Информация о документе

Цена 12000UZS
Размер 65.6KB
Покупки 0
Дата загрузки 12 Февраль 2025
Расширение docx
Раздел Курсовые работы
Предмет Литература

Продавец

Bohodir Jalolov

Cho’lponning “Kecha va kunduz” asarini obrazlar tizimi orqali tahlil qilish

Купить
O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY TA’LIM , FAN VA INNOVATSIYALAR VAZIRLIGI ALISHER NAVOIY NOMIDAGI TOSHKENT DAVLAT O’ZBEK TILI VA ADABIYOTI UNIVERSITETI O’ZBEK TILI VA ADABIYOTI FAKULTET Cho’lponning “Kecha va kunduz” asarini obrazlar tizimi orqali tahlil qilish MUNDARIJA: Kirish............................................................................................................ 3 I BOB. Asar syujeti va badiiy makon…………………………………….. 7 1.1 "Kecha va Kunduz" romanining mavzusi va asosiy g’oyasi…………… 7 1.2 Syujetning asosiy nuqtalari va dramatik momentlari…………………… 9 1.3 Badiiy makon va uning obrazlar tizimiga ta’siri………………………… 12 II BOB. Asardagi ijtimoiy va psixologik obrazlar……………………… 16 2.1 . Qahramonlarning ijtimoiy mavqei va o’zaro munosabatlari………….. 16 2.2 . Obrazlarning psixologik tahlili: ichki kechinmalar va ruhiy holatlar….. 19 2.3 Erkak va ayol qahramonlarning xarakteristikasi va ularning ramziy ma’nolari………………………………………………………………… 25 III BOB. Obrazlar tizimida milliy va madaniy qadriyatlar………………. 28 3.1 Milliy qadriyatlar aks etgan obrazlar…………………………………….. 28 3.2 Asardagi zamonaviy va an’anaviy qadriyatlarning qarama- qarshiligi…… 30 3.3 Obrazlar tizimida muallifning falsafiy qarashlari……………………… 32 Xulosa……………………………………………………………………… 36 Foydalanilgan adabyotlar ro’yhati……………………………………….. 38 Foydalanilgan sayitlar ro’yhati………………………………………….. 39 Kirish 1. Cho’lpon ijodiy merosi va uning o’zbek adabiyotidagi o’rni Cho’lponning adabiy va madaniy hayotdagi faoliyati, uning o’zbek modern adabiyotiga qo’shgan hissasi haqida qisqacha tavsif. 2. "Kecha va Kunduz" romanining o’zbek adabiyotidagi ahamiyati Asarning yozilish tarixi, unda yoritilgan mavzular va ularning o’zbek milliy hayotidagi aks-sadosi. 3. Roman tahlilida obrazlar tizimining o’rni va dolzarbligi Obrazlar tizimining asar tahlilida tutgan o’rni, uning badiiy va ma’naviy mazmunni ochib berishdagi ahamiyati. Kurs ishi dolzarbligi " Kecha va Kunduz " romani o ’ zbek adabiyotida milliy va madaniy o ’ zlikni anglash jarayonini yoritishda muhim o ’ rin tutadi . Asarda inson ruhiyati , ijtimoiy munosabatlar va milliy qadriyatlarning o ’ zaro aloqasi obrazlar tizimi orqali chuqur badiiy tahlil qilingan . Shu bois: 1. Adabiy tadqiqotlar uchun ahamiyati : Obrazlar tizimini tahlil qilish orqali romandagi ijtimoiy va psixologik muammolarni chuqurroq anglash imkoniyati yaratiladi. 2. Zamonaviylik va universallik : Asardagi masalalar hozirgi zamon o’quvchisi uchun ham dolzarb bo’lib, qadriyatlar, erkinlik va inson huquqlari masalalarini ko’taradi. 3. Cho’lpon ijodini o’rganishda yangi yo’nalishlar : Bu tahlil orqali Cho’lpon ijodining yangi qirralarini ochib berish va o’zbek adabiyotida obrazlar tizimining o’rni haqida kengroq tasavvur hosil qilish mumkin. Ushbu kurs ishida asarning obrazlar tizimi chuqur tahlil qilinib, uning bugungi kundagi ahamiyati yoritiladi. Kurs ishi ahamiyati 1. Adabiyotshunoslikda yangicha yondashuvni rivojlantirish Ushbu ish "Kecha va Kunduz" romanidagi obrazlar tizimini tahlil qilish orqali o’zbek adabiy tanqidchiligiga yangi ilmiy yondashuvlarni olib kiradi. Obrazlarni kompleks tahlil qilish orqali asarning badiiy va falsafiy qirralarini ochib berishga xizmat qiladi. 2. Milliy va madaniy qadriyatlarni o’rganish Roman orqali milliy qadriyatlar, ijtimoiy munosabatlar va ularning modernistik talqini yoritiladi. Bu o’z navbatida o’zbek adabiyotining milliy o’zligini anglashda muhim manba bo’lib xizmat qiladi. 3. Zamonaviy o’quvchilar uchun dolzarb xulosalar chiqarish Asarda ko’tarilgan masalalar bugungi kun ijtimoiy va ma’naviy muammolari bilan hamohang bo’lib, zamonaviy o’quvchilar uchun qadriyatlar va insoniylik borasida muhim xulosalar beradi. 4. Cho’lpon merosini keng targ’ib qilish Kurs ishi Cho’lpon ijodining keng qamrovli o’rganilishiga va uning asarlarining yangi talqinlariga yo’l ochadi. Shu orqali adibning asarlaridan ta’lim va ma’naviyat sohasida foydalanish imkoniyatlarini oshiradi. Kurs ishi predmeti Ushbu kurs ishi Cho’lponning "Kecha va Kunduz" romanidagi obrazlar tizimini o’rganishga qaratilgan. Asarda qahramonlar xarakteri, ularning ijtimoiy va psixologik jihatlari, milliy va madaniy qadriyatlarni aks ettirishdagi o’rni kurs ishining asosiy tadqiqot obyekti hisoblanadi. Predmet sifatida quyidagilar o’rganiladi: 1. Obrazlar tizimi : Asardagi asosiy va ikkilamchi qahramonlarning o’zaro munosabatlari va badiiy vazifalari. 2. Milliy va universal qadriyatlar : Obrazlar orqali aks etgan milliy madaniyat va umumiy insoniy masalalar. 3. Muallif pozitsiyasi : Cho’lponning qahramonlar orqali jamiyatga bo’lgan munosabatini ifodalash usullari. Ushbu predmetni o’rganish orqali roman mazmun-mohiyatini va uning adabiy ahamiyatini yanada chuqurroq tushunish imkoniyati yaratiladi. Kurs ishi obyekti Kurs ishining obyekti Cho’lponning "Kecha va Kunduz" romanidir. Ushbu roman doirasida quyidagilar tadqiqot uchun asosiy ob’ekt sifatida tanlanadi: 1. Asarning obrazlar tizimi : Asardagi bosh va ikkinchi darajali qahramonlarning xarakterlari, ularning badiiy vazifalari va o’zaro bog’liqligi. 2. Roman syujeti va muhit : Qahramonlarning o’ziga xos xatti-harakatlari va ularning ijtimoiy hamda madaniy kontekst bilan bog’liqligi. 3. Muallifning badiiy uslubi : Obrazlar orqali aks ettirilgan muallif falsafasi va ijtimoiy qarashlari. Ushbu ob’ektni o’rganish orqali roman tahlilida obrazlar tizimining o’rni va ahamiyatini ochib berish maqsad qilingan. Kurs ishi maqsadi Kurs ishining maqsadi Cho’lponning "Kecha va Kunduz" romanidagi obrazlar tizimini tahlil qilish orqali quyidagi jihatlarni o’rganishdan iborat: 1. Obrazlar tizimining tahlili : Asardagi bosh va ikkinchi darajali qahramonlar, ularning xarakteristikasi, o’zaro munosabatlari va badiiy funksiyalarini aniqlash. 2. Milliy qadriyatlar va madaniy temalar : Roman orqali milliy qadriyatlar, ijtimoiy muammolar va ularning zamonaviy talqini haqida xulosalar chiqarish. 3. Cho’lponning adabiy qarashlari : Muallifning obrazlar orqali o’zining ijtimoiy, falsafiy va ma’naviy qarashlarini qanday ifodalashini o’rganish. 4. Romanning adabiy va ma’naviy ahamiyatini aniqlash : "Kecha va Kunduz" romanining o’zbek adabiyotidagi o’rni va uning hozirgi kunda o’qilishi, talqinlari haqida umumiy xulosalar chiqarish. Bu maqsad orqali asarning badiiy tuzilishini va uning obrazlar tizimining adabiy ahamiyatini kengroq tushunish imkoniyati yaratish nazarda tutilgan. Kurs ishi vazifasi Kurs ishining vazifalari quyidagilarni o’z ichiga oladi: 1. "Kecha va Kunduz" romanidagi obrazlar tizimini tahlil qilish : Asardagi asosiy va ikkinchi darajali qahramonlarning xarakterlarini, ularning o’zaro munosabatlarini va badiiy roli bilan bog’liq jihatlarni o’rganish. 2. Obrazlar orqali milliy va madaniy qadriyatlarni o’rganish : Roman orqali aks etgan milliy qadriyatlar, ijtimoiy va psixologik masalalar va ularning zamonaviy talqini haqida xulosalar chiqarish. 3. Cho’lpon ijodining falsafiy va ma’naviy mazmunini aniqlash : Muallifning ijtimoiy, falsafiy va ma’naviy qarashlarini obrazlar tizimi orqali qanday ifodalashini tahlil qilish. 4. Romanning adabiy va ma’naviy ahamiyatini baholash : Asarning o’zbek adabiyotidagi o’rni, uning o’quvchilar uchun dolzarbligi va adabiy merosdagi ahamiyatini aniqlash. 5. Roman tahlilini zamonaviy yondashuvlar bilan bog’lash : Cho’lponning asaridagi masalalarni zamonaviy ijtimoiy va madaniy kontekstda o’rganish. Ushbu vazifalar orqali asarning badiiy tuzilishini, uning mazmuni va ahamiyatini kengroq tushunish maqsad qilingan. I Bob. Asar syujeti va badiiy makon 1.1. "Kecha va Kunduz" romanining mavzusi va asosiy g’oyasi "Kecha va Kunduz" romani asosan o’zbek jamiyatining 20-asr boshlaridagi ijtimoiy, madaniy va ma’naviy o’zgarishlarni aks ettiradi. Asar ikki asosiy mavzuni o’z ichiga oladi: inson va jamiyat, shuningdek, qadriyatlar tizimidagi qarama-qarshiliklar. Romanda yoshlar va ularning orzu-umidlari, qarorlar va tanlovlar qilishdagi qiyinchiliklar, an’anaviy va zamonaviy dunyoqarashlar o’rtasidagi ziddiyatlar yoritiladi. Asosiy g’oya: Asar orqali Cho’lpon insoniyatni o’zligini topishga undaydi va zamonaviylik bilan an’anaviy qadriyatlar o’rtasidagi muvozanatni saqlash zarurligini ta’kidlaydi. Romanning asosiy g’oyasi – insonning ichki kechinmalari, uning o’zi bilan va jamiyat bilan bo’lgan munosabatlari orqali ma’naviy erkinlikka erishishidir. G’oya roman orqali yangi fikrlar, ijtimoiy va psixologik muammolarni chuqur tahlil qilishga qaratilgan bo’lib, shu bilan birga, adibning jamiyatga bo’lgan tanqidiy yondashuvini ham ko’rsatadi. Bundan tashqari, asarda qadriyatlar inqirozi, erk va erkinlikni izlash, insonlarning ichki kurashlari va ularning muhit bilan o’zaro munosabatlari asosiy mavzular sifatida ko’tariladi. Cho’lponning "Kecha va Kunduz" romani o’zbek adabiyotida milliy uyg’onish davri ruhini aks ettiruvchi eng muhim asarlardan biri hisoblanadi. Asar o’z davrining ijtimoiy, madaniy va ma’naviy muammolarini chuqur yoritadi. Romanning mavzusi an’anaviy va zamonaviy qadriyatlarning to’qnashuvi, milliy ongning uyg’onishi, shaxs erkinligi hamda ma’naviy o’sish bilan bog’liq masalalarni o’z ichiga oladi. Mavzu Asarda jamiyat hayotidagi muhim muammolar, xususan:  Ayol erkinligi va jamiyatdagi o’rni;  Milliy qadriyatlar va madaniy an’analarning saqlanishi;  Shaxsning ma’naviy yetukligi va ichki dunyosining o’zgarishi;  Oila va jamiyat o’rtasidagi munosabatlarning murakkabligi kabi masalalar ko’tarilgan. Roman qahramonlari – Zulayho va Yusuf – o’z hayot yo’llarida o’ziga xos qiyinchiliklarni boshdan kechiradilar. Ularning har biri turli xil sharoitlar va qarorlar orqali jamiyatdagi mavjud tartibotga munosabat bildiradi va o’z hayotiy pozitsiyasini belgilab boradi. Asosiy g’oya Asarning asosiy g’oyasi – inson erkinligini ulug’lash, milliy o’zlikni anglash va shaxsiyat shakllanishi uchun kurashni ta’kidlashdir. Cho’lpon jamiyatdagi an’anaviy va zamonaviy qarashlar o’rtasidagi kurashni tasvirlar ekan, yangi avlodni milliy qadriyatlarni saqlagan holda zamonaviy dunyoga moslashishga chaqiradi.  Zulayho obrazi orqali – milliy va diniy qadriyatlarni hurmat qilgan holda shaxsiy erkinlikni anglash g’oyasi yoritiladi. U o’zining ruhiy holatlari va qarorlarida ichki mustaqillikka erishishga intiladi.  Yusuf obrazi orqali – yangi dunyoqarash, jamiyatdagi o’zgarishlarga moslashish va shaxsiy erkinlikka bo’lgan ehtiyoj ifodalanadi. U jamiyatdagi yangi tendensiyalarni qabul qilishga tayyor bo’lsa-da, o’zining ichki ziddiyatlarini ham his qiladi. Dolzarbligi Roman o’z davrining o’tkir muammolarini ko’tarib chiqqan. O’zbekiston ijtimoiy va madaniy hayotida milliy uyg’onish jarayonlari faollashgan bir paytda yozilgan bu asar, an’analar va zamonaviylik o’rtasidagi kurashni yoritadi. Bu mavzular bugungi kunda ham dolzarb bo’lib, shaxsning erkinligi, ma’naviy qadriyatlarni asrab-avaylash va jamiyatdagi o’zgarishlarga moslashish kabi masalalarni qamrab oladi. Cho’lponning romanida badiiy tasvir vositalari, personajlarning murakkab ichki dunyosi va dramatik voqealar orqali asosiy mavzu va g’oya chuqur ochib berilgan. Shu sababli, "Kecha va Kunduz" o’zbek adabiyotining nafaqat milliy uyg’onish davri, balki insoniyatning umumiy ma’naviy izlanishlarini ifoda etuvchi noyob asar sifatida e’tirof etiladi. 1.2. Syujetning asosiy nuqtalari va dramatik momentlari Syujetning asosiy nuqtalari: 1. Qahramonlarning ichki kurashlari Romanda syujet asosan asosiy qahramonlarning ichki kechinmalari, orzu va qarashlarining o’zgarishi orqali rivojlanadi. Bu ichki kurashlar, ayniqsa, ular o’zlarining hayotiy tanlovlarini qabul qilishda yuzaga keladi. 2. Erkak va ayol qahramonlar o’rtasidagi munosabatlar Asarning markazida erkak va ayol o’rtasidagi murakkab munosabatlar joy oladi. Bu munosabatlar orqali romanning asosiy g’oyasi – zamonaviy va an’anaviy qadriyatlar, shuningdek, erkak va ayolning o’z o’rinlarini topishga bo’lgan urinishlari tasvirlanadi. 3. Ijtimoiy ziddiyatlar va qahramonlarning jamiyatga bo’lgan munosabati Qahramonlar ijtimoiy tizim va uning talablariga mos kelish yoki ulardan chiqib ketish borasida kurashadi. Bu ziddiyatlar, ayniqsa, ijtimoiy adolat, erkinlik va muayyan qadriyatlar o’rtasidagi tafovutlar orqali yuzaga keladi. Dramatik momentlar: 1. Qahramonlarning tanlovlar qilishdagi ikkilanishlari Roman davomida asosiy qahramonlar o’zlarining hayotiy tanlovlarini amalga oshirishda katta ikkiyuzlamachilik va ikkilanishga duch kelishadi. Bu dramatik momentlar, ayniqsa, ular muhim hayotiy qarorlar qabul qilishda boshlarida yuzaga keladi. 2. Asosiy qahramonlarning ruhiy o’zgarishlari Syujetda qahramonlarning ruhiy o’zgarishlari, ularning ichki kurashlari va o’zligini anglash jarayoni katta dramatik momentlarni tashkil qiladi. Bu o’zgarishlar ko’pincha ularning munosabatlari va jamiyatga bo’lgan qarashlariga ta’sir ko’rsatadi. 3. Biroq, ba’zi qahramonlarning oxirgi qarorlari Romanning oxiriga kelib, qahramonlarning tanlovlari va jamiyat bilan bo’lgan munosabatlari pirovardida katta bir dramatik zirihni tashkil qiladi. Bu qarorlar asar davomida olingan barcha ichki kurashlar va tashqi omillarni yakunlab, asar mohiyatini aniqlaydi. Bu dramatik momentlar syujetni jonlantiradi va roman o’quvchisini tinimsiz ravishda qahramonlarning taqdiri va ular qabul qilgan qarorlarga qiziqtiradi. Cho’lponning "Kecha va Kunduz" romani o’zining boy syujeti, kutilmagan dramatik lahzalari va qahramonlarning ruhiy kechinmalari bilan o’quvchini o’ziga jalb qiladi. Asarning syujeti asosan Zulayho va Yusufning hayoti, ularning ichki kurashlari, jamiyatdagi o’z o’rni uchun olib borgan harakatlari orqali rivojlanadi. Syujet chizig’i romantik, ijtimoiy va psixologik elementlarni o’zida mujassam etgan. Asosiy syujet nuqtalari 1. Zulayhoning oilaviy muhitidagi tanglik Romanning boshlanishida Zulayhoning oilasi tasvirlanadi. U o’zining an’anaviy oilaviy muhitida katta bo’ladi, ammo bu muhitda ayollarga nisbatan zulm va erksizlik hukm suradi. Zulayho o’zining ichki kechinmalari va ruhiy iztiroblari orqali hayotning boshqa bir tomoni borligini his qiladi. 2. Yusufning erkinlikka intilishi Yusufning shaxsiy hayoti va uning jamiyatdagi o’zgarishlarga nisbatan qarashlari syujetning muhim qismidir. U yangi dunyoqarashni qabul qilib, erkinlik va shaxsiy o’zlik uchun kurashadi. Uning ichki kurashlari va tashqi to’qnashuvlari dramatik voqealarning rivojlanishiga zamin yaratadi. 3. Zulayho va Yusufning uchrashuvi Zulayho va Yusuf o’rtasidagi uchrashuv va ularning bir-birlariga bo’lgan munosabatlari asarning syujeti uchun markaziy ahamiyatga ega. Ularning bir-biriga bo’lgan his-tuyg’ulari ijtimoiy me’yorlar va shaxsiy intilishlar o’rtasidagi ziddiyatlarni yanada kuchaytiradi. 4. To’sqinliklar va qarama-qarshiliklar Yusuf va Zulayho bir-birlarini sevsa-da, ularning yo’lida ko’plab to’siqlar mavjud. Zulayho an’anaviy jamiyatning qattiq qo’llari ostida o’z erkinligi uchun kurashadi, Yusuf esa yangi dunyoqarashni qabul qilish yo’lida murakkab tanlovlarga duch keladi. 5. Dramatik burilishlar Romanda bir necha dramatik burilishlar mavjud. Zulayhoning o’z hayoti uchun qilgan jasoratli qarorlari, Yusufning jamiyatga qarshi chiqishi va ularning hayotiy yo’llaridagi fojeali holatlar syujetni yanada dramatik qiladi. 6. Climactic voqealar Zulayho o’z hayotidagi eng muhim qarorlarni qabul qiladi. Bu qarorlar uning erkinligi va shaxsiyatini anglash yo’lidagi eng muhim qadamlar bo’ladi. Shu bilan birga, Yusufning ham o’zining ichki dunyosida kechgan kurashlari nihoyasiga yetadi. Syujetning dramatik momentlari  Zulayhoning o’z oilasidan ajralishi : Zulayho jamiyatning qattiq me’yorlariga bo’ysunmaslikka qaror qilganida, bu uning hayotida dramatik burilish yasaydi.  Yusufning ijtimoiy qarshiliklarga qarshi chiqishi : Yusuf jamiyatdagi adolatsizliklarga qarshi chiqib, erkinlik uchun kurashadi.  Zulayho va Yusufning fojeali ajrashi : Ularning hayotiy yo’llarining ajralishi va his-tuyg’ularining kuchli iztiroblari asar kulminatsiyasining asosiy dramatik nuqtasidir. Syujetning ma’naviy va ijtimoiy ahamiyati Romanning syujeti jamiyatdagi ijtimoiy ziddiyatlarni, shaxsiy erkinlik uchun kurashni va qadriyatlar o’rtasidagi qarama-qarshiliklarni yoritadi. Syujetning rivojlanishi davomida o’quvchi inson ruhining chuqur ichki kechinmalari va ma’naviy yuksalishini his qiladi. "Kecha va Kunduz" romanining syujeti insoniyatning universalligi, jamiyatning o’zgaruvchan tabiati va shaxsning ichki kurashlarini aks ettiruvchi mukammal badiiy asardir. 1.3. Badiiy makon va uning obrazlar tizimiga ta’siri Badiiy makon — bu asar voqealari sodir bo’ladigan joy, vaqt va ijtimoiy muhitni anglatadi. "Kecha va Kunduz" romanida badiiy makonni tahlil qilish orqali asar mazmunining yanada chuqurroq anglash imkoniyati yaratadi, chunki Cho’lpon voqealarni faqat geografik yoki tarixiy makonda emas, balki qahramonlarning ruhiy, ma’naviy holatlari va ichki dunyosida ham ko’rsatadi. Badiiy makonning obrazlar tizimiga ta’siri: 1. Zamonaviy va an’anaviy dunyoqarashlar o’rtasidagi ziddiyat Roman voqealari ikki xil dunyoqarashni — an’anaviy qadriyatlar bilan zamonaviy fikrlarni aks ettiruvchi makonda sodir bo’ladi. Bu makon o’zining ikki qarama-qarshi tomonini, ya’ni qishloq va shahar muhitini o’zida mujassamlashtiradi. Shahar makoni, o’z navbatida, zamonaviylik va yangi fikrlarni ifodalasa, qishloq makoni an’anaviy qadriyatlar va jamiyatning eski tuzilishini aks ettiradi. 2. Ichki va tashqi makon o’rtasidagi bog’lanish Badiiy makon roman davomida qahramonlarning ichki ruhiy holatini, ulardagi kechinmalar va ichki kurashlarni ko’rsatish uchun ishlatiladi. Shunday qilib, tashqi makon (masalan, tabiat, shahar yoki qishloq) qahramonlarning ruhiy holatini ifodalaydi. Qahramonlarning ichki dunyosi tashqi makonda aks etib, ularning xarakterini ochib beradi. 3. Tashqi makonning obrazlar rivojlanishiga ta’siri Badiiy makon, ayniqsa, qahramonlarning o’zaro munosabatlariga, ularning jamiyatdagi o’rni va o’zligini anglashlariga ta’sir ko’rsatadi. Misol uchun, qahramonlar shahar yoki qishloqda joylashgan makonlarda o’zlarining individual va ijtimoiy kimliklarini aniqlashda turli holatlarni boshdan kechirishadi. Bu makon, ular orasidagi ziddiyatlarni va qarorlarni shakllantiradi. 4. Makonda voqealar rivojining simvolizmi Badiiy makon asarda ramziy ma’nolarni ham anglatadi. Cho’lpon romanida makon faqat geografik joy sifatida emas, balki ruhiy, ma’naviy va falsafiy o’lchamda ham ishlatilgan. Misol uchun, kechki va kunduzgi vaqtlar o’rtasidagi qarama-qarshiliklar qahramonlarning ichki kurashlarini aks ettiradi, va bu o’z navbatida, obrazlar tizimiga chuqur ta’sir ko’rsatadi. Badiiy makon "Kecha va Kunduz" romanida nafaqat voqealar sodir bo’ladigan joyni ifodalab, balki qahramonlarning ichki holatlari, ularning tashqi muhit bilan o’zaro aloqalari, va o’zlarini anglash jarayonlariga ta’sir qiladi. Badiiy makon orqali Cho’lpon obrazlar tizimini yanada boyitib, romanning mazmunini chuqurlashtiradi. Cho’lponning "Kecha va Kunduz" romanida badiiy makon nafaqat voqealar rivojini belgilovchi fon sifatida, balki asardagi obrazlar tizimini shakllantiruvchi muhim unsur sifatida xizmat qiladi. Muallif makonni qahramonlarning ruhiy kechinmalari, ijtimoiy mavqei va dunyoqarashlarini ochib berishda faol foydalanadi. Badiiy makonning o’ziga xosligi Roman makoni ikki asosiy qismga bo’linadi: 1. Shahar makoni – ijtimoiy ziddiyatlar, yangi dunyoqarashlar va zamonaviy o’zgarishlar ifodalangan joy. 2. Qishloq makoni – an’anaviy qadriyatlar, milliy urf-odatlar va ma’naviy sokinlikni aks ettiruvchi joy. Har ikki makon obrazlar xarakterining shakllanishiga turlicha ta’sir ko’rsatadi. Zulayho uchun qishloq makoni himoya va barqarorlik ramzi bo’lsa, Yusuf uchun shahar makoni yangi imkoniyatlar va ozodlikning timsoli hisoblanadi. Makondagi ijtimoiy qatlamlar Badiiy makon orqali Cho’lpon qahramonlar yashayotgan davrdagi ijtimoiy tengsizliklarni ham ochib beradi.  Boy xonadonlar – ijtimoiy ziddiyatlar va yolg’onchilik manbai sifatida tasvirlanadi.  Kambag’al mahallalar – oddiy xalqning haqiqiy hayoti va ijtimoiy qiyinchiliklarni ko’rsatadi. Bu qarama-qarshiliklar makon tasvirini yanada jonlantirib, syujetni chuqurlashtiradi. Makonga obrazlarning moslashuvi  Zulayho va qishloq makoni : Zulayho uchun qishloq makoni – an’anaviy qadriyatlarning saqlangan joyi. Bu joy uning ichki osoyishtaligi va oila muqaddasligini aks ettiradi. Ammo Zulayho bu makondan tashqaridagi erkinlikni ham his qiladi, bu esa uning ichki ziddiyatlarini oshiradi.  Yusuf va shahar makoni : Yusuf shaharda o’zining erkinlikka intilishi va shaxsiy o’zgarishlarini ko’rsatadi. Shahar uning ruhiy o’sishi va jamiyatdagi o’ziga xos o’rinni qidirish jarayonining maydoni hisoblanadi. Badiiy makon va dramatik voqealar Romanning dramatik burilishlari ko’pincha makon o’zgarishi bilan bog’liq:  Zulayhoning qishloqdan shaharga kelishi : Bu uning ruhiy va jismoniy erkinlikka intilishining ramzidir.  Yusufning makonlararo harakatlari : Yusufning qishloq va shahar o’rtasida kechgan harakatlari uning ichki qarama-qarshiliklarini kuchaytiradi. Makondagi ramziy ma’nolar Cho’lpon makonni ramziy ma’no yuklab tasvirlaydi:  Qishloq – milliy qadriyatlar va madaniy an’analarning saqlanadigan joyi.  Shahar – zamonaviylik, o’zgarishlar va erkinlikning ramzi.  Yo’l – har ikki makon o’rtasidagi bog’lovchi element sifatida shaxsning ruhiy va ma’naviy sayohatini aks ettiradi. Badiiy makon roman voqealarining chuqurroq anglashiga xizmat qiladi. Zulayho va Yusufning makonga bo’lgan munosabati ularning ichki dunyosini ochib beruvchi muhim vositadir. Makon orqali Cho’lpon jamiyatdagi o’zgarishlar, qadriyatlar o’rtasidagi qarama-qarshilik va shaxsning ichki kurashlarini yoritadi. Shu sababli, makon roman obrazlarining xarakterini to’ldiruvchi va ularning harakatlariga ma’no beruvchi muhim unsurlardan biridir. II Bob. Asardagi ijtimoiy va psixologik obrazlar 2.1. Qahramonlarning ijtimoiy mavqei va o’zaro munosabatlari Qahramonlarning ijtimoiy mavqei: "Kecha va Kunduz" romanidagi qahramonlar turli ijtimoiy tabaqalarga mansub bo’lib, ularning ijtimoiy mavqei va jamiyatdagi o’rni asar davomida markaziy o’rin tutadi. Cho’lpon qahramonlarini jamiyatda o’z o’rinlarini topishga harakat qilayotgan shaxslar sifatida tasvirlaydi. 1. Bosh qahramonlar (Yusuf va Zulayho) Yusuf va Zulayho romanning asosiy qahramonlari bo’lib, ular o’zlarining ijtimoiy mavqeiga qarab, turli ijtimoiy qatlamlarga mansubdirlar. Yusuf, bir tomondan, ilm-fan va san’atni qadrlovchi ijtimoiy faol, o’zgarishlarni xohlagan shaxs sifatida tasvirlanadi. Zulayho esa o’zining an’anaviy qadriyatlar bilan bog’langan, jamiyatda ustun mavqega ega bo’lgan ayol sifatida ijtimoiy jihatdan yuqori turadi. Ularning o’rtasidagi munosabatlar ijtimoiy qiyinchiliklar va qarama-qarshiliklarga asoslanadi. 2. Ijtimoiy ziddiyatlar va o’zaro munosabatlar Qahramonlarning ijtimoiy mavqei ularning o’zaro munosabatlarini shakllantiradi. Masalan, Yusuf va Zulayho o’rtasidagi munosabatlar, bir tomondan, jamiyatdagi ijtimoiy qatlamlar o’rtasidagi ziddiyatni aks ettiradi, ikkinchi tomondan esa, ular o’zlarining shaxsiy ehtiyojlari va orzu- umidlarini amalga oshirishga intilishadi. Bu munosabatlar roman davomida rivojlanib, qahramonlarning o’ziga xos qarorlar qabul qilishiga ta’sir ko’rsatadi. 3. Qahramonlarning ijtimoiy pozitsiyasi va uning o’zgarishi Ijtimoiy mavqe o’zgarishlari, ayniqsa, o’zgarmayotgan ijtimoiy tuzumlarga qarshi kurashayotgan qahramonlar orqali namoyon bo’ladi. Ularning har biri o’z mavqeini yaxshilash, yangi ijtimoiy pozitsiyalarni egallashga harakat qiladi, lekin jamiyatning mavjud qadriyatlari va normalaridan kelib chiqqan holda ular o’zlarining ichki ziddiyatlari va kurashlarini boshdan kechiradilar. O’zaro munosabatlar: 1. Sevgi va qiziqishlar Qahramonlar o’rtasidagi asosiy o’zaro munosabatlar sevgi va romantik bog’lanishlarga asoslangan. Yusuf va Zulayho o’rtasidagi munosabatlar, bir tomondan, sevgi va istaklarni, ikkinchi tomondan esa, jamiyatdagi o’zgarishlarni aks ettiradi. Ularning o’rtasidagi munosabatlar roman davomida ijtimoiy ziddiyatlar va shaxsiy qiyinchiliklar orqali rivojlanadi. 2. Jamiyatga qarshi kurash Romaning asosiy qahramonlari o’zlarining ijtimoiy mavqelarini yoki ijtimoiy tizimni qabul qilishga tayyor emaslar. Ularning o’zaro munosabatlari, ayniqsa, zamonaviylik va an’anaviy qadriyatlar o’rtasidagi kurashga bog’liq. Yusuf va Zulayho bu kurashni o’zlarining munosabatlari orqali aks ettiradilar, va bu munosabatlar ijtimoiy tizimni tanqid qilishga olib keladi. Qahramonlarning ijtimoiy mavqei va o’zaro munosabatlari "Kecha va Kunduz" romanida asar tahlilining markaziy jihatlaridan biridir. Ularning o’zaro aloqalari, ijtimoiy ziddiyatlari va qarama-qarshiliklari orqali roman muhim ijtimoiy masalalarni ko’taradi va o’quvchiga insoniy o’zgarishlar, ijtimoiy tartiblar o’rtasidagi bog’liqlikni chuqur tushunish imkoniyatini beradi. Cho’lponning "Kecha va Kunduz" romanida qahramonlarning ijtimoiy mavqei va o’zaro munosabatlari asardagi asosiy g’oya va mavzuni yoritishda muhim ahamiyatga ega. Ularning har biri jamiyatning turli qatlamlariga mansub bo’lib, o’zaro munosabatlari orqali asardagi ijtimoiy va madaniy ziddiyatlar tasvirlanadi. Zulayho va uning ijtimoiy mavqei Zulayho jamiyatning an’anaviy qoidalari va patriarxal tuzumi doirasida yashashga majbur bo’lgan yosh qizdir. Uning oilasi o’zbek milliy an’analari asosida tarbiyalangan bo’lsa-da, Zulayho bu an’analar va shaxsiy erkinlik o’rtasidagi qarama-qarshiliklarni boshdan kechiradi.  Oiladagi mavqei : Zulayho jamiyatda ayollarning cheklangan erkinligini ramziy aks ettiradi. U o’z taqdirini boshqarish imkoniyatiga ega bo’lish uchun kurashadi.  Munozaralarga sabab bo’lgan shaxs : Zulayho jamiyatdagi mustahkam qoidalarga qarshi chiqib, shaxsiy erkinlik va o’zligiga intilish uchun yangi yo’l qidiradi. Yusuf va uning ijtimoiy mavqei Yusuf jamiyatning zamonaviy qarashlarga moyil bo’lgan qismi vakilidir. U o’z davrining ilg’or fikrlaydigan yoshlaridan biri sifatida an’anaviy jamiyatdagi adolatsizliklarga qarshi chiqadi.  Jamiyatdagi roli : Yusuf millatning ma’naviy uyg’onishi uchun kurash olib boradi. Uning erkin fikrlashi va qarorlari Zulayho bilan o’zaro munosabatlarida ham namoyon bo’ladi.  O’zaro ta’sir : Yusuf Zulayhoni zamonaviy qarashlarni qabul qilishga ilhomlantiruvchi kuch sifatida ko’rsatilgan. Ikki qahramonning o’zaro munosabatlari Zulayho va Yusuf o’rtasidagi munosabatlar sevgi, hurmat va o’zaro tushunish asosida rivojlanadi, ammo ular bir vaqtning o’zida jamiyatdagi keskin ziddiyatlarni ham ochib beradi:  Ijtimoiy cheklovlar : Zulayho va Yusuf o’rtasidagi munosabatlar ijtimoiy va oilaviy an’analar sababli murakkablikka duch keladi. Bu cheklovlar jamiyatning qat’iy patriarxal tuzilishini aks ettiradi.  Ularning o’zaro ta’siri : Yusuf Zulayhoni erkinlikka intilishga, o’z shaxsiyatini anglashga chorlaydi, Zulayho esa Yusufni o’z his-tuyg’ularini anglashga undaydi. Qahramonlar o’rtasidagi qarama-qarshiliklar Ularning munosabatlarida faqat uyg’unlik emas, balki ichki va tashqi ziddiyatlar ham mavjud:  Ichki ziddiyatlar : Zulayho va Yusuf o’z his-tuyg’ulari va jamiyatning qattiq qoidalari o’rtasida kurashadilar.  Tashqi qarshiliklar : Ularning sevgi munosabatlariga jamiyatdagi an’anaviy qarashlar va Zulayhoning oilasi to’sqinlik qiladi. Asardagi boshqa qahramonlar va ularning o’zaro munosabatlari Romandagi boshqa qahramonlar ham turli ijtimoiy mavqelarga ega bo’lib, Zulayho va Yusufning hayotiga bevosita ta’sir ko’rsatadi:  Zulayhoning oilasi : Patriarxal jamiyatni ramziy aks ettiruvchi xonadon sifatida tasvirlanadi. Ular Zulayhoning erkinlikka bo’lgan intilishlariga to’sqinlik qiladi.  Yusufning atrofidagilar : Uning zamonaviy dunyoqarashlarini tushunishga harakat qilgan yoki ularga qarshi chiqqan shaxslar asardagi qarama- qarshiliklarni kuchaytiradi. Qahramonlarning ijtimoiy mavqei va o’zaro munosabatlari romandagi ijtimoiy, madaniy va ma’naviy ziddiyatlarni yoritishda markaziy o’rin tutadi. Zulayho va Yusuf o’z munosabatlari orqali jamiyatdagi cheklovlar va shaxsiy erkinlik uchun kurashni aks ettiradi. Bu munosabatlar orqali Cho’lpon o’z davrining ijtimoiy muammolariga e’tibor qaratib, yangi avlod uchun ozodlik va ma’naviy uyg’onish yo’llarini ko’rsatadi. 2.2. Obrazlarning psixologik tahlili: ichki kechinmalar va ruhiy holatlar "Kecha va Kunduz" romanida qahramonlarning psixologik portreti va ruhiy holatlari ularning xarakterlarini chuqurroq tushunishga imkon beradi. Cho’lpon obrazlarni nafaqat tashqi harakatlari orqali, balki ularning ichki kechinmalari, ruhiy holatlari va psixologik kurashlarini tahlil qilish orqali yoritadi. Roman davomida qahramonlarning ichki dunyosi, o’z-o’zini anglash, qaror qabul qilish jarayonlari va ularning ruhiy holatlari markaziy o’rin tutadi. 1. Ichki kechinmalar va ruhiy kurashlar Qahramonlarning ichki kechinmalari va ruhiy holatlari ularning qarorlariga va ijtimoiy munosabatlariga ta’sir qiladi. Asosiy qahramonlar, ayniqsa, Yusuf va Zulayho o’rtasidagi munosabatlar orqali ularning psixologik holatlari ochiladi.  Yusuf : Yusufning ichki kechinmalari roman davomida asosiy psixologik ziddiyatlarni aks ettiradi. U o’zining shaxsiy orzu-umidlarini amalga oshirishda, zamonaviylik va an’anaviy qadriyatlar o’rtasida tanlov qilishda ikkilanishlarni boshdan kechiradi. Uning ruhiy holati ko’pincha o’z-o’ziga bo’lgan ishonchsizlik, qaror qabul qilishdagi noaniqlik va ijtimoiy tizimga nisbatan tanqidiy qarashlar bilan ifodalanadi.  Zulayho : Zulayhonig psixologik portreti uning ichki dunyosining murakkabligini ko’rsatadi. U an’anaviy qadriyatlar bilan bog’liq, biroq o’zining erkinlikka intilishi va zamonaviy fikrlarni qabul qilishga harakat qiladi. Uning ruhiy holati ko’pincha o’ziga bo’lgan ishonch va ichki qarama- qarshiliklar bilan to’la bo’ladi. Zulayho o’zining o’zi bilan va jamiyat bilan bo’lgan munosabatlarida doimiy psixologik kurashni boshdan kechiradi. 2. Ichki monologlar va ruhiy o’zgarishlar Asarda qahramonlarning ichki monologlari ularning ruhiy holatini tushunishga yordam beradi. Ular o’zlarini anglash jarayonida ko’pincha ichki dialoglar o’tkazadilar, bu esa ularning ichki kechinmalarini ko’rsatadi.  Ichki monologlar orqali qahramonlar o’zlarining his-tuyg’ularini, tashvishlarini va orzularini aks ettiradilar. Bu momentlar ularning ruhiy holatini, ichki kurashlarini ifodalashda muhim ahamiyatga ega. Misol uchun, Yusufning o’z orzulari va haqiqat o’rtasidagi ziddiyatlari, Zulayhonig yangi dunyoqarashni izlashdagi kurashlari ichki monologlar orqali yaxshi aks ettiriladi. 3. Psixologik o’zgarishlar va rivojlanish Roman davomida qahramonlar ichki psixologik o’zgarishlarni boshdan kechiradilar. Ular o’zlarining ichki dunyosini tushunishga harakat qiladilar va bu jarayon o’zgarishlarga olib keladi. Bunda psixologik rivojlanishning turli bosqichlari o’z aksini topadi:  Yusuf o’zining ichki kurashlarini yengib o’tgach, yangi fikrlarni qabul qilishga va o’z hayotini yangi yo’nalishda shakllantirishga harakat qiladi.  Zulayho esa o’zining ichki qarama-qarshiliklarini yengib, shaxsiy erkinlik va o’ziga bo’lgan ishonchini tiklashga harakat qiladi. 4. Ruhiy holatlar va tashqi muhit o’rtasidagi bog’liqlik Qahramonlarning ruhiy holatlari va tashqi muhit o’rtasidagi bog’liqlik asarda aniq ifodalangan. Tashqi makon, tabiat va ijtimoiy vaziyatlar qahramonlarning ichki ruhiy holatiga ta’sir ko’rsatadi. Masalan, Yusuf va Zulayho o’rtasidagi munosabatlar, qahramonlarning ruhiy holatiga muhit va ijtimoiy sharoitlarning ta’siri orqali shakllanadi. "Kecha va Kunduz" romanidagi qahramonlarning psixologik tahlili ularning ichki kechinmalarini va ruhiy holatlarini chuqurroq tushunishga imkon beradi. Qahramonlarning ichki dunyosi, ularning qaror qabul qilishdagi kurashlari va o’z- o’zini anglash jarayonlari romanning markaziy mavzularini tashkil etadi. Bu tahlil orqali asarning mazmuni va uning obrazlar tizimining chuqurligi ochiladi. Cho’lponning "Kecha va Kunduz" romanida qahramonlarning psixologik tahlili chuqur badiiy tasvir vositalari orqali yoritiladi. Ularning ichki kechinmalari, ruhiy holatlari va qarama-qarshiliklari asar syujetining dinamikasini ta’minlab, o’quvchini ularning ichki dunyosiga yaqinlashtiradi. Zulayhoning psixologik portreti Zulayho asarning markaziy obrazlaridan biri sifatida ichki kechinmalari bilan alohida ajralib turadi. U an’anaviy jamiyatning qattiq qoidalari bilan o’z erkinlik istagi o’rtasida ichki ziddiyatlarni boshdan kechiradi.  Ichki kurashlari : Zulayho o’z his-tuyg’ularini tushunishga va hayotida yangi yo’l topishga harakat qiladi. Uning ruhiy holati qattiq shubha va qo’rquvdan ilhom va jasoratga qadar rivojlanadi.  Ruhiy tanglik : Uning jamiyat va oilaviy an’analar bilan bo’lgan kurashlari Zulayhoni tinimsiz o’ylash va o’zini anglash yo’liga olib boradi.  Sevgi va jasoratning uyg’unligi : Zulayho Yusufga bo’lgan sevgisi orqali yangi kuch va o’z hayotini o’zgartirishga qobiliyat topadi. Yusufning psixologik tahlili Yusufning obrazida shaxsiy erkinlik uchun intilish va ijtimoiy muammolarni hal qilishga bo’lgan ehtiyoj yaqqol ko’zga tashlanadi.  Ichki ziddiyatlar : Yusuf milliy qadriyatlarni hurmat qilish bilan birga, zamonaviy fikr va erkinlikka intiladi. Bu uning ichki dunyosidagi ziddiyatlarni oshiradi.  Maqsad sari intilish : Yusuf ijtimoiy adolatsizlikka qarshi kurashda o’z hayotini fido qilishga tayyor bo’lgan, qat’iyatli shaxs sifatida tasvirlanadi.  Sevgi va mas’uliyat : Yusuf Zulayhoni sevadi, ammo uning hayotidagi ijtimoiy va siyosiy maqsadlar ushbu munosabatlarni murakkablashtiradi. Ikkala qahramonning ruhiy yaqinligi Zulayho va Yusufning ruhiy holatlari ko’p hollarda bir-birini to’ldiradi:  Zulayho Yusufdan ilhom olib, o’z hayotini o’zgartirishga harakat qiladi.  Yusuf esa Zulayhoning nozik ruhiy holatini tushunib, unga nisbatan hurmat va mehrni oshiradi. Asardagi boshqa qahramonlarning psixologiyasi  Zulayhoning oilasi : Ularning ruhiy holati an’analar va qattiq qoidalarga asoslangan. Bu qahramonlar Zulayho uchun ijtimoiy bosimni ramziy ifodalovchi obrazlar sifatida gavdalanadi.  Jamiyatdagi boshqa shaxslar : Ularning psixologiyasi orqali Cho’lpon ijtimoiy va madaniy ziddiyatlarni yoritadi. Ular orasida Zulayho va Yusufning qarashlariga qarshi chiqadigan, ularga yordam beradigan yoki ular bilan hamfikr bo’lganlar bor. Psixologik tahlilning badiiy vositalari  Tush va xotiralar : Zulayho va Yusufning orzulari va xotiralari ularning ichki dunyosini ochib beradi.  Dialog va monolog : Qahramonlarning so’zlari va ichki fikrlari orqali ularning psixologiyasi chuqurroq yoritiladi.  Tashqi va ichki voqealar uyg’unligi : Qahramonlarning ichki holatlari ko’pincha voqealardagi keskinlik va dramatizm bilan mos keladi. Psixologik tahlilning ahamiyati Cho’lpon qahramonlarning ichki kechinmalarini chuqur tasvirlash orqali inson ruhiyatining murakkabligini, qaror qabul qilish jarayonidagi ziddiyatlarni va shaxsiy o’sishni ochib beradi. Zulayho va Yusufning psixologik portretlari jamiyatdagi muammolarni va o’zgarishlarga bo’lgan ehtiyojni yorituvchi kuchli vosita sifatida xizmat qiladi. Obrazlarning psixologik tahlili orqali roman hayotiy voqealarning chuqurroq anglashiga yordam beradi. Zulayho va Yusufning ichki kurashlari, ularning jamiyatdagi roli va bir-birlariga bo’lgan munosabatlari orqali o’quvchi insoniy hissiyotlarning universalligini tushunadi. Bu tahlil "Kecha va Kunduz" asarining estetik va falsafiy qiymatini oshiradi. Cho’lponning "Kecha va Kunduz" romanida erkak va ayol qahramonlar bir- biridan farq qiluvchi, ammo bir-birini to’ldiruvchi obrazlar sifatida gavdalanadi. Ularning xarakterlari va ramziy ma’nolari asardagi ijtimoiy, ma’naviy va falsafiy g’oyalarni yoritishda muhim o’rin tutadi.  Zulayho o’zining ichki kechinmalari, kurashga to’la hayoti bilan ayol ozodligining, erkinlik uchun intilishning ramzi hisoblanadi. U an’anaviy jamiyatdagi ayollarning cheklangan holatini ifodalaydi va shu bilan birga, yangi davrda o’z shaxsiyatini anglashga intiluvchi ayol obrazini gavdalantiradi. Zulayho milliy qadriyatlar va zamonaviy fikrlashning uyg’unligini aks ettiradi.  Yusuf esa erkaklarning jamiyatdagi mas’uliyatini va milliy uyg’onish ruhini ifodalovchi obrazdir. U jamiyatdagi adolatsizliklarga qarshi chiqadi va shaxsiy baxtidan ko’ra, ijtimoiy adolatni ustuvor qo’yadi. Yusuf millatning kelajak sari intilishini, erkaklarning o’z xalqiga bo’lgan fidoyiligi va mas’uliyatini ramziy tarzda ifodalaydi. Erkak va ayol qahramonlarning munosabatlari Zulayho va Yusufning o’zaro aloqalari sevgi va tushunish asosida qurilgan bo’lsa- da, ular bir vaqtning o’zida jamiyatdagi ziddiyatlarni ham ochib beradi. Bu munosabatlar orqali asar erkak va ayol o’rtasidagi tenglik, hurmat va hamkorlikka e’tibor qaratadi. Ramziy ma’nolar  Zulayho va Yusufning xarakterlari milliy uyg’onish, erkinlik va zamonaviylik kabi g’oyalarning ramzidir.  Zulayho o’z erkinligini izlayotgan millatning ayol timsoli bo’lsa, Yusuf esa erkaklikning jasorat va fidoyilik timsoli sifatida tasvirlangan.  Ularning sevgisi jamiyatda ijtimoiy uyg’unlik va insoniy qadriyatlarning ahamiyatini ta’kidlaydi. Erkak va ayol qahramonlarning xarakterlari hamda ramziy ma’nolari orqali Cho’lpon o’z davrining murakkab ijtimoiy va ma’naviy masalalarini yoritadi. Ularning o’zaro munosabatlari va ichki kechinmalari orqali roman o’quvchini inson ruhiyatining chuqur qatlamlariga olib kiradi va zamonaviylikka intilish yo’lini ko’rsatadi. Bu asar erkak va ayol qahramonlarning o’zaro bog’liqligi va ularning birgalikdagi kurashlari orqali milliy uyg’onish falsafasini tasdiqlaydi. 2.3. Erkak va ayol qahramonlarning xarakteristikasi va ularning ramziy ma’nolari "Kecha va Kunduz" romanidagi erkak va ayol qahramonlar o’rtasidagi munosabatlar, ularning xarakteri va ramziy ma’nolari romanning markaziy tahlil nuqtalaridan biridir. Cho’lpon erkak va ayol qahramonlarini nafaqat ijtimoiy, balki ma’naviy va psixologik jihatdan ham tahlil qilib, ular orqali jamiyatdagi qadriyatlar, ziddiyatlar va insoniyatning ruhiy holatlarini ko’rsatadi. 1. Erkak qahramonning xarakteristikasi: Yusuf Yusuf romanining asosiy erkak qahramoni bo’lib, u zamonaviylikni, erkin fikrlashni va o’zgarishni ifodalaydi. Uning xarakteri, o’ziga xos ichki kurashlari va jamiyat bilan bo’lgan munosabati asar davomida o’zgara boshlaydi. Yusufning xarakteristikasi quyidagi jihatlar orqali yoritiladi:  Zamonaviy fikrlar va erkinlik : Yusufning asosiy xususiyati – u zamonaviy fikrlarga ega, qadimiy qadriyatlarni va jamiyatning noxolis tizimini tanqid qiladi. U erkinlikni, ijtimoiy tenglikni va ilm-fan taraqqiyotini orzu qiladi.  Ichki kurash va ikkilanishlar : Yusufning xarakterida kuchli ichki ziddiyatlar mavjud. U o’z orzulari va jamiyatning talablariga moslashishga uringanida ko’plab ikkilanishlar va ruhiy tugunlarga duch keladi. Ushbu ichki kurashlar uning o’zligini topishga bo’lgan intilishlarini aks ettiradi.  Ramziy ma’no : Yusuf, romanda, o’zining zamonaviylik va o’zligini izlash orqali yangi fikrlarni, o’zgarishlarni va ilg’or dunyoqarashni ramziy ravishda ifodalaydi. U yengilmas ruh, yangilikka intilishning ramzi sifatida tasvirlanadi. 2. Ayol qahramonning xarakteristikasi: Zulayho Zulayho romanining asosiy ayol qahramoni bo’lib, uning xarakteri an’anaviy qadriyatlar va zamonaviy o’zgarishlar o’rtasidagi ziddiyatni aks ettiradi. Uning xarakteri va psixologiyasi roman davomida muhim o’zgarishlarga yuz tutadi. Zulayhonig xarakteristikasi quyidagi jihatlar orqali ko’rsatiladi:  An’anaviy qadriyatlar va ma’naviy izlanishlar : Zulayho, jamiyatdagi qadriyatlar va o’z o’rnini anglash jarayonida, o’zini an’anaviy qadriyatlar bilan bog’laydi. Uning xatti-harakatlari, fikrlari va qarorlari, shu bilan birga, uning o’zini zamonaviy dunyoqarashga yaqinlashtirish intilishlarini aks ettiradi.  Ichki kurash va o’zlikni anglash : Zulayho o’zining ichki dunyosida o’zligini izlashga harakat qiladi, lekin o’zaro ziddiyatlar va jamiyatning talablariga moslashishdagi qiyinchiliklar uni ruhiy jihatdan iztirobga soladi. U o’zining haqiqiy o’rnini topish uchun kurashadi.  Ramziy ma’no : Zulayho ramziy jihatdan qadriyatlar inqirozini, erkinlikka bo’lgan ehtiyojni, shuningdek, zamonaviylik va an’anaviylik o’rtasidagi tug’ilgan ziddiyatni ifodalaydi. U yangi o’zgarishlarni qabul qilishdagi noaniqlik va ikkiyuzlamachilikni ramziy tarzda namoyon qiladi. 3. Erkak va ayol o’rtasidagi munosabatlar va ramziy ma’nolar Yusuf va Zulayho o’rtasidagi munosabatlar romanning markaziy mavzularidan biridir. Ularning o’rtasidagi o’zaro munosabatlar, ichki kechinmalar, va orzu- umidlar, ayniqsa, zamonaviylik va an’anaviy qadriyatlar o’rtasidagi ziddiyatni aks ettiradi. Ularning munosabatlari orqali roman jamiyatdagi ijtimoiy va ma’naviy o’zgarishlarni ko’rsatadi.  Ziddiyatlar va qarama-qarshiliklar : Yusuf va Zulayho o’rtasidagi munosabatlar, bir tomondan, sevgi va o’zaro hurmatni aks ettirsa, ikkinchi tomondan, ijtimoiy, ma’naviy va psixologik ziddiyatlar bilan to’lgan. Ular o’zlarining ichki kechinmalarini, orzularini va qarashlarini tasvirlashda bir- birlarini to’ldirib, asar davomida o’zgarishlarga olib keladi.  Ramziy ma’no : Ularning munosabatlari, ramziy jihatdan, jamiyatdagi qadriyatlar inqirozini va o’zgarishlar ehtiyojini ifodalaydi. Zulayho va Yusuf o’rtasidagi o’zaro munosabatlar, bir tomondan, jamiyatdagi yuksak ma’naviy qadriyatlarning saqlanishiga, ikkinchi tomondan esa, yangilik va o’zgarishlarning zarurligini ko’rsatadi. Erkak va ayol qahramonlarning xarakterlari va ularning ramziy ma’nolari "Kecha va Kunduz" romanining asosi sifatida xizmat qiladi. Cho’lpon, ularning orqali zamonaviylik, an’anaviy qadriyatlar va ma’naviy izlanishlarni aks ettiradi. Qahramonlarning ichki kechinmalari, o’zaro munosabatlari va ramziy ma’no orqali asar jamiyatdagi o’zgarishlarni, qadriyatlar inqirozini va insoniyatning ruhiy holatini chuqur tahlil qiladi. III Bob. Obrazlar tizimida milliy va madaniy qadriyatlar 3.1. Milliy qadriyatlar aks etgan obrazlar "Kecha va Kunduz" romanida milliy qadriyatlar va an’analar o’zining markaziy o’rin tutishini ko’rish mumkin. Cho’lponning asarida, milliy qadriyatlar nafaqat tashqi ko’rinishda, balki qahramonlarning ichki dunyosida ham aks etadi. Asar orqali milliy identitet, qadriyatlar tizimi, insonning jamiyatdagi o’rni va uning ma’naviy qadr-qimmati ko’rsatiladi. Romandagi obrazlar milliy qadriyatlar va an’analarni o’z ichiga olgan holda, o’z vaqtida ijtimoiy va madaniy o’zgarishlarga ham ishora qiladi. 1. Milliy qadriyatlarni ifodalovchi qahramonlar  Zulayho : Zulayho, romandagi asosiy ayol qahramonlardan biri, milliy qadriyatlarni eng chuqur his qilgan va ularni o’z hayotiga tatbiq etishga harakat qilgan obraz sifatida taqdim etiladi. U o’zining xulq-atvori, qadriyatlari va ma’naviy dunyosida an’anaviy o’ziga xosliklarni saqlaydi. Zulayho o’zining ma’naviy qadriyatlari orqali ayollarning jamiyatdagi o’rni, oila va oilaviy qadriyatlar, oilaga bo’lgan hurmatni ifodalaydi. Uning xatti- harakatlarida, mulohazalarida milliy an’analar va qadriyatlar chuqur joy oladi.  Yusuf : Yusufning xarakteri ham milliy qadriyatlarni ifodalashda o’ziga xosdir. U zamonaviy fikrlar va ilm-fanni qadrlaydi, lekin shu bilan birga, o’z milliy madaniyatiga, tarixiga va qadriyatlariga hurmat bilan qaraydi. Yusufning shaxsiy izlanishlari, o’zligini anglash va zamonaviylikka bo’lgan intilishi uning milliy qadriyatlar bilan bog’liq bo’lgan ichki kechinmalarini aks ettiradi. U, o’zicha, yangi dunyoqarashni qabul qilishga intilsa-da, milliy an’analar bilan bog’lanishni unutmadi. 2. Milliy qadriyatlarning jamiyatdagi o’rni va aks etishi Milliy qadriyatlar "Kecha va Kunduz" romanida asosan qahramonlarning xarakterlari, o’zaro munosabatlari va ijtimoiy pozitsiyalarida aks etadi. Ushbu qadriyatlar, ayniqsa, turmush qurish, oilaviy hayot, o’zaro hurmat va adolatni o’z ichiga oladi.  Oilaviy qadriyatlar : Romandagi oilaviy qadriyatlar an’anaviy tarzda o’zining salbiy va ijobiy jihatlari bilan tasvirlanadi. Zulayho, o’z o’rnida, oilaning mustahkamligini saqlashga intiladi, shu bilan birga, oiladagi noxolis muhitni tanqid qiladi. Yusuf esa oilaviy qadriyatlarni qadrlasa-da, jamiyatdagi o’zgarishlarni va insonning erkinligini izlashga intiladi.  Jamiyat va qadriyatlar o’rtasidagi ziddiyat : Milliy qadriyatlar va an’analar, romanda jamiyatda o’zgarishlarga qarshi kurashishning ramzi sifatida aks etadi. O’zgarishlarga intilish, yangi dunyoqarashlarni qabul qilish milliy qadriyatlar bilan to’qnashadi. Bu esa, qahramonlarning ichki kechinmalarini va ruhiy holatlarini shakllantiradi. Yusuf va Zulayho o’rtasidagi munosabatlar orqali milliy qadriyatlar va yangi qarashlar o’rtasidagi ziddiyat ko’rinadi. 3. Milliy qadriyatlar va ramziy ma’no  Zulayhonig an’anaviy qadriyatlarni saqlashga bo’lgan ishtiyoqi : Zulayho o’zining an’anaviy qadriyatlariga sodiq qoladi. Uning oilasi, farzandlar, oila ichidagi o’zaro munosabatlar, ulug’langan qadriyatlar - hammasi uning milliy madaniyatini aks ettiradi. Zulayho, bir tomondan, o’z zamonasining ayoliga xos va jamiyatdagi o’z o’rnini topishga harakat qilsa, ikkinchi tomondan, milliy qadriyatlar bilan bog’lanishni saqlaydi.  Yusufning modernizmga bo’lgan intilishi : Yusuf, o’zining zamonaviy fikrlarini, ilm-fan va san’atni qadrlashni xohlagan holda, milliy qadriyatlarni ham unutmaydi. Uning shaxsiy izlanishlari, yangi dunyoqarashni qabul qilishga intilishi, milliy qadriyatlar bilan birga, uning ruhiy o’zgarishlarini ramziy tarzda ko’rsatadi. "Kecha va Kunduz" romanidagi milliy qadriyatlar, Cho’lponning obrazi orqali, jamiyat va shaxs o’rtasidagi doimiy ziddiyatlar va qarama-qarshiliklarni aks ettiradi. Milliy qadriyatlar, ayniqsa, qahramonlarning xarakterlarida, ularning o’zaro munosabatlarida va hayotdagi qarorlarida muhim o’rin tutadi. Roman orqali milliy qadriyatlar va an’anaviylikning zamonaviy dunyoqarashlar bilan to’qnashuvi chuqur tahlil qilinadi. 3.2. Asardagi zamonaviy va an’anaviy qadriyatlarning qarama-qarshiligi "Kecha va Kunduz" romanida zamonaviy va an’anaviy qadriyatlar o’rtasidagi qarama-qarshilik asar davomida asosiy motivlardan biri sifatida namoyon bo’ladi. Cho’lpon, ushbu ikki dunyoqarashning o’zaro to’qnashuvini, inson shaxsining o’zligini anglashdagi kurashini va ijtimoiy o’zgarishlar muammolarini tasvirlaydi. Roman orqali zamonaviy va an’anaviy qadriyatlar o’rtasidagi ziddiyatlarning insoniyat hayotiga, uning qarorlariga, ichki kechinmalariga qanday ta’sir qilishini ko’rsatadi. 1. An’anaviy qadriyatlar va ularning ifodalanishi An’anaviy qadriyatlar romanda ko’pincha oilaviy, ijtimoiy va ma’naviy me’yorlarga asoslanadi. Ular uzoq vaqt davomida shakllangan va jamiyatda o’zining mustahkam o’rniga ega bo’lgan qadriyatlarni aks ettiradi. Quyidagi jihatlar an’anaviy qadriyatlarni ifodalaydi:  Oilaviy qadriyatlar : Asarda oilaning roli va qadriyatlari juda muhim o’rin tutadi. Zulayho, o’zining oilaviy vazifalarini ado etishga, oilani mustahkamlashga, jamiyatning an’anaviy me’yorlariga rioya qilishga harakat qiladi. Uning xatti-harakatlari va qarorlari oilaga nisbatan an’anaviy hurmatni va sadoqatni namoyish etadi.  Ma’naviy qadriyatlar : Milliy madaniyat va ma’naviyat, asarda qadrlanadi. Qahramonlar, ayniqsa, Yusuf va Zulayho, o’zlarining ma’naviy holatini saqlashga harakat qilishadi. O’z-o’zini anglash, o’zgarmas qadriyatlar, vatanparvarlik va milliy an’analar ustuvor bo’ladi. 2. Zamonaviy qadriyatlar va ularning ifodalanishi Zamonaviy qadriyatlar roman orqali yangilikka, o’zgarishga va ijtimoiy erkinlikka intilish sifatida aks ettiriladi. Ular an’anaviy qadriyatlar bilan ziddiyatda bo’lib, o’zgarishlarni va yangi dunyoqarashlarni ifodalaydi. Quyidagi jihatlar zamonaviy qadriyatlarni ko’rsatadi:  Erkinlik va shaxsiy huquqlar : Yusufning zamonaviy qarashlari, uning o’zining va boshqalarning huquqlarini qadrlashga intilishi, yangi fikrlarni qabul qilishga bo’lgan ehtiyojini aks ettiradi. U jamiyatdagi mavjud qat’iy me’yorlarga qarshi chiqadi va shaxsiy erkinlikni ustun qo’yadi.  Ilm-fan va taraqqiyot : Zamonaviy qadriyatlar ilm-fan va taraqqiyotga asoslanadi. Yusuf, ilm-fan va madaniyatni qadrlaydi, yangi bilimlarni olishga intiladi va jamiyatdagi an’anaviy tizimlarga qarshi kurashadi. U, shuningdek, yangi dunyoqarashni o’rganishga va o’zining ruhiy erkinligini topishga harakat qiladi. 3. Qarama-qarshilik va uning ifodalanishi Asarda zamonaviy va an’anaviy qadriyatlar o’rtasidagi qarama-qarshiliklarning ko’plab misollari mavjud. Bu qarama-qarshiliklar qahramonlarning ichki kechinmalarini va o’zaro munosabatlarini shakllantiradi. Ularning bir-biri bilan to’qnashuvi ijtimoiy va ma’naviy o’zgarishlar haqida chuqur fikr yuritishga imkon beradi.  Yusuf va Zulayho o’rtasidagi ziddiyat : Yusufning zamonaviy fikrlari va erkinlikka bo’lgan intilishi bilan Zulayhonig an’anaviy qadriyatlar va oilaviy me’yorlarga bo’lgan sadoqati o’rtasida kuchli ziddiyat mavjud. Zulayho o’z oilasini va jamiyatning qadriyatlarini saqlashga harakat qilsa, Yusuf yangi dunyoqarashlarni qabul qilishni va zamonaviylikni qidiradi. Ularning munosabatlaridagi bu qarama-qarshiliklar ularning ruhiy holatlarini va qarorlarini shakllantiradi.  Ijtimoiy me’yorlarga qarshi kurash : Asarda an’anaviy jamiyatda yashovchi qahramonlar yangi fikrlar, yangiliklar va o’zgarishlarga qarshi turishadi. Ularning zamonaviy qarashlarga bo’lgan munosabati, bir tomondan, jamiyatning kelajagi haqida o’ylashni, ikkinchi tomondan esa, eski qadriyatlarni saqlashni talab qiladi. Bu qarama-qarshilik ijtimoiy o’zgarishlarni anglatadi va qahramonlarning ichki kurashlarini aks ettiradi. 4. Qarama-qarshilikning ramziy ma’nolari Zamonaviy va an’anaviy qadriyatlar o’rtasidagi qarama-qarshilik romanda ramziy ma’nolarni ham o’zida aks ettiradi. Asar davomida bu ikki dunyoqarash o’rtasidagi to’qnashuv insonning o’zligini topishga, yangi dunyoqarashni qabul qilishga va ruhiy erkinlikka erishishga bo’lgan intilish sifatida ramzlashadi.  Zulayho va Yusufning ramziy roli : Zulayho an’anaviy qadriyatlarning ramzi sifatida, Yusuf esa zamonaviylik va erkinlikning ramzi sifatida tasvirlanadi. Ularning o’rtasidagi munosabatlar orqali roman zamonaviylik va an’anaviylik o’rtasidagi ziddiyatni ko’rsatadi.  Milliy qadriyatlar va o’zgarishlarning ramzi : Asarda milliy qadriyatlar, o’zgarishlar va yangi fikrlar o’rtasidagi to’qnashuvlar ramziy tarzda yoritilgan. Bu qarama-qarshilik asar davomida jamiyatdagi o’zgarishlarni, yangi davrni va shaxsning erkinligini ifodalaydi. "Kecha va Kunduz" romanida zamonaviy va an’anaviy qadriyatlar o’rtasidagi qarama-qarshiliklar asarning markaziy motivlaridan biridir. Cho’lpon, ushbu qarama-qarshiliklarni nafaqat ijtimoiy, balki shaxsiy darajada ham tahlil qiladi. Qahramonlarning ichki kurashlari, ularning qarorlari va o’zaro munosabatlari zamonaviy va an’anaviy qadriyatlar o’rtasidagi ziddiyatlarni yoritishda katta ahamiyatga ega. 3.3. Obrazlar tizimida muallifning falsafiy qarashlari "Kecha va Kunduz" romanida Cho’lponning falsafiy qarashlari, asarning obrazlar tizimi orqali chuqur ifodalangan. Muallifning falsafiy qarashlari, jamiyatdagi o’zgarishlar, shaxsning o’zini anglash va uning ichki kurashlari, shuningdek, zamonaviy va an’anaviy qadriyatlar o’rtasidagi ziddiyatlar orqali ko’rinadi. Cho’lponning obrazlari nafaqat xarakterlar, balki o’zaro munosabatlar, ichki kechinmalar va ruhiy holatlar orqali muallifning falsafiy dunyoqarashini aks ettiradi. 1. Falsafiy qarashlar va obrazlarning o’zaro munosabatlari Cho’lponning romanidagi obrazlar bir-biri bilan o’zaro munosabatda bo’lib, o’zlarining ichki dunyosida muallifning falsafiy qarashlarini aks ettiradi. Obrazlarning o’zaro munosabatlari orqali shaxsiy erkinlik, ma’naviyat, insoniy qadriyatlar va jamiyatdagi o’zgarishlar kabi mavzular yoritiladi.  Zulayho va Yusuf o’rtasidagi munosabatlar : Zulayho va Yusuf o’rtasidagi munosabatlar, asarda muallifning falsafiy qarashlari va insonning ichki kurashlarini aks ettiradi. Zulayho, an’anaviy qadriyatlar va oilaviy me’yorlarga sodiq qolish orqali, o’zining ma’naviy qadrini saqlashga harakat qiladi. Yusuf esa zamonaviy dunyoqarashga intilib, shaxsiy erkinlikni qidiradi. Ularning munosabatlari orqali Cho’lpon, insonning o’zligini anglashdagi ikki xil yondashuvni ko’rsatadi: biri an’anaviy qadriyatlar bilan bog’liq, ikkinchisi esa erkinlik va o’zgarishga bo’lgan ehtiyojni ifodalaydi.  Ijtimoiy qarama-qarshiliklar : Cho’lpon, ijtimoiy tizimdagi qarama- qarshiliklarni ham obrazlar orqali ifodalaydi. Roman davomida shaxsning jamiyatdagi o’rni, uning ichki dunyosi va o’zgarishlarga bo’lgan munosabati tahlil qilinadi. Obrazlar tizimi orqali muallif, o’zgarishlarni va yangi qarashlarni qabul qilishning qiyinchiliklarini, jamiyatdagi ijtimoiy qatlamlar o’rtasidagi tafovutlarni ko’rsatadi. 2. Cho’lponning falsafiy qarashlarining markaziy yo’nalishlari  Shaxsning erkinligi va o’zini anglash : Cho’lponning obrazlar tizimida shaxsning erkinligi va o’zini anglashga bo’lgan intilishi asosiy motivlardan biridir. Yusufning zamonaviy fikrlar va erkinlikka intilishi, uning ichki kurashlarini va o’zini topish yo’lidagi izlanishlarini aks ettiradi. U yangi dunyoqarashni qabul qilishga intilsa-da, milliy qadriyatlar bilan bog’lanishni unutmadi. Bu orqali Cho’lpon, insonning ichki erkinligini topish, o’z-o’zini anglash va shaxsiyatning rivojlanishining muhimligini ko’rsatadi.  Insonning ichki kechinmalari va ruhiy holati : Cho’lpon, obrazlar orqali insonning ichki kechinmalarini va ruhiy holatini chuqur tahlil qiladi. Zulayho va Yusuf o’rtasidagi qarama-qarshiliklar, ularning o’zlarining ichki dunyosidagi kurashlarni aks ettiradi. Zulayho, oilaviy qadriyatlarni saqlashni xohlagan holda, o’zining ma’naviy qiymatini ham yo’qotmaslikka harakat qiladi. Yusuf esa yangi fikrlarni qabul qilish orqali, o’zining ichki erkinligini topishga intiladi. Ularning ruhiy holatlari orqali Cho’lpon, insonning ichki kurashlarini va uning qarorlaridagi falsafiy nuqtalarni tasvirlaydi.  Jamiyat va inson o’rtasidagi ziddiyat : Cho’lponning obrazlari, jamiyat va shaxs o’rtasidagi ziddiyatlarni ham ifodalaydi. Zamonaviy fikrlar va an’anaviy qadriyatlar o’rtasidagi to’qnashuv, insonning shaxsiy hayotidagi qarorlarini shakllantiradi. Cho’lpon, zamonaviylikni va erkinlikni qidirgan shaxslarning jamiyatdagi an’anaviy tuzumlarga qarshi turishini tasvirlaydi. 3. Obrazlar tizimi va Cho’lponning falsafiy qarashlarining o’zaro aloqasi Muallifning falsafiy qarashlari, obrazlar tizimida o’zining mohiyatini chuqurroq ochib beradi. Cho’lponning har bir obrazida, bir tomondan, o’zini anglashga bo’lgan intilish, boshqa tomondan esa jamiyat va uning qadriyatlariga bo’lgan munosabat aks etadi. Asar davomida obrazlarning ruhiy holati, xatti-harakatlari va qarorlari orqali Cho’lponning falsafiy dunyoqarashi ochib beriladi.  Zulayho va Yusufning ramziy ma’nolari : Zulayho va Yusufning xarakterlari, bir tomondan, jamiyatdagi qadriyatlar, oilaviy hayot va ma’naviyatni ifodalasa, boshqa tomondan, shaxsning o’zini anglash va yangi fikrlarni qabul qilishdagi kurashni aks ettiradi. Ularning o’rtasidagi ziddiyat, Cho’lponning falsafiy qarashlarida insonning ruhiy erkinligini topish va o’z- o’zini anglash jarayonidagi kurashni ko’rsatadi.  Ijtimoiy o’zgarishlarning ramzi : Cho’lpon, ijtimoiy o’zgarishlarni, yangi fikrlarni va erkinlikni qabul qilishning qiyinchiliklarini obrazlar orqali ko’rsatadi. Obrazlar, jamiyatdagi o’zgarishlarga qarshi kurashayotgan shaxslar sifatida, muallifning falsafiy dunyoqarashini taqdim etadi. "Kecha va Kunduz" romanidagi obrazlar tizimi, Cho’lponning falsafiy qarashlarini yoritishda katta ahamiyatga ega. Asarda shaxsning erkinligi, ma’naviyat, ijtimoiy o’zgarishlar va insonning ichki kechinmalari orqali muallifning falsafiy dunyoqarashi aniq ifodalangan. Cho’lpon, obrazlar orqali, insonning o’zini anglashdagi kurashini, shaxsiyatning rivojlanishini va jamiyat bilan bo’lgan o’zaro ziddiyatlarni chuqur tahlil qiladi. Xulosa Cho’lponning "Kecha va Kunduz" romani o’zining chuqur badiiy va falsafiy ma’nolari bilan o’quvchini o’ylantiradigan asar hisoblanadi. Asar, zamonaviylik va an’anaviy qadriyatlar o’rtasidagi ziddiyatlarni, shaxsning ichki kurashlarini va ruhiy holatini yoritishda muhim rol o’ynaydi. Cho’lponning obrazlar tizimi, nafaqat xarakterlarni, balki ijtimoiy va ma’naviy o’zgarishlarni ham aks ettiradi. Romanning asosiy qahramonlari – Zulayho va Yusuf – o’zaro ziddiyatli shaxslar sifatida tasvirlanadi, ular o’zlarining ruhiy dunyosida va ijtimoiy me’yorlar bilan bog’liq qarorlarida muallifning falsafiy qarashlarini ko’rsatadi. Zulayho an’anaviy qadriyatlar va oilaviy me’yorlarga sodiq qolishga harakat qiladi, Yusuf esa erkinlik va yangi dunyoqarashni izlaydi. Ularning o’rtasidagi munosabatlar orqali Cho’lpon, shaxsning o’zini anglash va o’zgarishlarga bo’lgan ehtiyojini aks ettiradi. Roman, shuningdek, milliy qadriyatlar, zamonaviylik va an’anaviylik o’rtasidagi qarama-qarshiliklarni ham yoritadi. Cho’lponning falsafiy qarashlari obrazlar orqali, asar davomida yangi fikrlarni qabul qilishning qiyinchiliklari, shaxsning o’zligini topishdagi kurash va jamiyatdagi o’zgarishlarning murakkabligini ko’rsatadi. Obrazlar tizimi orqali muallif, insonning ichki dunyosidagi izlanishlarni va uning jamiyat bilan bo’lgan o’zaro munosabatlarini chuqur tahlil qiladi. "Kecha va Kunduz" romani Cho’lponning badiiy mahorati, insoniyat, ma’naviyat, ijtimoiy va shaxsiy qadriyatlar o’rtasidagi murakkab munosabatlarni ko’rsatishdagi yuksak darajadagi asar bo’lib, o’quvchini o’ziga jalb qiladi. Bu asar, o’z zamonasi va jamiyatidagi o’zgarishlarni anglashda, adabiyot va falsafaning birlashgan nuqtasini ochib beradi. Cho’lponning "Kecha va Kunduz" asari insoniyatning asosiy qadriyatlari — erkinlik, sevgi, adolat va milliy o’zlik masalalarini ko’taradi. Obrazlar tizimi, ularning ichki kechinmalari va jamiyatdagi o’rni orqali yozuvchi o’z davrining ijtimoiy va ma’naviy muammolariga yuksak badiiy mahorat bilan yondashadi. 1. Shaxs erkinligi va tanlov huquqi : Zulayho va Yusufning hayotiy kurashlari o’quvchini erkinlikning ahamiyati va insonning o’z taqdirini belgilashdagi roli haqida o’ylashga undaydi. 2. Milliy uyg’onish va qadriyatlar : Asar milliy an’analar va zamonaviylik o’rtasidagi muvozanatni izlaydi va o’zbek millatining o’zligini anglash yo’lida muhim manba bo’lib xizmat qiladi. 3. Falsafiy mazmun : Cho’lpon obrazlar tizimi orqali hayotning murakkabligi, shaxsning jamiyatdagi o’rni va inson his-tuyg’ularining universalligini yoritib beradi.  Zulayho va Yusufning obrazlari faqat milliy qahramonlar emas, balki universallikka ega bo’lgan inson timsollari sifatida gavdalanadi.  Ularning hayotiy tanlovlari jamiyatning o’zgaruvchanligi va qadriyatlarning o’zaro ta’sirini tushunishga yordam beradi. "Kecha va Kunduz" nafaqat o’z davrining muammolarini yoritadi, balki bugungi jamiyat uchun ham muhim saboqlar beradi. Inson huquqlari, shaxsiy erkinlik, milliy qadriyatlar va jamiyatdagi adolat masalalari hanuz dolzarbdir. Cho’lponning ushbu romani adabiy va falsafiy jihatdan o’zbek milliy adabiyotining eng sara durdonalaridan biri bo’lib, o’quvchini jamiyatdagi ijtimoiy masalalar haqida o’ylashga, o’z shaxsiy va milliy qadriyatlarini qayta anglashga undaydi. Asar bugungi kunning hamohang muammolarini aks ettirib, insoniyatning abadiy qadriyatlariga yuksak hurmat ko’rsatadi. Foydalanilgan adabiyotlar ro yxatiʻ 1. Cho’lpon, "Kecha va Kunduz" . Toshkent, 2000. 2. Nur, S. "Cho’lponning badiiy dunyosi" . Toshkent: Fan, 1999. 3. Muhammad, S. "Cho’lpon va uning asarlari" . Toshkent: Sharq, 2005. 4. Xolmatova, Z. "Cho’lpon va zamonaviy adabiyot" . Tashkent: O’zbekiston, 2003. 5. Karimov, I. "O’zbekistonning adabiy merosi: Cho’lpon" . Toshkent: Yangi asr avlodi, 2010. 6. Akhmedov, M. "Adabiyot va falsafa" . Toshkent: O’zbekiston, 2007. 7. Sattarov, B. "Xalq adabiyotidagi qadriyatlar" . Toshkent: Ma’naviyat, 2006. 8. Tursunov, F. "Adabiyotshunoslik va madaniyat" . Toshkent: G’afur G’ulom nomidagi adabiyot instituti, 2009. 9. Zokirova, M. "Zamonaviy adabiyotda ijtimoiy mavzular" . Toshkent: Yangi asr avlodi, 2011. 10. Abdullaeva, S. "Adabiyot va tarbiya" . Toshkent: Fan va texnologiya, 2008. Bu ro’yxat kurs ishida foydalanilgan asarlardan namunadir. Agar sizga aniq manbalar yoki boshqa adabiyotlar kerak bo’lsa, ularni alohida qo’shish mumkin. Foydalanilgan saytlar ro yxatiʻ 1. www.adabiyot.uz – O’zbek adabiyoti va Cho’lpon haqida materiallar. 2. www.fan.uz – Cho’lpon va uning asarlari haqida ilmiy maqolalar va tadqiqotlar. 3. www.uzb.uz – O’zbekistonning adabiy merosi va zamonaviy adabiyotga oid ma’lumotlar. 4. www.kitob.uz – O’zbekistonning mashhur adiblarining asarlari va ularning tahlillari. 5. www.tdpu.uz – Toshkent Davlat Pedagogika Universiteti adabiyotshunoslik bo’yicha ilmiy ishlari. 6. www.sharq.uz – Sharq nashriyoti va Cho’lponning badiiy merosi haqida ma’lumotlar. 7. www.uzbekistan24.uz – O’zbekiston madaniyati, adabiyoti va tarixiga oid sayt. 8. www.ijod.uz – Cho’lponning ijodi va uning adabiy merosi haqida saytlar. 9. www.kitobxon.uz – O’zbek adabiyotining turli janrlari, jumladan, Cho’lponning asarlari haqida maqolalar. 10. www.biblioteka.uz – O’zbek adabiyotiga oid manbalar, kitoblar va ilmiy ishlar. Bu saytlar kurs ishingizda foydalanish uchun tavsiya etilgan resurslardir. Agar qo’shimcha yoki aniq ma’lumotlar kerak bo’lsa, internet orqali ko’proq manbalar topish mumkin.

Cho’lponning “Kecha va kunduz” asarini obrazlar tizimi orqali tahlil qilish

Купить