Документ

Всего документов: 5844
Число пользователей: 15251

Информация о документе

Цена	35000UZS
Размер	52.7KB
Покупки	0
Дата загрузки	17 Май 2025
Расширение	docx
Категория	Экономика

Diplomatik til va xorijiy kommunikatsiya

II BOB. XORIJIY KOMMUNIKATSIYA VA MADANIYATLARARO
MULOQOT
2.1. Xorijiy kommunikatsiyaning shakllari va vositalari
Xalqaro munosabatlar tizimi tobora murakkablashib borayotgan bir paytda,
xorijiy kommunikatsiya — davlatlar, tashkilotlar va vakolatli shaxslar o‘rtasida
ma’lumot almashish, muloqot o‘rnatish va hamkorlikni yo‘lga qo‘yishda hal
qiluvchi vositaga aylangan. Xorijiy kommunikatsiya diplomatik, siyosiy, iqtisodiy
va madaniy darajadagi muloqotlarning asosini tashkil etadi. U nafaqat axborot
uzatish, balki davlat manfaatlarini himoya qilish, siyosiy murosaga erishish va
xalqaro barqarorlikni ta’minlashga xizmat qiladi.
Xorijiy kommunikatsiya tushunchasi: Ilmiy adabiyotlarda xorijiy
kommunikatsiya “xalqaro maydonda turli subyektlar o‘rtasidagi axborot
almashinuvi, siyosiy nutq va diplomatik aloqalar majmuasi” sifatida ta’riflanadi.
Ular orasida davlatlar, xalqaro tashkilotlar, hukumatlararo komissiyalar,
elchixonalar va hatto nohukumat subyektlar ham bo‘lishi mumkin. Ushbu
kommunikatsiya jarayoni turli tillarda, madaniy kontekstda va kommunikatsiya
vositalari orqali amalga oshadi.
Xorijiy kommunikatsiyaning asosiy shakllari: Xorijiy kommunikatsiya bir
nechta shakllarda amalga oshiriladi, ularning har biri muayyan maqsadga xizmat
qiladi: Rasmiy yozma kommunikatsiya: Diplomatik notalar, shartnomalar,
memorandumlar, rasmiy murojaatlar. Ular xalqaro huquqiy kuchga ega va yuqori
darajada rasmiylashtirilgan til va uslubga ega bo‘ladi. Og‘zaki muloqot – Elchilar,
vakillar, delegatsiyalar o‘rtasida bo‘lib o‘tadigan muzokaralar, uchrashuvlar,
matbuot anjumanlari. Bu muloqot diplomatik etiket va til madaniyatiga asoslanadi.
Matbuot va ommaviy axborot vositalari orqali kommunikatsiya – Diplomatik
bayonotlar, intervyular, xalqaro axborot agentliklari orqali beriladigan xabarlar. Bu
shakl davlat imidji va tashqi siyosat pozitsiyasini ommaga yetkazishda muhim
ahamiyatga ega. Madaniy kommunikatsiya – Turli davlatlarning madaniyat
haftaliklari, san’at ko‘rgazmalari, xalqaro tanlovlarda ishtirok etish. Bu
diplomatiyaning “yumshoq kuch” (soft power) shaklidir. Virtual yoki raqamli
15

bayonotlarda aniq va qisqa iboralar afzal: “Biz tinchlik va barqarorlik
tarafdorimiz.”
Ilmiy-tahliliy baho: Kommunikativ strategiyalar diplomatik tilni “samarali
diplomatik qurol”ga aylantiradi. Ular yordamida: Muloqot nazorat ostida olib
boriladi; Emotsional reaksiya cheklanadi; Mo‘ljalga qaratilgan natijalar
(shartnoma, kelishuv, muzokara muvaffaqiyati) erishiladi; Madaniy to‘qnashuvlar
minimallashtiriladi. Tadqiqotlar shuni ko‘rsatadiki, diplomatik muzokaralarning
70% muvaffaqiyati nutq qurilishi va strategik ifodalarga bog‘liq.
Xulosa qilganimizda, diplomatik suhbatlarda kommunikativ strategiyalar
diplomatiya san’atining asosiy vositalaridan biridir. Ular og‘zaki va yozma
muloqotda xatarlarni kamaytirish, murosaga erishish va xalqaro imidjni
mustahkamlash imkonini beradi. Shu sababli har bir diplomat, siyosiy vakil yoki
elchi strategik nutq qurilishi, madaniyatga mos yondashuv va ehtiyotkor til tanlovi
bo‘yicha chuqur bilim va ko‘nikmaga ega bo‘lishi shart.
23

Kurs ishining nazariy va ilmiy ahamiyati: Mazkur kurs ishi nafaqat
diplomatik til va kommunikatsiya sohasidagi bilimlarni mustahkamlash, balki
zamonaviy diplomatiyada tilning strategik o‘rnini anglashga xizmat qiladi. Ish
davomida nazariy konsepsiyalar – masalan, tilning praqmatik funksiyasi,
kommunikativ strategiyalar, diskurs tahlili kabi ilmiy yo‘nalishlar asosida
diplomatik tilning strukturaviy xususiyatlari yoritiladi. Diplomatik aloqalarda nutq
madaniyatining ahamiyati, til to‘siqlarining oldini olish usullari va kommunikativ
kompetensiyani rivojlantirish bo‘yicha ilmiy tahlillar kurs ishining ilmiy qimmatini
belgilaydi. Bundan tashqari, o‘rganilgan natijalar xalqaro aloqalar, tarjima
amaliyoti, til siyosati va diplomatiya yo‘nalishlarida tadqiqot olib borayotgan
talabalar va mutaxassislar uchun nazariy-amaliy manba bo‘lib xizmat qiladi.
Kurs ishining tuzilishi: kirish, uchta bob, har bobda 3 tadan rejalar, xulosa
va foydalanilgan adabiyotlar.
7

tarzini belgilaydi. Muloqot esa bu madaniyatda shakllanadi va uning asosiy
ko‘zgusi bo‘lib xizmat qiladi. Demak, turli madaniyatlar vakillari o‘rtasida
muloqot o‘rnatishda tilning o‘zi yetarli emas — kontekst, ohang, tana tili,
xabarning qanday qabul qilinishiga bo‘lgan sezgirlik ham muhimdir.
Madaniy tafovutlarning asosiy turlari: Tadqiqotchilar (xususan, Gert
Xofstede, Edvard Hall, Fons Trompenaars) madaniy tafovutlarning quyidagi asosiy
yo‘nalishlarini aniqlagan: Indvidualizm va kollektivizm
– G‘arb davlatlarida (AQSh, Germaniya, Britaniya) shaxsiy fikr va mustaqil
qaror qabul qilish qadrlanadi. Sharqiy madaniyatlarda (Xitoy, O‘zbekiston,
Yaponiya) esa jamoaviy qaror, ierarxik hurmat ustuvor. Yuqori kontekst va past
kontekst – Yuqori kontekstli madaniyatlarda (Yaponiya, Koreya, Arab davlatlari)
ma’lumot ko‘pincha yashirin, bilvosita ifodalanadi. Past kontekstli madaniyatlarda
(Germaniya, AQSh) to‘g‘ridan-to‘g‘ri, aniq muloqot afzal ko‘riladi. Vaqtga
munosabat – G‘arb davlatlarida vaqt qat’iy reja asosida baholanadi (monoxronik
madaniyat), Sharqda esa vaqt moslashuvchan bo‘lib, muhimlik darajasi kishilararo
aloqalarga bog‘liq (polixronik madaniyat). Hokimiyat masofasi. – Ba’zi
madaniyatlarda rasmiy maqomga ega shaxslar bilan rasmiy masofa saqlanadi
(Rossiya, Xitoy), boshqalarda esa ochiq muloqotga yo‘l qo‘yiladi (Gollandiya,
Norvegiya). Madaniy tafovutlarning diplomatik muloqotga ta’siri.
1. Nutq mazmunining talqini: – Masalan, “Ko‘rib chiqamiz” degan
jumla Yevropada aniq rad etish sifatida qabul qilinadi, O‘zbekistonda esa bu
diplomatik murosaning belgisi sifatida tushuniladi.
2. Jismoniy aloqa va tana tili: – Yaponiyada bukilib salom berish hurmat
ifodasidir, ammo bu Yevropada kam ishlatiladi. Arab davlatlarida qo‘lni yurakka
qo‘yib salomlashish keng tarqalgan, Yevropada esa ko‘pincha qo‘l siqish ustun.
3. Sukunatning talqini. – Yaponlar uchun sukunat – hurmat belgisi,
G‘arbda esa sukunat – kelishmovchilik belgisi sifatida baholanishi mumkin.
4. Hazil va kinoya: – G‘arbda hazil ochiq va ommaviydir. Sharqda esa
rasmiy uchrashuvlarda hazil o‘rinsiz bo‘lishi mumkin. Ba’zan kinoya qilish boshqa
madaniyatda haqorat sifatida talqin qilinadi. Real diplomatik vaziyatlarda
18

O‘zbekiston Respublikasi so‘nggi yillarda xorijiy siyosatda ochiqlik, diplomatik
faollik va muloqotga tayyorlik siyosatini tanladi. Prezident Sh.M. Mirziyoyev
tashabbuslari bilan bir qator xalqaro anjumanlar, forumlar, sammitlar tashkil etildi.
Bu tadbirlar doirasida xorijiy kommunikatsiya quyidagi vositalar orqali amalga
oshirildi:
 Delegatsiyalar o‘rtasida Zoom va Teams orqali onlayn muloqotlar
 Diplomatik nota almashinuvi elektron shaklda
 Xalqaro anjumanlarda sinxron tarjima texnologiyalari
 Rasmiy veb-saytlarda chet tillarda axborot joylashtirish
 Diplomatik nutqlar matnining ommaviy axborot vositalari orqali
tarqatilishi
Xulosa qilib aytganda, bu davlatlar o‘rtasida siyosiy, iqtisodiy, madaniy va
insoniy aloqalarni o‘rnatish va mustahkamlashda strategik vositadir. Uning
shakllari va vositalarini chuqur tahlil qilish orqali samarali diplomatik muloqotni
tashkil etish mumkin. Ayniqsa, til madaniyati, tarjima texnologiyalari, axborot
xavfsizligi va protokolga rioya qilish xorijiy kommunikatsiyaning barqarorligi va
samaradorligini ta’minlovchi asosiy omillardir.
2.2. Madaniy tafovutlarning muloqotga ta’siri
Xalqaro diplomatik va xorijiy kommunikatsiya jarayonlarida samarali
muloqot faqatgina til bilimiga emas, balki madaniy tafovutlarni to‘g‘ri tushunish
va ularga moslashish qobiliyatiga ham bevosita bog‘liqdir. Madaniyatlararo
muloqotning muvaffaqiyati ko‘p hollarda madaniyatga oid me’yorlar, qadriyatlar,
axloqiy tamoyillar, muloqot uslubi va ijtimoiy xulq-atvorlar o‘rtasidagi farqlarni
anglash darajasiga bog‘liq bo‘ladi. Shuning uchun, xalqaro diplomatiyada madaniy
tafovutlarni chuqur anglamaslik — noto‘g‘ri tushunish , talqin xatolari , hattoki
diplomatik ziddiyatlarga olib kelishi mumkin.
Madaniyat tushunchasi va muloqot bilan bog‘liqligi: Madaniyat – bu milliy
yoki etnik guruhga xos axloqiy normalar, qadriyatlar, e’tiqodlar, til, rasm-
rusumlar, ijtimoiy institutlar tizimi bo‘lib, insonlarning kundalik hayoti va muloqot
17

Tadqiqotlar shuni ko‘rsatmoqdaki, O‘zbekiston diplomatik tili xalqaro
standartlarga mos bo‘lib, unda G‘arb va Sharq diplomatik maktablarining o‘zaro
uyg‘unligi kuzatiladi. G‘arbcha aniq va lo‘nda bayon qilish uslubi bilan birga,
Sharqona muloyimlik, kinoya va ehtiyotkorlik ifodalarining qo‘shilishi
O‘zbekiston diplomatik tilini o‘ziga xos qiladi. Bunday yondashuv, ayniqsa,
madaniyatlararo muloqotda muhim omil hisoblanadi.
Xulosa: O‘zbekiston Respublikasi tashqi siyosatining amaliy jihatlarida
diplomatik til hal qiluvchi vosita sifatida shakllangan. U siyosiy pozitsiyani bayon
etish, xalqaro hamkorlikni mustahkamlash va mamlakatning ijobiy imidjini targ‘ib
qilishda markaziy o‘rinni egallaydi. Diplomatik til madaniyatli, betaraf, murosaviy,
siyosiy og‘irlikka ega iboralardan iborat bo‘lib, u har bir davlat vakili, elchi va
rasmiy shaxsning xalqaro arenadagi muvaffaqiyatini belgilovchi asosiy
kompetensiyadir.
3.2. Xorijiy elchixonalar, forumlar va uchrashuvlardagi til siyosati
Diplomatik muloqotda til siyosati — bu nafaqat til tanlovi, balki siyosiy,
madaniy va kommunikativ ustuvorlikni belgilovchi strategik vositadir. Xorijiy
elchixonalar, xalqaro forumlar, sammitlar va ikki tomonlama uchrashuvlarda
qanday til ishlatilishi, tarjima qanday tashkil etilishi, muloqot ohangi va stilistik
darajasi — bularning barchasi mamlakat tashqi siyosatining sifatini ifodalaydi.
O‘zbekiston amaliyotida ham so‘nggi yillarda til siyosati xalqaro diplomatik
faoliyatda muhim ahamiyat kasb eta boshladi.
Til siyosati tushunchasi va diplomatik muhitdagi roli: Til siyosati — bu
davlat tomonidan rasmiy, muloqot yoki kommunikatsion til sifatida qaysi tildan
foydalanilishini belgilash, uni qo‘llash doiralarini aniqlash va xalqaro darajada
unga munosabat shakllantirish jarayonidir. Xalqaro diplomatiyada bu siyosat
quyidagi yo‘nalishlarda namoyon bo‘ladi: Rasmiy uchrashuvlar va forumlarda
qaysi til ishlatiladi? Tarjima xizmatlari qanday yo‘lga qo‘yiladi? Qabul qiluvchi
davlat va mehmon davlat tili qanday tartibda qo‘llanadi? Rasmiy hujjatlar necha
tilda tuziladi? Bu savollarga berilgan javoblar davlatning lingvistik mustaqilligi,
26

Masalan, “Biz bu pozitsiyani qabul qilmaymiz” degan jumla o‘rniga
“Mazkur pozitsiyani qayta ko‘rib chiqish maqsadga muvofiq bo‘ladi, deb
hisoblaymiz” kabi muloyim, betaraf iboralar qo‘llanadi.
Xalqaro protokol va etiketning mohiyati 3
: Diplomatik protokol — bu xalqaro
aloqalarda umumiy qabul qilingan tartib-qoidalar, marosimlar, kiyinish uslubi,
murojaat shakllari, sovg‘a-salom, joylashuv tartibi, nutq madaniyati kabi me’yorlar
to‘plamidir. Diplomatik etiket esa ushbu protokolga amal qilishda axloqiy va
madaniy me’yorlarga asoslangan muloqot uslubidir. Diplomatik etiketning asosiy
jihatlari: Hurmatli murojaat shakllari: – “Hurmatli elchi janoblari”, “Zot-i oliylari”,
“Fahriy mehmonlar” kabi iboralar bilan diplomatik nutq boshlanadi. Bu iboralar
aloqaning samimiy va rasmiyligini ifoda etadi. Tanishtirish va tanishtirilish tartibi:
– Yuqori martabali shaxslar avval tanishtiriladi. Erkaklar ayollar bilan protokol
asosida ko‘proq betaraf ohangda muloqot qilishlari lozim. O‘z vaqtida va aniq
so‘zlashish: – Diplomatik muloqotda ortiqcha emotsiya, shaxsiy fikr, kinoya yoki
shama qat’iyan man etiladi. Qiyofa va jismoniy holat: – Nutq paytida qo‘l
harakatlari, mimikalar, nigoh holati ham madaniyatlararo tafovutga mos tanlanadi.
Masalan, Yaponiyada uzoq qarash odobsizlik hisoblanadi, Yevropada esa hurmat
belgisi. Diplomatik imzo va salomlashuvlar: – Tarixiy va madaniy jihatdan muhim
protokoliy jihatlar: bayroq tartibi, rasmiy marosimlar va muzokara boshlanishining
marosimiy qismi ham etiketning tarkibiy qismi hisoblanadi.
Madaniyatlararo tafovutlar va til etiketiga ta’siri: Madaniyatlararo tafovutlar
diplomatik muloqotda muhim omil hisoblanadi. Til madaniyati va etiket umumiy
bo‘lishi mumkin, ammo har bir xalqning o‘ziga xos qarashlari, ifoda uslubi
mavjud. Bunda diplomatning madaniyatlararo kompetensiyasi hal qiluvchi rol
o‘ynaydi. Misollar: Yaponiyada rad etish bevosita bo‘lmaydi, balki “balki
keyinroq” yoki “bugun bunday imkon yo‘q” kabi yumshoq iboralar bilan
bildiriladi. G‘arbda to‘g‘rilik va aniq bayon etish qadrlanadi, biroq u keskin
bo‘lmasligi lozim. rab mamlakatlarida uzoq kirish so‘zlari, hurmat ifodalari
diplomatik nutqning ajralmas qismi hisoblanadi. Shu sababli, diplomat o‘z nutqida
3
Yunusova G.M. Diplomatik til va madaniyatlararo muloqot. – Toshkent: Ma’naviyat, 2021.
11

Lingvistik standartlashganlik: Diplomatik hujjatlar, ayniqsa xalqaro
shartnomalar maxsus kodifikatsiyalangan tilga ega. BMT, YXHT, Yevropa Ittifoqi
kabi tashkilotlar o‘z diplomatik hujjatlarida maxsus terminologiyalardan
foydalanadi. Diplomatik tilning asosiy funksiyalari: Diplomatik til faqat axborot
yetkazish emas, balki siyosiy maqsadni amalga oshirish vositasi hamdir. U
quyidagi asosiy funksiyalarni bajaradi: Axborot funksiyasi: Bu diplomatik tilning
eng an’anaviy vazifasidir. Tomonlar o‘z pozitsiyasini, davlat siyosatini,
munosabatini bildiradi. Bu, masalan, rasmiy nota, murojaat, bayonot orqali amalga
oshiriladi. Regulyativ (tartibga soluvchi) funksiyasi: Diplomatik til vositasida
xalqaro munosabatlar tartibga solinadi. Masalan, xalqaro shartnomalarda bandlar
aniq va qat’iy diplomatik tilda yoziladi, bu esa huquqiy barqarorlikni ta’minlaydi.
Murosaviy va kelishuvga yo‘naltirilgan funksiya: Nizolarni diplomatik yo‘l bilan
hal etishda ehtiyotkor iboralar, yumshoq grammatika va “yopiq” baholovchi
so‘zlar muhim ahamiyatga ega. Masalan: “ikki tomonlama manfaatli asosda”,
“keng ko‘lamda muhokama qilish lozim deb topildi” kabi iboralar. Psixologik va
muloqot muvozanatini saqlovchi funksiya: Diplomatik til orqali tomonlar
asabiylikni kamaytiradi, mojaroni kengaytirish emas, balki uni tinchlik bilan hal
qilishni ko‘zlaydi. Buning uchun yumshoq tilda rad etish, keskin talabni
ehtiyotkorlik bilan bildiruvchi strategiyalar qo‘llaniladi. Imidj va ramziy funksiya:
Diplomatik til orqali davlat o‘z imidjini ifoda etadi. Masalan, rasmiy bayonotlar,
xalqaro nutqlar, elchilar chiqishlari bevosita davlatning siyosiy uslubini namoyon
qiladi.
Diplomatik tilning lingvistik tarkibi: Leksik jihatdan diplomatik til quyidagi
so‘z birikmalari va iboralardan tashkil topadi: “tomonlar o‘rtasida konstruktiv
muloqot bo‘lib o‘tdi” “samarali hamkorlikni rivojlantirishga tayyormiz” “ushbu
masalani xalqaro huquq asosida hal qilish zarurligi ta’kidlandi” “muloqotlar
do‘stona va ochiq ruhda o‘tdi” Sintaktik jihatdan esa ko‘proq murakkab gaplar,
passiv konstruktsiyalar, obyektivlikni bildiruvchi modal birikmalar (kerak, lozim,
maqsadida, yo‘nalgan) ishlatiladi.
9

III BOB. O‘ZBEKISTON AMALIYOTIDA DIPLOMATIK TIL VA
XORIJIY KOMMUNIKATSIYA
3.1. O‘zbekistonning tashqi siyosatida diplomatik tilning qo‘llanishi
O‘zbekiston Respublikasi mustaqillikka erishganidan so‘ng, o‘zining tashqi
siyosatini milliy manfaatlarga asoslangan, ochiqlik, murosaviylik va xalqaro
huquqqa sodiqlik tamoyillariga tayanib yurita boshladi. Aynan shu siyosiy asoslar
O‘zbekistonning diplomatik til uslubi va xorijiy kommunikatsiya madaniyatini
shakllantirishda hal qiluvchi rol o‘ynadi. So‘nggi yillarda Prezident Shavkat
Mirziyoyev rahbarligida olib borilayotgan tashqi siyosat faoliyati, xalqaro
minbarlardagi chiqishlar, xorijiy delegatsiyalar bilan muzokaralar hamda xalqaro
tashkilotlarda bildirilayotgan pozitsiyalar orqali O‘zbekiston diplomatik tilining
o‘ziga xosligi va samaradorligi yaqqol ko‘zga tashlanmoqda. Tashqi siyosiy
nutqlarda diplomatik tilning asosiy yo‘nalishlari. Prezident Shavkat
Mirziyoyevning BMT Bosh Assambleyasida, SHHT, MDH, IHT, OIC kabi
xalqaro maydonlardagi chiqishlarida quyidagi diplomatik til xususiyatlari
kuzatiladi: Tinchlikparvar va betaraf ohang: Nutqlarda keskin baholash, ziddiyatli
iboralardan saqlanish, tinchlik, barqarorlik, o‘zaro hurmat, tenglik tamoyillari
ustuvor: “Biz xalqaro ziddiyatlarni faqat muloqot va o‘zaro hurmat asosida hal
qilish tarafdorimiz”. Hududiy yaxlitlik va xalqaro huquqka sodiqlik: O‘zbekiston
pozitsiyasi har doim xalqaro huquq me’yorlariga asoslangan, bu esa til vositasida
aniq ifodalanadi: “Mintaqaviy xavfsizlik xalqaro huquqqa asoslangan holda
ta’minlanmog‘i lozim.” Yumshoq diplomatik rad etish va taklif berish
Qarama-qarshi pozitsiyalar bildirilar ekan, muloyim, ehtiyotkor va konstruktiv
takliflar ilgari suriladi: “Mazkur masala bo‘yicha o‘z yondashuvlarimizni qayta
ko‘rib chiqishga tayyormiz.” Madaniyatlararo muloqotga ochiqlik: Nutqlarda ko‘p
madaniyatlilik, bag‘rikenglik, tarixiy qadriyatlar va turfa tillarning uyg‘unligi til
vositalari bilan yuksak darajada ifodalanadi. Diplomatik hujjatlarda O‘zbekiston
uslubi. O‘zbekiston tomonidan imzolangan xalqaro hujjatlar, qo‘shma bayonotlar,
protokollar va shartnomalarda quyidagi diplomatik tilga oid xususiyatlar
kuzatiladi: Standartlashtirilgan iboralar : “Hamkorlikni mustahkamlash maqsadida
24

tashqi siyosiy yondashuvi va xalqaro maqomini belgilaydi 9
. Xorijiy elchixonalarda
til siyosati
Elchixona — bu xorijiy davlatdagi asosiy diplomatik vakolatxona bo‘lib,
rasmiy til siyosati aynan shu institutda bevosita amalga oshiriladi. O‘zbekistondagi
xorijiy elchixonalarda kuzatiladigan til siyosati holatlari: Ikki tilda faoliyat
yuritish: – Elchixona hujjatlari, veb-saytlar, axborot materiallari o‘zbek va ingliz
(yoki rus) tillarida taqdim etiladi. Bu mehmon davlat tilini hurmat qilish,
kommunikatsiyani soddalashtirish vositasidir. Tarjimonlar ishtiroki: – Har bir
rasmiy uchrashuvda sinxron yoki ketma-ket tarjima qiluvchi malakali tarjimonlar
mavjud. Ular til madaniyati va protokolga qat’iy amal qilgan holda ishlaydi.
Mahalliy tilni o‘rganishga rag‘batlantirish: – Ayrim elchixonalar (masalan,
Yaponiyaning O‘zbekistondagi elchixonasi) o‘z diplomatlari uchun o‘zbek tilini
o‘rganish kurslari tashkil qiladi, bu esa madaniyatlararo muloqotga ijobiy hissa
qo‘shadi. Rasmiy bayonotlar tarjimasi: – Elchixona tomonidan e’lon qilinadigan
rasmiy nutqlar ikki yoki undan ortiq tilda tayyorlanadi. Til tanlovida rasmiylik,
betaraflik va aniqlik muhim mezon bo‘ladi. Xalqaro forumlar va sammitlarda til
siyosati Forumlar va sammitlar — bu diplomatik til siyosatini ko‘rgazmali ifoda
etuvchi yirik maydonlardir. Bunday tadbirlarda til siyosati quyidagi tarzda amalga
oshiriladi: Rasmiy tillar soni: – BMT, SHHT, MDH, OIC singari tashkilotlar o‘z
rasmiy tillariga ega. Masalan, BMTda 6 ta (arab, xitoy, ispan, ingliz, fransuz, rus)
rasmiy til mavjud. Tarjima vositalari; – Forumlar davomida sinxron tarjima
maxsus kabinalar, naushniklar, subtitrlar orqali amalga oshiriladi. Interprefy,
KUDO, Zoom kabi platformalarda real vaqt tarjima qo‘llaniladi. Nutq tartibi va
tilda muvofiqlik – Har bir ishtirokchi o‘z ona tilida yoki tanlangan rasmiy tillardan
birida so‘zlaydi. Rasmiy hujjatlar barcha tillarda imzolanishi shart. Til vositasida
siyosiy pozitsiyani bildirish – Ayrim hollarda davlatlar til tanlovi orqali mustaqil
pozitsiyasini bildiradi. Masalan, faqat o‘z tilida so‘zlash va tarjima talab qilish
suverenitet ramzi sifatida talqin qilinadi. O‘zbekiston amaliyotida til siyosatining
ifodasi: O‘zbekistonning til siyosati xalqaro maydonda madaniyatlararo
9
To‘xtasinov A.X. Xalqaro munosabatlar va diplomatik xizmat asoslari. – Toshkent: Iqtisod-Moliya, 2020.
27

2.3. Diplomatik suhbatlarda kommunikativ strategiyalar
Xalqaro munosabatlar va diplomatik muloqot doirasida kommunikativ
strategiyalar — bu shunchaki muloqot vositalari emas, balki murosaga erishish,
ixtiloflarning oldini olish, manfaatlarni himoya qilish va ijtimoiy-siyosiy
barqarorlikni ta’minlashning asosiy mexanizmlaridan biridir. Diplomatik
suhbatlarda kommunikativ strategiyalar individual til tanlovi, madaniyatga
moslashuvchan yondashuv va strategik nutq qurilishi orqali o‘z ifodasini topadi.
Ular har bir so‘z, ibora, intonatsiya va tana tili orqali xalqaro siyosat maydonida
kuchli vositaga aylanadi.
Diplomatik kommunikatsiyada strategiya tushunchasi: Lingvistik va
kommunikativ pragmatika doirasida “strategiya” tushunchasi ma’lumot uzatish
yoki muhokama qilish maqsadida oldindan rejalashtirilgan nutq uslublari va til
vositalari majmuasini anglatadi. Diplomatik muloqotda esa bu strategiyalar har bir
gap, harakat va qarorni diplomatik protokol, siyosiy vaziyat va madaniy kontekst
bilan uyg‘unlashtirishga qaratiladi. Diplomatik strategiyalarning turlari: Ilmiy
adabiyotlarda diplomatik kommunikatsiyada qo‘llaniladigan strategiyalar odatda
quyidagi guruhlarga ajratiladi:
1. Murosali strategiyalar: Ushbu strategiyalar muloqotni ziddiyatdan yiroq,
betaraf uslubda yuritishga xizmat qiladi. Yumshatilgan iboralar (hedging): “ma’qul
variant sifatida ko‘rib chiqish mumkin”, “muqobil yondashuv bo‘lishi mumkin
edi”. Ortiqcha baholovchi so‘zlardan saqlanish: “muvozanatli”, “ehtiyotkorlik
bilan baholash lozim”. Noaniq modal ifodalar: “mumkin”, “loyihaviy shaklda”,
“tavsiya etiladi”.
2. Pozitsiyani yashirish (indirektlik) strategiyasi: Diplomatlar ko‘pincha
to‘g‘ridan-to‘g‘ri fikr bildirishdan qochib, mavhum iboralar orqali o‘z nuqtai
nazarini ifoda etadi. Bu noqulay mavzularda “ochiq aytmaslik” san’ati orqali
diplomatik pozitsiyani muhofaza qilishga xizmat qiladi. Misol: “To‘liq aniqlik
kiritilgunga qadar izoh berilmasligi ma’qulroq bo‘ladi.” Ijobiy muloqot va iltifot
strategiyalari: Diplomatik muloqotda ijobiy munosabat o‘rnatish maqsadida
ishlatiladi. Nutqda e’tirof, minnatdorchilik, ijobiy baho ifodalari ustuvor bo‘ladi:
21

Xulosa qilib aytganda, diplomatik til — bu oddiy til emas, balki siyosiy
muloqot vositasi, diplomatik qurol va xalqaro madaniyatning verbal shaklidir. U
orqali davlatlar o‘z tashqi siyosat strategiyasini ifoda etadi, mojarolarni yumshatadi
va murosaga erishadi. Diplomatik tilda til sezgirligi, madaniyatlararo
moslashuvchanlik, aniq sintaktik va semantik konstruktsiyalar, lingvistik
ehtiyotkorlik markaziy o‘rin tutadi. Mazkur til xalqaro kommunikatsiyada strategik
ahamiyat kasb etganligi bois, u doimiy o‘rganish, takomillashtirish va kontekstga
moslashishni talab qiladi.
1.2. Xalqaro diplomatiyada til madaniyati va etiket
Diplomatik muloqot nafaqat axborot uzatish vositasi, balki siyosiy, madaniy
va ijtimoiy aloqalarni tartibga soluvchi murakkab kommunikativ tizimdir. Ushbu
tizimda til madaniyati va etiket — diplomatik tilning ajralmas komponentlari
sifatida qaraladi. Xalqaro diplomatiyada nutqdagi madaniy me’yorlarga amal
qilish, muloyimlik, betaraflik, ohangning muvofiqligi, shuningdek, protokol
doirasida odob-axloq qoidalariga rioya etish tomonlar o‘rtasida ishonch, hurmat va
konstruktiv muhit yaratishga xizmat qiladi.
Til madaniyati tushunchasi va uning diplomatik muloqotdagi roli: Til
madaniyati — bu muloqot jarayonida til vositalaridan ehtiyotkorlik bilan, estetik,
madaniy, grammatik va kontekstga mos holda foydalanish qobiliyatidir.
Diplomatik doiralarda bu tushuncha ikki barobar muhimdir, chunki diplomat
so‘zlar orqali davlat manfaatini, siyosiy pozitsiyani va xalqaro obro‘ni ifoda etadi.
Ilmiy adabiyotlarda til madaniyati quyidagi elementlar orqali ifodalanadi: utqning
mantiqiy tuzilishi: Diplomatik matnlar aniq, izchil va qarama-qarshilikdan xoli
bo‘lishi kerak. Talaffuz va grammatik to‘g‘rilik: Nutqda xatoliklar bo‘lishi
diplomatning tayyorgarligi yoki e’tiborsizligi sifatida talqin qilinadi. Murosali
ifodalar tanlovi: Qat’iy inkorlar yoki keskin baholovchi so‘zlar o‘rniga yumshoq,
diplomatik konstruktsiyalar qo‘llaniladi: “foydali taklif”, “murosali yondashuv”,
“tinchlikni ta’minlash maqsadida”.
10

tafovutlar: 2020-yilda Xitoy va AQSh delegatsiyalari o‘rtasidagi muzokarada
AQSh vakili tomonidan berilgan tanqidiy izoh xitoylik diplomat tomonidan
madaniy qoidalar buzilishi sifatida qabul qilingan va uchrashuv tanaffus bilan
yakunlangan. 2022-yil Samarqandda bo‘lib o‘tgan SHHT sammitida rasmiy
vakillar til tarjimasi bilan bir qatorda madaniy tafovutlarni inobatga olgan holda
nutqlarini yumshoq va neytral uslubda tuzdilar. Bu kabi holatlar madaniy
tafovutlarni e’tiborga olmaslik muloqotga salbiy ta’sir ko‘rsatishini ko‘rsatadi.
O‘zbekiston amaliyotida madaniy sezgirlik. O‘zbekiston Respublikasi
o‘zining milliy qadriyatlari va Sharq diplomatiyasi ruhida madaniyatlararo
muloqotga alohida e’tibor qaratadi. Delegatsiyalar bilan ishlashda quyidagilar
kuzatiladi: Vakillar xorijiy mehmonlar madaniyatiga mos muomala qiladi
(masalan, diniy taomlarga rioya, ayol va erkak bilan muloqot etiketi). Elchilar
nutqlarida universal iboralar tanlanadi, rasmiy nutqdan shaxsiy fikrga o‘tishda
ehtiyotkorlik kuzatiladi. Xalqaro forumlarda mehmon davlat madaniyatiga oid
ramzlar, til birikmalari va qadriyatlar tilga olinadi (masalan, “biz qadimiy yunon
falsafasidan saboq olamiz” kabi iboralar grek mehmonlar oldida ishlatilgan).
Ilmiy-tahliliy yondashuv Madaniy tafovutlar — bu muloqotni buzuvchi emas,
balki uni chuqurlashtiruvchi omildir. Ularni to‘g‘ri anglash, madaniyatlararo
kompetensiyani rivojlantirish xalqaro diplomatiyada muvaffaqiyat omilidir.
Xalqaro munosabatlar tadqiqotchilari madaniyatlararo xatoliklarning 60% holatda
noto‘g‘ri til tanlovi emas, balki madaniy kontekstdagi anglashmovchilikka borib
taqalishini ta’kidlaydi.
Madaniy tafovutlar xalqaro diplomatik muloqotda inkor qilib bo‘lmaydigan
faktordir. Ularni chuqur anglash, madaniy sezgirlikka ega bo‘lish, boshqa
madaniyat vakillarining qadriyatlariga hurmat bilan yondashish — bu samarali
xorijiy kommunikatsiyaning asosi hisoblanadi. Diplomatik soha vakillari,
tarjimonlar, siyosatchilar va ekspertlar madaniyatlararo tafovutlarga moslashish
ko‘nikmasiga ega bo‘lishi orqali mojarolarni oldini olish, hamkorlikni
mustahkamlash va xalqaro imidjni mustahkamlash imkoniga ega bo‘ladi. 7
7
To‘xtasinov A.X. Xalqaro munosabatlar va diplomatik xizmat asoslari. – Toshkent: Iqtisod-Moliya, 2020.
19

tomonlar quyidagilarda kelishib oldilar...” Qo‘shma manfaatli iboralar : “Tomonlar
o‘zaro manfaatlar asosida harakat qilishga intiladilar...” Protokolga mos ifodalar :
“Mazkur hujjat ikki nusxada, bir xil yuridik kuchga ega bo‘lgan holda tuzildi.” Bu
iboralar xalqaro huquq me’yorlariga mos va boshqa davlatlar tajribasi bilan uyg‘un
bo‘lib, O‘zbekistonning diplomatik maktabi shakllanganini ko‘rsatadi. Diplomatik
til siyosiy nutqlarda O‘zbekiston rasmiylari, xususan Tashqi ishlar vazirligi,
elchilar, diplomatik vakolatxonalar faoliyatida diplomatik til strategik darajada
qo‘llaniladi: Elchi chiqishlarida ehtiyotkor murojaatlar, minnatdorchilik, tarixiy
bog‘liqlikni eslatuvchi iboralar (masalan, “bizning xalqlarimizni ko‘p asrlik
do‘stlik rishtalari bog‘lab turadi”) ishlatiladi 8
. Rasmiy bayonotlarda diplomatik
sintaksis, passiv ifoda, betaraflikka yo‘naltirilgan til konstruksiyalari ustuvor.
Amaliy misollar: BMT Bosh Assambleyasidagi nutq (2022): Prezident Mirziyoyev
nutqida “xalqaro kelishuvlarga sodiqlik”, “mintaqaviy ishonch”, “muloqotga
tayyorlik” kabi asosiy diplomatik formulalarni ilgari surdi. SHHT sammiti (2023):
Nutqlar yumshoq diplomatik tilda qurildi, radikal iboralarga yo‘l qo‘yilmadi.
Tarjima vositalari yordamida subtitrlar sinxron tarzda taqdim etildi.
O‘zbekiston diplomatik tilining o‘ziga xos jihatlari:
1. Murosaga ochiqlik: Har qanday bayonot yoki muzokarada murosa va
dialogga tayyorlik g‘oyasi markaziy o‘rinda turadi.
2. Madaniyatlararo uyg‘nlikni ta’minlash: Nutqlarda boshqa davlatlar
madaniyati, dini, qadriyatlariga hurmat ifodalanadi: “biz barcha madaniyat va
e’tiqod vakillarini muloqotga chorlaymiz”.
3. Mintaqaviy liderlikka da’vo qilmaslik: Diplomatik tilda mintaqaviy
“hegemoniya”dan saqlaniladi, bu esa O‘zbekistonni “xavfsiz hamkor” sifatida
qabul qilinishiga xizmat qiladi.
4. Yangi tashabbuslarni muloyim til bilan ilgari surish: O‘zbekiston
xalqaro forumlarda o‘z takliflarini qat’iy emas, balki ijobiy, maslahat tarzida ilgari
suradi.
Ilmiy tahlil va baho
8
Yunusova G.M. Diplomatik til va madaniyatlararo muloqot. – Toshkent: Ma’naviyat, 2021.
25

“Samarali hamkorlik uchun minnatdorchilik bildiramiz...” “Sizning tajribangiz
xalqaro darajada yuksak baholanmoqda...” Rad etishni yumshatish strategiyasi:
Noqulay yoki qabul qilinmaydigan fikrga munosabat bildirayotganda diplomatlar
ixtilofni kuchaytirmaslik uchun quyidagi strategiyalardan foydalanadi: Shartli rad
etish: “Hozirgi sharoitda bu taklifni amalga oshirish imkoniyatimiz cheklangan...”
Muqobil yechim taklif qilish: “Ammo quyidagi variantni ko‘rib chiqishni taklif
etamiz...” Ko‘p ma’noli iboralardan foydalanish: Bu strategiya diplomatga
vaziyatga mos ravishda izohni ochiqlab yoki ochmaslik imkonini beradi. Bu
diplomatik “ko‘zbo‘yamachilik” emas, balki strategik betaraflik vositasidir.
Misollar: “Keng ko‘lamda kelishuvga erishildi...” “Ikki tomonlama
manfaatli yo‘nalishda rivojlanmoqda...” Kommunikatsion strategiyalar va madaniy
moslashuv. Diplomatik strategiyalar har doim madaniyatga moslashtirilgan
bo‘lishi kerak. Masalan: Yevropa mamlakatlarida to‘g‘ridan-to‘g‘ri bayonlar,
lo‘nda nutq qadrlanadi. Bu yerda oraliq fikrlar muammoli hisoblanadi. Osiyo
davlatlarida esa har qanday tanqidiy fikr bilvosita va yumshoq shaklda bildiriladi.
Bunday vaziyatlarda to‘g‘ridan-to‘g‘ri gapiruvchilar “qo‘pol” sifatida qabul
qilinadi.
Tana tili va noverbal strategiyalar: Kommunikativ strategiyalar faqat
lingvistik vositalar bilan cheklanmaydi. Tana tili, mimika, nigoh, masofa saqlash
kabi noverbal belgilar ham strategik ahamiyatga ega. Qo‘l siqish kuchi,
davomiyligi, kim birinchi uzatgani — diplomatik ustunlik belgisi sifatida talqin
qilinishi mumkin. Nigoh: uzoq tikilmaslik, qisqa kontaktda bo‘lish — madaniy va
protokol normalariga muvofiqlik. Masofa: diplomatik protokolda “intim zona”dan
saqlanish — hurmat belgisi. O‘zbekiston amaliyotidagi kommunikativ
strategiyalar. O‘zbekiston Respublikasi dilomatik muloqotda quyidagi
strategiyalardan faol foydalanmoqda: Xalqaro anjumanlarda nutqlar diplomatik
neytral ifodalar bilan quriladi: “hamkorlik ruhida”, “ikki tomonlama manfaat”,
“xalqaro huquq me’yorlariga muvofiq”. Rad etishda ehtiyotkor strategiyalar
tanlanadi: “biz bu masalaga boshqa yondashuvdan qaraymiz...” Tashqi siyosiy
22

Kurs ishining yangiligi : Globalizatsiya sharoitida davlatlar o‘rtasidagi
siyosiy, iqtisodiy va madaniy aloqalar jadal rivojlanmoqda. Bunday sharoitda
diplomatik til va xorijiy kommunikatsiyaning roli keskin ortib bormoqda.
Diplomatik til – bu nafaqat nutq madaniyatining yuksak namoyonidir, balki u
tashqi siyosat yuritishda muhim strategik vositadir. Kurs ishining yangiligi
shundaki, unda zamonaviy diplomatik tilning funksional jihatlari, raqamli
texnologiyalar ta’sirida o‘zgarayotgan kommunikatsiya vositalari, tarjima
qurilmalari va sun’iy intellekt asosidagi real vaqt tarjima imkoniyatlari keng
yoritiladi. Ayniqsa, onlayn muloqotlar, virtual muzokaralar va xalqaro
sammitlardagi kommunikativ muammolarni yoritish orqali mavzuga yangicha
yondashuv taklif etiladi.
Kurs ishining metodologik asoslari .
- Tizimli yondashuv – diplomatik til va xorijiy kommunikatsiyani
kompleks tahlil qilish, ularning o‘zaro aloqadorligini aniqlash.
- Komparativ (taqqoslama) tahlil – turli davlatlar diplomatik tili va
kommunikatsiya madaniyatini o‘zaro solishtirish.
- Ilmiy-analitik uslub – ilmiy adabiyotlar, xalqaro hujjatlar,
konferensiya materiallari asosida tahlil yuritish.
- Amaliy yondashuv – real diplomatik holatlar va kommunikativ
muammolarni tahlil qilish orqali nazariy bilimlarni mustahkamlash.
Kurs ishining tahlil manbai:
- BMT, YXHT, YUNESKO kabi xalqaro tashkilotlarning diplomatik
aloqa va tilga oid hujjatlari;
- O‘zbekiston Respublikasi Tashqi ishlar vazirligining rasmiy hujjatlari
va qonunlari;
- Diplomatik protokol va etiket bo‘yicha darsliklar, ilmiy maqolalar;
- Turli xalqaro anjuman va uchrashuvlarining stenogrammalari;
- Zamonaviy xorijiy til va tarjima texnologiyalari bo‘yicha ilmiy
manbalar;
- Diplomatik xizmatda faoliyat yuritayotgan mutaxassislarning tajribasi.
5

Internet manbalari :
1. https://www.un.org – BMT rasmiy veb-sayti: diplomatik nutq va
tarjima standartlari.
2. https://www.interprefy.com – Raqamli diplomatik tarjima
platformalari haqida.
3. https://mfa.uz – O‘zbekiston Tashqi ishlar vazirligi rasmiy sayti.
4. https://www.zoom.us – Onlayn diplomatik muloqot va tarjima
xizmatlari.
5. https://www.dunyo.info – O‘zbekiston xalqaro munosabatlari
yangiliklari va tahlillari.
32

asosida tuziladi. Ularning aniqligi, neytralligi va sintaktik soddaligi davlatlar
o‘rtasida ishonch muhitini ta’minlaydi. Xorijiy kommunikatsiya — diplomatik
muloqotning amaliy ko‘rinishi. U yozma, og‘zaki, raqamli va madaniy shakllarda
namoyon bo‘lib, har bir shaklning o‘ziga xos vositalari va protokolga oid
me’yorlari mavjud. Madaniy tafovutlar — muloqot sifati va talqiniga ta’sir
qiluvchi omil. Muloqotda xatoliklar ko‘p hollarda madaniyatni tushunmaslikdan
kelib chiqadi. Shuning uchun diplomatlar, tarjimonlar va rasmiy shaxslar
madaniyatlararo kommunikatsiya kompetensiyasiga ega bo‘lishlari zarur.
Kommunikativ strategiyalar — muloqot boshqaruvi vositasi. Yumshoq inkor,
betaraf nutq, ijobiy iltifot, passiv konstruktsiyalar, modal iboralar — bularning
barchasi diplomatik strategiyalarning elementidir. Ular orqali nizolar yumshatiladi,
murosaga erishiladi va samarali kelishuvlar ta’minlanadi. O‘zbekiston amaliyotida
diplomatik til va kommunikatsiya yuqori bosqichga chiqqan. Prezident nutqlari,
xalqaro sammitlardagi chiqishlar, elchixona faoliyati, diplomatik delegatsiyalar
bilan ishlash tajribasi — barchasi O‘zbekiston diplomatik maktabining
shakllanganligini ko‘rsatmoqda. O‘zbek tilining xalqaro maydondagi pozitsiyasi
ham asta-sekin kuchaymoqda. Diplomatik til va xorijiy kommunikatsiya — bu
oddiy muloqot vositalari emas, balki davlatlararo munosabatlarni
barqarorlashtiruvchi, siyosiy manfaatlarni ifodalovchi, xalqaro hamkorlikni
mustahkamlovchi, imidjni shakllantiruvchi va madaniyatlararo aloqalarni
chuqurlashtiruvchi murakkab va ko‘p darajali tizimdir. Ularni mukammal
o‘zlashtirish va strategik darajada qo‘llash nafaqat alohida diplomatning
muvaffaqiyatiga, balki butun davlatning xalqaro maydondagi yutug‘iga olib keladi.
Shu boisdan, hozirgi globallashgan va raqamli diplomatiya davrida
diplomatik til va xorijiy kommunikatsiyani o‘rganish, chuqurlashtirish va ilg‘or
texnologiyalar bilan uyg‘unlashtirish — O‘zbekistonning xalqaro nufuzini
mustahkamlash yo‘lida dolzarb vazifa bo‘lib qolmoqda.
30

ishlatiladi. Savolga savol bilan javob berish: Bu diplomatlar orasida keng tarqalgan
taktika bo‘lib, mas’uliyatli savollardan qochish yoki vaqtdan yutish imkonini
beradi. Madaniyatlararo uyg ‘ unlik : Har bir diplomat til vositalaridan foydalanishda
boshqa xalqning madaniy qadriyatlarini inobatga olishi shart . Xususan, metafora,
kinoya, hazil kabi vositalar ehtiyotkorlik bilan tanlanadi. Nutqdagi protokol
sezgirligi: Har bir muloqotga qatnashuvchi shaxs maqomiga qarab murojaat qilish,
hol so‘rash, nutqni boshlash va yakunlash shakli protokolga mos bo‘lishi kerak.
Amaliy misollar: Nota — ikki davlat o‘rtasida rasmiy e’tiroz yoki murojaat shakli.
Unda aniq va rasmiy iboralar ishlatiladi . Masalan: “Falon davlat tomonidan amalga
oshirilgan harakatlar yuzasidan o‘zining jiddiy xavotirini bildiradi.” Kommyunike
— ikki yoki undan ortiq tomonlar muzokara natijasida birgalikda qabul qilgan
hujjat. Masalan: “Tomonlar mintaqaviy barqarorlikka erishish borasida birgalikda
harakat qilishni bildirdi.”
Xulosa qilib aytganda, rasmiy qabulda yoki matbuot anjumanida
so‘zlanadigan og‘zaki muloqot. Bu nutqda tilning madaniyati, etiketga rioya qilish,
diplomatik neytrallik eng muhimdir. 5
Til diplomatik hujjat va muloqotning
strukturaviy, axborot va psixologik asosini tashkil etadi. U davlatlararo
munosabatlarni rasmiylashtiradi, ularni tartibga soladi va xalqaro huquqiy kuchga
ega qiladi. Har bir ibora, grammatik konstruktsiya va stilistik vosita muayyan
diplomatik pozitsiyani anglatadi. Shu bois, til — bu diplomatning asosiy vositasi,
davlatning tashqi siyosatini ifodalovchi verbal “platformasi”dir. Diplomatik tilni
puxta egallash — bu xalqaro munosabatlarda muvaffaqiyat kalitidir.
5
Yunusova G.M. Diplomatik til va madaniyatlararo muloqot. – Toshkent: Ma’naviyat, 2021.
14

MAVZU: DIPLOMATIK TIL VA XORIJIY KOMUNIKATSIYA
MUNDARIJA:
KIRISH……………………………………………………………………………3
I BOB. DIPLOMATIK TILNING NAZARIY ASOSLARI
1.1. Diplomatik til tushunchasi, xususiyatlari va funksiyalari ………………….….7
1.2. Xalqaro diplomatiyada til madaniyati va etiket ……………………………….9
1.3. Rasmiy hujjat va muloqotda tilning roli …………………………………..….11
II BOB. XORIJIY KOMMUNIKATSIYA VA MADANIYATLARARO
MULOQOT
2.1. Xorijiy kommunikatsiyaning shakllari va vositalari …………………………14
2.2. Madaniy tafovutlarning muloqotga ta’siri ……………………………………16
2.3. Diplomatik suhbatlarda kommunikativ strategiyalar ……………………..….19
III BOB. O‘ZBEKISTON AMALIYOTIDA DIPLOMATIK TIL VA
XORIJIY KOMMUNIKATSIYA
3.1. O‘zbekistonning tashqi siyosatida diplomatik tilning qo‘llanishi ……….…..22
3.2. Xorijiy elchixonalar, forumlar va uchrashuvlardagi til siyosati ………….….24
XULOSA………………………………………………………………….….…..27
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR………………………………………..29
2

moslashuv, milliy til suvereniteti va ochiqlik printsiplariga asoslangan: Davlat
tilini xalqaro maydonga olib chiqish. – Rasmiy vakilliklar, saytlar va matbuot
xabarlari o‘zbek tilida taqdim etilishi xalqaro miqyosda til rivojlanishiga turtki
bermoqda. Ko‘p tilda axborot berish – O‘zbekiston TIV, O‘zA, UzReport, Dunyo
axborot agentligi rasmiy xabarlari o‘zbek, rus, ingliz tillarida beriladi.
Delegatsiyalar bilan ishlashda tarjima xizmatlari – Har bir xalqaro uchrashuvda
sinxron tarjima kabinalari, ilg‘or texnologiyalar (AI subtitrlar) va maxsus
tayyorgarlik ko‘rgan tarjimonlar jalb etiladi. Tashqi siyosiy nutqlarni xalqaro
auditoriyaga moslashtirish – Prezident va Tashqi ishlar vazirining chiqishlari
global auditoriya uchun tarjima qilinadi, bu O‘zbekiston pozitsiyasining to‘g‘ri
tushunilishini ta’minlaydi.
Xulosa qilib aytganda, xorijiy elchixonalar, forumlar va uchrashuvlarda olib
boriladigan til siyosati — davlatning tashqi siyosatdagi yondashuvlarini
ko‘rsatuvchi real indikatorlardan biridir. O‘zbekiston bu borada xalqaro
andozalarga mos, lekin o‘zining milliy qadriyatlarini saqlagan holda
yondashmoqda. Kelgusida tarjima xizmatlarini raqamlashtirish, o‘zbek tilining
xalqaro maydondagi mavqeini oshirish va ko‘p tilli kommunikatsion strategiyani
takomillashtirish O‘zbekiston til siyosatini yangi bosqichga olib chiqadi 10
.
10
Yunusova G.M. Diplomatik til va madaniyatlararo muloqot. – Toshkent: Ma’naviyat, 2021.
28

XULOSA
Mazkur kurs ishida zamonaviy xalqaro munosabatlar tizimida diplomatik til
va xorijiy kommunikatsiya ning tutgan o‘rni, ularning nazariy asoslari va amaliy
jihatlari keng qamrovda tahlil qilindi. Global siyosiy, iqtisodiy va madaniy
jarayonlarning tobora murakkablashib borayotgani, davlatlar o‘rtasida doimiy
muloqot zaruriyatini kuchaytirmoqda. Bu muloqotlar esa, bevosita diplomatik til
vositalari va xorijiy kommunikatsiya madaniyatiga tayanadi. Ushbu vositalar
nafaqat axborot uzatish, balki davlatlararo barqarorlik, hamkorlik, murosaviy
yondashuv va siyosiy ijobiy muhitni yaratish kabi strategik vazifalarni bajaradi.
Tadqiqot davomida diplomatik til o‘zining murakkab, standartlashtirilgan,
ehtiyotkor va madaniyatlararo uyg‘unlikka yo‘naltirilgan lingvistik vosita ekanligi
aniqlashtirildi. U xalqaro protokol, siyosiy nutq va huquqiy hujjatlar doirasida
qat’iy stilistik va sintaktik me’yorlarga asoslanadi. Diplomatik til orqali davlat o‘z
pozitsiyasini bildiradi, murosaga chaqiradi, ixtiloflarni yumshatadi va xalqaro
maydondagi imidjini mustahkamlaydi.
Shuningdek, xorijiy kommunikatsiya ham hozirgi zamon diplomatiyasining
ajralmas qismidir. Uning shakllari — rasmiy yozma muloqot, og‘zaki muzokaralar,
ommaviy axborot vositalari orqali chiqishlar, madaniy almashinuvlar va raqamli
platformalardagi muloqotlar – barchasi strategik jihatdan xalqaro hamkorlikni
ta’minlashga xizmat qilmoqda. Ushbu shakllar orqali davlatlar o‘z manfaatlarini
ilgari suradi, muhim axborotlarni almashadi va kelajak hamkorlik uchun poydevor
yaratadi. Kurs ishining har bir bo‘limida aniqlangan asosiy xulosalarni quyidagicha
umumlashtirish mumkin: Diplomatik til – siyosiy muvozanat vositasi. U rasmiy
protokolga mos, ehtiyotkor va betaraf uslubga ega bo‘lib, xalqaro ziddiyatlarni
yumshatish va siyosiy barqarorlikni saqlashda hal qiluvchi rol o‘ynaydi. Til
madaniyati va etiket diplomatiyada hal qiluvchi rol o‘ynaydi. Har bir ibora,
murojaat shakli va nutq uslubi madaniy kontekstda baholanadi. Shuning uchun
diplomatik vakil madaniyatlararo sezgirlik, til etiketi va kommunikativ
murosaviylikka ega bo‘lishi zarur. Rasmiy hujjatlardagi til — huquqiy kuchga ega
vosita. Xalqaro shartnomalar, notalar, memorandumlar va bayonotlar diplomatik til
29

O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY TA’LIM, FAN VA
INNOVATSIYALAR VAZIRLIGI ABU RAYHON BERUNIY
NOMIDAGI URGANCH DAVLAT UNIVERSITETI
XORIJIY FILOLOGIYA FAKULTETI
GID HAMROHLIGI VA TARJIMONLIK FAOLIYATI YO‘NALISHI
2202-A-GURUH TALABASI
OTABOYEVA SEVINCHNING “XORIJIY DELEGATSIYALAR BILAN
ISHLASH” FANIDAN YOZGAN
KURS ISHI
MAVZU: DIPLOMATIK TIL VA XORIJIY KOMUNIKATSIYA
Qabul qildi: Azatova N.
Topshirdi: Otaboyeva S.
Urganch 2025

KIRISH
XXI asr — axborot tezligi, madaniy tafovutlar va global siyosiy o‘zgarishlar
asridir. Bunday murakkab sharoitda davlatlar o‘rtasidagi o‘zaro munosabatlarni
muvozanatda ushlab turish, manfaatlarni muhokama qilish, diplomatik protokolga
rioya qilgan holda hamkorlikni yo‘lga qo‘yish – diplomatik muloqot orqali amalga
oshiriladi. Diplomatik muloqot esa, eng avvalo, diplomatik til va xorijiy
kommunikatsiya vositalari orqali shakllanadi. Shu jihatdan, mazkur mavzu
bugungi globallashgan siyosiy va iqtisodiy muhitda nihoyatda dolzarb hisoblanadi.
Diplomatik til – bu faqat oddiy rasmiy muloqot vositasi emas, balki xalqaro
munosabatlarda siyosiy manfaatlarni ifodalovchi, murosaga chaqiruvchi va xalqaro
nizolarni bartaraf etuvchi murakkab muloqot shaklidir. Uning o‘ziga xos
grammatik, semantik va pragmatik xususiyatlari mavjud bo‘lib, u har qanday
diplomatik hujjatda, notiq chiqishlarida va muzokaralarda aniqlik, betaraflik,
ehtiyotkorlik va madaniy sezgirlik tamoyillariga asoslanadi. Shuningdek, xorijiy
kommunikatsiya, ya’ni turli davlat vakillari o‘rtasidagi xalqaro axborot va fikr
almashish jarayoni ham bevosita til madaniyati, muloqot etikasi va texnologik
vositalar bilan chambarchas bog‘liq 1
.
Kurs ishining dolzarbligi: O‘zbekiston Respublikasi hozirgi kunda tashqi
siyosatda ochiqlik va o‘zaro manfaatli hamkorlik tamoyillariga asoslangan faol
diplomatiya olib bormoqda. Xalqaro sammitlar, siyosiy forumlar, elchixona
uchrashuvlari, biznes delegatsiyalar va madaniy almashinuvlar – bularning
barchasi professional diplomatik til va xorijiy kommunikatsiyaga bo‘lgan ehtiyojni
keskin oshirmoqda. Shuning uchun mazkur kurs ishi orqali aynan diplomatik til va
xalqaro muloqot madaniyatining nazariy va amaliy jihatlarini o‘rganish, ularni
O‘zbekiston tajribasi bilan bog‘lash muhim ilmiy va amaliy ahamiyatga ega.
Kurs ishining asosiy maqsadi – diplomatik til va xorijiy kommunikatsiya-
ning nazariy asoslarini o‘rganish, ularning xalqaro munosabatlar tizimidagi rolini
aniqlash, O‘zbekiston amaliyotidagi ifodasini tahlil qilish va bu sohani
takomillashtirish bo‘yicha ilmiy takliflar ishlab chiqishdan iborat.
1
To‘xtasinov A.X. Xalqaro munosabatlar va diplomatik xizmat asoslari. – Toshkent: Iqtisod-Moliya, 2020.
3

faqat grammatik jihatdan to‘g‘ri bo‘lishi emas, balki tinglovchi madaniyatiga mos
bo‘lishi ham muhim. Til madaniyati va etiket o‘rtasidagi o‘zaro bog‘liqlik
Diplomatik muloqotda til madaniyati va etiket bir-birini to‘ldiruvchi elementlardir.
Til madaniyati — bu qanday gapirish bo‘lsa, etiket — bu qanday xulq bilan ifoda
etishdir. Bularning uyg‘unligi o‘zaro ishonch muhitini yaratadi, nizolarni
yumshatadi va konstruktiv yechimga yo‘l ochadi. Ilmiy-tahliliy yondashuv asosida
aytish mumkinki, til madaniyatiga ega bo‘lmagan diplomat eng yaxshi axborotni
ham noto‘g‘ri ifodalaydi, etiketga amal qilinmagan holatda esa xalqaro rishtalar
buzilishi mumkin.
Xulosa qilganimizda, xalqaro diplomatiyada til madaniyati va etiket — bu
oddiy axloq qoidasi emas, balki diplomatik muvaffaqiyatning asosiy sharti, davlat
manfaatini xalqaro maydonda samarali himoya qilish vositasidir. Bu ikki
tushuncha har bir diplomat, tarjimon, elchi, protokol xodimi uchun zaruriy bilim va
ko‘nikma bo‘lib, ularni chuqur o‘zlashtirish orqali O‘zbekistonning global
muloqotdagi pozitsiyasi mustahkamlanadi.
1.3. Rasmiy hujjat va muloqotda tilning roli
Xalqaro diplomatiyada til — bu shunchaki aloqa vositasi emas, balki
strategik quroldir. Ayniqsa, rasmiy hujjatlar va diplomatik muloqot da tilning roli
beqiyosdir. Davlatlar o‘rtasidagi munosabatlar ko‘p hollarda yozma shakldagi
diplomatik hujjatlar asosida tartibga solinadi: xalqaro shartnomalar, notalar,
bayonotlar, memorandumlar, protokollar, qarorlar va xatlar. Ushbu hujjatlarda
ishlatiladigan til aniq, betaraf, huquqiy jihatdan asoslangan va madaniyatlararo
talqinga bardoshli bo‘lishi zarur. Chunki ularning har bir iborasi xalqaro huquqiy
majburiyat tug‘diradi yoki diplomatik javobgarlikni belgilaydi.
Rasmiy hujjatlarda tilning asosiy vazifalari 4
: Normativlik va huquqiy kuchga
ega bo‘lish: Diplomatik hujjatlar xalqaro huquqiy hujjat hisoblanadi. Shu sababli
undagi til aniq normativ mazmunga ega bo‘lishi kerak. Noaniq yoki ikki ma’noli
ifodalar hujjatning bajarilishida muammolar keltirib chiqaradi. Shuning uchun
4
To‘xtasinov A.X. Xalqaro munosabatlar va diplomatik xizmat asoslari. – Toshkent: Iqtisod-Moliya, 2020.
12

Kurs ishining vazifalari:
1. Diplomatik til tushunchasi, uning tarkibi va funktsiyalarini ilmiy
jihatdan yoritish.
2. Xorijiy kommunikatsiyaning shakllari va kommunikativ
strategiyalarini tahlil qilish.
3. Madaniyatlararo tafovutlarning diplomatik muloqotga ta’sirini
o‘rganish.
4. Diplomatik hujjatlar va muloqotlarda til vositalarining
qo‘llanilishidagi xususiyatlarni tahlil qilish.
5. O‘zbekiston tajribasida diplomatik til va xorijiy kommunikatsiyaning
shakllanish darajasini o‘rganish.
6. Mavjud muammolar asosida takomillashtirish yo‘nalishlarini ishlab
chiqish.
Kurs ishining ob’ekti : xalqaro diplomatik amaliyotda til va muloqot
vositalarining qo‘llanilishi.
Kurs ishining predmeti : diplomatik til va xorijiy kommunikatsiya
jarayonidagi lingvistik, madaniy va texnologik jihatlar, xususan O‘zbekiston
amaliyoti misolida.
Kurs ishining metodlari: Mazkur kurs ishida quyidagi ilmiy metodlardan
foydalanildi:
 Tahlil va sintez – ilmiy adabiyotlar, diplomatik hujjatlar va real
holatlar asosida umumlashtirish va xulosalar chiqarish.
 Solishtirma metod – turli mamlakatlar diplomatik muloqotidagi til va
kommunikatsiya uslublarining taqqosiy tahlili.
 Empirik metod – O‘zbekistondagi xalqaro tadbirlar va amaliy muloqot
misollarini tahlil qilish.
 Deskriptiv yondashuv – diplomatik nutqdagi leksik, pragmatik va
stilistik birliklarni tavsiflash.
 Tavsiya metodlari – mavjud holat asosida takomillashtirish yo‘llarini
ishlab chiqish.
4

I BOB. DIPLOMATIK TILNING NAZARIY ASOSLARI
1.1. Diplomatik til tushunchasi, xususiyatlari va funksiyalari
Diplomatik til — xalqaro siyosat, muzokaralar va diplomatik hujjatlar
kontekstida qo‘llaniladigan, o‘ziga xos grammatik va stilistik mezonlarga ega
bo‘lgan, ehtiyotkor, muvozanatli va madaniyatlararo sezgirlikka asoslangan
muloqot vositasidir. U har qanday diplomatik faoliyatning asosiy instrumentlaridan
biri hisoblanadi. Ushbu til orqali tomonlar o‘z pozitsiyalarini bildiradi, muzokara
olib boradi, nizolarni yumshatadi, ittifoqlar tuzadi yoki murosaga erishadi.
Diplomatik til klassik ma’noda ikki yoki undan ortiq tomonlar o‘rtasida
siyosiy, iqtisodiy, harbiy yoki madaniy masalalarni muhokama qilishda
ishlatiladigan rasmiy muloqot tilidir. Bu tilda so‘zlashuvchi shaxs yoki delegatsiya
vakili bevosita o‘z davlatining manfaatlarini ifoda etadi. Shu sababli diplomatik til
nafaqat lingvistik vosita, balki siyosiy pozitsiya, ijtimoiy ma’naviyat, madaniy
qadriyat va huquqiy mas’uliyatni ham anglatadi 2
.
Diplomatik tilning asosiy xususiyatlari: Ilmiy adabiyotlarda diplomatik til
quyidagi asosiy xususiyatlar bilan tavsiflanadi: Betaraflik va ehtiyotkorlik:
Diplomatik nutqda keskin, tajovuzkor, hissiy so‘zlardan qochiladi. Har bir ibora
neytral va og‘irlikka ega bo‘lmagan ifoda vositalari bilan beriladi. Masalan:
“...mazkur masala yuzasidan fikrlar almashildi”, “...murosali yondashuv e’tirof
etildi”. Formal va rasmiy uslub: Diplomatik tilda sodda, kundalik ifodalar emas,
balki protokolga mos rasmiy va akademik uslubda so‘z yuritiladi. Shartnoma
matnlari, nota, memorandumlardagi iboralar qat’iy standartga ega: “qabul qiladi”,
“yuboradi”, “tasdiqlaydi”, “bildiradi”. Ko‘pma’nolilikdan qochish: Diplomatik
tilda har bir so‘z aniq kontekstda qo‘llanilishi, tushunmovchilikka olib kelmasligi
lozim. Chunki til — bu siyosiy vosita, noto‘g‘ri talqin xalqaro muammoga olib
kelishi mumkin. Madaniyatlararo moslik: Diplomatik tilda har qanday ibora qarshi
tomon madaniyatiga hurmatsizlik sifatida talqin qilinmasligi kerak. Shu sababli,
tanlangan so‘zlar, intonatsiya, jismoniy imo-ishoralar madaniy tafovutlarni
inobatga olgan holda tanlanadi.
2
Yunusova G.M. Diplomatik til va madaniyatlararo muloqot. – Toshkent: Ma’naviyat, 2021.
8

kommunikatsiya – E-mail, Zoom, MS Teams, Telegram, rasmiy web-portal va
boshqa onlayn platformalar orqali amalga oshadigan muloqot. Pandemiya davridan
keyin ushbu shakl eng ko‘p qo‘llaniladigan vositaga aylangan. Xorijiy
kommunikatsiyaning vositalari: Xorijiy kommunikatsiyaning muvaffaqiyatli
bo‘lishi ko‘p jihatdan foydalanilayotgan vositalarning to‘g‘riligiga bog‘liq. Ular
quyidagilardan iborat: Til vositalari: – Lingvistik to‘g‘rilik, grammatik uyg‘unlik,
madaniyatga mos so‘z tanlovi, ehtiyotkor iboralar kommunikatsiyaning asosiy
tayanchidir. Ingliz, fransuz, rus, ispan, xitoy tillari xalqaro darajada eng ko‘p
ishlatiladigan vositalardir. Tarjimonlar va tarjima texnologiyalari: – Xalqaro
muloqotda professional tarjimonlar, sinxron tarjima kabinalari, real vaqt AI tarjima
ilovalari (masalan, Google Translate, KUDO, Interprefy) faol ishtirok etadi.
Protokol xizmatlari: – Delegatsiyalarni kutib olish, joylashtirish, murojaat etish
tartibi, nutq navbatini belgilash – bularning barchasi diplomatik
kommunikatsiyaning muvofiq tashkil qilinishiga xizmat qiladi. Ovozli va
videoaloqa vositalari: – Zoom, Microsoft Teams, Google Meet, Cisco Webex kabi
platformalar xorijiy aloqa vositalarining ajralmas qismiga aylangan. Ayniqsa, real
vaqt tarjimasi, subtitrlar, xujjat almashuvi imkoniyatlari ularni muhim qiladi.
Axborot texnologiyalari: – Elektron pochta, onlayn diplomat registrlari, axborot
xavfsizligi tizimlari, raqamli imzo, shifrlangan aloqa kanallari xorijiy muloqot
xavfsizligini ta’minlaydi.
Ilmiy-tahliliy yondashuv: samarali xorijiy kommunikatsiya omillari: Ilmiy
izlanishlar xorijiy kommunikatsiyada muvaffaqiyatli aloqa uchun quyidagi
omillarni ajratadi: Madaniyatlararo sezgirlik : Faqat tildagi so‘zlar emas, balki
madaniyat, diniy qarash, urf-odatlarni hisobga olgan holda muloqot tashkil etilishi
lozim. Axborot soddaligi va aniq strukturasi : Diplomatik bayonotlar mantiqiy
tuzilgan, qisqa va ochiq bo‘lishi kerak. Mos aloqa kanali tanlash : Har bir vaziyatga
mos shakl – yozma, og‘zaki, raqamli yoki norasmiy shakl tanlanadi. O‘z vaqtida
aloqa yuritish : Kommunikatsiyada cho‘zilish ishonchga salbiy ta’sir qiladi, ayniqsa
xalqaro inqiroz holatlarida. O‘zbekiston amaliyotida xorijiy kommunikatsiya 6
.
6
Yunusova G.M. Diplomatik til va madaniyatlararo muloqot. – Toshkent: Ma’naviyat, 2021.
16

FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR
1. To‘xtasinov A.X. Xalqaro munosabatlar va diplomatik xizmat
asoslari . – Toshkent: Iqtisod-Moliya, 2020.
2. Yunusova G.M. Diplomatik til va madaniyatlararo muloqot . –
Toshkent: Ma’naviyat, 2021.
3. Jo‘rayev A.N. Xorijiy siyosiy kommunikatsiyaning asoslari . –
Buxoro: Iqtisodchi, 2022.
4. Karimov O.B. Xalqaro hujjatlar tarjimasi va lingvistik tahlil . –
Toshkent: Fan va texnologiya, 2020.
5. G‘ofurova N.R. Kommunikatsiya va madaniy tafovutlar . –
Samarqand: Ilm Ziyo, 2023.
6. Sharifxo‘jayev I.M. O‘zbekiston diplomatik amaliyoti: tajriba va
tahlil . – Namangan: Yangi asr, 2024.
7. Rashidova M.T. Tarjima nazariyasi va diplomatik hujjatlar . –
Toshkent: Innovatsiya, 2021.
8. Turg‘unov R. Madaniyatlararo kommunikatsiya va xalqaro muloqot . –
Toshkent: O‘zbekiston, 2019.
9. Xofstede G. Madaniyat va muloqot: Xalqaro tafovutlar tahlili . –
Tarjima, Tashkent State University, 2021.
10. Farmonova D.R. Lingvopragmatika va diplomatik til . – Toshkent: Til
va Adabiyot, 2020.
11. Egamberdiyev M. AI texnologiyalari va diplomatik tarjima . –
Toshkent: Axborot, 2022.
12. Saidova D. Xalqaro forumlarda til siyosati . – Nukus: Bilim, 2025.
13. Rashidov N. Tarjimon faoliyatining diplomatik aspektlari . – Andijon:
Diplom-Press, 2023.
14. Matyoqubov S. Tashqi siyosiy nutqlar tahlili . – Qarshi: Kitob
Dunyosi, 2024.
15. Tashkent University of World Economy and Diplomacy. Diplomatic
Language and Protocol . – TUWED Press, 2023.
31

“shu bilan majburiyat oladi”, “qabul qiladi”, “majburdir” kabi qat’iy va rasmiy
formulalar qo‘llaniladi. Mazmunni aniq yetkazish: Diplomatik hujjatlar murakkab
siyosiy, iqtisodiy, huquqiy kontentni ifodalashi mumkin. Shu sababli til vositalari
ortiqcha tafsilotsiz, biroq mazmunan to‘liq bo‘lishi shart. Masalan: “Tomonlar
quyidagilarni tasdiqlaydi…”, “Ushbu bayonot ikki nusxada tuzildi…”. Murosali
ifoda va ehtiyotkorlik: Xalqaro diplomatik hujjatlarda tomonlar o‘rtasidagi nizo
yoki farqni yashirish, mojaroni yumshatish maqsadida “ixtiloflar”,
“kelishmovchiliklar”, “nuqtai nazar farqi” kabi yumshoq formulalar ishlatiladi. Bu
hujjatning diplomatik qadr-qimmatini oshiradi. Madaniyatlararo neytrallik: Har bir
hujjat global darajadagi tushunishga ega bo‘lishi kerak. Masalan, bir madaniyatda
neytral bo‘lgan ibora boshqasida tahqirli bo‘lishi mumkin. Shu sababli xalqaro
tashkilotlar (BMT, YXHT, Yevroittifoq) o‘z hujjatlarida maksimal darajada
neytral, madaniy jihatdan mos til birikmalarini belgilagan. Rasmiy protokolga
moslashuvchanlik: Hujjatlar diplomatik protokolga mos yoziladi: murojaat,
salomlashuv, asosiy matn, imzo va muhr qismi qat’iy struktura asosida
tartiblanadi. Til bu strukturani to‘liq ta’minlashi kerak. Diplomatik hujjatlardagi til
uslubi: Diplomatik hujjatlar tilining stilistik jihatlari quyidagicha: Rasmiy, kitobiy
uslub – emotsiyadan xoli, me’yorlashtirilgan, huquqiy va ma’muriy rangda bo‘lgan
iboralar. Passiv konstruktsiyalar – bevosita subyektni yashirish maqsadida
ishlatiladi: “Mazkur bayonot e’lon qilinadi”, “Ushbu taklif qabul qilindi”. Standart
formulalar – diplomatik an’anada qat’iy shakllangan jumlalar:
“Tomonlar o‘zaro hurmat asosida...” ,
“Qisqa muddatda murosaga kelish tarafdorimiz...” ,
“Mazkur hujjat ikki nusxada tuzilgan...”
Og‘zaki muloqotdagi tilning roli; Og‘zaki muloqot — bu elchilar,
delegatsiyalar, diplomatlar o‘rtasidagi jonli munosabatdir. Undagi til ifodasi ham
diplomatik me’yorlarga asoslanadi: ushmuomalalik va ehtiyotkorlik: Nutqda
so‘zlar yumshoq, neytral, muloyim ohangda bo‘lishi kerak. Diplomatik muloqotda
"yo‘q" degan so‘z deyarli ishlatilmaydi. O‘rniga "hozircha imkoniyat yo‘q",
"ushbu masalani yana muhokama qilamiz" kabi yumshoq inkor shakllari
13

Diplomatik til va xorijiy kommunikatsiya

Купить