Davlat byudjeti, soliqlar va davlat qarzi - Iqtisodiyot - Slaydlar

Dokument ma'lumotlari

Narxi	12000UZS
Hajmi	676.6KB
Xaridlar	1
Yuklab olingan sana	29 Oktyabr 2024
Kengaytma	pptx
Bo'lim	Slaydlar
Fan	Iqtisodiyot

Davlat byudjeti, soliqlar va davlat qarzi

Sotib olish

Makroiqtisodiyot.
Davlat byudjeti, soliqlar va
davlat qarzi

Ingliz tilidan tarjima
qilingan "byudjet"
"atamasi" hamyon,
"sumka" degan ma'noni
anglatadi.
"Byudjet-bu ma'lum bir
davrdagi daromad va
xarajatlar"

1. Davlat byudjeti daromadlari va
xarajatlarining asosiy turlari
3 ?

Davlat byudjeti tushunchasi

Davlat byudjeti - bu mamlakatning asosiy moliyaviy
rejasini ifodalovchi ma'lum bir vaqt (odatda bir yil) uchun
davlat daromadlari va xarajatlari balansi

Qonun chiqaruvchi hokimiyat organi (parlament, Davlat
Dumasi, Kongress va boshqalar) tomonidan qabul
qilingandan so'ng, u qonun kuchiga ega bo'ladi va ijro
etilishi shart
4

Davlat xarajatlari maqsadlarga qarab
taqsimlanishi mumkin:
siyosiy maqsadlar uchun xarajatlar - milliy mudofaa va
xavfsizlikni ta'minlash (armiya, politsiya, kemalar va
boshqalarni saqlash); davlat boshqaruvi apparatini saqlash ;
iqtisodiy maqsadlar uchun xarajatlar - iqtisodiyotning davlat
sektorini saqlash va ishlashini ta'minlash; iqtisodiyotning
xususiy sektoriga yordam berish (birinchi navbatda subsidiya) ;
ijtimoiy maqsadlar uchun xarajatlar - ijtimoiy ta'minot
(pensiya, stipendiya, nafaqa to'lash); ta'lim, sog'liqni saqlash,
fundamental fanni rivojlantirish, atrof-muhitni muhofaza qilish
7

Mak roiqt isodiy nuqt ai nazardan barcha davlat
xarajatlari quyidagilarga bo'linadi:
tovarlar va xizmatlarni davlat xaridlari (ularning qiymati
YaIMga kiritilgan)
transfertlar (ularning qiymati YaIMga kiritilmaydi, chunki ular
milliy daromadlarni qayta taqsimlash natijasidir)
davlat obligatsiyalari bo'yicha foizlarni to'lash, ya'ni davlat
qarziga xizmat ko'rsatish (bu xarajatlar YaIMga ham kirmaydi,
chunki ular davlat byudjeti daromadlaridan to'lanadi)
8

Tovarlar va xizmatlarni
davlat xaridlari
quyidagilardan iborat:
davlat ist e'moli xarajat lari,
jumladan:
davlat tomonidan iste'mol
tovarlarini sotib olish, davlat xizmatchilarining
xizmatlari uchun to'lov,
ya'ni. mansabdor
shaxslarga,
o'qituvchilarga,
shifokorlarga ish haqini
to'lash; davlat
inve st it siyala
ri —
iqtisodiyotning davlat
sektorida ishlab chiqarish
jarayonini ta'minlash
uchun davlat tomonidan
investitsiya tovarlarini
sotib olish, ya'ni. yo'llar,
maktablar, kasalxonalar
va boshqalarni qurish
xarajatlari.
9

Давлатнинг асосий даромад
манбаалари
сол иқ л ар
Д авл ат к орхонал аридан ф ойда
се ньораж (пул эмиссиясидан келадиган
даромад)
Д авл атнинг қ им м атбахо қ оғ оз л арини
сотишдан ту шган ту шу м
10

Davlat byudjeti balansi

Davlat daromadlari va xarajatlari o'rtasidagi farq
davlat byudjetining qoldig'idir ( δ)

Xarajatlar va daromadlar nisbatiga qarab, davlat
byudjeti uch xil bo'lishi mumkin
11 Balansli byudjet
( δ=0) Byudjet
daromadlari
Profitsit ( δ>0)
Byudjet
xarajatlariDefitsit ( δ<0)

Davlat byudjetlarining turlari

byudjet daromadlari xarajatlardan oshib ketganda,
byudjet qoldig'i ijobiy bo'ladi ( δ > 0), bu davlat
byudjetining profitsiti (profitsiti) ga to'g'ri keladi

daromadlar xarajatlarga teng bo'lganda, byudjet qoldig'i
nolga teng ( δ = 0) va bunday byudjet muvozanatli byudjet
deb ataladi

byudjet daromadlari xarajatlardan kam bo'lsa, byudjet
qoldig'i salbiy ( δ < 0) va davlat byudjeti taqchilligi mavjud
12

Oddiy so'zlar bilan
•
Daromad = xarajatlar muvozanatli byudjetdir. Biz 15 ming
daromad oldik va 15 ming sarfladik.
•
Daromadlar < xarajatlar-defitsit byudjeti. Ular 15 ming
daromad olishdi va 16 ming sarfladilar. Shunday qilib, biz
qarz olishimiz kerak.
•
Daromadlar > xarajatlar-ortiqcha byudjet. Biz 15 ming
daromad oldik va 14 ming sarfladik, keyin bizda 1 ming
kelajak uchun qoladi.

Iqtisodiy tsiklning turli bosqichlarida
davlat byudjetining holati

Re t se ssiy a bilan byudjet daromadlari kamayadi
(chunki biznes faoliyati kamayadi va shuning uchun
soliq solinadigan baza), shuning uchun byudjet
taqchilligi (agar u dastlab mavjud bo'lsa) oshadi va
profitsit (agar kuzatilgan bo'lsa) kamayadi

Bum bilan, aksincha, byudjet taqchilligi pasayadi
(chunki soliq tushumlari, ya'ni byudjet daromadlari
oshadi) va profitsit oshadi
14

Strukturaviy etishmovchilik

Tarkibiy byudjet taqchilligi iqtisodiyotning tarmoq
tuzilmalarini tubdan buzish davrida yuzaga keladi, ular 45-
55 yil oralig'ida takrorlanadi

U joriy davlat xarajatlari ( G xarajat ) va mavjud soliq
tizimida to'liq ish bilan ta'minlangan byudjetga tushishi
mumkin bo'lgan daromadlar o'rtasidagi farq sifatida
hisoblanadi:
δ = G xarajat – t x Y*,

bu erda y* – to'liq ish bilan ta'minlangan YAIM

t-daromad solig'i stavkasi
15

Tsiklik va birlamchi etishmovchilik

Tsiklik defitsit - bu haqiqiy defitsit va strukturaviy defitsit
o'rtasidagi farq:
δ tsikl = δ fakt - δ стр = t (Y* – Y),

bu erda y – ma'lum bir yil uchun haqiqiy YAIM

Davlat byudjetining birlamchi defitsiti - bu haqiqiy defitsit
miqdori va qarz (obligatsiyalar)bo'yicha foiz to'lovlari
miqdori o'rtasidagi farq
16

2. Davlat byudjeti tushunchalari
17 ?

Исторически в отношении состояния
государственного бюджета выдвигалось три
концепции:
har yili muvozanatli byudjet g'oyasi
iqtisodiy tsikl fazalari bo'yicha muvozanatli
byudjet g'oyasi (tsiklik asosda)
•
byudjetni emas, balki iqtisodiyotni
muvozanatlash g'oyasi ("funktsional moliya"
g'oyasi)18 
Davlat byudjeti taqchilligiga munosabat odatda
salbiy

Eng mashhur - muvozanatli byudjet g'oyasi

Har yili muvozanatli byudjet tushunchasi

Iqtisodiy tsiklning bosqichi va iqtisodiyotning holatidan
qat'i nazar, har yili byudjet xarajatlari daromadga teng
bo'lishi kerak

Amalda, bu shuni anglatadiki, masalan, byudjet
daromadlari (soliq tushumlari) minimal bo'lgan tanazzul
davrida davlat byudjet balansini ta'minlash uchun davlat
xarajatlarini (davlat xaridlari va transfertlari)kamaytirishi
kerak.

Va davlat xaridlari va transfertlarning pasayishi yalpi
talabning pasayishiga va shuning uchun ishlab chiqarish
hajmining pasayishiga olib kelganligi sababli, ushbu chora
yanada chuqurroq pasayishiga olib keladi
19

Har yili muvozanatli byudjet tushunchasi

Aksincha, agar iqtisodiyotda bum va soliq tushumlari
maksimal darajada bo'lsa, byudjet xarajatlarini
daromadlar bilan muvozanatlash uchun hukumat davlat
xarajatlarini ko'paytirishi kerak, bu esa iqtisodiyotning
yanada "qizib ketishiga" olib keladi va shuning uchun
inflyatsiyani yanada oshiradi

Shunday qilib, har yili muvozanatli byudjet g'oyasini
amalga oshirish iqtisodiyotning tsiklik o'zgarishini
kuchayishiga olib keladi va hukumatning iqtisodiyotni
barqarorlashtirish siyosatini amalga oshirish imkoniyatini
yo'q qiladi
20

Tsiklik asosda muvozanatli davlat byudjeti
kontseptsiyasi

Bu har yili muvozanatli byudjetga ega bo'lish shart
emasligidan iborat

Byudjetning iqtisodiy tsikl davomida umuman
muvozanatli bo'lishi juda muhim: byudjet daromadlari
maksimal bo'lgan bum davrida (ishbilarmonlik faolligining
yuqori darajasi) ortib borayotgan byudjet profitsiti,
byudjet daromadlari keskin pasayganda, turg'unlik
davrida (minimal ishbilarmonlik faolligi) yuzaga keladigan
byudjet taqchilligini moliyalashtirish uchun ishlatilishi
kerak
21

Tsiklik asosda muvozanatli davlat byudjeti
kontseptsiyasi

Shu bilan birga, tanazzulga qarshi turish uchun hukumat
soliqlarni kamaytirishi va xarajatlarni ko'paytirishi kerak,
bu esa tanqislikni ongli ravishda keltirib chiqaradi

Keyingi inflyatsion ko'tarilish jarayonida u soliqlarni
oshirishi va byudjet profitsitini oshirish va undan tanazzul
davrida yuzaga kelgan byudjet taqchilligini qoplash uchun
foydalanish uchun davlat xarajatlarini kamaytirishi kerak

Shunday qilib, hukumat harakatlari ijobiy anti-tsiklik
kuchni yaratishi kerak
22

Kontseptsiyaning kamchiliklari

Bum va turg'unlik bosqichlari davomiyligi va chuqurligi
bilan farq qiladi:

qoida tariqasida, pasayishlar uzoqroq va chuqurroqdir

bumlar nisbatan qisqa

Natijada, bum davrida to'planishi mumkin bo'lgan byudjet
profitsiti va pasayish davrida to'plangan defitsit miqdori
odatda mos kelmaydiNatijada, barqarorlashtirish vazifasi
tsikl davomida byudjetni muvozanatlash vazifasiga zid
keladi
23

"Funktsional moliya" tushunchasi

Eng keng tarqalgan

Xulosa: davlatning maqsadi byudjetning muvozanati
emas, balki iqtisodiyotning barqarorligi bo'lishi kerak

Bu g'oya J.M. Keynsning "bandlik, foiz va pulning umumiy
nazariyasi" (1936) asarida va 1970-yillarning o'rtalariga
qadar rivojlangan mamlakatlar iqtisodiyotida faol
ishlatilgan.
24

"Funktsional moliya" tushunchasi

Keynsning qarashlariga ko'ra, davlat byudjeti vositalari
(davlat xaridlari, soliqlar va transfertlar) tsiklning turli
bosqichlarida iqtisodiyotni barqarorlashtiradigan anti-
tsiklik regulyatorlar sifatida ishlatilishi kerak

Agar iqtisodiyotda pasayish bo'lsa, unda davlat
ishbilarmonlik faoliyatini rag'batlantirish va iqtisodiy
o'sishni ta'minlash uchun o'z xarajatlarini (davlat xaridlari
va transfertlari) oshirishi va soliqlarni kamaytirishi kerak,
bu esa yalpi talabning o'sishiga olib keladi
25

"Funktsional moliya" tushunchasi

Agar iqtisodiyotda bum ("haddan tashqari qizib
ketish") bo'lsa, unda davlat xarajat larni
k amay t irishi v a soliqlarni (byudjet
daromadlarini) oshirishi kerak, bu biznes
faoliyatini to'xtatadi va iqtisodiyotni "sovitadi",
uning barqarorlashishiga olib keladi

Davlat byudjetining holati muhim emas

Byudjet makroiqtisodiy barqarorlikka erishish va
uni saqlash vositasi bo'lishi kerak
26

" F unk t sional moliy a" t ushunchasi

Keyns nazariyasi retsessiyaga qarshi kurashish
uchun retseptlar ishlab chiqishga, iqtisodiyotdagi
pasayish bilan, birinchi navbatda byudjetni
tartibga solish vositalaridan foydalangan holda
amalga oshirishni taklif qilganligi sababli, bu
nazariya "defitsitni moliyalashtirish" siyosati deb
nomlandi.

Ko'pgina rivojlangan mamlakatlarda 1950-1960
yillarda foydalanish natijasida. iqtisodiyotni
tartibga solish uchun Keyns retseptlari, 1970-
yillarning o'rtalariga kelib davlat byudjetining
surunkali tanqisligi muammosi. inflyatsiya
jarayonlarining kuchayishining sabablaridan biri
bo'lgan jiddiy makroiqtisodiy muammoga aylandi27

3. Davlat byudjeti taqchilligini
moliyalashtirish usullari
28 ?

Kamomadni moliyalashtirishning uchta
usuli
Kamomadni
moliyalashtirishn
ing uchta usulipul emissiyasi
tufayli-emissiya
yoki pul usuli
(kamomadni
monetizatsiya
qilish) o'z mamlakati
aholisidan qarz
olish orqali-qarz
usuli (ichki qarz)
boshqa
mamlakatlar yoki
xalqaro moliyaviy
tashkilotlardan
qarz olish orqali-
qarz usuli (tashqi
qarz)
29

Emissiyani moliyalashtirish usuli

Moliyalashtirishning ushbu usuli shundan iboratki,
Markaziy bank muomalaga qo'shimcha pul chiqarish
orqali pul massasini ko'paytiradi , uning yordamida
hukumat o'z xarajatlarining daromaddan oshishini
qoplaydi va byudjet taqchilligini monetizatsiya qilish deb
ataladi
30

Emissiy a usulining af zallik lari:
•
pul massasining o'sishi yalpi talabning o'sishi va shuning
uchun ishlab chiqarish hajmining omilidir. Pul taklifining
ko'payishi pul bozorida foiz stavkasining pasayishiga
(kredit narxining arzonlashishiga) olib keladi, bu
investitsiyalarni rag'batlantiradi va umumiy xarajatlar va
jami ishlab chiqarishning o'sishini ta'minlaydi;
•
ushbu chora tezda amalga oshirilishi mumkin. Pul
massasining o'sishi Markaziy bank davlat qimmatli
qog'ozlarini sotib olganda va sotuvchilarga (m uy
xo'jaliklari va firmalarga) ushbu qimmatli qog'ozlarning
qiymatini to'lab, muomalaga qo'shimcha pul chiqarganda
sodir bo'ladi. U har qanday vaqtda va istalgan hajmda
bunday xaridni amalga oshirishi mumkin
31

Emissiya usulining kamchiliklari

Davlat byudjeti taqchilligini moliyalashtirishning emissiya
usulining asosiy kamchiligi shundaki, qisqa muddatda pul
massasining ko'payishi inflyatsiyaga olib keladi, ya'ni. bu
moliyalashtirishning inflyatsion usuli
32

Ichk i k redit hisobidan davlat byudjeti
taqchilligini moliyalashtirish

Ushbu usul shundan iboratki, davlat qimmatli qog'ozlarni
(davlat obligatsiyalari va g'aznachilik veksellari) chiqaradi,
ularni aholiga (uy xo'jaliklari va firmalarga) sotadi va
olingan mablag'lardan kamomadni moliyalashtirish uchun
foydalanadi
33

Ichki kreditning afzalliklari:
•
bu inflyatsiyaga olib kelmaydi, chunki pul massasi
o'zgarmaydi (sotib olingan davlat obligatsiyalari uchun to'lov
ko'rinishidagi uy xo'jaliklari jamg'armalarining bir qismi
hukumatga o'tadi, ya'ni pul faqat bitta iqtisodiy agentdan
boshqasiga o'tadi), shuning uchun qisqa muddatda bu
moliyalashtirishning inflyatsiyasiz usuli hisoblanadi
•
bu juda tezkor usul, chunki davlat qimmatli qog'ozlarini
chiqarish va joylashtirish (sotish) tezda ta'minlanishi
mumkin. Rivojlangan mamlakatlardagi aholi davlat qimmatli
qog'ozlarini sotib olishdan mamnun, chunki ular juda
likviddir (ularni osongina va tezda sotish mumkin-bu "deyarli
pul"), juda ishonchli (ishonchli davlat tomonidan
kafolatlangan), deyarli xavf-xatarsiz va juda foydali (ular
uchun foizlar to'lanadi)
34

Ichki kreditdan foydalanishning kamchiliklari

1) qarzlarni to'lash kerak. Shubhasiz, aholi daromad keltirmasa, ya'ni foiz
to'lanmasa, davlat obligatsiyalarini sotib olmaydi

Davlat obligatsiyalari bo'yicha foizlarni to'lash davlat qarziga xizmat
ko'rsatish deb ataladi

Davlat qarzi qancha ko'p bo'lsa (davlat obligatsiyalari qancha ko'p
chiqarilgan bo'lsa), qarzni to'lash uchun shuncha ko'p mablag ' sarflanishi
kerak

Va davlat obligatsiyalari bo'yicha foizlarni to'lash davlat byudjeti
xarajatlarining bir qismidir va ular qanchalik katta bo'lsa, byudjet taqchilligi
shunchalik katta bo'ladi

Bu ayanchli tsikl bo'lib chiqadi: davlat o'z byudjetining kamomadini
moliyalashtirish uchun obligatsiyalar chiqaradi, foizlarni to'lash yanada
katta defitsitni keltirib chiqaradi
35

Sargent — Uollis Teoremasi

Ikki amerikalik iqtisodchi, Nobel mukofoti sovrindori
Tomas Sargent va Nil Uolles qarzni moliyalashtirish
emissiyaga qaraganda inflyatsiyani yanada oshirishi
mumkinligini isbotladilar

Ushbu g'oya iqtisodiy adabiyotlarda Sargent — Uollis
teoremasi nomini oldi

Ichki qarz orqali byudjet taqchilligini moliyalashtirgan
davlat, qoida tariqasida, kelajakda qaytarilishi kerak
bo'lgan hozirgi qarz bilan o'tgan qarzlarini to'lash orqali
moliyaviy piramidani quradi, qarzni qaytarish qarzning
o'zi va qarz bo'yicha foizlarni o'z ichiga oladi

Davlat qarzni shu tarzda qayta moliyalashtiradi
36

Ichki kreditdan foydalanishning kamchiliklari

2) bu faqat qisqa muddatda inflyatsiyasizdir va uzoq
muddatda bu juda yuqori inflyatsiyani keltirib chiqarishi
mumkin

Agar davlat faqat ushbu moliyalashtirish usulidan foydalansa, unda
defitsit shunchalik katta bo'lib chiqadiki, uni qarz yo'li bilan
moliyalashtirish imkonsiz bo'lib qoladi va emissiya mablag'laridan
foydalanish kerak bo'ladi

Shu bilan birga, emissiya miqdori har yili oqilona o'lchamlarda (kichik
qismlarda) amalga oshirilgandan ko'ra ancha katta bo'ladi

Bu kelajakda inflyatsiyaning oshishiga olib kelishi mumkin

Paradoksal ravishda, yuqori inflyatsiyani oldini olish uchun emissiyani
moliyalashtirish usulidan voz kechmaslik, balki uni qarz bilan
birgalikda ishlatish maqsadga muvofiqdir
37

Ichki kreditdan foydalanishning
kamchiliklari

3) qarzni moliyalashtirishning muhim kamchiligi
bu xususiy investitsiyalarni jalb qilishning ta'siri

Repressiya effektining iqtisodiy ma'nosi quyidagicha:
qimmatli qog'ozlar bozorida davlat obligatsiyalari sonining
ko'payishi uy xo'jaliklari jamg'armalarining bir qismini
xususiy firmalarning qimmatli qog'ozlarini sotib olishdan
ko'ra, davlat qimmatli qog'ozlarini sotib olishga sarflashiga
olib keladi, bu esa ishlab chiqarishni kengaytirish va
iqtisodiy o'sishga yordam beradi

Bu investitsiya resurslarini k amay t i radi va shuning uchun
xususiy firmalarning inv est it siy a xarajat larini kamaytiradi

Bundan tashqari, kredit mablag'lari uchun kurash ularning
narxining oshishiga olib keladi — foi z st av k alari , ya'ni.
kreditlar narxining oshishiga olib keladi, natijada
firmalarning investitsiya xarajatlari kamayadi
38

Tashqi kredit hisobidan davlat byudjeti
taqchilligini moliyalashtirish
Kredit orqali amalga
oshiriladi:
•
boshqa mamlakatlarda (odatda
ularga xususiy va davlat
qimmatli qog'ozlarini, ya'ni
moliyaviy aktivlarni sotish orqali)
•
xalqaro moliya tashkilotlarida
(xalqaro valyuta jamg'armasi —
XVF, Jahon banki, London klubi,
Parij klubi va boshqalar)
39

Tashqi kreditdan foydalanishning afzalligi
Shartlarda katta
summalarni olish
imkoniyatidan iborat:
•
agar biron sababga ko'ra ichki
kredit olish imkonsiz yoki
amaliy bo'lmasa
•
davlat byudjeti taqchilligini
emissiya yo'li bilan
moliyalashtirish esa yuqori
inflyatsiya xavfini tug'diradi40

Tashqi k re dit ning k amchilik lari:
qarzni qaytarish va qarzga xizmat ko'rsatish
zarurati (qarzning o'zi va qarz bo'yicha
foizlarni to'lash)
•
tashqi qarzni to'lash uchun moliyaviy
piramidani qurishning iloji yo'qligi
•
tashqi qarzni to'lash va unga xizmat
ko'rsatish uchun mamlakat iqtisodiyotidan
mablag'larni jalb qilish zarurati, bu ichki
ishlab chiqarishning pasayishiga va
iqtisodiyotning pasayishiga olib keladi
•
to'lov balansi taqchilligi bilan
mamlakatning oltin-valyuta zaxiralarini
yo'q qilish imkoniyati mavjud41

4. Davlat qarzining turlari va oqibatlari
42 ?

Davlat qarzi tushunchasi

Davlat byudjeti taqchilligini moliyalashtirish
uchun ichki va tashqi kreditlardan foydalanish
natijasida dav lat qarzi shak llant iriladi

Davlat qarzi-bu mamlakatda sodir bo'lgan
byudjet profitsiti miqdorini olib tashlagan holda
to'plangan byudjet taqchilligi summasi

Bu ma'lum bir vaqt uchun hisoblab chiqilganligi
sababli zaxira k o'rsat k ichidir

Davlat byudjeti taqchilligi oqim ko'rsatkichidir,
chunki u ma'lum bir vaqt uchun (yil
uchun)hisoblanadi
43

Sabablari

Davlat qarzining pay do bo'lishi va o'sishining
sababi ichk i va t ashqi k re dit lar hisobiga davlat
by udje t i t aqchilligini moliy alasht irishdir ( ular
by udje t t aqchilligini qoplashning qarz usullari
de b nomlanishi be jiz e mas)
44 Davlat
qarzining ikki
turi
ichki tashqi

Ichki va tashqi davlat qarzi

I chk i davlat qarzi - bu hukumatning mamlakat
fuqarolariga ma'lum bir vaqtda mavjud bo'lgan
barcha davlat obligatsiyalarining umumiy nominal
qiymatiga teng bo'lgan umumiy qarzi

Tashqi davlat qarzi - bu mamlakatning chet el
fuqarolari, boshqa mamlakatlar va xalqaro moliya
tashkilotlarining umumiy qarzi
45

Qarz miqdori nimani anglatadi?

Qarzning mutlaq qiymatiga ko'ra, uning qanchalik
jiddiy iqtisodiy muammo ekanligini baholash
mumkin emas

Agar qarz miqdori YaIMning ahamiyatsiz qismini
tashkil etsa (uning mutlaq kattaligiga qaramay) va
iqtisodiyot jadal rivojlanayotgan bo'lsa, qarzning
o'zi va qarz bo'yicha foizlarni to'lash iqtisodiyotga
katta yuk emas
46

Iqtisodiyot uchun davlat qarzining yuk
ko'rsatkichlari

qarzning mutlaq qiymatining nisbati (D) YAIM
hajmiga (Y) (qarzning YaIMdagi ulushi):

yoki qarzning o'sish sur'atlarining (gD) YAIM o'sish
sur'atlariga (gY)nisbati aniqroq ko'rsatkichi:

YAIM o'sishining past sur'atlari va iqtisodiy
o'sishning past sur'atlari bilan davlat qarzi jiddiy
makroiqtisodiy muammoga aylanadi
47

48 Rossiyaning davlat qarzi, YaIMning %

Holatiga ko'ra Rossiya Federatsiyasining davlat ichki qarzi hajmi, milliard rubl.
jami
shu jumladan Rossiya federatsiyasi valyutasida
Rossiya Federatsiyasining davlat kafolatlari
01.01.1993 3,57 0,08
01.01.1994 15,64 0,33
01.01.1995 88,06 2,14
01.01.1996 187,74 7,46
01.01.1997 364,46 17,24
01.01.1998 490,92 3,47
01.01.1999 529,94 0,88
01.01.2000 578,23 0,82
01.01.2001 557,42 1,02
01.01.2002 533,51 0,02
01.01.2003 679,91 8,62
01.01.2004 682,02 5,58
01.01.2005 778,47 12,93
01.01.2006 875,43 18,86
01.01.2007 1064,88 31,23
01.01.2008 1301,15 46,68
01.01.2009 1499,82 72,49
01.01.2010 2094,73 251,36
01.01.2011 2940,39 472,25
01.01.2012 4190,55 637,33
01.01.2013
4977,90 906,6
49

Rossiya Federatsiyasining 01.01.2013 yildagi tashqi qarzining
tuzilishi
Qarz toifasi million AQSh
dollari million evroga
teng**
Rossiya Federatsiyasining davlat tashqi qarzi (shu jumladan sobiq SSR Ittifoqining Rossiya Federatsiyasi
tomonidan qabul qilingan majburiyatlari ) 55 778,8 41 332,9
Parij klubining rasmiy a'zo kreditorlariga qayta qurish mavzusi bo'lmagan qarz 184,7 136,9
Parij klubi a'zolari bo'lmagan rasmiy kreditorlarga qarz 1 061,2 786,3
Rasmiy kreditorlar - sobiq CMEA mamlakatlari oldidagi qarz 960,7 711,9
Sobiq SSSRning tijorat qarzlari*** 23,0 17,0
Xalqaro moliya tashkilotlariga qarz 1 629,6 1 207,6
Xalqaro moliya tashkilotlariga qarz 40 649,4 30 121,8
2015 yilda to'lanadigan tashqi obligatsiya krediti 2 000,0 1 482,0
201 7 yilda to'lanadigan tashqi obligatsiya krediti 2 000,0 1 482,0
201 8 yilda to'lanadigan tashqi obligatsiya krediti 3 466,4 2 568,7
20 20 yilda to'lanadigan tashqi obligatsiya krediti 3 500,0 2 593,6
20 22 yilda to'lanadigan tashqi obligatsiya krediti 2 000,0 1 482,0
20 28 yilda to'lanadigan tashqi obligatsiya krediti 2 499,9 1 852,4
20 30 yilda to'lanadigan tashqi obligatsiya krediti 15 171,0 11 241,9
20 42 yilda to'lanadigan tashqi obligatsiya krediti 3 000,0 2 223,1
20 19 yilda to'lanadigan tashqi obligatsiya krediti 1 500,0 1 111,5
20 23 yilda to'lanadigan tashqi obligatsiya krediti 3 000,0 2 223,1
20 43 yilda to'lanadigan tashqi obligatsiya krediti 1 500,0 1 111,5
20 20 yilda to'lanadigan tashqi obligatsiya krediti 1 012,1 750,0

OVGVZ bo'yicha qarz 5,5 4,1
Rossiya Federatsiyasining xorijiy valyutadagi davlat kafolatlari 11 264,7 8 347,3
50

Katta ichki davlat qarzining xavfi

Bu hukumat bankrot bo'lishi mumkinligi bilan
bog'liq emas, chunki u odatda qarzni to'lamaydi,
balki uni qayta moliyalashtiradi, yangi davlat
qarzlarini chiqaradi va eskilarini to'lash uchun
yangi qarzlar beradi, ya'ni. piramida sxemasini
quradi

Bundan tashqari, hukumat o'z xarajatlarini
moliyalashtirish uchun soliqlarni oshirishi yoki
muomalaga qo'shimcha pul chiqarishi mumk in
51

Katta davlat ichki qarzining jiddiy
muammolari
iqtisodiyotning samaradorligi pasayadi, chunki iqtisodiyotning ishlab
chiqarish sektoridan mablag'lar qarzga xizmat ko'rsatishga ham, qarz
miqdorini to'lashga ham yo'naltiriladi
xususiy sektordan olinadigan daromad davlat sektoriga qayta taqsimlanadi
daromadlar tengsizligi kuchaymoqda
qarzni qayta moliyalashtirish foiz stavkasining oshishiga olib keladi, bu esa
qisqa muddatda investitsiyalarni siqib chiqarishga olib keladi va uzoq
muddatda kapital zaxirasining pasayishiga va mamlakatning ishlab chiqarish
salohiyatining pasayishiga olib kelishi mumkin
52

Katta davlat ichki qarzining jiddiy
muammolari
kelajakda yuqori inflyatsiya xavfi yaratilmoqda
qarz bo'yicha foizlarni to'lash zarurati soliqlarni oshirishni
talab qilishi mumkin, bu esa iqtisodiy rag'batlantirishning
buzilishiga olib keladi
davlat byudjeti taqchilligi surunkali holatga aylanishi
mumkin
ikki tomonlama defitsit (twin-debts) paydo bo'lishi mumkin,
bunda davlat byudjeti defitsiti savdo defitsiti bilan
birlashtiriladi
53

Ikki tomonlama tanqislik

In'ektsiya va olib tashlash identifikatoridan
I + G + Ex = S + T + I m
shundan kelib chiqadiki,
( G - Т) = ( S - I ) + ( I m - Ex )

Agar ichki jamg'armalar hisobiga davlat byudjeti
taqchilligining o'sishini moliyalashtirishning iloji
bo'lmasa, uni tashqi kredit va savdo (to'lov)
balansi taqchilligining oshishi hisobiga
moliyalashtirish kerak
54

Katta davlat tashqi qarzining salbiy
oqibatlari qarzni qaytarish va unga
xizmat ko'rsatish zarurati bilan bog'liq
va shundan iboratki:
•
chet elliklarga foizlar va asosiy qarzni to'lash
YaIMning ma'lum bir qismini chet elga o'tkazishga
olib keladi, natijada milliy iqtisodiyotning ishlab
chiqarish imkoniyatlari va samaradorligi pasayadi
•
qarzni to'lash yuki kelajak avlodlarga o'tadi, bu
ularning farovonligi darajasining pasayishiga olib
kelishi mumkin
•
savdo (to'lov) balansining surunkali tanqisligi bilan
(ayniqsa, belgilangan valyuta kurslari rejimida)
mamlakatning oltin-valyuta zaxiralarining
kamayishi xavfi mavjud bo'lib, bu oxir-oqibat
valyuta inqiroziga olib kelishi mumkin
•
qarz inqirozi xavfi mavjud55

Davlat byudjeti, soliqlar va davlat qarzi

Sotib olish