qilib uning ichini bo'sh qoldiramiz*/ Button1->Enabled = False; } void __fastcall TForm1::Edit1KeyPress(TObject *Sender, char &Key) { // Key - ishlatiladigan tugmalar // kiritilgan simvollarni tekshiring if ((Key >= '0') && (Key <= '9')) //цифра return; if (Key == DecimalSeparator) { if ((Edit1->Text).Pos(DecimalSeparator) != 0) Key = 0; return; } if (Key == VK_BACK) // tugma <Backspace> return; 36$ $if (Key == VK_RETURN) // tugma <Enter> { Button1->SetFocus(); return; } // tugmaning qolgani tugatilsin Key = 0; // belgi aks ettirilmasin } // maydonni Edit1 ga saqlamoq void __fastcall TForm1::Edit1Change(TObject *Sender) { if ( (Edit1->Text).Length() == 0) Button1->Enabled = False; // hisoblash tugmasiga kirish else Button1->Enabled = True; // hisoblash tugmasiga kirmaslik Label2->Caption = ""; } // hisoblash tugmasini bosish void __fastcall TForm1::Button1Click(TObject *Sender) { double funt; // Funtdagi og'irlik double kg; // Kilogramdagi og'irlik // hisoblash tugmasini bosish, // Edit1 ga kiritsangiz kiritsangiz // natijani hisoblab beradi. 37$

funt = StrToFloat(Edit1->Text);
kg = funt * 0.4995;
Label2->Caption = FloatToStrF(funt,ffGeneral,5,2) +
" Funt. - bu- " +
FloatToStrF(kg,ffGeneral,5,2) + " kilogram";
}
2-Dastur kodi:
/*
O'yin "15"
*/
#include <vcl.h>
#pragma hdrstop
#include "g15frm.h"
#pragma package(smart_init)
#pragma resource "*.dfm"
TForm1 *Form1;
#include "math.hpp" // Kirish joyi tasodifiy
// Katakchalar O'lchami 48х48
#define WC 48
#define HC 48
byte pole[4][4]; // O'yin maydoni
38

$byte ex,ey; // Yurish uchun bo'sh joy __fastcall TForm1::TForm1(TComponent* Owner) : TForm(Owner) { Form1->Font->Size = 12; } // programma ishining boshlanishi void __fastcall TForm1::FormShow(TObject *Sender) { NewGame(); } // Yangi o'yin void __fastcall TForm1::NewGame() { // shakl o'lchamini o'rnatish ClientWidth = WC * 4; ClientHeight = HC * 4; // Asosiy qilib berilgan (to'g'ri) tanlangan Fishka int k = 1; for (int i = 0; i < 4; i++) for (int j = 0; j < 4; j++) pole[i][j] = k++; Mixer(); // Aralashgan fishka ShowPole(); // O'yin shakli namunasi } 39$ $// Aralashgan fishka void __fastcall TForm1::Mixer() { int x1,y1; // bo'sh katakcha int x2,y2; // bo'shini bunga o'tkazmoq int d; // bo'sh joyga berilgan yo'llanma Randomize(); x1 = 3; y1 = 3; // см. yozilgan massiv stp for ( int i = 0; i < 150; i++) // кол-во yangilanmoq { do { x2 = x1; y2 = y1; /* bo'sh joy o'rniga fishkani o'tkazmoq */ d = RandomRange(1,5); switch ( d ) { case 1: x2--; break; case 2: x2++; break; case 3: y2--; break; case 4: y2++; break; } } while ((x2 < 0) || (x2 >= 4) || (y2 < 0) || (y2 >= 4)); /* katakcha bo'sh joy o'rniga o'tkaziladi va fishka bilan joy almashadi */ pole[y1][x1] = pole[y2][x2]; pole[y2][x2] = 16; 40$ $x1 = x2; y1 = y2; }; // katakcha bo'sh joyi saqlab qolinadi ex = x1; ey = y1; } void __fastcall TForm1::ShowPole() { int x,y; // katakcha yuqorida chapda burchakda for (int i = 0; i < 4; i++) for (int j = 0; j < 4; j++) { x = j * HC; y = i * WC; if (pole[i][j] != 16 ) { Canvas->Brush->Color = clBtnFace; Canvas->Rectangle(x,y, x+WC-1, y+HC-1); Canvas->TextOutA(x+15,y+10, IntToStr(pole[i][j])); } else { Canvas->Brush->Color = clBtnHighlight; Canvas->Rectangle(x,y, x+WC-1, y+HC-1); } } } bool Finish(); // to'g'ri tekshirilgan katakcha o'lchami 41$ $// katakchani chertish void __fastcall TForm1::FormMouseDown(TObject *Sender, TMouseButton Button, TShiftState Shift, int X, int Y) { int cx,cy; // katakcha joyi cx = X / WC; cy = Y / HC; // bo'sh katakchalarni tanlab yonidagiga yuborish if ( ( abs(cx - ex) == 1 && cy-ey == 0 ) || ( abs(cy - ey) == 1 && cx-ex == 0 ) ) { // fishkani yuborish (cx,cy) в (ex,ey) pole[ey][ex] = pole[cy][cx]; pole[cy][cx] = 16; ex = cx; ey = cy; ShowPole(); if ( Finish () ) { ShowPole(); int r = MessageDlg ("urunmoq yana bir bor?", mtInformation, TMsgDlgButtons() << mbYes << mbNo, 0); if ( r == mrNo ) Form1->Close(); // programma ishini tugatish else { 42$

NewGame();
ShowPole();
}
}
}
}
/* tozalangan katakcha surati tekshiriladi */
bool Finish()
{
bool result;
int row, col;
int k = 1;
result = true; // tozalangan joyga fishka o'tkaziladi
for (row = 0; row < 4; row++)
{
for (col = 0; col < 4; col++)
if ( pole[row][col] == k )
k++;
else {
result = false;
break;
}
if ( ! result ) break;
}
return (result);
};
// Paintdan taxrirlash uchun o'tkaziladi
43

$void __fastcall TForm1::FormPaint(TObject *Sender) { ShowPole(); } 44$

Xulosa
Dasturchining maqsadi yaratgan dasturi orqali foydalanuvchilarga qulaylik
yaratishdir. Men ushbu kurs ishini bajarish davomida kadrlarni ro’yxatga olish va
kadrlar ustida ish olib borishni o’rganib oldim. C++ Builder dasturlash tilida ko’plab
kompanentalar bilan tanishdim.Men dars davomida olgan bilimlarimga asoslanib C+
+ dasturlash imkoniyatlaridan foydalanibimage komponentasidan foydalanishni
o’rgandim. Bu kurs ishini bajarish mobaynida dastur tuzish haqida malumot va
tasavvurlarga ega bo’ldim. Endi yana xam C++ Builder dasturlash tilida bilimlarimni
mustahkamlab korxona, fabrika, talim sohalariga o’z dasturimni yaratmoqchiman.
Men dastur tuzish davomida C++ Builderda keng imkoniyatlar yaratilganligini
tushundim. C++ Builder dasturlash tili boshqa dasturlash tillariga nisbatan qulay
ekanini tushundim.

45

Foydalanilgan adabiyotlar
A. B. Axmedov N. I. Tayqalov
Informatika. «O’zbekiston»Toshkent 2001 A. Sattorov
Informatika va axbarot texnologiyalari. «O’qituvchi» Toshkent 2003
A. A. Abduqaxxorov
A. /. Xayitov
R. R. SHodiev
Axborot texnologiyalari. «O’qituvchi» Toshkent 2003
YU. SHafrin
Osnova kompyuternoy texnologii. Uchebn. posobie-M:1997
D. B. Polyakov I. YU. Polyakov
Programmirovanie v srede Turbo-Paskal. M. Izd MAI 1992
T. X. Xolmatov N. I. Taylaqov
Informatika va xisoblash texnologiyasi. Samarqand 1994
A. B. Axmedov
N. I. Taylaqov Informatika. 2 nashr «O’zbekiston» Toshkent 2002
46

C++ algoritmik tilining asosiy tushunchalari

Sotib olish

Dokument ma'lumotlari

Sotuvchi

C++ algoritmik tilining asosiy tushunchalari

O'xshash dokumentlar