C# dasturlash tilida vorislikdan foydalanish

Dokument ma'lumotlari

Narxi	30000UZS
Hajmi	288.2KB
Xaridlar	0
Yuklab olingan sana	09 Iyun 2025
Kengaytma	docx
Bo'lim	Kurs ishlari
Fan	Informatika va AT

Sotuvchi

G'ayrat Ziyayev

Ro'yxatga olish sanasi 14 Fevral 2025

87 Sotish

C# dasturlash tilida vorislikdan foydalanish

Sotib olish

O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI
OLIY TA’LIM , FAN VA INNOVATSIYALAR
VAZIRLIGI
FARG’ONA DAVLAT UNIVERSITETI
FIZIKA-MATEMATIKA FAKULTETI
60540200 - Amaliy matematika yo‘nalishi
-guruh talabasi
ning
“Algoritmik tillar va dasturlash” fanidan
“ C# dasturlash tilida vorislikdan foydalanish ” mavzusidagi
KURS ISHI
Kurs ishi rahbari:
Farg‘ona 2025
1

MUN DA RIJ A :
ASOSIY QISM ............................................................................................................................................ 5
1-§. Obyektga Yo‘naltirilgan Dasturlash haqida ....................................................................................... 5
II-BOB. Vorislik ....................................................................................................................................... 15
III-BOB. Vorislikda konstruktorlardan foydalanish ................................................................................. 22
IV-BOB. Vorislikda base yordamchi so‘zidan foydalanish ...................................................................... 25
XULOSA .................................................................................................................................................. 29
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR ............................................................................................................ 31
KIRISH
Dasturlash tillari tarixi — dastlabki kompyuterlarni hujjatlashtirishdan
tortib, dasturiy ta minotni ishlab chiqish uchun zamonaviy vositalarni o z ichigaʼ ʻ
oladi. Ilk dasturlash tillari juda tor doirada qo llanilishga mo ljallangan bo lib, ular
ʻ ʻ ʻ
matematik belgilarga va shunga o xshash tushunarsiz sintaksisga tayangan.
ʻ
Kompyuter texnikasining rivojlanishi dasturlash tillarida algoritmlarni yozib olish
uchun turli xil yangi belgilar tizimlarining paydo bo lish jarayonini belgilab berdi.
ʻ
Bunday tilning paydo bo lishining ma nosi dastur kodini soddalashtirishdan iborat
ʻ ʼ
edi. Dasturlash tillarini besh avlodga bo lish qabul qilingan. Birinchi avlodga
ʻ
o tgan asrning 50-yillari boshlarida, birinchi kompyuterlar endigina paydo bo lgan
ʻ ʻ
paytda tuzilgan tillar kiradi. Bu "bir satrda bir buyruq" prinsipi asosida qurilgan
birinchi assembler tili edi. XX asr davomida kompilyatorlar nazariyasi bo yicha
ʻ
olib borilgan izlanishlar yuqori darajadagi dasturlash tillarini yaratishga olib keldi,
ular ko rsatmalarni uzatish uchun qulayroq sintaksisdan foydalanadilar.
ʻ
Mashina kodlari va assembler.
2

Kompyuterning elektron qurilmalari ishlashning fizik tamoyillari shundan
iboratki, kompyuter faqat bir va noldan iborat buyruqlarni — kuchlanishning
pasayishi ketma-ketligini, ya ni mashina kodini idrok eta oladi. Kompyuterlarʼ
rivojlanishining dastlabki bosqichida odam kompyuterga tushunarli tilda, mashina
kodlarida dasturlar tuzishi kerak edi. Har bir ko rsatma birliklar va nollarning turli
ʻ
kombinatsiyasi sifatida ifodalangan opkod hamda operand manzillaridan iborat
edi. Shunday qilib, protsessor uchun har qanday dastur o sha paytda birlar va
ʻ
nollar ketma-ketligi sifatida qaragan.
Tez orada mashina kodini yaratish jarayonini avtomatlashtirish mumkinligi
ma lum bo ldi. 1950-yildan boshlab dasturlarni yozish uchun mnemonik til —
ʼ ʻ
Assembler tilidan foydalanila boshlandi. Assembler tili mashina kodini inson
uchun qulayroq shaklda ko rsatishga imkon berdi: buyruqlar va bu buyruqlar
ʻ
bajariladigan obyektlarni belgilash uchun buyruqning mohiyatini aks ettiruvchi
ikkilik kodlar o rniga harflar yoki qisqartirilgan maxsus so zlar qo llanilgan.
ʻ ʻ ʻ
Masalan, assembler tilida ikkita raqamni qo shish bo yicha ko rsatma add so zi
ʻ ʻ ʻ ʻ
bilan ifodalanadi, uning mashina kodi 000010 tarzida bo ladi.
ʻ
1950-yillarning o rtalari dasturlashning jadal rivojlanishi bilan tavsiflanadi.
ʻ
Mashina kodlarida dasturlashning roli pasaya boshladi, mashinalar va dasturchilar
o rtasida vositachi bo lgan yangi turdagi dasturlash tillari paydo bo la boshladi.
ʻ ʻ ʻ
Dasturlash tillarining ikkinchi va uchinchi avlodlari davri boshlandi. XX asrning
50-yillari o rtalariga kelib, birinchi yuqori darajadagi dasturlash tillari (high-level
ʻ
programming languages) ni yaratishga kirishildi. Ushbu tillar kompyuterning
ma lum bir turiga (mashinadan mustaqil) bog lanmagan edi. Ularning har biri
ʼ ʻ
uchun o z kompilyatorlari ishlab chiqilgandi. Kompilyatsiya — yuqori darajadagi
ʻ
manba tilda yozilgan dasturni mashina kodiga yaqin quyi darajali tildagi ekvivalent
dastur (absolyut kod, obyekt moduli, ba zan assembler tili) ga o girishni anglatadi.
ʼ ʻ
Birinchi yuqori darajadagi dasturlash tili 1942-1945-yillarda Konrad Suze
tomonidan yaratilgan en: Plankalkül dasturlash tili edi. Buyruqlarni kompyuterga
3

yetkazish uchun mo ljallangan birinchi ishlaydigan dasturlash tillari 1950-ʻ
yillarning boshlarida yozilgan. 1949-yilda taklif qilingan Jon Mauchlyning en:
Short code elektron kompyuter uchun yaratilgan birinchi yuqori darajadagi
tillardan biri edi. Mashina kodidan farqli o laroq, Short code matematik ifodalarni
ʻ
tushunarli shaklda ifodalaydi. Biroq, dastur har safar ishga tushirilganda mashina
kodiga tarjima qilinishi kerak edi, bu jarayon ekvivalent mashina kodini
ishlatishdan ancha sekinroq davom etardi.
Kurs ishining dolzarbligi: Ushbu kurs ishi hozirgi kunda kompyuterda
berilgan masalalarni dasturlash tillari orqali yechish va dasturda vorislik va shu
kabi tushunchalardan foydalanish kabi vazifalarni o‘rganishga olib keladi.
Kurs ishining maqsadi: C# dasturlash tilidan foydalangan holda C#
dasturlash tilida vorislik haqida tushuncha olish. Uni qo‘llash usullarini o‘rganish
va shular asosida misollar ishlash.
Kurs ishining obyekti: C# dasturlash tilida vorislikdan foydalangan holda
o‘quvchilarga ma’lumot berishdan iborat
Kurs ishining vazifalari:
1.Obyektga yo’naltirilgan dasturlash (OYD)ning asosiy tushunchalari va
tamoyillarini o’rganish (sinf, obyekt, abstraktsiya, vorislik, polimorfizm).
2.C# dasturlash tilida vorislik mexanizmlarini nazariy va amaliy jihatdan
tahlil qilish.
3.Vorislik turlarini (yagona, ko’p bosqichli, iyerarxik, gibrid)misollar orqali
o’rganish.
4

4. C# dasturlash tilida konstruktorlar va ularning vorislikdagi o‘rnini
aniqlash.
5. Base yordamchi kalit so‘zidan foydalanish orqali ota sinf elementlariga
murojaat qilishni amaliyotda qo‘llash.
6. Ruxsat modifikatorlarining (public, private, protected va boshqalar)
vorislikdagi ahamiyatini o‘rganish.
7. O‘rganilgan bilimlarni dasturiy misollar orqali mustahkamlash va amaliy
dastur tuzish.
ASOSIY QISM
1 -§. Obyektga Yo‘naltirilgan Dasturlash haqida
1.1.Obyektga yo’naltirilgan dasturlash(OYD)
Obyektga yo’naltirilgan dasturlash(OYD) -bu kompyuter dasturlash modeli
bo‘lib, bunda ma’lumotlar va ob’yektlar asosida dasturiy ta’minot dizaynini ishlab
chiqiladi. Bu dasturlash paradigmasida bir qator asosiy tushunchalar bor:
Sinf
Obyekt
Abstraksiya
Inkapsulyatsiya
Meros olish
Polimorfizm
OYD . Obyektga yo‘naltirilgan dasturlash, bunda dasturiy ta’minot tuzish
jarayonida o‘zida attributlar va metodlarni saqlovchi obyektlardan foydalaniladi.
Obyektga yo’naltirilgan dasturlash katta va murakkab dasturiy ta’minotlarni ishlab
chiqish uchun juda qulay hisoblanadi. Obyektga yo‘naltirilgan dasturlashning
5

$asosiy maqsadi murakkab kodni soddalashtirishdan iborat.Buning uchun biz dasturni mustaqil bloklarga bo‘lamiz va ularni obyektlar deb ataymiz. 1.2.Obyektga yo naltirilgan dasturlashning boshlang ich asosiy tushunchalariʻ ʻ Obyekt — bu tegishli holat va xatti-harakatlarning jamlanmasidir. Dasturiy ta minot obyektlari ko pincha kundalik hayotda uchraydigan real dunyo ʼ ʻ obyektlarini modellashtirish uchun ishlatiladi.Ya ni sodda tilda tushuntiriladigan ʼ bo lsa har bir obyektning xusiyati va holati bo ladi. Masalan, kundalik hayotdagi ʻ ʻ insonni bir obyekt sifatida qaraydigan bo lsak, uning ko zi yoki sochini rangi, ʻ ʻ uzunligi bu uning xususiyati va insonning nafas olishi, harakatlanishi, kulishi bu uning xatti-harakati yoki holati deb ataladi. Dasturlashda ham mana shu inson kabi obyektlarni tasvirlash uchun obyekt tushunchasidan foydalaniladi. Sinf — C# dasturlash tilida sinf tushunchasiga dastlabki dastur tuzilgandayoq duch kelinadi.Odatda bu Program nomi bilan avtomatik tarzda hosil bo‘ladi.Demak, biz shu paytgacha biror sinf ichida dasturlar tuzib keldik. Sinf obyektlar yaratish uchun prototip yoki shablon. Ushbu tushuncha real dunyo obyektining holati va xatti-harakatlarini modellashtiruvchi anglatadi. Ya ni ʼ obyektlar o zlarida ma lumot saqlasalar, sinflar esa obyektlar qanday ma lumotlar ʻ ʼ ʼ saqlay olishini belgilab beradi. Sinf turli amallar bajariladigan berilganlar va boshqa turli kodlardan tashkil topadi.Berilganlar deganda maydonlar tushunilsa, kodlar deganda metodlar,konstruktorlar, destruktorlar, indeksatorlar,hodisalar, operatorlar va xossalar tushuniladi.Berilganlar va kodlar umumiy nom bilan sinf a’zolari deb yuritiladi.Sinf e’lon qilishning umumiy ko‘rinishi: class Sinf_nomi ; { //maydon e'lon qilish: modifikator tip maydon_nomi; //metod e'lon qilish: 6$ $modifikator qaytuvchi_tip metod_nomi( parametrlar ) { //metod tanasi } } Quyida C# dasturlash tilida sinf qanday yaratilishi keltirilgan: class Gullar { //maydon e'lon qilish: public string Name ; public int Turi ; public string Rangi ; //metod e'lon qilish: public void GetInfo () { Console . WriteLine ( "Gulning nomi" + Name ); Console . WriteLine ( "Gulning turi" + Turi ); Console . WriteLine ( "Gulning rangi" + Rangi ); } } Metod — obyektning harakatini ifodalovchi ma’lumot turlari, ular funksiyalarga o xshaydi ya ni amalni bajaradi.ʻ ʼ Metodlardan foydalanishning afzalligi koddan qayta foydalana olish va optimizatsiya qilishdir. Ya ni siz ma lum ʼ ʼ bir amalni bajaruvchi metodni yozasiz va qachonki siz o sha amalni bajarmoqchi ʻ bo lsangiz shunchaki o sha metodni chaqirib qo ysangiz kifoya. Bu sizga kodning ʻ ʻ ʻ takrorlanmasligini ta minlab beradi. Bu esa, keyinchalik yozgan kodingizda xatolik ʼ 7$ $topilsa, metod ichidagi kodni o zini o zgartirish orqali xatolik bartaraf etilishiʻ ʻ imkonini yaratadi.Metodlar ushbu ko‘rinishda e’lon qilinadi: public void Metod_nomi () { Console . WriteLine (); } 1.3.Obyektga yo naltirilgan dasturlashning to rt ustuni ʻ ʻ Abstraktsiya, inkapsulyatsiya, meros olish(vorislik ) va polimorfizm — obyektga yo naltirilgan dasturlashning to rt muhim ustuni hisoblanadi. ʻ ʻ Ya ni ʼ obyektga yo naltirilgan dastlashni bularsiz tassavvur qilish mumkin emas. ʻ Abstraktsiya . Abstraksiya—bu obyektga yo‘naltirilgan dasturlashda obyektga barcha chegaralarni aniq belgilab beradigan xususiyatlarni berishdir. Ma lumotlarni abstraktsiyalash ʼ obyektga yo naltirilgan dasturlashning eng muhim ʻ va zarur xususiyatlaridan biridir. Ma lumotlarning abstraktsiyasi tashqi dunyoga ʼ faqat muhim ma lumotlarni taqdim etish, qo shimcha tafsilotlarini yoki amalga ʼ ʻ oshirish jarayonini yashirishni anglatadi. Misol uchun, mashina boshqarayotgan odamning hayotiy misolini ko rib chiqamiz. Odam faqat gazni bosish mashina ʻ tezligini oshirishini yoki tormozni bosish mashinani to xtatib qo yishini biladi, ʻ ʻ lekin u gazni bosganda tezlik qanday ortib borayotganini bilmaydi, u mashinaning ichki mexanizmida, motor qanday ishlayotgani haqida bilmaydi va bilishi ham muhim emas.Abstraktsiya ham xuddi shu tamoyilga asoslanadi, ya ni biz qanday ʼ amallar bajara olishimizni bilamiz, lekin bu amallar qanday bajarilishini bilmaymiz. C# dasturlash tilida keltirilgan misol: abstract class Transport { 8$ $public void Move () { Console . WriteLine ( "Transport vositasi harakatlanyapti!" ); } } Inkapsulyatsiya Inkapsulyatsiya ma lumotlarni bir butun sifatida yig ish deb ta riflanadi. Buʼ ʻ ʼ kod va u boshqaradigan ma lumotlarni birlashtiradigan mexanizm. ʼ Inkapsulyatsiyada sinfning o zgaruvchilari yoki ma lumotlari har qanday boshqa ʻ ʼ sinfdan yashiriladi va ularga faqat ular e lon qilingan sinfning metodlari orqali ʼ kirish mumkin . Bunda sinfdagi ma lumotlar boshqa sinflardan yashiringani uchun, ʼ u ma lumotlarni yashirish deb ham ataladi. Umumiy aytganda inkapsulyatsiya ʼ ma’lumotlar va ushbu ma’lumotlarni boshqaradigan kodni birlashtiruvchi va ikkalasini ham tashqi buzilish yoki noto‘g‘ri foydalanishdan himoya qiluvchi mexanizm. using System; namespace maftuna_2307 { class Program { public static void Main ( string [] args) { Osimliklar osimlik= new Osimliklar {Nomi= "Atirgul" }; 9$

osimlik. chiqarish ();
osimlik= new Gullar {Nomi= "Isiriq" };
osimlik. chiqarish ();
Console . ReadKey ( true );
}
}
class Osimliklar
{
private string nomi ;
public string Nomi
{
get { return nomi ;}
set { nomi =value;}
}
public void chiqarish ()
{
Console . WriteLine (Nomi);
}
}
class Gullar : Osimliklar
{
10

$} } Meros olish(vorislik) Meros olish (vorislik)— obyektga yo naltirilgan dasturlashning muhimʻ ustunidir. Sinfning boshqa sinfdan xossa va xususiyatlarni olish qobiliyati meros olish deb ataladi. Biz sinf yozganimizda, biz boshqa sinflardan xususiyatlarni meros qilib olamiz. Shunday qilib, biz sinf yaratganimizda, barcha xususiyatlar va funksiyalarni qayta-qayta yozishimiz shart emas, chunki ular unga ega bo lgan ʻ boshqa sinfdan meros bo lishi mumkin. Meros foydalanuvchiga kodni iloji boricha ʻ qayta ishlatish va uning ortiqchaligini kamaytirish imkonini beradi.Vorislikka quyidagi dasturni misol qilib keltirishimiz mumkin: using System; namespace maftuna_2307 { class Program { public static void Main ( string [] args) { B b= new B (); b.xossa= 12 ; 11$

b. Pechat ();
Console . ReadKey ( true );
}
}
class A
{
protected int a ;
}
lass B : A
public void Pechat ()
{
Console . WriteLine ( a );
}
public int xossa
{
set { a =value;}
}
}
12

Polimorfizm
Polimorfizm so zi ko p shakllarga ega bo lishni anglatadi. Oddiy so zlarʻ ʻ ʻ ʻ
bilan aytganda, sinfning metodi turli vaziyatlarda turlicha amal bajaradi.
Polimorfizm ikki yoki undan ortiq o‘xshash , ammo texnik jihatdan har xil
masalalarni yechishda bir xil nomdan foydalanishga imkon beruvchi xususiyat.
Masalan, odam bir vaqtning o zida turli xil xususiyatlarga ega bo lishi mumkin.
ʻ ʻ
Odam kabi bir vaqtning o zida ota, er, xodim. Shunday qilib, bir odam turli
ʻ
vaziyatlarda turli xil xatti-harakatlarga ega va bunga polimorfizm deyiladi.
Polimorfizmning ikki turi bor:
1.Static polimorfizm Statik polimorfizmga metodlarni qayta yuklash va
operatorlarni qayta yuklash kiradi. Bir sinfning ichida bir xil nomli va qabul
qiluvchi qiymatlari soni va turi bo yicha farq qiluvchi metodlardan foydalanish. Bu
ʻ
polimorfizm asosan bir xil vazifani bajaruvchi ko plab turli nomdagi metodlar
ʻ
yaratilishini oldini olish uchun qo llaniladi. Ya ni murakkablikdan qochish uchun.
ʻ ʼ
13

2.Dinamik polimorfizm . Ikkinchi turdagi polimorfizmda ota sinfdagi metod
bola sinfda qayta yoziladi. Dinamik polimorfizm hosil qilishda virtual
metodlar,abstract sinf va metodlardan foydalaniladi.
abstract class Shakl
{
public abstract void Chizish ();
}
class Uchburchak : Shakl
{
public override void Chizish ()
{
Console . WriteLine ( "Uchburchak chizing" );
}
}
class Aylana : Shakl
{
public override void Chizish ()
{
Console . WriteLine ( "Aylana chizing" );
}
}
1.4.Obyektga yo naltirilgan dasturlash tillari ro yxatiʻ ʻ
14

Bugungi kunda turli xil obyektga yo naltirilgan dasturlash tillari mavjud.ʻ
Ammo quyida ba zi mashhur va keng qo llaniladigan obyektga yo‘naltirilgan
ʼ ʻ
dasturlash tillarini ro yxatga keltirilgan.TIOBE indeksiga ko ra, eng yaxshi
ʻ ʻ
yigirmata obyektga yo‘naltirilgan dasturlash tillari Java, C++, C#, Python, R,
PHP, Visual Basic.NET, JavaScript, Ruby, Perl, Object Pascal, Objective-C,
Dart, Swift, Scala, Kotlin, Common Lisp, MATLAB va Smalltalk ю
II-BOB. Vorislik
2.1.Vorisli tushunchasi
Vorislik (inheritance). Obyektga Yo‘naltirilgan Dasturlash (OYD)ning
muhim tamoyillaridan biridir. Voris orqali bir sinf boshqa sinfning funksionalligini
o‘zlashtirishi mumkin, ya’ni voris sinflar umumiy xususiyatlarni vorislik bilan
olgan holda, ayrim xususiyatlarni qayta aniqla sh orqali yoki yangi xususiyat
kiritish orqali tayanch sinfga o‘zgartirish mumkin. Shu sababli hosilaviy sinflarni
aniqlash sezilarli ravishda kamayadi, chunki unga tayanch sinfdan farqli elementlar
qo‘shiladi. Vorislik asosan katta loyihalar qilish davomida foydalaniladi.Vorislikda
ishlatiladigan sinflar asosan ikki xil ko’rinishda bo’ladi:
Base class( Superclass) - asosiy sinf yoki ota sinf deb yuritiladi( dasturchilar
tomonidan superclass deb ataladi).
Derived class (Subclass) - olingan sinf yoki farzand sinf deyiladi(dasturchilar
tomonidan subclass deyiladi ).
15

C # dasturlash tilida vorislik yordamida sinflar quyidagicha e’lon yaratiladi:
class SubClass SuperClass
{
}
2.2.Vorislik turlari
Obyektga yo‘naltirilgan dasturlash tilida vorislik turlarga bo‘linadi.Vorislik turlari:
1. Oddiy(yagona) vorislik (Single inheritance)
2. Ko‘p bosqichli vorislik (Multilevel inheritance)
3. Ko‘p vorislik( Multiple inheritance)
4. Ko‘p darajali vorislik( Multipath inheritance)
5. Ierarxik vorislik ( Hierarchial inheritance)
6. Gibrid vorislik (Hybrid inheritance)
Oddiy( yagona )vorislik Ko’p vorislik
Ko’p bosqichli vorislik
16ClassA
ClassB ClassA
ClassB ClassA
ClassC ClassB
ClassC
ClassA ClassA
ClassB ClassB
ClassBClassC

Ko’p darajali vorislik Iyerarhik vorislik
Gibrid vorislik
2.3.Ruxsat modifikatorlari va vorislik
C# dasturlash tilida sinf va uning barcha a’zolari ruxsat modifikatoriga
ega.Ruxsat modifikatorlari dasturchiga sinf va uning a’zolaridan foydalanishga
yoki foydalanishni ta’qiqlashga imkon beradi. Vorislikda ruxsat modifikatorlaridan
foydalanish quyidagicha:
public modifikatori.
Bu modifikator yordamida sinf va uning a’zolariga dasturning istalgan
qismidan murojaat qilish va ulardan foydalanish imkoniyatini yaratadi. Xatto
bunday modifikatorga ega sinf va sinf a’zolariga boshqa dasturdan turib ham
murojaat qilish hamda ulardan foydalanish mumkin.
class Gullar : Osimliklar
{
17ClassC
ClassC ClassC ClassCClassD
ClassA
ClassB ClassC
ClassD ClassE ClassD

public int boyi ;
}
private modifikatori.
Bu modifikator public modifikatoriga qarshi vazifa bajaruvchi modifikator
bo‘lib, uning yordamida sinf va uning a’zolaridan sinfning tashqarisida
foydalanishni ta’qiqlaydi .
protected modifikatori
Mazkur ruxsat modifikatori sinf a’zolariga joriy sinf va uning voris
sinflarining ixtiyoriy qismidan murojaat qilish va foydalanish imkonini beradi.
class Gullar : Osimliklar
{
protected string rangi ;
}
internal modifikatori
Bu modifikator huddi public modifikatori kabidir.Lekin farqi shundaki,
internal modifikatori sinf va uning a’zolariga boshqa dasturdan turib foydalanishni
ta’qiqlaydi.
class Gullar : Osimliklar
{
internal string turi = "bir yillik" ;
}
protected internal modifikatori
18

$Bu modifikatorning boshqa modifikatorlardan farqi, ichki himoyalangan a’zolar,bu turdagi a’zolar: sinfning a’zolari va bitta faylda joylashgan hosilaviy sinfning obyektlari murojaat qilish huquqiga ega. Endi asosiy mavzuimiz vorislikka qaytamiz. Bizda alohida shaxsni tavsiflovchi quyidagi Inson sinfi mavjud bo‘lsin: class Inson { public string _ism ; public string Inson_ismi { get { return _ism ;} set { _ism = value ;} } public void chiqarish () { Console . WriteLine (Inson_ismi); } } Ammo korxona xodimini tavsiflovchi sinf kerak bo‘lib qoldi deylik - bu Xodim sinfi. Ushbu sinf Inson sinfi bilan bir xil funksiyani amalga oshirishi sababli, xodim ham o'z navbatida shaxs bo'lganligi sababli, Xodim sinfini Inson sinfining vorisi (yoki sinf osti) ga aylantirish mantiqan to‘g‘ri bo‘ladi. Bu sinf o‘z navbatida ajdod (yoki superklass) tayanch sinf deyiladi. 19$ $class Xodim : Inson { } Ikki nuqtadan keyin ushbu sinf uchun tayanch sinfni ko‘rsatiladi. Inson sinfi Xodim sinfi uchun tayanch sinf hisoblanadi va shuning uchun Xodim sinfi Inson sinfining barcha xususiyatlarni, metodlarni, maydonlarni meros qilib oladi. Meros bo‘lib o‘tmaydigan yagona narsa bu tayanch sinfning konstruktorlari. Xodim sinfining obyekti o‘z navbatida Inson sinfining ham obyekti hisoblanadi. class Program { public static void Main ( string [] args) { Inson inson= new Inson {Inson_ismi= "Feruza" }; inson. chiqarish (); inson= new Xodim {Inson_ismi= "Abror" }; inson. chiqarish (); Console . ReadKey ( true ); } } Xodim sinfining obyekti o‘z navbatida Inson sinfining ham obyekti bo‘la oladi. Kelishuv bo‘yicha, Vorislik oshkor ravishda ko‘rsatilmasa ham, barcha sinflar Object tayanch sinfining vorisi hisoblanadi. Shuning uchun ham, yuqorida keltirilgan Inson hamda Xodim sinflari o‘zlarining metodlaridan tashqari, Obyekt 20$

sinfining quyidagi metodlariga ham ega: ToString(), Equals(), GetHashCode() va
GetType(). Kelishuv bo‘yicha barcha sinflar voris qilib olinishi mumkin. Biroq, bu
yerda bir qator cheklovlar mavjud: Inson, Xodim va Shifokor sinflari:
Voris sinfning ruxsat modifikatori asosiy sinfning ruxsat modifikatoriga o‘xshash
yoki undan chekliroq bo‘lishi kerak. Masalan, agar asosiy sinf internal ruxsat
modifikatoriga ega bo‘lsa, u holda voris sinf internal yoki private ruxsat
modifikatoriga ega bo‘lishi mumkin, lekin public modifikatoriga emas.
Agar sinf sealed modifikatori bilan e’lon qilingan bo‘lsa, u holda ushbu sinfdan
voris sinf hosil qilib bo‘lmaydi:
sealed class Admin
{
}
To‘plamli vorislik qo‘llanilmaydi,sinf faqat bitta sinfdan voris olishi mumkin.
Shuni hisobga olish kerakki,agar tayanch va hosilaviy sinflar har xil loyihalarda
bo‘lsa,unda hosilaviy sinf faqat public modifikatoriga ega bo‘lgan sinfdan voris
olinishi mumkin.
static modifikatoriga ega sinfdan ham voris sinf hosil qilib bo‘lmaydi
21

III-BOB. Vorislikda konstruktorlardan foydalanish
3.1.Konstruktor tushunchasi
Oddiy usullardan tashqari sinflarda konstruktor deb nomlangan maxsus
usullar ham qo'llaniladi Ushbu sinfning yangi obyekti yaratilganda konstruktorlar
chaqiriladi. Konstruktorlar obyektni ishga tushirishni amalga oshiradilar va
sinflarni initsializatsiyalashga imkoniyat beradi, sinfning obyektini hosil
qilganimizda, u xotiradan joy ajratadi. Ya’ni konstruktor – bu oddiy (struktura
bo‘yicha) funksiya, kirish ma’lumotlarini olib, sinf maydonlarini o‘zlashtiradi.
Konstruktor hosil qilingan har qaysi obyekt uni chaqiradi.
Konstruktor - bu sinfning har bir yangi obyekti yaratilayotganda
bajariladigan va uning nomi sinf nomi bilan ustma-ust tushadigan sinfning maxsus
metodidir. Konstruktorlar biz biladigan metodlardan bir farqli jihati bor bu esa
hech qanday qiymat qaytarmaydi: na int tipi, na float tipi, na double tipini va
hattoki void tipini ham.
22

$3.2.Standart va parametrli konstruktorlar Konstruktorlar parametriga qarab 2 turga bo‘linadi.Bular: 1.Standart kontruktorlar 2.Parametrli konstruktorlar C# tilida biz agar konstruktor yozish esimizdan chiqib qoladigan bo‘lsa o‘zi jimlik bo‘yicha sinf bitta konstruktorni yaratadi ammo u bizga ko‘rinmaydi. Bunday konstruktorlarni standart konstruktorlar ham deb atashadi. Bunday konstruktorning parametrlari va tanasi yo‘q. Agar dasturchi tomonidan konstruktor aniqlansa, kompilyator tomonidan hech qanday konstruktor aniqlanmaydi. Konstruktorlar asosan obyektning boshlang‘ich qiymatlarini ifodalash uchun ishlatiladi. Parametrli konstruktorlar ichida aynan ajralib turuvchi konstruktor nusxalovchi konstruktor xisoblanadi.Bu konstruktorning vazifasi bir obyektdan boshqasiga nusxa olish uchun ishlatiladi. class Inson { public string _kasbi ; public int _boyi ; //maydon public int _ogirligi ; //maydon public string _ism ; public string Kasbi { get { return _kasbi ;} set { _kasbi =value;} 23$ $} public string Inson_ismi { get { return _ism ;} set { _ism =value;} } public int Boyi //xossa { get { return _boyi ;} set { _boyi =value;} } public int Ogirligi //xossa { get { return _ogirligi ;} set { _ogirligi =value;} } public Inson () //1-konstruktor { } public Inson ( string kasbi, int boy, int ogirlik) //2- konstruktor { 24$ $_kasbi =kasbi; _boyi =boy; _ogirligi =ogirlik; } } IV-BOB. Vorislikda base yordamchi so‘zidan foydalanish 4.1.Base sozining umumiy vazifasi Konstruktorlardan tashqari base kalit so‘zi orqali ham ota sinfning boshqa elementlariga murojaat qilish mumkin. base kalit so‘zidan foydalanib, biz asosiy sinfga murojaat qilamiz. Bizning holatda, Inson sinfi konstruktorida biz kasbi,bo‘yi va og‘irligini o‘rnatishimiz kerak. Ammo biz kasbini base(name) iborasidan foydalanib, voris sinf konstruktoriga, ya’ni Xodim sinfining konstruktoriga o‘rnatishga o‘tkazamiz. 4.2. Amaliy misollar bilan tushuntirish class Program { public static void Main ( string [] args) { 25$ $Inson inson1= new Inson (); Inson inson2= new Inson ( "Hamshira" , 175 , 50 ); inson1.Boyi= 180 ; Xodim xodim1= new Xodim ( "Tikuvchi" , 123 , 177 , 67 , 2300000 ); xodim1.Maosh= 3000000 ; Console . ReadKey ( true ); } } class Inson { public string _kasbi ; public int _boyi ; //maydon public int _ogirligi ; //maydon public string _ism ; public string Kasbi { get { return _kasbi ;} set { _kasbi =value;} } public string Inson_ismi { 26$ $get { return _ism ;} set { _ism =value;} } public int Boyi //xossa { get { return _boyi ;} set { _boyi =value;} } public int Ogirligi //xossa { get { return _ogirligi ;} set { _ogirligi =value;} } public Inson () //1-konstruktor { } publi c Inson ( string kasbi, int boy, int ogirlik) //2- konstruktor { _kasbi =kasbi; _boyi =boy; _ogirligi =ogirlik; 27$ $} } class Xodim : Inson { public int _id ; public double _maosh ; //maydon public double Maosh //konstruktor { get { return _maosh ;} set { _maosh = value ;} } public Xodim ( string kasbi, int id, int boy, int ogirlik, int maosh): base(kasbi,boy,ogirlik) { _id =id; _maosh =maosh; } } 28$

XULOSA
XXI asrni kompyuter asri deb bekorga aytishmagan ekan. Men bu kurs
ishimni bajarish davomida kompyuter texnikasi naqadar insoniyatga foydali
ekanini va ajoyib funksiyaga ega ekanligini bilib oldim. C# dasturlash tili esa
ommabop,hamma uchun eng tushunarli til ekan. C# dasturlash tili dastur tuzish
uchun qulay vosita bo‘lib, kompyuterda dastur yaratish ishlarini avtomatlashtiradi,
xatoliklarni kamaytiradi va dastur tuzuvchi mehnatini yengillashtiradi. C# dasturi
zamonaviy visual loyihalash texnologiyasi asosida ob`yektga yo`naltirilgan
dasturlash tili hisoblanadi. Hozirgi kunda C# dasturlash tili yuqori bosqichli
dasturlash tillari ichida eng samaralisi hisoblanadi. Bu til C va C++ dasturlash
tillarining mantiqiy davomi bo‘lib, Java dasturlash tilining ham bir qancha
imkoniyatlarini o’zida mujassamlashtiradi. Bugunga kelib, juda ko‘p rivojlangan
davlatlarda ishlab chiqarilayotgan dasturlar asosini C# dasturlash tili tashkil qiladi.
Tez sur’atlarda rivojlanib borayotgan hozirgi davrni zamonaviy texnologiyalar va
29

kompyuter qurilmalarisiz tasavvur qilish qiyin. Kompyuter asosini esa albatta
dasturlar tashkil etadi, jamiyat ahlining deyarli barcha qatlami axborot
kommunikatsion texnologiyalaridan keng foydalanmoqda. Shunday yo‘nalishlar
qatoriga muhandislik, iqtisodiyot, statistika kabi yo‘nalishlarni kiritish mumkin.
Mazkur kurs shida berilgan nazariy va amaliy topshiriqlar bilan ishlash natijasida
mazkur dasturni yaratishda mantiqiy amallar va dasturlash texnologiyasi bo‘yicha
bilimlarim yanada rivojlandi. Ushbu kurs ishini bajarish mobaynida dasturlash
fanidan olgan bilimlarimni yanada mustahkamlab bordim va yana yangi qiziqarli
ma’lumotlarga ega bo’ldim. Amaliyotda qo‘llab dasturimning natijalarini oldim.
Hozirgi kunda O‘zbekistonda informatsion texnologiyalar va axborot
texnologiyalarini rivojlantirish yo‘lida bir talay ishlar amalga oshirilmoqda. Buni
birgina bu sohada ishlab chiqilgan qaror, qonun va farmonlar misolida ham
ko‘rishimiz mumkin. Bizga fan sifatida o‘tilayotgan “Algoritmik tillar va
dasturlash ” fani ham so‘zimizning yaqqol isboti bo‘la oladi. Hozirda biz
hayotimizni kompyutersiz tasavvur qila olmaganimizdek, dunyodagi barcha
kattayu-kichik ishlarning hammasi avtomatlashtirilgan tizimga asta-sekinlik bilan
o‘tib bormoqda. Albatta, bunday sistemaga o‘z-o‘zidan o‘tib bo‘lmaydi. Bunda
bizga bir nechta dasturlash tillari yordam beradi. Shunday ekan men ham kurs
ishimni dasturini tuzish mobaynida dasturlash tillaridan biri C# dasturlash tilidan
foydanlandim. Bu kurs ishini tayyorlash jarayonida C# dasturlash tili haqida
umumiy ma’lumotlarni, qanday shakllangan va bugungi kungacha rivojlanish
yo‘lini o‘rganib chiqdim. Visual Studioda ishlashni va bunda consol va windows
dasturlarni yaratishni o‘rgandim. Bulardan amaliy dasturlarni tuzishda qanday
holatlarda foydalanishni amaliyotda ko‘rib chiqdim. Yana shu o‘rinda aytish
lozimki kurs ishi mobaynida consol va windows dasturlarni o‘rganib oldim.
Umumiy qilib aytganda bu turdagi dasturlarni C# da yaratish haqida yanada
to‘liqroq o‘rgandim va ma'lumotlarga ega bo‘ldim.
30

FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR
1. Dive into design patterns by Alexandr Shvets 50-bet.
2. Svetlin Nakov, Veselin Kolev. Fundamentals of Computer Programming
with C#. 2013, 923- б .
3. Джозеф Албахари и Бен Албахари. C# 6.0 Справочник . Полное
описание языка . Москва. Санкт-Петербург. Киев. 2016, 151-б.
4. Борис Пахомов . C# для начинающих. Санкт-Петербург«БХВ-
Петербург» . 2014 , 293-б.
31

INTERNET SAYTLARI:
1. https://docs.oracle.com .
2. https://www.geeksforgeeks.org .
3. https://www.tiobe.com/tiobe-index/ .
1. https://www.metanit.com/
2. https://www.aim.uz/
3. https://www.ziyonet.uz/
32

Ilova:
Animals.cs:
using System;
using System.Collections.Generic;
using System.Linq;
using System.Text;
using System.Threading.Tasks;
using System.Windows.Media;
namespace Vorislik
{
33

public abstract class Animal
{
public string Name { get; set; }
public string ImagePath { get; set; }
public string SoundPath { get; set; }
public string Category { get; set; } //
"O‘txo‘r", "Go‘shtxo‘r"
public Animal(string name, string imagePath,
string soundPath, string category)
{
Name = name;
ImagePath = imagePath;
SoundPath = soundPath;
Category = category;
}
/// <summary>Ovoz faylini ijro etadi.</summary>
protected void PlaySound()
{
var player = new MediaPlayer();
34

player.Open(new Uri(SoundPath,
UriKind.Relative));
player.Volume = 1.0;
player.Play();
}
public abstract void Speak();
}
// ---------- O‘TXO‘R ----------
public class Cow : Animal
{
public Cow() : base("Sigir", "Images/cow.jpg",
"Sounds/cow.mp3", "O‘txo‘r") { }
public override void Speak() => PlaySound();
}
public class Horse : Animal
{
public Horse() : base("Ot", "Images/horse.jpg",
"Sounds/horse.mp3", "O‘txo‘r") { }
public override void Speak() => PlaySound();
35

}
public class Sheep : Animal
{
public Sheep() : base("Qo‘y",
"Images/sheep.jpg", "Sounds/sheep.mp3", "O‘txo‘r") { }
public override void Speak() => PlaySound();
}
public class Goat : Animal
{
public Goat() : base("Echki",
"Images/goat.jpeg", "Sounds/goat.mp3", "O‘txo‘r") { }
public override void Speak() => PlaySound();
}
public class Deer : Animal
{
public Deer() : base("Bug‘u",
"Images/deer.jpg", "Sounds/deer.mp3", "O‘txo‘r") { }
public override void Speak() => PlaySound();
}
36

// ---------- GO‘SHTXO‘R ----------
public class Lion : Animal
{
public Lion() : base("Sher", "Images/lion.jpg",
"Sounds/lion.mp3", "Go‘shtxo‘r") { }
public override void Speak() => PlaySound();
}
public class Tiger : Animal
{
public Tiger() : base("Yo‘lbars",
"Images/tiger.jpg", "Sounds/tiger.mp3", "Go‘shtxo‘r") {
}
public override void Speak() => PlaySound();
}
public class Wolf : Animal
{
37

public Wolf() : base("Bo‘ri",
"Images/wolf.jpg", "Sounds/wolf.mp3", "Go‘shtxo‘r") { }
public override void Speak() => PlaySound();
}
}
MainViewModel.cs :
using System;
using System.Collections.Generic;
using System.Collections.ObjectModel;
using System.ComponentModel;
using System.Linq;
using System.Runtime.CompilerServices;
using System.Text;
using System.Threading.Tasks;
namespace Vorislik
{
public class MainViewModel : INotifyPropertyChanged
{
public ObservableCollection<Animal> AllAnimals
{ get; set; }
38

$public ObservableCollection<Animal> FilteredAnimals { get; set; } private string _selectedCategory; public string SelectedCategory { get => _selectedCategory; set { _selectedCategory = value; OnPropertyChanged(); FilterAnimals(); } } public List<string> Categories { get; set; } = new List<string> { "Barchasi", "O‘txo‘r", "Go‘shtxo‘r" }; public MainViewModel() { _selectedCategory = "Barchasi"; AllAnimals = new ObservableCollection<Animal> { new Cow(), new Lion(), 39$

new Sheep(),
new Tiger(),
new Horse(),
new Goat(),
new Deer(),
new Wolf(),
};
FilteredAnimals = new
ObservableCollection<Animal>(AllAnimals);
}
private void FilterAnimals()
{
FilteredAnimals.Clear();
foreach (var animal in AllAnimals)
{
if (SelectedCategory == "Barchasi" ||
animal.Category == SelectedCategory)
FilteredAnimals.Add(animal);
}
}
40

public event PropertyChangedEventHandler
PropertyChanged;
protected void
OnPropertyChanged([CallerMemberName] string name =
null) =>
PropertyChanged?.Invoke(this, new
PropertyChangedEventArgs(name));
}
}
MainWindow.xaml:
<Window x:Class="Vorislik.MainWindow"

xmlns="http://schemas.microsoft.com/winfx/2006/xaml/pre
sentation"

xmlns:x="http://schemas.microsoft.com/winfx/2006/xaml"

xmlns:d="http://schemas.microsoft.com/expression/blend/
2008"

xmlns:mc="http://schemas.openxmlformats.org/markup-
compatibility/2006"
xmlns:local="clr-namespace:Vorislik"
41

mc:Ignorable="d"
Title="MainWindow" Height="500" Width="858">
<DockPanel Margin="20" Background="#FAFAFA">
<!-- Filter Panel -->
<StackPanel Orientation="Horizontal"
DockPanel.Dock="Top" Margin="0,0,0,20"
VerticalAlignment="Top">
<TextBlock Text="Toifa:"
FontWeight="Bold"
VerticalAlignment="Center"
FontSize="16"
Foreground="#333" />
<ComboBox ItemsSource="{Binding
Categories}"
SelectedItem="{Binding
SelectedCategory}"
Width="200" Height="34"
Margin="10,0,0,0"
Padding="8,2"
FontSize="14"
Background="White"
BorderBrush="#CCC"
BorderThickness="1"
42

Foreground="#333" />
</StackPanel>
<!-- Animal Cards Grid -->
<ScrollViewer
VerticalScrollBarVisibility="Auto">
<ItemsControl ItemsSource="{Binding
FilteredAnimals}">
<ItemsControl.ItemsPanel>
<ItemsPanelTemplate>
<WrapPanel IsItemsHost="True"
Margin="0,0,0,10" />
</ItemsPanelTemplate>
</ItemsControl.ItemsPanel>
<ItemsControl.ItemTemplate>
<DataTemplate>
<Border Background="White"
CornerRadius="12"
BorderBrush="#E0E0E0"
BorderThickness="1"
Margin="10"
43

$Width="140" Height="180" SnapsToDevicePixels="True"> <Border.Effect> <DropShadowEffect Color="#888" BlurRadius="6" ShadowDepth="2" Opacity="0.2"/> </Border.Effect> <StackPanel MouseLeftButtonDown="Animal_Click" Cursor="Hand" ToolTip="{Binding Name}"> <Image Source="{Binding ImagePath}" Height="100" Width="Auto" Margin="10" Stretch="UniformToFill" HorizontalAlignment="Center"/> <TextBlock Text="{Binding Name}" 44$

HorizontalAlignment="Center"

FontWeight="Bold"
FontSize="15"
Margin="5,8,5,0"

Foreground="#444"/>
</StackPanel>
</Border>
</DataTemplate>
</ItemsControl.ItemTemplate>
</ItemsControl>
</ScrollViewer>
</DockPanel>
App.xaml:
<Application x:Class="Vorislik.App"

xmlns="http://schemas.microsoft.com/winfx/2006/xaml/pre
sentation"

xmlns:x="http://schemas.microsoft.com/winfx/2006/xaml"
45

xmlns:local="clr-namespace:Vorislik"
StartupUri="MainWindow.xaml">
<Application.Resources>
<DropShadowEffect x:Key="DropShadowEffect"
Color="Black"
Opacity="0.2"
ShadowDepth="3"
BlurRadius="6"/>
</Application.Resources>
</Application>
46

C# dasturlash tilida vorislikdan foydalanish

Sotib olish

Dokument ma'lumotlari

Sotuvchi

C# dasturlash tilida vorislikdan foydalanish

O'xshash dokumentlar