Dokument ma'lumotlari

Narxi 19900UZS
Hajmi 11.4MB
Xaridlar 0
Yuklab olingan sana 09 Dekabr 2024
Kengaytma docx
Bo'lim Kurs ishlari
Fan Pedagogika

Sotuvchi

Bahrom

Ro'yxatga olish sanasi 05 Dekabr 2024

256 Sotish

Chizma bajarishda o’quvchilar yo’l qo’yadigan tipik xatolar

Sotib olish
O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY VA O‘RTA MAXSUS TA’LIM VAZIRLIGI AJINIYOZ NOMIDAGI NUKUS DAVLAT PEDAGOGIKA INSTITUTI “TASVIRIY SAN'AT VA TEXNOLOGIK TALIM” FAKULTETI “TASVIRIY SANAT VA MUHANDISLIK GRAFIKASI” KAFEDRASI Tasviriy sanat va muxandislik grafikasi ta’lim yo’nalishi Chizmachilik fanini o’qitish metodikasi fanidan. Chizma bajarishda o’quvchilar yo’l qo’yadigan tipik xatolar Mavzusida KURS ISHI Bajardi: Tirkashboyeva.M Qabul qildi: Abdreymov.D NUKUS - 2025 MUNDARIJA I. KIRISH………………………………………………………………...........3 I BOB. Chizmalarni bajarishga oid umumiy qoidalar I.1. Chizma bichim (format)lari . …………………….………………..…….5 I.2. Chizma chiziqlari ……………………………………………….……...8 I.3. Chizma yozuvlari (shriftlar) ……………………………………..…….11 I.4. Chizmachilik asboblaridan foydalanib turli yasashlarni bajarish ….….15 I.5. Aylanani o’zaro teng bo’laklarga bo’lish , va muntazam ko’pburchak yasash……………………………………………………..…………...22 II. XULOSA………………………………………………………………….. 25 III. FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO’YXATI…………………... 26 KIRISH Hozirgi zamon chizmalarini chizmachilik qoidalarini bilgan va chizmalarni bajarishda qabul qilgan shrtliklardan xabardor bo`lgan kishilargina to`la tushinishlari mumkin. Jaxonda ishlab chiqariladigan barcha sanoat mahsulotlari, shuningdek O`zbekiston poytaxtida yani Toshkentdagi aviyasozlik zavodida ishlab chiqarilayotgan IL-86 rusumli samolyotlar, Toshkent traktor zavodidan chiqayotgan paxta terish mashinalari, Asakadagi avtomabil zavodidan chiqarilayotgan ―Damas, ―Nexsiya, ―Matiz, va boshqa rusumli hozirgi zamon avtomabillari faqat chizmalar asosida yaratiladi. O’zb е kiston R е spublikasi Pr е zid е nti Islom Karimov shaxsning ma’naviy sifatlariga, ularni tarbiyalash ijtimoiy va insonparvarlik ahamiyatiga alohida e’tibor b е rib: “Biron–bir jamiyat ma„naviy imkoniyatlarini, odamlar ongida ma„naviy va axloqiy qadriyatlarni rivojlantirmay hamda mustahkamlamay turib o„z istiqbolini tasavvur eta olmaydi”1 – d е b alohida ta’kidlaydi. Hozirgi kunda har qanday sohada ayniqsa mashinasozlik, texnikada yoki bo’lmasa kundalik hayotda ishlatadigan barcha buyumlarimiz chizmalar asosida yaraladi. Jahonda ishlab chiqariladigan barcha texnika va mashina faqat chizmalar asosida yaraladi.Chizma bu muxandisning g’oya va fikrlarini ifodalovchi hujjat hisoblanadi. Chizma chizish murakkab jarayon hisoblanadi, chizuvchidan sabr toqat va qunt bilan ishlashni talab qiladi. Chizmaning sifati chizuvchining qo‘l sezgisiga bog‘liq bo‘!adi. Chizmalarni toza va chiroyli qilib chizishda, asosan, qo‘l sezgisi kata ahamiyatga ega. Chiziladigan bir hil turdagi chiziqlar bir hil yo‘g‘onlikda, bir tekis qilib chizilishi lozim. Insonda qo'I sezgisi yaxshi rivojlangan bo‘lsa, qo’liga olgan qalamni qog‘oz ustida mahorat bilan yurgiza oladi. Insonning qo‘l sezgisini tekshirish uchun qalam uchi ingichka qilib chiqariladi (uchlanadi) va chizg'ich yordamida bir nechta chiziq chizish mashq qilinadi. Shunda chizilgan chiziqlarning ko'pchiligi bir xil chiqsa, uning qo‘l sezgisi yaxshi rivojlangan hisoblanadi. Ba'zi odamlarning qo‘l sezgisi nisbatan 3 rivojlanmagan bo‘ladi. Ular qalamning uchi ingichka yoki yo‘g ‘onroq uchlangandan qat'iy nazar, qalamni bir xilda bosib chizishadi. Shunda ingichka uchli qalam uchi sinib ketadi, bu yerda, ingichka uchli qalamni ohistalik bilan bosib chizish lozimligiga ahamiyat berilmaydi. Muntazam ravishda ingichka uchli qalam bilan chizishni mashq qilib turish orqali qo‘l harakati sezgisini me'yorlash mumkin. Turli jismoniy mehnat jarayonidan keyin qo‘l sezgisi pasayib ketadi. Bunda chizmalarni chizish bir muncha qiyinlashishini ham hisobga olish tavsiya etiladi. Hayotimizda chizmaning o‘rni juda kattadir. Hozirgi ishlab chiqarishni chizmalarsiz tasawur etib boMmaydi. Narsalarni texnikada qabul qilingan tasvirlash usullari ko‘p asrlar davomida yaratilgan. Ishlab chgiqarishda biror buyumni, masalan, mashina va mexanizmlarning detallarini yasash hamda ularni yig‘ish, shuningdek, bino hamda inshootlar nqurish uchun ularning chizmalari boiishi zarur. Chunki chizmalarsiz buyumlarni yasab bo’lmaydi. Buyumning shaklini va o‘lchamlarini tekislikda aniq ko‘rsatadigan tasvir ko‘mpleks chizma yoki qisqacha qilib chizma deyiladi. 4 I BOB. Chizmalarni bajarishga oid umumiy qoidalar Har qanday chizma konstruktorlik hujjatlarining yagona tizimi (KHYT) standartlarida chiziladi. KHYT(YSKD) standartlari turli chizmalarni (konstruktorlik hujjatlarini) tayyorlash va taxt qilishning barcha sanoat tarmoqlari uchun yagona qoidalarni belgilovchi me’yoriy hujjatlardir. Faqat konstruktorlik hujjatlari uchungina emas, korxonalarda ishlab chiqariladigan mahsulotlarning barcha tu rla ri uchun ham standartlar belgilangan. Davlat standartlari hamma korxonalar va ayrim shaxslar uchun majburiydir (ilovaga qaralsin). Standartlashtirish detallarning o‘zaro almashinuvchanligiga imkon tug‘diradi, ya’ni standartlarga mos detallarning birini ikkinchisiga almashtirish mumkin. Bu standartlashtirilgan detallarni ko‘plab va yirik seriyalarda ishlab chiqarishni tashkil qilish imkonini beradi. Ishlab chiqarish avtomatlashtirilgan va EHMdan foydalaniladigan davrda o‘zaro almashtiriladigan buyumlarning aniqligi yuksak darajada bolishiga erishildi. Chizmachilikka standartlarni tatbiq etish chizmalarga bir xil talab qo‘yish imkonini beradi. Davlat standartlarini buzib bolmaydi. Ular barcha loyiha tuzish tash k ilo tla ri va o‘quv y u rtla ri uchun bir xil majburiydir. Chizma bichim (format)lari. Barcha chizmalar 0 ‘zDSt 2.301:96 bo‘yicha joriy etilgan olchamdagi chizma qog‘ozlariga chiziladi. (1-jadval) 5 Tomonlarining olchamlari 1189 X 841 тт ., yuzasi 1 m2. ga teng bichim AO bichim deb qabul qilingan. Qolgan bichimlar AO ni teng ikkiga (ikkita Al), to‘rtga (to‘rtta A2), sakkizga (sakkizta A3), o‘n oltiga (o‘n oltita A4) bolish yoli bilan hosil qilinadi (9-chizma). Har qaysi bichim chegarasidan ichki tomonida bichim hoshiyasi asosiy yo‘g‘on tuta sh chiziqda chiziladi va pastki o‘ng burchagiga asosiy yozuv joylashtiriladi (10-chizma). Asosiy yozuv (0 ‘zDSt 2.104:98). Chizmalarni izohlash, chizma nomi, masshtabi, material, chizma tuzuvchining, chizmani tekshiruvchining va q a b u l q ilu v c h in in g ism i, fam iliy a s i h am d a b o sh q a ta la b qilinadigan ko‘rsatmalarni o‘z ichiga oladigan burchak muhri, ya’ni asosiy yozuv standart talabi bo‘yicha Al bichimidagi chizmaning pastki o‘ng burchagiga chiziladi (10-chizma): uning olchamlari, shakli standartda b e lg ila n g a n ( 1 1 -chizma, a). Asosiy y o zu v n in g m a zm u n i va toldirilgan namunasi 1 1 -chizma, b da keltirilgan. 6 Asosiy yozuv A1 bichimning pastki o‘ng burchagiga joylashtirilganhgi uchun boshqa hosil qilinadigan bichimlarning A1 ga nisbatan egallagan vaziyatiga qarab, ularning ham pastki o‘ng burchagida chiziladi (12- chizma). M a ssh tab la r ( 0 ‘zDSt 2.302:97). Buyum tasvirining chizmada ashga nisbatan qancha kattalashtirilib yoki kichiklashtirilib yoxud o‘zining haqiqiy kattaligida chizilganligini ko‘rsatuvchi son m asshtab deyiladi. Tasvirlarning masshtablari va ularning belgilanishi standart tomonidan belgilangan bolib, masshtab so‘zi toliq yozilmasdan, uning o‘rniga bosh harfi M yoziladi. Standartga muvofiq chizma hujjatlarining barcha turlari uchun uch xil m asshtab mavjud: kichraytirish m assh tab i— 1:2, 1:2,5, 1:4, 1:5, 1:10, 1:15, 1:20, 1:25, 1:40, 1:50, 1:75, 1:100, 1:200, 1:400, 1:500, 1:800, 1:1000; haqiqiy (natural) kattalik masshtabi— 1:1 kattalashtirish masshtabi — 2:1, 2,5:1, 4:1, 5:1, 10:1, 20:1, 40:1, 50:1,100:1. Asosiy yozuvning masshtab yozilgan katagiga M harfi qo‘yilmaydi. Boshqa hollarda M l:l, Ml:2, M2:l kabi yoziladi (13-chizma). Tasvir qanday masshtabda chizilmasin, chizmaga detaining haqiqiy kattalikdagi 7 olchamlari qoyiladi (13-chizma). Chizma chiziqlari ( 0 ‘zDSt 2.303:97). Tasvirlar chizishda standart tomonidan belgilangan chiziqlardan foydalaniladi (14-chizma). Bu chiziqlarning tatbiq etilishi 15-chizmada ko‘rsatilgan. 8 1.Asosiy yo‘g‘on tuta sh chiziq — u bilan detaining ko‘rinib turadigan kontur chizig‘i, kesim va qirqim tarkibiga kiruvchi konturlari chiziladi. 9 2.Shtrix chiziq - detaining ko‘zga ko'rinmaydigan konturlarini tasvirlash uchun qollanadi. 3.1ngichka tutash chiziq — undan detalga olchamlar qo‘yishda, kesim va qirqimlarni shtrixlashda foydalaniladi. 4.Ingichka shtrix -p u n k tir chiziq — aylana markazi chiziqlari, simmetriya o‘q chiziqlarini tasvirlashda tatbiq qilinadi. 5.Ikki nuqtali ingichka shtrix-punktir chiziq detal yoyilmalari chizilganda bukiladigan joylami tasvirlash uchun qo‘llaniladi (16-chizma). 6.1ngichka tutash tolqinsimon chiziq — undan detaining tasviridagi qismini qirqimdan ajratib ko‘rsatishda foydalaniladi. 7.Uzuq chiziq — kesuvchi tekislik yo‘nalishining boshi va oxirini, shuningdek, sinish joylarini tasvirlashda tatbiq qilinadi. Asosiy tutash chiziq yo‘g‘onligi s harfi bilan belgilanadi va qolgan chiziqlar yo‘gonliklari asosiy yo‘gon tutash chiziqqa nisbatan aniqlanadi. Ingichka shtrix-punktir chiziq chiziqlardagi punktir nuqtalar ko‘rinishida tasvirlanmasdan biroz cho‘zilganroq, ya’ni ikkita-uchta nuqta yonmayon joylashgandek tasvirlanadi. Ingichka tutash tolqinsimon chiziq ≪ Поп izi ≫ kabi chiziladi. 10 Chizma yozuvlari (shriftlar) ( 0 ‘zDSt 2.304:97). Chizmalardagi barcha yozuvlar standa rt shrift bilan aniq va yaqqol yozilishi kerak. Standart bo‘yicha shriftlarning ikki A v a B tu rlari belgilangan. Harf va raqamlarning shakli, barcha olchamlari, harflar va so‘zlar oraligl standart bilan belgilangan (2-jadval). Shrift va raqam to‘g‘ri hamda 75° qiyalikda yozilishi mumkin. Standart shriftlarning quyidagi olchamlari belgilangan: 2,5; 3,5; 5; 7; 10; 14; 20; 28; 40. Shriftning olchami orqali uning balandligi tushuniladi. Shriftlarni yozishdan oldin shrift chiziqlarining yo‘g‘onligi d ga teng kataklar chizib olinadi va uning barcha parametrlari shu kataklar orqali aniqlab yoziladi. Shrift chiziqlarining yo‘g‘onligi d shriftning turi va balandligiga qarab aniqlanadi. A turdagi shrift uchun d= 1/14, В turdagisi uchun d=lll0h olinadi. 17,18,19 - chizmalarda В turdagi shriftlarning yozilishi namunalari, 20-chizmada belgilarning yozilishi ko‘rsatilgan. 11 12 13 14 Yunon harflari quyidagicha o‘qiladi:l.Alfa. 2.Beta. 3.Gamma. 4.Delta. 5.Epsilon. 6.Dzeta. 7. Eta. 8.Teta. 9-Kappa. lO.Lambda. ll.Myu. 12.Nyu. 13.Ksi. 14.0mikron. 15.Pi. 16.Ro. 17.Sigma. 18.Tau. 19.Ipsilon. 20.Yota. 21.Fi. 22.Xi. 23.Psi. 24.Omega. В turdagi bosma (katta) harflarning va raqamlarning balandligi h =10 d, yozma (kichik) harflar balandligi с = 7 d, harflar orasidagi masofa a - 2 d, so‘zlar orasidagi oraliq eng kamida e = 6 d ga teng olinadi. GEOMETRIK YASASHLAR Chizmachilik asboblaridan foydalanib turli yasashlarni bajarish 0 ‘zaro parallel to ‘g‘ri chiziqlar o tk a z ish . Bunday chiziqlarni reysshina va uchburchaklik, to‘g‘ri chizg‘ich va uchburchaklik yoki reysshinaning o‘zi orqali chizish mumkin. 21-chizmada turli chizish asboblari yordamida o‘zaro parallel chiziqlarni chizish ko‘satilgan. 22- chizmalarda sirkul yordamida o‘zaro p a ra lle l chiziqlar chizilishi tasvirlangan. Berilgan to‘g‘ri chiziqda ixtiyoriy ikkita A va В nuqtalar tanlab olinadi va ulardan bir xil kattalikdagi radiuslarda yoylar chiziladi. Shu chizilgan yoylarga urinma qilib to‘g‘ri chiziq o‘tkaziladi (22-chizma). Berilgan A nuqtadan chiziqqa parallel chiziq o‘tkazish uchun A 15 nuqtadan chiziqni kesadigan radiusda yoy chiziladi va В nuqtadan A nuqta orqali o‘tadigan yoy chiziladi hamda unga AC=BB tarzda o‘lchab qo‘yiladi, so‘ngra A va D nuqtalar tutashtiriladi (23-chizma). O‘zaro perpendikulyar to ‘g‘ri chiziqlar o‘tkazish. Bunday chiziqlarni reysshina va uchburchaklik, ikkita uchburchaklik yordamida chizish qulay (24-chizma). To‘g‘ri chiziqqa perpendikulyar chiziqni sirkul yordamida o‘tkazish uchun berilgan chiziqda tanlab olingan A va В nuqtalardan o‘zaro kesishadigan yoylar chiziladi va hosil bo‘lgan С va E nuqtalar tutashtiriladi (25-chizma). Berilgan to‘g‘ri chiziqqa A nuqta orqali perpendikulyar tushirish uchun A dan shu chiziqni kesadigan yoy chiziladi (26-chizma, a). 1 va 2 16 nuqtalardan o‘zaro kesishadigan yoylar chiziladi va hosil qilingan В nuqta A bilan tutashtiriladi (26-chizma). Berilgan chiziqqa perpendikulyar chiziqni o‘tkazishda aylanadan foydalanish ham mumkin. Buning uchun to‘g‘ri chiziqni kesib o‘tadigan ixtiyoriy kattalikdagi aylana chiziladi va A yoki В nuqtalardan aylana diametri o‘tkaziladi. С nuqta bilan A nuqta tutashtiriladi. Shunda CA t chiziqqa perpendikulyar bo‘ladi (27-chizma, a). Chunki aylana diametri kesishayotgan A, В nuqtali aylananing xohlagan nuqtasi, masalan, С bilan tutashtirilsa, to‘g‘ri burchak hosil boladi (27-chizma). Kesmani o‘zaro teng bolaklarga bo‘lish. Kesmaning A va В nuqtalaridan o‘zaro kesishadigan yoylar chiziladi va hosil qilingan 1 va 2 nuqtalar o‘zaro tutashtirilsa, kesmani teng ikkiga boladigan С nuqta topiladi (28-chizma). Shu tartibda kesmani to‘rtga teng bolish uchun oldin AB teng ikkiga, so‘ngra AC va BC bolaklari ham teng ikkiga bolib chiqiladi (29-chizma.) 17 AB kesmani, masalan, 5 ga bolish uchun kesmaning A yoki В uchidan ixtiyoriy burchakda yordamchi chiziq o‘tkaziladi va unga ixtiyoriy kattalikdagi bir xil beshta bolak olchab qo‘yiladi. Oxirgi 5-nuqta В bilan tutashtiriladi, qolgan nuqtalardan shu B5 chiziqqa parallel chiziqlar o‘tkazilsa, kesma o‘zaro teng besh bo‘lakka bolinadi (30-chizma, a). Yordamchi chiziqni AB ga parallel o‘tkazsa ham boladi. U vaqtda yordamchi chiziqqa o‘zaro teng beshta bolak olchab qo‘yilib, 0 va 5 nuqtalar A va В nuqtalar bilan tutashtiriladi. Shunda ularning o‘zaro kesishishidan 0 nuqta markazi sifatida hosil boladi. Endi 1,2,3 va 4 nuqtalar 0 bilan tutashtirilsa AB kesma teng besh bolakka bolinadi (30-chizma, b). To‘g‘ri chiziq kesmasini nisbatlarda bolish uchun bayon qilingan usuldan foydalanish mumkin. 31-chizmada AB kesma AB/BC=2/3 nisbatda bolishi ko‘rsatilgan. Burchaklar yasashva ularni teng bo‘lis h . 32-chizmada 18 reysshina va uchburchakliklar yoki transportir yordamida burchaklarni chizish tasvirlangan. To‘g‘ri burchakning markazi 0 dan ixtiyoriy kattalikdagi aylana yoyi chiziladi va shu kattalikdagi radiusda A nuqtadan yoy chizilsa, С nuqta hosil bo‘ladi. С nuqta 0 bilan tutashtirilganda 30° va 60° li burchaklar yasaladi (33-chizma). Ixtiyoriy kattalikdagi burchakni teng ikkiga bolish uchun xohlagan radiusdagi yoy burchak uchidan chiziladi va A, В nuqtalardan o‘zaro kesishadigan yoylar chiziladi. Ulaming kesishishidan hosil qilingan С nuqta 0 bilan tutashtiriladi (34-chizma). To‘g‘ri burchakni o‘zaro teng uchga bo‘lish uchun ixtiyoriy kattalikdagi yoy 0 nuqtadan chiziladi va shu kattalikdagi radiusli yoy bilan A va В nuqtalardan yoylar chizilsa, С va D nuqtalar hosil boladi. So‘ngra С va D nuqtalar 0 bilan tutashtiriladi (35-chizma). T e k i s k o ‘p b u r c h a k l i k y a s a s h . T om o n la ri o‘za ro te n g uchburchakni chizish uchun AB kesmaning A va В nuqtalaridan radiusi AB ga teng yoylar chizilib, ularning kesishayotgan С nuqtasi A va В bilan tu ta sh tirilad i (36-chizma). Har xil uzunlikdagi a, b, с kesmalar yordamida uchburchaklik chizish uchun с chiziq A va В nuqtalar bilan belgilanib, ulardan a va с ga teng radiuslarda yoylar chiziladi. Hosil bo‘lgan С nuqta A va В bilan tuta sh tirilad i (37-chizma). Tomonlari o‘zaro teng to‘rtburchak, ya’ni kvadrat yasash uchun AB 19 kesmaning A va В nuqtalardan perpendikulyar chiziqlar chizilib, AB ga teng kesmalar o‘lchab qoyiladi va C, D nuqtalar o‘zaro tutashtiriladi (38-chizma, a). Yoki AB kesmaning A va В nuqtalardan 4 5° burchakdagi kvadrat diagonallari (38-chizma, b ). o‘tkazd]ib, A va В nuqtalardan chizilgan perpendikulyar chiziqlar kesishtiriladi (38-chizma, b ). Aylananing ikkita o‘zaro perpendikulyar diametri orqali ham kvadrat yasash mumkin (38-chizma, c). Kvadratning burchaklari А , В , C, D lardan 0 nuqta orqali o‘tuvchi yoylar chizilsa, kvadrat tomonlarida 1,2,3,... 8 nuqtalar hosil boladi. Bu nuqtalar o‘zaro tutashtirilsa, muntazam sakkizburchak hosil boladi (38-chizma, d). Reysshina va uchburchakliklar yordamida turli ko‘pburchakliklar yasash usullari 39, 40, 41-chizmalarda ko‘rsatilgan. 20 Bir tomoni AB kesma orqali berilgan muntazam besh burchakni chizish uchun A uchidan kesmaga perpendikulyar chiziladi va unga AB/2 bolak, ya’ni AO olchab qo‘yiladi va В bilan tutashtiriladi. Bu gipotenuza IB ga 1A olib o'tiladi va B2 radiusda yoy chizilib, AB ning davomida 3 nuqta aniqlanadi. Shu tartibda 4 nuqta belgilanadi. A va В lardan АЗ , B4 va AB radiuslarda yoylar chizilib, ular o‘zaro kesishtirilsa С va D nuqtalar topiladi. С va D nuqtalardan AB radiusda yoylar chizilsa, E nuqta aniqlanadi (42-chizma). A y lan a yoyi m a rk a z in i a n iq la sh . Xohlagan kattalikda chizilgan aylana yoyida uchta А , В , С nuqtalar tanlab olinib, AB va BC nuqtalar tutashtiriladi, AB hamda BC larni teng ikkiga boluvchi perpendikulyar chiziqlarning o‘zaro kesishish nuqtasi О aylananing markazi boladi (43- chizma). Aylana yoyini to‘g‘rilashva aylanani to‘g‘ri chiziqqa yoyish. Aylana yoyi sektor bo‘yicha 60° va undan kichikroq bo‘lsagina uni to‘g‘rilash aniqroq boladi. Buning uchun yoyning AB vatarini teng ikkiga bolib, AB ning davomiga BC masofa olib qo‘yiladi. OB radiusga perpendikulyar qilib, aylanaga urinma o'tkaziladi. D nuqtadan AD radiusda chizilgan yoy В nuqtadan chizilgan urinmani E nuqtada kesib o‘tadi. Shunda yoyning yoyilmasi BE hosil boladi (44-chizma, a). Yoki 21 AB vatar o‘zaro teng bir nechta mayda yoychalarga bolib olinadi va OB ga perpendikulyar o‘tkazilgan aylana urinmasiga yoki chizmaning bo‘sh joyiga chizilgan to‘g‘ri chiziqqa shu yoychalar olchab qo‘yiladi (44- chizma, b). Aylanani yoyish uchun uning diametri d doimiy son 3,14 ga ko‘paytiriladi, ya’ni nd tenglama orqali amalga oshiriladi. A y la n a n i o ‘za ro t e n g q ism la r g a b o ‘lis h va m u n ta z am ko‘pburchaklar yasash. Aylananing markazi О ni kesib o‘tadigan AB — aylana diametri, OD - aylananing radiusi, О ni kesib o‘tmaydigan BC — vatar, BC yoy esa yoy deyiladi (46-chizma, a). Aylananing diametri 12 shu aylanani teng ikkiga boladi (46-chizma, b ). 22 Aylananing o‘zaro ikkita perpendikulyar diametri uni to‘rtga (47- chizma, a, b), burchaklari 45° li to‘rtta diametri sakkizga (47-chizma, с ) teng bo‘ladi. Aylana o‘z radiusiga teng yoy bilan 1 nuqtasi orqali kesilsa (48-chizma, a), u o‘zaro teng uch qismga bolinadi. Aylana o‘z radiusiga teng yoy bilan 1 va 4 nuqtalari orqali kesilsa, teng olti qismga ajraladi (48-chizma, b ). Aylananing o‘zaro perpendikulyar diametrlari bilan kesishayotgan 1, 7, 4,10 nuqtalardan aylana radiusiga teng yoylar orqali kesilsa, o‘zaro teng o‘n ikki qismga bolinadi (48-chizma, c). Aylanani o‘zaro teng qismlarga bolganimizda hosil qilingan nuqtalar ketma-ket tutashtirib chiqilsa, muntazam uchburchak (48- chizma, a), oltiburchak (48-chizma, b ), o‘n ikki burchak (48-chizma, c) yasaladi. 23 Aylanani besh va yetti bolakka bolish uchun OA radiusi teng ikkiga bo‘lib olinadi. Besh qismga bolishda D nuqtadan D1 radiusda yoy chiziladi. Shunda aylanani teng beshga boluvchi IE kesma hosil boladi. IE kesma 1 nuqtadan aylana yoyi bo‘yicha olchab qo‘yiladi va barcha nuqtalar ketmaket tutashtirilsa, muntazam beshburchak yasaladi 24 XULOSA Chizmachilik bo`yicha o‘zlashtirishni hisobga olish xar bir darsda izchil ravishda amalga oshirilishi lozim. O`quvchining darsga bo‘lgan qiziqishi, ularni bilimlarini mustahkamlanishi va yaxshi esda qolishi tushunishi uchun ko‘rsatmali vositalarning darsdagi o‘rni katta.Hozirgi kun fan, madaniyat va ta‘lim sohalarida ham katta o`zgarishlar amalga oshirilmoqda, islohotlarning sur‘atlari tobora jadallashmoqda. Biroq axborotlar asri talablariga muvofiq o`zgarayotgan hayotimiz ehtiyojlari jamiyat oldiga yangidan-yangi vazifalarni ko`ndalang qilib qo`ymoqda. Bu vazifalarni amalga oshirish uchun ta‘lim va tarbiya tizimining barcha bosqichlarini Kadrlar tayyorlash milliy dasturi asosida isloh qilish tadbirlari ko`rilmoqda. Bu borada qilinadigan ishlarning birinchi, ikkinchi bosqichi yakunlanib, uchinchi bosqich bo`yicha ishlar amalga oshirilmoqda. Chizmachilikka oid bilimlarni muvaffaqiyat bilan egallashning asosiy shartlaridan biri o‘qituvchilarning darslarini sifatli bo‘lishi, zamon talabida dars o‘tishi, yangi-yangi ta‘lim texnologiya va vositalarini tadbiq etishi lozim. Buning uchun o‘qituvchi zamondan ortda qolmasligi va yangidan kashf etilayotgan yutuqlar texnologiyalarni bilishi lozim va ularni o‘z darslarida qo‘llay olishi kerak. Darsning sifatini o‘quvchilarning bilimiga qarab, belgilash mumkin. O‘quvchilarni bilimli bo‘lishi albatta darslarni tushunarli, qiziqarli bo‘lishini talab etadi. O‘qituvchi buni bilgan holda darsda turli ko‘rsatmali vositallar ya‘ni modellar, plakatlar,tarqatmalar, elaktron vositalar, slaydlar, multimediyali dasturlardan foydalanishi lozim. 25 FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO’YXATI 1. 1 U. Abdullayev. “chizma geometriya va chizmachilik asoslari. 2. T. “O’zbekiston. 1999. 3. A.Abdurahmonov. “Chizmachilikdan grafik ishlar tizimi. 4. T. “Cho’lpon.2005. 5. J.Mirhamidov, G.Alaviya, H.Abidov. “Perspektiva va perspektivada soyalar. T. “O’zbekiston.2005. 6. T.Azimov/ Chizma geometriya amaliy darslar uchun/T/2008/ 26

Chizma bajarishda o’quvchilar yo’l qo’yadigan tipik xatolar

I BOB. Chizmalarni bajarishga oid umumiy qoidalar

  1. Chizma bichim (format)lari.…………………….………………..…….5
  2. Chizma chiziqlari ……………………………………………….……...8
  3. Chizma yozuvlari (shriftlar) ……………………………………..…….11
  4. Chizmachilik asboblaridan foydalanib turli yasashlarni bajarish ….….15
  5. Aylanani o’zaro teng bo’laklarga bo’lish , va muntazam ko’pburchak yasash……………………………………………………..…………...22
Sotib olish