Corel Draw dasturiy paketi va uning imkoniyatlaridan samara foydalanish - Informatika va AT - Kurs ishlari

Dokument ma'lumotlari

Narxi	35000UZS
Hajmi	2.7MB
Xaridlar	1
Yuklab olingan sana	24 Aprel 2025
Kengaytma	docx
Bo'lim	Kurs ishlari
Fan	Informatika va AT

Sotuvchi

Norboyev Ulugbek

Ro'yxatga olish sanasi 31 Yanvar 2024

2 Sotish

Corel Draw dasturiy paketi va uning imkoniyatlaridan samara foydalanish

Sotib olish

MAVZU: CORELDRAW DASTURIY PAKETI VA UNING
IMKONIYATLARIDAN SAMARA FOYDALANISH.
MUNDARIJA
KIRISH .......................................................................................................................................................... 2
I BOB. COREL DRAW DASTURI HAQIDA MA’LUMOTLAR. ............................................................................. 3
1.1§ Corel Draw dasturi bilan tanishuv. ................................................................................................... 3
1.2§ Corel DRAW grafik muharririning asosiy elementlari joylashuvi. ..................................................... 7
1.3§ Corel DRAW dasturining asosiy menyusi tarkibi. ........................................................................... 12
II BOB. COREL RRAW DASTURI IMKONIYATLARI. ................................................................................... 18
2.1§ Corel DRAW dasturining asosiy instrumentlari.. ............................................................................ 18
2.2§ Corel DRAWda ob'ektlar bilan ishlash. ........................................................................................... 24
2.3§ Corel DRAWda qo`shimcha effektlar qo’llash. ............................................................................... 31
XULOSA ...................................................................................................................................................... 37
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR ................................................................................................................ 38
1

KIRISH
Inson turmush tarzining rivojlanishi yangi yangi kashfiyotlarning
yartilishiga sabab bo`lmoqda. Inson yangilik yaratilish jarayonida har xil
to`siqlarga duch keladi va shu to`siqlarni yengish jarayonida yangi ixtirolar
vujudgal kelaveradi. Lekin hayot tajribalardan ma’lumki, ko`pinch yangi kashfiyot
ma’lum bir muommoni hal qilish jarayonida yuzaga keladi. O’zbekiston
mustaqillikka erishgandan so’ng uning oldida iqtisodiy va ijtimoiy rivojlanish
uchun, madaniy va ma’naviy yangilanish uchun keng yo’llar ochildi..
Shu bois respublikaning barcha sohalarini texnik qayta qurollantirish,
zamonaviy texnika va texnalogiya bilanta’minlash hamda xalqaro zamonaviy
talablarga javob beruvchi telekommunikasiyali va kompyuterli aloqa tizimini
rivojlantirish dolzarb masalalardan biri bo’lib qoldi. 1991 – 1994 yillarda
O’zbekiston hamdos’tlik davlatlari orasida birinchilardan bo’lib axborotlashning
yaxlit davlat siyosatini amalgam oshirishga asos soldi. “Axborotlash haqida”gi,
“EHM uchun dastur va ma’lumotlar bazasini huquqiy himoyasi haqidagi”,
“Aloqalar haqidagi” qonunlar bilan O’zbekiston Respublikasini 2010 yilgacha
axborotlash, qayta qurishning milliy dasturi va telekommunikasion tarmoqni
rivojlanishining normative huquqiy asoslari yaratildi.
Corel DRAW - bu illyustratsiyalarni vektor grafikasi printsipiga asoslangan
holda yaratuvchi va tahrirlovchi dastur hisoblanadi. Corel DRAW dasturining
imkoniyatlari unda turli hil grafik kompozitsiyalarni yaratishga yordam beradi.
Ayniqsa dinamik interaktiv instrumentlar, turli hil effektlar va grafik ma'lumotlarni
HTML va PDF formatlarida tayyorlash imkoniyatlari yaratilgan. Bundan tashqari
Corel DRAW grafik muharririda ranglar palitralarida turli hil ranglarni tanlash
mumkin. Shuningdek turli formatlar bilan ishlashda yordam beruvchi turli
instrumentlar, import va eksport uchun zarur bo`lgan ko`plagan filtrlar, tasvirni
nashr qiluvchi vositalar ijodkor uchun eng yuqori ijodiy muhit yaratib beradi.
2

I BOB. COREL DRAW DASTURI HAQIDA MA’LUMOTLAR.
1.1 § Corel Draw dasturi bilan tanishuv.
Kanadaning Corel nomi bilan ataluvchi firmasi dasturiy ta’minot bilan
shug’illanuvchi peshqadamlardan biri hisoblanadi. Corel firmasining dasturiy
ta'minoti asosini tashkil etuvchi CorelDRAW 11 2002-yilning avgustida ishlab
chiqarildi. U reklama mahsulotlarini ishlab chiqarishda, nashrlarni tayyorlashda
hamda Web-sahifalari uchun tasvirlarni yaratishda katta imkoniyatga ega.
Corel DRAW — bu grafikli dastur bo’lib, uning yordamida vektorli
tasvirlarni, grafikli matnlarni hamda sizning tasavvuringizdagi barcha ijodiy
g‘oyalaringizni amalga oshirishga yordam beradi.
Corel DRAW dasturi ishlaydigan barcha tasvirlar ikki sinfga bo‘linadi:
nuqtali va vektorli. Vektorli grafikada tasvirning asosiy elementi sifatida chiziq
qaraladi. Rastrli grafikada bunday chiziqlar nuqtalar (piksellar) yordamida
yaratilsa, vektorli grafikada esa tasvirlar yaratishda nuqtaga nisbatan umumiyroq
bo'lgan chiziqlardan foydalaniladi va shuning hisobiga tasvirlar aniqroq bo’liadi.
Vektorli grafikaning ixtiyoriy tasviri chiziqlardan tashkil topadi va oddiy
chiziqlardan murakkablari hosil qilinadi. Vektorli grafikaning matematik asosini
geometrik figuralarning xossasini o‘rganish tashkil qiladi. Vektorli tasvirlarning
kompyuter xotirasida ifodalanishi nuqtali tasvirlarga qaraganda murakkabroqdir.
Nuqtali tasvirning kamchiligi — kompyuter xotirasida ularni saqlash katta joy
talab etiladi. Nuqtali tasvirlar bilan yuqori aniqlikda ishlashda, ularga mos
fayllarning o'lchami yuzlab megabaytlarni tashkil etadi. Ko‘pincha, bunday katta
obyektlar bilan ishlaganda zamonaviy kompyuterlarning tezligi yetmay qoladi.
Vektorli tasvir bilan ishlash juda ham oson. Uni katta yoki kichik qilish uchun,
faqat uni boshqaradigan tasvir parametrini o‘zgartirish mumkin. Bunda vektorli
tasvir faylining o’lchami bir baytga ham oshmaydi.
Ma’lumotlar tasvirlar orqali berilganda ularni tahlil qilish va qabul qilish
tezligi, ma’lumotni eshitish kanallari orqali berilgan ma’lumotlardan ko‘ra ancha
yuqori bo‘ladi. Shuning uchun ham tasvirdan iborat birgina reklama plakati
3

(osongina kerakli ta’sirni bera oladigan) tomosha qilayotgan odamga bir necha
qator e’londan ko‘ra kuchli ta’sir ko’rsatadi.
Har qanday hajmdagi ma'lumot ko‘rish kanali orqali uzatilsa odam tomonidan
yaxshi qabul qilinadi (bolalarga suratlardan iborat kitoblar yoqadi). Boshqa
formatda esa bunday ma’lumotni qabul qilib bo’lmaydi (birjalardagi jadvallar).
Shu sababli ham grafikli ma’lumotlarga bo’lgan ehtiyoj kundan kunga ortib
bormoqda.
Bunday grafiklar va tasvirlar bilan ishlashga mo’ljallangan dasturiy vositalar
juda ham ko‘p va xilma-xil. Ana shunday dasturlardan biri CorelDRAW dasturidir.
CorelDRAWning 12-versiyasi o‘zida zamonaviy imkoniyatlarni birlashtirgan
bo’lib, 2004-yilda ishlab chiqarilgan. Bu dastur sanoat dizaynida, reklama
mahsulotlarini ishlab chiqishda, nashriyot tizimlarida va web-sahifalar uchun turli
tasvirlar yaratishda ishlatiladi. Corel DRAW dasturi paket dastur hisoblanib, o‘z
ichiga bir nechta qism dasturlarni oladi. Bu dasturlar o'zaro ma’lumot
almashishning yengil kechishini ta’minlaydi.
Paketning yaxlitligi lining tarkibiga kiruvchi dasturlarning ma’lumotlarni
oson almashinishi yoki shu ma’lumotlar ustida ketma-ket turli xil vazifalarni
bajarishi bilan belgilanadi.
«Obyektga yo'naltirilgan» atamasi tasvirlarni yaratish va o’zgartirish
jarayonidagi barcha operatsiyalar, rasmning o‘zi yoki uni tashkil qilgan piksellar
bilan emas, balki tasvirni tashkil qilgan semantik belgilangan elementlar ustida
boradi. Standart obyektlarni qo’llagan holda (aylana, to‘g‘ri to‘rtburchak, matn va
boshqalar) foydalanuvchi murakkab obyektlar qurishi va ularni birlashtirib yagona
butun obyekt sifatida qarashi mumkin. Shu tarzda. rasrn iyerarxik tuzilishga ega
bo’lib, eng yuqorisida butun vektorli tasvir boigan, eng quyida esa standart
obyektlardan iborat bo‘ladi.
Paket obyektga yo'naltirilishining yana bir afzalligi har bir obyektlarning
standan sinfiga boshqaruv parametrlari yoki atributlar o'rnatiladi.
Masalan, to'rtburchak balandligi 200 mm va eni 300 mm. ko'k rang bilan
to‘ldirilgan, qalinligi 3 punkt bo'igan sariq rangdagi chiziq bilan chegaralangan.
4

Joylashuvi vertikal bo‘yicha 150 mm, gorizontal bo'yicha 250 mm, 32 gradusga
burilgan kabi boshqaruv parametrlariga ega.
Paketning obyektga yo'naltirilishining nchinchi afzalligi obyektlarning har bir
standart sinfiga standart operatsiyalar ro'yxati belgilangan. Masalan, vuqoridagi
to'rtburchakni burish, o'lchamlarini burchaklarini o'zgartirish, boshqa sinf
obyektlariga aylantirish kabi amallar. CorelDRAWning obyektga yo'nal-
tirilganligi foydalanuvchiga ish vaqtida obyektlar ustida cheksiz o‘zgaruvchanlik
amallarini bajarish imkonini beradi. Agar buyurt- machi ishning oxirgi bosqichida
o'z fikrini o'/gartirsa va reklama plakatidagi olma o'rniga anorni tasvirlashni xohlab
qolsa, bunday holatda ishni boshidan boshlash shart emas. Buning uchun ayrim
obyektlarni almashtirish kifoya. Bunday holatda bir marta qurilgan obyektni saqlab
qo'yib, kevingi yangi ishlarda foydalanish mumkin.
 CorelDRAW paketi quvidagi dasturlardan iborat:
 Corel CAPTURE;
 Corel BARCODE WIZARD;
 CorelDRAW;
 Corel Photo-PAINT;
 Corel OCR-TRACE;
 CorelTRACE;
 Corel VENTURA;
 Corel SCRIPT Editor;
 Corel SCRIPT Dialog Editor.
Corel CAPTURE dasturi CorelDRAW dasturi oynasi va Lining qismlarini
rasmga olish uchun ishlatiladi. Uning yordamida dastur oynasi ayni ko'rinishini
to'liq yoki menyu ko'rinishini hamda biror qismni to'rtburchak shaklda, avlana yoki
chips shaklida va ixtiyoriy shaklda aylantirib belgilab olish mumkin.
Corel BARCODE WIZARD dasturi esa shtrix-kod bilan ishlashga
mo‘ljallangan. Unda berilgan standart- lardan birini tanlab, so‘ng keltirilgan
namuna bo'yicha raqam va harflarni kiritamiz. Corel Photo-PAINT dasturi esa
rasmlar chizishga mo'ljallangan.
5

Corel DRAWni ishga tushirish. Corel DRAW 12 grafik muharririni ishga
tushirish uchun Windows > Программы > Corel DRAW 12 buyrug‘i beriladi yoki
Windows XP ish stolida uning yorlig‘i ustida «sichqoncha» chap tugmasi ikki
marta bosiladi.
CorelDRAW dasturini ishga tushirish Windowsning standart usullari singari:
asosiy menyu orqali (unda paketni o‘rnatganda CorelDRAWni yuklash buyrug‘ini
o‘z ichiga olgan yangi buyruqlar guruhi paydo bo‘ladi) yoki ish stolida joylashgan
yorliq yordamida hamda CorelDRAW dasturida yaratilgan fayllar ustida
«sichqoncha» chap tugmasini ikki marta bosish yo‘li bilan ishga tushiriladi.
Bunday fayllarni biz albatta uning kengaytmasidan bilib olamiz. CorelDRAW
dasturida yaratilgan fayllar .CDR, .CMX, .WMF kabi kengaytmalarini oladi.
Kengaytmalar haqida 3.2-jadvaldan batafsil ma’lumot olishingiz mumkin.
3.2-jadval.
CorelDRAW dasturida kengaytmalarning ro‘yxati
№
Kengaytma Izoh
1 . CDR CorelDRAW
2. CDT CorelDRAW shabloni
3. CGM Kompyuter grafikasi metafayli
4. CMX Corel Presentation Exchange 5.0.
5. CMX Corel Presentation Exchange
6. CSL Corel simvollari kutubxonasi
7. DES Corel DESIGNER
8. DWG AutoCAD
9. DXF AutoCAD
10. EMF Kengaytirilgan Windows metafayli
11. FMV Vektorli freym metafayli
12. GEM GEM fayli
13. PAT Uzor fayli
14. PCT Macintosh PICT rasmlari
15. PLT HPGL plotter fayli
6

16. SVG Masshtablanadigan vektor grafikasi
17. SVGZ Siqi SVG
18. WM F Windows metafayli
19. WPG Corel WordPerfect grafikasi fayli
20. CLK Corel R.A.V.E.
1.2 § Corel DRAW grafik muharririning asosiy elementlari joylashuvi.
Corel DRAW dasturini ishga tushirgandan so`ng uning oynasi 1.1-
rasmdagidek ko`zga tashlanadi. Grafika ustida ishlash uchun Welcom to Corel
DRAW (Corel DRAWga xush kelibsiz) dialog oynasidagi variantlardan birini
tanlash lozim. Agar biz New Graphic (Yangi hujjat) variantini tanlasak ekran
markazida nashr varag`i bo`lgan - rasmdagidek standart oyna paydo bo`ladi.
Ushbu dialog oynasidagi What is New (Yangiliklar) bo`limidagi Corel DRAW
dasturiga oid yangi o`zgarishlarni bilib olamiz.
1.1-rasm. Corel DRAW dasturining ishga tushirilgan holati.
Quyida Corel DRAW oynasining asosiy elementlari haqida ma'lumotlar
keltiramiz.
7

Satr boshi qatoridan va nashr varag`idan boshqa barcha yuzalar ishchi soha
deb yuritiladi. Oynaning chap burchagida grafika paneli, o`ng tomonida esa ranglar
palitrasi joylashgan. Oynaning yuqoridagi chekkasidan ketma-ket holda satr boshi,
menyu satri, standart instrumentlar paneli va atributlar paneli joylashgan.
Oynaning pastki qismida gorizontal aylantirish yo`lchasi, undan pastda esa holat
satri joylashgan. Oynaning markazida nashr varag`i joylashgan. Soyali ramka esa
varaq chegarasi hisoblanadi. Varaqni o`rab turgan oq maydon esa hujjat oynasining
ishchi maydoni deyiladi (1.2-rasm).
1.2-rasm. Corel DRAW dasturining asosiy elementlari joylashuv sxemasi.
Grafika paneli. Grafika panelida grafik asar yaratish uchun zarur bo`lgan
instrumentlar joylashgan. Shuningdek grafika panelida ob'ektlarning rangini,
shaklini o`zgartiruvchi qo`shimcha instrumentlar ham mavjud. Ba'zi instrumentlar
tugmalarining o`ng tomonidagi pastki qismida kichkina qora uchburchakliklar
qo`yilgan(1.3-rasm). Agar bunday tugmani "sichqoncha" bilan bir oz vaqt bosib
tursak, undan qo`shimcha instrumentlarning tugmalari ochiladi.
8

1.3-rasm. Grafika paneli elementlari.
Quyidagi jadvalda grafika panelidagi barcha instrumentlar va ularga
qo`shimcha bo`lgan instrumentlarning asosiy bajaradigan vazifalari to`g`risida
ma'lumotlar keltirilgan(1.1-jadval).
1.1-jadval
Gafika panel barcha elementlari va vazifasi
T/
r Instrument Qo`shimcha
instrumentlar Bajaradigan vazifalari
1 Pick
(ko`rsatgich) Ob'ektlarni tanlash va qayta
tuzish
Shape (shakl) Kontur bog`lamlarini surish
hisobiga ob'ektlarning shaklini
o`zgartirish.
Knife (Pichoq) Grafik ob'ektlarning qismlarini
qirqish va chiziqlarni birlashtirish.
9

Eraser (o`chirg`ich) Ob'ekt qismlarini o`chirish.
FreeTransform (Erkin
holatda o`z-gartirish) Ob'ektlarni o`zgartirish va qayta
tuzish.
3 Zoom
(Масштаб) Ob'ektlarni kattalashtirilgan yoki
kengaytirilgan holatda ko`rish.
Pan (varaqni surish) Varaqni hujjat oynalari
chekkasiga joylashtirish.
4 Freehand (egri) Egri shakldagi chiziqlarni xuddi
qalamda chizgandek chizish
Bezier (Egri Beze) "Nuqtalarni birlashtirish" va egri
shaklni boshqarish orqali egri
chiziqar chizish.
Artistic (Badiiy
vositalar) Turli tuman badiiy effektlarni
qo`llagan holda mo`yqalam
holatida rasm chizish.
Dimension (o`lcham
chiziqlari) Ob'ektlar yoki ular orasidagi
o`lchamlarni qo`yish uchun
o`lcham chiziqlari chizish.
Connector Line
(Birlashtiruvchi
chiziq) Ob'ektlar orasidagi tutashuv
chiziqlarni chizish.
5 Rectangle
(To`g`rito`rt-
burchaklik) Turli o`lcham va nisbatdagi
to`g`ri to`rtburchaklik chizish
6 Ellipse (Ellips) Turli o`lcham va nisbatdagi
ellipslarni chizish.
10

7 Polygon (Ko`p
burchaklik) Turli qirrali ko`pburchaklik va
yulduzlar chizish.
Spiral (Spiral) Spiral chizish.
Graph Paper
(Diagramma to`ri) Turli hil qatorli diagramma to`ri
chizish.
8 Text (Tekst) Figurali yoki oddiy tekst kiritish
9 Interactive
Fill(Interaktiv
quyish) Ob'ektlarni interaktiv bo`yash
10 Interactive
Transpanency
(Shaffoflikni
interaktiv
tuzish). Ob'ektlar shaffofligini interaktiv
tuzish
11 Interactive
Effects
(Effektlarni
interaktiv
tuzish) Interactive Blend
(qadam-baqadam
o`tishni interaktiv
tuzish) Ob'ektlarning qadam-baqadam
o`tishini interaktiv tuzish.
Interactive Contour
(Oreolni interaktiv
tuzish) Boshqa ob'ektlarning shaklini
takrorlovchi ob'ektlarni interaktiv
tuzish.
Interactive Distortion
(Interaktiv
deformatsiyalash) Ob'ektlarni interaktiv
deformatsiyalash.
Interactive Envelope
(Egiluvchi shakllarni
interaktiv tuzish) Ob'ekt shakllarini interaktiv
egish.
11

Interactive Extrude
(hajmni interaktiv
tuzish) Ob'ektlar uchun uch o`lcham li
effektni immitatsiyalash.
Interactive Drop
Shadow (Soyani
interaktiv tuzish) Ob'ektlardan tushuvchi yarimtonli
soyani interaktiv tuzish.
12 Eyedropper
(Tomizgich) Ob'ektning rangini tanlab rang
kiritish.
Paintbucket
(To`ldiruvchi) Ob'ektga standart rang
to`plamidan rang quyish.
1.3 § Corel DRAW dasturining asosiy menyusi tarkibi.
Asosiy menyu satri Corel DRAW ekranining yuqorigi qismida, satr boshi
qatorining ostida joylashgan. Bu dasturdagi ekranning xohlagan joyiga qo`yish
mumkin bolmagan, ma'lum joyga ega bo`lgan yagona element hisoblanadi. Asosiy
menyu 11 punktdan iborat (1.4-rasm). Bu menyuga foydalanuvchi qo`shimcha
maxsus komandalarni ham qo`shishi mumkin.
Agar asosiy menyuning xohlagan bir punktini bossak, undan komandalar
ro`yxati ochiladi. Menyudagi komandani tanlash uchun "sichqoncha"dan yoki shu
komandaga mos keluvchi klavishni bosish mumkin. Masalan, Color Management
(ranglarni boshqarish) dialog oynasini ochish zarur bo`lsa, Tools (servis)
menyusini "sichqoncha" bilan bosib keyin "S" klavishini bosish mumkin.
"Sichqoncha"dan tashqari klavishlardan ham foydalanish ishni tezlashtirishga
yordam beradi.
1.4-rasm. Corel DRAWning asosiy menyulari
12

Windows sistema menyusi. Hujjat oynasidagi sistema menyusi belgisi menyu
satrining chap burchagida, File (Fayl) komandasidan chaproqda joylashgan. U
hujjat varag`i fonida Corel DRAW (havo shari) emblemasi ko`rinishida turadi.
Sistema menyusi Windows sistemasi oynasini boshqaruvchi standart
komandalardan iborat, unda Restore (tiklash), Move (qayta joylashtirish), Size
(o`lcham ), Minimize (yopib qo`yish), Maxsimize (ochish), Close (yopish), Next
(keyingi) kabi komandalar mavjud.
Corel DRAW asosiy oynasining sistema menyusi Corel DRAW so`zining
chap tomondagi havo shari belgisini bosish orqali yoki ALT - PROBEL
klavishlarini birgalikda bosish orqali chaqiriladi.
Sichqonchaning o`ng tugmasini bosish yordamida menyuni chaqirish.
Windows operatsion sistemasida ekranning hohlagan nuqtasida sichqonchaning
o`ng tugmasini bosish orqali ba'zi bir harakatlar qilishadi. Bu imkoniyatdan ham
Corel DRAW grafik muharririda keng foydalaniladi. O`ng tomondagi tugmani
bosish orqali kontekst menyu chaqiriladi.
1.5-rasm.Sichqonchaning o`ng tugmasini bosish yordamida menyuni
chaqirish.
13

1.5-rasmda Document (hujjat) kontekst menyusi ko`rsatilgan. Biz undagi
Create Object (ob'ekt yaratish) komandasini bosish orq`ali grafika panelidagi
instrumentlarni tanlash uchun zarur komandalar menyusini ochamiz.
1.6-rasmda Object (ob'ekt) menyusi tasvirlangan. Bu menyuni ajratilgan
ob'ektlar guruhini ustiga borib o`ng tomondagi tugmani bosish orqali chaqiramiz.
Bunday menyulardagi komandalar chaqirilayotgan daqiqalardagi holatga bog`liq
bo`lganligi uchun kontekst menyusi deb yuritiladi.
1.6-rasm. Obyekt menyusi
1.7-rasmda ko`rsatilgan Toolbar (instrumentlar paneli) kontekst menyusi eng
qiziqarli va kerakli menyulardan hisoblanadi. Bu menyu sichqonchaning o`ng
tugmasini standart instrumentlar panelida, atributlar panelida yoki grafika panelida
bosish orqali chaqiriladi. Bu menyu orqali instrumentlar panelini tanlash mumkin.
7-rasm. Toolbar (Instrumentlar paneli) kontekst menyusi
14

Standart instrumentlar paneli asosiy menyu satrining ostida joylashgan. Bu
panelda Corel DRAWning turli funktsiyalarini tez va qulay topib berishni
ta'minlovchi tugmalar joylashgan(1.8-rasm). Bu tugmalardan tashqari panelda
Zoom levels (Масштаб) nomli ochiluvchi ro`yxat joylashgan.
1.8-rasm. Standart instrumentlar paneli
Zoom levels (Масштаб) ochiluvchi ro`yxat orqali 12 hil masshtabni tanlash
mumkin:
 To Selected (faqat ajratilgan ob'ektlar)
 To Fit (hamma ob'ektlar)
 Po Page (Varaqni yaxlit holatda ochish)
 To Width (eni bo`yicha)
 To Height (balandligi bo`yicha)
 10 %, 25 %, 50 %, 75 %, 100 %, 200 %, 400 %.
Bundan tashqari Zoom (Масштаб) parametri maydonida standart bo`lmagan
Масштаб koeffitsentlarini ham berish mumkin. Buning uchun talab qilinayotgan
Масштабni protsentda berib ENTER klavishini bosish kerak.
Standart instrumentlar panelini har kim o`zining ish uslubiga moslab tuzib
olishi mumkin.
Agar sichqoncha ko`rsatkichini instrumentlar panelidagi biron bir tugmaga
ustiga qo`yib bir oz vaqt kutib tursak, tugmaning nomi yozilgan ma'lumot paydo
bo`ladi. Shunda ekranning pastki qismidagi holat satrida bu tugmaning funktsiyasi
haqidagi qo`shimcha ma'lumotlar paydo bo`ladi.
1.2-jadvalda standart instrumentlar panelining tugmalari haqidagi ma'lumotlar
keltirilgan
.
15

1.2-jadval
Standart instrumentlar panelining tugmalari haqidagi ma'lumotlar
New (yaratish) Yangi grafik hujjat yaratadi.
Open (ochish) Grafik hujjat faylini ochadi.
Save (saqlash) Fayldagi faol hujjatni saqlaydi. Agar fayl
bungacha saqlanmagan bo`lsa Save As (qanday
saqlash) dialog oynasi paydo bo`ladi.
Print (nashr) Print (nashr) dialog oynasini chaqiradi.
Cut (qirqish) Ekrandan ajratilgan ob'ektni olib, uni almashuv
buferiga joylashtiradi.
Copy (nusha olish) Asl nushani olib tashlamasdan turib ajratilgan
ob'ektdan nusha oladi va uni almashuv buferiga
joylashtiradi.
Paste (Qo`yish) Almashuv buferidagi ma'lumotni Corel Draw
varag`iga joylashtiradi.
Undo (olib tashlash) Oxirgi bajarilgan operatsiyani olib tashlash.
Undo Multiple actions (Bir
necha harakatni olib
tashlash) Bajarilish tartibiga qarab oldingi operatsiyalar
ro`yxatini aks ettiradi, bu esa bir necha
harakatlarni olib tashlaydi.
Redo (takrorlash) Dastlabki holatga qaytarish.
Redo Multiple actions
(harakatlar guruhini olib
tashlash) Olib tashlash tartibiga qarab oldingi operatsiya
ro`yxatini aks ettiradi va bu harakatlarni
qaytadan qo`llashga imkon beradi.
Import (import) Import (Import) dialog oynasini chaqiradi.
Export (eksport) Export (Eksport) dialog oynasini chaqiradi.
Zoom Levels (Масштаб) Масштаб ro`yxatini ochadi.
Application Launcher
(ilovani yuklash) Corel DRAW ilovalarining ro`yxatini ochib
beradi
16

Corel Craphics Community
(Corel Craphics ham
jamiyati) Corel DRAW paketi ilovalaridan maksimum
foyda olishga yordam va foydali maslahatlar
beruvchi Corel Web - varag`ini chaqirib beradi.
What`s This Help (Bu nima
ma'lumoti) Sichqoncha ko`rsatkichini so`roq belgisiga
aylantirib, kontekst ma'lumotnomasi rejimini
ishga tushiradi, Shundan keyin hohlagan
element ustiga borib tugmani bossangiz shu
element to`g`risidagi ma'lumotni beradi.
Atributlar paneli (Property Bar) - bu hozirgi daqiqada qanday instrument
yoki ob'ekt faol bo`lsa shunga qarab tarkibi va instrumental vositalari o`zgarib
turuvchi panel hisoblanadi.
Atributlar paneli standart instrumentlar paneli ostida joylashadi(1.9-rasm).
1.9-rasm. Atributlar paneli
Atributlar panelida ishlash jarayonida ko‘plagan menyu komandalari va
dialog oynalaridan foydalanishga hojat qolmaydi.
17

II BOB. COREL RRAW DASTURI IMKONIYATLARI.
2.1 § Corel DRAW dasturining asosiy instrumentlari..
Dialog oynasi. Corel DRAW da ba'zi bir harakatlar yoki komandalarni
bajarish jarayonida qo‘shimcha informatsiya zarur bo‘lsa dialog oynasi paydo
bo‘ladi.Dialog oynasi bilan ishlashda sichqoncha yoki klaviaturadan foydalanish
mumkin.
Klaviatura bilan ishlash jarayonida dialog oynasi elementining birisidan
ikkinchisiga o‘tish uchun TAB klavishasini bosish lozim. Kerakli elementni topib
olgandan so‘ng klavish yordamida bayroqchani qo‘yish yoki olib tashlash mumkin.
Bundan tashqari undan ma'lumotlar ham kiritish mumkin.
Tutashuvchi oynalar. Corel DRAWning ilgarigi versiyalaridagi ko‘plagan
dialog oynalarining o‘rniga tutashuvchi oynalar paydo bo‘lib, bu tutashuvchi
oynalar bir qancha qulayliklarga ega. Masalan Color Palette Browser (Palitralarni
ochish) tutashuvchi oynasini olib qarasak, bu tutashuvchi oyna ishchi maydonning
o‘ng chekkasidagi ranglar politrasi yonida joylashgan bo‘lib, bu oynani ishchi
maydonning hohlagan chekkasiga tutashtirish va yulib olib boshqa qulay
maydonga ham joylashtirish mumkin.
Tutashuvchi oynalarni View/ Dockers (ko‘rinish/ Tutashuvchi oynalar)
komandasi yordamida chaqirish mumkin.
Tutashuvchi oynalar quyidagilardan iborat:
 Object Manager (ob'ektlar despetcheri)
 Object Data Manager (ob'ektlar haqida ma'lumotlar beruvchi
dispetcher)
 View Manager (ko‘rinishlar dispetcher) CTRL+F2
 Link Manager (Aloqa dispetcheri)
 Internet Bookmark Manager (internet zakladkalari dispetcheri)
 HTML Object Conflict (HTML ob'ektlar koeffitsenti)
 Bitmap Color Mask (rastrli rangli maska)
 Lens (Linza) Alt +F3
18

 Artistig Media (Badiiy vositalar)
 Trans formation (o‘zgartirish)
 Shaping (shakllar)
 Color (rang)
 Color Palette Browser (palitrani ochish)
 Color Styles (rang stillari)
 Graphic and Special Characters (grafika va tekst stillari)
 Symbols and Special Characters (Simvollar va maxsus belgilar) CTRL
+ F11
 Scrapbook (Albom)
 Script and Preset Manager (makroslar va zagotovkalar dispetcheri).
Agar ekranda bir nechta tutashuvchi oynalar ochiq bo‘lsa, oxirgi ochgan
oynangiz undan oldingisi bilan birga aks etadi, ikki va undan ko‘p bo‘lgan
tutashuvchi oynalar guruhni tashkil qiladi. Bu oynalarni pastga o‘chirib qo`yib,
kerakli paytda ancha oson chaqirish mumkin.
Primitiv shakllar va diagramma to`rlari chizish. To‘rtburchaklik - bazaviy
shakllarning eng oddiysi hisoblanadi. Bu shaklni yaratish uchun grafika panelida
maxsus vositalar qo‘yilgan. Bu oddiy va tushunarli bo‘lgan instrument bilan turli
shakl va o‘lchamdagi to‘trburchaklikni yaratish mumkin.
Bu komandani ishga tushirish uchun grafika panelidagi Restangle
(to‘rtburchaklik) instrumenti yoki F6 funktsional klavishi tanlanadi.
Bundan tashqarihujjat oynasida sichqonchaning o‘ng tugmasini bosish orqali
kontekst Create Object/ Rectangle (F6)- ob'ekt yaratish/ to`rtburchaklik (F6)
komandasini tanlash mumkin.
Rectangle (To‘rtburchaklik) komandasini tanlagandan keyin sichqonchaning
ko‘rsatgichi kichkina xoch shakliga kiradi va chizmaning boshlang`ich nuqtasini
belgilab beradi. Xochning o‘ng tomonida pastda esa kichkina to‘rtburchaklik
tasvirlangan bo‘ladi.
19

To‘rtburchak yaratish uchun burchak nuqtasining ustida sichqonchaning chap
tugmasini bosib turib diagonal bo‘ylab to‘rtburchakning qarama-qarshi burchagiga
qarab tortiladi. Sichqonchaning tugmasini qo‘yib yuborgandan keyin to‘rtburchak
hosil bo‘ladi. Chizish jarayonida atributlar panelida to‘rtburchakning markaz
koordinatalari, shuningdek eni va bo‘yining aniq o‘lchamlari paydo bo‘ladi.
Agar to‘rtburchakni yaratish jarayonida CTRL klavishini bosib tursak to‘rt
tomini ham bir hil o‘lchamda va nisbatdagi to‘rtburchaklik hosil bo‘ladi.
Chizilgan to‘rtburchaklik rasmda quyidagi ko‘rinishda bo‘ladi:
Markazda jolashgan X harfi ko‘rinishdagi belgini bosib turib sursangiz va uni
boshqa joyga olib borib qo‘yishimiz mumkin.
Corel DRAW dasturida burchaklari tutashib ketgan to‘trburchaklikni hosil
qiluvchi instrument yo‘q. Bu vazifani esa Shape (shakl) instrumenti yordamida
bajaramiz. Bu instrumentni to‘trburchakni hohlagan nuqtasiga olib borib bosamiz
va chetga suramiz. Shundan keyin to‘rtta burchak birdaniga yoy holicha tutashadi.
To‘rtburchakning burchaklarini yoy holida tutashtrishning interaktiv usuli juda
qulay. Bunda har bir burchakni bo‘lak holatda tutashtirish mumkin. Buning uchun Z
klavishini bosib, bog`lamni sichqoncha bilan bosish kerak. Shundan keyin Shape
(shakl) instrumenti yordamida suriladi va to‘trburchakning bitta burchagi yoy holida
tutashtirish zarur bo‘lsa Z klavishi bilan birga SHIFT klavishi ham bosiladi va
kerakli burchaklar ketma-ket tutashtriladi. To‘rtburchaklik aktiv ob'ektga
aylangandan keyin, atributlar panelida tutashma foizini hohlagancha o‘zgartirish
mumkin.
20

Ellips yasash. Ellips primitiv shakllarning eng ko`p foydalaniladigani
hisoblanadi. Bu instrument yordamida deyarli barcha grafik ob'ektlarning tasvirini
ishlashda foydalanish mumkin.
Ellips yasashda uning o‘lchamini aniq tasavvur qilish lozim.
Ellips yasash uchun grafika panelidagi Ellipse (ellips) tugmasini bosamiz.
Bundan tashqari F7 funktsional klavishni bosib chaqirish mumkin. Shundan keyin
kursor pastda rasmda ko‘rsatilgandek shaklga kiradi.
Instrument tanlab bo‘lganimizdan keyin tasavvur qilinayotgan
to‘rtburchakning biron bir burchagidan tutib qarama-qarshi tomonga tortamiz.
Shunda atributlar panelida ellipsning eni va bo‘yi, shuningdek markaz
koordinatalari paydo bo‘ladi. Chizish jarayonida ellips o‘lchamlari atributlar
panelida ellipsning eni va bo‘yi, shuningdek markaz koordinatlari paydo bo‘ladi.
Tugmani qo‘yib yuborganimizdan keyin ellips paydo bo‘ladi. Holat satrida esa
ellips shu daqiqada ajratib, belgilangan shakl ekanligi haqidagi ma'lumot paydo
bo‘ladi. Chizish jarayonida ellips o‘lchamlari atributlar panelida dinamik ravishda
yangilanib turadi. ellips chizganda ham xuddi to‘rtburchakni chizgandagiga
o‘xshab, klavish modifikatordan foydalanish mumkin.
Bunda CTRL klavishini bosib ushlab tursak ellips emas, aylana hosil bo‘ladi.
SHIFT klavishini bosib tursangiz aylana markaz nuqtadan hosilbo‘ladi.
Sektor yoki yoylar hosil qilish uchun atributlar panelidagi kerakli tugmalarni
topib ishlatishni o‘rganish kifoya. Chunki Corel DRAWda sektor va yoylar hosil
qilish uchun maxsus instrument yo‘q.
Ko‘pburchakliklar va yulduzcha yasash. Ko‘pburchaklik Corel DRAWdagi eng
murakkab grafik primitivlardan hisoblanadi.
Ko‘pburchaklik yasash uchun grafika panelidagi Polygon (ko‘pburchaklik)
tugmasini bosamiz yoki rasm chizish oynasining ustiga borib sichqonchaning o‘ng
21

tugmasini bosamiz va kontekst menyusidagi Create Object/ Polygon (ob'ekt
yaratish/ ko‘pburchaklik) komandasini tanlaymiz.Shundan keyin kursor pastda
ko‘rsatilgandek ko‘rinishga kiradi:
Chap tomondagi tugmani tutib turib sichqoncha ko‘rsatkichini suramiz va
rasmda ko‘rsatilgandek besh qirrali ko‘pburchaklik hosil bo‘ladi:
Ko‘pburchaklik tayyor bo‘lganidan keyin uni hohlagancha o‘zgartirish
mumkin. Ko‘pburchakning parametrlari uni chizishdan oldin ham berilishi mumkin.
Masalan, ko‘pburchakning qirralarini atributlar panelida o‘zgartirish mumkin.
Tasvir yaratganda atributlar panelidan foydalanish ancha qulaylik tug`diradi. Agar
yulduzcha yasash zarur bo‘lsa Polygon /Star (ko‘pburchaklik / yulduz) tugmasini
bosamiz. Ko‘pburchaklik va yulduzchani Shape (forma) intrumenti bilan taxrirlab
juda qiziqarli shakllar hosil qilishimiz mumkin.
Spiral yasash uchun ham yuqoridagi ko‘rsatilgandek uslublardan
foydalanamiz. Atributlar paneli yordamida spiralning o‘ramlari sonini
o‘zgartirishimiz mumkin.
Diagramma to‘rini yaratish. Graph Paper (Diagramma to‘ri) instrumenti
yordamida berilgan qator va ustunli diagramma to‘ri yaratish mumkin. Bu
instrumentni Object (Ob'ekt) ochiluvchi paneli yordamida yoki sichqonchaning
22

o‘ng tugmasini bosish orqali Greate Object / Graph Paper (ob'ekt yaratish /
diagramma to‘ri) komandasi yordamida ishga tushirish mumkin.
Diagramma to‘rini yaratishdan oldin ustun va qatorlar sonini atributlar
panelida berish lozim. Diagramma to‘ri yaratib bo‘lganidan so‘ng uning ustun va
qatorlarini sonini o‘zgartirib bo‘lmaydi.
Agarda diagramma to`rini bo`lak yacheykasini tahrirlash zarur bo`lsa to`rni
guruhlarga ajratish lozim. Shundan keyin to`rning harbir yacheykasi bo`lak
to`rtburchaklikka aylanadi.
Turli shakl va o`lchamdagi chiziqlar chizish. F5 klavishini bosish orqali
Curve (egri chizik )nomli ochiluvchi panelning xoxlagan bir instrumentini
aktivlashtirishimiz mumkin. Unga panelni ochganimizda oxirgi foydalanilgan
instrument aktivlashadi. F5 klavishini bosganimizda Artistig Media (badiiy
vositalar) instrumenti aktivlashadi.
Freehand (Egri chiziq). Freehand (egri chiziq) instrumenti qalamga o`xshaydi.
Kursorni ekranda yuritganimizda unda chiziq iz qoladi. Lekin juda aniq chiziqlarni
Chizish uchun grafik planshetlardan foydalanish juda qulay. CHunki sichqoncha
qo`ldagi titrashlarni ham aniq seza oladi va chiziqlar tekis chiqmasligi mumkin.
Rasm chizish jarayonida Corel DRAW chiziqlar o`rtasiga notekis intervalda
bog`lamlar qo`shib boradi. Lekin qiyshiq chiziqlarda qanchalar bog`lam kamroq
bo`lsa shuncha yaxshi chiqadi. Chunki harbir bog`lamdan keyin chiziq egilib,
qiyalab boraveradi. Qiya chiziqlar qo`l harakatini aniq takrorlashi uchun Freehand
(egri chizik) instrumenti parametrlari va atributlar panelini keraklicha tuzib chiqish
zarur bo`ladi.
Freehand Smooting ko`rsatkichlari 0 dan to 100 gacha bo`lgan sonlarda
berilgan bo`lib, u hamma vaqt 100 da turadi. undan foydalanish uchun ko`rsatkichni
bosib turib o`ng yoki chap tomonga tortamiz. Shundan keyin atributlar panelining
ostida sonlarni ko`rsatuvchi shkala paydo bo`ladi. Bu instrument bilan to`g`ri
chiziqlar sal boshqacharoq chiziladi. Buning uchun kursorni boshlang`ich nuqtada
bosib turib CTRL klavishini bosamiz va tutib turib keyingi nuqtani belgilab
kursorni bosamiz. Shu usul bilan to`g`ri chiziqlarni chizishimiz mumkin.
23

Rasm chizish jarayonida to`g`ri chiziqlarni chizish rejimidan, erkin shakl va
chiziqlar chizish rejimiga o`tish mumkin.
Bezier ( Beze) instrumenti. Bezier instrumenti rasm chizish jarayonida qiya
chiziqlar ustidan nazorat o`rnatib ishlashda juda qulay hisoblanadi.
Sichqonchatugmasi bilan harsafar nuqta qo`yib keyingi bog`lam bilan
tutashtiramiz. Shu yo`l bilan biz keraklicha nuqtalarni ixtiyoriy tutashtirishimiz
mumkin.
Bu instrumentlardan tashqariCorel Draw da Artistic Media (badiiy vositalar)
instrumenti bo`lib, bu instrument yordamida ko`plagan ob'ektlarni sanoqsiz
bog`lamlar bilan yaratish mumkin.
Bu instrumentda kalligrafik pero, zagotovkalar, mo`yqalam, sepuvchi asbob
va shtrixlar ro`yxati mavjud.
2.2§ Corel DRAWda ob'ektlar bilan ishlash.
Ob'ektlar bilan ishlash jarayonida ob'ektlarni tartibga keltirish, qatlamlar va
ob'ektlar dispetcheri bilan ishlashni bilish juda zarur. Corel DRAWda ob'ektlarni
tartibga keltirish vositasi oldindan o`rnatilgan ob'ektlar ketma-ketligini o`zgartirib
berishi mumkin.
Ob'ektlar dispetcheri (Object Manager) rasmining barcha ob'ektlari va
qatlamlarini berilgan tartibda namoyish qiladi, ob'ektlar va qatlamlar tartibini
o`zgartirib beradi.
Ob'ektlarni tartibga keltirish. Harsafar biz rasmga biron bir ob'ektni qo`shsak,
u oldini planda joylashadi.
Arr`ange/ Order (montaj/tartib) komandasi ob'ektlarni tanlab, aralashtirib, uni
hujjatning turli qismiga joylashtirishi mumkin.
Order (tartib) komandasini tanlaganimizdan keyin ob'ektlarning joylashish
tartibini o`zgartirib beruvchi 7 ta turli-tuman komandalardan iborat bo`lgan menyu
ochiladi.
 To Front (oldingi planga). Bu komanda yordamida ajratilgan ob'ekt va
ob'ektlarni rasmdagi barcha ob'ektlarning ustiga joylashtirib beradi. Bu
komandadan rasmdagi ob'ektlarning tartibini o`zgartirish uchun foydalaniladi.
24

 To Back (orqa planga). Komanda ajratilgan ob'ekt yoki ob'ektlarni rasmdagi
barcha ob'ektlarning ostiga joylashtirib beradi.
 Forward One (oldinga) komanda ajratilgan ob'ekt yoki ob'ektlarni bir qadam
orqaga joylashtirib beradi.
 Back One (orqaga) komanda ajratilgan ob'ekt yoki ob'ektlarni bir qadam orqaga
joylashtirib beradi.
 In Front of (Ob'ektning oldiga) komanda ajratilgan ob'ekt yoki ob'ektlarni
rasmning berilgan ob'ekti oldiga joylashtirib beradi.
 Behind (ob'ektdan keyin). Komanda ajratilgan ob'ekt yoki ob'ektlarni berilgan
ob'ektning orqasiga joylashtirib beradi. (- rasm)
 Reverse Order (tartibni qaram-qarshi tomonga o`zgartirish). Komanda ikki yoki
undan ko`p ob'ektlarning tartibini qarama-qarshi tomonga o`zgartirib beradi. (--
rasm)
Order (tartib) podmenyusi va Arrange (monta) menyusidan tashqariob'ektlarni
tartibga keltirish uchun Object (ob'ekt) kontekst menyusi va atributlar panelidan
foydalanish mumkin. Bundan tashqariklavishlarning quyidagi cha
kombinatsiyalaridan foydalanish mumkin:
 SHIFT+PGUP - oldingi planga
 SHIFT+PGDN - orqa planga
 CTRL+PGUP - oldinga
 CTRL+PGDN - orqaga
Lekin ob'ektlarning tartibini turli qatlamlarda turgani holda o`zgartirishi
mumkin emas.
Ob'ektlar dispetcheri. Ob'ektlar dispetcheri hujjatning barcha ob'ektlari,
qatlamlari va varaqlarini daraxtsimon tarkibini aks ettiradi. Object Manager
(ob'ektlar dispetcheri) nomli tutashuvchi oynasi esa hujjatning harbir varag`idagi
ob'ektlar va qatlamlarning tarkibini namoyish etadi. Rasmning harbir ob'ekti
kichkina belgi bilan belgilangan bo`lib, u bilan birga ob'ektning rang xususiyatlari
va boshqa belgilari yozib ko`rsatiladi.
25

Ob'ektlar dispetcheri oynasi grafik hujjatning bo`lak qatlamlari haqida ham
ma'lumotlar beradi. Ob'ektlar va qatlamlar bilan ishlashni osonlashtiradi.
Ob'ektlar dispetcheri Window/Dockers/Object Manager (oyna/tutashuvchi
oyna/ ob'ektlar dispetcheri) komandasi bilan chaqiriladi.
2.1-rasm. Obektlar boshqaruvi
Ob'ektlar dispetcheriga birinchi marta murojaat qilib chaqirgan bo`lsangiz,
uning oynasi ishchi maydonning o`ng chekkasiga tutashgan holda paydo bo`ladi.
Agar ekranda ob'ektlar bo`lsa, ular Page1 (varaq 1) papkasining belgisi yonida
joylashgan + belgili tugmani bosmaguncha paydo bo`lmaydi.
Object Manager (ob'ektlar dispetcheri) oynasining satr boshida to`rtta tugma
joylashgan. CHapdan o`ngga tomon qarab sanaganda bular quyidagi cha
joylashgan:
1. New layer (qatlam, yaratish)
2. Show Object Properties (ob'ektlarning xususiyatlarini ko`rsatish).
3. Edit Across Layers (hamma qatlamlar)
4. Layer Manager View (qatlam dispetcheri rejimi).
New Layer (qatlam yaratish) tugmasini bossak hujjat tarkibida yangi qatlam
paydo bo`ladi.
Ikkinchi tugma esa harbir ob'ektning xususiyatlarini yoritib beradi yoki uni
olib tashlashi mumkin.
26

Uchinchi tugma bilan esa hujjatning barcha qatlamlari bilan aloqa qilish
rejimini ochib beradi yoki uni olib tashlaydi.
To`rtinchi tugma esa ob'ektdan o`chirib, faqat qatlamlarni ko`rinarli qilib
qoldiradi.
Lineykalar, yo`naltiruvchi chiziqlar va koordinatalar to`ri. Lineykalar hujjat
oynasining yuqorigi va chap tomonlarida aks etadi. Lineykalardan foydalanish
jarayonida turli-tuman o`lchov birliklaridan foydalanish mumkin.
Dyuym - Corel DRAW dasturiga qabul qilingan o`lchov birliklaridan
hisoblanadi. Chunki dyuym dastur mahsulotning barcha elementlarida qo`llaniladi.
Dyuym - 2,54 smga teng.
Millimetr - metrik sistemadagi eng kichik o`lchov birligi bo`lib u 0,1
santimetrga teng.
Pik va punktlar - bu badiiy bezash va tipografiyada qo`llaniladigan o`lchov
birligi hisoblanadi. Bitta dyuymda 72 punkt mavjud. Pik 12 punktga teng. Tarkibiy
kattaliklarni pik va punktda yozishda ular o`nlikka bo`lib vergul qo`yiladi.
Masalan, 1,3 yozuvi 1 pik va 3 punktni bildiradi, bu esa 15 punktga teng.
Punktlardan shriftni o`lcham ini va satr oralig`i intervalini o`lchashda
foydalaniladi.
Piksel (pixel) inglizcha so`z bo`lib, "picture element" (tasvir elementi)
mazmunini beradi. Boshqacha qilib aytganda piksel bu kompyuter ekranidagi
rasmning rangli nuqtachasi hisoblanadi. Piksel rastrli tasvirlarni o`lcham ini
o`lchashdagi bazaviy o`lchov birligi hisoblanadi.
Internet uchun Web grafika yaratishda piksellardan o`lchov birligi sifatida
foydalanish juda qulay.
Tsiitsero va dido . Didoning birligi 1,07 punktga teng, dyuym esa 67,567
didodan tashkil topgan. TSitsero esa bu - 12 dido. Bu o`lchov birligi frantsiyada
qullaniladi va pik, punktga o`xshaydi.
Dido - xuddi punktga o`xshab shriftning satr oralig`i intervalini o`lchashda
foydalaniladi.
Didoning birligi 1,07 punktga teng.
27

Fut - o`lchov sistemasidagi eng yirik o`lchov birligi bo`lib, AKSHda
foydalaniladi. Bir fut 12 dyuymga teng.
Yard - uchta futga teng.
Mil - 5280 futga teng.
Santimetr - 10 mmga yoki taxminan 0,394 dyumga teng.
Metr - 100 santimetrga teng.
Kilometr - 1000 metrga teng.
Lineykalar Corel Draw dasturini ishga tushirganda paydo bo`ladi. Agar ular
ko`rinmasa View/Rulers (kurinish /lineyka) komanda menyusini tanlaymiz.
Lineyka shkalasining boshlang`ich nuqtasi nashr varag`ining chapida va past
tomonida joylashgan.
Koordinatalar to`ri. Hujjatning harbir varag`i koordinatalar to`ri bilan
qoplangan. To`r chiziqlari ko`rinmas bo`lib, ular rasm chizish jarayoniga ta'sir
qilmaydi. Freguency (chiziqlar soni) parametri ko`rinmas to`r chiziqlari sonini
ko`rsatib beradi. Agar lineykada eng kichik o`lchov birligi berilgan bo`lsa to`r
chiziqlari o`lcham ini ham kichraytirish lozim.
Show grid bayroqchasini o`rnatsak chizilayotgan barcha ob'ektlar to`r
chiziqlariga bog`lanadi. Masalan, ob'ektlarni varaqda tenglashtirmoqchi bo`lsak,
to`r chiziqlari juda katta yordam beradi. Bundan tashqariular yordamida aniq
berilgan o`lcham dagi ob'ektni chizish mumkin.
Yo`naltiruvchi chiziqlar. Yo`naltiruvchi chiziqlar ko`p tomondan
koordinatalar to`riga o`xshab ketadi. Ularni hujjat oynasining hohlagan tomonida
ya'ni gorizontal, vertikal va hatto diagonal holatda ham joylashtirish mumkin.
Ulardan xuddi koordinatalar to`ri chiziqlari kabi foydalanish mumkin, lekin
yo`naltiruvchi chiziqlarni hujjatning hohlagan tomonida joylashtirish mumkin.
Yo`naltiruvchi chiziqni yaratish uchun hohlagan lineykaning ustiga borib
sichqonchatugmasini bosamiz va kursorni hujjat oynasi tomon tortamiz. Kursor
bilan birga lineykaga parallel ravishda punktir chiziq ham tortiladi.
Sichqonchachaning tugmasini qo`yib yuborganimizdan so`ng yo`naltiruvchi
28

chiziq ekranda joylashadi. Yo`naltiruvchi chiziqni olib tashlash uchun uni usti
bosib DEL klavishini bosamiz.
Ob'ektlarni bog`lash,ajratish va egri chiziqlar to`plamiga aylantirish
Combine (bog`lash) komandasi. Combine (bog`lash) komandasi ikki yoki undan
ko`p ob'ektni belgilab olganimizda atributlar panelida paydo bo`ladi. Bu
komandani ishlatishdan maqsad bir qancha ob'ektlarni yaxlit ob'ektga
aylantirishdir. Weld ( birlashtirish ) komandasi ham ikki yoki undan ko`p
ob'ektlarni birlashtiradi, lekin bu ishlarni boshqacha usulda bajaradi.
Break Apart (ajratish) komandasi Combine (bog`lash) komandasi bilan
juftlikda ishlaydi. Ular birgalikda Arrange (montaj) menyusida joylashgan yoki
ularni CTRL+K klavishlarini bosish orqali chaqirish mumkin. Break Apart
(ajratish) komandasi atributlar panelida tugma shaklida ham joylashgan. Uning
vazifasi Combine (bog`lash) komandasi orqali birlashtirilgan ob'ektlarni
ajratishdan iboratdir. Bundan tashqaribu komanda orqali figurali tekstni bo`lak
simvollarga ajratish mumkin, shuningdek oddiy tekstni abzatslarga va bo`lak
simvollarga ajratib beradi.
Guruhlash va guruhlarga ajratish. Guruhlash- bu bir nechta ob'ektlarni bitta
ob'ekt holatiga keltirib, bir-biriga bog`lashdir. Biron -bir kompozitsiya ustida
ishlash tugallanganidan so`ng bu komandadan foydalanib, yaxlit ob'ekt yaratiladi,
chunki bu kompozitsiyada bir qancha ob'ektlar mavjud bo`lib, ularni bir-biriga
bog`lash zaruriyati paydo bo`ladi. Guruhlangan ob'ektni bemalol surish va boshqa
effektlarni qo`llash mumkin.Aks holda harbir ob'ekt uchun ma'lum vaqt ajratilib,
ko`p vaqtni olardi.
Ob'ektlarni guruhlash uchun barcha ob'ektlar bitta qilib belgilanadi va
atributlar panelidagi Group (guruhlash) tugmasi bosiladi. Ob'ektni guruhlarga
ajratganda esa Ungroup (guruhlarga ajratish) komandasi yoki CTRL+U
klavishidan foydalaniladi.
Ob'ektlarni egri chiziqlar to`plamiga aylantirish. Convert to Curves (egri
chiziqlar to`plamiga aylantirish) komandasining asosiy vazifasi to`rtburchaklik,
ko`pburchaklik , ellips va tekstlarni tahrirlash uchun qulay bo`lgan yopiq qiyshiq
29

chiziqlar to`plamiga aylantirishdir. Corel DRAW dasturida grafik loyihalar ustida
ishlash jarayonida ko`pgina turli tuman shakllar yaratishga to`g`ri keladi.
Rasmlardan tashqarideyarli ularning barchasi standart to`g`ri to`rtburchaklik,ellips
va qiya chiziqlardan boshlanadi. Shularga o`hshash standart ob'ektlarga Corel
DRAW ning turli grafik effektlarini qo`llashga to`g`ri keladi. Lekin ko`pincha
effektlarni qo`llaganingiz bilan olingan ob'ekt o`zining oldingi ko`rinishini
saqlaydi. Masalan, ellipsga ekstruziya effektini qo`llasak, ob'ekt baribir ellips
ko`rinishida qoladi.
To`g`ri to`rtburchak ham to`g`ri to`rtburchakligicha qoladi. Agarda biz
yuqorida aytib o`tilgan ob'ektlarni qiyshiq chiziqlar to`plamiga aylantirsak, ularni
o`zimiz hoxlagan holatga keltirishimiz mumkin. Ob'ektlarni egri chiziqlar
to`plamiga aylantirish uchun atributlar panelidagi Convert to Curves (egri chiziqlar
to`plamiga aylantirish) tugmasini bosamiz yoki CTRL+Q klavishidan
foydalanamiz. Masalan, standart ellips bitta bog`lamga ega, uni qiyshiq chiziqlarga
aylantirsak to`rtta bog`lam paydo bo`ladi. Standart to`g`ri to`rtburchaklikda esa
harburchagida bitta bog`lam mavjud. Lekin uni yopiq egri chiziqlar to`plamiga
aylantirsak uning harbir bog`lami orqali tahrirlash, ya'ni shaklini o`zgartirishimiz
mumkin.
2.2-rasmda egri chiziqlar to`plamiga aylantirilgan ellips tasvirlangan.
Rasmdan ko`rinib turibdiki Shape (shakl) instrumentini tanlaganimizdan so`ng
ob'ektda to`rtta bog`lam pado bo`ladi. Rasmning o`ng tomonidagi ob'ekt esa
tahrirlangan ellips bo`lib, bog`lamlar ni surish orqali umuman boshqacha shaklga
kirgan.
2.2-rasm. Egri chiziqlar to`plamiga aylantirilgan ellips
30

2.3 § Corel DRAWda qo`shimcha effektlar qo’llash.
Corel DRAW amaliy dasturida ob'ektlar bilan ishlashda bir qancha effektlarni
qo`llash mumkin. Bular quyidagi lardan iborat:
1. Egish effekti.
2. Deformatsiya effekti
3. Perspektiva effekti
4. Ekstruziya effekti
5. Qadam- baqadam o`tish effekti
6. Kontur (oreol) effekti
7. Soya effekti
8. Linza effekti
9. SHaffoflik effekti
Egish effekti bilan ishlash
Egish effekti ob'ekt shaklini mustaqil ravishda egishga yordam beradi.Bunday
effektni ob'ektlar guruhiga qo`llashdan oldin shu ob'ektlarni guruhlash lozim.
Egish effekti Interactive Envelope (egishni interaktiv tuzish) instrumenti
yordamida amalga oshiriladi. Bu instrument grafika panelidagi instrumentlar
to`plamida joylashgan. Interactive Envelope (egishni interaktiv tuzish) instrumenti
tugmasi panelda chapdan to`rtinchi bo`lib joylashgan. Agar ob'ektni belgilab olib
shu tugmani bossak ob'ekt atrofida avtomatik ravi щ da 8 bog`lamdan iborat bo`lgan
gabarit to`g`riburchaklik paydo bo`ladi. Xuddi boshqa bog`lamlar kabi ular ham
markerlar bilan ta'minlangan. Markerni bosib turib, uni sichqonchabilan sursak
ob'ektga kerakli shaklni bera olamiz.
2.2-rasm. Egiluvchan effektlar
31

Ob'ektga kerakli shaklni berishdan oldin tahrirlash tartibi tugmalaridan birini
tanlash lozim. Bu tartib ob'ekt shaklini tahrirlash vositalarini belgilab beradi.
Tahrirlash tartibi tugmalari atributlar panelining o`rtasida joylashgan. Tartib
nomlari bajaradigan vazifasiga qarab tanlangan bo`lib, ular chapdan o`ngga qarab
quyidagi tartibda va nomda joylashgan:
Straight Line (to`g`ri chiziq), Single Arc (yoy), Double Arc(to`lqin), Uncons
trained mode (mustaqil).
Ob'ektga egish effektini qo`llash quyidagi ketma-ketlikda amalga oshiriladi:
 Ob'ekt yoki ob'ektlar guruhini belgilab oling va Interactive Envelope
(egishni interaktiv tuzish) instrumentlar tugmasini bosing. Ob'ekt atrofida
avtomatik ravishda egish effektini beruvchi gabarit to`g`riburchaklik paydo
bo`ladi.
 Atributlar panelidagi egish tartibini tanlash tugmasini bosamiz.
 Interactive Envelope (egishni interaktiv tuzish) instrumentini gabarit
to`g`riburchaklik bog`lamlar ini ajratish va almashtirish uchun foydalanamiz.
Deformatsiya effekti. Interactive Distortion (interaktiv deformatsiya)
instrumenti tugmasi grafika panelidagi interaktiv effektlar panelining qo`shimcha
instrumentlar panelida joylashgan. Tugmadagi belgi g`ijimlangan qog`ozga
o`hshaydi. Deformatsiyaning uchta turi mavjud:
1. Push and Pull (tort-itar)
2. Zipper (zigzag)
3. Twister (aylantirish)
2.3 -rasmda haruchta deformatsiyaning aylana ob'ektga ta'siri tasvirlangan.
Deformatsiya tipining soni va turli tumanligi cheksiz bo`lib, uning natijasi
deformatsiya instrumentining tipi, boshqaruvchi markerga, kursorni tortish
yo`nalishiga, shuningdek atributlar panelining parametrlarining tuzilishiga bog`liq.
32

Tort-itar zigzag aylantirish
2.3-rasm. Deformatsiya effekti
Perspektiva effekti tasvirga ko`ruv chizig`i yo`nalishini hisobga olgan holda
chuqurlik va hajm taasurotini beradi. Perspektiva effektini qo`llash orqali ob'ekt
sahna foni chuqurligida kichraygandek tuyuladi.
Perspektiva effektini bitta ob'ektga va ob'ektlar guruhiga qo`llash mumkin. U
bir vaqtning o`zida bir nechta ob'ektga qo`llanilishi mumkin emas. Lekin uni bir
ob'ektdan boshqa ob'ektga nusha olib o`tkazish mumkin.
 Perspektiva effektini qo`llash uchun oldin ob'ekt yoki ob'ektlar guruhini
belgilab olish lozim. Keyin Effects/Add Perspektive (effektlar/perspektivani
qo`llash) komandasi tanlanadi. Shundan keyin ob'ekt yoki ob'ektlar guruhi
burchaklarida bog`lamlar i bilan to`g`ri burchakli punktir ramka bilan ajraladi.
Ramka ichi esa vertikal va gorizontal holatdagi yo`naltiruvchi chiziqlar bilan
qoplanadi.
 Ob'ektga perspektiva effektini berish uchun esa avtomatik ravishda paydo
bo`luvchi Shape (shakl) instrumentidan foydalanamiz. Buning uchun esa bu
instrument yordamida ob'ekt
burchaklaridagi bog`lamlar dan birini ushlab kerakli masofaga tortamiz.
 Bog`lamni surish yunalishi ob'ektga qaysi turdagi (bir yoki ikki nuqtali)
perspektiva qo`llanilishiga ta'sir qiladi.
Agar CTRL klavishini ushlab turib bog`lamlar dan birini vertikal yoki
gorizontal bo`yicha sursak bir nuqtali perspektiva effekti hosilbo`ladi. Bog`lamni
tortish jarayonida biz CTRL klavishini ushlab turmasak ikki nuqtali perspektiva
effektini hosilqilgan bo`lamiz.
33

2.4-rasm. Perspektiva effekti
Ekstruziya effekti. Ekstruziya effekti yalpoq ikki o`lcham li ob'ektlarga hajm
ya'ni uchinchi o`lcham illyuziyasini beradi. Ekstruziya effektini qo`llashda Corel
DRAW ob'ektning ko`rinmas qirralarini quradi. Proyektsiyalarni berilgan tutashuv
nuqtali perspektivaga aylantiradi. Ekstruziya effekti Interactive Extrude (xajmni
interaktiv qurish) instrumenti yordamida yaratiladi. Bu instrument interaktiv
instrumentlar panelida joylashgan, shuningdek atributlar panelining turli tuman
elementlaridan foydalangan holda hosil qilinadi.
Qadam- baqadam o`tish effekti. Qadam- baqadam o`tish effekti turli-tuman
variantlarda qurilishi mumkin, lekin ularning hammasi qadam- baqadam o`tishning
boshi va oxirini belgilovchi ikkita ob'ektni qurishdan boshlanadi. Bu ikkita ob'ekt
juda oddiy (masalan, to`g`riburchaklik, ellips va hokazo) yoki aksincha juda
murakkab, masalan bir nechta ob'ektlardan iborat bo`lishi mumkin.
Qadam- baqadam o`tish effekti perspektiva illyuziyasini hosilqilishi uchun
yoki neon reklamasining tashqi ko`rinishini imitatsiyalash uchun ishlatiladi.
Qadam- baqadam o`tish effektini qo`llash natijasida hosilqilingan grafik
ob'ektlar utish guruhi deyiladi.Bunda guruh uch qismdan iborat: ikkita
boshqaruvchi ob'ekt (boshi va oxiri) va oraliqdagi ob'ektlar guruhi.
O`tish guruhidagi barcha ob'ektlar bir-biri bilan dinamik ravishda bog`langan.
Buning ma'nosi Shundan iboratki, agar guruhdagi boshqaruvchi ob'ektni olib hujjat
varag`ining boshqa joiga o`tkazsak qolgan ob'ektlar ham avtomatik ravishda
birinchi ob'ektning izidan boradi.
34

2.5-rasm. Qadam- baqadam o`tish effekti
Kontur effekti. Interactive Contour (konturni interaktiv tuzish) instrumenti
belgilangan ob'ektga uning kontsentrik dublikatlarini tuzib beradi. Bu dublikatlar
ob'ektning ichiga yoki tashqi tomoniga qo`yilishi mumkin. Ob'ekt originalining
rangi qanaqa bo`lsa uning dublikatining rangi ham shunaqa bo`ladi. Dublikat soni
va ular orasidagi masofani iteraktiv rejimda yoki Contour Steps (oreol qadami) va
Contour Offset (oreol intervali) nomli tugmalar orqali tuzish mumkin. Atributlar
panelida esa uchta kontur tiplaridan biri tanlanadi:
Bular To Center (markazga), Inside ( ichkariga) va Outside ( tashqariga) deb
ataladi.
Soya effekti. Soya effekti interaktiv instrumentlar panelidagi Interactive Drop
Shadow (soyani interaktiv tuzish) instrumenti yordamida beriladi. Soya
parametrlarini tuzish uchun atributlar panelidagi boshqaruv elementlaridan
foydalaniladi. Soya effekti perspektiva effekti bilan birgalikda berilishi mumkin.
Linza effekti. Lens (linza) tutashuvchi oynasini chaqirish uchun Effects/
Lens (Efffektlar/ Linza) menyusidagi komandadan yoki ALT+F3 klavishidan
foydalanishingiz mumkin. Bu tutashuvchi oyna yordamida linza turi
tanlanadi.Linza quyidagi turlarga ega:
Brighten (yorqinlik), Color Add (ranglarni tuzish), Color Limit (rangli filtr),
Sustom Color Map (maxsus palitra),Fisheue (baliq ko`zi),Heat Map (nurlanish
35

spektri), Invert (murojaat), Magnify (kattalashtirish), Tinted Grayscale (bir hil rang
tusi), Transparensy (shaffoflik) va Wireframe (rangli kontur).
Shaffoflik effekti. Interactive Transparensy (shaffoflikni interaktiv tuzish)
instrumenti tugmasi grafika panelidagi interaktiv instrumentlar panelida
joylashgan. Bu instrument grafik ob'ektga shaffoflik effektini berib, yarimtonli
rastrli tasvir hosilqiladi. YArimtonli rastrli maskada oqdan to qoragacha bo`lgan
diapazonda tekis taqsimlangan kulrangning 256 ta gradatsiyasini hosil qilish
mumkin.
36

XULOSA
Yurtimizda ham dasturlashga bo`lgan talab va e`tibor oshib bormoqda.
O`zbekiston Respublikasi Prezidenti SH.M.Mirziyoyevning 2020-yil 24-
yanvardagi Oliy majlisga qilgan murojaatnomasida ta`kidlangan, Soha uchun
yuqori malakali mutaxassislar tayyorlash maqsadida xorijiy hamkorlarimiz bilan
birgalikda “Bir million dasturchi” loyihasini amalga oshirilishi dasturlashga
bo`lgan e`tibordan darak beradi. Bu loyihadan ko`zlangan maqsad kelgusida
jamiyatimizning qurilish, energetika, qishloq va suv xo`jaligi, transport, geologiya,
kadastr, sog`liqni saqlash, ta`lim, arxiv sohalarini raqamlashtirishdan iborat.
Hozirda kompyuter grafikasi ilmiy xodimlar uchungina emas, balki
rassomlar, loyihachilar, dizayn va reklama bilan shug`ullanadigan mutaxassislar,
web sayt yaratuvchilar, o`qitish jarayoni va boshqa sohalarda keng qo`llanilmoqda.
Shuning uchun kompyuter grafikasi sohasida yetuk kadrlarni tayyorlash, yosh
kitobxonlarga kompyuter grafikasiga doir adabiyotlarni yetkazish oldimizda turgan
vazifalardan biri hisoblanadi.
С orelDraw vektorli grafikaning Windows amaliyot tizimida ishlaydigan
tahrirlovchi dasturlardir. Uning yordamida turli grafik ko’rinishlarni loyihalash,
foto, matn, tasvirlar ustida, ayniqsa, badiiy ko’rinishdagi kompozitsiyalarni
tahrirlash bilan bog’liq amallarni bajarish mumkin. CorelDraw boshqa grafik
muharrirlarga nisbatan matnlar bilan yaxshi ishlaydi, ya’ni nashriyot tizimlarida,
masalan, yumoristik yoki boshqacha kitoblarni turli o’lchamdagi harflar bilan
yozish mumkin. Masalan, pasportdagi rasmni skanerdan o’tkazib va CorelDraw
yordamida shu rasmni portretga aylantirish mumkin. O’z-o’zidan ma’lumki,
bunday professional murakkab grafik muharrirlarda, ya’ni CorelDraw ning boy
asboblari va ranglaridan foydalanib ham rasm chizish mumkin. CorelDraw
muharririda fayllarning kengaytmasi file .cdr ko’rinishda bo’ladi. Fayllarni import
va eksport qilish eng yaxshi qulayliklaridan biri hisoblanadi. Ayniqsa, kompakt
diskdan fayllarni import qilishda ko’p qo’llaniladi. Iqtisodiy sohalarda ham
korxonalarning emblemalarini va reklama bannerlarini tuzishda ko’p qo’llaniladi.
37

FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR
1. E.I.Ruziеv. Grafik dizayn – T 1993
2. E.I.R o` zi е v. «Grafika» Int е grativ kursining variativ dasturlari.T 1997
3. E.I.R o` zi е v. T ех nik grafika va dizayn as о slari. T 1995
4. Е.Х.Хоlmatоv,N.I.Tayla q оv,U.A.Nazarоv «Infоrmatika va h isоblash
tехnikasi.T-2001.
5. T. Rixsibotv : « Rompyuter grafikasi », O ’ zbekiston Yozuvshilar uyushmasi
Adabiyot jamg ’ armasi nashriyoti , Toshkent , 2006 y , 22-26 betlar .
6. Д. Миронов « Corel Draw 10». Учебный курс. Санкт-Петербург. 2002 год.
7. А . Тайц «Adobe Illustrator-9». Учебный курс . Санкт-Петербург. 2002 год.
8. WWW . Info - baz . narod . ru , II -глава «Свойства», 1-часть.
9. A.Sattоrоv «Infоrmatika va aхbоrоt tехnоlоgiyalari». Tоshkеnt. «O`qituvchi»
nashriyoti. 2003 yil.
10. Соснин Н.В. «Компьютерная графика» Учебник – СПб: Питер, 2003, 736
11. Mamarajabov M.E., Tursunov S.Q., Nabiulina L.M. Kompyuter grafikasi va
web-dizayn: darslik. O`zbekiston Respublikasi Oliy va o`rta maxsus ta`lim
vazirligi. - Toshkent: Cho`lpon nomidagi NMIU, 2013. 376-b.
12. Nazirov Sh.A., Nuraliyev F.M., Aytmuratov B.Sh. “Rastr va vektor grafika”
O`zR oliy va o`rta maxsus ta`lim vazirligi, O`rta maxsus, kasb-hunar ta`limi
markazi. – T.: G`afur G`ulom nomidagi nashriyot matbaa ijodiy uyi, 2007.–192 b.
13. Rixsiboyev T. “ Kompyuter grafikasi” O`zbekiston Yozuvchilar uyushmasi
adabiyot jamg`armasi nashriyoti , T.; 2006, 168 b.
14. Tayloqov N.S., Axmedov A.B. va boshqalar. “Informatika va axborot
texnologiyalari”. Darslik. Toshkent, “Extremum-press”. 2018. 128 b.
Internet saytlar
1. http://www.ziyonet.uz
2. http://www.wikipedia.org
3. http://www.tuit.uz
4. http://www.ziyonet.uz
38

Corel Draw dasturiy paketi va uning imkoniyatlaridan samara foydalanish

Sotib olish