Ro'yxatga olish sanasi 14 Fevral 2025
122 SotishC# dasturlash tilida Chiziqsiz tenglamalarni yechishga doir dastur yaratish
![Bu til to`liq ob`ektga yo`naltirilgan dasturlash tili bo`lib, xatolarga bardoshli va
chidamli dasturlarni tuzish imkoniyatini beradi.C# dasturlash tili o`zining soddaligi,
barqarorligi va mantiqiyligi bilan faqr qiladi. Unda xatolarni toppish noqulay
ko`rinmaydi. C# tili tiplarga nisbatan xavfsiz hisoblanadi. U initsializatsiyalanmagan
o`zgaruvchilarni ishlatishdan, tiplarni xavfsiz bo`lmagan o`tkazishdan va boshqa ko`p
tarqalgan xatoliklardan himoyalaydi.C# dasturlash tilida dastur tuzish vaqt va moddiy
sarf jihatdan yutuqli hisoblanadi. Nihoyat C# .Net platformasining barcha imkoniyatlari
xususan umumiy va maxsus masalalarni yyechish uchun ko`pgina kutubxonalarni
ishlatadi.Net platformasining ikkita asosiy tashkil etuvchisi umumiy tildagi bajarilish
muhiti (CLR-Common Language Runtime) va sinflar kutubxonasi (FCLFramework
Class Library). Umumiy tildagi bajarilish muhiti dasturni ishlashi vaqtida kodni
boshqarishni bajaradi va xotirani boshqarish, oqimlarni boshqarish hamda uzoqlashgan
o`zarota`sir singari asosiy xizmatlarni ko`rsatadi. Bunda qattiqqo`l tiplashtirish va kod
mavjudliligi tekshiruvlarini amalaga oshiradi , qaysiki bu xavfsizlik va barqarorlikni
ta`minlaydi. Net platformasining boshqa tashkil etuvchisi – sinflar kutubxonasi bo`lib,
kop` holatda ishlatiladigan tiplar kollektsiyasiga ob`ektga yo`naltirilgan murojaatni
taqdim etadi, bu esa turli darajadagi dasturlarni oson yaratish imkoniyatini beradi to
oddiy buyruqli interfeysdan tortib toki Net platformasining eng katta yutuqlarini
ishlatishgacha masalan: XML web xizmatlar, ASP.Net imkoniyatlari va hokazo.Net
platformasini qisqa ko`rib chiqgandan keyin ham C# dasturlash tili to`g`risida
quyidagilarni xulosa qilish mumkin. Xulosa qilib shuni aytish kerakki dasturlash
tillarini quyidagi ketma-ketlikda o`rganishni maslahat berar edik:Dasturlash tili
boshlang`ich tushunchalarini o`rganish uchun C dasturlash tilini o`rganish: til sintaksisi,
algoritmlari, konstruktsiyalar , konsol dasturlarini yaratish.
class Program
{
public static void Main(string[] args)
{
double s = 0;
9](https://docx.uz/documents/09632ebc-ef34-4ed3-bc5b-02a00d968e48/page_9.png?v=1)
![Console.WriteLine(" Введите размерность системы ");
int n = int.Parse(Console.ReadLine());
double[,] a = new double[n, n];
double[] b = new double[n];
double[] x = new double[n];
for (int i = 0; i < n; i++)
x[i] = 0;
Console.WriteLine(" Введите построчно коэффициенты системы ");
for (int i = 0; i < n; i++)
for (int j = 0; j < n; j++)
{
a[i, j] = double.Parse(Console.ReadLine());
}
Console.WriteLine(" Введите свободные коэффициенты ");
for (int i = 0; i < n; i++)
b[i] = double.Parse(Console.ReadLine());
Obyektga yo’naltirilgan dasturlash tillarining enga katta yutug’i
(C/C++/C#/Java/J#/VB)- shundan iboratki, siz o’zingiz mustaqil ravishda maxsus
metodlarni aniqlashingiz mumkin. Bu metodlar sinflarning nusxasi olinganda chaqirish
uchun qo’llaniladi. Bu metodlar konstruktorlar deb ataladi. Qachon foydalanuvchi
obyekt nusxasini chaqirganda, uning konstruktori chaqiriladi va u foydalanuvchining
shu obyekt ustida boshqa amal bajargunicha unga boshqaruvni qaytarishi kerak. Lekin
konstruktor nomini qanday qo’yish kerak? Bu muammoni C# mualliflari quyidagicha
hal etishdi : C# konstruktorlarining nomi sinf nomi bilan nir xil bo’lishi kerak.C#
mualliflari tomonidan shunday mexanizm qo’yilganki, bu mexanizm bir nechta Main
metodini aniqlay oladi. Bu nima uchun kerak dersiz. Sabablardan biri bu – sizning
dasturingizga test kodini kiritishdir. Keyin almashtirish kaliti bilan /main;, kerakli sinf
nomi beriladi va komplyator uni ishga tushiradi. Maydon. Bu o’zgaruvchi o’zida bir
necha qiymatni saqlaydi. Obyektga yo’naltirilgan dasturlash tillarida bu o’zgaruvchilar
obyekt ma’lumotlari deb ham yuritiladi
10](https://docx.uz/documents/09632ebc-ef34-4ed3-bc5b-02a00d968e48/page_10.png?v=1)
![ma’nosi bir, Foydalanuvchi tomonidan matn ko’rinishidagi ma’lumotni olish uchun
xizmat qiladi.
Agar siz TextBox ochilgan holatida unda qandaydir matn bo’lishini hohlasangiz uning
Text Property siga o’zingiz kiritmoqchi bo’lgan matnni berib yuborasiz.
Ya’ni:
<TextBox Text="Salom!" Height="25" FontSize="15" Width="200"/>
Va oyna ochilganda TextBox elementida siz kiritgan matn hosil bo’ladi.
5- § . C# dasturlash tilida matematik hisoblar .
C# (si sharp) dasturlash tilida standart matematik funksiyalar bilan ishlashda Math
sinfidan foydalaniladi. Bu sinf statistik sinf hisoblanadi. Shu sabab undagi barcha
metodlar static tipiga tegishli bo’ladi. Quyida biz bu sinfga tegishli funksiyalarni ko’rib
chiqamiz:
1) Sqrt(double a) metodi (funksiyasi). Vazifasi : a sonning kvadrat ildizini qaytaradi.
Aniqlanish sohasi : haqiqiy(float, double, decimal) va butun (short, int, long). Qiymatlar
sohasi : haqiqiy(float, double, decimal). Ishlatilishi : b=Math.Sqrt(a);
using System;
namespace Math_sinfi
{
class Program
{
public static void Main( string [] args)
{
Console.Write( "a=" );
double a = double .Parse(Console.ReadLine());
double c = Math.Sqrt(a);
Console.WriteLine( "Math.Sqrt({0})={1}" ,a,c);
19](https://docx.uz/documents/09632ebc-ef34-4ed3-bc5b-02a00d968e48/page_19.png?v=1)
![Console.ReadKey( true );
}
}
}
2) BigMul(int x, int y) metodi (funksiyasi). Vazifasi : x va y o’zgaruvchilar
ko’paytmasini qaytaradi. Aniqlanish sohasi : butun (int, long). Qiymatlar sohasi : butun
(int, long) va haqiqiy(float, double, decimal). Ishlatilishi : y=Math.BigMul(x,y);
3) DivRem(int a, int b, out int result) metodi (funksiyasi). Vazifasi : a sonni b songa
bo’lgandagi butun qismni qaytaradi. Bunda qoldiqni result o’zgaruvchi orqali olishni
ham ta’minlaydi. Aniqlanish sohasi : butun (int). Qiymatlar sohasi : butun (int).
Ishlatilishi : int d=Math.DivRem(a,b,out c);
4) Floor(decimal a) metodi (funksiyasi). Vazifasi : berilgan a sondan katta bo’lmagan
eng katta butun sonni qaytaradi, ya’ni sonning butun qismini hisoblaydi. Aniqlanish
sohasi : haqiqiy(float, double, decimal). Qiymatlar sohasi : haqiqiy(float, double,
decimal). Ishlatilishi : b=Math.Floor(a)
using System;
namespace Math_sinfi
{ class Program
{
public static void Main ( string [] args)
{
Console . Write ( "a=" );
decimal a = decimal . Parse ( Console . ReadLine ());
20](https://docx.uz/documents/09632ebc-ef34-4ed3-bc5b-02a00d968e48/page_20.png?v=1)
![decimal b = Math . Floor (a);
Console . WriteLine ( "Natija: " +b);
Console . ReadKey ( true );
}
}
}
Natija:
5) Round(double a) metodi (funksiyasi). Vazifasi : berilgan a sonni yaxlitlaydi.
Aniqlanish sohasi : haqiqiy(float, double, decimal). Qiymatlar sohasi : haqiqiy(float,
double, decimal). Ishlatilishi : b=Math.Round(a);
6) Pow(double a, double b) metodi (funksiyasi). Vazifasi : a sonning b-darajasini
qaytaradi. Aniqlanish sohasi : haqiqiy(float, double, decimal) va butun (short, int, long).
Qiymatlar sohasi : haqiqiy(float, double, decimal). Ishlatilishi : c=Math.Pow(a,b);
public static void Main( string [] args)
{
Console.Write( "a=" );
double a = double .Parse(Console.ReadLine());
Console.Write( "b=" );
double b = double .Parse(Console.ReadLine());
double c = Math.Pow(a,b);
Console.WriteLine( "Math.Pow({0};{1})={2}" ,a,b,c);
21](https://docx.uz/documents/09632ebc-ef34-4ed3-bc5b-02a00d968e48/page_21.png?v=1)
![kerak. Bundan tashqari, tenglamaning yagona yechimi yotgan oraliqni ham aniqlashga
to’g’ri keladi. Buning uchun berilgan tenglamani yechishning grafik usulidan
foydalanamiz. Bizga quyidagi umumiy holda yozilgan chiziqsiz tenglama berilgan
bo’lsin: Tenglama ildizini vatarlar usulida hisoblash
Aytaylik berilgan f(x)=0 tenglamadagi f(x) funksiya [a,b] oraliqda hamma shartlarini bajarsin. Bundan
tashqari f(x) funksiya [a,b] oraliqda ikkinchi tartibli f''(x) uzluksiz hosilaga ega bo`lib, bu hosila shu
oraliqda o`z ishorasini saqlasin , ya’ni quyidagi teorema o`rinli bo`lsin.
1-teorema. Agar [a,b] da
1) f(x), f ' (x) funksiyalar uzluksiz;
2) f(a) f(v)< 0, yani f(x) funksiya kesmaning chetlarida har xil ishoraga ega bo`lsa;
3) f'(x), f''(x) hosilalar [a,v] kesmada uz ishorasini saklasa f(x)=0 tenglama ildizini aniqlaydigai ketma-
ketlik ildizga ya=inlashuvchi bo`ladi.
Bu teoremaning mazmuninni quyidagi shakllarda ko`rish mumkin.
6- § . Chiziqsiz tenglamalarni C# dasrurlash tilida yechish.
Men kurs ishimni tayyorlash mobaynida C# dasturlash tilining Windows
Forms bo’limidan foydalandim. Windows Formsning:
TabControl— daftardagi ajratgichlar yoki fayl kabinetidagi papkalar
to'plamidagi teglarga o'xshash bir nechta yorliqlarni ko'rsatish uchun
ishlatiladi.
Label — Formaga matn kiritish imkoniyatini beradi.
TextBox—bu matn kiritishda ishlatiladi.
Button — bu element tugma vazifasini bajaradi. Buni bosganimizda qandaydir
amal bajariladi.
Quyidagi elementlaridan foydalandim.
LABEL
24](https://docx.uz/documents/09632ebc-ef34-4ed3-bc5b-02a00d968e48/page_24.png?v=1)
![b=d;
z=dy;
} else
{
a=d;
y=dy;
}
} else
{
if (y< 0 )
{
b=d;
z=dy;
} else
{
a=d;
y=dy;
}
}
if ( Math . Abs (b-a)< 0.001 )
{
textBox4 .Text= Convert . ToString (d);
break ;
}
}
}
else
{
MessageBox . Show ( "Funksiya [a,b] da yechimga ega emas" );
28](https://docx.uz/documents/09632ebc-ef34-4ed3-bc5b-02a00d968e48/page_28.png?v=1)
![}
}
}
}
Bu dastur x+sin(x)=c tenglamani [a,b] kesmada 0.001 aniqlikda hisoblab beradi. Bu
tenglamamiz chiziqsiz tenglamalar turkumiga mansub bo’lgani boiz tenglamani
Iteratsiya usuli dan foydalanib hisoblash dasturini tuzdim.Bu usul oraliqni teng ikkiga
bo'lish usuli deb ham nomlanadi. a,b va c ga ixtiyoriy son kiritamiz. Yuqoridagi dastur
tenglamamizni a va b oraliqda yechimga ega yoki ega emasligini aniqlaydi. Agar bu
oraliqda qandaydur yechimga ega bo’lsa uni 0,001 aniqlikda hisoblab beradi(Natija 1).
Agar bu oraliqda yechimi mavjud bo’lmasa “Funksiya [a,b] oraliqda yechimga ega
emas” yozuvini chiqarib beradi.(Natija 2)
Yuqoridagi kodlarni ishlatishdan chiqqan natija:
Natija 1.
.
29](https://docx.uz/documents/09632ebc-ef34-4ed3-bc5b-02a00d968e48/page_29.png?v=1)
![{
b=d;
z=dy;
} else
{
a=d;
y=dy;
}
} else
{
if (y< 0 )
{
b=d;
z=dy;
} else
{
a=d;
y=dy;
}
}
if ( Math . Abs (b-a)< 0.01 )
{
textBox8 .Text= Convert . ToString (d);
break ;
}
}
}
else
{
MessageBox . Show ( "Funksiya [a,b] da yechimga ega emas" );
32](https://docx.uz/documents/09632ebc-ef34-4ed3-bc5b-02a00d968e48/page_32.png?v=1)
![}
}
}
}
Bu dastur
x 4
− x 3
− 2 x 2
+ 3 x = c tenglamani [a,b] kesmada 0.01 aniqlikda hisoblab beradi.
Bu tenglamamiz chiziqsiz tenglamalar turkumiga mansub bo’lgani boiz tenglamani
Iteratsiya usuli dan foydalanib hisoblash dasturini tuzdim.Bu usul oraliqni teng ikkiga
bo'lish usuli deb ham nomlanadi. Yuqoridagi dastur tenglamamizni a va b oraliqda
yechimga ega yoki ega emasligini aniqlaydi. Agar bu oraliqda qandaydur yechimga ega
bo’lsa uni 0,01 aniqlikda hisoblab beradi(Natija 1). Agar bu oraliqda yechimi mavjud
bo’lmasa “Funksiya [a,b] oraliqda yechimga ega emas” yozuvini chiqarib beradi.(Natija
2)
Yuqoridagi kodlarni ishlatishdan chiqqan natija:
Natija 1.
Natija 2.
33](https://docx.uz/documents/09632ebc-ef34-4ed3-bc5b-02a00d968e48/page_33.png?v=1)
![z=dy;
} else
{
a=d;
y=dy;
}
} else
{
if (y< 0 )
{
b=d;
z=dy;
} else
{
a=d;
y=dy;
}
}
if ( Math . Abs (b-a)< 0.1 )
{
textBox12 .Text= Convert . ToString (d);
break ;
}
}
}
else
{
MessageBox . Show ( "Funksiya [a,b] da yechimga ega emas" );
}
}
36](https://docx.uz/documents/09632ebc-ef34-4ed3-bc5b-02a00d968e48/page_36.png?v=1)
![}
}
Bu dastur lg (x2+2)−8x =c tenglamani [a,b] kesmada 0.1 aniqlikda hisoblab beradi. Bu
tenglamamiz chiziqsiz tenglamalar turkumiga mansub bo’lgani boiz tenglamani
Iteratsiya usuli dan foydalanib hisoblash dasturini tuzdim.Bu usul oraliqni teng ikkiga
bo'lish usuli deb ham nomlanadi. Yuqoridagi dastur tenglamamizni a va b oraliqda
yechimga ega yoki ega emasligini aniqlaydi. Agar bu oraliqda qandaydur yechimga ega
bo’lsa uni 0,01 aniqlikda hisoblab beradi(Natija 1). Agar bu oraliqda yechimi mavjud
bo’lmasa “Funksiya [a,b] oraliqda yechimga ega emas” yozuvini chiqarib beradi.(Natija
2)
Yuqoridagi kodlarni ishlatishdan chiqqan natija:
Natija 1.
37](https://docx.uz/documents/09632ebc-ef34-4ed3-bc5b-02a00d968e48/page_37.png?v=1)
-
O'xshash dokumentlar
- Informatika va axborot texnologiyalari darslarida Power point vositasida interaktiv viktorinalar yaratish usullari
- Modelsim muhiti va o'rnatilgan tizimlarni simulyatsiya qilish
- Uztelecom’da IP-TV xizmatini tashkil etish va tarmoq orqali multimedia ma’lumotlarni uzatish texnologiyalari
- Umumta’lim maktablarida darslarning samaradorligini oshirishda CorelDraw dasturi
- Tarmoqda axborot xavfsizligi va blokchain texnologiyasi