CAN va ARCNet tarmoqlari. IP tarmog`ini maska yordamida strukturalarga ajratish

Dokument ma'lumotlari

Narxi	150000UZS
Hajmi	477.0KB
Xaridlar	0
Yuklab olingan sana	09 Iyul 2024
Kengaytma	doc
Bo'lim	Kurs ishlari
Fan	Informatika va AT

Sotuvchi

Aslanbek

Ro'yxatga olish sanasi 23 May 2024

1 Sotish

CAN va ARCNet tarmoqlari. IP tarmog`ini maska yordamida strukturalarga ajratish

O’lcha m
mm m varaq Hujjat: Imzo
Sana varaq
NDK va TU 60711400 . 41sD-22 TJA Kurs ishiMundarija
Kirish …………………………………………………………………...…………
1.1 Kurs ishining tarkibi va hajmi…………………………………………..…..
1.2. Kurs ishini rasmiylashtirish talablari…………………………………........
1.3. Kurs ishining strukturaviy rasmiylashtirish……………………………..…
2. CAN va ARCNet tarmoqlari
2.1. Lokal tarmoqning paydo bo’lishi....................................................................
2. 2 Tarmo q servisi ..............................................................................................
2.3 Kompyuterning tashqi qurilmalar .................................................................
3. IP tarmog`ini maska yordamida strukturalarga ajratish
3.1. IP maska.........................................................................................................
3.2. P-manzil sinflari va pastki tarmoq maskalari...............................................
3. 3. Tarmo q servisi .............................................................................................
4. Hisobiy qism
4.1 Ethernet va FastEthernet asosidagi kompyuter tarmog'i va uning
samaradorligini hisoblash tartibi..........................................................................
Ilova A …………………………………………………………………………….
Xulosa ………………………………………………………………………..……
Foydalanilgan adabiyotlar ………………………………………………..……..

O’lcha m
mm m varaq Hujjat: Imzo
Sana varaq
NDK va TU 60711400 . 41sD-22 TJA Kurs ishiKirish
Bugungi kunda zamonaviy axborot-kommunikatsiya texnologiyalarini
jamiyat va davlat boshqaruvi faoliyatining barcha sohalariga keng joriy etish
hamda ulardan samarali foydalanish, fuqarolarning axborot olishga doir
konstitutsiyaviy huquqlarini ro'yobga chiqarish, davlat boshqaruvi organlari
faoliyatining ochiqligini ta'minlash, ―elektron hukumat tizimini jadal tatbiq‖
etish, telekommunikatsiya infratuzilmasi, ma'lumotlarni uzatish tarmoqlarini
modernizatsiya qilish borasida mamlakatimiz barcha hududida keng ko'lamli
ishlar amalga oshirilmoqda.
Davlatimiz rahbarining 2015 yil 4 fevraldagi ―O'zbekiston Respublikasi
Axborot texnologiyalari va kommunikatsiyalarini rivojlantirish vazirligini tashkil
etish to'g‘risida gi farmoni ushbu yo'nalishdagi sa'y-harakatlarni yangi bosqichga
‖
ko'tarishga qaratilgani bilan nihoyatda ahamiyatlidir. Binobarin, mamlakatimizda
mustaqillikning ilk yillaridanoq, axborot-kommunikatsiya texnologiyalarini har
tomonlama ravnaq toptirish, uning huquqiy-tashkiliy hamda moddiy-tehnik
bazasini izchil takomillashtirishga alohida e'tibor qaratib kelinayapti. Axborot-
kommunikatsiya texnologiyalari zamonamiz uchun dolzarbligiga monand sur'atda
boshqa sohalarga nisbatan jadal rivojlanayotganini alohida ta'kidlash joiz. Ushbu
xizmatlar hajmi so'nggi besh yilda 3,3 barobar, o'tgan yili esa 24,5 foiz o'sgani
buning amaliy tasdig‘idir.
Bularning barchasi axborot - kommunikatsiya texnologiyalarini
rivojlantirish borasida ko'rilayotgan izchil chora-tadbirlar samarasi, desak, aslo
mubolag‘a bo'lmaydi. Istiqbolda internetning milliy segmenti yanada
shakllantirilishini hamda unga keng polosali ulanishni kengaytirish, telefon
aloqasi, televidenie va radioeshittirishning raqamli tizimlariga to'liq o'tishni
ta'minlash, aholining, xususan, yosh avlodning axborotga bo'lgan hamda
intellektual talab va ehtiyojlarini qondirish maqsadida tarmoq resurslarini
rivojlantirish uchun zarur texnik hamda qulay shart-sharoitlarni yaratish ayni
muddaodir.

O’lcha m
mm m varaq Hujjat: Imzo
Sana varaq
NDK va TU 60711400 . 41sD-22 TJA Kurs ishi1.1. Kurs ishining tarkibi va hajmi
Kurs ishi tarkib qismlariga, chizmalar, diagrammalarga joylashtirilgan tasviriy
grafik materiallar bilan hisob-kitob va tushuntirish yozuvidan (TY) iborat.
Qo'lda yozilgan matnning hajmi 25-35 jami sahifadan iborat bo'lib, hisob-kitob va
tushuntirish yozuvidan iborat bo’ladi:
sarlavha sahifasi;
mundarija
kirish
asosiy qism (bo'limlarga bo'lingan)
hisobiy qism
xulosa;
foydalanilgan adabiyotlar ro'yxati (adabiyotlar);
ilovalar (rasmlar, diagrammalar, dastur ro'yxatlari
Kirish qismida muammoni hal qilishning dolzarbligini ko'rsatish kerak, agar
kerak bo'lsa, mavjud tizimlarni vazifalarni kamchiliklarini yoki ularni samarasiz
ishlarini isbotlash uchun ko'rib chiqish kerak.
Asosiy qismning bo'limida muddatli ish mavzusi bo'yicha materiallar ko'rib
chiqiladi: qisqacha tarixiy ma'lumot (agar kerak bo'lsa); asosiy tushunchalar va
ishlanmalar to’g’risida ma’lumot beriladi.
Xulosa qilib, olingan natijalar haqida qisqacha ma'lumot berish, ish natijalarini
umumlashtirish va barcha kurs ishlari bo'yicha xulosalar chiqarish kerak.

O’lcha m
mm m varaq Hujjat: Imzo
Sana varaq
NDK va TU 60711400 . 41sD-22 TJA Kurs ishi1.2. Kurs ishini rasmiylashtirish talablari
Kurs ishi kompyuterda A4 (297x210 mm) oq varaqning bir tomonida bir yarim
qator oralig'ida bosilishi kerak. Birinchi satrning hoshiyasi 1,25 sm. Matn 30-35
qatordan iborat bo'lishi kerak, 60 ta belgidan iborat bo'lishi kerak (so'zlar va tinish
belgilarining orasidagi bo'shliqlarni hisoblash) va varaqning butun kengligi bo'ylab
tekislanadi. Har bir varoq standart: chapdan - 3 sm, o'ngdan - 1,5 sm, yuqori va
pastdan - har biri 1,5 sm, harflar Times New Roman 14 o'lchamda bo’lishi kerak.
Shaxsiy fikrlarni, formulalarni, belgilarni kiritishga, shuningdek kurs ishning matniga
qora kapillyar (geliy) ruchka bilan diagramma va chizmalar kiritishga ruxsat beriladi.
Kurs ishlari hajmi kamida 25 sahifadan iborat bo'lishi va 35 varaqdan
oshmasligi lozim. Ishning matni sarlavha sahifasidan boshlanadi (A ilovaga qarang).
Keyingi sahifada bo'limlar, paragraflar, ilovalar va sahifalar yozilgan tarkibiy qismlar
jadvali (B ilovasiga qarang). Tarkiblar jadvalida ishda mavjud bo'lgan barcha
sarlavhalar bo'lishi kerak. Ularning matni ish mazmuniga to'liq mos kelishi, aniq,
ravshan, izchil va uning ichki mantig'ini aniq aks ettirishi kerak.
Kirish varaqasidan boshlab barcha ish varaqalari raqamlanadi. Raqamlash
boshidan oxirigacha bo'lishi kerak. Ilova va bibliografiya o'zaro tartib raqamlashga
kiritilishi kerak. Raqamlar varaqning pastki qismida, o'rtadan tekislanadi.
Matndagi har bir bo'lim bir-biridan ajratilgan bo’lishi kerak. Tegishli bo'lim
(qism) yoki kichik bo'limning raqami sarlavha boshiga qo'yiladi.
Kurs ishida turli xil grafik rasmlar (xaritalar, diagrammalar, chizmalar,
fotosuratlar va boshqalar) bo'lishi mumkin. loyihada joylashtirilgan rasmlar soni uning
mazmuniga qarab belgilanadi va matnga tartibli va aniqlik berish uchun etarli bo'lishi
kerak. Ular ish matnida ularga murojaat qilingandan so'ng darhol joylashtiriladi.
Yozuv varaqning o'rtasiga tekislanadi, kursiv bilan yozilgan va rasm ostida joylashgan.
Kurs ishiga joylashtirilgan raqamli material, jadval ko'rinishida chiqarish tavsiya
etiladi. Jadvallar varaqqa rasmlar singari joylashtirilishi kerak. Har bir jadvalga o'tish

O’lcha m
mm m varaq Hujjat: Imzo
Sana varaq
NDK va TU 60711400 . 41sD-22 TJA Kurs ishiraqami va imzo qo'shiladi. Jadval sarlavhasi birinchi satrni ko'rsatmasdan varaqning
chap chetiga tekislanadi, kursiv bilan yoziladi va jadvalning tepasida joylashgan. No.,
%, +, -, <,>, = va hokazo belgilar faqat sonli qiymatlar uchun ishlatilishi kerak.
Matnda bu belgilar so'zlar bilan yozilishi kerak.
Hisob birliklari va fizik kattaliklarni o'lchash birliklarining harf belgilari matnda
faqat bo'sh joy bilan ajratilgan sonli qiymatlar bilan qo'llaniladi (masalan: 5 dona, 10
MB). Matematik belgilarning belgilari +, -, <,>, =,  ,:, / ikkala tomondan bo'sh joylar
bilan ajratilgan. Masalan: a + b = c, d <c, a  b.
Axborot manbalariga havolalar arabcha raqamlar bilan raqamlangan va tirnoqli
matn oxirida kvadrat qavslarga joylashtirilgan (havolalar soni kamida beshta bo'lishi
kerak). Raqamlarga, formulalarga, jadvallarga va ilovalarga havolalar kurs ishlarining
matni davomida doimiy ravishda raqamlanishga ega bo'lishi kerak, ular qavs ichida
berilgan, masalan: (1-rasm), (3-jadval), formulalar (1) - (3), (Ilova) .) A).
Matnda keltirilgan manbalar va adabiyotlar havolalari orqali murojaat qilinadi.
Ishoratlar nafaqat to'g'ridan-to'g'ri iqtibos keltirganda, balki kurs ishining muallifi
hujjat yoki bayonotning matnidan iqtibos keltirganda, shuningdek, yangi faktlar,
raqamli materiallar va o'z so'zlaringiz bilan aytilgan boshqa ma'lumotlar keltirilganda
ham amalga oshiriladi. Ma'lumotlar ro'yxatining namunasi B ilovasida keltirilgan.
Dars ishi alohida papkada papka bilan birga beriladi. Varaqlar fayllarga joylashtiriladi
yoki to'ldiriladi.

O’lcha m
mm m varaq Hujjat: Imzo
Sana varaq
NDK va TU 60711400 . 41sD-22 TJA Kurs ishi1.3. Kurs ishining strukturaviy rasmiylashtirish
Tushuntirish yozuvida bo'limlar, kichik bo'limlar, paragraflar, paragraflar va
paragraflar mavjud.
Bo'lim - bo'linishning birinchi bosqichi, seriya raqami va sarlavhasi bor.
Kichik bo'lim - bo'limning bir qismi, bo'lim raqami va pastki qismning seriya raqami
va sarlavhadan iborat seriya raqamiga ega.
Band - bo'lim yoki pastki qismning pastki qismi raqami va buyumning seriya
raqamidan iborat seriya raqami. Sarlavha bo'lishi mumkin.
Paragraf - paragrafning qismi, paragraf raqami va kichik bandning seriya raqamidan
iborat seriya raqamiga ega. Sarlavha bo'lishi mumkin.
Paragraf - bu raqam va sarlavha bo'lmagan matnning mantiqiy tanlangan qismi.
Bo'lim nomlari CAPITAL (bosh harf) bilan ajratiladi va bo'lim nomlari kichik harflar
bilan yoziladi. Matn va bo'limlar (kichik bo'limlar) nomi o'rtasida bitta qator oralig'i
(bitta bo'sh satr) bo'lishi kerak. Bo'lim sarlavhalarini va kichik bo'limlarni qalin qilib
belgilashingiz mumkin. Kursiv shriftdan foydalanish mumkin emas.
Har bir dastur yangi sahifadan arab raqamlarida ko'rsatilgan raqam bilan boshlanishi
kerak. Raqam sarlavhasi bosh harf bilan yozilgan. Bitta ilova raqamlanmagan. Ilovada
tematik sarlavha bo'lishi kerak, unda kichik harflar bilan yoziladi (birinchi bosh harf),
o'rtada joylashgan, raqamlash sarlavhasidan bo'sh chiziq bilan ajratilgan.
Kurs ishining matni barcha dasturlarga havolalarni o'z ichiga olishi kerak. Ular
arizalarni matnda ularga murojaat qilish tartibida tartibga soladilar.

O’lcha m
mm m varaq Hujjat: Imzo
Sana varaq
NDK va TU 60711400 . 41sD-22 TJA Kurs ishi2. CAN va ARCNet tarmoqlari
2.1. Lokal tarmoqning paydo bo’lishi.
Kompyuter tarmoqlarining paydo bo’lish sabablaridan biri resurslaridan
hamkorlikda foydalanish, alohida kompyuter imkoniyatini kengaytirishdir. Tarmoq
orqali foydalanuvchilar bir vaqtning o’zida bir xil ma’lumot va fayl nusxalari,
amaliy dasturlar bilan ishlashi mumkin. Bu holat axborot tashuvchilardagi joyni
tejaydi. Bundan tashqari, printer, skaner, modem, lazer disklar majmuining
birgalikda ishlatilishi qo’shimcha mablag’ni asraydi.
Tarmoqdan foydalanganda axborotni saqlash ishonchliligi ortadi, chunki
juda oddiy usulda qimmatli axborotlarni qayta nusxalash mumkin va alohida
foydalanuvchilar o’rtasida axborot almashish engillashtiriladi. Tarmoq
foydalanuvchilar so’rovini mujassamlashtiradi, bir vaqtning o’zida axborotdan
ko’plab mijozlar foydalanish imkonini beradi.
Apparat qurilmalari va tarmoq dastur ta’minoti orqali o’zaro bir-birlari bilan
hamohang ishlay oladigan kompyuterlar majmuiga tarmoq deyiladi .
Tarmoqlarni turli me’yorlarga ko’ra sinflarga ajratish mumkin. Bular:
1) o’tkazish qobiliyati, ya’ni ma’lumotlarni tarmoqqa uzatish tezligiga muvofiq:
- past 100 Kbit/ s gacha;
- o’ rta 0,5-10 Mbit/s gacha;
- yuqori 10 Mbit/s dan ortiq.
2) uzoq kommunikatsiya tarmoqlari bilan ishlash tezligi, ularning fizik o’lchoviga
muvofiq:
- LAN ( Local-Area Network) lokal tarmoq (bir ofis, bino ichidagi aloqa);
- CAN (Campus-Area Network) - kampus tarmoq, bir-biri bilan telefon yoki
modemlar bilan ulanish, ammo etarlicha bir-birlaridan uzoqda joylashgan
kompyuter lokal tarmoq;
- MAN (Metropolitan-Area Network) katta tezlik bilan aloqa uzatish (100 Mbit/s)
imkoniyatiga, katta radiusga (bir necha o’n km) axborot uzatuvchi kengaytirilgan
tarmoq;

O’lcha m
mm m varaq Hujjat: Imzo
Sana varaq
NDK va TU 60711400 . 41sD-22 TJA Kurs ishi- WAN (Wide-Area Network) keng masshtabli (mintaqaviy) maxsus qurilma va
dasturlar bilan ta’minlangan alohida tarmoqlarni birlashtiruvchi yirik tarmoq;
- GAN (Global -Agea Network) global (xalqaro, qit’alararo) tarmoq;
3) t armoq tugunlari turi bo’yicha (tugun - hisoblash tarmoqlari va ularning alohida
elementlari ulangan joyi). Boshqacha aytganda, tugunga shaxsiy, mini- va katta
kompyuterlar, alohida tarmoq ham kiradi. Masalan, umumiy foydalanish
tarmoqlaridagi alohida kompyuterlar (boshqachasiga ularni stantsiyalar deb ham
yuritishadi) tugunlarga misol bo’la oladi. Unchalik katta bo’lmagan alohida
tarmoqlar kampus tarmog’i uchun tugun bo’ladi.
4) tugunlar munosabatiga ko’ra:
- bir xil rangli (peer-to-peer), uncha katta bo’lmagan, bir xil mavqega ega
kompyuterlar (bu erda hamma kompyuterlar ham «mijoz», ya’ni tarmoqning oddiy
foydalanuvchisi, ham «server», ya’ni tarmoq foydalanuvchilariga xizmat
ko’rsatishni ta’minlovchi bo’lishi mumkin). Macalan, WINDOWS 95 OS tarmog’i
tarqatilgan (Distributed) tarmoqlar. Bunda serverlar tarmoq foydalanuvchilariga
xizmat ko’rsatadi, biroq tarmoqni boshqarmaydi;
-server (Server based) yoki markazlashgan boshqarishga ega tarmoqlar. Bu erda
tarmoqning bosh elementi serverdir. Qolgan tugunlar serverning resurslaridan
foydalanishi mumkin (masalan, Novell NetWare, Microsoft LAN Mananger va
boshqalar).
5) t armoq operatsion sistemalarini ishlatish bo’yicha (tarmoq OS):
gomogenli - hamma tugunlarda bir xil yoki yaqin operatsion sistemalardan
foydalaniladi (masalan, WINDOWS OS tarmog’i);
geterogenli - bir vaqtning o’zida bir nechta tarmoq operatsion sistemalari
ishlatiladi (masalan, Novell NetWare va WINDOWS).
2.2 Tarmo q servisi
Tarmoqda bir necha xil serverlar bo’lishi mumkin. Kompyuter tarmog’i o’z
mijozlariga qanday xizmatlar turkumini taklif etishi, ularning servisi qanday
bo’lishi juda muhimdir. Ular bilan tanishamiz:

O’lcha m
mm m varaq Hujjat: Imzo
Sana varaq
NDK va TU 60711400 . 41sD-22 TJA Kurs ishi -fayl - server - mijozga axborot saqlash qurilmalarida saqlanuvchi fayllardan
foydalanish imkonini beradi. Bunda server barcha ishchi stantsiyalaridan fayllarga
kirish imkonini berishi zarur. Shunigdek, axborotlarni himoya qila olish vazifasi
ijobiy hal etiladi;
- print - server umumiy holda ko’pgina mijozlarga bir nechta printer orqali xizmat
ko’rsatishni ta’minlaydi. Bunda server chop etiluvchi axborotlarni qabul qila olishi
va ularni navbati bilan chop etishga chiqarishi kerak;
- faks – server - mijozlarga faks-modem telefon tarmoqlari bilan mujassam
tarmoqli xizmat ko’rsatishni ta’minlaydi. Bu go’yo axborot chiqarishga o’xshaydi
(printer kabi). Faks-server olgan faksimal xabarlar alohida tarmoqda qayta
ishlanadi.
-elektron pochta (E-mail) - mijozlar o’rtasida, ular bir-birlaridan qancha
uzoqlikda joylashganligidan qat’iy nazar, axborot almashishni ta’minlaydi. Bu erda
jarayon xuddi oddiy pochta kabi kechadi. Elektron xat o’z adresiga ega. Uni
jo’natuvchi desak, qabul qiluvchi xam o’z adresiga ega. «Xat» pochta qutisiga
tashlanadi (ya’ni pochta serveri) va pochta serverlar sistemasi yordamida qabul
qiluvchi pochta qutisiga etkaziladi, ya’ni bu erda uzatuvchi va qabul qiluvchining
maxsus kataloglari mijozga xizmat qiluvchi kompyuterda joylashtirilgan bo’ladi.
Shu tariqa xatlar fayllar sifatida uzatiladi.
-bevosita muloqot (Chat) , bunda aniq vaqtda maxsus dastur ta’minoti yordamida
ikki yoki undan ortiq mijozlar o’zaro axborot (matnli, tovush, video) almashinishi
tushuniladi. Raqamli videokameralar, tovushli kartalar, mikrofonlar, multimedia
vositalarini qo’llaganda, videokonferentsiyalar o’tkazish imkoniyati tug’iladi.
Bunday holatlarda kompyuterlar yuksak unumdor va tarmoqning o’tkazish
qobiliyati kuchli bo’lishi lozim. MS Net Meeting – dasturi orqali bevosita
muloqotni amalga oshirish mumkin.
Lokal kompyuter tarmoqlari
Global tarmoqlar, ma’lumki, yirik shaharlar, mamlakat, qit’alarni qamrab
oladi. Lokal tarmoqlar esa etarlicha kichik maydonni o’z ichiga oladi. Ular 10,

O’lcha m
mm m varaq Hujjat: Imzo
Sana varaq
NDK va TU 60711400 . 41sD-22 TJA Kurs ishi100, 1000 metr chamasi radiusda 1000 nafarga etar-etmas mijozlarga xizmat
qilishga mo’ljallanadi. Bunday hajm LKT 10 Mbayt/s va undan ortiq tezlanishda
ishlash imkonini beradi. Odatda LKT ishchi stantsiyalar (IS) va maxsus
kompyuterlarni (fayl, print serverlari va boshqalar) o’zaro kabel bilan bog’lashdan
iborat. Ular o’z navbatida tarmoq adapterlari yordamida (tarmoq kartalari) ulanadi.
Alohida tugunlarni tarmoqda ulash usullari tarmoq topologiyasi deyiladi. Odatda
uchta topologiya qo’llaniladi:
1. Umumiy shina. Bu holda lokal tarmoqdagi barcha kompyuterlar bitta aloqa
chizig’iga parallel bog’lanadi. Bunday shinalarni boshqarish ham alohida, ham
markazlashgan bo’lishi mumkin. Markazlashgan boshqaruvda tarmoqqa maxsus
kompyuter-server ulanadi, uning vazifasi tarmoqda axborotni uzatishni
boshqarishdir. Alohida boshqaruvda hamma kompyuterlar bir xil maqomga ega,
ular mustaqil ma’lumotlarni uzatish imkoniyatiga ega.
2. Xalqa. Bu holatda barcha kompyuterlar yopiq xalqasimon, ketma-ket
bog’lanadilar. Bunda xabar birin-ketin kompyuterdan-kompyuterga uzatiladi.
Xabarni uzatgan kompyuter yana o’sha xabarni qayta qabul qilmaguncha, jarayon
davom etaveradi.
3. Yulduzcha. Yulduzcha topologiyaga ega tarmoqlar markaziy tugunga ega
(kommutator yoki kontsentrator). Mazkur markaziy tugunga barcha qolgan
kompyuterlar ulanadi. Dastlab uzatilgan xabar ana shu qurilmaga kelib tushadi,
so’ng boshqa kompyuterlarga uzatiladi.
Bog’lash uchun qo’llaniladigan kabellar uzatish muhiti deb yuritiladi.
Kabellar asosan uchga bo’linadi:
-koaksial kabellar (coaxial cable), ular televizion antennaga juda o’xshash.
O’tkazish tezligi: 10 Mbit/sek. Asosan bino ichidagi tarmoqni hosil qilishda
foydalaniladi.
-juftli o’ram kabellari (tvisted pair) telefon simini eslatadi. O’tkazish tezligi: 100
Mbit/sek. Asosan bino ichidagi tarmoqni hosil qilishda foydalaniladi

O’lcha m
mm m varaq Hujjat: Imzo
Sana varaq
NDK va TU 60711400 . 41sD-22 TJA Kurs ishi-optiktolali kabel (fider-optic cable). Eng ishonchli va tez, shu bilan birga juda
qimmat kabel turi. Oralig’i 100 km masofadagi tarmoq uchun qo’llaniladi.
O’tkazish tezligi: 2 Gbit/sek.
Tarmoq kabellarini texnik k o’rsatkichi
Kabel turi O’tkazish tezligi,
Mbit/sek Tarmoqni hosil
qiluvchi nuqtalar
orasidagi masofa Kabel uzilganda
tiklash mukinligi Narxi
Koaksial kabellar 10 Mbit/sek 500 m Past 100 so’m/metr
J uftli o’ram kabellari
100 Mbit/sek 100 m yaxshi 200 so’m/metr
Optiktolali kabellar 1-2 Gbit/sek 100 km Maxsus
qurilmalar talab
qilinadi 1000-3600
so’m/metr

Lokal tarmoqlarning qo’llanish sohasi juda keng. Bunga ofis ishlarini
avtomatlashtirish, korxona boshqaruv sistemalari, loyihalarni avtomatlashtirish
texnologik jarayonlari va robototexnika komplekslari, bank va axborot sistemalari,
elektron pochta sistemalarini boshqarish kiradi. WINDOWS OSda lokal tarmog’ni
sozlash va ishlatish uchun juda qulayligini albatta e’tirof etish kerak. Tarmoq bilan
ishlashdan avval, agar Sizning kompyuteringiz lokal tarmoqqa ulanmagan bo’lsa,
sozlash ishlari olib boriladi.
2.3. Kompyuterning tashqi qurilmalar
Kompyuterning tashqi qurilmalar i bilan axborot almashishi jarayonini,
kopmyuterning tashqi interfeysi tashkil qiladi. Tashqi interfey tashqi portlar,
shinalar, kopmyuterlar birlashmasi va tashqi qurilmalar jamlamasidan iboratdi.
Asosan kopmyuter va tashqi qurilmalarni bir-biriga bog’lashda shinalardan
foydalaniladi.
Kopmyuterga printer, scaner, sichqoncha, klaviatura va shunga o’xshash
qurilmalarning kompyuterga ulanishi tashqi interfeysga misol bo’ladi. Tashqi

O’lcha m
mm m varaq Hujjat: Imzo
Sana varaq
NDK va TU 60711400 . 41sD-22 TJA Kurs ishiinterfeysni amalga oshirish uchun unga apparat va dasturiy ta’minot: tashqi
qurilmani boshqaruvchisi (controller) va controller ni boshqaruvchi maxsus dastur,
drayver (driver) kerak bo’ladi.
Har qanda kopmyuterda tashqi interfeys bir qancha portlar, jumladan, LPT,
PS/2, COM, USB, … kabilar orqali amalgam oshiriladi. (1-rasmga qarang). Har bir
portning o’ziga yarasha vazifasi bor.
IEEE 1284 (Printer port, parallel port, LPT) – shaxsiy kompyuterga ulashga
mo`ljallangan xalqaro parallel interfeys standartiga mos tushuvchi qurilma. “LTP”
nomi MS DOS oilasidagi operatsion tizimdagi “LTP1” (Line Printer Terminal yoki
Line PrinTer) standart nomidan kelib chiqqan. Hozirgi vaqtda bu interfeys asosan
USB interfeysi bilan mos tushadi va u yi`g`ma apparatlarni (skaner – printer -
kserokopiya) ulashsh uchun ishlatiladi. Lekin asosan yuqori tezlikda chop etish va
printer uchun ishlatiladi. Bu bilan asosan Cetronics, Betronics, HP, Hewlett-
Packard firmalari tomonidan ishlab chiqariladi. Ular 1284.3-2000 va 1284.4-
2000 standartiga asoslangan. Ishchi rejimlari:
 SPP (Standart Paralell Port) — bir yo`nalishli port, to`laligicha Cetronics
interfeysi bilan mos tushadi.
 Nibble Mode — SPP rejimida ikki yo`nalishli ma`lumotlar almashinishga
asoslangan (4 baytli) qo`shimcha qurilmalar bilan jihozlangan
 Byte Mode — Ba`zida qo`llaniluvchi IEEE 1284 standartiga asoslangan
eski kontrollerlardan ikki tomonlama ma`lumot almashish uchun foydalaniladi.
 EPP (Enhanced Parallel Port) —ishchi qurilma Intel, Xircom va Zenith Data
Systems — firmalariga tegishli ikki tomonlama ma`lumot almashish, 2
Mbayt/sekund tezlikda
 ЕСР (Extended Capabilities Port) — ishchi qurilma Hewlett-Packard va
Microsoft kompaniyalari, qo`shimcha ravishda ma`lumotlarni siqish appatiga ega
va DMA rejimida ishlovchi qurilma.
Tarmoq kommutatori (TCP/IP port) yoki svitch (switch- qo`shmoq,
qaytaulagich)- kompyuter tizimlarida bir necha uzellarni bir segmentda
birlashtirish uchun mo`ljallangan qurilma. Konsentratorlardan asosiy farqi bitta

O’lcha m
mm m varaq Hujjat: Imzo
Sana varaq
NDK va TU 60711400 . 41sD-22 TJA Kurs ishiqurilmaga berilgan ma`lumotlar kommutator orqali boshqa kommutatorlarga
uzatiladi. Kommutatorlar OSI modelining kanal rejimida ishlaydi va bir- bir biriga
MAC adresslari orqali uzellar bir tarmoqqa bog`lanadi. Bir necha tarmoqlarni
birlashtirish uchun tarmoq darajali marshrutizatorlardan foydalaniladi.
Kompyuterning ichki portlari bilan ishlash .
Kompyuterning ichiki portlari ichiqi qurilmalarning bir-biri bilan aloqasini
ta’minlashga xizmat qiladi, xuddi tashqi portlarga o’xshab. Ichiki portlarda ham
axborot (signal) lar uzatish uchun qo’llaniladi va har bir portning maxsus raqami
mavjuddir. Har qanday ichiki qurilmaning o’zining porti mavjud. Bu portlardan
protsessorning buyrug’iga qarab, shu portdan axborot qabul qilishi yoki uzatishi
mumkin. Agar microprotsessor ma’lum raqamli portga OUT buyrug’ini bersa, shu
portdan ma’lumot uzatish mumkin. Bu ma’lumotning o’lchami 1 yoki 2 bayt
bo’lishi mumkin. Agar microprotsesseor IN buyrug’ini bersa, deman shu portdan
axborot o’qilishi lozimligini bildiradi.
Masalan, klaviaturada ixtiyori tugmaning bosilgani holati. Bu holatda darhol
natijasi namoyon bo’ladi. Lekin bu jarayon bir necha bosqichlardan o’tadi.
Klaviaturanig tugmasi bosilganda markaziy protsessor klaviaturaning portiga IN
buyrug’ini beradi. Qaysi tugma bosilgani aniqlanib chiqish portlariga uzatiladi.
Ichki portlarning 944 ( ЗВ 0(16))-sidan boshlanadigan bir qancha portlar oq-qora
grafikali rejim uchun, 976(3D0(16)) boshlanadiganlari ragli grafik rejim
uchun 1008 (3F0(16)) dan boshlanadiganlari yumshoq disk (floppy) ni
boshqarish uchun, 1013(3F5(16)) da esa floppy diskka yozish va floppy diskdan
o’qish uchun qo’lladinlar.
Agar kopmyuterda tashqi portlar mavjud bo’lmasa u kopmyuterda faqat
o’zining ichida bor ma’lumotlar bilan ishlash mumkin, ya’ni tashqi qurilmalar ulab
bo’lmaydi. Bu esa ancha qiyinchiliklar tug’diradi. Ichiki portlarning mavjud
bo’lmasligi mumkin emas. Chunki ularsiz kopmuuter ishlashi emas yonishi qiyin.
Insonning qon tomirlari inson tanasini kislorodni eltib bersa, portlar esa

O’lcha m
mm m varaq Hujjat: Imzo
Sana varaq
NDK va TU 60711400 . 41sD-22 TJA Kurs ishikopmyuterning qurilmalarini axborot (berilgan buyruq) ni eltib beradi. Ayonki,
insonning qon tomirlari bo’lmasa yashamasligi aniq, kopmyuter ham shundoq
portlari bo’lmasa u kopmyuter emas .
3. Interfeys bu ikki tizim, qurilma yoki dastur orasidagi chegara bo`lib u
elementlar orasidagi bog`lanishni tashkil etuvchi yordamchi boshqaruvchi
mikrosxemalar yoki bog`lanish qurilmasidir.
Foydalanuvchi interfeysi – foydalanuvchi bilan qurilmalar o`rtasidagi aloqani
ta’minlab beruvchi muhit:
Buyruqlar qatori interfeysi : matnli qator (buyruq) yordami bilan yo`l ochuvchi
kompyuter konstruksiyasi;
Foydalanuvchining grafik interfeysi( graphical user interface , GUI ) : Monitorning
elementlarini taqdim etuvchi dasturiy funksiya;
Dialogli interfeys ;
Yagona tilli interfeys : foydalanuvchi dastur bilan uning ona tilisida “gaplasha
oladi”.
Miya interfeysi (in english: brain- computer interface) – kompyuter elektordlar va
miyaga o`rnatilgan retseptorlar yordamida foydalanuvchi miyasidagi
o`zgarishlarga mos ravishda ovoz va nurlanishni boshqarib turishga javobgar
bo`ladi.
Fizik interfeys – bu fizik qurilmalar bilan ishlash muhiti. Bu muhit haqida
gapirilganda asosan kompyuter portlari tushuniladi:
Tarmoqli interfeys ;
Shlyuz (telekommunikatsiya) – mahalliy tarmoqlarni undan kattaroq
tarmoqlar bilan, misol uchun Internet, bog`lovchi qurilma;
Shina (Kompyuter);
COM interfeys (Component Object Model interface) – mavhum funksiyalar va
xususiyatlarni shu interfeys komponentalari orqali boshqa dasturlarda aniq
funksiya ko`rinishida qo`llash imkonini beradi;

O’lcha m
mm m varaq Hujjat: Imzo
Sana varaq
NDK va TU 60711400 . 41sD-22 TJA Kurs ishiMa’lumotlar almashish uslubiga ko`ra interfeys parallel va interfeyslarga
bo`linadi
4 .Kompyuter tarmog`i (hisoblash tarmog`i, ma`lumotlar almashish tarmog`i) –
ikki yoki undan ortiq kompyuterlar o`rtasidagi aloqa tizimidir. Ma`lumotlar
almashish turli xil fizik hodisalarni qo`llash orqali amalga oshiriladi: elektr
signallari yoki elektromagnit nurlanishlarning turli xil ko`rinishlari orqali.
Tarmoq konsentratori – tarmoq qurilmasi bo`lib, u asosan bir necha Ethernet
qurilmalarini bir segmentda birlashtirishga xizmat qiladi. Bu qurilma koaksil kabel
yoki optic tolali o`tkazgichlar bilan bog`lanadi. Hozirgi paytda ular ko`p darajada
qo`llanilmaydi- ular o`rnida tarmoq kommutatorlari alohida segment ko`rinishida
ishlatiladi. Bu kommutatorlar qo`pol ravishda “intellektual konsentratorlar” deb
ham yuritiladi.

O’lcha m
mm m varaq Hujjat: Imzo
Sana varaq
NDK va TU 60711400 . 41sD-22 TJA Kurs ishi3 . IP tarmog`ini maska yordamida strulturalarga ajratish
3.1. IP maska
IP maska - bu tarmoq ichida mavjud bo'lgan IP-manzillar oralig'ini
belgilaydigan raqam . Bitta kichik tarmoq niqobi ma'lum bir tarmoq uchun
yaroqli IP sonini cheklaydi. Bir nechta tarmoq maskalari bitta tarmoqni kichik
tarmoqlarga (subnetworks yoki subnets deb nomlangan) tashkil qilishi
mumkin. Bitta kichik tarmoq ichidagi tizimlar bir-biri bilan to'g'ridan-to'g'ri aloqa
qilishlari mumkin, turli kichik tarmoqlardagi tizimlar ip m aska orqali aloqa
qilishlari kerak .
Odatda, "subnet mask" iborasi ma'qul bo'lsa-da, siz IP manzili va
submaskasini birdaniga aniqlash uchun stsenariy sifatida "IP / Mask" dan
foydalanishingiz mumkin. Bunday vaziyatda IP-manzildan keyin niqobdagi
bitlar soni kuzatiladi. Masalan:
10.0.1.1/24
216.202.192.66/22
Ular tengdir
IP-manzil: 10.0.1.1 255.255.255.0 pastki tarmoq maskasi bilan
IP-manzil: 216.202.196.66, 255.255.252.0-ning subnet maskasi misoli
bilan
Biroq, siz IP manzilini maskalamaysiz, pastki tarmoqni maskalashingiz
kerak

O’lcha m
mm m varaq Hujjat: Imzo
Sana varaq
NDK va TU 60711400 . 41sD-22 TJA Kurs ishi3.2. P-manzil sinflari va pastki tarmoq maskalari
Internet har qanday o'lchamdagi tarmoqlarni joylashtirishi kerakligi sababli,
IP-manzildagi sekizli simi qanday sindirilganligiga qarab bir qator tarmoqlar
uchun manzillar sxemasi mavjud. Siz har qanday IP-manzildagi uchta yuqori
tartibli yoki eng chap bitga qarab, tarmoqning beshta turli sinflaridan qaysi
biri A dan E gacha bo'lgan manzilga to'g'ri kelishini aniqlay olasiz.
(D sinfidagi tarmoqlar multicasting uchun ajratilgan va E sinf tarmoqlari
Internetda ishlatilmaydi, chunki ular Internet Engineering Task Force IETF
tomonidan tadqiqot uchun ajratilgan.)
A sinfidagi pastki tarmoq maskasi birinchi oktetdagi tarmoq qismini aks
ettiradi va tarmoq menejeri uchun kerak bo'lganda xostlar va pastki
tarmoqlarga bo'linishi uchun 2, 3 va 4 oktetlarni qoldiradi. A klassi 65 536
xostdan ko'proq tarmoqlarga mo'ljallangan.
B sinfidagi subnet maskasi tarmoq uchun dastlabki ikkita oktetni talab qiladi
va manzilning qolgan qismi, 3 va 4 oktetlarning 16 bitini ichki tarmoq va
xost qismi uchun qoldiradi. B klassi 256 dan 65 534 ta xostgacha bo'lgan
tarmoqlar uchun mo'ljallangan.
C sinfidagi subnet maskasida, tarmoq qismi xostlar va subnetlar qolgan 8
oktet 4-da joylashgan birinchi uchta oktetadan iborat. S sinf 254 dan kam
bo'lgan kichik tarmoqlarga mo'ljallangan.

O’lcha m
mm m varaq Hujjat: Imzo
Sana varaq
NDK va TU 60711400 . 41sD-22 TJA Kurs ishiA, B va C sinfidagi tarmoqlarda tabiiy maskalar yoki standart pastki tarmoq
maskalari mavjud:
 A sinf: 255.0.0.0
 B sinf: 255.255.0.0
 S sinf: 255.255.255.0
IP manzillarning sonini va turini har qanday mahalliy tarmoq uchun talab
qilinadigan pastki tarmoq maskasi asosida aniqlashingiz mumkin.
A sinfining IP-manzili va pastki tarmoq niqobining namunasi 255.0.0.0
standart A submaskasi va 10.20.12.2 IP-manzili bo'lishi mumkin.
2.1. Lokal tarmoqning paydo bo’lishi.
Kompyuter tarmoqlarining paydo bo’lish sabablaridan biri resurslaridan
hamkorlikda foydalanish, alohida kompyuter imkoniyatini kengaytirishdir. Tarmoq
orqali foydalanuvchilar bir vaqtning o’zida bir xil ma’lumot va fayl nusxalari,
amaliy dasturlar bilan ishlashi mumkin. Bu holat axborot tashuvchilardagi joyni

O’lcha m
mm m varaq Hujjat: Imzo
Sana varaq
NDK va TU 60711400 . 41sD-22 TJA Kurs ishitejaydi. Bundan tashqari, printer, skaner, modem, lazer disklar majmuining
birgalikda ishlatilishi qo’shimcha mablag’ni asraydi.
Tarmoqdan foydalanganda axborotni saqlash ishonchliligi ortadi, chunki
juda oddiy usulda qimmatli axborotlarni qayta nusxalash mumkin va alohida
foydalanuvchilar o’rtasida axborot almashish engillashtiriladi. Tarmoq
foydalanuvchilar so’rovini mujassamlashtiradi, bir vaqtning o’zida axborotdan
ko’plab mijozlar foydalanish imkonini beradi.
Apparat qurilmalari va tarmoq dastur ta’minoti orqali o’zaro bir-birlari bilan
hamohang ishlay oladigan kompyuterlar majmuiga tarmoq deyiladi .
Tarmoqlarni turli me’yorlarga ko’ra sinflarga ajratish mumkin. Bular:
1) o’tkazish qobiliyati, ya’ni ma’lumotlarni tarmoqqa uzatish tezligiga muvofiq:
- past 100 Kbit/ s gacha;
- o’ rta 0,5-10 Mbit/s gacha;
- yuqori 10 Mbit/s dan ortiq.
2) uzoq kommunikatsiya tarmoqlari bilan ishlash tezligi, ularning fizik o’lchoviga
muvofiq:
- LAN ( Local-Area Network) lokal tarmoq (bir ofis, bino ichidagi aloqa);
- CAN (Campus-Area Network) - kampus tarmoq, bir-biri bilan telefon yoki
modemlar bilan ulanish, ammo etarlicha bir-birlaridan uzoqda joylashgan
kompyuter lokal tarmoq;
- MAN (Metropolitan-Area Network) katta tezlik bilan aloqa uzatish (100 Mbit/s)
imkoniyatiga, katta radiusga (bir necha o’n km) axborot uzatuvchi kengaytirilgan
tarmoq;
- WAN (Wide-Area Network) keng masshtabli (mintaqaviy) maxsus qurilma va
dasturlar bilan ta’minlangan alohida tarmoqlarni birlashtiruvchi yirik tarmoq;
- GAN (Global -Agea Network) global (xalqaro, qit’alararo) tarmoq;
3) t armoq tugunlari turi bo’yicha (tugun - hisoblash tarmoqlari va ularning alohida
elementlari ulangan joyi). Boshqacha aytganda, tugunga shaxsiy, mini- va katta
kompyuterlar, alohida tarmoq ham kiradi. Masalan, umumiy foydalanish

O’lcha m
mm m varaq Hujjat: Imzo
Sana varaq
NDK va TU 60711400 . 41sD-22 TJA Kurs ishitarmoqlaridagi alohida kompyuterlar (boshqachasiga ularni stantsiyalar deb ham
yuritishadi) tugunlarga misol bo’la oladi. Unchalik katta bo’lmagan alohida
tarmoqlar kampus tarmog’i uchun tugun bo’ladi.
4) tugunlar munosabatiga ko’ra:
- bir xil rangli (peer-to-peer), uncha katta bo’lmagan, bir xil mavqega ega
kompyuterlar (bu erda hamma kompyuterlar ham «mijoz», ya’ni tarmoqning oddiy
foydalanuvchisi, ham «server», ya’ni tarmoq foydalanuvchilariga xizmat
ko’rsatishni ta’minlovchi bo’lishi mumkin). Macalan, WINDOWS 95 OS tarmog’i
tarqatilgan (Distributed) tarmoqlar. Bunda serverlar tarmoq foydalanuvchilariga
xizmat ko’rsatadi, biroq tarmoqni boshqarmaydi;
-server (Server based) yoki markazlashgan boshqarishga ega tarmoqlar. Bu erda
tarmoqning bosh elementi serverdir. Qolgan tugunlar serverning resurslaridan
foydalanishi mumkin (masalan, Novell NetWare, Microsoft LAN Mananger va
boshqalar).
5) t armoq operatsion sistemalarini ishlatish bo’yicha (tarmoq OS):
gomogenli - hamma tugunlarda bir xil yoki yaqin operatsion sistemalardan
foydalaniladi (masalan, WINDOWS OS tarmog’i);
geterogenli - bir vaqtning o’zida bir nechta tarmoq operatsion sistemalari
ishlatiladi (masalan, Novell NetWare va WINDOWS).
2.2 Tarmo q servisi
Tarmoqda bir necha xil serverlar bo’lishi mumkin. Kompyuter tarmog’i o’z
mijozlariga qanday xizmatlar turkumini taklif etishi, ularning servisi qanday
bo’lishi juda muhimdir. Ular bilan tanishamiz:
-fayl - server - mijozga axborot saqlash qurilmalarida saqlanuvchi fayllardan
foydalanish imkonini beradi. Bunda server barcha ishchi stantsiyalaridan fayllarga
kirish imkonini berishi zarur. Shunigdek, axborotlarni himoya qila olish vazifasi
ijobiy hal etiladi;

O’lcha m
mm m varaq Hujjat: Imzo
Sana varaq
NDK va TU 60711400 . 41sD-22 TJA Kurs ishi- print - server umumiy holda ko’pgina mijozlarga bir nechta printer orqali xizmat
ko’rsatishni ta’minlaydi. Bunda server chop etiluvchi axborotlarni qabul qila olishi
va ularni navbati bilan chop etishga chiqarishi kerak;
- faks – server - mijozlarga faks-modem telefon tarmoqlari bilan mujassam
tarmoqli xizmat ko’rsatishni ta’minlaydi. Bu go’yo axborot chiqarishga o’xshaydi
(printer kabi). Faks-server olgan faksimal xabarlar alohida tarmoqda qayta
ishlanadi.
-elektron pochta (E-mail) - mijozlar o’rtasida, ular bir-birlaridan qancha
uzoqlikda joylashganligidan qat’iy nazar, axborot almashishni ta’minlaydi. Bu erda
jarayon xuddi oddiy pochta kabi kechadi. Elektron xat o’z adresiga ega. Uni
jo’natuvchi desak, qabul qiluvchi xam o’z adresiga ega. «Xat» pochta qutisiga
tashlanadi (ya’ni pochta serveri) va pochta serverlar sistemasi yordamida qabul
qiluvchi pochta qutisiga etkaziladi, ya’ni bu erda uzatuvchi va qabul qiluvchining
maxsus kataloglari mijozga xizmat qiluvchi kompyuterda joylashtirilgan bo’ladi.
Shu tariqa xatlar fayllar sifatida uzatiladi.
-bevosita muloqot (Chat) , bunda aniq vaqtda maxsus dastur ta’minoti yordamida
ikki yoki undan ortiq mijozlar o’zaro axborot (matnli, tovush, video) almashinishi
tushuniladi. Raqamli videokameralar, tovushli kartalar, mikrofonlar, multimedia
vositalarini qo’llaganda, videokonferentsiyalar o’tkazish imkoniyati tug’iladi.
Bunday holatlarda kompyuterlar yuksak unumdor va tarmoqning o’tkazish
qobiliyati kuchli bo’lishi lozim. MS Net Meeting – dasturi orqali bevosita
muloqotni amalga oshirish mumkin.
Lokal kompyuter tarmoqlari
Global tarmoqlar, ma’lumki, yirik shaharlar, mamlakat, qit’alarni qamrab
oladi. Lokal tarmoqlar esa etarlicha kichik maydonni o’z ichiga oladi. Ular 10,
100, 1000 metr chamasi radiusda 1000 nafarga etar-etmas mijozlarga xizmat
qilishga mo’ljallanadi. Bunday hajm LKT 10 Mbayt/s va undan ortiq tezlanishda
ishlash imkonini beradi. Odatda LKT ishchi stantsiyalar (IS) va maxsus

O’lcha m
mm m varaq Hujjat: Imzo
Sana varaq
NDK va TU 60711400 . 41sD-22 TJA Kurs ishikompyuterlarni (fayl, print serverlari va boshqalar) o’zaro kabel bilan bog’lashdan
iborat. Ular o’z navbatida tarmoq adapterlari yordamida (tarmoq kartalari) ulanadi.
Alohida tugunlarni tarmoqda ulash usullari tarmoq topologiyasi deyiladi. Odatda
uchta topologiya qo’llaniladi:
1. Umumiy shina. Bu holda lokal tarmoqdagi barcha kompyuterlar bitta aloqa
chizig’iga parallel bog’lanadi. Bunday shinalarni boshqarish ham alohida, ham
markazlashgan bo’lishi mumkin. Markazlashgan boshqaruvda tarmoqqa maxsus
kompyuter-server ulanadi, uning vazifasi tarmoqda axborotni uzatishni
boshqarishdir. Alohida boshqaruvda hamma kompyuterlar bir xil maqomga ega,
ular mustaqil ma’lumotlarni uzatish imkoniyatiga ega.
2. Xalqa. Bu holatda barcha kompyuterlar yopiq xalqasimon, ketma-ket
bog’lanadilar. Bunda xabar birin-ketin kompyuterdan-kompyuterga uzatiladi.
Xabarni uzatgan kompyuter yana o’sha xabarni qayta qabul qilmaguncha, jarayon
davom etaveradi.
3. Yulduzcha. Yulduzcha topologiyaga ega tarmoqlar markaziy tugunga ega
(kommutator yoki kontsentrator). Mazkur markaziy tugunga barcha qolgan
kompyuterlar ulanadi. Dastlab uzatilgan xabar ana shu qurilmaga kelib tushadi,
so’ng boshqa kompyuterlarga uzatiladi.
Bog’lash uchun qo’llaniladigan kabellar uzatish muhiti deb yuritiladi.
Kabellar asosan uchga bo’linadi:
-koaksial kabellar (coaxial cable), ular televizion antennaga juda o’xshash.
O’tkazish tezligi: 10 Mbit/sek. Asosan bino ichidagi tarmoqni hosil qilishda
foydalaniladi.
-juftli o’ram kabellari (tvisted pair) telefon simini eslatadi. O’tkazish tezligi: 100
Mbit/sek. Asosan bino ichidagi tarmoqni hosil qilishda foydalaniladi

O’lcha m
mm m varaq Hujjat: Imzo
Sana varaq
NDK va TU 60711400 . 41sD-22 TJA Kurs ishi4 . HISOBIY QISM
4.1 Ethernet va FastEthernet asosidagi kompyuter tarmog'i va uning
samaradorligini hisoblash tartibi
Birinchi m а h а lliy t а rm о ql а r p а yd о bo‘lg а n v а qtd а n b е ri yuzl а b turli х il
t а rm о q t ех n о l о giyal а ri yar а tildi, l е kin k е ng miqyosd а t а nilib, t а rq а lg а n t а rm о ql а r
bir n е ch а gin а хо l о s. T а niqli firm а l а r bu t а rm о ql а rni q о ‘ll а b-quvv а tl а shl а rig а v а
yuq о ri d а r а j а d а ul а rni ish f ао liyatini t а shkiliy t о m о nl а rini st а nd а rtl а shg а nig а nim а
s а b а b bo‘ldi. Bu t а rm о q qurilm а v а uskun а l а rini ko‘p ishl а b chiq а rilishi v а
ul а rning n а r х i p а stligi, b о shq а t а rm о ql а rg а q а r а g а nd а ustunligini t а ’minl а di.
D а sturiy t а ’min о t v о sit а l а rini ishl а b chiq а ruvchil а r h а m а lb а tt а k е ng t а rq а lg а n
qurilm а v а v о sit а l а rg а mo‘lj а ll а ng а n m ах sul о tl а rini ishl а b chiq а r а dil а r. Shuning
uchun st а nd а rt t а rm о qni t а nl а g а n f о yd а l а nuvchi qurilm а v а d а sturl а rni bir-biri
bil а n m о s tushishig а to‘liq k а f о l а t v а ish о nchg а eg а bo‘l а di.
H о zirgi v а qtd а f о yd а l а nil а dig а n t а rm о q turl а rini k а m а ytirish t е nd е ntsiyasi
kuch а ym о qd а . S а b а bl а rid а n bitt а si shund а n ib о r а tki, m а h а lliy t а rm о ql а rd а
ах b о r о t uz а tish t е zligini 100 v а h а tt о 1000 Mbit/s g а y е tk а zish uchun eng yangi
t ех n о l о giyal а rni ishl а tish v а jiddiy, ko‘p m а bl а g‘ t а l а b qil а dig а n ilmiy-t а dqiq о t
ishl а rini а m а lg а о shirish k е r а k. T а biyki bund а y ishl а rni f а q а t k а tt а firm а l а r а m а lg а
о shir а о l а dil а r v а ul а r o‘zi ishl а b chiq а r а dig а n st а nd а rt t а rm о ql а rni q о ‘ll а b-
quvv а tl а ydil а r. Shuningd е k ko‘pchilik f о yd а l а nuvchil а rd а q а ysidir t а rm о ql а r
o‘rn а tilg а n v а bu qurilm а l а rni bird а nig а , b а t а m о m b о shq а t а rm о q qurilm а l а rig а
а lm а shtirishni h ох l а m а ydil а r. Shuning uchun yaqin k е l а j а kd а butkul yangi
st а nd а rtl а r q а bul qilinishi kutilm а ydi а lb а td а . B о z о rd а st а nd а rt l о k а l t а rm о ql а rning
turli t о p о l о giyali, turli ko‘rs а tgichlil а ri jud а ko‘p, f о yd а l а nuvchig а t а nl а sh
imk о niyati k е ng miqyosd а m а vjud. L е kin u yoki bu t а rm о qni t а nl а sh mu а mm о si
b а ribir q о lg а n. D а sturiy v о sit а l а rni o‘zg а rtirishg а q а r а g а nd а (ul а rni а lm а shtirish
jud а о s о n) t а nl а ng а n qurilm а l а r ko‘p yil х izm а t qilishi k е r а k, chunki ul а rni
а lm а shtirish n а f а q а t ko‘p m а bl а g‘ t а l а b qilishd а n t а shq а ri, k а b е ll а r yotqizilish v а
k о mpyut е rl а rni o‘zg а rtirish, n а tij а d а butun t а rm о q tizimini o‘zg а rtirishg а to‘g‘ri
k е lishi mumkin. Shuning uchun tаrmоq qurilmаsini tаnlаshdа yo‘l quyilgаn

O’lcha m
mm m varaq Hujjat: Imzo
Sana varaq
NDK va TU 60711400 . 41sD-22 TJA Kurs ishiхаtоlik, dаsturiy tаminоtni tаnlаshdа yo‘l qo‘yilgаn хаtоlikgа nisbаtаn аnchа
qimmаtgа tushаdi.Biz bu bоbdа b’zi bir stаndаrt tаrmоqlаrni ko‘rib o‘tаmiz, bu
o‘quvchini tаrmоq tаnlаshigа аnchа yordаm bеrаdi dеgаn umiddаmiz. Stаndаrt
tаrmоqlаr o‘rtаsidа eng ko‘p tаrqаlgаn tаrmоq bu Ethernet tаrmоg‘idir. U birinchi
bo‘lib 1972 yildа Xerox firmаsi tоmоnidаn yarаtilib, ishlаb chiqаrilа bоshlаndi.
Tаrmоq lоyiхаsi аnchа muvоfаqiyatli bo‘lgаnligi uchun 1980 yili uni kаttа
firmаlаrdаn DEC vа Intel qо‘llаdilаr (Ethernet tаrmоg‘ini birgаlikdа qо‘llаgаn
firmаlаrni bоsh hаriflаri bilаn DIX dеb yuritilа bоshlаndi). Bu uchtа firmаning
hаrаkаti vа qо‘llаshi nаtijаsidа 1985 yili Ethernet hаlqаrо stаndаrti bo‘lib qоldi, uni
kаttа hаlqаrо stаndаrtlаr tаshkilоtlаri stаndаrt sifаtidа qаbul qilаdilаr: 802 IEEE
qо‘mitаsi (Institute of Electrical and Electronic Engineers) vа ECMA (European
Computer Manufactures Association). Bu stаndаrt IEEE 802.03 nоmini оldi
(inglizchа «eight oh two dot three») IEEE 802.03 stаndаrtining аsоsiy
ko‘rsаtgichlаri quyidаgilаr: Tоpоlоgyasi – shinа; uzаtish muхiti – kоаksiаl
kаbеl; uzаtish tеzligi – 10 Mbit/s; mаksimаl uzunligi – 5 km; аbоnеntlаrning
mаksimаl sоni – 1024 tаgаchаn; tаrmоq qismining uzunligi – 500 m; tаrmоqning
bir qismidаgi mаksimаl аbоnеntlаr soni – 100 tаgаchа; tаrmоqgа egа bo‘lish usuli
CSMA/CD, uzаtish mоdulyatsiyasiz (mоnоkаnаl). Jiddiy qаrаlgаndа IEEE 802.03
vа Ethernet оrаsidа оz fаrq mаvjud, lеkin ulаr hаqidа оdаtdа eslаnmydi.
Ethernet hоzir dunyodа eng tаnilgаn tаrmоq vа shubhа yо‘q аlbаttа u yaqin
kеlаjаkdа hаm shundy bo‘lib qоlаdi. Bundy bo‘lishigа аsоsiy sаbаb, uning
yarаtilishidаn bоshlаb hаmmа ko‘rsаtgichlаri, tаrmоq prоtоkоli hаmmа uchun
оchiq bo‘lgаnligi, shundy bo‘lgаnligi uchun dunyodаgi judа ko‘p ishlаb
chiqаruvchilаr Ethernet qurilmа vа uskunаlаrini ishlаb chiqаrа bоshlаdilаr. Ulаr
o‘zаrо bir-birigа to‘liq mоslаngаn rаvishdа ishlаb chiqilаdi аlbаttа.
Dаstlаbki Ethernet tаrmоqlаridа 50 Оmli ikki turdаgi (yug‘оn vа ingichkа)
kоаksiаl kаbеllаr ishlаtilаr edi. Lеkin kеyingi vаqtlаrdа (1990 yil bоshlаridаn)
Ethernet tаrmоg‘ining аlоqа kаnаli uchun o‘rаlgаn juftlik kаbеllаridаn
fоydаlаnilgаn vеrsiyalаri kеng tаrqаldi. Shuningdеk оptik tоlаli kаbеllаr

O’lcha m
mm m varaq Hujjat: Imzo
Sana varaq
NDK va TU 60711400 . 41sD-22 TJA Kurs ishiishlаtilаdigаn stаndаrt hаm qаbul qilindi vа stаndаrtlаrgа tеgishli o‘zgаrtirishlаr
kiritildi.
1995 yili Ethernet tаrmоg‘ining tеz ishlоvchi vеrsiyasigа stаndаrt qаbul
qilindi, u 100 Mbit/s tеzlikdа ishlydi (Fast Ethernet dеb nоm bеrildi, IEEE 802.03
u stаndаrti), аlоqа muхitidа fgаn juftlik yoki оptik tоlа ishlаtilаdi. 1000 Mbit/s
tеzlikdа ishlydigаn vеrsiyasi hаm ishlаb chiqаrilа bоshlаndi (Gigabit Ethernet,
IEEE 802.03 z stаndаrti). Stаndаrt bo‘yichа «shinа» tоpоlоgiyasidаn tаshqаri
shuningdеk «pаssiv yulduz» vа «pаssiv dаrахt» tоpоlоgiyali tаrmоqlаr hаm
qо‘llаnilаdi. Bu tаqdirdа tаrmоqning turli qisimlаrini o‘zаrо ulаsh uchun rеpitеr vа
pаssiv kоntsеntrаtоrlаrdаn fоydаlаnish ko‘zdа tutilаdi (7–rаsm). Tаrmоqning bir
qismi (sеgmеnt) bo‘lib shuningdеk bittа аbоnеnt hаm sеgmеnt bo‘lishi mumkin.
Kоаksiаl kаbеllаr shinа sеgmеntlаrigа ishlаtilаdi, to’qilgаn juftlik vа оptik tоlаli
kаbеllаr esа pаssiv yulduz nurlаri uchun ishlаtilаdi (bittаli аbоnеntlаrni
kоnsеntrаtоrgа ulаsh uchun). Аsоsiysi hоsil qilingаn tоpоlоgiyadа yopiq yo‘llаr
(pеtlya) bo‘lmаsligi kеrаk. Nаtijаdа jismоniy shinа hоsil bo‘lаdi, chunki signаl
ulаrning hаr biridаn turli tоmоnlаrgа tаrqаlib yanа shu jоygа qytib kеlmydi
(hаlqаdаgi kаbi). Butun tаrmоq kаbеlining mаksimаl uzunligi nаzаriy jiхаtdаn 6,5
km gа еtishi mumkin, lеkin аmаldа esа 2,5 km dаn оshmydi.
Bu hоldа signаlning bittа qiymаti nоlgа, bоshqаsi mаnfiy qiymаtgа egа, ya’ni
signаlni dоimiy tаshkil qiluvchi qiymаti nоlgа tеng emаs. Gаlvаnik аjrаtish
аdаptеr, rеpitеr vа kоntsеntrаtоr qurilmаlri yordаmidа аmаlgа оshirilаdi.
Tаrmоqning uzаtish vа qаbul qilish qurilmаlаri bоshqа qurilmаlаrdаn gаlvаnik
аjrаlishi trаnsfоrmаtоr оrqаli vа аlоhidа elеktr mаnbаi yordаmidа аmаlgа
оshirilgаn, tаrmоq bilаn kаbеl to‘g‘ri ulаngаn. Ethernet tаrmоg‘igа ахbоrоt uzаtish
uchun egа bo‘lish аbоnеntlаrgа to‘liq tеnglik huquqini bеruvchi CSMA/CD
tаsоdifiy usul yordаmidа аmаlgа оshirilаdi.

O’lcha m
mm m varaq Hujjat: Imzo
Sana varaq
NDK va TU 60711400 . 41sD-22 TJA Kurs ishi4.1.1-rаsm. Ethernet tаrmоq tоpоlоgiyasi
Fast Ethernet tаrmоg‘idа jismоniy «shinа» tоpоlоgiyasidаn fоydаlаnish
ko‘zdа tutilmаgаn, fаqаt «pаssiv yulduz» yoki «pаssiv dаrахt» tоpоlоgiyasi
ishlаtilаdi. Shuningdеk Fast Ethernet tаrmоg‘idа tаrmоq uzunligigа qаttiq tаlаblаr
vа chеgаrа qo‘yilgаn. Pаkеt fоrmаtini sаqlаb qоlib, tаrmоq tеzligini 10 bаrаvаr
оshirilgаnligi tufyli tаrmоqning minimаl uzunligi 10 bаrаvаr kаmyadi (Ethernet
dаgi 51,2 mks o‘rnigа 5,12 mks). Signаlni tаrmоqdаn o‘tishining ikki хissаlik vаqt
kаttаligi esа 10 mаrоtаbа kаmyadi. Ethernet tаrmоg‘idаn ахbоrоt uzаtish uchun
stаndаrt kоd Mаnchеstеr – II ishlаtilаdi.
Tаrmоqdа 8 – rаsmdа ko‘rsаtilgаndеk o‘zgаruvchаn uzunlikkа egа bo‘luvchi
strukturаli pаkеt ishlаtilаdi.
4.1.2.-rаsm. Ethernet tаrmоq pаkеtining tuzulishi (rаqаmlаr bytlаr sоnini
ko‘rsаtаdi).

O’lcha m
mm m varaq Hujjat: Imzo
Sana varaq
NDK va TU 60711400 . 41sD-22 TJA Kurs ishiEthernet kаdr uznligi (ya’ni priаmbulаsiz pаkеt) 512 bitli оrаliqdаn kаm
bo‘lmаsligi kеrаk, yoki 51,2 mks (хuddi shu kаttаlik signаlni tаrmоqdаn bоrib
kеlish vаqtigа tеngdir). Mаnzillаshning shахsiy, guruhli vа kеng tаrqаtish usullаri
ko‘zdа tutilgаn. Ethernet pаkеti quyidаgi mydоnlаrni o‘z ichigа оlgаn:
8 bitni priаmbulа tаshkil qilаdi, ulаrdаn birinchi еttitаsini 1010101 kоdi
tаshkil qilаdi, охirgi sаkkizinchisini 10101011 kоdi tаshkil qilаdi. IEEE 802.03
stаndаrtidа bu охirgi byt kаdr bоshlаnish bеlgisi dеb yurutilаdi (SFD – Start of
Frame Delimiter) vа pаkеtni аlоhidа mydоnini tаshkil qilаdi.
Qаbul qiluvchi mаnzili vа jo‘nаtuvchi mаnzili 6 bytdаn tаshkil tоpgаn bo‘lib
3.2 bоbdа yozilgаn stаndаrt ko‘rinishdа bo‘lаdi. Bu mаnzil mydоnlаri аbоnеnt
qurilmаsi tоmоnidаn ishlаv bеrilаdi. Bоshqаrish mydоnidа (L/T-Length/Type)
ахbоrоt mydоnining uzunligi hаqidаgi m’lumоt jоylаshtirilаdi. U yanа
fоydаlаnyotgаn prоtоkоl turini bеlgilаshi mumkin. Аgаrdа bu mydоn qiymаti
1500 dаn kаm bo‘lsа u hоldа ахbоrоtlаr mydоnining uzunligini ko‘rsаtаdi.
Аgаrdа 1500 dаn kаttа bo‘lsа u hоldа kаdr turini ko‘rsаtаdi. Bоshqаrish mydоni
dаstur tоmоnidаn ishlоv bеrilаdi. Ахbоrоtlаr mydоnigа 46 bytdаn 1500
bytgаchа ахbоrоt kirishi mumkin. Аgаrdа pаkеtdа 46 bytdаn kаm ахbоrоt
bo‘lsа, ахbоrоtlаr mydоnining qоlgаn qismini to‘ldiruvchi bytlаr egаllydi. IEEE
802.3 stаndаrtigа ko‘rа pаkеt tаrkibidа mахsus to‘ldiruvchi mydоn аjrаtilgаn (pad
data), аgаrdа ахbоrоt 46 bytdаn uzun bo‘lsа to‘ldiruvchi mydоn 0 uzunlikkа egа
bo‘lаdi. Nаzоrаt bitlаr yig‘indisining mydоni (FCS – Frame Chech Segvence)
pаkеtning 32 rаzryadli dаvriy nаzоrаt yigindisidаn ibоrаt (CRC) vа u pаkеtning
to‘g‘ri uzаtilgаnligini аniqlаsh uchun ishlаtilаdi. Shundy qilib, kаdrning minimаl
uzunligi 64 bytni (512 bit) tаshkil qilаdi (priаmbulаsiz pаkеt). Аynаn shu kаttаlik
tаrmоqdаn signаl tаrqаlishini ikki хissа ushlаnish mаksimаl qiymаtini 512 bit
оrаlig‘idа аniqlаb bеrаdi (Ethernet uchun 51,2mks, Fast Ethernet uchun 5,12mks).
Turli tаrmоq qurilmаlаridаn pаkеtning o‘tishi nаtijаsidа priаmbulа kаmyishi
mumkinligini stаndаrt nаzаrdа tutаdi vа shuning uchun uni хisоbgа оlinmydi.
Kаdrning mаksimаl uzunligi 1518 byt (12144 bit, ya’ni 1214,4 mks Ethernet

O’lcha m
mm m varaq Hujjat: Imzo
Sana varaq
NDK va TU 60711400 . 41sD-22 TJA Kurs ishiuchun, Fast Ethernet uchun esа 121,44 mks). Bu kаttаlik muhim bo‘lib, uni tаrmоq
qurilmаlаrining bufеr хоtirа qurilmаlаrining sig‘imini хisоblаsh uchun vа
tаrmоqning umumiy yuklаmаsini bахоlаshdа fоydаlаnilаdi. 10 Mbit /s tеzlikdа
ishlоvchi Ethernet tаrmоg‘i uchun stаndаrt to‘rttа ахbоrоt uzаtish muхitini аniqlаb
bеrgаn:
10 BASE 5 (qаlin kоаksiаl kаbеl);
10 BASE 2 (ingichkа kоаksiаl kаbеl);
10 BASE-T (о‘rаlgаn juftlik);
10 BASE-FL (оptik tоlаli kаbеl);
Uzаtish muхitini rusumlаsh 3 elеmеntdаn tаshkil tоpgаn bo‘lib: «10»
rаqаmi, 10 Mbit/s uzаtish tеzligini bildirаdi, BASE so‘zi yuqоri chаstоtаli signаlni
mоdulyatsiya qilmаsdаn uzаtishni bildirаdi, охirgi elеmеnt tаrmоq qismini
(sеgmеntini) ruхsаt etilgаn uzunligini аnglаtаdi: «5» -500 mеtrni, «2» - 200 mеtrni
(аniqrоgi, 185 mеtrni) yoki аlоqа yo‘lining turini: «T» – о‘rаlgаn juftlik (twisted
pair, vitya pаrа), «F» – оptik tоlаli kаbеl (fiber optic, оptоvоlоkоpniy kаbеl).
Хuddi shuningdеk 100 Mbit/s tеzlik bilаn ishlоvchi Fast Ethernet uchun hаm
stаndаrt uch turdаgi uzаtish muхitini bеlgilаb bеrgаn:
100 BASE – T4 (to‘rttаli о‘rаlgаn juftlik);
100 BASE – Tx (ikkitаli о‘rаlgаn juftlik);
100 BASE – Fx (оptik tоlаli kаbеl).
Bu еrdа «100» sоni uzаtish tеzligini bildirаdi (100 Mbit/s), «T» - hаrfi
о‘rаlgаn juftlik ekаnini ko‘rsаtаdi, «F» - hаrfi оptik tоlаli kаbеl ekаnini аnglаtаdi.
100BASE–Tx vа 100BASE–Fx rusumidаgi kаbеllаrni birlаshtirib 100BASE–Х
nоm bilаn yuritilаdi, 100BASE-TХ lаrni esа 100BASE–T dеb bеlgilаnаdi.
Bu yеrdа biz ytib o‘tishimiz kеrаkki Ethernet tаrmоg‘i оptimаl аlgоritmi bilаn
hаm, yuqоri ko‘rsаtkichlаri bilаn hаm bоshqа stаndаrt tаrmоq ko‘rsаtkichlаridаn

O’lcha m
mm m varaq Hujjat: Imzo
Sana varaq
NDK va TU 60711400 . 41sD-22 TJA Kurs ishiаjrаlib turmydi. Lеkin yuqоri stаndаrtlаshtirilgаnlik dаrаjаsi bilаn, tехnik
vоsitаlаrini judа ko‘p miqdоrdа ishlаb chiqаrilishi bilаn, ishlаb chiqаruvchilаr
tоmоnidаn kuchli qullаnishi shаrоfаti tufyli bоshkа stаndаrt tаrmоqlаrdаn
Ethernet tаrmоg‘i kеskin аjrаlib turаdi vа shuning uchun hаm hаr qаndy bоshqа
tаrmоq tехnоlоgiyasini ynаn Ethernet tаrmоg‘i bilаn sоlishtirilаdi.
2-jadval Ethernet tarmog'ining fizik qatlami spesifikatsiy asining parametrlari
Parametrlar 10Base-5 10Base-
2 10 Вазе -
Т 10Base - F
Maksimal segment uzunligi,
m 500 185 100 2000
Tarmoq tugunlari orasidagi
maksimal masofa (takroriy
qurilmalar yordamida), m 2500 925 500 2500 (10BaseFB
uchun 2740)
Segmentdagi maksimal
stantsiyalar soni 100 30 1024 1024
Har qanday tarmoqda
stantsiya orasidagi
repeterlarning maksimal soni 4 4 4 4(10BaseFB
uchun 5 )
Jadval-3 PDV (umumiy qiymati barcha baza o’zgaruvchi orta qoluvchi segmentlar
soni) ni hisoblash uchun jadval
Segment
turi Chap baza
segmentini
hisoblash Oraliq baza
segmentini
hisoblash O’ng baza
segmentini
hisoblash 1m
kadrlarni
ushlanish
vaqti Segmentning
maksimal
uzunligi
10Base-5 11.8 46.5 169.5 0.0866 500
10Base-2 11.8 46.5 169.5 0.1026 185
10Base-T 15.3 42.0 165.0 0.113 100
10Base-FB - 24.0 - 0.1 2000
10Base-FL 12.3 33.5 156.5 0.1 2000
FOIRL 7.8 29 152.0 0.1 1000
AUI(>2m) 0 0 0 0.1026 48+2
PVV (Kadrlar orasidagi intervallar soni) ni hisoblash uchun

O’lcha m
mm m varaq Hujjat: Imzo
Sana varaq
NDK va TU 60711400 . 41sD-22 TJA Kurs ishiSegment turi Oldingi
segment Oraliq
segment
10Base-5 или 10Base-2 16 11
10Base-FB - 2
10Base-FL 10.5 8
10Base-T-- 10.5 8
Ko’pincha segmentining uzunligi, shuningdek, takrorlagichning soni va
tarmoqning umumiy uzunligi va ularning bilan bog'liq cheklovlarni tekshirish kerak
bo’ladi. "5-4-3" qoidasi (5 ta segmentgacha ulanishda 4 tadan ortiq takrorlash
qurilmasi, faqatgina 3tagacha tarmoq tugunlarni ulash mumkin), qolgan
(bog'lanishlar segmentlari) uzaytiruvchi kabellar sifatida ishlatiladi). Koaksiyal va
"4ta Hub" standarti optik tolali va eshilgan juftlik kabellaridan tashkil topgan
tarmoqlar uchun malumotlar uzatishda foydalanish tavsiya etilmaydi.
Turli xil jismoniy tabaqalardan iborat bo'lgan chekka tarmoqlari to'g'ri ishlashi
uchun, uchta asosiy shart bajarilishi kerak:
- Tarmoqdagi stantsiyalar soni 1024dan oshmasligi (koaksiyal segmentlar
uchun cheklovlarni hisobga olgan holda).
- Tarmoqning ikkita eng uzoq stansiyalari orasidagi signalni tarqatishning ikki
marta kechikishi (Path kechiktirish qiymati, PDV) 575 bitlik oraliqlardan
oshmaydi.
- Kadrlar orasidagi masofa 49 sekunddan ortiq intervalgacha ko'paytiriladi.
(Ramkalarni yuborish vaqtida stantsiya 96 bitli intervalgacha dastlabki interfeysni
ta'minlaydi).

O’lcha m
mm m varaq Hujjat: Imzo
Sana varaq
NDK va TU 60711400 . 41sD-22 TJA Kurs ishi19 -Variant.
Segment 1 10Base-5 7 0 0
Segment 2 10Base-2 1 30
Segment 3 10Base- T 10 0
Segment 4 10Base-FB 3 50
Segment 5 10Base-FL 240
Segment 6 FOIRL 10 00
Segment 7 10Base-5 500
Segment 8 10Base-2 4 0 0
Segment 9 10Base- T 30 0
1 2 3 4
4.1.3 -rasm. Har xil fizik standartlardan va segmentlardan iborat bo’lgan
Ethernet
tarmog’iga misol.
Hisoblash: PDV hisoblashda har bir simni kesilish joyidan segmentni jadval
asosida kechikishlarni hisoblashdan iborat, (berilgan jadval asosida signallarning
kechikishi 1m kabel segment uzunligi bilan ko'paytiriladi), shundan keyin bu
kechikishlar chap, o’ng va oraliq segmentlarni yig’indisini topish kerak.

O’lcha m
mm m varaq Hujjat: Imzo
Sana varaq
NDK va TU 60711400 . 41sD-22 TJA Kurs ishi1-va 2- tarmoq o’rtasidagi PDV qiymatini hisoblash.
1.PDV ni qiymatini hisoblaymiz:
Chap baza segment 3:
15.3 +100∙0,113= 26.6
Oraliq segment 2:
46,5 + 130∙0.1026 = 59.8
Oraliq segment 1:
46.5+ 700∙0,0866 = 107.12
Oraliq segment 4:
24 + 350∙0,1 = 59
Oraliq segment 5:
33.5 + 240∙0,1 = 57.5
O’ng baza segment 6:
152 + 1000∙0,1 = 252
1-va 2-tarmoq komponentlarining PDV qiymati 562.02 ga teng bo’ldi. PDV
qiymati 575 maksimal ruxsat etilgan qiymatdan kamroq bo'lgani uchun bu tarmoq
ikkita signalning qaytish vaqtining mezoni talabiga javob beradi.
2.PVV qiymatini hisoblaymiz:
3-Chap segment, 10Base-T: 10,5 bt ga qisqaradi.
2-Oraliq segment, 10Base-2: 11 bt ga qisqaradi.
1-Oraliq segment, 10Base-5: 11 bt ga qisqaradi.
4-Oraliq segment, 10Base- FB: 2 bt ga qisqaradi.
5-Oraliq segment, 10Base- FL: 8 bt ga qisqaradi.

1-va 2-tarmoq PVV o’lchamlarni hisoblash natijasida jami qiymati 42,5 ga teng
bo’ladi, bu esa 49bit oraliqdagi chegara qiymatidan kamroq ya’ni qo’yilgan
talablarga javob beradi.

O’lcha m
mm m varaq Hujjat: Imzo
Sana varaq
NDK va TU 60711400 . 41sD-22 TJA Kurs ishi1-va 3- tarmoq o’rtasidagi PDV qiymatini hisoblash.
2.PDV ni qiymatini hisoblaymiz:
Chap baza segment 3:
15.3 +100∙0,113= 26.6
Oraliq segment 2:
46,5 + 130∙0.1026 = 59.8
Oraliq segment 1:
46.5+ 700∙0,0866 = 107.12
Oraliq segment 7:
46.5 + 500∙0,0866 = 89.8
Oraliq segment 8:
46.5 + 400∙0,1026 = 87.54
O’ng baza segment 9:
165 + 300∙0,113 = 198.9
1-va 3-tarmoq komponentlarining PDV qiymati 569.76 ga teng. PDV qiymati
575 maksimal ruxsat etilgan qiymatdan kam bo'lgani uchun bu tarmoq ikkita
signalning qaytishi vaqtining mezoni talabiga javob beradi.
2.PVV qiymatini hisoblaymiz:
3-Chap segment, 10Base-T: 10,5 bt ga qisqaradi.
2-oraliq segment, 10Base-2: 11 bt ga qisqaradi.
1-oraliq segment, 10Base-5: 11 bt ga qisqaradi.
7-oraliq segment, 10Base-5: 11 bt ga qisqaradi.
8-oraliq segment, 10Base-2: 11 bt ga qisqaradi.
1-va 3-tarmoq PVV o’lchamlarni hisoblash natijasida jami qiymati 54,5
ga teng bo’ladi, bu esa 49 bit oraliqdagi chegara qiymatidan ko’proq ya’ni
qo’yilgan talablarga javob bermaydi.

O’lcha m
mm m varaq Hujjat: Imzo
Sana varaq
NDK va TU 60711400 . 41sD-22 TJA Kurs ishi2-va 3- tarmoq o’rtasidagi PDV qiymatini hisoblash.
4.PDV ni qiymatini hisoblaymiz:
Chap baza segment 6:
7.8 + 1000∙0,1 = 107.8
Oraliq segment 5:
33.5 + 240∙0,1 = 57.5
Oraliq segment 4:
24 + 350∙0,1 = 59
Oraliq segment 7:
46.5 + 500∙0,0866 = 89.8
Oraliq segment 8:
46.5 + 400∙0,1026 = 87.54
O’ng baza segment 9:
165 + 300∙0,113 = 198.9
2-va 3-tarmoq komponentlarining PDV qiymati 600.54 ga teng bo’ldi. PDV
qiymati 575 maksimal ruxsat etilgan qiymatdan ko’p bo'lgani uchun bu tarmoq
ikkita signalning qaytishi vaqtining mezoni talabiga javob bermaydi.
2.PVV qiymatini hisoblaymiz:
6-Chap segment, FOIRL: - bt ga qisqaradi.
5- oraliq segment, 10Base- FL: 8 bt ga qisqaradi.
4-oraliq segment, 10Base- FB: 2 bt ga qisqaradi.
7-oraliq segment, 10Base-5: 11 bt ga qisqaradi.
8-oraliq segment, 10Base-2: 11 bt ga qisqaradi.
2-va 3-tarmoq PVV o’lchamlarni hisoblash natijasida jami qiymati 32 ga
teng bo’ladi, bu esa 49 bit oraliqdagi chegara qiymatidan kamroq ya’ni qo’yilgan
talablarga javob beradi.

O’lcha m
mm m varaq Hujjat: Imzo
Sana varaq
NDK va TU 60711400 . 41sD-22 TJA Kurs ishiXulosa
Barcha komponentlarning PDV qiymati 575 maksimal ruxsat etilgan
qiymatdan kamroq bo'lgani uchun bu tarmoq ikkita signalning qaytishi vaqtining
mezoni bo’yicha 1-2 va 1-3 -tarmoq komponentlarining PDV qiymati talabiga
javob beradi. Biroq 2-3 tarmoq komponentlarining PDV qiymati yuqori
chiqganligi sababli talabiga javob bermaydi
1-va 2-tarmoq komponentlarining PDV qiymati 562.02 ga teng.
1-va 3-tarmoq komponentlarining PDV qiymati 569.76 ga teng.
2-va 3-tarmoq komponentlarining PDV qiymati 600.54 ga teng.
PVV qiymatini bo’yicha xulosa
1-va 2-tarmoq PVV o’lchamlarni jami qiymati 42,5 ga teng bo’ladi.
1-va 3-tarmoq PVV o’lchamlarni jami qiymati 54,5 ga teng bo’ladi.
2-va 3-tarmoq PVV o’lchamlarni jami qiymati 32 ga teng bo’ladi.
Barcha PVV o’lchamlarni hisoblash natijasida jami qiymati 49-bit oraliqdagi
chegara qiymatidan kamroq ya’ni qo’yilgan talablarga javob beradi.
Kurs ishimni bajarish davomida PDV va PVV o’lchamlarni hisob kitob qilib
chiqdim va hamma hisob ishlarim ba’zilari talablarga javob berdi.
Foydalanilgan adabiyotlar:
1. O.T.Kenjaboev, R.X.Ayupov, B.S.Sultonov, A.O.Ro‘ziev, A.X.Abdullaev
Informatika va axborot texnologiyalari fanidan ma’ruza matnlari to`plami. -
Toshkent:TMI,2009.
2. “Informatika va axborot tehnologiyalari” fanidan tajriba ishlari to’plami.

O’lcha m
mm m varaq Hujjat: Imzo
Sana varaq
NDK va TU 60711400 . 41sD-22 TJA Kurs ishi3. Abduqodirov. “Axborot texnologiyalari” Toshkent O`qituvchi, 2001 yil.
4. M. R. Musayeva, M. A. Zoidova, F. S. Islamova “Informatika” fanidan amaliy
mashg`ulotlar uchun uslubiy qo`llanma, Toshkent 2008 yil, TAQI.
5. S. Simonovich, G. Evseev, A. Alekseev “Umumiy informatika” Moskva:
ASTpress,2003-yil.
6. I. G. Lesnichnaya, I.V. Missing, Yu. D. Romanov, V. I. Shestakov “Informatika
va ma’lumotlar texnologiyalari” 2-e izdaniya. Moskva: Eksmo, 2007-yil
7. Internet saytlari www.ziyo.uz , www.kitob.uz.

Mundarija

Kirish…………………………………………………………………...…………

1.1 Kurs ishining tarkibi va hajmi…………………………………………..…..

1.2. Kurs ishini rasmiylashtirish talablari…………………………………........

1.3. Kurs ishining strukturaviy rasmiylashtirish……………………………..…

2. CAN va ARCNet tarmoqlari

2.1.Lokal tarmoqning paydo bo’lishi....................................................................

2.2 Tarmoq servisi ..............................................................................................

2.3 Kompyuterning tashqi qurilmalar .................................................................

3. IP tarmog`ini maska yordamida strukturalarga ajratish

3.1. IP maska.........................................................................................................

3.2. P-manzil sinflari va pastki tarmoq maskalari...............................................

3.3. Tarmoq servisi .............................................................................................

4. Hisobiy qism

4.1 Ethernet va FastEthernet asosidagi kompyuter tarmog'i va uning samaradorligini hisoblash tartibi..........................................................................

Ilova A…………………………………………………………………………….

Xulosa………………………………………………………………………..……

Foydalanilgan adabiyotlar………………………………………………..……..

Sotib olish

Dokument ma'lumotlari

Sotuvchi

CAN va ARCNet tarmoqlari. IP tarmog`ini maska yordamida strukturalarga ajratish

O'xshash dokumentlar