Информация о документе

Цена 15000UZS
Размер 323.0KB
Покупки 0
Дата загрузки 10 Октябрь 2023
Расширение doc
Раздел Дипломные работы
Предмет Педагогика

Продавец

Bohodir Jalolov

Dual ta’lim asosida o’quv jarayonini tashkil etish. NamDU huzuridagi Kosonsoy sanoatda axborot texnologiyalari texnikumi misolida

Купить
O’ZBEKISTON RESPUBLIKASIOLIY VA O’RTA MAXSUS TA’LIM VAZIRLIGI XUZURIDAGI PEDAGOGIK INNOVASIYaLAR, KASB-HUNAR TA’LIMI BOShQARUV HAMDA PEDAGOG KADRLARNI QAYTA TAYYoRLASh VA ULARNING MALAKASINI OShIRISh INSTITUTI “ Ta’limda boshqaruv ” kafedrasi Professional ta’lim tizimi kadrlarining malakasini oshirish kursi B I T I R U V M A L A K A V I Y I S h Mavzu: Dual ta’lim asosida o’quv jarayonini tashkil etish . NamDU huzuridagi Kosonsoy sanoatda axborot texnologiyalari texnikumi misolida Bajardi: 1 O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY VA O’RTA MAXSUS TA’LIM VAZIRLIGI XUZURIDAGI PEDAGOGIK INNOVASIYaLAR, KASB-HUNAR TA’LIMI BOShQARUV HAMDA PEDAGOG KADRLARNI QAYTA TAYYoRLASh VA ULARNING MALAKASINI OShIRISh INSTITUTI “Ta’limda boshqaruv” kafedrasi BITIRUV MALAKAVIY ISh TOPShIRIQ VARAQASI Tinglovchi : Uzokov Muhibillo Juraboyevich. Faoliyat yurituvchi ta’lim muassasasi : NamDU huzuridagi Kosonsoy sanoatda axborot texnologiyalari texnikumi Faoliyat turi : Moliya iqtisod ishlari bo’yicha direktor o’rinbosari Diplom bo’yicha mutaxassisligi : Buxgalteriya hisobi, nazorat va xo’jalik faoliyati tahlili (iqtisodchi) Ilmiy darajasi : yo’q Bitiruv malakaviy ishi mavzusi: Dual ta’lim asosida o’quv jarayonini tashkil etish ( NamDU huzuridagi Kosonsoy sanoatda axborot texnologiyalari texnikumi misolida ) Kirish. Mavzuning dolzarbligi, maqsadi, vazifalari va ta’lim muassasasi haqida ma’lumotlar va bitiruv malakaviy ishining amaliy ahamiyati keltirilgan. I - b o b . O’zbekiston Respublikasi professional ta’lim tizimida dual talimni joriy etishning me’yoriy-huquqiy asoslari. I I - b o b . Dual ta’lim tushunchasi va O’zbekiston professional ta’lim tizimida joriy etish . Mavzu olingan sana: 10.11. 2021 yil Bitiruv malakaviy ishni himoya qilish sanasi: 3 0.11. 2021 yil Tinglovchi: M.Uzokov 2 M U N D A R I J A Bitituv malaka ish boblari va paragraflari Beti Kirish 5 I - b o b . O’zbekiston Respublikasi professional ta’lim tizimida dual talimni joriy etishning me’yoriy-huquqiy asoslari. 8 1.1 Professional ta’lim tizimini shakllantirishda Davlat siyosati. Dual ta’limni o’quv jqrayoniga joriy qilishning me’yoriy-huquqiy 8 1.2. Dual ta’limni tashkil etishda xorijiy tajribalar. 14 I I - b o b . Dual ta’lim tushunchasi va O’zbekiston professional ta’lim tizimida joriy etish . 18 2. 1 . Dual ta’lim tushunchasi, joriy qilish zaruriyati, maqsad va vazifalari. 18 2. 2 . Professional ta’lim muassasalarida dual ta’lim asosida o’quv jarayonini tashkil etish tamoillari va bosqichlari. 23 2. 3 . Professional ta’lim muassasalarida dual ta’limni joriy etish istiqbollari. 26 Xulosa va takliflar 30 Foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati . 32 Ilova 34 3 Annotasiya Bitiruv malakaviy ishi “Dual ta’lim asosida o’quv jarayonini tashkil etish ” mavzusi bo’yicha NamDU huzuridagi Kosonsoy sanoatda axborot texnologiyalari texnikumi misolida bajarilgan bo’lib, kirish, 2 ta bob, 5 ta paragraf, xulosa va takliflar, foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati hamda ilovalardan iborat. Bitiruv malakaviy ishining kirish qismida mavzuning dolzarbligi, maqsadi, vazifalari, amaliy ahamiyati va ta’lim muassasasining asosiy ko’rsatkichlari tavsifi keltirilgan. Mazkur ishning birinchi bobida Professional ta’lim tizimini shakllantirishda Davlat siyosati, professional ta’limni shakllantirish va rivojlantirishning asosiy yo’nalishlari, maqsadi va vazifalari, professional ta’lim muassasasida ta’lim xizmatlari va tadbirkorlik ishlari tashkil etish, dual ta’limni tashkil etish borasida xorijiy tajribalar yoritib berilgan. Bitiruv malakaviy ishning ikkinchi bobida dual ta’lim tushunchasi, O’zbekiston professional ta’lim tizimida joriy etish zaruriyati, maqsadi va o’quv jarayonini tashkil etishni takomillashtirish istiqbollari yoritilgan. Bitruv malakaviy ishning xulosa va takliflar qismida dual ta’lim asosida professional ta’lim muassasalarida o’quv jarayonini tashkil etish, talabalarga bevosita ishlab chiqarish bilan integratsilashgan holda sifatli bilim berish, malakali kasb-hunar egasi bo’lib, ularda mustaqil tadbirkorlik faoliyatini tashkil etish va yuritish ko’nikmalarini shakllantirish, ta’lim, kasb-hunarga o’qitishning shaklga nisbatan mazmunan takomillshgan usullarini joriy etish istiqbollari bayon etilgan. Mazkur masala bo’yicha aniqlangan kamchiliklarni bartaraf etish va yutuqlarni ommalashtirishga doir aniq takliflar berilgan. Malakaviy ishni tayyorlashda me’yoriy-huquqiy hujjatlar, ilmiy va ommaviy adabiyotlar, internet saytlaridan foydalanilgan. 4 Kirish O zbekiston Respublikasi Prezidenti tomonidan yoshlar va xotin qizlar bandliginiʻ oshirish, ularni daromad manbai bilan ta minlash, yoshlarni zamonaviy kasb ʼ egallashlari, umumiy o rta ta lim muassasalarida kasbga yo naltirish ishlarini yanada ʻ ʼ ʻ joylantirish hamda yangi professional ta lim tizimining strategiyasi, asosiy ustuvor ʼ vazifalari belgilab berildi. Bugungi kunda umumta lim maktablari 11-sinf ʼ o quvchilarining 25 foizi oliy ta lim muassasalariga o qishga kirsa, qolgan 75 foiziga ʻ ʼ ʻ kasb-hunar o rgatish orqali inson kapitalini rivojlantirish va kelgusida ularni daromad ʻ topish imkoniyatlarini yaratish muhim ahamiyat kasb etadi. Mehnat bozorida o rta ʻ bo g in kadrlarga bo lgan real ehtiyojni aniqlash takomillashtirilmoqda va aynan ish ʻ ʻ ʻ o rinlari uchun o rta bo g in mutaxassislarini tayyorlashning xalqaro tajribalarga ʻ ʻ ʻ ʻ asoslangan yangi mexanizmlari joriy etilmoqda. Bu esa o z navbatida barcha ʻ manfaatdor vazirliklar va idoralarning tizimli hamkorligini o rnatish va o rta bo g in ʻ ʻ ʻ ʻ mutaxassislarini tayyorlashda ishtirokini kengaytirish shuningdek, shaxslarni “Hayot davomida ta lim olish prinsipi” asosida o qitish, hayotda o z o rnini topib ketishlariga ʼ ʻ ʻ ʻ ko mak berish talab etiladi ʻ O zbekistonda shaklan va mazmunan mutlaqo yangi, uzluksiz professional ta lim ʻ ʼ tizimi barpo etilishi, maqsad va vazifalaridan kelib chiqib 3 ta toifadagi ta lim ʼ muassasalari tarmog i faoliyat ko rsatishi belgilandi. 2020-yil 23-sentyabrda ʻ ʻ O zbekiston Respublikasining “Ta lim to g risida”gi qonuni qabul qilindi. Mazkur ʻ ʼ ʻ ʻ qonun hujjatida ta lim tizimi, turlari va shakllari belgilab berildi. O zbekiston ʼ ʻ Respublikasining “Ta lim to g risida”gi yangi qonuni ta lim tizimining ʼ ʻ ʻ ʼ transformatsiyasining ta minlash va uning huquqiy asoslarini mustahkamlashga xizmat ʼ qiladi. Mazkur qonunda professional ta limni alohida moddalar bilan yoritilganligi ʼ jahon mehnat bozorida o rta bo g in kadrlarga bo lgan ehtiyoj doimiy mavjudligidan ʻ ʻ ʻ ʻ kelib chiqib O zbekiston sharoitida ham o rta bo g in kadrlarini tayyorlash dolzarb ʻ ʻ ʻ ʻ masala bo lib qolishini ko rsatmoqda. ʻ ʻ O zbekistonda yangi professional ta lim tizimini shakllantirish maqsadida ʻ ʼ Prezidentimizning 2019-yil 6-sentyabrda qabul qilingan “Professional ta lim tizimini ʼ yanada takomillashtirishga doir qo shimcha chora-tadbirlar to g risida” ʻ ʻ ʻ gi PF- 5812-sonli Farmoni asosida Kosonsoy sanoat, transport va aloqa kasb-hunar kolleji 5 negizida Namangan Davlat Universiteti huzuridagi Kosonsoy sanoatda axborot texnologiyalari texnikumi tashkil etilib, Kosonsoy tuman hokimining 2020-yil 16- sentyabrdagi 986-sonli qarori bilan Ustavi tasdiqlanib ruyxatdan o tkazildi.ʻ Texnikumning 820 o rinli o quv binosi, 150 o rinli o quvchilar turar joyi, 120 o rinli ʻ ʻ ʻ ʻ ʻ ovqatlanish joyi Namangan Davlat Universitetining 5 mlrd.so m moliyaviy mablaglari ʻ xisobiga ta mirlanlandi, zaruriy jixoz va anjomlar bilan ta minlanmoqda. Muassasa ʼ ʼ tasarrufida 1 ta 516.25 kv.m. maydonga ega yopiq qishgi sport zal, ochiq xolatdagi futbol, basketbol va boshqa sport o yinlariga moslashtirilgan sport maydonchalari ʻ mavjud bo lib, ularni zamonaviy andozalarga moslashtirish orqali tuman, viloyat va ʻ respublika miqyosidagi sport musobaqalarini o tkazish rejalashtirilgan. Texnikumning ʻ muxandislik kommunikatsiya tarmoqlari, jumladan muassasaning umumiy maydoni 32863.55 kv.m. tashkil etib, shundan binolar egallab turgan maydon 5791.63 kv.m., asfalt va boshqa turdagi qoplama maydon 12399.47 kv.m., ko kalamzorlashtirladigan ʻ maydon 14672.45 kv.m.ni tashkil etadi. Umumiy foydalanishdagi ichki maydon 12442.74 kv.m.ni tashkil etib tarkibiga o quv binosi, o quvchilar turar joyi, tashqi va ʻ ʻ ichki xojatxona, qozonxona, o quv ustoxonasi, qorovulxona kiradi. Ichimlik suvi va ʻ kanalizatsiya tarmogining maydoni 5791 kv.m.dan iborat. 4ta telefon nuqtalari mavjud bo lib, muassasa optik tolali internet tarmogiga ulangan. Shu bilan bir qatorda 4 ta ʻ ustaxona, 5 ta kompyuter sinfi, 5 ta maxsus fan xonasi talabalarga o’quv, o’quv-ishlab chiqarish amaliyotlarini olib borish uchun mo’ljallangan. (Jadval-1.1.) Malakaviy ishning maqsadi – xalqaro tajribalarga asoslangan dual ta’limning mazmun-mohiyati, vazifalari va o’quv jarayoniga joriy etish yo’nalishlarini o’rganishdan iborat. Ushbu maqsadga erishmoq uchun bitiruv malakaviy ish oldiga quyidagi vazifalar qo’yildi:  Professional ta’lim tizimini shakllantirishda Davlat siyosati ga muvofiq, p rofessional ta’limning asosiy maqsadi va vazifalari ni belgilash;  Dual ta’limning mazmun-mohiyati, joriy etish zaruriyati va ahamiyatini o’rganish ;  Dual ta’lim asosida o’quv jarayonini tashkil etish; 6  mehnat bozorini tahlil qilish va yangi talablar asosida texnikum ning qabul takliflarini shakllantirish;  professonal ta’lim ta’lim jarayonini samarali tashkil etish bo’yicha yo’l xaritasini ishlab chiqish; Jadval-1.1. Kosonsoy sanoatda axborot texnologiyalari texnikumiga talabalarni qabul qilish ko’rsatkichlari Ta’lim yo’nalishlari nomi 2020-2021 o’quv yilida qabul qilingan 2021-2022 o’quv yilida rejalashtirilgan Jami Shundan, Hammasi Kunduzgi ta’lim Sirtqi ta’lim Jami Shundan, Garant To’lov- kontrakt Garant To’lov- kontrakt 1. Avtomobillarga texnik xizmat ko rsatish vaʻ ta mirlash ʼ 26 20 6 20 20 2. Kompyuter injiniring 16 12 4 30 30 6 24 3. Elektr stansiyalari va tarmoqlari 16 10 6 20 20 4. Buxgalteriya hisobi va audit 18 6 12 50 30 6 24 20 5. Ko chmas mulk va ʻ kadastr xizmati 12 5 7 6. Dasturiy injiniring 30 30 6 24 7. Ishlab chiqarish ta’limi(tarmoqlar 30 30 6 24 7 bo’yicha) 8. Kutubxonashunoslik 30 30 6 24 9. Dorivor va ziravor o’simliklarni qayta ishlash 30 30 6 24 10. Mehmonxona xo’jaligini tashkil etish va boshqarish 30 30 6 24 11. Turizm 30 30 6 24 Jami 88 53 35 300 240 48 192 60 8 Hozirgi globallashuv sharoitida O’zbekiston Respublikasining ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanishi, xalqaro hamjamiyatda obro’ va nufuzining oshishi, ishlab chiqarishni xalqaro integratsiyalashuvi hamda mehnat taqsimoti jarayonida malakali kasb-hunarga ega bo’lgan kadrlarni tayyorlash dolzarb masalaga aylanib bormoqda. O’zbekiston Respublikasi Prezidentining 2017 yil 7 fevraldagi “2017-2021 yillarda O’zbekiston Respublikasini rivojlantirishning beshta ustivor yo’nalishi bo’yicha Harakatlar strategiyasi to’g’risida” gi PF-4947-sonli Farmoni, 2017 yil 18 maydagi “O’rta maxsus, kasb-hunar ta’limi tizimini yanada rivojlantirish konsepsiyasini ishlab chiqish bo’yicha Respublika komissiyasini tuzish to’g’risida” gi 4941-sonli Farmoyishi, 2018 yil 25 yanvarda “Umumiy o’rta, o’rta maxsus va kasb-hunar ta’limi tizimini tubdan takomillashtirish chora-tadbirlari to’g’risida” gi PF-5313- sonli farmoni hamda 2018 yil 3 fevraldagi “O’zbekiston Respublikasi Oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligining O’rta maxsus, kasb-hunar ta’limi markazi faoliyatini takomillashtirish to’g’risida” gi PQ-3504-sonli qarori asosida qabul qilingan Vazirlar Mahkamasining 2018 yil 25 maydagi “O’zbekiston Respublikasi Oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligining Kasb-hunar ta’limi markazi to’g’risidagi nizom tasdiqlash haqida” gi 391-sonli qarorlari talablaridan kelib chiqqan holda, ta’lim muassasalari faoliyatini sarhisob qilish, yutuq va kamchiliklardan to’g’ri xulosa chiqarish, faqat oldinga intilish, ko’p yillik istiqbolli rejalar tuzish va uni sidqi dildan amalga oshirish, ta’lim jarayonida samarali yo’llarni izlash va tadbiq etish, o’sib kelayotgan yosh avlodni ma’naviy yetuk inson qilib tarbiyalash har bir rahbarning bevosita burchi ekanligini ko’rsatadi. Shuningdek, O’zbekiston Respublikasi Prezidentining 2019 yil 6 sentyabrdagi PF-5812-sonli “Professional ta’lim tizimini yanada takomillashtirishga doir qo’shimcha chora-tadbirlar to’g’risida” gi Farmoni, O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2020 yil 7 avgustdagi 466-son “O’zbekiston Respublikasida uzluksiz boshlang’ich, o’rta va o’rta maxsus professional ta’lim tizimini tartibga soluvchi normativ-huquqiy hujjatlarni tasdiqlash to’g’risida” gi qarori, talablaridan kelib chiqqan holda o’rta bo’g’in kasb-hunar ta’limi muassasalari faoliyatini qayta 9 ko’rib chiqish, professional ta’lim tizimini tubdan isloh qilish borasida muhtaram Prezidentimiz tomonidan sohada tub islohotlarni amalga oshirish va zamonaviy professional ta lim tizimini barpo etishning maqsad va ustuvor vazifalari, bir so z bilanʼ ʻ aytganda, sohaning yangi missiyasi belgilab berildi. O’zbekiston Respublikasi Prezidentining 2019 yil 6 sentyabrdagi PF-5812-sonli “Professional ta’lim tizimini yanada takomillashtirishga doir qo’shimcha chora- tadbirlar to’g’risida” gi Farmoni mamlakatimiz tarixida yangi professional ta lim ʼ tizimini tashkil etishga asos bo lgan bo lsa, 2020-yil 24-yanvarda davlatimiz rahbari o z ʻ ʻ ʻ Murojaatnomasida “Joriy o quv yilidan boshlab, mutlaqo yangi professional ta lim ʻ ʼ tizimi yo lga qo yilib, kasb-hunar maktablari, kollejlar va texnikumlar tashkil ʻ ʻ etiladi” deb mazkur tizimning ahamiyatini yana bir bor alohida ta kidladi. Yangi ʼ professional ta lim muassasalarida ta lim mazmuni, soni va sifati, ta lim dasturlari, ʼ ʼ ʼ texnologiyalarining isloh qilinishi oqibatida quyidagi tarkibiy o zgarishlar amalga ʻ oshirildi: 2020/2021-o quv yilida professional ta lim tizimida respublika bo yicha jami 725 ta ʻ ʼ ʻ ta lim muassasasi, ya ni 339 ta kasb-hunar maktabi, 200 ta kollej va 186 ta texnikum ʼ ʼ faoliyat ko rsatishi belgilandi. ʻ  1-toifa — kasb-hunar maktablarida ta limning xalqaro standart tasniflagichining ʼ 3-darajasiga mos keluvchi 2 yillik ta lim dasturlari asosida 9-sinf bitiruvchilari ʼ boshlang ich professional ta lim oladi. ʻ ʼ Kasb-hunar maktablarida ustuvor yo nalish sifatida oilaviy biznes, tomorqa biznesi, ʻ qurilish, xizmat ko rsatish, chorvachilik, parrandachilik, asalarichilik, baliqchilik kabi ʻ iqtisodiyotimizda muhim o rin egallagan 200 dan ortiq ishchi kasblar bo yicha kadrlar ʻ ʻ tayyorlanadi. Kambag allikka qarshi kurash doirasida, avvalo, kam ta minlangan oilalar farzandlarida ʻ ʼ tadbirkorlikka, biznesga, pirovard natijada daromad olishga yo naltiruvchi bilim, ʻ malaka va ko nikmalar hamda kompetensiyalar shakllantiriladi. ʻ  2-toifa — kollejlarda ta limning xalqaro standart tasniflagichining 4-darajasiga ʼ mos keluvchi, kasblarning murakkablik darajasidan kelib chiqib, 2 yilgacha bo lgan muddatlar davomida o qitishga mo ljallangan ta lim dasturlari asosida ʻ ʻ ʻ ʼ o rta professional ta lim mutaxassislari tayyorlanadi. ʻ ʼ 10 Vazirliklar, idoralar va tashkilotlar tasarrufida faoliyat ko rsatadigan va shu sohadagiʻ aniq ish o rni uchun mutaxassislar tayyorlaydigan ushbu kollejlarga maktablarning 11- ʻ sinf bitiruvchilari qabul qilinadi. Kollejlarda Germaniya tajribasida yaxshi samara bergan “dual” ta lim prinsiplari joriy ʼ etiladi: o quvchilar haftaning ma lum kunlarida kollejda nazariy bilim oladi, boshqa ʻ ʼ kunlari korxonaning o zida biriktirilgan usta rahbarligida to g ridan-to g ri kelajakda ʻ ʻ ʻ ʻ ʻ ishlaydigan ish o rnida amaliyot o taydi. ʻ ʻ  3-toifa — texnikumlarda ta limning xalqaro standart tasniflagichining 5- ʼ darajasiga mos keluvchi, bakalavriat ta lim yo nalishlari bilan ʼ ʻ integratsiyalashgan, kunduzgi, kechki va sirtqi ta lim shakllarida kamida 2 yil ʼ muddatga mo ljallangan ta lim dasturlari asosida 11-sinfni tugatgan yoshlar ʻ ʼ o qitiladi. ʻ 2 yillik tahsildan so ng bitiruvchilar oliy ta lim muassasasida o qigan kasbi bo yicha ʻ ʼ ʻ ʻ suhbat asosida o qishga qabul qilinishi mumkin. ʻ Bu tizim oliy ma lumot olish niyatida bo lgan ko p sonli maktab bitiruvchilarini oliy ʼ ʻ ʻ ta lim bilan qamrab olish darajasini yaqin kelajakda 50-60 foizga yetkazish uchun ʼ xizmat qiladi. O’zbekiston Respublikasi Prezidentining 2019 yil 6 sentyabrdagi «Professional ta’lim tizimini yanada takomillashtirishga doir qo’shimcha chora-tadbirlar to’g’risida»gi PF-5812-sonli farmonida: Professional ta’lim tizimini ilg’or xorijiy tajribalar asosida takomillashtirish, boshlang’ich, o’rta va o’rta maxsus professional ta’lim bosqichlarini joriy qilish orqali mehnat bozori uchun malakali va raqobatbardosh kadrlar tayyorlash hamda mazkur jarayonga ish beruvchilarni keng jalb qilish maqsadida: 2020/2021 o’quv yilidan boshlab O’zbekiston Respublikasida Ta’limning xalqaro standart tasniflagichi darajalari bilan uyg’unlashgan yangi boshlang’ich, o’rta va o’rta maxsus professional ta’lim tizimi hamda tabaqalashtirilgan ta’lim dasturlari joriy etidi. Xalqaro tasniflagichning 3-darajasiga mos keluvchi ta’lim dasturlari asosida 9- sinf bitiruvchilarini ijtimoiy qo’llab-quvvatlashga qaratilgan boshlang’ich professional ta’lim bosqichida kadrlar tayyorlaydigan kasb-hunar maktablari; 11 Xalqaro tasniflagichning 4-darajasiga mos keluvchi ta’lim dasturlari asosida o’rta professional ta’lim bosqichida kadrlar tayyorlaydigan kollejlar; Xalqaro tasniflagichning 5-darajasiga mos keluvchi ta’lim dasturlari asosida oliy ta’lim tizimi bilan integrasiyalashgan o’rta maxsus professional ta’lim bosqichida kadrlar tayyorlaydigan, oliy ta’lim muassasalari huzurida faoliyat yuritadigan texnikumlar tashkil qilindi. O’zbekiston Respublikasi Prezidentining «Professional ta’lim tizimini yanada takomillashtirishga doir qo’shimcha chora-tadbirlar to’g’risida» 2019 yil 6 sentyabrdagi PF-5812-son Farmoni ijrosini ta’minlash maqsadida Vazirlar Mahkamasining 2020 yil 7 avgustdagi 466-son “O’zbekiston Respublikasida uzluksiz boshlang’ich, o’rta va o’rta maxsus professional ta’lim tizimini tartibga soluvchi normativ-huquqiy hujjatlarni tasdiqlash to’g’risida” qarorida: O’zbekiston Respublikasida uzluksiz boshlang’ich, o’rta va o’rta maxsus professional ta’lim to’g’risidagi nizom; Boshlang’ich professional ta’lim bosqichida kadrlar tayyorlaydigan kasb-hunar maktablarining namunaviy ustavi; O’rta professional ta’lim bosqichida kadrlar tayyorlaydigan kollejlarning namunaviy ustavi; O’rta maxsus professional ta’lim bosqichida kadrlar tayyorlaydigan texnikumlarning namunaviy ustavi; O’zbekiston Respublikasida professional ta’lim — iqtisodiyotning rivojlanish istiqbollari va ustuvor vazifalarini, zamonaviy texnika va texnologik tendensiyalarni hisobga olib, mehnat bozoridagi kadrlarga bo’lgan real ehtiyoj, ish beruvchilarning takliflari hamda «Hayot davomida ta’lim olish» prinsipi asosida shaxslarning ta’lim olishiga mo’ljallangan.  Professional ta’limning maqsadi va vazifalari Mehnat bozoridagi ehtiyojlar, jumladan, kichik biznes va xususiy tadbirkorlik subyektlari uchun raqobatbardosh kadrlarni professional ta’lim bosqichlarini joriy qilish orqali tayyorlash hamda turli yoshdagi shaxslarning «Hayot davomida ta’lim olish» prinsipi asosida ta’lim olishga bo’lgan talablarini qondirish professional ta’limning maqsadi hisoblanadi 12 ish beruvchilarning talab va takliflariga asosan kadrlarga bo’lgan real ehtiyojni inobatga olgan holda iqtisodiyot soha va tarmoqlari uchun zarur bo’lgan malakali mutaxassislarni tayyorlash hamda jamiyatning kasblar va mutaxassisliklarga bo’lgan talablarini qondirish; mehnat faoliyatida zamonaviy axborot-kommunikasiya texnologiyalarini tatbiq qilish bo’yicha amaliy ko’nikmalarga ega bo’lgan kadrlarni tayyorlash; mahalliy va xorijiy ta’lim muassasalari bilan hamkorlikni rivojlantirish, zamonaviy innovasion o’quv loyihalarini birgalikda amalga oshirish uchun malakali xorijiy mutaxassislarni jalb etish; Xalqaro tasniflagich darajalari bilan uyg’unlashgan tabaqalashtirilgan ta’lim dasturlarini hamda o’qitishning kredit-modul tizimini bosqichma-bosqich joriy etish; ta’lim olish bilan birgalikda o’quvchilarga tadbirkorlik faoliyatini yo’lga qo’yish bo’yicha zarur bilimlarni berish va ularni kelgusida o’z biznesini tashkil etishi yuzasidan metodik qo’llab-quvvatlash tadbirlarini amalga oshirish; mamlakat iqtisodiyotini yanada isloh qilish, uni barqaror o’stirish hamda modernizasiyalash jarayonlarida samarali ishtirok etishga qodir bo’lgan kadrlarni tayyorlash maqsadida o’quv jarayoniga innovasiya shakllar, texnologiyalar va ishlanmalarni faol qo’llab, professional ta’lim va ishlab chiqarishning o’zaro hamkorligini ta’minlash; shaxslarning professional ta’lim muassasalarini ixtiyoriy tanlashi va kasb yoki mutaxassislik bo’yicha bilim olish, shuningdek, «Hayot davomida ta’lim olish» prinsipi asosida kasbiy tayyorgarlik va qayta tayyorlashdan o’tish imkoniga ega bo’lish sharoitlarini yaratish; professional ta’lim olish orqali shaxsning intellektual, madaniy va ma’naviy rivojlanishga bo’lgan individual ehtiyojlarini qondirish, o’quvchilarda vatanparvarlikni, faol fuqarolik pozisiyasini shakllantirish hamda ularda mas’uliyat va ijodiy faoliyatni rivojlantirish.  Professional ta’limni tashkillashtirish 13 Davlat professional ta’lim muassasalarini tashkil etish, qayta tashkil etish va tugatish O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi tomonidan belgilangan tartibda amalga oshiriladi. Professional ta’lim muassasalari xususan, kasb-hunar maktablari nomlari O’zbekiston Respublikasi Oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi (keyingi o’rinlarda Vazirlik deb ataladi) tomonidan kollejlar va texnikumlarning nomlari esa tegishli vazirlik va idoralar tomonidan Vazirlik bilan kelishgan holda belgilanishi yoki o’zgartirilishi mumkin. Professional ta’lim muassasalarining namunaviy tuzilmalari bo’ysunuvidagi vazirliklar va idoralar tomonidan tasdiqlanadi. Professional ta’lim muassasalarida tabaqalashtirilgan ta’lim dasturlari doirasida professional ta’lim beriladi, o’quvchilarning kasbiy moyilliklari, mahorati va ko’nikmalarining rivojlanishi, tanlangan kasblar yoki mutaxassisliklarga ega bo’lishi ta’minlanadi. Professional ta’lim sohalari bo’yicha ta’lim standarti namunasi Vazirlik tomonidan belgilanadi. 14 15 Dual ta’limni tashkil etishda xorijiy tajribalar. Germaniya Federativ Respublikasi 16 ta mustaqil Federativ yerlar (viloyatlar)dan iborat bo lib, har biri shakliga ko ra turlicha bo lgan ta lim tizimiga ega. Ta limʻ ʻ ʻ ʼ ʼ muassasalari asosan davlat tasarrufida bo lib, ular uchun ta lim dasturiga tegishli ʻ ʼ bo lgan davlat ko rsatmalari mavjud. Ta limni joriy qilish va boshqarish Federal yerlar ʻ ʻ ʼ (FE) huqumatining konpetensiyasiga kiradi, lekin markaz tomonidan umumiy rahbarlik ham bor: ta lim vazirligi ta lim siyosati konsepsiyasini ishlab chiqadi, OO Yularini ʼ ʼ ʻ kengaytirishga mablag ajratadi. Germaniya – ta lim va kasbga yo naltirish, ilm va ʻ ʼ ʻ ilmiy tadqiqotlar davlati. Ko plab Nobel mukofoti laureatlari, yuqori darajadagi ilmiy ʻ izlanishdagi yutuqlarga ega bo lgan, ko p loyihalarga moliyaviy yordam berib ʻ ʻ kelayotgan, har xil davlatlardan kelgan o quvchilarni o qitadigan davlatdir. Germaniya ʻ ʻ Konstitutsiyasiga muvofiq, maktab ta limi davlat nazoratida. Mamlakatda o n oltita ʼ ʻ federal yer mavjud bo lsa, ularning har biri o zining ta lim to g risidagi qonuniga ega. ʻ ʻ ʼ ʻ ʻ Shu sababli federal yerlarda maktab ta limida ayrim farqlar bor. ʼ Jadval-1.2.1. Germaniya va O’zbekiston ta’lim tizimidagi tafovutlar № Germaniya O’zbekiston 1 Bolalar bog’chasi Maktabgacha ta’lim 2 Boshlang’ich maktab Umumiy o’rta ta’lim 3 Asosiy maktab O’rta maxsus, kasb-hunar ta’limi 4 Real maktab Oliy ta’lim 5 Gimnaziya Oliy ta’limdan keyingi ta’lim 6 Birlashgan maktab Kadrlar malakasini oshirish va ularni qayta tayyorlash 7 Oliy ta’lim Maktabdan keying ta’lim 8 Malaka oshirish va qayta tayyorlash Umuman olganda Germaniya ta lim tizimi bir necha bosqichni o z ichiga oladi: ʼ ʻ  Elementar ta lim: maktab ta limining 1-bosqichiga tegishli bo lib, maktabgacha ʼ ʼ ʻ 16 muassasalar kiradi. Asosan bular bolalar bog chalari, tayyorlov sinflari va kirishʻ guruhlari bo lib, bu yerlarga bolalarning qatnashishi 3 yil davomida ota-onalar ʻ xohishiga ko ra ixtiyoriydir. ʻ  Ta limning birinchi bosqichi. (Primastufe) boshlang ich maktab, unga 6 yoshdan ʼ ʻ qatnay boshlaydi. O qish muddati 4 yil, Berlin va Brandenburgda 6 yil. Bu bosqichdagi ʻ ta limning maqsadi – bolalarga ta lim Ining ikkinchi bosqichidagi u yoki bu maktabda ʼ ʼ ta limni davom ettirishga imkon beruvchi asosiy bilimlarni berishdan iborat. ʼ  Ta limning ikkinchi bosqichi (Sekundastufe I) “yo nalishli bosqich” deb ʼ ʻ nomlanuvchi bosqichdir, unda bolalarni ularning iqtidoriga ko ra o quv ʻ ʻ muassasalarining kerakli turiga yo naltiradi: asosiy maktablar, real maktablar, ʻ gimnaziyalar, kompleks maktablar. O quvchilar ta lim haqidagi attestatni real va asosiy ʻ ʼ maktablarni bitirgachgina olishadi.  Ta limning ikkinchi bosqichi (Sekundastufe II)ga gimnaziyaning yuqori sinflari, ʼ shuningdek kasbiy ta lim va muassasalarda kasbiy ta lim kiradi. Muassasalarda kasbiy ʼ ʼ ta lim “dual tizim” deb ham ataladi, unda ta lim va ishlab chiqarishda amaliyot 2 yil ʼ ʼ davomida olib boriladi, bu o qishni tugatish o rta ta limni tugatish bilan teng bo lib, ʻ ʻ ʼ ʻ yakunida faqat kasbiy sohada o qishni davom ettirish mumkin. Gimnaziyada 3 yil o qib, ʻ ʻ o quvchilar umumiy shahodatnoma “yetuklik attestati” – abitur oladilar, bu ularga ʻ istagan oliy o quv yurtiga kirishga imkon beradi. ʻ  Ta limning uchinchi bosqichi oliy ma lumot haqida diplom beruvchi oliy o quv ʼ ʼ ʻ yurtlari va malaka oshirish o quv muassasalari. ʻ Germaniyada maktab ta limi majburiy va bepul. 6 yoshdan 18 yoshgacha ʼ fuqarolar majburiy tartibda ta lim olishi shart. Maktab ta lim tizimi kuyidagi ʼ ʼ bosqichlarga bo linadi: ʻ  boshlang ich (primarstufe), ʻ  o rta (sekundarstufe I), ʻ  yuqori (sekundarstufeII) Germaniyada maktabgacha ta lim muassasalari davlat tizimiga kirmaydi. Bolalar ʼ bog chasi xayriya jamg armalari, mahalliy hokimiyat hamda cherkov vasiyligida ʻ ʻ faoliyat yuritadi. Shu bilan birga korxona va tashkilotlar ham o z bog chasiga ega ʻ ʻ bo lishi mumkin. Maktabgacha ta lim tizimi (elementarbereich) 3 yoshdan olti ʻ ʼ 17 yoshgacha bo lgan bolalarni qamrab oladi. Hali aqlini tanib ulgurmagan bolalarda o zʻ ʻ fikrini ifodalash, tengdoshlari va kattalar bilan muloqot qilish qobiliyatini shakllantirish, ularni boshlang ich ta limga tayyorlashda bog chalarning o rni katta. Germaniyada ʻ ʼ ʻ ʻ sirtqi va masofaviy ta lim haqida ma lumotlar va ularning qiyosiy tahlili mavjudligi, ʼ ʼ guruhlarda ishlanib, har bir guruh taqdimotining tinglanishi, qo llab-quvvatlanishi; ʻ sifatni mustahkamlashga alohida e tibor berilishi; o qituvchi va o quvchi o rtasida ʼ ʻ ʻ ʻ do stona munosabat o rnatilganligi; ijodiy muhit yaratilganligi; korxonalarda ʻ ʻ o quvchilar uchun shartnoma asosida ishlash imkoniyati yaratilganligi; har bir ʻ o quvchiga tarqatma material kelgusi dars uchun berib yuborilishi; javob bera olmagan ʻ o quvchilarni ham o qituvchi xushmuomalalik bilan to g ri yo naltira olishi; ta lim ʻ ʻ ʻ ʻ ʻ ʼ maqsadi individuallashganligi, Germaniyada malaka oshirish va qayta tayyorlash tizimining o ziga xos xususiyatga egaligi kabilar bilan ahamiyatlidir. ʻ O rta bo g in mutaxassislarini tayyorlash borasida Avstriya, Bolgariya, ʻ ʻ ʻ Germaniya, Buyuk Britaniya, Koreya Respublikasi, Finlandiya, Saudiya Arabistoni, Fransiya, AQSH va Kanada kabi davlatlarning ilg or tajribalari O zbekiston ʻ ʻ professional ta lim tizimining transformatsiyasini ilmiy yondoshuvlar asosida joriy ʼ etishga xizmat qiladi. Jumladan, Germaniya, Buyuk Britaniyada boshlang ich ʻ professional ta lim dasturlari 9, 10-sinf bitiruvchilariga, Koreya Respublikasi, ʼ Finlandiya, Saudiya Arabistonida 9-sinf bitiruvchilariga beriladi. Shuningdek, Buyuk Britaniya, Koreya Respublikasi, Saudiya Arabistonida o quvchilar 9-sinfni bitirganidan ʻ so ng o z xohishiga ko ra akademik ta limni yoki professional ta limni tanlash ʻ ʻ ʻ ʼ ʼ huquqiga ega bo ladi. Professional ta lim muassasalarida kasb va mutaxassislik ʻ ʼ egallashlari, ta lim olish davomiyligi boshlang ich ta lim dasturlari bo yicha 3 yil ʼ ʻ ʼ ʻ (Buyuk Britaniya, Koreya Respublikasi, Saudiya Arabistoni), 1-5 yil (Avstriya), 2 yil (Fransiya), 1-3 yil (Germaniya, Bolgariya), 3 yil (Italiya, o rta professional ta lim ʻ ʼ dasturlari bo yicha 3 yil (Latviya), 2-3 yil (Germaniya, Koreya Respublikasi), 1-2 yil ʻ (Ispaniya), 1-4 yil (Buyuk Britaniya), 1 yil (Braziliya). O rta maxsus professional ta lim ʻ ʼ dasturilari 2 yil (Koreya Respublikasi), 2-3 yil (AQSH, Kanada, Yaponiya), 2-5 yil (Saudiya Arabistoni), 2 yil (Braziliya) etib belgilangan. Ushbu mamlakatlarda boshlang ich professional ta lim hamda o rta professional ta lim dasturlarini tugatgan ʻ ʼ ʻ ʼ bitiruvchilarga O rta maxsus professional ta lim dasturlarida ta lim olish imkoniyatlari ʻ ʼ ʼ 18 beriladi. Mehnat bozori talablariga mos kadrlarni tayyorlashda ta lim jarayoniniʼ bevosita amaliyot bilan uyg unlashtirilgan holda tashkil etish ish beruvchilarning ʻ ehtiyojlarini qondirishda eng samarali usullardan biri hisoblanadi. Bu borada Germaniyaning Dual ta limi modeli bugungi kunda dunyoning ko plab mamlakatlarida ʼ ʻ foydalanish bo yicha izlanishlar olib borilmoqda. Xususan, Germaniyada “dual ta lim” ʻ ʼ modeli joriy qilingan. Unga muvofiq o quvchi o qishga kirishidan oldin ish beruvchi ʻ ʻ bilan shartnoma tuzadi. Shartnomaga muvofiq o quvchi haftada 2 kun ta lim ʻ ʼ muassasida o qiydi 3 kun korxonada ishlaydi. Ishlagan davri uchun unga ish haqi ʻ to lanadi. O qish tugaganidan so ng o quvchi ishini shu korxonada davom ettirishi ʻ ʻ ʻ ʻ mumkin. Ushbu model asosida O zbekiston professional ta lim tizimida dual ta lim ʻ ʼ ʼ prinsiplarini joriy etish ikkita asosiy masalalarni hal etishga xizmat qiladi. Bu borada Koreya Respublikasida ham yaxshi tajribalar joriy etilgan bo lib, 9- sinf yakuniga ko ra ʻ ʻ yirik ish beruvchilar tanlov e lon qilib, stipendiya ajratish evaziga qobiliyatli ʼ o quvchilarni kasbiy ta lim olishlarini rag batlantiradi. O qish yakuni bo yicha ular ʻ ʼ ʻ ʻ ʻ mazkur korxonalarda ishni davom ettirishlari mumkin. O quvchilarning bilimini ʻ baholash Mustaqil baholash (sertifikatlash) organlari tomonidan (Buyuk Britaniya), “dual ta lim” modelida kasbiy ta limning nazariy qismi kollejlar, amaliy qismi esa ʼ ʼ maxsus komissiya tomonidan (Germaniya), ta lim muassasasi qoshidagi komissiya ʼ tomonidan (Yaponiya) baholanadi. Texnikum va kollejlarda Germaniya tajribasida yaxshi samara bergan “dual” ta lim prinsiplari joriy etiladi: o quvchilar haftaning ma lum kunlarida kollejda nazariy ʼ ʻ ʼ bilim oladi, boshqa kunlari korxonaning o zida biriktirilgan usta rahbarligida to g ridan- ʻ ʻ ʻ to g ri kelajakda ishlaydigan ish o rnida amaliyot o taydi. ʻ ʻ ʻ ʻ 19 I I - b o b . Dual ta’lim tushunchasi va O’zbekiston professional ta’lim tizimida joriy etish . 2. 1 . Dual ta’lim tushunchasi, joriy qilish zaruriyati, maqsad va vazifalari. Prezidentimizning “2019-2021-yillarda O zbekiston Respublikasiniʻ innovatsion rivojlantirish strategiyasini tasdiqlash to g risida” ʻ ʻ gi Farmonida “Jamiyat va davlat hayotining barcha sohalari shiddat bilan rivojlanayotgani islohotlarni mamlakatimizning jahon sivilizatsiyasi yetakchilari qatoriga kirish yo lida tez va sifatli ʻ ilgarilashini ta minlaydigan zamonaviy innovatsion g oyalar, ishlanmalar va ʼ ʻ texnologiyalarga asoslangan holda amalga oshirishni taqozo etadi” deb alohida ta kidlangan. ʼ Harakatlar strategiyasida mehnat bozori mutanosibligini va infratuzilmasi rivojlanishini ta minlash, mehnatga layoqatli aholining mehnat va tadbirkorlik faolligini to liq amalga ʼ ʻ oshirish uchun sharoitlar yaratish, ishchi kuchi sifatini yaxshilash, ishga muhtoj shaxslarni kasbga tayyorlash tizimini kengaytirish vazifalari belgilangan. Shu asosda respublikamizda amalga oshirilayotgan keng ko lamli islohotlar ʻ fonida O zbekiston iqtisodiyotida sezilarli yuksalish kuzatildi, ko lam va sifat jihatdan ʻ ʻ jiddiy tarkibiy o zgarishlar yuz berdi. ʻ Iqtisodiyotning barcha tarmoqlariga zamonaviy innovatsion texnologiyalar jadallik bilan kirib kelmoqda. Sanoatda, qishloq xo jaligida, transport va xizmat ʻ ko rsatish sohalarida yuqori qiymat, yuqori hosildorlik, unumdorlik va tejamkorlikni ʻ ta minlovchi intensiv texnologiyalar, ishlab chiqarish sohasida juda keng ko lamdagi ʼ ʻ zamonaviy innovatsiyalar joriy etilmoqda. Mazkur jarayonlarga milliardlab AQSH dollari miqdorida xorijiy investitsiyalar jalb qilinmoqda va minglab yangi texnologik ish o rinlari yaratilmoqda. ʻ 20 Xalqaro mehnat bozori talablari, integratsion jarayonlarning jadallashuvi, raqamlashtirish, sanoatdagi texnologik inqiloblar davrida zamon talablariga mos malaka va ko nikmalarga ega raqobatbardosh o rta bo g in mutaxassislarini tayyorlashni, kasb-ʻ ʻ ʻ ʻ hunar ta lim sohasida yangi tizimni — xalqaro andozalarga mos professional ta lim ʼ ʼ tizimini talab qildi. Shu tariqa tizim oldiga quyidagi vazifalar qo yildi: ʻ — hududlar va sohalar kesimida iqtisodiy taraqqiyotga munosib hissa qo sha oladigan ʻ o rta bo g in kadrlarini tayyorlash; ʻ ʻ ʻ — yoshlarni malakali mehnat orqali o z hayot farovonligini ta minlashga o rgatish; ʻ ʼ ʻ — o z mehnat faoliyatiga innovatsion va kreativ yondashish, yaratuvchanlik, ʻ intellektual, madaniy, ma naviy potensialni rivojlantirish kabi kompetensiyalarni ʼ shakllantirish metodologiyasini yaratish. Yuqori texnologiyali ishlab chiqarish talablariga javob beradigan ishchilarni tayyorlash orqali hududlarning investisiya jozibadorligi va raqobatbardoshligini oshirish vositalaridan biri bu dual ta’lm tizimi bo’lib, uning afzalligi - bu mutaxassislarni tayyorlashda o’quv va ishlab chiqarish sohalarining muvofiqlashtirilgan o’zaro aloqasi hamda bitiruvchilarni yuqori darajada ish bilan ta’minlashdir. Dual “ikkilik” , “ikki tomonlama” “ bitta tashkiliy yaxlitlik ” ma’no lar ini anglatadi. Dual ta’lim tizimi - bu o’quvchi o’quv muassasasida nazariy bilimlarni, ish joyidagi tashkilotda amaliy ko’nikmalarni oladigan mashg’ulot turi. Dual o’qitish modeli professional va oliy o’quv yurtlarida qo’llaniladi va mutaxassislar bilan qiziqqan tijorat tashkilotlari va hukumat idoralari tomonidan birgalikda moliyalashtiriladi. Dual ta’limni joriy etishning maqsadi:  Mintaqalarning investisiya jozibadorligini oshirish uchun iqtisodiyotning malakali kadrlarga bo’lgan real ehtiyojlarini hisobga olgan holda ishchi kadrlarni tayyorlash modelini takomillashtirish;  Biznes uchun tegishli kasblar uchun professional standartlarni ishlab chiqish;  Professional standartlar talablariga muvofiq ta’lim dasturlarini ishlab chiqish va modernizasiya qilish; 21  Ta’lim dasturlarini tashkil etish va mazmuniga qo’yiladigan majburiy talablarni o’zgartirish;  Ishchilar malakasini mustaqil baholash mexanizmini ishlab chiqish;  Ishchilarni tayyorlashni moliyalashtirish uchun korxonalarni jalb qilish uchun soliqqa tortishni optimallashtirish.  Dual ta’limni tashkil etishning vazifalari quyidagilardan iborat:  korxona (tashkilot)dagi ishlab chiqarish sharoitlari bilan ta’lim muassasalari o’quv jarayonlarini o’zaro bog’lash;  o’quvchilarni mehnat faoliyati ishtirokchisiga aylantirish orqali ta’limning ishlab chiqarish bilan bog’liq amaliy qismini korxona (tashkilot)larda hamda nazariy va o’quv-amaliy qismini Ta’lim muassasalarida tashkil etish;  hududlarning investision jozibadorligini oshirish hamda iqtisodiyotning real ehtiyojlarini hisobga olgan holda o’rta bo’g’in kadrlarini tayyorlashni takomillashtirish;  korxona (tashkilot)lar hamda ta’lim muassasalarining o’zaro hamkorlik shartlari va modellarini ishlab chiqish;  ta’lim dasturlarini mehnat faoliyati bilan uyg’unlashgan holda amalga oshirgan holda kompetensiyalarni shakllantirish;  ta’lim dasturlarini ish beruvchilarning talablari va ulardagi texnologik yangilanishlar asosida takomillashtirib borish;  kadrlarni tayyorlash va ta’lim dasturlarini amalga oshirishni moliyalashtirish;  korxona (tashkilot)lar va ta’lim muassasalari o’rtasidagi o’zaro tarmoq hamkorligining shakl va uslublarini takomillashtirish;  bitiruvchilarni baholashda korxona (tashkilot)lar ishtirokini yanada kengaytirish;  turli yoshdagi aholi qatlamini tegishli kasb (mutaxassisliklar) bo’yicha kvalifikasiyalarni o’zlashtirishga bo’lgan ehtiyojlarini qondirish. Dual ta’lim zamonaviy professional ta’limning ta’lim standartlari asosida kompetensiyaviy yondashuvining asosiy tamoyillariga (nazariya va amaliyotning birligi, o’quv jarayonida fanlararo kompleks yondashuv, ko’nikma va bilimlarni kasbiy faoliyatda qo’llashga e’tibor) to’liq javob beradi. 22 O’zbekston Respublikasi Prezidenti tomonidan 2020 yil 23 sentyabrda imzolangan "Ta’lim to’g’risida" gi Qonunning 17-moddasida “ Dual ta’lim ta’lim oluvchilar tomonidan zarur bilim, malaka va ko’nikmalarni olishga qaratilgan bo’lib, ularning nazariy qismi ta’lim tashkiloti negizida, amaliy qismi esa ta’lim oluvchining ish joyida amalga oshirishi” belgilangan. O’zbekiston Respublikasi Prezidentining “O’zbekiston Respublikasi Prezidentining 2019 yil 1 fevraldagi “O’zbekiston Respublikasi va Germaniya Federativ Respublikasi o’rtasidagi ko’p qirrali hamkorlikni yanada kengaytirish chora-tadbirlari to’g’risida”gi PQ-4145-son qaroriga qo’shimchalar kiritish to’g’risida” gi O’zbekiston Respublikasi Prezidentining 2019 yil 10 iyundagi PQ-4356- son qarorida kasb-hunar ta’limi milliy tizimiga uning elementlarini joriy etish maqsadida amaliyotga yo’naltirilgan o’qitish asosida dual kasb-hunar ta’limi va malaka oshirish tizimini o’rganish bo’yicha choralar ko’rish belgilangan. O’zbekiston Respublikasi Prezidentining 2020 yil 6 noyabrdagi “ O’zbekistonning yangi taraqqiyot davrida ta’lim-tarbiya va ilm-fan sohalarini rivojlantirish chora-tadbirlari to’g’risida” gi PF-6108-son Farmonida 2021/2022 o’quv yilidan boshlab: amaliyotga yo’naltirilgan ta’lim dasturlarini joriy etish maqsadida professional ta’lim muassasalarida dual ta’lim tizimi joriy etiladi; dual ta’lim tizimi asosida ishlab chiqarish amaliyotini o’tayotgan o’quvchilarga ish beruvchi bilan tuzilgan muddatli mehnat shartnomasiga muvofiq ish haqi to’lanadi; professional ta’lim muassasalariga xorijiy mamlakatlardagi ta’lim muassasalari bilan hamkorlikda qo’shma ta’lim dasturlari asosida o’rta bo’g’in kadrlarini tayyorlashni tashkil etish vakolati berilishi belgilangan. “Ta lim to g risida”gi O zbekiston Respublikasi Qonuniga muvofiq yoshlarningʼ ʻ ʻ ʻ kasblar va mutaxassisliklarni egallashga bo lgan qiziqishlarini qo llab-quvvatlash uchun ʻ ʻ keng imkoniyatlar yaratish hamda professional ta lim tizimida dual ta limni tashkil etish ʼ ʼ maqsadida o zbekiston respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2021-yil 29-martdagi ʻ “Professional ta lim tizimida dual ta limni tashkil etish chora-tadbirlari to g risida”gi ʼ ʼ ʻ ʻ 163-sonli qarori qabul qilindi. Mazkur qaror bilan “Professional ta lim tizimida dual ʼ 23 ta limni tashkil etish to g risida”gi Nizom tasdiqlanib, 4-ta bob hamda professionalʼ ʻ ʻ ta lim tizimida dual ta limni tashkil etish sxemasidan iborat.Jumladan, ʼ ʼ 1-bob. Umumiy qoidalar 2-bob. Dual ta limni tashkil etish ʼ 3-bob. Tashkilot, professional ta lim muassasasi va o quvchilarning vazifalari, ʼ ʻ huquqlari hamda majburiyatlari 4-bob. Yakunlovchi qoidalardan iborat. Nizomning birinchi bobida dual ta lim tizimini joriy etishda qo llaniladgan asosiy ʼ ʻ tushunchalar mazmuni bayon qilingan: tashkilot — professional ta lim muassasasi bilan dual ta lim asosida kadrlar tayyorlash ʼ ʼ bo yicha shartnoma tuzgan yuridik shaxs; ʻ dual ta lim dasturi ʼ — professional ta lim muassasasi va tashkilotda ta lim oluvchining ʼ ʼ muayyan kasb yoki mutaxassislik bo yicha kasbiy faoliyatini va mehnat vazifalarini ʻ bajarishiga qaratilgan davlat ta lim standarti, o quv rejasi, o quv dastur (modul)lari, ʼ ʻ ʻ o quv va ishlab chiqarish amaliyoti dasturlaridan iborat hujjatlar to plami; ʻ ʻ ish joyi — dual ta limda ta lim oluvchiga tashkilotning ichki tartib-qoidalari, tegishli ʼ ʼ vazifalari hamda ta lim dasturlariga muvofiq amaliy ko nikma va malakalarni egallash ʼ ʻ uchun belgilangan ish o rni; ʻ o quv-amaliy qism ʻ — dual ta lim dasturiga muvofiq professional ta lim muassasasida ʼ ʼ o tkaziladigan amaliy mashg ulotlar va o quv amaliyoti; ʻ ʻ ʻ ustoz — ta lim jarayonining ishlab chiqarish bilan bog liq amaliy qismini o tkazish ʼ ʻ ʻ uchun tashkilot tomonidan o quvchi(lar)ga biriktirilgan mas ul shaxs; ʻ ʼ shartnoma — tashkilot va professional ta lim muassasasi hamda tashkilot va o quvchi ʼ ʻ o rtasida dual ta limni amalga oshirish uchun tuzilgan hujjat. ʻ ʼ Dual ta limni tashkil etish quyidagi bosqichlarni o z ichiga oladi: ʼ ʻ  dual ta lim tashkil etiladigan tashkilotlarni Qoraqalpog iston Respublikasi ʼ ʻ Vazirlar Kengashi, viloyatlar va Toshkent shahar hokimliklari, vazirliklar va idoralarning iqtisodiyot tarmoqlarida o rta bo g in kadrlarga bo lgan ehtiyojlaridan ʻ ʻ ʻ ʻ kelib chiqib shakllantirish;  tashkilot va professional ta lim muassasasi hamda tashkilot va o quvchi o rtasida ʼ ʻ ʻ shartnoma tuzish; 24  hududlarda kasbga yo naltirish ishlarini tashkil etish;ʻ  tegishli ta lim dasturlarini ishlab chiqish hamda yangilab borish; ʼ  mehnat bozorida o rta bo g in kadrlarga bo lgan talab va takliflarni doimiy ʻ ʻ ʻ ʻ o rganib borish; ʻ  dual ta lim dasturlari asosida tayyorlanayotgan kadrlarni baholash. ʼ 2. 2 . Professional ta’lim muassasalarida dual ta’lim asosida o’quv jarayonini tashkil etish tamoillari va bosqichlari. Dual ta’lim - bu professional ta’limda nazariy qism ta’lim muassasasi (o’qish vaqtining 30-40%) bazasida, ishlab chiqarish korxonasida, ish joyidagi mashg’ulotning amaliy qismi (o’quv vaqtining 60-70%) olib boriladi. Dual ta’limning asosiy konsepsiyasi o’quv va ishlab chiqarish jarayonlarini tahlil qilish orqali kadrlar tayyorlashda amaliy yo’nalishni kuchaytirishga asoslangan. Dual ta’lim tamoyillari:  amaliyotga yo’naltirilganlik - o’quv jarayonida kasbiy muhitga singib ketganda o’quvchilarning kasbiy tajribasini, shuningdek, kelajakdagi mutaxassislarning kasbiy faoliyati uchun ahamiyatli bo’lgan bilim, ko’nikma va kasbiy malaka muhim fazilatlarni shakllantirishga qaratilgan amaliyotga yo’naltirilgan o’quv texnologiyalarini shakllantiradi;  murakkablik - yagona o’quv va ishlab chiqarish muhitini yaratadi;  integrallik - modulli ta’lim dasturlari asosida yaratilgan zarur malakalarni shakllantirishga yo’naltirilgan fanlararo aloqalarni amalga oshiradi;  universallik - bo’lajak mutaxassislarni tayyorlashning nazariy va amaliy jihatlari birligi ta’minlaydi;  ta’lim jarayoni mazmuni va texnologiyalarining moslashuvchanligi va o’zgaruvchanligini amalga oshiradi;  moslashuvchanlik - o’zgaruvchan ishlab chiqarish sharoitida mutaxassisning ijtimoiylashish qobiliyatini rivojlantiradi;  sheriklik - korxona uchun malakali kadrlar tayyorlash bo’yicha tadbirlarni amalga oshirish bo’yicha teng sheriklik asosida amalga oshiriladi; 25  javobgarlik - tomonlarning o’z majburiyatlarini to’liq bajarish imkoni bo’ladi;  axborot ochiqligi - korxona va professional ta’lim muassasaning internetdagi vakolatxonalarida o’zaro aloqa yo’nalishlari to’g’risida ochiq axborot muhitini yaratiladi. Dual ta’lim tizimini joriy etish borasida olib boriladigan ishlar: 1. Dual ta’lim tashkil etiladigan korxona va tashkilotlarni tuman Hokimligi tomonidan tarmoqlar bo’yicha o’rta bo’g’in kadrlarga bo’lgan ehtiyojlaridan kelib chiqib shakllantirgan ro’yxati asosida o’rganib chiqish; 2. Tuman Hokimligining tegishli bo’limlariga professional ta’lim muassasasida tayyorlanayotgan kasblar bo’yicha ma’lumotlarni taqdim qilish; 3. Korxona (t ashkilot )lar bilan professional ta’lim muassasasi hamda Korxona (t ashkilot ) va o’quvchi o’rtasida shartnoma tuzish ; 4. K asbga yo’naltirish ishlarini tashkil etish ; 5. Korxona (tashkilot)lar bilan hamkorlikda ta’lim dasturlarini ishlab chiqish hamda yangilab borish; 6. Mehnat bozorida o’rta bo’g’in kadrlarga bo’lgan talab va takliflarni doimiy o’rganib borish; 7. Dual ta’lim dasturlari asosida tayyorlanayotgan kadrlarni baholash tizimini joriy qilish 8. Korxona (tashkilot) tomonidan o’quvchilarga biriktiriladigan har bir ustozga to’g’ri keladigan o’quvchilar va ish o’rinlari soni texnologik jarayonlarning murakkablik darajasidan kelib chiqqan holda kelishuvga erishish 9. O’quvchiga dual ta’lim jarayonida tashkilotdagi mehnat faoliyati uchun tashkilot tomonidan qonun hujjatlariga muvofiq ish haqi to’lanishida takliflar berish; 10. Dual ta’lim jarayoni tashkilot bilan kelishgan holda tasdiqlanadigan o’quv rejasi va o’quv jarayoni grafigi asosida tashkil etish. Dual ta’limni tashkil etish va amalga oshirish bosqichlari: 1-bosqich - professional ta’lim muassasa va korxona o’rtasida shartnomaviy 26 munosabatlarni o’rnatish: - ishchi guruh / muvofiqlashtiruvchi kengash tuzish; - dual ta’limni tashkil etish va amalga oshirish uchun me’yoriy-huquqiy bazani yaratish; - kasbiy standartlar va lavozim tavsiflarida qayd etilgan T a’lim s tandarti va ish beruvchining talablari o’rtasidagi o’zaro bog’liqlik – dual kompetensiya larni taqsimlash; - ish beruvchining talablarini inobatga olgan holda ta’lim dasturlari tarkibiga o’zgartirishlar kiritish. 2 bosqich - kasbiy ta’lim tashkiloti va korxona o’rtasida dual ta’limni amalga oshirish uchun mas’uliyat sohasini taqsimlash: - nazariya va amaliyotning o’zgarishini rejalashtirish; - korxonada ishlab chiqish uchun zarur bo’lgan ish turlari ro’yxatini muvofiqlashtirish; - dual ta’limni o’tkazish uchun moddiy-texnik bazani tayyorlash / yangilash. 3 bosqich - dual ta’lim jarayonining elementlarini loyihalash: - amaliy yo’nalishni hisobga olgan holda ish dasturlari tarkibini sozlash; - nazorat va baholash vositalarini ishlab chiqish (topshiriqlarning mazmuni va baholash mezonlari); - korxonadan murabbiylarni tayyorlash va o’qitish dasturlarini ishlab chiqish; - dual ta’limni hisobga olgan holda ish dasturlarini o’quv-uslubiy ta’minot to’plamlarini ishlab chiqish. 4 bosqich - dual o’qitish jarayonini aproba s iya qilish va o’quv-uslubiy ta’minotni sozlash: - dual ta’lim jarayonini tashkil etish; - samarali amali yotga yo’naltirilgan ta’limga pedagogik va ishlab chiqarish texnologiyalarini aproba s iya qilish; - dual ta’limni amalga oshirishda mavjud kamchi liklarni aniqlash va tahlil qilish, tuzatishlar kiritish. 27 2. 3 . Professional ta’lim muassasalarida dual ta’limni joriy etish istiqbollari. Dual ta’limni qo’llashning maqsad laridan bir i - O’zbekiston iqtisodiyotini rivojlantirish, yirik va kichik biznes subyektlarida aholi, ayniqsa yoshlar va xotin- qizlarning bandligini ta’minlash hamda kambag’allikni qisqartirish uchun mehnat faoliyati bilan ta’limni uyg’unlashgan holda tashkil etish orqali malakali kadrlar tayyorlash hisoblanadi. Germaniya dunyoda dual ta’limni tashkil etish bo’yicha tan olingan yetakchi hisoblanadi, bu davlatda kasb-hunar ta’limi tizimi rivojlangan mentorlik instituti, amaliyotga yo’naltirilgan o’qitish va kadrlar tayyorlashda biznesning faol ishtiroki bilan ajralib turadi. Ushbu mamlakat tajribasi butun Yevropa Ittifoqi uchun namuna bo’lib xizmat qiladi. Dual ta’limning afzalliklari: 1. Amaliy qism nafaqat ustaxonalarda va ta’lim muassasalarining o’quv maydonchalarida, balki korxonalarda ham amalga oshiriladi; 2. Ishchi dasturlarining mazmuni ta’lim muassasa va ish beruvchilar o’rtasida kelishiladi; 3. Ta’lim muassasa va korxona o’rtasida yaqin munosabatlar paydo bo’lishi va rivojlanishi mumkin; 4. Bitiruvchi ishga joylashganda, olingan bilimlarni darhol qo’llashi mumkin; 5. Ta’lim muassasada va korxonada o’qitishning doimiy ravishda o’zgarib turishi yaxshi motivasiyaga yordam beradi va ishlab chiqarish jarayoni qat’iy uzilib qolmaydi; 6. Kasbni aniq tavsiflari, shu bilan bir qatorda tayyorgarlikning bir xil darajasini ta’minlaydi. Dual ta’limning kamchiliklari: 28 1. Korxonada o’qitish motivasiyasi bilan ta’lim sifati pasayishi mumkin; 2. Ish dasturlari har doim ham ishlab chiqarishda bajariladigan ishlarning mavsumiy ketma-ketligiga mos kelavermaydi; 3. Ta’lim muassasa har doim ham korxonalar uchun zarur bo’lgan o’quv materiallarini o’z vaqtida yetkazib bera olmasligi mumkin; 4. Korxonalarning o’qitishga tayyorligi yetarli emas - natijada ishlab chiqarishda o’quv joylari yo’q; 5. Korxonalar o’z mahsulotlariga yuqori narxlar orqali ta’lim olish uchun (asbob- uskunalarning yetishmasligi, moliyaviy yetishmasligi va boshqalar) pul ishlashga majbur. (Jadval-2.3.1.) Dual tizimning innovasion yangiligi :  o’quv jarayonini tashkil qilishdagi o’zgarishlar (sinfdagi darslar kamayadi, ishlab chiqarish amaliyoti hajmi o’quv dasturining 60-70 foizigacha ko’payadi);  ishlab chiqarish amaliyoti individual yondashuvga asoslangan va real ishlab chiqarish sharoitlariga imkon qadar yaqinroq bo’ladi;  korxona tomonidan dual moliyalashtirish choralari ko’riladi ;  ishlab chiqarishda mentorlik institutini rivojlantiri ladi . Dual ta’limni joriy etish samaradorligi quyidagi mezonlar bilan belgilanadi:  ishlab chiqarish va ta’lim muhitining ishlashi uchun yagona me’yoriy-huquqiy bazaning mavjudligi;  o’quvchi larni kasbga tayyorlash sifatini oshirish;  o’quvchi larni kasbga tayyorlash texnologiyalarini takomillashtirish;  p rofessional ta’lim talablariga muvofiq professional ta’lim muassasa ning moddiy- texnik bazasini moderniza s iya qilish;  bitiruvchilarning korxonada ish bilan ta’minlanish. O’quvchi o’zi bajarayotgan mehnatning natijalarini ko’rsa, undan manfaat olsa, undan qoniqsa, rohatlansagina mehnat tarbiyalaydi. Mehnat jarayonida odamda do’stlik, ahillik, hamkorlik, o’zaro yordam, jamoa bo’lib ishlash, madaniyat, ma’naviyat singari sifatlar shakllanadi. A.N.Farobiy "Har bir o’quvchiga b ir kitilgan ma’lum bir ish bo’lishi kerak, toki u kishi o’ziga b ir kitilgan ishni kechiktirmasdan o’z vaqtida bajarsin" degan talabni qo’yadi . Eng muhimi mehnat kishini muhtojlikdan, 29 bekorchilikdan, yurak siqilishidan va axloqning buzulishidan saqlaydi. A.R.Beruniy "Har bir insonning qadr-qimmati uning bajaradigan mehnati bilan o’lchanadi" , deb ta’kidlagan. Jadval-2.3.1. Dual ta’limni joriy etish natijalari Davlat uchun - yuqori texnologiyali ishlab chiqarish talablariga javob beradigan ishchilarni tayyorlash orqali mamlakat mintaqalarining investisiya jozibadorligini oshirish; - byudjetga tushadigan yukni kamaytirish; - yangi ta’lim shakllarini rivojlantirish natijasida ishchilar malakasining sezilarli darajada oshishi va ishchi kasblar obro’sining oshishi. Korxonalar uchun: - inson resurslarining ko’payishi va rivojlanishini ta’minlash; - kadrlarni o’zi uchun to’liq "buyurtma berish" bilan tayyorlash qobiliyati, ularning barcha talablariga maksimal darajada muvofiqligini ta’minlash, ishchilarni qidirish va tanlash, ularni qayta tayyorlash uchun xarajatlarni tejash; - o’zini korxona bilan tanishtiradigan, kompaniya ichidagi va ishlab chiqarish jarayonlarining barcha nozikliklarini yaxshi biladigan, g’ayratli va o’zini sinab ko’rgan xodimlarni tarbiyalash; - b evosita ishlab chiqarish sharoitida bo’lajak mutaxassislarning tayyorgarlik darajasini baholash imkoniyati; - mashg’ulotlar davomida uning tarkibini sozlash, texnologik modernizasiyalash jarayoniga muvofiq o’quv dasturlarini o’zgartirish qobiliyati; - o’qishni tugatgandan so’ng o’qitilgan xodimlar darhol ishlab chiqarishga jalb qilinishi mumkin: kasbiy moslashishga ehtiyoj yo’qoladi. Professional - kasb-hunar ta’limi diversifika s iyasini ta’minlash, ya’ni. taklif 30 ta’lim tizimi uchun etilayotgan professional ta’lim dasturlarining turlarini ko’paytirish; - yuqori malakali mutaxassislarni samaradorligini oshirish va sifatli tayyorlash; - kasbiy ta’lim tashkilotlari va korxonalar o’rtasida sifat jihatidan yangi hamkorlik aloqalari; - bitiruvchilarning ish bilan ta’minlanishining yuqori foizini ta’minlash, chunki ular ish beruvchining talablariga to’liq javob beradi, o’qitish imkon qadar ishlab chiqarish ehtiyojlariga yaqinlashadi. O’quvchi lar uchun - bilim olish uchun yuqori turtki; - o’quvchi larning yanada ko’p qirrali kasbiy rivojlanishini ta’minlash, "amaliyotdan nazariyaga" tamoyili ishlaydi, o’quvchi endi matnlar va imo-ishora tizimlari bilan emas, balki ishlab chiqarish vaziyatlari bilan ishlaydi; - professional moslashuv, ya’ni yangi professional ta’limni o’zlashtirish, kasbiy faoliyatni mustaqil ravishda amalga oshirish qobiliyati paydo bo’ladi ; - u o’qigan korxonada ishga joylashish ehtimoli ko’payadi ; - o ldindan kasb ga rejala shtirish amalga oshadi . 31 T a ’ l i m s h a r t n o m a s i . Kasb-hunar ta’limi beruvchi korxona ta’lim berishdan oldin o’quvchilar bilan o’zaro ta’lim kursi davomida amal qiladigan ta’lim shartnomasini tuzadi. (Ilova-2.3.1.; Ilova-2.3.2.) Shartnoma quyidagilarni o’z ichiga oladi: • kasbning aniq nomlanishi; • korxonaning nomi va manzili, o’quvchining familiyasi, ismi va manzili hamda ishlab chiqarish ta’lim ustaning familiyasi va ismi; • ta’lim kursining b oshlanish vaqti; • ta’lim kursining muddati; • o’quvchilar uchun muntazam ish vaqti hajmi; • sinov muddati; • ta’til muddati; • ta’lim kursi davomida oladigan ish xaqi miqdori (oylik). Korxonalar bo’yicha kasb-hunar ta’limining taqsimlanishi. Korxonalar qanchalik katta b o’lsa, ular shunchalik ko’proq o’quvchilarni o’qitadi. Katta korxonalar (500 dan ortiq ishchilarga ega) ning 93,3 foizi kasb-hunar ta’limi tizimida faol qatnashmoqda. 50 nafardan 499 nafargacha b o’lgan ishchilarga ega korxonalarning 70,1 foizi o’quvchilarni o’qitadi. K o r x o n a l a r a r o o ’ q u v m a r k a z l a r i . Ko’pincha, kichik hunarmandchilik korxonalariga texnik kasblar b o’yicha kasb-hunar ta’limini be rish uchun zaruriy jihozlar va mashinalar yetishmaydi. Birinchi nav b atda o’quvchilarga o’z kasbini har tomonlama o’rganish imkoniyati yaratilishi lozim. T a ’ l i m s h a r t n o m a l a r i n i m u d d a t d a n o l d i n b e k o r q i l i s h h o l a t l a r i . Shartnomani muddatdan oldin bekor qilish holatlari ayniqsa, hunarmandchilik va erkin kasblar sohalarida oshib bormoqda. B a n d l i k a g e n t l i k l a r i . Professional ta’limida o’quvchilikka nomzodlarni qidirayotgan korxonalar birinchi navbatda bandlik agentligiga murojaat qiladi. Bandlik agentligi tomonidan hamkorlik va ta’lim bo’yicha barcha xizmatlar bepul taqdim etiladi. Bandlik agentligining kasb-hunar ta’limi bo’yicha maslahat bo’limi korxonalarda kasb-hunar ta’limi joyini olishni hohlovchi yoshlarga juda muhim ma’lumotlarni beradi. 32 XULOSA VA TAKLIFLAR Dual ta’lim asosida tahsil olgan professional ta’lim muassasalari bitiruvchilarining yakuniy davlat attestasiya komissiyasida imtihonidan baholashlari quyidagilarni nazarda tutadi:  ta’lim muassasalari bitiruvchilarining malaka va ko’nikmalarini nomoyon qilishlari uchun amaldagi modellashtirilgan real ishlab chiqarish sharoitlarini yaratish;  xolis va mustaqil bo’lgan mutaxassislar shu jumladan ishlab-chiqarish korxonalari vakillaridan tashkil topgan ekspertlar guruhi tomonidan professional ta’lim muassasalari bitiruvchilarining «Ko’rgazmali shaklida o’tkaziladigan imtihon” natijalarini baholash;  bitiruvchilarning mahorati bilim va malaka darajalariga mosligini sinab ko’rish.  ta’limi muassasalarida mazkur imtihonni davlat attestasiyasiga tarkibiga kiritish – kadrlar tayyorlash sohasiga ta’luqli bo’lmagan, mustaqil mutaxassislar tomonidan uning sifatiga baho berish, qo’shimcha tadbirlar o’tkazmasdan mehnat bozori va kasbiy ta’lim sohasidagi masalalarning yechimini topishga yordam beradi. Bitiruvchilarga: Ko’rgazma shaklidagi imtihondan o’tgan bitiruvchilar qo’yidagi imkoniyatlarga ega bo’lishadi: -ishlab chiqarish korxonalarida ehtiyoj baland bo’lgan kasblar yuzasidan kasbiy modullar bo’yicha egallagan malakalarini tasdiqlash va ta’lim muassasasining bitiruv bosqichida o’z ish o’rniga ega bo’lish imkoniyati yaratiladi; -kasb yoki mutaxassislik bo’yicha diplomga ega bo’lish bilan birga malaka darajasi (razryadi) ni tasdiqlovchi xujjatga ham ega bo’ladi. Imtihonlarga qatnashgan va malaka pasportiga ega bo’lgan yosh mutaxassislarning ma’lumotlari tanlovning “ma’lumotlar bazasi”ga kiritiladi. Ta’lim muassasalariga: -ta’lim dasturlarining sifati va mazmunini obyektiv baholash imkoniyatini beradi; -moddiy-texnika bazani obyektiv baholash imkoniyatini beradi -o’qituvchi va pedagoglar tarkibining malaka darajasi baxolab boriladi 33 Tashkilot va korxonalarga : -ko’rgazmali shaklda o’tkazilgan imtihonda ishtirokchilarning natijalari bilan tanishish, ular to’g’risida ma’lumotlar olish imkoniyati yaratiladi -bitiruvchilarning amaliyotda egallagan malaka va ko’nikma darajalari bilan tanishib va talab bo’lgan kasblar bo’yicha mutaxassislarni tanlash va ishga taklif etish imkoniyati yaratiladi -professional ta’lim muassasalari hamda iqtisodiyot tarmoqlari o’rtasida malakali kadrlar tayyorlash va qayta tayyorlash bo’yicha hamkorlik mustahkamlanadi. Xulosa sifatida aytish joizki, mehnat bozoridagi kadrlarga bo lgan ehtiyojlarniʻ shakllanishida va ish beruvchilarning talablarida bitiruvchining ma lumot darajasiga ʼ qo shimcha ravishda bitiruvchilarda amaliy ko nikmalar ya ni tegishli ʻ ʻ ʼ kompetensiyalar mavjudligiga ishon xosil qilish uchun har tomonlama puxta o ylangan ta lim tizimini yaratishni taqozo etadi. Xalqaro ta lim tizimi bilan ʻ ʼ ʼ O zbekiston ta lim tizimini o zaro uyg unlashuvini ta minlash orqali ʻ ʼ ʻ ʻ ʼ bitiruvchilarning malakalarini xalqaro mehnat bozorida ham tan olinishiga olib keladi. Ta lim tizimi transformatsiyasi jarayonida yangi professional ta lim tiziming ʼ ʼ o rni va ahamiyatini oshirish uchun quyidagi chora-tadbirlarni amalga oshirish ʻ maqsadga muvofiq bo ladi: ʻ 1.Professional ta lim tizimini mehnat bozoridagi ulushi yuqori ekanligidan kelib ʼ chiqib, oliy ma lumot talab etilmaydigan ish o rinlariga mazkur yangi tizimda kadrlar ʼ ʻ tayyorlashni bosqichma-bosqich oshirib borish. 2. Professional ta lim tizimini xalqaro ta lim tizimi ilg or tajribalaridan kelib chiqib, ʼ ʼ ʻ takomillashtirib borish choralarini belgilash va amalga oshirishda davlat hamda ish beruvchilarning ishtirokini kengaytirish. 3. Xalqaro miqyosidagi o rta bo g in kadrlariga bo lgan ehtiyojni qondirish va ʻ ʻ ʻ ʻ mehnat resurslari eksportida O zbekiston ulushini yanada kengaytirish uchun ʻ professional ta lim va xalqaro mehnat bozoridagi ish beruvchilarning to g ri ʼ ʻ ʻ hamkorligini rivojlantirish. 4. Ichki mehnat bozorining ustuvor yo nalishlaridan kelib chiqqan holda, ayrim ʻ kasblar va mutaxassisliklar bo yicha o rta bo g in kadrlarini tayyorlashda davlat ʻ ʻ ʻ ʻ buyurtmasining oshirish; 34 FOYDALANILGAN ADABIYoTLAR RO’YXATI 1. O’zbekiston Respublikasining Konstitusiyasi. T,1998 2.O’zbekiston Respublikasining “Ta’lim to’g’risida” gi qonuni. 2020 y. 23 sentyabrdagi O’RQ-637-sonli Qonuni. 3.O’zbekiston Respublikasi Prezidentining 2020 yil 11 avgustdagi “Kambag’al va ishsiz fuqarolarni tadbirkorlikka jalb qilish, ularning mehnat faolligini oshirish va kasb-hunarga o’qitishga qaratilgan hamda aholi bandligini ta’minlashga oid qo’shimcha chora-tadbirlar to’g’risida” PQ-4804-son qarori 4.O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasinning 2020 yil 7 avgustdagi “O’zbekiston Respublikasida uzluksiz boshlang’ich, o’rta va o’rta maxsus professional ta’lim tizimini tartibga soluvchi normativ-huquqiy hujjatlarni tasdiqlash to’g’risida” gi 466-sonli qarori. 5.O’zbekiston Respublikasi Prezidentining 2019 yil 6 sentyabrdagi “ Professional ta’lim tizimini yanada takomillashtirishga doir qo’shimcha chora - tadbirlar to’g’risida” gi PF-5812 sonli Farmoni. 6 .O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2021 yil 29 martda “Professional ta’lim tizimida dual ta’limni tashkil etish chora-tadbirlari xakida” gi 163-sonli qarori qabul qilindi. Qaror bilan “Professional ta’lim tizimida dual ta’limni tashkil etish tartibi t o’g’ risida” gi Nizom 7 . O’zbekiston Respublikasi Prezidentining 2018 yil 25 yanvardagi «Umumiy o’rta, o’rta maxsus va kasb-hunar ta’limi tizimini tubdan takomillashtirish chora-tadbirlari to’g’risida» gi PF-5313-sonli Farmoni. 9. А.Авлиякулов Дуал таълим принципларини жорий этиш модули бўйича ўқув- услубий мажмуа. Тошкент-2020 йил. INTERNET SAYTLARI https:// lex.uz/ https://www. norma.uz https://univ-silkroad.uz http://behruzbek.uz 35 Ilova-2.3.1. Dual ta’limni joriy etish bo’yicha korxona (tashkilot) va ta’lim muassasasi o’rtasidagi ShARTNOMA Beruniy tuman “____”-________2021 yil O’zbekiston Respublikasi professional ta’limning dual tizimini tashkil etish tartibi to’g’risida nizom asosida, dual ta’lim bo’yicha kadrlar tayyorlaydigan professional ta’lim muassasasi–keyingi o’rinlarda “Ta’lim muassasasi” deb nomlanuvchi ___________________________________________________ning rahbari _____________________________bir tomonidan, ikkinchi tomondan dual ta’lim bo’yicha Ta’lim muassasasi bilan hamkorlikda kadrlar tayyorlaydigan Korxona (tashkilot) – keyingi o’rinlarda “Korxona” deb nomlanuvchi ____________________________________________ning rahbari ________________________ ______________________ dual ta’limni tashkil etishda, keyingi o’rinlarda “Tomonlar” deb nomlanuvchi mazkur shartnoma tuzdilar 1. ShARTNOMA PREDMETI. 1.1 ____________________________________________________ kasb (mutaxassislik) bo’yicha dual ta’lim asosida malakali kadrlar tayyorlashni hamkorlikda amalga oshirish majburiyatini oladilar. 1.2 O’quvchini mehnat faoliyati ishtirokchisiga aylantirish orqali ta’lim dasturining nazariy, o’quv-amaliy qismi professional ta’lim muassasasida, malaka hamda kompetensiyalarni shakllantirishni ishlab chiqarish bilan bog’liq amaliy qism korxona (tashkilot)da tashkil etish. 2. TOMONLARNING MAJBURIYaTLARI. 2.1. Korxona: 36 Ta’lim muassasasi bilan hamkorlikda dual ta’lim dasturini amalga oshirish bo’yicha chora-tadbirlar rejasi ishlab chiqadi va amalga oshiradi; Dual ta’limning muddatlari hamda korxona (tashkilot)ga yuborilayotgan o’quvchilar tarkibi bo’yicha ta’lim muassasasi bilan kelishadi; Dual ta’lim olish bo’yicha o’quvchilar bilan shartnomalar tuzadi va ta’lim muassasasi bilan kelishilgan muddatlarda o’quvchilarni qabul qiladi; Har bir o’quvchi(lar)ga dual ta’lim dasturining ishlab chiqarish bilan bog’liq amaliy qismini o’rgatish uchun yuqori malakali mutaxassis usta biriktiradi; O’quvchiga dual ta’lim jarayonida korxona (tashkilot)dagi mehnat faoliyati uchun qonun hujjatlariga muvofiq ish haqi to’laydi; Korxona (tashkilot)da dual ta’lim dasturining ishlab chiqarish bilan bog’liq amaliy qismini amalga oshirilishini ta’minlaydi va yetarli shart-sharoitlar yaratadi. Ta’lim muassasasi bilan hamkorlikda ishlab chiqilgan ta’lim dasturlariga muvofiq o’quvchi tomonidan o’zlashtirilgan o’quv modullari asosida kasb (mutaxassislik) bo’yicha o’qitish natijalari (kompetensiyalar)ni baholash jarayonini tashkil etadi; O’quvchining kasb (mutaxassislik)lari bo’yicha yakuniy davlat attestasiyasida ishtirok etadi; Ta’lim muassasasi bilan birgalikda o’qitishning dual tizimida ta’lim berilganligi bo’yicha hisobotlarni tayyorlaydi. 2.2. Ta’lim muassasasi: Korxona (tashkilot) bilan birga kasb (mutaxassislik)lar bo’yicha Oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi tomonidan tasdiqlangan ta’lim dasturlari asosida dual ta’lim bo’yicha o’quv me’yoriy hujjatlarni ishlab chiqadi va tasdiqlaydi; Korxona (tashkilot) bilan dual ta’lim berish bo’yicha o’qitish muddatlari hamda ta’lim oluvchi o’quvchilarning ro’yxatini tasdiqlaydi; Dual ta’limni tashkil etish, o’quvchilarni korxona (tashkilot)ga yuborish, har bir o’quvchilar guruhiga ishlab chiqarish ta’limi ustasi yoki o’qituvchini biriktirish bo’yicha buyruqni rasmiylashtiradi; Dual ta’lim dasturini amalga oshirishni ta’minlaydi; O’qituvchilar va ishlab chiqarish ta’limi ustalarining faoliyatini nazorat qiladi va ular tomonidan belgilangan tartibda ta’lim jarayoni tashkil etilishini ta’minlaydi; 37 O’quvchi kundaligi yuritilishini nazoratini olib boradi; Korxona (tashkilot) bilan hamkorlikda o’quvchilarning baholash jarayonini va yakuniy davlat attestasiyasini belgilangan tartibda tashkil etadi; Korxona (tashkilot) bilan kelishilgan holda dual ta’lim natijalari yuzasidan hisobotlarni tayyorlaydi va Qoraqalpog’iston Respublikasi, viloyatlar va Toshkent shahar kasbiy ta’limni rivojlantirish va muvofiqlashtirish hududiy boshqarmalariga taqdim etadi. 3. ShARTNOMANING AMAL QILISh MUDDATLARI. 3.1 Mazkur shartnoma imzolangan kundan kuchga kiradi. 3.2 Shartnoma dual ta’lim asosida shakllantirilgan har bir o’quvchi (guruh) ning o’qishi davomida amalda bo’ladi. 3.3 Shartnomaga kiritiladigan qo’shimcha shartlar va o’zgartirishlarni Tomonlar o’n kun muddatda ko’rib chiqadi va qo’shimcha kelishuvlar bilan rasmiylashtiradi. 3.4 Kiritilgan qo’shimchalar shartnomaning ajralmas qismi hisoblanadi. 4. TOMONLAR JAVOBGARLIGI. 4.1 Tomonlar mazkur shartnoma bo’yicha o’zining majburiyatlarini bajarmaganliklari uchun O’zbekiston Respublikasi qonunchiligiga muvofiq javobgar hisoblanadi. 4.2 Tomonlar mazkur shartnoma bo’yicha o’zining tegishli majburiyatlarini bajarmaslik yoki tegishli darajada bajarmaslikda, agarda yechimi yengib bo’lmaydigan kuchlarga sabab bo’lgan taqdirda va holatlarda javobgarlikdan ozod etiladi. 5. BOShQA ShARTLAR. 5.1. O’quvchi tomonidan Korxonadagi ta’lim (ish) jarayonida yetkazilgan zarar “Ta’lim muassasasi” tomonidan qoplanmaydi. 5.2. Mazkur shartnoma shartlarini bajarish jarayonidagi kelib chiqadigan bahs va kelishmovchiliklar Tomonlar kelishuviga binoan hal etiladi. 5.3. Mazkur shartnoma bilan hal etilmagan muammolar O’zbekiston Respublikasi qonunchiligiga muvofiq ravishda hal etiladi. 38 5.4. Shartnoma ikki nusxada tuzilgan bo’lib, har biri bir hil yuridik kuchga ega. 6. TOMONLAR yuridik MANZIL VA REKVIZITLARI . “TA’LIM MUASSASASI” _______________________________________ (professional ta’lim muassasasi nomi) _______________________________________ _______________________________________ (yuridik manzili) _______________________________________ (Bank rekvizitlari) _______________________________________ (rahbarning FISh) _______________________________________ (imzo, muhr) “KORXONA” _______________________________________ (korxona (tashkilot) nomi) _______________________________________ _______________________________________ (yuridik manzili) _______________________________________ (Bank rekvizitlari) _______________________________________ (rahbarning FISh) _______________________________________ (imzo, muhr) Ilova-2.3.2. 39 Dual ta’lim bo’yicha o’quvchi bilan korxona (tashkilot) o’rtasida tuziladigan ShARTNOMA Beruniy tuman “____”______202 1 yil O’zbekiston Respublikasi professional ta’limning dual tizimini tashkil etish tartibi to’g’risida nizomga hamda ________________________________________________bilan korxona (tashkilot) o’rtasida tuzilgan «___» _____ 20___y. №___________- son shartnomaga muvofiq dual ta’lim bo’yicha hamkorlikda kadrlar tayyorlaydigan Korxona (tashkilot) – keyingi o’rinlarda “Korxona” deb nomlanuvchi ________________________________ ______________________________________________ning rahbari ______________________ __________________ bir tomondan, ikkinchi tomondan professional ta’lim muassasasi o’quvchisi (yoki o’quvchining qonuniy vakili) – keyingi o’rinlarda “O’quvchi” deb nomlanuvchi ____________________________________________________________________ ________ning_________________________________________________________ ___ kasbi (mutaxassislik) bo’yicha dual ta’lim olishda o’z manfaatlari ustidan amal qiluvchi va uning nomidan (o’quvchi manfaati yuzasidan harakat qiluvchi vakil), birgalikda hamkorlik qiluvchi keyingi o’rinlarda “Tomonlar” deb nomlanuvchi mazkur shartnomani tuzdilar. 1. ShARTNOMA PREDMETI. 1.1 Mazkur shartnoma bo’yicha Korxona, O’quvchi uchun ____________________________ _________________________________________kasb (mutaxassislik)ni egallashi maqsadida Korxonada dual ta’limni tashkil etadi. 1.2 O’quvchi tomonidan __________________________________________________________ kasbi (mutaxassislik)ning dual ta’lim dasturlarini o’zlashtirish, shuningdek, ta’lim 40 dasturining nazariy, o’quv-amaliy qismi professional ta’lim muassasasida, malaka hamda kompetensiyalarni shakllantirishni ishlab chiqarish bilan bog’liq amaliy qism korxona (tashkilot)da tashkil etish hisoblanadi. 1.3 Korxonada dual ta’limning davomiyligi, nazariy va amaliy ta’lim muddatlari hamda yakuniy davlat attestasiyasi korxona (tashkilot) va professional ta’lim muassasasi tomonidan tasdiqlanadigan o’quv jarayoni grafigi asosida belgilanadi. 1.4 O’quv yilida kamida ikki marta O’quvchi uchun umumiy muddatlari har bir kasb (mutaxassislik) bo’yicha ta’til belgilanadi. Ta’tillarning boshlanish va tugash muddatlari Korxona va professional ta’lim muassasasi bilan kelishiladi. 2. TOMONLARNING MAJBURIYaTLARI. 2.1. Korxona: Dual ta’limning muddatlari hamda korxona (tashkilot)ga yuborilayotgan o’quvchilar tarkibi bo’yicha ta’lim muassasasi bilan kelishadi; Dual ta’lim jarayoni davrida o’quvchini mehnat qonunchiligi asosida ishga qabul qiladi; O’quvchini korxona (tashkilot)da ishlab chiqarish bilan bog’liq amaliy qismi mobaynida belgilangan tartibda aniq ish joyi, ya’ni ishlash uchun zarur jihozlar bilan ta’minlaydi; O’quvchilarni korxona (tashkilot) ustavi, ichki tartib qoidalar, tibbiy (sanitar), yong’in xavfsizligi qoidalari va boshqa umummajburiy standart va qoidalar hamda korxona (tashkilot)ga ishga joylashish imkoniyatlari bilan tanishtiradi; Har bir o’quvchi(lar)ga dual ta’lim dasturining ishlab chiqarish bilan bog’liq amaliy qismini o’rgatish uchun yuqori malakali mutaxassis usta biriktiradi; Korxona (tashkilot)da dual ta’lim dasturining ishlab chiqarish bilan bog’liq amaliy qismini amalga oshirilishini ta’minlaydi va yetarli shart-sharoitlar yaratadi; Ichki imkoniyatlaridan kelib chiqqan holda o’quvchilarni korxona (tashkilot)ga borish-kelish, ovqatlanish, maxsus kiyim-kechak (forma) hamda ishlab chiqarish vositalari, xom-ashyo, yotoqxona (zarur hollarda) bilan ta’minlash xarajatlarini qoplashi mumkin; Dual ta’limning maqsad va vazifalariga asoslangan holda o’quvchilarga o’z ustaviga muvofiq amaliy jarayonlarda qatnashishga ruxsat berishni ta’minlaydi; 41 Korxona (tashkilot)da o’quvchilarga tibbiy-sanitariya qoidalari, mehnatni muhofaza qilish, hayot faoliyati xavfsizligi va yong’in xavfsizligi talablariga javob beruvchi xavfsizlik choralarni ta’minlaydi; O’quvchilarning korxona (tashkilot)da tashkil etilgan tibbiy xizmatlardan foydalanishini ta’minlaydi; Biriktirilgan usta tomonidan dual ta’lim dasturi, lavozim yo’riqnomalari va majburiyatlarni bajarilishini ta’minlaydi; Ta’lim muassasasi bilan hamkorlikda ishlab chiqilgan ta’lim dasturlariga muvofiq o’quvchi tomonidan o’zlashtirilgan o’quv modullari asosida kasb (mutaxassislik) bo’yicha o’qitish natijalari (kompetensiyalar)ni baholash jarayonini tashkil etadi; O’quvchilar kundaligi yuritilishini ta’minlaydi; O’quvchining kasb (mutaxassislik)lari bo’yicha yakuniy davlat attestasiyasini tashkil etishda qatnashadi. 2.2. O’quvchi: Korxona (tashkilot) va ta’lim muassasasida belgilangan tartib qoidalariga rioya qiladi; Korxona (tashkilot)ning ustaviga muvofiq ish jarayonlariga belgilangan tartib asosida qatnashadi; Dual ta’limning nazariy va o’quv-amaliy qismi mashg’ulotlariga qatnashadi; O’quv modul (fan dastur) larini to’liq o’zlashtiradi; Amaliy mashg’ulotlarda berilgan vazifalarni o’z vaqtida bajaradi; Dual ta’lim jarayoni vaqtida ta’lim muassasasi va korxona (tashkilot)lardan biriktirilgan ustalar bilan doimiy aloqada bo’ladi; O’quvchi kundaligini o’z vaqtida yuritib boradi va hisobotlarni topshiradi; Yakuniy davlat attestasiyasiga puxta tayyorgarlik ko’radi va attestasiya jarayonlariga o’z vaqtida ishtirok etadi; Ta’lim muassasasi va korxona (tashkilot) tomonidan belgilangan tegishli vazifalarni bajaradi; Uzrli sabablarga ko’ra ish va ta’lim jarayonlarida qatnashaolmaslik, ishga yoki o’qishga yaroqsizlik hollarda korxona tomonidn biriktirilgan instruktorga va professional ta’lim muassasasiga o’z vaqtida xabar beradi; 42 Qoldirilgan dars mashg’ulotlarini qo’shimcha topshiriqlarni bajarish va o’zlashtirish orqali bilim va ko’nikmalarini mustahkamlaydi. 3. ShARTNOMANING AMAL QILISh MUDDATLARI . 3.1 Mazkur shartnoma imzolangan kundan boshlab kuchga kiradi. 3.2 Shartnoma shartlari dual ta’lim asosida qabul qilingan har bir o’quvchi (guruh)ning o’qishi davomida amalda bo’ladi. 3.3 Shartnomaga kiritiladigan qo’shimcha shartlar va o’zgartirishlarni Tomonlar o’n kun muddatda ko’rib chiqadi va qo’shimcha kelishuvlar bilan rasmiylashtiradi. 3.4 Kiritilgan qo’shimchalar shartnomaning ajralmas qismi hisoblanadi. 43 4. TOMONLAR JAVOBGARLIGI. 4.1 Tomonlar mazkur shartnoma bo’yicha o’zining majburiyatlarini bajarmaganliklari uchun O’zbekiston Respublikasi qonunchiligiga muvofiq javobgar hisoblanadi. 4.2 Tomonlar mazkur shartnoma bo’yicha o’zining tegishli majburiyatlarini bajarmaslik yoki tegishli darajada bajarmaslikda, agarda yechimi yengib bo’lmaydigan kuchlarga sabab bo’lgan taqdirda va holatlarda javobgarlikdan ozod etiladi. 5. BOShQA ShARTLAR. 5.1 Korxonadagi ta’lim (ish) jarayonida o’quvchi tomonidan yetkazilgan zarar korxona tomonidan yoki o’quvchiga korxona tomonidan to’lanadigan ish haqi va yohud uning ota-onasi (yoki o’quvchining qonuniy vakili) hisobidan qoplanadi. 5.2 Mazkur shartnoma shartlarini bajarish jarayonidagi kelib chiqadigan bahs va kelishmovchiliklar Tomonlar kelishuviga binoan hal etiladi. 5.3 Mazkur shartnoma bilan hal etilmagan muammolar O’zbekiston Respublikasi qonunchiligiga muvofiq ravishda hal etiladi. 5.4 Shartnoma ikki nusxada tuzilgan bo’lib, har biri bir hil yuridik kuchga ega. 44 6. TOMONLAR YuRIDIK MANZIL VA REKVIZITLARI. “KORXONA” _______________________________________ (korxona (tashkilot) nomi) _______________________________________ (yuridik manzili) _______________________________________ (Bank rekvizitlari) Tel___________________________ _______________________________________ (rahbarning FISh) _______________________________________ (imzo, muhr) “____”_____________202__y. “O’QUVChI ( y o ki o ’ quvchining qonuniy vakili _______________________________________ (Familiyasi, ismi, otasining ismi) Pasport seriyasi ____ ___________ ____________ (berilgan vaqti) ___________________________________________ (kim tomonidan berilgan) Aniq yashash manzili: _______________________ __________________________________________ Tel. ___________________________ Imzo: __________________ “____”_____________202__y. Pedagogik innovasiyalar, kasb-hunar ta’limi boshkaruv hamda pedagog kadrlarni qayta tayyorlash va ularning malakasini oshirish instituti 9-oqim Moliya-iqtisod ishlari bo’yicha direktor o’rinbosarlari tinglovchisi Uzokov Muhibillo Juraboyevich ning bitiruv malakaviy ishiga RAHBAR XULOSASI T/r Baholash turlari Ajratilgan mezoni Tinglov- chining BMIga qo’yilgan ball 1. Rasmiylashtirish talablarga (uslubiy ko’rsatmalarga) mosligi 5 2. Mustaqil bajarilganligi va ijodiy yondoshilganligi 10 3. ANNOTASIYa. Bitiruv malakaviy ishning 5 45 qisqacha mazmuni va amaliy ahamiyatini ochib bera olganligi. 4. MUNDARIJA. To’g’ri tuzilganligi va bitiruv malakaviy ishning tarkibiga mosligi 5 5. KIRISh QISMI. Ta’lim muassasasihaqidagi ma’lumotni nechoqlik bitiruv malakaviy ishning mazmuni va mohiyatini ochib berishga xizmat qila olishligi, masalaning dolzarbligini yorita olganligi, maqsadi va vazifalarini aniq bayon eta olganligi 20 6. 1-BOB. Professional ta’lim tizimi bo’yicha Davlat siyosati to’g’risida to’liq ma’lumot berilganligi, tahlil qilinganligi, muammolarning aniqlanganligi va ko’rgazmali (illyustrativ) materiallar bilan boyitilganligi 10 7. 2-BOB. Professional ta’lim tizimida ta’lim oluvchining mustaqil ijodiy ishlarini tashkil etish malaka oshirish davomida olgan bilimlari asosida to’liq yoritganligi, unga ijodiy yondashilganligi, bobni ko’rgazmali (illyustrativ) materiallar bilan boyitilganligi 20 8. Xulosani mavzudan kelib chiqqan tarzda berilganligi, Takliflarni esa aniq va amalga yo’naltirilgan qilib berilganligi 10 9. Foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati matndan kelib chiqqan tarzda berilganligi 5 10. Prezentasiyaning mavzudan kelib chiqqan tarzda tayyorlanganligi, ko’rgazmali qilib berilgan ligi va bitiruv malakaviy ishga ilova qilinganligi 10 Jami to’plangan ballar: 100 46 47

Dual ta’lim asosida o’quv jarayonini tashkil etish. NamDU huzuridagi Kosonsoy sanoatda axborot texnologiyalari texnikumi misolida

Купить